Grieks Philomèlè 'liefhebster van kleinvee' of 'liefhebster van appels' (mèla betekent zowel kleinvee als appels). Het tweede is wel het waarschijnlijkst, want de enige keer dat philomèlos in de overlevering genoemd wordt, is bij de compilator Athenaeus (omstreeks 200 na Christus), die er de tweede betekenis aan verbindt. Een bevredigende etymologie is echter niet te vinden. De sinds de middeleeuwen voorkomende vorm Filomena is een kwestie van dissimilatie van de beide l's. Filomela was oorspronkelijk de dochter van Pandion (koning van Athene), die veranderd werd in een zwaluw (vaak verward met haar zus Prokne, die in een nachtegaal veranderd werd). Filomena was een christin uit de eerste eeuwen, zij wordt beschouwd als martelares; kerkelijke feestdag: 11 augustus. De eredienst is in 1961 door Rome verboden wegens het twijfelachtige van haar bestaan.