PROFIELWERKSTUKKEN
home pws
straattaal
dialecten 		DIALECTEN

Op deze website staan ideeën voor een profielwerkstuk over dialecten. Stuk voor stuk sluiten ze aan bij taalkundig onderzoek van het Meertens Instituut. Hoe is het om te werken als taalkundige? Kruip in de huid van de onderzoeker en ervaar het zelf.

Wat is een dialect?

Ideeën voor een profielwerkstuk over dialecten
Uitspraak op stand
Het zieltogend dialect
Zingen in dialect

Meer ideeën (links)
Hoe schrijf ik een profielwerkstuk? (links)

Wat is een dialect?

Dialect en standaardtaal
Doorgaans wordt dialect gezien als een streekgebonden variëteit van de standaardtaal. Ieder taalgebruik dat niet tot het Standaardnederlands wordt gerekend, is dialect. Deze verdeling is op het eerste gezicht glashelder. Maar, zijn streektaal en standaardtaal wel zo strikt van elkaar te scheiden? Als we naar de ontstaansgeschiedenis van het ABN - tegenwoordig spreekt men liever van 'algemeen Nederlands' - kijken, dan zien we dat de zogenaamde standaardtaal een mengelmoes van verschillende dialecten is. Het Standaardnederlands is ontstaan in de tijd dat de Bijbel voor het eerst helemaal in het Nederlands werd vertaald. De leden van de commissie die verantwoordelijk was voor de vertaling kwamen uit verschillende streken en spraken allemaal net even iets anders. Bij het maken van de eerste bijbelvertaling werd een compromis gesloten van al die verschillende klanken. Soms werd gekozen voor de Hollandse variant, soms voor de Brabantse.

Woordenschat en accent
Ook al zijn er niet meer zoveel dialecten als voorheen, toch kan op basis van bepaalde kenmerken een onderscheid gemaakt worden tussen bijvoorbeeld het Zeeuws en het Limburgs. De eigen woordenschat van een streektaal springt het meest in het oog. Dit aspect is voor dialectsprekers het makkelijkst te verdoezelen; als ze algemeen Nederlands willen spreken, gebruiken ze gewoon de Nederlandse equivalenten voor de dialectwoorden. Een ander aspect van dialect is minder opvallend, maar des te hardnekkiger: het accent. Een Brabantse g of een Rotterdamse o verraden zich in een oogwenk en zijn moeilijk af te leren.
Je mag weer horen waar iemand vandaan komt. Veel mensen vinden dialecten grappig of sappig. In sommige (niet-randstedelijke) provincies is er zelfs iemand aangesteld om het gebruik van de streektaal te bevorderen: de streektaalfunctionaris. Ook op andere manieren wordt het dialect positief onder de aandacht gebracht, bijvoorbeeld op de tweejaarlijkse Dialectendag die sinds 1991 wordt georganiseerd.

Meer lezen:

Boek:
Cor Hoppenbrouwers, Het Regiolect. Van dialect tot algemeen Nederlands. Coutinho, Muiderberg (1990).

top

Ideeën voor een profielwerkstuk over dialecten

Uitspraak op stand

Handleiding

William Labov deed in 1962 onderzoek naar de uitspraak van New Yorkers. Hij ging langs bij sjieke en volkse warenhuizen en vroeg de weg aan het verkooppersoneel. Het personeel dat de lagere sociale klasse bediende sprak 'fourth floor' vaker uit als 'fawth flaw'. Het onderzoek toonde aan dat er een verband was tussen sociale klasse en de uitspraak van de r.
Zijn er bij jou in de buurt ook uitspraak-verschillen die gerelateerd zijn aan sociale klassen? Bedenk een plan waarbij je zelf op stap gaat. Leg je oor te luisteren bij het winkelpersoneel van uiteenlopende winkels of eetgelegenheden bij jou in de buurt. Ga naar snackbars en delicatessezaken, naar reformwinkels en buurtsupers. Waar komt de uitspraak van een bepaalde klank vaker voor?

Meer over Labov:

Homepage Labov:

Het zieltogend dialect

Handleiding

De dialecten in Nederland lijken langzaam maar zeker te verdwijnen. Het is altijd al zo geweest dat talen en taalvarianten uitstierven om plaats te maken voor nieuwe, maar dit proces voltrekt zich steeds sneller. Mensen leven niet meer zo geïsoleerd als een paarhonderd jaar geleden; ze hebben, bijvoorbeeld door hun werk, meestal veel contacten buiten de regio.
Niet iedereen is er gelukkig mee dat hij een dialect spreekt. Soms is het spreken van dialect een hinderpaal op de weg naar een succesvolle carrière. Anderzijds wordt het dialectgebruik in sommige gevallen tegenwoordig juist erg gewaardeerd. Klanten vinden het bijvoorbeeld prettig als ze in hun eigen dialect worden aangesproken.
We kunnen ons afvragen: is er een verband tussen de snelheid waarmee dialect verdwijnt en de houding die mensen hebben ten aanzien van hun eigen dialect? Speelt de leeftijd van een dialectspreker een rol bij de mate waarin dialect wordt gesproken?

Stel deze vragen aan mensen die een bepaald dialect spreken, bijvoorbeeld de streektaal van de plaats waar jij woont. Om je op weg te helpen, hebben we een vragenlijst samengesteld (zie de handleiding).
Tip: dialectonderzoek is tijdrovend. Daarom is het aan te raden om voor dit profielwerkstuk samen te werken met meerdere personen.

Links:

  • http://fuzzy.arts.kuleuven.ac.be/rewo/overzicht.htm
    Website die gewijd is aan Nederlandse en Vlaamse dialecten. Klik op 'inleiding' voor een lijst van de regionale woordenboeken van Nederland en Vlaanderen. Ook de links van deze pagina zijn erg de moeite waard.
    (Katholieke Universiteit Leuven)

top

Zingen in dialect

Juist nu de dialecten dreigen te verdwijnen, zijn bands die zingen in dialect de laatste jaren erg populair. Waarom wordt er de laatste tientallen jaren meer in dialect gezongen? Wordt dat misschien veroorzaakt door het 'zangerige' karakter van veel dialecten? Als kenmerk van het Rotterdams wordt vaak genoemd dat het 'iets zangerigs' heeft. Maar, waarom hebben mensen voorheen nauwelijks in dialect gezongen?
Er moeten dus andere oorzaken zijn voor de populariteit van de streektaalbands. Welke zijn dat? Is er een verband tussen het gevoel dat de dialecten verloren gaan, en de koestering van een eigen, 'oorspronkelijke' taal?

Links:

top

Meer ideeën voor een profielwerkstuk over dialecten:

top

Hoe schrijf ik een profielwerkstuk?

top

dit is een website van het Meertens Instituut / deze pagina is gemaakt door Amber van der Sar