Documentatie en archieven

De documentatie van gegevens over taalvariatie en cultuur van het dagelijks leven in Nederland, behoort tot de centrale taken van het Meertens Instituut. Het instituut beheert momenteel circa duizend collecties en archieven op het terrein van Variatielinguïstiek en Nederlandse Etnologie. Uitgangspunt voor het beleid ten aanzien van acquisitie, beheer en behoud van de archieven en collecties is dat documentatie in dienst staat van het (toekomstig) wetenschappelijk onderzoek. Het archief beslaat nu zo'n 400 meter. Steeds vaker worden de archieven in digitale vorm bewaard. In 2006 is het Meertens archief verrijkt met diverse schenkingen:

  • Liedafschriften en een databestand van J.W. Bonda
  • Liedschriftjes van Mevrouw Schee-Muis
  • Geluidsbandjes met opnamen van de Terschellinger Luidenga
  • Afbeeldingen met grafrituelen geschonken door de heer Jaanus
  • De dagboeken van Vermeulen van de Genealogische vereniging Weesp
  • Digitale collectie met soldatenbrieven van de heer Van Bakel
  • Huishoudboeken uit 1957-2000 van de familie Budel 
  • Een notitieboek over het Betuws dialect van mevrouw Brennan-Snoek geschreven door haar vader

Schenkingen van min of meer losse archivalia of boeken zijn in dit overzicht niet opgenomen.

Informatieverstrekking

Naast documenteren en archiveren is het verstrekken van informatie een andere belangrijke taak van het onderdeel documentatie en archieven. De dienstverlening is primair gericht op wetenschappers, maar kan ook ondersteuning bieden aan journalisten, radio- en TV-makers, amateuronderzoekers en andere geïnteresseerden. De verzoeken om informatie worden geregistreerd tezamen met de antwoorden en kunnen als hulpmiddel dienen voor toekomstige aanvragen.

In 2006 zijn 217 verzoeken om inlichtingen binnen gekomen. De verzoeken om inlichting zijn als volgt te categoriseren:

  • Taalvariatie – 2
  • Naamkunde – 40
  • Archieven – 49
  • Etnologie – 117
  • Volkslied – 82

Van de 290 verzoeken werd 52 keer een afspraak voor een bezoek gemaakt. Er kwam 21 keer iemand voor het archief; 11  keer voor etnologie; 7 keer voor het volkslied en 12 maal voor naamkunde. Verder werden 183 familienaamverzoeken via NedFamData beantwoord.

Projecten

Bedevaartplaatsen in Nederland on Line (BiN-on Line/BoL) (1995-2010) Onderhoud en uitbouw van de elektronische databank van het project Bedevaartplaatsen in Nederland (BiN) en bewerking van deze databank voor plaatsing op het internet. Resultaten in 2006: nieuwe lemma's zijn toegevoegd aan de website; actualisering site; aanvullingen en updating van teksten; controle van en aanvulling fotomateriaal.
Medewerkers: P.J. Margry (projectleider/uitvoerder), C.M. van der Peet (software-ontwikkelaar), J.J. Schell (documentatieve ondersteuning/database-ontwikkeling).

Databank van etnologische en dialectvragenlijstgegevens (1996-2010) In deze elektronische databank worden de antwoorden op de dialectologische en volkskundige vragenlijsten opgenomen. De vragen vormen een aparte databank. Prioriteit bij de invoer wordt gegeven aan de nieuwe lijsten die jaarlijks uitgaan, en aan oudere lijsten die voor lopend onderzoek nodig zijn.
Resultaten in 2006: gegevens van de vragenlijsten Vk 53 en D 77 worden ingevoerd.
Medewerkers: R. van den Bosch (uitvoerder).

Etnologisch beeldarchief (1995-2010) De ontsluiting en conservering van de (historische) etnologische fotocollectie (circa 3900 foto's), grafiek, film- en videomateriaal van het Meertens Instituut.
Resultaten in 2006: 465 foto's zijn ingevoerd.
Medewerkers: J.J. Schell.

Grondkaart dialect- en etnologiecartografie (2000-2010) Productie en onderhoud van een uitbreidbare basiskaart met Kloeke-codes.
Resultaten in 2006: Kleine foutcorrecties aan Wattelbasiskaart. Coordinaatdata geleverd aan afdeling Technische Ondersteuning met het oog op de nieuwe Webinterface voor de MAND-database.
Medewerkers: A.C.M. Goeman (projectleider), B.L. van den Berg (uitvoerder).

GTR-project Databank Dialectdata, gebaseerd op geluidsopnamen (2000-2010) Onderhoud en verrijking van de database van fonetische transcripties uit het veldwerkproject 'Fonologie en Morfologie van de Nederlandse Dialecten op basis van veldwerk' (1983-1990). Het betreft gedetailleerde fonetische transcripten van steeds 1876 items uit 364 plaatsen in Nederland (366 opnames), 58 Friese, 179 Vlaamse plaatsen en 10 plaatsen in Noord-Frankrijk. De databank van het GTR(Goeman, Taeldeman en van Reenen)-project vormt de basis voor de Morfologische Atlas van Nederlandse Dialecten (MAND) en de Fonologische Atlas van Nederlandse Dialecten (FAND, Gent). Project in samenwerking met: VU, Fryske Akademy, RUG, Katholieke Universiteit Leuven, Rijksuniversiteit Gent.
Resultaten in 2006: ism Piet van Reenen en Martijn Wieling (gebruiker) te corrigeren data opgespoord en aangepast. De vernieuwde dataset op de site doorgevoerd. Definitieve afsluiting correctie pas na afronding MAND-2-voorbereiding in 2007.
Medewerkers: A.C.M. Goeman (projectleider), B.L. van den Berg (uitvoerder), J-.P. Kunst (software-ontwikkelaar), P.Th. van Reenen (VU).

Knipselarchief (2000-2010) De opbouw van een verzameling kranten- en tijdschriftknipsels op het gebied van de Nederlandse etnologie, op basis van een corpus van regionale dagbladen. De verzameling is in eerste instantie gericht op lopende projecten, daarnaast is zij bedoeld om nieuwe trends te signaleren.
Resultaten in 2006: circa 700 knipsels.
Medewerkers: T. Tegelaers (uitvoerder), M.L.C. van Zuijlen (documentalist).

Multi Media Dialect Database (2003-2006) Dit project beoogt unieke, reeds gedigitaliseerde dialectopnamen met bijbehorende transcripten onder te brengen in een multimedia database, met als doel de dialectdata te ontsluiten voor wetenschappelijk onderzoek. Binnen de doelstelling van het project zijn verschillende onderdelen te onderscheiden: 1) het digitaliseren van schriftelijke transcripten van dialectopnamen (assistenten + NIWI); 2) het automatisch omzetten van de transcripten in een foneemrepresentatie die geschikt is als input voor automatische spraakherkenning (Meertens Instituut en CLST); 3) het ophakken van het spraaksignaal in fragmenten van 5 seconden (CLST); 4) een standaard voorbewerking van het audiosignaal (CLST); 5) het oplijnen op woordniveau van transcript met audiosignaal met behulp van automatische spraakherkenning (CLST). Project in samenwerking met: NIWI (KNAW), Center for Language and Speech Technology (CLST), KUN, Nijmegen (voorheen NISTT).
Resultaten in 2006: overdracht heeft plaats gevonden. Het project is afgerond.
Medewerkers: W. Jongenburger (projectleider), M. van Oostendorp (adviseur).

Nederlandse Familienamen Databank (NedFamData) (2000-2010) De Nederlandse Familienamen Databank verschaft informatie over de familienamen in Nederland met betrekking tot hun ontstaansgeschiedenis, taalkundige kenmerken en landelijke verspreiding. Op basis daarvan zijn naamsverklaringen geformuleerd. De onderlinge samenhang van varianten en naamtypen wordt met behulp van tekstschakels ('links') tot uitdrukking gebracht.
Resultaten in 2006: Op 31-12-2006 stond de teller van NedFamData op 73.362; in 2006 zijn er 7.760 records/namen toegevoegd. Behalve de gebruikelijke informatie uit de literatuur zijn er gegevens van informanten verwerkt, waarbij ook deeplinks naar (genealogische) websites zijn aangebracht en diverse teksten als bijlages zijn opgenomen. Naamsvermeldingen zijn systematisch uit enkele bronnenpublicaties overgenomen, bijvoorbeeld uit de regesten van 'De archieven van kloosters in Delfland', en er is een begin gemaakt met het opnemen van persoonsgegevens van geregistreerde personen bij de volkstelling van 1947 (voornaam – familienaam – geboortedatum – adres); in 2006 zijn er bij 2500 namen (3%) één of meer personen (gemiddeld 2,5 per naam) vermeld.
Medewerkers: L.S.G.B. Brouwer.

Nederlandse Liederenbank: actualisering en uitbreiding (1990-2010) De Nederlandse Liederenbank bevat metadata (beginregel, refrein, wijsaanduiding etc.) van meer dan 125.000 Nederlandse liederen, vanaf de Middeleeuwen tot in beginsel het heden. Van een aantal liederen zijn ook de volledige teksten en/of de muziek opgenomen. De database is sedert 1990 veel geraadpleegd door wetenschappers en publiek en zal ook in de toekomst beschikbaar blijven als onderzoeksinstrument. De invoer van de gegevens is voornamelijk geschied, en geschiedt nog steeds, via tijdelijke, meest extern gefinancierde projecten (zoals Repertorium van het Nederlandse Lied tot 1600, Digitalisering Nederlands Volksliedarchief, Straatliederen van het Geheugen van Nederland, de Zuid-Nederlandse Liederenbank van de 17e eeuw en de samenwerking met de DBNL). Voor de nabije toekomst zijn nieuwe invoerprojecten in voorbereiding. Los van nieuwe invoer vergt de database echter onderhoud: ten eerste doordat onvolkomenheden aan het licht komen, bijvoorbeeld dankzij reacties van gebruikers, ten tweede doordat de verbetering van software nieuwe mogelijkheden biedt, ten derde doordat door nieuw onderzoek nieuwe identificaties en interpretaties van reeds ingevoerd materiaal beschikbaar komen. Een belangrijk punt van aandacht is de nadere integratie van de subsystemen, die in de genoemde projecten tot stand zijn gekomen. Liedteksten en melodieën uit alle tijden en repertoires moeten onderling gelinkt zijn. Om de bank te optimaliseren en up-to-date te houden moeten dus voortdurend aanpassingen, verbeteringen en aanvullingen worden aangebracht. Project in samenwerking met: Universiteit Antwerpen, Digitale Bibliotheek Nederland, Koninklijke Bibliotheek.
Resultaten in 2006: in samenwerking met de Universiteit van Antwerpen werden 200 nieuwe Zuid-Nederlandse liederen uit de zeventiende eeuw ingevoerd door Maartje De Wilde en Ellen van der Grijn. Verder stond het werk aan de Nederlandse Liederenbank dit jaar vooral in het teken van de verrijking en de voorbereiding van de webpresentatie. Ellen van der Grijn verbeterde de koppeling van de diverse subbestanden aanzienlijk door incipit- en melodienormen gelijk te trekken. Martine de Bruin ontwikkelde een webapplicatie in MySQL/Php waarmee de gehele Liederenbank in 2007 op het internet raadpleegbaar zal zijn. Zij verrijkte de subbank Onder de Groene Linde met 4000 scans met muzieknotatie en 7000 mp3-files van veldwerkopnamen. Ineke van Beersum verrijkte dezelfde subbank met 341 levensbeschrijvingen of andere gegevens van zangers.
Medewerkers: I. van Beersum (informatiespecialist), M. de Bruin (software ontwikkelaar), E. van der Grijn Santen (informatiespecialist), L.P. Grijp (onderzoeker).

Nederlandse Volksverhalenbank (1994-2010) Een elektronische database met Nederlandse Volksverhalen waarin de reeds verzamelde volksverhalen in het Meertens-archief worden ontsloten, en waarin nieuwe volksverhalen worden opgeslagen en gedocumenteerd. De bank is opgezet als onderzoeksinstrument op het gebied van de Nederlandse etnologie en letterkunde, en wordt voortdurend uitgebreid. Sinds de aanvang van de Nederlandse Volksverhalenbank in oktober 1994 zijn er jaarlijks tussen de 1000 en 2000 verhalen toegevoegd. Na de millenniumwisseling is de invoer geïntensiveerd, waarvoor stagiaires en extra invoerkrachten zijn aangetrokken. De Nederlandse Volksverhalenbank bevat inmiddels meer dan 30.000 verhalen.
Resultaten in 2006: de Nederlandse Volksverhalenbank is dit jaar onderdeel gaan uitmaken van het DOC Volksverhaal (vanaf 1-7-2006), wat een uitbreiding van de formatie tot gevolg had. Er zijn dit jaar zo'n 2000 verhalen met context-informatie ingevoerd. Enkele provincies hebben wat meer aandacht gekregen, namelijk: Groningen (o.a. invoer van de Collectie Wever), Noord-Brabant en Limburg. De verspeidingskaart van Nederland begint een steeds dichtere dekking te vertonen. Op een internationaal congres in Kopenhagen is de Volksverhalenbank met succes gepresenteerd. Daarnaast heeft het materiaal uit de Volksverhalenbank geresulteerd in een lezing over de Veluwepoema en de Waaslandwolf.
Medewerkers: R. Koman (projectleider DOC Volksverhaal), M. van Dijk (medewerker onderzoek / invoer), E. van der Grijn-Santen (beheerder Volksverhalenbank), Th. Meder (coördinator), H. Rave (documentalist), M. van Zuijlen (beheerder Volksverhalenbank).

Nederlandse Voornamen Databank (2000-2010) De Nederlandse Voornamen Databank is het databestand behorend bij het boek 'Prisma Voornamen'. Het bestand bevat ruim 20.000 voornamen met naamsverklaring.
Resultaten in 2006: correctie van bestaande gegevens.
Medewerkers: D. Gerritzen.

Namen en Naamkunde in Nederland en elders (NNN) (2002-2010) Online versie van de Onomastische Literatuur Service (OLS), een documentatiesysteem dat de ontsluiting verzorgt van naamkundige en overige literatuur over namen en naamkundige onderwerpen. Deelproject van 'Onomastische Literatuur Service (OLS)'.
Resultaten in 2006: In het jaar 2006 zijn 935 items aan OLS toegevoegd, waarvan er 843 via NNN online beschikbaar zijn.
Medewerkers: L.S.G.B. Brouwer.

Plantennamen in de Nederlandse Dialecten (2000-2010) De PLAND biedt een inventarisatie van de volksnamen van planten in het Nederlandse taalgebied. Het materiaal omvat ± 250.000 records en is opgebouwd uit monografische, mondelinge en schriftelijk verzamelde data en gaat terug tot in de 19de eeuw. De toegang ertoe is op de website zowel taalkundig als botanisch. De PLAND presenteert de data per plant in de vorm een taalkaart (met de 11 meest frequente benamingen) en het materiaal in de vorm van een soort (dialect-)woordenboek met opgave van de bronnen, datering, lokalisatie plus illustraties en via een link de secundaire taalkundige literatuur. Daarnaast biedt de database de mogelijkheid taalkaarten op te roepen die laten zien voor welke planten bepaalde volksnamen gebruikt worden. De PLAND is aangesloten bij Netherlands Biodiversity Information Facility (NLBIF) en blijkt nu reeds in zijn soort de grootste collectie ter wereld.
Resultaten in 2006: Op 16 februari 2006 is de website PLAND officieel in gebruik genomen. De database wordt echter doorlopend uitgebreid mbv J. Kruijsen, J. van Keymeulen en anderen. Momenteel zijn de Flora-bestanden van het Woordenboek van de Vlaamse Dialecten (WVD), het Woordenboek van de Overijsselse Dialecten (WOD) en het Woordenboek van de Limburgse Dialecten (WLD) in bewerking.
Medewerkers: J. Kruijsen, H. Brok.

Project Meertens Archieven en Collecties (2003-2005) De sterke toename van het aantal door het Meertens Instituut beheerde archieven en collecties heeft geen gelijke tred gehouden met een doelmatig archiefbeheer. Daarom is in 2002 een investeringsaanvraag ingediend met het doel het materiaal door middel van een digitaal archievenoverzicht voor de eigen onderzoekers en het publiek nader toegankelijk te maken. Gedurende de looptijd van het project zijn professionele archivarissen bij het project ingeschakeld.
Resultaten in 2006: een extra redactie ronde was nodig voor de beschrijving van de items. De inventaris van het organisatiearchief is bijna persklaar.
Medewerkers: P.J. Margry (projectleider), J.P. Kunst (software-ontwikkelaar), J.J. Schell (coördinator).

Vernieuwing Vragenlijsten (2005-2008) Het project heeft als doel het moderniseren van het vragenlijstensysteem van het Meertens Instituut. De nadruk ligt bij dit project op automatisering. Door vragenlijstenonderzoek voortaan via internet uit te voeren, kunnen aanzienlijke kostenbesparingen met betrekking tot dataverwerking gerealiseerd worden. Middels het opzetten van een online 'Meertens Panel' willen we deze doelstelling bereiken. Tevens hopen we zo nieuwe groepen respondenten te bereiken. Daarnaast is het de bedoeling om de ingevulde vragenlijsten die in de loop van de afgelopen 75 jaar zijn binnengekomen digitaal op te slaan en systematisch doorzoekbaar te maken. Deelproject van 'De vragenlijsten'.
Resultaten in 2006: in juni 2006 is het Meertens Panel van start gegaan. Voor dit online respondenten panel hebben zich in de loop van 2006 ruim 1600 mensen aangemeld. In 2006 zijn ook de eerste online enquêtes afgenomen. De hiervoor ontwikkelde programmatuur heeft deze vuurdoop naar voldoening doorstaan. Middels lezingen zijn de onderzoeksgroepen en de wetenschapscommissie op de hoogte gebracht van deze nieuwe ontwikkelingen en mogelijkheden.
Medewerkers: F.L.M.P. Hinskens (projectleider), H. Nijboer (methodoloog/automatiseerder).

Volkskundige Trefwoorden Databank (VTB) (1984-2005) De Volkskundige Trefwoordenbank, de voortzetting van de Volkskundige Trefwoordencatalogus (VTC), is een systematische elektronische databank op etnologische thema's en onderwerpen. De databank is gebaseerd op inhoudelijke ontsluiting van Nederlandse en buitenlandse boeken en tijdschriftartikelen, brieven, geluidsbanden, sagenboeken et cetera.
Resultaten in 2006: er zijn 1678 records toegevoegd.
Medewerkers: J.J. Schell (coördinator), M.L.C. van Zuijlen (uitvoerder).