Projecten Etnologie


Feestcultuur 

Feestcultuur in Nederland (2002-2008) Onderzoek naar 'Hedendaagse Feestcultuur in Nederland'. Uitgangspunt hierbij is Nederland als multiculturele samenleving. Door middel van etnografische beschrijvingen en analyses van de feesten en vieringen van verschillende groepen en gemeenschappen zullen relevante maatschappelijke, historische en culturele ontwikkelingen aan de orde worden gesteld. Aan de hand van een aantal centrale thema's en vragen zal in verschillende te publiceren bundels worden ingegaan op waarom en op welke wijze de betreffende vieringen voor de betrokkenen betekenisgevend zijn. Afhankelijk van de aard van de viering zullen de bijdragen ingaan op de hedendaagse wijze van vieren, de historische ontwikkeling van het feest, de geografische verspreiding, regionale variaties en de ontwikkeling van het feest in zijn maatschappelijke context. Daarnaast zal een aparte bundel aan thematische verkenningen worden gewijd, met als doel een aantal dwarsverbanden in hedendaagse feestcultuur te kunnen leggen.
Resultaten in 2006: 4 lezingen.
Medewerkers: I.L. Stengs (projectleider/uitvoerder), E. Doelman (uitvoerder), J.I.A. Helsloot (uitvoerder), M.L.C. van Zuijlen (documentalist).

Historische feestcultuur in Nederland (2006-2010) Onderzoek naar de veranderingen in de feestcultuur in Nederland. In dit project wordt de viering van, vooral nationale, kalenderfeesten geplaatst in historisch perspectief (vanaf eind 18e eeuw tot heden). De probleemstelling betreft een aspect van de feestcultuur: het impliciete of expliciete streven van (belangen)groepen, dat met name sinds de tijd van de Verlichting sterk lijkt toe te nemen, om jaarlijks terugkerende feesten te instrumentaliseren ten bate van bepaalde ideële doelstellingen. Deze problematiek wordt onderzocht aan de hand van een tweetal onderscheiden soorten kalenderfeesten of elementen daarvan, waarin het aspect 'ideologie' aanwezig is: enerzijds de (feest)dagen 'in het teken van' een bepaald idee of ideaal (zoals moederdag, dierendag) en anderzijds feesten waarbij figuren uit de pedagogische 'lagere mythologie van de burgerij' (paashaas, Zwarte Piet, kerstman) een rol spelen.
Resultaten in 2006: 2 artikelen, 2 lezingen.
Medewerkers: J.I.A Helsoot 

Materiële cultuur

Bringing History Home: Postcolonial Identity Politics in the Netherlands (2005-2008) This research project focuses on the interplay of identity politics among postcolonial migrants in the Netherlands, the growing receptivity of the host society to such strategic appeals, and the changing objectives to which these are being used. The theoretical aim of the project is to utilise concepts developed in the study of identity politics and transnationalism in a thorough historical analysis of the postcolonial migration experience as it took shape over the past six decades in the Netherlands, and compare these to postcolonial experiences elsewhere in Western Europe and the United States. Project in samenwerking met: KITLV, IISG.
Resultaten in 2006: 5 lezingen.
Medewerkers: L. van Leeuwen.

Migratie en materiële cultuur (2000-2007) Onderzoek naar de relatie tussen materiële cultuur en etnische identiteit. Het project onderzoekt de rol van huisraad en huisinrichting bij de constructie van etnische identiteiten onder verschillende migrantengroepen. In hoeverre oriënteren de diverse groepen zich bij de inrichting van hun woonhuis op het land van herkomst? In hoeverre is er sprake van verschillen tussen groepen migranten, binnen de groepen en tussen generaties? Project in samenwerking met: SISWO.
Resultaten in 2006: 2 artikelen, 3 lezingen.
Medewerkers: H.C. Dibbits (projectleider Meertens /uitvoerder), H.M. van der Horst (oio Meertens Instituut/NWO/ASSR), J. Messing (oio NWO/ASSR), K. Roukens (SISWO).

Migratie en materiële cultuur, de interieurs van Turkse migranten en hun nakomelingen in Nederland (2003-2007) In dit promotieonderzoek wordt gekeken naar de rol van materiële zaken in de sociale positionering van Turkse immigranten en hun nakomelingen in Nederland. Daarbij wordt de aandacht vooral gericht op de decoratie van woningen. Bovendien worden etniciteit, religie en sociaal-economische status centraal gesteld. De belangrijkste onderzoeksdata worden verzameld via interviews en foto's in de interieurs van de informanten. Deelproject van 'Migratie en materiële cultuur'.
Resultaten in 2006: 2 artikelen, 4 lezingen.
Medewerkers: H.C. Dibbits (begeleider), H. van der Horst (promovendus), G.W.J. Rooijakkers (begeleider/promotor), J.T. Sunier (copromotor Fac. der Maatschappij- en gedragswetenschappen, UvA).

Orale cultuur

Communities claiming tales (2006-2010) Het volksverhaal-onderzoek, alsmede de noodzakelijke documentatie daarvoor, wordt in de komende vier jaar behartigd door het nieuw opgerichte DOC Volksverhaal. Het onderzoek zal steeds gericht zijn op het toe-eigenen en claimen van volksverhalen door groepen in de Nederlandse samenleving. Het kan hier gaan om steden of dorpen, die zich met een volksverhaal proberen te profileren, zoals Hulst met Reinaart en Stavoren met het beroemde vrouwtje. Het onderzoek zal onder meer resulteren in een boek 'Locale Verhalen' i.s.m. wetenschappers van buiten het DOC. Daarnaast wordt er een begin gemaakt met edities van provinciale delen met volksverhalen, te beginnen met Groningen. Ook etnische groepen kunnen verhalen claimen: Creoolse Surinamers en Antillianen claimen Anansi, Nasreddin Hodja is van de Turken, en Kantjil van de voormalige Nederlands-Indiërs. Tot slot laten zich ook religieuze groepen onderscheiden die hun claims leggen op verhalen. Alle geclaimde verhalen kunnen op de één of andere manier als identiteitsbepalend worden geïnterpreteerd. 
Resultaten in 2006: nadat het DOC Volksverhaal is opgericht in de zomer van 2006, is er vooral gewerkt aan een nieuwe website www.docvolksverhaal.nl, het zoeken van en overleggen met externe maatschappelijke partners, het vergroten van de naamsbekendheid van het DOC, de invoer van Gronings verhaalmateriaal uit het Meertens-archief in de Nederlandse Volksverhalenbank, en het verrichten van nieuw veldwerk in de provincie Groningen. Tevens zijn er voor het te schrijven boek 'Locale Verhalen' bindende afspraken gemaakt met uitgever en auteurs, en is de inhoudsopgave in overleg vastgesteld.
Medewerkers: R. Koman (projectleider), W. de Blécourt (research fellow (vrijwilliger)), M. van Dijk (medewerkster onderzoek), Th. Meder (manager/senior onderzoeker), M. van Zuijlen (documentaliste).

DOC Volksverhaal (2006-2010) Het DOC Volksverhaal (DOC = Documentatie en OnderzoeksCentrum) houdt zich bezig met het documenteren, verzamelen en onderzoeken van volksverhalen en vertelcultuur in Nederland. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar de traditionele monocultuur van het platteland maar evengoed naar de moderne multicultuur van het verstedelijkte Nederland. Het DOC ambieert een interdisciplinaire werkgroep 'Homo Narrans' op te richten alsmede een internationale Folktale Database (i.s.m. de International Society for Folk Narrative Research). Voorts zoekt het samen met maatschappelijke partijen naar structurele financiering. In 2009 zal het DOC Volksverhaal een boek publiceren over 'Lokale Verhalen': volksverhalen die zich aan een bepaalde plaats gehecht heeft of die door bepaalde groepen zijn toege-eigend. Tevens zullen er enkele provinciale bundels worden gepubliceerd. Verhaalmateriaal uit de Meertens-collectie zal worden gedigitaliseerd en gearchiveerd in de Nederlandse Volksverhalenbank, en nieuw veldwerk zal dit materiaal verder aanvullen. Project in samenwerking met: International Society for Folk Narrative Research.
Resultaten in 2006: het DOC Volksverhaal i.o. is opgericht in juli 2006. Er is gewerkt aan de opzet van het boek 'Lokale Verhalen', er zijn verhalen ingevoerd in de Nederlandse Volksverhalenbank, er is veldwerk verricht in Groningen, en er is een opzet gemaakt van de website www.docvolksverhaal.nl . Tevens is er met verschillende maatschappelijke en wetenschappelijke partijen overlegd over samenwerking.
Medewerkers: R. Koman (projectleider), W. de Blécourt (research fellow (vrijwilliger)), M. van Dijk (medewerker onderzoek), Th. Meder (manager/senior onderzoeker), M. van der Peet (Technisch ontwikkelaar), H. Rave (documentalist), M. van Zuijlen (documentaliste).

Liedblad en smartlap: de populariteit van het 'populaire' lied (2001-2007) Dit promotieonderzoek behandelt de positie van enkele vormen van het populaire lied in Nederland – de smartlap en het levenslied – en de factoren die daarbij een rol spelen. Het onderzoek richt zich met name op de late 19e en de 20e eeuw. Twee centrale foci zijn: de omslag aan het einde van de 19e eeuw van volksvermaak naar amusementsindustrie, en de jaren negentig van de 20e eeuw toen de culturele elite de smartlap omarmde. Centraal staat de herkomst van de betrokkenen, de performance (het samenspel van zanger en publiek) en de attitude van de betrokkenen en buitenstaanders. Er wordt zowel naar de professionele zangers als naar het circuit van amateurs gekeken. Het onderzoek spitst zich toe op de amateuristische zangcultuur (smartlappenkoren) en daaraan gerelateerde verschijnselen als smartlappencafés, -competities, etc. Door vermindering van werkuren van de onderzoeker is de duur van het project met een jaar verlengd.
Resultaten in 2006: 1 lezing, 1 artikel (samen met L.P. Grijp), 1 boek (idem).
Medewerkers: M.J. de Bruin (promovendus), L.P. Grijp (begeleider/promotor).

Onder de Groene Linde (1992-2007) Uitgave van verhalende mondeling overgeleverde liederen (verzameld in de periode van circa 1950 tot 1975 door Will Scheepers en Ate Doornbosch) en onderzoek naar de herkomst van de liederen alsmede naar de overeenkomsten en verschillen met schriftelijk overgeleverde liederen en volksverhalen. Het betreft de afronding van deel vier dat liederen zal bevatten over sociale verschillen tussen geliefden, en de ontwikkeling van nieuwe uitgaven. Parallel wordt een uitgave van een cd-box met veldwerkopnamen voorbereid.
Resultaten in 2006: de kopij voor deel IV van 'Onder de Groene Linde' is afgerond.
Medewerkers: L.P. Grijp, M.B.G. van Dijk.Verhaalrepertoires en vertelcultuur (1995-2010) Onderzoek naar de vertelcultuur in Nederland, en naar de verhaalrepertoires van individuele personen en van groepen in de huidige (multiculturele en pluriforme) samenleving.
Resultaten in 2006: 1 artikel en 3 lezingen.
Medewerkers: Th. Meder.

Vertellingen van de Nieuwe Tijd (2001-2005) Onderzoek naar verhalen in een specifieke richting binnen de new-agebeweging, rond buitenaardse intelligentie, UFO's, 'goden als kosmonauten', graancirkels, en alle opvattingen die daarmee samenhangen, bijvoorbeeld over energieën, de schepping en de eindtijd. Dit alles in de context van de heropleving van het spirituele denken, en de brede culturele revival van volksverhaal en 'fantasy'. De verhalen staan gedeeltelijk in de traditie van de moderne sagen, maar onderscheiden zich daarvan doordat ze meer deel uitmaken van een holistisch wereldbeeld en een esoterische kosmopologie. De verhalen en hun samenhang zijn ook per individu verschillend: ieder construeert met verhalen het wereldbeeld dat het best bij hem of haar past; de centrale onderzoeksvragen luiden dan ook: wie gelooft en vertelt wat en waarom?
Resultaten in 2006: project voltooid. Boek gepubliceerd bij Amsterdam University Press: In graancirkelkringen; een etnologisch onderzoek naar verhalen uit de grenswetenschap.
Medewerkers: Th. Meder.

WITCHCRAFT (2006-2010) WITCHCRAFT staat voor What Is Topical in Cultural Heritage: Content-based Retrieval Among Folksong Tunes. Doel van het project is het bouwen en evalueren van een melodieënzoekmachine die bestand is tegen de muzikale variatie die eigen is aan de orale overlevering. Als testcorpus dienen de veldwerkopnames van Onder de groene linde. De betreffende subdiscipline is Music Information Retrieval (MIR). Het project wordt uitgevoerd op het Meertens Instiuut. Project in samenwerking met: Universiteit Utrecht, Dept of Information and Computer Sciences.
Resultaten in 2006: J. Garbers ontwikkelde de software voor de WitchCraftEditor, waarmee door de gezamenlijke projectmedewerkers en de medewerkers van het DOC Lied een proefcorpus werd ingevoerd van ca. 150 melodieën uit Onder de Groene Linde. Daarvoor werd ook een User Manual geschreven. Het gehele team, bijgestaan door M. de Bruin, droeg bij aan de door NWO gewenste 'nulmeting', verschenen als "WITCHCRAFT Baseline Measurement And Pilot Project. Technical Report." Daarnaast werden enkele posterpresentaties gegeven, en hield A. Volk een lezing op het congres "Rhythm, Time and Temporal Organisation" aan de Universiteit van Edinburg.
Medewerkers: L.P. Grijp (medeprojectleider), R. Veltkamp (medeprojectleider UU Dept of Information and Computer Sciences), F. Wiering (projectleider UU Dept of Information and Computer Sciences), J. Garbers (UU Dept of Information and Computer Sciences), P. van Kranenburg (UU Dept of Information and Computer Sciences), A. Volk (UU Dept of Information and Computer Sciences).

Religieuze cultuur

Apparitions in Contestation (2006-2010) Onderzoek naar rand-katholieke groepen en bewegingen die zich met name concentreren rond (niet-erkende) devoties en Mariaverschijningen en die zich op contestatief-heterodoxe wijze articuleren in geschriften, via boodschappen of door optredens en zich daarbij vooral verzetten tegen modernistische thema's en ontwikkelingen in kerk en samenleving. Deelproject van 'Shrines and Pilgrimage'.
Resultaten in 2006: artikel: The Passion of the Christ revisited: de school van Padre Pio. Stigmatisatie als instrument van devotionele missionering en authentisering, in: W.M. Speelman (ed.), Wondtekenen, wondertekenen (Assen: Van Gorcum, 2006) p. 140-168.
Medewerkers: P.J. Margry.

Bedevaartplaatsen in Nederland on Line (BiN-on Line/BoL) (2006-2010) Bewerking, onderhoud en uitbreiding van de online databank Bedevaartplaatsen in Nederland (BoL); Verwerving en beheer van data en documentatie inzake heilige en bedevaartplaatsen, t.b.v. de database en het materiële BiN-documentatiebestand. Stimulering van het gebruik van de BoL-database en vergroting van de kennis inzake de Nederlandse en Europese bedevaartcultuur ten behoeve van het wetenschappelijk onderzoek alsmede voor een breder publiek. Deelproject van 'Shrines and Pilgrimage'.
Resultaten in 2006: samenstelling nieuw lemma 'Woudrichem, Heilig Bloed' en toegevoegd aan de website; actualisering site in het algemeen: aanvullingen en opdating van teksten, controle van en aanvulling fotomateriaal. Verder is het mogelijk gemaakt om de database door zoekmachines als Google etc. volledig te laten doorzoeken. Hierdoor en vanwege de kwaliteit van de inhoud werd een hit-score van de database van niet minder dan zo'n 650.000 real pageviews gerealiseerd. Artikel: 'De kunst van het pelgrimeren. Spiritueel reizen en religieuze ervaringen in de 20e en de 21e eeuw', in: Marcel Barnard e.a. (ed.), Pelgrimage naar het laatste veld van de vrijheid. Een boek herlezen en een thema overdacht (Budel: Damon, 2005) p. 71-100.
Medewerkers: P.J. Margry (projectleider/uitvoerder), C. Caspers (TBI Nijmegen), C.M. van der Peet (software-ontwikkelaar).

Detraditionalisering en normalisering van nieuwe vormen van religiositeit in de hedendaagse Nederlandse samenleving (2001-2006) Het onderzoek bestaat uit een algemeen, meer theoretisch, historisch-sociologisch gedeelte en een empirisch gedeelte. Het algemene onderzoek is gericht op het proces van detraditionalisering van de Nederlandse samenleving vanaf het einde van de 19e eeuw tot heden, en de daarmee in verband staande opkomst en geleidelijke normalisering van nieuwe vormen van religiositeit. Betoogd wordt dat de nieuwe, alternatieve spiritualiteit elementen bevat die erop gericht zijn de individuele verbeeldingskracht te stimuleren en te leiden, zodat het persoonlijke verhaal ('narrative') en een bepaald spiritueel verhaal mentaal samengevoegd worden en leiden tot een re-sacralisering van de persoonlijke belevingswereld. Het empirisch onderzoek richt zich op nieuwe vormen van religiositeit die in de huidige detraditionalisering van de Nederlandse samenleving naar voren komen: het neo-paganisme, met name moderne hekserij, en alternatieve spiritualiteit binnen het moderne management. Ze wijzen op een zekere normalisering van alternatieve religiositeit binnen de hedendaagse Nederlandse samenleving. Project in samenwerking met: Afdeling Culturele Antropologie, KUN.
Resultaten in 2006: 1 lezing.
Medewerkers: M. Ramstedt (projectleider), F. Hüskens (KUN), P.J. Margry (projectsupervisie), T. Scheepers (KUN).

Memorialization (2006-2010) Binnen dit project wordt onderzoek gedaan naar de betekenissen en de religieus-rituele dimensies van processen van 'memorialization' rond personen, zaken of gebeurtenissen in de moderne Westerse samenleving.
Resultaten in 2006: boek: Identiteit en spiritualiteit van de Amsterdamse Stille Omgang (Hilversum: Verloren, 2006) 96 pp. Organisatie van de workshop The Public Memorialisation of Death. Spontaneous Shrines as Political Tools, op het EASA-congres, 20 September 2006, te Bristol Lezingen: – Plaatsen van Herinnering. T.g.v. tentoonstelling 125 jaar Stille Omgang. Museum Amstelkring, Amsterdam, 12-03-2006. – Stille omgang als manifestatie van Nederlandse identiteit. Gezelschap SO, Amsterdam, 15-03-2006. – Performing Monuments of Commemoration. Arenas of Political Resentment in Dutch Society. Spontaneous Shrines as Political Tools, EASA, Bristol, UK, 20-09-2006.
Medewerkers: P.J. Margry (MI), C. Sánchez-Carretero (Spanish National Research Council).

Shrines and Pilgrimage (2006-2010) Ethnologisch en historisch onderzoek naar heilige plaatsen, heiligenverering, bedevaart en hun materiële cultuur in de Nederlandse c.q. Westerse samenleving.
Resultaten in 2006: zie ook de resultaten onder de twee deelprojecten 'Apparitions in Contestation' en 'Bedevaartplaatsen in Nederland on Line'. Artikel: 'Il luogo sacro reconsiderato. Il progetto "Luoghi di pellegrinaggio nei Paesi Bassi" in prospettiva europea', in: Amilcare Barbero & Elena De Filippis (eds.), Linee di integrazione e sviluppo all'atlante dei sacri monti, calvari e complessi devozionali europei (Ponzano Monferrato: Centro Sacri Monti, 2006) p. 45-56. Lezing: The Performance of a Cult of the Senses. The Jim Morrison Pilgrimage at Père Lachaise Cemetary. Senses and Religion. 5th Conference of the Ethnology of Religion Group, SIEF, Celje, Slovenië, 10-09-2006.
Medewerkers: P.J. Margry.

Overige projecten

Culture Wars (2006-2010) Onderzoek binnen de 'lange 19e eeuw' naar de verhoudingen tussen kerk, staat en samenleving en de samenhangende conflicten op religieus, politiek, sociaal en cultureel terrein. Het gaat om diverse 'culture wars', zoals die in de 19e en in de eerste helft van de 20e eeuw gestalte kregen in Nederland en in de rest van Europa. Project in samenwerking met: Vrije Universiteit Amsterdam, KADOC Leuven.
Resultaten in 2006: – Opstelling aanvraag voor (toegekende) Internationaliseringssubsidie van NWO t.b.v. het project: The Dynamics of Religious Reform in Church, State and Society in Northern Europe, c. 1780-c.1920. – Lezing: De cultus van O.L. Vrouw van het H. Hart als object van onderzoek.
Medewerkers: P.J. Margry.

Visuele Cultuur (2003-2006) Met dit pilotproject wordt een theoretische en methodologische ontwikkeling beoogd van een nieuwe onderzoekslijn 'Visuele Cultuur', waarin bijzondere aandacht zal worden besteed aan de precieze rol van visuele representatie in het dagelijks leven en de betekenisvolle wijze waarop mensen omgaan met visuele cultuur. Een pilotproject moet antwoord geven op de vraag hoe deze lijn theoretisch en methodologisch gestalte kan krijgen binnen de kaders van nieuwe etnologische onderzoeksvelden na 2005.
Resultaten in 2006: 1 afsluitend rapport.
Medewerkers: E.M. Efting Dijkstra.

Gezamenlijke projecten Etnologie en Variatielinguïstiek

Dialectrenaissance (2000-2010) Aan de hand van hedendaagse cultuuruitingen, zoals populaire muziek, cabaret, eredienst, etc, wordt onderzocht welke veranderingen de dialecten in Nederland ondergaan in het kader van de zogenoemde dialectrenaissance (sociolinguïstisch aspect). Tot de documentatie van dit onderzoek behoort onder meer een groeiende collectie dialect-cd's (momenteel circa 330).
Resultaten in 2006: L.P. Grijp schreef een artikel over dialectmuziek voor Gelderland 1900-2000, onder de titel 'Doe maar Normaal'.
Medewerkers: E. van der Grijn-Santen (coördinator dialectcd's), L.P. Grijp (coördinator/uitvoerder), M.M. Jansen (OiO), M. van Oostendorp (coördinator/uitvoerder).