INT Dialectwoordenboeken

Welkom bij de eWND

“De Hoogleeraar Dr. M. de Vries zegt in zijn Ontwerp van een Nederlandsch Woordenboek, ‘dat de geringe studie, totnogtoe aan de kennis onzer gewestelijke spraak te koste gelegd bij den rijkdom der voorhanden stoffe verre te kort schiet, dat de kennis onzer verschillende zoo uiterst rijke dialecten nog bij lange na niet zoo verre gevorderd is, dat er van het ontwerpen van een eenigszins volledig Woordenboek sprake kan zijn, maar zich toch voor de opsporing en mededeeling onzer Idiotismen eene klimmende geestdrift openbaart, en allengs van verschillende dorpen; steden; gewesten; welbewerkte Idiotica zullen ontstaan, die eenmaal tot een geheel zullen te zamen vloeien.’”

Voorbericht van H. Molema in zijn Woordenboek der Groningsche Volkstaal, nov. 1886

De elektronische Woordenbank van de Nederlandse Dialecten (eWND) bevat een alsmaar groeiend aantal oude en modernere Nederlandse dialectwoordenboeken. De eWND is opgezet door Nicoline van der Sijs, naar het voorbeeld van de etymologiebank. De eWND is tot stand gekomen met ondersteuning van het Prins Bernhard Cultuurfonds, de Toon Weijnen-Stichting, de Raod veur ’t Limburgs en het NWO-project Time Capsule.

Het doel van de eWND is om zoveel mogelijk dialectwoordenboeken digitaal beschikbaar en doorzoekbaar te maken, zodat taalkundigen en taalliefhebbers alle belangrijke Nederlandse dialectwoordenboeken op één centraal punt kunnen raadplegen - waarmee de wens van Matthias de Vries, in 1886 geciteerd door Helmer Molema in zijn Gronings woordenboek, na 130 jaar eindelijk wordt gerealiseerd.. De vele dialectwoordenboeken die vanaf de negentiende eeuw zijn samengesteld, beschrijven meestal slechts de woordenschat van een bepaalde plaats, soms van een wat grotere regio, maar ze bestrijken nooit het hele Nederlandstalige gebied. De eWND doet dat op termijn wel: binnen de eWND worden alle bestaande woordenboeken tot één groot netwerk aan elkaar gekoppeld, via de Standaardnederlandse vorm die door stagiairs is toegevoegd (zie Werkwijze). Hierdoor krijgt men gemakkelijk zicht op de verbreiding van dialectwoorden, -klanken, -vervoegingen en -verbuigingen (zoals meervoudsvormen en verkleinvormen) over het Nederlandse taalgebied. Via de eWND kan men het taalgebruik uit verschillende regio’s met elkaar vergelijken. Doordat de eWND zowel oude als jonge dialectwoordenboeken bevat, komen voorts veranderingen aan het licht die dialecten in de loop van de tijd hebben doorgemaakt.

In de eWND kan men via de door ons toegevoegde Standaardnederlandse vorm de verschillende dialectvormen opzoeken. Als men bijvoorbeeld het Standaardnederlandse negotie zoekt, vindt men alle corresponderende dialectopgaven: naast Deventers agósî onder andere Schaijks negoosie. Ook kan men specifieke dialectwoorden opzoeken, of men kan de dialectwoorden vinden die voldoen aan bepaalde grammaticale kenmerken (voorzover expliciet in de oorspronkelijke woordenboeken vermeld): zo kan men zoeken op woordsoort, meervoudsvorm, verkleinvorm, vervoeging en verbuiging.

De eWND is gelanceerd in juni 2015, maar na die datum worden nog steeds woordenboeken toegevoegd. Op deze website wordt niet alleen de mogelijkheid geboden de verschillende dialectwoordenboeken via een gemeenschappelijke zoekinterface te doorzoeken, maar ook kunnen gebruikers alle tekstuitgaven afzonderlijk raadplegen en downloaden (zie Tekstuitgaven woordenboeken); een aantal van die tekstuitgaven is nooit eerder gepubliceerd.

Bij de samenstelling van de eWND wordt samengewerkt met dialectologen, streektaalfunctionarissen en streektaalorganisaties in Nederland en Vlaanderen. Op deze website staan alleen dialectwoordenboeken uit Nederland: de universiteit van Gent maakt een tegenhanger met dialectwoordenboeken uit Vlaanderen en Zeeland; zie hiervoor: http://www.woordenbank.be/.