Documentatie en archieven

De documentatie van gegevens over taalvariatie en cultuur van het dagelijks leven in Nederland, behoort tot de centrale taken van het Meertens Instituut. Het instituut beheert momenteel circa duizend collecties en archieven op het terrein van Variatielinguïstiek en Nederlandse Etnologie. Uitgangspunt voor het beleid ten aanzien van acquisitie, beheer en behoud van de archieven en collecties is dat documentatie in dienst staat van het (toekomstig) wetenschappelijk onderzoek. Het archief beslaat nu zo’n 400 meter. Steeds vaker worden de archieven in digitale vorm bewaard. In 2007 is het Meertens archief verrijkt met diverse schenkingen:
– via de genealogische vereniging Weesp 22 dozen persoonlijk archief van de heer Vermeulen;
– van mevrouw Parlevliet een dagboek over de periode 1909-1912 van haar schoonvader;
– van de heer Muller een aantal gelegenheidsgedichten uit de periode 1890-1930 van zijn vader;
– van de heer Van Dijk een collectie bladmuziek uit de periode 1904-1970;
– van mevrouw Adrichem kasboekjes van haar moeder uit de periode 1960-1999;
– van de heer Foyer documentatie en literatuur over palen;
– de blbiotheek en geluidsopnamen van wijlen Harrie Franken;
– van mevrouw M. Bison een collectie bladmuziek uit de periode 1904-1970;
– van mevrouw van de Zijde-Hartveld een collectie bladmuziek uit de periode 1885-1965;
– van mevrouw Schweitzer (NOM) een pakket knipsels over het historisch volksfeest 1919 verzameld door D.J. van der Ven;
– van de heer Glerum de fotoplakboeken van zijn moeder 1952-1965.

Schenkingen van min of meer losse archivalia of boeken zijn in dit overzicht niet opgenomen.

Informatieverstrekking

Naast documenteren en archiveren is het verstrekken van informatie een andere belangrijke taak van het onderdeel documentatie en archieven. De dienstverlening is primair gericht op wetenschappers, maar kan ook ondersteuning bieden aan journalisten, radio- en TV-makers, amateuronderzoekers en andere geïnteresseerden. De verzoeken om informatie worden geregistreerd tezamen met de antwoorden en kunnen als hulpmiddel dienen voor toekomstige aanvragen. In 2007 zijn in totaal 204 verzoeken om inlichtingen binnengekomen, waarvan 63 afspraken voor een bezoek aan de leeszaal. Er werden 146 familienaamverzoeken via NedFamData beantwoord.

Projecten

Bedevaartplaatsen in Nederland on Line (BiN-on Line/BoL) (2006-2010)

Bewerking, onderhoud en uitbreiding van de online databank Bedevaartplaatsen in Nederland (BoL); Verwerving en beheer van data en documentatie inzake heilige en bedevaartplaatsen, t.b.v. de database en het materiële BiN-documentatiebestand. Stimulering van het gebruik van de BoL-database en vergroting van de kennis inzake de Nederlandse en Europese bedevaartcultuur ten behoeve van het wetenschappelijk onderzoek alsmede voor een breder publiek. Website, klik hier.
Resultaten in 2007: Updating van de database voor een groot aantal individuele lemma’s; nieuw lemma ‘Oene, Sint Joris’ gemaakt en toegevoegd aan de website; diverse interviews gegeven aan de media over bedevaarten; diverse media van data voorzien.
Medewerkers: P.J. Margry (projectleider/uitvoerder), C. Caspers (TBI Nijmegen), C.M. van der Peet (software-ontwikkelaar).

Databank van etnologische en dialectvragenlijstgegevens (1996-2010)

In deze elektronische databank worden de antwoorden op de dialectologische en volkskundige vragenlijsten opgenomen. De vragen vormen een aparte databank. Prioriteit bij de invoer wordt gegeven aan de nieuwe lijsten die jaarlijks uitgaan, en aan oudere lijsten die voor lopend onderzoek nodig zijn.

Resultaten in 2007: gegevens van de vragenlijst Vk 53 zijn ingevoerd en D 77 is nog niet voltooid.
Medewerkers: R. van den Bosch (uitvoerder).

Etnologisch beeldarchief (1995-2010)

De ontsluiting en conservering van de (historische) etnologische fotocollectie (circa 3900 foto ’s), grafiek, film- en videomateriaal van het Meertens Instituut.

Resultaten in 2007: Er zijn geen foto ’s toegevoegd.
Medewerkers: J.J. Schell.

Grondkaart dialect- en etnologiecartografie (2000-2010)

Productie en onderhoud van een uitbreidbare basiskaart met Kloeke-codes.
Resultaten in 2007: xxx
Medewerkers: A.C.M. Goeman (projectleider), B.L. van den Berg (uitvoerder).

GTR-project Databank Dialectdata, gebaseerd op geluidsopnamen (2000-2010)

Onderhoud en verrijking van de database van fonetische transcripties uit het veldwerkproject ‘Fonologie en Morfologie van de Nederlandse Dialecten op basis van veldwerk ’ (1983-1990). Het betreft gedetailleerde fonetische transcripten van steeds 1876 items uit 364 plaatsen in Nederland (366 opnames), 58 Friese, 179 Vlaamse plaatsen en 10 plaatsen in Noord-Frankrijk. De databank van het GTR (Goeman, Taeldeman en van Reenen)-project vormt de basis voor de Morfologische Atlas van Nederlandse Dialecten (MAND) en de Fonologische Atlas van Nederlandse Dialecten (FAND, Gent). Project in samenwerking met: VU, Fryske Akademy, RUG, Katholieke Universiteit Leuven, Rijksuniversiteit Gent.

Resultaten in 2007: Contacten: externe vragen beantwoord en aangevraagde cd ’s gebrand en verstuurd.

Medewerkers: A.C.M. Goeman (projectleider), B.L. van den Berg (uitvoerder), J.P. Kunst (software-ontwikkelaar), P.Th. van Reenen.

Knipselarchief (2000-2010)

De opbouw van een verzameling kranten- en tijdschriftknipsels op het gebied van de Nederlandse etnologie, op basis van een corpus van regionale dagbladen. De verzameling is in eerste instantie gericht op lopende projecten, daarnaast is zij bedoeld om nieuwe trends te signaleren.
Resultaten in 2007: toevoeging van ongeveer 600 knipsels.
Medewerkers: T. Tegelaers (uitvoerder), M.L.C. van Zuijlen (documentalist).

Nederlandse Familienamen Databank (NedFamData) (2000-2010)

De Nederlandse Familienamen Databank verschaft informatie over de familienamen in Nederland met betrekking tot hun ontstaansgeschiedenis, taalkundige kenmerken en landelijke verspreiding. Op basis daarvan zijn naamsverklaringen geformuleerd. De onderlinge samenhang van varianten en naamtypen wordt met behulp van tekstschakels ( ‘links ’) tot uitdrukking gebracht. 

Resultaten in 2007: op 31 december stond de teller van NedFamData op 82.796; in 2007 zijn er 9.434 records/namen toegevoegd. In 2006 is er een begin gemaakt om naamsregistraties bij de volkstelling van 1947 op te nemen; aan het eind van 2007 zijn er bij 7.200 namen (8,7%) registraties (voornaam – familienaam – geboortedatum – adres) verwerkt, ca. 15.000 personen. Behalve de gebruikelijke informatie uit de literatuur zijn er gegevens van informanten verwerkt, waarbij ook deeplinks naar (genealogische) websites zijn aangebracht en diverse teksten als bijlages zijn opgenomen.
Medewerkers: L.S.G.B. Brouwer.

Nederlandse Liederenbank: actualisering en uitbreiding (1990-2010)

De Nederlandse Liederenbank bevat metadata (beginregel, refrein, wijsaanduiding etc.) van meer dan 125.000 Nederlandse liederen, vanaf de Middeleeuwen tot in beginsel het heden. Van een aantal liederen zijn ook de volledige teksten en/of de muziek opgenomen. De database is sedert 1990 veel geraadpleegd door wetenschappers en publiek en zal ook in de toekomst beschikbaar blijven als onderzoeksinstrument. De invoer van de gegevens is voornamelijk geschied, en geschiedt nog steeds, via tijdelijke, meest extern gefinancierde projecten (zoals Repertorium van het Nederlandse Lied tot 1600, Digitalisering Nederlands Volksliedarchief, Straatliederen van het Geheugen van Nederland, de Zuid-Nederlandse Liederenbank van de 17e eeuw en de samenwerking met de DBNL). Voor de nabije toekomst zijn nieuwe invoerprojecten in voorbereiding. Los van nieuwe invoer vergt de database echter onderhoud: ten eerste doordat onvolkomenheden aan het licht komen, bijvoorbeeld dankzij reacties van gebruikers, ten tweede doordat de verbetering van software nieuwe mogelijkheden biedt, ten derde doordat door nieuw onderzoek nieuwe identificaties en interpretaties van reeds ingevoerd materiaal beschikbaar komen. Een belangrijk punt van aandacht is de nadere integratie van de subsystemen, die in de genoemde projecten tot stand zijn gekomen. Liedteksten en melodieën uit alle tijden en repertoires moeten onderling gelinkt zijn. Om de bank te optimaliseren en up-to-date te houden moeten dus voortdurend aanpassingen, verbeteringen en aanvullingen worden aangebracht. Project in samenwerking met: Universiteit Antwerpen, Digitale Bibliotheek Nederland, Koninklijke Bibliotheek.

Resultaten in 2007: op 22 juni ging de Nederlandse Liederenbank online . Tijdens deze bijzondere gebeurtenis opende de eminence grise van het volksliedonderzoek, Ate Doornbosch, de webversie met een druk op de knop. Een en ander genereerde veel aandacht in de landelijke en Vlaamse pers. De software was ontwikkeld door Martine de Bruin, die na de onlinegang verder werkte aan meer functionaliteit en aansluiting op het WITCHCRAFT project (zie aldaar). Ook op 22 juni werd de collectie Brabantse volksliederen van Harrie Franken aan het Meertens Instituut overgedragen, die via de Liederenbank ontsloten zal worden (zie project Digitalisering en ontsluiting collectie Harrie Franken). In oktober ging een nieuw project van start waarin melodieën aan de Liederenbank worden toegevoegd: Dutch Folksongs as Musical Content (zie aldaar). Er werden nieuwe liedbeschrijvingen toegevoegd: 300 Friese liederen door stagiair Hein Jaap Hilarides onder begeleiding van Ellen van der Grijn en Ineke van Beersum en 600 liederen uit het standaardwerk Het oude Nederlandsche Lied van F. van Duyse door Van der Grijn . Verder stond het werk aan de liederenbank vooral in het teken van de dataverrijking. Zo schreef Van der Grijn 270 commentaren bij liedtypen en melodieën en werd de laatste invoer van het deelproject Zuid-Nederlandse Liederenbank verwerkt. Ineke van Beersum voerde 400 zangersnamen toe aan het deelbestand Onder de groene linde. Annemieke Arendsen werkte 80 bronbeschrijvingen op tot het vereiste bibliografische niveau. Er werden mede door de publiciteit rond de onlinegang van de Liederenbank veel vragen uit het land beantwoord, zo’n 150 stuks.
Medewerkers: I. van Beersum (informatiespecialist), M. de Bruin (technisch ontwikkelaar), E. van der Grijn Santen (informatiespecialist), L.P. Grijp (onderzoeker).

Dutch Folksongs as Musical Content (2007-2009)

Melodieën uit de volksliedcollectie Onder de groene linde worden ingevoerd volgens het formaat van WITCHCRAFT (zie aldaar), zodat ze op zuiver muzikale inhoud opzoekbaar worden. Ook wordt muzikale context ingevoerd, dat wil zeggen eerdere optekeningen van dezelfde melodieën. De presentatie van de melodienotaties geschiedt op het internet via de Nederlandse Liederenbank. Er wordt een online editor gebouwd zodat op termijn ook vrijwilligers aan dit project kunnen bijdragen.
Resultaten in 2007: Begonnen werd met het bouwen van de online editor (extern; Rainer Typke (Wenen)). Deze werd uitgebreid getest en in gebruik genomen door studenten van de werkgroep Music Retrieval van L.P. Grijp aan de Universiteit Utrecht; studenten voerden 780 melodieën in, die werden gecorrigeerd door coördinator Ellen van der Grijn en medewerksters Mariet Kaptein en Marieke Klein. Laatstgenoemden voerden zelf zo’n 1000 melodieën in, 65% uit Onder de groene linde en 35% muzikale context uit andere bronnen. Annemieke Arendsen werkte de bronbeschrijvingen bij in de liederenbank. Bijzondere aandacht ging uit naar het identificeren van de melodieën, het toekennen van zogenoemde melodienormen. Samen met medewerkers van WITCHCRAFT werd gewerkt aan theorievorming daaromtrent.
Medewerkers: Martine de Bruin (projectleider), Annemieke Arendsen (bibliotheek-technisch medewerker), Ellen van der Grijn Santen (coördinator), Mariet Kaptein (onderzoeksmedewerker), Marieke Klein (onderzoeksmedewerker).

Nederlandse Volksverhalenbank (1994-2010)

Een elektronische database met Nederlandse Volksverhalen waarin de reeds verzamelde volksverhalen in het Meertens-archief worden ontsloten, en waarin nieuwe volksverhalen worden opgeslagen en gedocumenteerd. De bank is opgezet als onderzoeksinstrument op het gebied van de Nederlandse etnologie en letterkunde, en wordt voortdurend uitgebreid. Sinds de aanvang van de Nederlandse Volksverhalenbank in oktober 1994 zijn er jaarlijks tussen de 1000 en 2000 verhalen toegevoegd. Na de millenniumwisseling is de invoer geïntensiveerd, waarvoor stagiaires en extra invoerkrachten zijn aangetrokken. De Nederlandse Volksverhalenbank bevat inmiddels meer dan 30.000 verhalen.
Resultaten in 2007: de Nederlandse Volksverhalenbank is uitgebreid met 4000 verhalen, tot ruim 38.000 verhalen. Naast de vaste medewerkers, de stagaires en vrijwilligers is er ook invoer verricht door Ineke Meijer en Tineke Tegelaars. Er wordt nog steeds gewerkt aan een evenwichtige spreiding van het verhaalmateriaal over de Nederlandse provincies. Tevens is de klus ter hand genomen om het materiaal dat is verzameld in de periode Voskuil (jaren ’60 en ’70 van de 20e eeuw) te digitaliseren en in te voeren. Voor het Amerikaanse boek The Flying Dutchman zijn veel vertaalde verhalen afkomstig uit de Nederlandse Volksverhalenbank.
Medewerkers: Ruben Koman (projectleider DOC Volksverhaal), Marie van Dijk (medewerker onderzoek / invoer), Th. Meder (coördinator), Henk Rave (documentalist), Marianne van Zuijlen (beheerder Volksverhalenbank).

De Nederlandse Voornamen Databank

De Nederlandse Voornamen Databank is het databestand behorend bij het boek ‘Prisma Voornamen’. Het bestand bevat ruim 20.000 voornamen met naamsverklaring. Internet: http://www.meertens.nl/voornamen/VNB/.
Resultaten in 2007: correctie van bestaande gegevens.
Medewerkers: D. Gerritzen.

Plantennamen in de Nederlandse Dialecten (2000-2010)

De PLAND biedt een inventarisatie van de volksnamen van planten in het Nederlandse taalgebied. Het materiaal omvat ± 250.000 records en is opgebouwd uit monografische, mondelinge en schriftelijk verzamelde data en gaat terug tot in de 19de eeuw. De toegang ertoe is op de website zowel taalkundig als botanisch. De PLAND presenteert de data per plant in de vorm een taalkaart (met de 11 meest frequente benamingen) en het materiaal in de vorm van een soort (dialect-)woordenboek met opgave van de bronnen, datering, lokalisatie plus illustraties en via een link de secundaire taalkundige literatuur. Daarnaast biedt de database de mogelijkheid taalkaarten op te roepen die laten zien voor welke planten bepaalde volksnamen gebruikt worden. Op 16-02-2006 is de website PLAND officieel in gebruik genomen. De database wordt echter doorlopend uitgebreid mmv Dr. J. Kruijsen, Prof.Dr. J. van Keymeulen en anderen. Momenteel zijn de Flora-bestanden van het Woordenboek van de Vlaamse Dialecten (WVD), het Woordenboek van de Overijsselse Dialecten (WOD) en het Woordenboek van de Limburgse Dialecten (WLD) in verregaande staat van bewerking. De PLAND is aangesloten bij Netherlands Biodiversity Information Facility (NLBIF) en blijkt nu reeds in zijn soort de grootste collectie ter wereld. Internet: http://www.meertens.knaw.nl/pland. Deelproject van ‘PLAND ’.
Medewerkers: H.J.T.M. Brok (uitvoerder), J. Kruijsen (uitvoerder).

Project Meertens Archieven en Collecties (2003-2010)

De sterke toename van het aantal door het Meertens Instituut beheerde archieven en collecties heeft geen gelijke tred gehouden met een doelmatig archiefbeheer. Daarom is in 2002 een investeringsaanvraag ingediend met het doel het materiaal door middel van een digitaal archievenoverzicht voor de eigen onderzoekers en het publiek nader toegankelijk te maken. Gedurende de looptijd van het project zijn professionele archivarissen bij het project ingeschakeld.

Resultaten in 2007: het inventarisboekje is verschenen. De redactie van de beschrijving van de overige collecties vindt doorgang.
Medewerkers: P.J. Margry (projectleider), J.P. Kunst (software-ontwikkelaar), J.J. Schell (coördinator).

Vernieuwing Vragenlijsten (2005-2008)

Het project heeft als doel het moderniseren van het vragenlijstensysteem van het Meertens Instituut. De nadruk ligt bij dit project op automatisering. Door vragenlijstenonderzoek voortaan via internet uit te voeren, kunnen aanzienlijke kostenbesparingen met betrekking tot dataverwerking gerealiseerd worden. Middels het opzetten van een online ‘Meertens Panel ’ willen we deze doelstelling bereiken. Tevens hopen we zo nieuwe groepen respondenten te bereiken. Daarnaast is het de bedoeling om de ingevulde vragenlijsten die in de loop van de afgelopen 75 jaar zijn binnengekomen digitaal op te slaan en systematisch doorzoekbaar te maken. Deelproject van ‘De vragenlijsten ’.

Resultaten in 2007: de applicatie voor het panelbeheer is opgeschoond. Er is één internetenquête gehouden en een tweede voorbereid.
Medewerkers: F.L.M.P. Hinskens (projectleider), H. Nijboer (methodoloog/automatiseerder).

Volkskundige Trefwoorden Databank (VTB) (1984-2010)

De Volkskundige Trefwoordenbank, de voortzetting van de Volkskundige Trefwoordencatalogus (VTC), is een systematische elektronische databank op etnologische thema ’s en onderwerpen. De databank is gebaseerd op inhoudelijke ontsluiting van Nederlandse en buitenlandse boeken en tijdschriftartikelen, brieven, geluidsbanden, sagenboeken et cetera.

Resultaten in 2007: er zijn 1130 records toegevoegd.
Medewerkers: J.J. Schell (coördinator), M.L.C. van Zuijlen (uitvoerder).