Zoekresultaten: 1 vreemd woord gevonden
Klik op het trefwoord voor meer informatie
-
▾ takelage
[staand en lopend want]
zelfstandig naamwoord ; datering: 1753;Toon/Verberg alles
thema: scheepvaart
bron: EWB2, niet CW-
▾ Russisch
takeláž
[takelwerk; (boeventaal) gewicht]
datering: 1720 (1701-1750)
afleidingen en samenstellingen: takelažméjster 'takelmeester' uit 'takelagemeester', s. Meulen c.l.
etymologie: Aus ndl. takelage dass., s. Meulen 208 ff. VdMeulen: Takelage, al het touwwerk, dat deel uitmaakt van het tuig van een schip, zowel het staand als het lopend touwwerk. Russ. takeláž, zie Zee ën Scheepst. 208. In Peters tijd ook takalaž, b.v. Morsk. Ust. 202 (Smirnov 287): V proviante ili takalaźe .. . davat' otpisi (In zake de proviand of de takelage ... afschriften te geven). In matrozenmond en op de Wolga werden takeláž en takaláž door metathesis vervormd tot kateláz (Dal' 4, 714) en kataláž (Akad. Wdb. 4, 579), in welke vorm (ook wel kataláš') het woord in de volksmond en gewestelijk een eigenaardige betekenisontwikkeling heeft doorgemaakt, die men eveneens in de afleidingen aantreft. Het Akad. Wdb. geeft de volgende betekenissen: 1°. takeláž (takelage); op de Wolga. 2°. poklaža (bagáž), imuščestvo (bagage, have); in Olonec (Kulikovskij), Archangel (Podvy-sockij) en N.O. Siberië (Bogoraz); voorts nog in Novgorod voor: raznyj chlam (allerlei rommel). 3°. sumatocha, bujstvo (warboel, tumult, herrie). De deminutiefvorm katalázka (kataláška) betekent: 1°. osobyj čulan v neboľšom otdelenii vnutrennej časti rasšivy (súdna); služit dlja chranenija snastej i pripasov (afzonderlijke voorraadkamer in een kleine afdeling van het inwendig gedeelte van een Wolgabark (vaartuig), dienende tot bewaarplaats van de takelage en voorraden). 2°. dorožnaja sumka, nosimaja za plecami; kotomka (reistas die op de rug wordt gedragen; knapzak); in Archangel (Podvysockij). 3°. arestantskaja pri polícii ili volostnom pravlenii (arrestantenlokaal bij de politie of bij het dorpsgemeentebestuur) ; in Jekaterinenburg en Tobolsk. 4°. pestrjad', polosuška (bont, gestreept goed); in Perm. Uit katalázka als deminutiefvorm abstraheerde men verder een vorm katalága, die volgens het Akad. Wdb. 4, 578 dezelfde betekenis heeft als katalážka, 3°. t.w. arestnoe pomeščenie (arrestlokaal); in Tomsk; en bovendien 2°. trata, provoždenie vremeni za složnými, no ne vážnymi delami (tijdverhes, tijdverdrijf met ingewikkelde, maar onbelangrijke zaken). Het gesubstantiveerde adj. katalaznaja betekent hetzelfde als katalážka, 1°. dus: bergruimte voor takelage, voorraden enz. op een schip; hier is deze betekenis oorspronkelijk, want katalaznaja, bij Dal' 4, 714 kate-lážnaja, is door metathesis ontstaan uit takelážnaja: takelageloods (zie Zee- en Scheepst. 208-209). Naast katalaznaja staat nog een vorm kata-lážnja, die synoniem is met katalážka, 3°. en katalága, 1°. dus arrestantenlokaal betekent. Ten slotte het afgeleide ww. katálážiť: šumeť (lawaai, herrie maken), vgl. kataláž, 3°.; in Nižnij Novgorod. Het reflexief katálážiť sja heeft echter de betekenis van: tijd verbeuzelen, vgl. kataloga, 2°. Wanneer men nu al deze verschillende, vrij sterk uiteenlopende dialectische betekenissen overziet, dan kan men, dunkt mij, zeggen, dat die van kataláž min of meer geleidelijk uit elkaar voortvloeien t.w. takelage, bagage, rommel, warboel, herrie. Van katalážka is de 2de betekenis: knapzak nagenoeg synoniem met: bagage; en de 4de betekenis: bont, gestreept goed kan men verklaren uit het begrip: warboel, hier: bonte warreling van strepen voor het oog. De 1ste betekenis van katalážlca: takelagebergplaats, voorraadkamer op een schip, is identiek met katalaznaja, waar zij oorspronkelijk is (zie boven). Iets moeilijker valt het om het begrip: arrestantenlokaal te verklaren, dat aan katalážka, 3°., katalága, 1°. en katalážnja eigen is; misschien is de betekenisontwikkeling geweest: takelagebergplaats, voorraadkamer, rommelkamer, arrestanten-hok, waarbij de betekenis: warboel, tumult, herrie, ook nog van invloed kan zijn geweest. Ten slotte kan het begrip: tijdverbeuzeling met ingewikkelde onbelangrijke dingen samenhangen met: rommel, warboel, al of niet met bijgedachte aan de gedwongen lediggang in een arrestantenlokaal. In elk geval moeten al de bovengenoemde vormen en betekenissen teruggaan op een door metathesis verbasterde vorm van russ. takeláž uit ndl. takelage. Vasmer 1, 540 zet achter het art. kataláž: dunkel; het bovenstaande geeft misschien enig licht. In dit verband is het misschien ook niet onmogelijk, dat bij dit alles nog behoort de scheepsnaam katolág, waarvan het Akad. Wdb. 4, 614 zegt, dat het is een: rod súdna .. . suda eti chodjat po rekam Neve, Volchovu i okolo beregov Ladožskago ožera. Na nich perevozjatsja v S.-Peterburg i Kronstadt kirpiči, izvest', chleb, seno i t.d. (soort van vaartuig . . . deze vaartuigen varen op de rivieren Neva, Volchov en in de omstreken van de oevers van het Ladogameer. Daarop worden naar St.-Petersburg en Kroonstad vervoerd bakstenen, kalk, graan, hooi enz.). Samenhang met de eerste betekenis van katalážka lijkt mogelijk en voor de vorm vergelijke men katalága. Dat het woord iets te maken zou kunnen hebben met russ. katorga (uit gr. xáregyov) in de oude betekenis van: galei, zoals het Akad. Wdb. 4, 615 gist, is niet waarschijnlijk. VdMeulen: Takelage. Al het touwwerk, dat deel uitmaakt van het tuig van een schip, zowel het staand als het lopend touwwerk. Van deze beide soorten zeggen P. M. blz. 60: het eerste dient tot steun van masten, stengen en raas; het tweede tot het bijzetten, wegnemen, verkleinen en vergroten der zeilen. Russ. takelaž, agrès, manoeuvres, cordage, grement, greement; daarnaast bij D. met metathesis kateláz. In D. vindt men verder Russ. bramtakeláž d. i. Holl. bramtakelage, als benaming voor al het touwwerk van de bramsteng, in 't bijzonder: het staande, geteerde (vsja osnastka bramsten'gi, osob. stojačaja, smoleiiaja); in V.: Russ. bombramtakelaz d. i. Holl. bovenbramtakelage, en Russ. lisel’takelaz d. i. Holl. lijzeiltakelage, als benaming voor het touwwerk der lijzeilen (snasti u liselej), manoeuvres des bonnettes. Het afgeleide adj. bij Russ. takeláz is takelaznyj; het gesubstantiveerde femininum takeldznaja of, zoals volgens D. de Russische matrozen zeggen, kateláznaja duidt de plaats aan, Avaar liet touwwerk gereed wordt gemaakt tot het optuigen der schepen (zie v. L. op takelloods), atelier de grément, atelier de la garnituře. Hierbij het ww. takeleizit', optuigen, toetakelen, gréer, hetzelfde als otakeláziť, garn ir, waartegenover rastakeláziť, onttakelen, aftakelen, aftuigen.
bron: Dovhopolyj 2005 (Vasmer, VdMeulen 1959, VdMeulen 1909, Dovhopolyj)
-
▾ Deens
takkelage
[staand en lopend want]
status: Ambigu: Nederlands of Nederduits
etymologie: OOD: fra nt. ell. holl. takelasche, takelage. PNOE: fra nedertysk el. nederlandsk takelage dannet af takel 'udrustning, redskab, tovværk' (jf. takle) + -age, lijkt volgens Bartz terug te gaan op NL. "tacken".
bron: Bartz 2007 Becker-Christensen 2005 Brüel 1993 Dahlerup 1919-1956 Falk 1910-1911 Hammerich 1945 Møller 1927 Arnesen (Fremmedordbog, OOD, PNOE, FuT, Saabys, Arnesen, Hammerich 45, Bartz, Møller)
-
▾ Zweeds
tacklage
[staand en lopend want]
datering: 1691 (1651-1700)
status: Ambigu: Nederlands of Nederduits
etymologie: NEO; Hist.: sedan 1691; av lågty. el. nederl. takelasche, takelage med samma bet., till takel, se tackel
bron: NEO 1995 (NEO)
-
▾ Pools
takielaż
[takelwerk]
bron: (http://sjp.pwn.pl/lista.php?)
-
▾ Oekraïens
takeláž
[touwwerk]
<via Russisch>
bron: Beloded 1970 (Beloded)
-
▾ Noors
takkelasje
[staand en lopend want]
status: Ambigu: Nederlands of Nederduits
etymologie: BO: lty el. nederl.; FuT: von nd. holl. takelasje, takelage
bron: BO 2005 Falk 1910-1911 Arnesen (BO; FuT; Arnesen)
-
▾ Azeri
takelaj
[touwwerk en heftuig van een schip]
<via Russisch>
bron: Chalilov 2007 (Chalilov)
-
▾ Litouws
takelažas
[touwwerk en heftuig van een schip]
-
▾ Servisch
takelaža
[touwwerk op een zeilschip]
<via Duits>
bron: Klajn 2006 (Klajn)
-
▾ Lets
takelāža
[touwwerk en heftuig van een schip]
<via Duits>
-
▾ Ests
taglas
[touwwerk en heftuig van een schip]
status: Ambigu: Nederlands of Nederduits
etymologie: hol. takelage
bron: Trumpickaitė 2004 (A. Trumpickaitė)
-
▾ Kroatisch
takelaža
[touwwerk op een zeilschip]
<via Duits>
bron: Anić 2003 (Anić, Vladimir & Ivo Goldstein (2000), Rječnik stranih riječi, Zagreb, 2de druk.)
-
▾ Macedonisch
takelaža
[touwwerk op een zeilschip]
<via Russisch>
bron: Širilova 2001 (Širilova)
-
▾ Sloveens
takelaža
[touwwerk op een zeilschip]
<via Duits>
bron: Tavzes 2002 (Tavzes)
-
▾ Bulgaars
takelaž
[touwwerk en heftuig van een schip]
<via Russisch>
bron: Milev 2005 (Milev)
-
▾ Russisch
katalažka
[(Bargoens) gevangenis]
etymologie: Каталажка ― gevormd als gevolg van de verplaatsing van letteren in такелаж "takelage" in de betekenis "gevangenis"
bron: Dovhopolyj 2005 (Dovhopolyj p.c.)
-
▾ Duits
Takelage
[touwwerk op een zeilschip]
status: Ambigu: Nederlands of Nederduits
etymologie: Bartz: Französierende Bildung des 18. Jahrh. zum Grund Takel, das verstärkt zu Takelung, Takelwerk. Im 16. Jahrh. übernommen aus mittelniederdt., -länd "takel" (Tau(werk), Schiffausrüstung", im allgemeineren Sinn "jede Ausrüstung", auch von Soldaten oder Bauern. Das zugehörige Verb ist engl. tackle, neuniederländ. takel, schwed. tackel, dän. takkel zu mittelniederländ. "tacken" greifen, anfassen. (…) Die Herkunfst ist unklar
bron: Bartz 2007 (Bartz)
Toon pijlen voor indirecte ontleningen
Slavisch (Indo-Europees) Germaans (Indo-Europees) Turks Baltisch (Indo-Europees) Fins-Oegrisch
-
▾ Russisch
takeláž
[takelwerk; (boeventaal) gewicht]