November 2021: Taalgebruik in het Duits-Nederlandse grensgebied

Taalwetenschapper Leonie Cornips gaf onlangs een lezing over taalgebruik in het Duits-Nederlandse grensgebied in het kader van de Studium Generale serie ‘Im Gespräch/ In gesprek’, georganiseerd door de partnersteden Krefeld en Venlo.

Ze richtte zich in haar lezing op de huidige taalpraktijken, op taalsocialisatie in het onderwijs aan jonge kinderen en op de ontwikkelingen van meertaligheid, inclusief dialect, in het grensgebied. Het evenement was tweetalig in het Nederlands en Duits en hybride. Gemodereerd door de correspondent van de Duitse publieke omroep ARD in Nederland, Ludger Kazmierczak, gingen de deelnemers aan dit evenement bovendien in gesprek met de Duitse dialectoloog Georg Cornelissen over uitdagingen en kansen voor grensoverschrijdende communicatie.

U kunt hier de lezing van Leonie Cornips terugkijken.

April 2021: Podcast over onderzoeksproject Polifonia, dat Europees muzikaal erfgoed wil blootleggen

In de elfde podcast van het Historisch Café is Polifonia het onderwerp van gesprek, een nieuw internationaal onderzoeksproject dat met drie miljoen euro wordt gefinancierd door de EU. Polifonia wil muzikaal erfgoed toegankelijk maken door de toepassing van digitale technieken. Door wereldwijd grote hoeveelheden informatie te doorzoeken en met elkaar in verband te brengen, kunnen meer relaties tussen muziek, mensen, plaatsen en historische gebeurtenissen in kaart worden gebracht dan tot nu toe mogelijk was. Hoe dat precies in zijn werk gaat, legt Peter van Kranenburg van het Meertens Instituut uit, dat een van de partners is in dit internationale onderzoeksproject.

Naar het Historisch Café

 

November 2021: Is het tijd voor een nieuwe traditie tijdens de jaarwisseling?

Ook dit jaar is er een vuurwerkverbod tijdens de jaarwisseling. RTL Nieuws vroeg aan etnoloog Peter Jan Margry: is het tijd voor een andere traditie tijdens Oud en Nieuw? "Mensen willen lawaai maken, dus misschien moeten we terug naar het luiden van de kerkklokken? Dat was immers een traditie vóórdat het vuurwerk er was." Lees verder bij RTL Nieuws.

Beeld: Simone Wolff

April 2021: Klankkast met verhalen in dialect vrolijkt Tilburgse ouderen op

"Halloo, Miet hier. Ik zèè verhèùsd nòr Tilburg. Jè, et moes wèl. Tis den aawer war. En nuuw kaomer, nuuw buure, verpleegsterkes en verpleegers, mènnezjers: ik krèègzer ammel bè. Den omwaas hoevek zèllef niemer te doen. Èèrepel schèlle ok nie. Dès fèèn, want daor hak tòch aatij al enen heekel oan. Mar tòch… en nuuw tèùs maoke: hoe doede dè?"

November 2021: Kerst komt steeds eerder

Eerst kerstboom, dan stoomboot: volgens RTL Nieuws zien we steeds vaker uitingen van kerst in Nederland terwijl de Sint juist pas is aangekomen. Dat we in november al in de kerststemming komen heeft volgens etnoloog Peter Jan Margry met drie dingen te maken. Lees verder bij RTL Nieuws.

Beeld: Simone Wolff

April 2021: De oosprong van The Passion en de Matthäus Passion

De Paasspecial van de Jortcast, een podcast van Jort Kelder, gaat over de populariteit en oorsprong van passiespelen The Passion en de Matthäus Passion. Te gast is Ernst van den Hemel, religiewetenschapper aan het Meertens Instituut, die een boek over passiespelen geschreven heeft. Daarin beschrijft hij onder meer historische passiespelen, maar ook het onderzoek dat hij deed naar hedendaagse paasspelen zoals The Passion. Beluister hier de podcast.

Beeld: Ernst van den Hemel

November 2021: Waarom wordt Sint Maarten niet overal gevierd?

Een deel van de verklaring ligt in de oorsprong van het feest, zegt Peter Jan Margry, onderzoeker Europese etnologie aan het Meertens Instituut en de Universiteit van Amsterdam. Irene Stengs, antropoloog en onderzoeker ritueel en populaire cultuur aan het Meertens Instituut en aan de Vrije Universiteit, beaamt dat een deel in de katholieke oorsprong van het feest ligt. "Maar,", benadrukt ze, "dat is niet één op één zo over te nemen. Het is geen vaststaand iets, het is in beweging. Je kunt niet zeggen dat de plekken waar katholieke enclaves waren, dat daar nu ook Sint-Maarten gevierd wordt, en op andere plaatsen niet." Lees verder bij RTV Drenthe.

Beeld: Simone Wolff

April 2021: Derde Algemene Nederlandse Spraakkunst verschenen

Er is een nieuwe, derde, versie van de Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS) verschenen. De vernieuwde ANS is een initiatief van de Taalunie en wordt ondergebracht bij het Instituut voor de Nederlandse Taal (INT). In Vlaanderen bracht de publicatie van de derde Algemene Nederlandse Spraakkunst een discussie over enkele in de ANS beschreven grammaticaregels op gang. In het Vlaamse dagblad De Morgen kunt u hierover een opiniestuk van de ANS-auteurs lezen (PDF).

Aan de ANS werkten taalwetenschappers van verschillende universiteiten en instituten mee: Timothy Colleman (UGent), Ronny Boogaart (Universiteit Leiden), Johan De Caluwe (UGent), Walter Haeseryn (Radboud Universiteit), Frank Landsbergen (Instituut v/d Nederlandse Taal), Johan Van Hoorde (Nederlandse Taalunie), Freek Van de Velde (KU Leuven) en ook Ton van der Wouden (Universiteit Leiden, Meertens Instituut). Meer informatie.

Beeld: Taalunie

November 2021: Taalgebruik belangrijk bij online daten

Een leuke profielfoto doet niet altijd genoeg op online datingsites. Een taalfout is voor sommige gebruikers echt een afknapper. Met origineel taalgebruik daarentegen scoor je punten. Hoogleraar Marc van Oostendorp licht toe: "Taal heeft evolutionair gezien dezelfde functie als een pauwenstaart: met creatief taalgebruik kun je indruk maken op een mogelijke partner. Dat betekent niet dat mensen zich heel bewust bloemrijk gaan uitdrukken, maar onbewust speelt het wel een rol in de partnerkeuze."

Lees verder bij NEMO Kennislink

Beeld: Simone Wolff

April 2021: Onderzoek naar mijnwerkerstaal Cité-Duits nog net op tijd

Als ze naar de bakker gaan, spreken ze gewoon de taal van de Maaskant. Maar zodra ze onder elkaar zijn, praten de gepensioneerde mijnwerkers van het Belgische Eisden Cité-Duits. Taalonderzoekster Nantke Pecht, op het spoor gezet door Leonie Cornips van het Meertens Instituut, deed onderzoek naar deze uitstervende taal. Nog net op tijd. Lees verder in de Limburger (PDF).

Beeld: Nantke Pecht

November 2021: De rol van de media bij DENK en NIDA

In Nederland zijn de afgelopen tien jaar twee nieuwe politieke partijen ontstaan ​​tegen de toenemende invloed van rechts populisme. DENK en NIDA, voornamelijk opgericht door Nederlandse moslims met een migratieachtergrond, hebben zich in toenemende mate verzet tegen de rechtse retoriek in de Nederlandse politiek waarin de islam wordt geproblematiseerd.

April 2021: Taalvoorsprong voor tweetalige kinderen

De Universiteit Maastricht en het Meertens Instituut kijken sinds enkele jaren naar de ontwikkeling van kinderen in Limburg die dialect en Nederlands spreken. De conclusie uit dat onderzoek is dat kinderen die veel Limburgse dialectwoorden gebruiken, daar geen hinder van lijken te ondervinden. Zo is het dialect bijvoorbeeld niet van invloed op hun Nederlandse woordenschat.

November 2021: Zorgen over het Nederlands niet nodig

Er zijn veel dingen waarover je je momenteel zorgen kunt maken, zo schrijft Scientias, maar het Nederlands hoort daar niet bij. De Nederlandse taal staat er anno 2021 namelijk goed voor.

April 2021: Twitterfilter heeft moeite met het herkennen van meningen

Het gebeurt regelmatig: iemand krijgt een twitterban opgelegd omdat hij bijvoorbeeld over corona of vaccinaties twittert. Staan de filters van Facebook en Twitter niet te streng afgesteld? NEMO Kennislink sprak met taaltechnoloog en directeur van het Meertens Instituut Antal van den Bosch.

Beeld: Flickr.com, Twitter block (CC BY-NC 2.0)

 

November 2021: het levensverhaal van Anke van Reenen-Jongkind

Als dochter van ongeschoolde ouders had Anke van Reenen-Jongkind niet gedacht ooit een wetenschappelijke carrière te vervullen. Pas op latere leeftijd ontdekte ze haar intellectuele talent. Samen met haar grote liefde Piet verrichtte ze monnikenwerk door honderden dialecten in kaart te brengen. Lees het hele artikel in Trouw. 
Beeld: Piet van Reenen

April 2021: Podcast: Als dieren spreken

In de podcastreeks Taal voor de toekomst. In gesprek met de Noordzee bestaat aflevering 2 uit een gesprek met veelzijdig taalwetenschapper en hoogleraar Leonie Cornips van NL-Lab, een onderzoeksgroep verbonden aan het Meertens Instituut en Huygens ING. Zij is geboeid door manieren waarop je met taal anderen kunt uitsluiten of juist bij de groep kunt betrekken. En ‘anderen’ kun je gerust breed opvatten. Cornips bestudeert taal van koeien. Als dieren over taal beschikken, is de rode draad in het gesprek, dan zouden we mét en niet langer over dieren horen te spreken. Naar de podcast.

Beeld: Leonie Cornips

November 2021: ‘Taal moet in élk vak een nadrukkelijke rol spelen’

Een taaltoets aan het begin van de opleiding haalt weinig uit als het Nederlands daarna geen prioriteit meer is, denkt hoogleraar Nederlands en Academische communicatie Marc van Oostendorp. Taalbeheersing is al langer een probleem, ‘maar corona heeft het nog erger gemaakt. Je goed kunnen uitdrukken is bij elk academisch vak belangrijk. Zelfs als je alleen experimenten doet in het lab moet je aanvragen kunnen schrijven en met opdrachtgevers kunnen communiceren. Het is in de hele samenleving van belang, ook nadat je bent afgestudeerd.’ Lees verder bij Profielen, het onafhankelijke nieuwsmedium van de Hogeschool Rotterdam.

Beeld: Marc van Oostendorp

April 2021: Waarom is de tompouce iconisch?

Irene Stengs is antropoloog bij het Meertens Instituut en de Vrije Universiteit en doet onderzoek naar rituelen en populaire cultuur in Nederland. Ze is gefascineerd door de tompouce en zijn iconische betekenis in Nederland. ‘Het is lastig om vast te stellen waar de tompouce precies vandaan komt. De ingrediënten bladerdeeg en puddingroom zijn niet typisch Nederlands en worden net zo vaak gebruikt in Frans, Duits en Belgisch gebak.’

November 2021: Taalfouten zijn een lifestyle

Discussies over taalgebruik gaan maar al te vaak over zuivere spelling en grammatica. Dat is onterecht en spijtig. Achter wat ‘taalfouten’ worden genoemd, gaat veel boeiende culturele informatie schuil, schrijft taalwetenschapper Kristel Doreleijers op EW Podium. Kijk bijvoorbeeld naar 'die meisje' of 'hij wilt'.

Beeld: Kristel Doreleijers

April 2021: Hoe Koningsdag, eigenlijk Prinsessedag, begon als een beschavingsmissie

"Voor mij wordt deze Koningsdag een veldwerkdag", zegt Irene Stengs. De antropoloog, verbonden aan het Meertens instituut, doet onderzoek naar populaire cultuur en rituelen. "Koningsdag is een dag waarop mensen het normale loslaten, dat is wat rituelen tot rituelen maakt: het gewone leven stopt, mensen gaan iets helemaal anders doen. Normaal verkoop je geen spullen op straat, normaal loop je niet in een mal oranje pak met een kroontje rond, op Koningsdag wel."

En dan te bedenken dat het feest ooit begon als een beschavingsmissie. Lees hier een historische en antropologische blik op de ontwikkeling van het volksfeest met Irene Stengs en Henk te Velde, historicus aan Universiteit Leiden, in Trouw.

Beeld: Simone Wolff

Oktober 2021: Spookhuisenquête uit 1947

Studentencafé het Vliegende Paard in Zwolle staat tegenwoordig bekend als een gezellige kroeg, maar vroeger was er bepaald geen feeststemming. Girbe Buist, volkskundige en schrijver, merkte op dat het gebouw vroeger werd gezien als een soort spookhuis.Hij beroept zich op een vragenlijst van het Meertens Instituut uit 1947. Lees verder bij indebuurt Zwolle.

Afbeelding van 6654151 via Pixabay 

April 2021: Een land in rituele verwarring

De jaarkalender van rituelen ligt overhoop: geen paasvuur, traditionele Koningsdag of suikerfeest. En wel een Dodenherdenking, maar zonder publiek. Irene Stengs, bijzonder hoogleraar antropologie van ritueel en populaire cultuur aan de Vrije Universiteit en werkzaam als onderzoeker aan het Meertens Instituut, onderzoekt rituelen en populaire cultuur. Hoe kijkt zij, aan de vooravond van Koningsdag 2021, naar een land in rituele verwarring?

"Mijn blik is gericht op de dynamiek van rituelen en het ontstaan van het erfgoed van de toekomst. Dat gebeurt waar we bij staan, rituelen en erfgoed staan niet vast, maar zijn in beweging." Een voorbeeld? "De ampul die is gebruikt bij de eerste vaccinatie in Venlo is nu al te zien als ‘corona-erfgoed’ in het medisch museum Boerhaave in Leiden."

Oktober 2021: Waarom koeien loeien

Hoogleraar taalkunde Leonie Cornips doet onderzoek naar de manier waarop koeien communiceren. Ze vertelt over haar onderzoek op Linda.nl Wie zelf bij wil dragen aan het onderzoek kan deze link volgen. 

Afbeelding van Cally Lawson via Pixabay 

April 2021: Digitale Koningsdag: wat betekent dat voor de monarchie?

De koning ging het afgelopen jaar vooral op digitaal werkbezoek, en ook deze Koningsdag is opnieuw digitaal. Wat betekent dat voor de monarchie? „Dat je de koning en zijn familie op Koningsdag aan allerlei ziet meedoen, is belangrijk voor de goodwill. Het verkleint even de afstand tot het paleis”, zegt hoogleraar etnologie Peter Jan Margry, verbonden aan het Meertens Instituut. „Nu is het statische interactie. En in vergelijking met vorig jaar is iedereen toch een beetje Zoom-moe.” Lees meer in NRC.

Oktober 2021: Wel of geen woord voor 'blauw'

De lucht is blauw en het gras is groen. Maar het verschil tussen die twee kleuren is niet overal zo vanzelfsprekend. Uit onderzoek blijkt namelijk dat sommige culturen geen woord hebben voor de kleur blauw. Hoe dichter bij de evenaar, hoe minder vaak het woord blauw bestaat. "Als de lucht altijd blauw is, hoeft het niet steeds benoemd te worden."

April 2021: Jan of Grietje? Dit waren de populairste babynamen honderd jaar geleden in alle provincies

Met hulp van de Nederlandse Voornamenbank van het Meertens Instituut zocht LINDA.nl uit wat honderd jaar geleden de populairste babynamen waren in elke provincie. Ook ging het blad in gesprek met namendeskundige Gerrit Bloothooft die antwoord geeft op de vraag waarom sommige namen in of uit de mode raken. Ga hier naar het overzicht.

Beeld: Flickr.com, Babies away (CC BY-SA 2.0)

Oktober 2021: Het Bloedig Bruidje van Welberg

Verschillende media besteedden aandacht aan de verschijning van het boek Vurige liefde. Het geheim rond het Bloedig Bruidje van Welberg van Peter Jan Margry. Zo was Margry te gast bij het radioprogramma Spijkers Met Koppen en maakte de podcast Leesvoer een speciale aflevering over het boek, te beluisteren via Spotify. Er verscheen onder meer een artikel in Brabant Cultuur en in Nederlands Dagblad.  

April 2021: Waarom geloven mensen nog steeds in spoken?

Steeds als mensen ergens een spook denken te zien, blijkt het om een kwajongensstreek te gaan. Waarom blijven spoken dan toch nog steeds tot de verbeelding spreken?

Theo Meder van het Meertens Instituut, die onderzoek doet naar volksverhalen, heeft een door hem beheerde databank met onder meer sagen en legenden er even op nageslagen. Wat blijkt? Terwijl verhalen over wezens als weerwolven en vampiers al bijna zijn uitgestorven, kun je dat van spoken nog zeker niet zeggen. "Mensen gaan steeds minder naar de kerk, maar ze houden nog altijd vast aan de gedachte dat er iets is na onze dood. Dat we een geest worden, of een schim. Dit deel van het volksgeloof is nog niet echt aan het afkalven."

September 2021: Unmute Us

Wat doet de langdurige sluiting van de evenementensector met de samenleving? Een gesprek van de NOS naar aanleiding van de protesten van Unmute Us met een aantal experts, waaronder etnoloog Peter Jan Margry. Lees verder.

Beeld: Simone Wolff

April 2021: App en vloed: kinderen maken steeds meer 'Engelse fouten’ in Nederlandse woorden

Coolkast, tracker, snoop. Basisschoolleraren doen tijdens recente spellingtoetsen opmerkelijke bevindingen: een deel van de leerlingen geeft een Engelse draai aan Nederlandse woorden. Volgens Marc van Oostendorp, hoogleraar Nederlands aan de Radboud Universiteit en het Meertens Instituut, is verkeerd spellen op zich niet zo’n probleem. "Het is logisch dat leerlingen op de basisschool zich nog vergissen en bijvoorbeeld creative in plaats van creatief schrijven. Bovendien is zo’n woord als app natuurlijk niet verkeerd gespeld. Ook app is een Nederlands woord."

September 2021: Een onbegrijpelijke troonrede?

Elk jaar laait de discussie over de begrijpelijkheid van de troonrede op. ‘Zinnen en woorden in de troonrede worden steeds korter, maar dat maakt de troonrede niet per se begrijpelijker.’ Over de begrijpelijkheid en aantrekkelijkheid van de troonrede wordt elk jaar gemopperd, zegt hoogleraar Nederlands en Academische communicatie Marc van Oostendorp. Zelf vindt de professor, die verbonden is aan de Radboud Universiteit en het Meertens Instituut, de teksten vaak ‘niet om doorheen te komen’. Hij denkt dat het kabinet zijn plannen graag in bedekte termen presenteert, zodat het niet te veel opzien baart.

Lees verder in het Nederlands Dagblad (scroll naar het einde van de pagina).

Beeld: Simone Wolff
 

April 2021: Typisch Nederlands: Abraham- en Sarahpoppen

Jan Dirk van der Burg is Fotograaf des Vaderlands. Maandelijks maakt hij een beeldverslag van Nederland. Voor deze aflevering fotografeerde hij Abraham- en Sarahpoppen in alle vormen en maten. Typisch Nederlands? Antropoloog Irene Stengs, die het fenomeen ook al jaren op de gevoelige plaat vastlegt: "Of de traditie bij prins Bernhard begonnen is, weet ik niet zeker, het is in ieder geval een fenomeen uit de laat twintigste eeuw. Het staat in een bredere ontwikkeling; het wegvallen van de viering van naamdagen en de opkomst van de uitbundige viering van kroonjaren, wat uitmondt in een létterlijke uitvergroting van het belangrijkste jubileum." Naar de fotoreportage in NRC.

Beeld: Flickr.com, Kees Wielemakers - 50 Years (CC BY-ND 2.0)

September 2021: Na de versoepelingen

Na de versoepelingen van 25 september is er weer veel meer sociaal contact mogelijk. Welke gebruiken komen er terug en van welke zijn we misschien wel 'verlost'? Diverse media gingen in gesprek met Irene Stengs, hoogleraar antropologie van ritueel en populaire cultuur.

• Lees verder in Trouw: 'Geven we een hand, of een zoen? We mogen nu selectief zijn.'
• Bij Omroep Max: 'Komen de drie zoenen terug?'

Beeld: Simone Wolff

Maart 2021: De Oranjes

In de podcast 'De Oranjes' geeft Ronald de Graaf een inkijkje in de machtigste familie van de Republiek: die van Oranje-Nassau. De periode van 1544 tot 1711 was een tijd van oorlogen tegen Spanje, Engeland en Frankrijk. 'De Oranjes' vertelt het verhaal van Willem van Oranje, Maurits, Frederik Hendrik, Willem II, III en Johan Willem Friso, en de keuzes die zij maakten tussen hun dynastie en het landsbelang. Hoe ontstond ons 'Nederland'? Wat hebben we wel en niet aan Oranje-Nassau te danken? In iedere aflevering laat een specialist zijn of haar licht schijnen. In aflevering 1: Marjolein 't Hart van de onderzoeksgroep NL-Lab.
Naar de podcast

September 2021: Geschiedenis rond zieneres Janske Gorissen ontrafeld

Welberg in West-Brabant was ooit een bekend bedevaartsoord vanwege de jonge vrouw Janske Gorissen. Het 'Wonder van Welberg' ontving in de jaren dertig van de vorige eeuw boodschappen van Maria, kreeg stigmata kreeg en vocht met de duivel. Dit werd destijds goed gedocumenteerd door de plaatselijke pastoor Janus Ermen, maar het Vaticaan geloofde niet in de zieneres. Na een vernietigend rapport van de onderzoekscommissie kwam het hoofdkantoor in Rome in actie en ontmantelde de 'op hol geslagen devotie en valse mystiek'. Welberg 

Etnoloog en historicus Peter Jan Margry schreef Vurige liefde over deze geschiedenis en kreeg daarvoor - als eerste onderzoeker ooit - inzicht in de goed bewaarde documentatie over Welberg in de archieven van het Vaticaan.

Maart 2021: Special over volksverhalen van vroeger en nu

Recente verhalen over bloed drinkende satanisten en pedonetwerken aan het Binnenhof, die door complotdenkers worden verspreid, passen in de traditie van de volksverhalen die al eeuwenlang van mond tot mond gaan. Max Magazin maakte een informatieve special over oude en hedendaagse volksverhalen met Theo Meder. Meder is hoogleraar volksverhaal en vertelcultuur aan de Rijksuniversiteit Groningen en senior onderzoeker Orale Cultuur aan het Meertens Instituut in Amsterdam. Hij is de oprichter en samensteller van de Nederlandse Volksverhalenbank, die inmiddels 48.000 volksverhalen telt.
Ga hier naar de special.

Augustus 2021: Demonstraties tegen Afghaanse vluchtelingen in Harskamp

‘Eigen volk eerst’ en ‘Auschwitz back for blacks’: een maand geleden stonden de kranten vol met racistische leuzen uit Harskamp. In het reformatorische dorp werd flink gedemonstreerd tegen de komst van Afghaanse vluchtelingen. Was het een enkeling die in opstand kwam? Of is er meer aan de hand in de reformatorische gemeenschap? Te gast bij het radioprogramma Dit is de Dag zijn Ernst van den Hemel – religiewetenschapper aan het Meertens Instituut – en Johan de Leeuw van SGP Jongeren. Luister naar het fragment.

Maart 2021: 5G-complottheorieën

5G speelt een rol in menig moderne complottheorie, vaak verbonden aan het coronavirus, Bill Gates of meer. Waar komen die bijzondere verhalen vandaan? Theo Meder, onderzoeker volksverhalen bij het Meertens Instituut: "Verhalen over de straling van 5G komt niet uit de lucht vallen, want die angst bestond ook al over 4G, 3G en wifi. Dat waren complottheorieën louter over de zendmasten die in kleine kring de ronde deden." Dat de verhalen rond 5G nu zo wijdverspreid zijn heeft volgens Meder twee redenen. Lees verder bij iPhoned.

Beeld: Simone Wolff

Augustus 2021: De rafelrandjes van de talige wereld

'Al mijn hele carrière doe ik onderzoek naar de rafelranden van het talige leven. Dat is voor mij vrijdenken: weg van de gebaande paden, kijken naar wat er zich in de marge afspeelt. Vroeger richtte ik me op mensen, nu doe ik taalkundig onderzoek naar dieren. Als ik collega-taalkundigen vraag: ‘Is een koe een spreker?’ is gelach vaak mijn deel. Maar ik vind dit soort vragen zelf ongelooflijk inspirerend.' Lees in een interview met het Humanistisch Verbond meer over taaldeskundige Leonie Cornips, die onder meer onderzoek doet naar dialecten, naar taal in de ouderenzorg en in kinderdagverblijven, en nu ook naar de taal die dieren spreken.

Beeld: Simone Wolff

Maart 2021: Wat levert een plek op de Werelderfgoedlijst op?

De noodlijdende bruine vloot wil werelderfgoed worden, maar wat levert dat op? Deze vraag legt de Stentor voor aan een aantal experts, waaronder etnologe Sophie Elpers van het Meertens Instituut. "Wie op de UNESCO Werelderfgoedlijst staat, toont aan dat hij het erfgoed wil behouden in de toekomst en daar een serieus plan voor heeft. Het is niet zozeer erkenning en het levert niet direct geld op, maar het kan ertoe leiden dat je meer succes hebt bij het aanvragen van financiële steunregelingen en het levert een netwerk op om ervaringen en kennis uit te wisselen." Ga naar het artikel in de Stentor.

Beeld: Simone Wolff

Juli 2021: Het woord 'zwartrijden' in de ban?

Het woord 'Schwarzfahren', zwartrijden, zul je in Duitse treinen, trams en bussen niet meer horen. De openbaarvervoerbedrijven schrappen het omdat het discriminerend en stigmatiserend zou zijn. Moeten we het woord zwartrijden in Nederland ook in de ban doen? EditieNL ging in gesprek met antropoloog Markus Balkenhol.

Beeld: Simone Wolff

Maart 2021: De Nederlandse taal in de verkiezingsprogramma's

Taalonderzoeker Marc van Oostendorp was te gast in het radioprogramma De Taalstaat om mee te praten over de Nederlandse taal in de verkiezingsprogramma's. Voor de website Neerlandistiek heeft hij alle programma's van partijen die een kans op een zetel maken onder de loep genomen. Op welke partij moet je stemmen als je de Nederlandse taal een warm hart toedraagt? Besteden partijen wel aandacht aan dit thema? Samen introduceren ze 'de Taalwijzer', de alternatieve Kieswijzer. Luister hier naar De Taalstaat.

Meer lezen:
Ga hier naar de door Van Oostendorp beschreven verkiezingsprogramma's op Neerlandistiek.

Juli 2021: Waarom raakt de aanslag op Peter R. de Vries ons zo?

Toen dit artikel geschreven werd, was misdaadverslaggever Peter R. de Vries na een moordaanslag nog aan het vechten voor zijn leven. Inmiddels weten we allemaal dat hij de aanslag niet overleefd heeft. Omroep HUMAN nam in de dagen na de aanslag contact op met hoogleraar antropologie Irene Stengs, die onderzoek doet naar rituelen in de openbare ruimte. Waarom doet heftig nieuws over mensen die we persoonlijk niet kennen zoveel met ons? Lees het interview hier of luister naar het gesprek hierover op Radio NPO 3FM.

Beeld: Irene Stengs

Maart 2021: Moet het einde van corona een nationale feest- of herdenkingsdag worden?

Als we straks weer terug naar het 'oude normaal' gaan, hoe kijken we dan terug op deze periode? Moet er een nationale feestdag komen, of juist een herdenking, vraagt RTL Nieuws aan Peter Jan Margry, die bij het Meertens Instituut Nederlandse cultuur onderzoekt. Hij is geen voorstander van het idee van een nationale feestdag: "Feestdagen hebben een heel ander karakter en andere functie." Ga hier naar het hele artikel.

Beeld: Simone Wolff

 

Juli 2021: Over welke mensen mag je grappen maken?

Waar ligt de grens bij humor? Waarom 'mag' je bijvoorbeeld wel grappen maken over Amerikanen maar niet over Chinezen? Welk stereotype kan door de beugel, en welk stereotype is pijnlijk? Quest ging in gesprek met Theo Meder, hoogleraar volksverhaal en verhaalcultuur. Lees verder.

Beeld: Simone Wolff

Maart 2021: Groninger dorpsliedjes

Harbert Schutte uit Bellingwolde verzamelde in de afgelopen dertig jaar zo'n 150 dorpsliedjes uit Groningen. Een aantal daarvan is in geen enkel ander archief te vinden. De verzameling begon ruim dertig jaar geleden bij de oma van Schuttes vrouw. Zij, inwoonster van hetzelfde grensdorp, zong – fier rechtop en met de hand op het hart – het Bennewolmer volkslied. Harbert werd nieuwsgierig en ontdekte dat ieder dorp zo zijn eigen lied had. Hij ging op zoek naar deze liedjes, ‘want ‘t zol toch sund weden as dat wegkomt’.

De liedjes van Schutte zijn volgens Martine de Bruin, specialist Nederlandse liedcultuur bij het Meertens Instituut, een mooie verzameling, vooral omdat de muziek er ook bij zit. Als Schutte de liedjes niet had opgetekend, waren ze verdwenen. Lees verder bij RTV1 en luister daar ook naar enkele liederen.

Juli 2021: 'Kins se aafspreke?' Appen in het dialect

Veel mensen uit Limburg appen met elkaar in dialect. Ongeveer de helft van de mensen in die provincie doet dat, blijkt uit onderzoek. Taaldeskundigen zoals Leonie Cornips zijn daar blij mee; volgens hen kan dit ervoor zorgen dat de dialecten langer blijven bestaan. Kijk naar de video van het Jeugdjournaal.
 

Maart 2021: De heilige Maria in de Koude Oorlog

Na 1945 zocht de rooms-katholieke kerk een spiritueel wapen tegen het oprukkende, 'goddeloze' communisme. Dat werd Maria. De heilige maagd bracht honderdduizenden op de been. Peter Jan Margry, hoogleraar Europese etnologie en gespecialiseerd in religieuze cultuur, onderzocht met collega-wetenschappers uit de hele wereld deze vergeten episode uit de kerkgeschiedenis. Het resultaat is te vinden in de Engelstalige bundel Cold War Mary, of wel Onze Lieve Vrouw van de Koude Oorlog. Margry: "Er moest een legioen verzameld worden om het Rijk van Maria te vestigen en er zo voor te zorgen dat het Rijk van het Kwaad - lees Rusland - verpulverd werd."

Luister naar het interview met Peter Jan Margry bij het radioprogramma OVT of lees het interview in Trouw.

Beeld: Met hamer en sikkel dreigen Stalin en zijn manschappen een katholiek huis binnen te dringen. Cartoon uit het Belgische weekblad Elckerlyc (1936).Beeld Collectie Kadoc

Juni 2021: Na de rel over paspoppen: zijn we aan het verpreutsen?

Eigenaren van een strandtent in Scheveningen plaatsten tijdens de lockdown, toen alle horeca gesloten was, paspoppen op het terras van hun paviljoen. De blote poppen leverden veel klachten op bij de plaatselijke boa's. Is Nederland aan het verpreutsen, vroeg tijdschrift Linda aan hoogleraar cultuurgeschiedenis Inger Leemans? Lees meer.

Beeld: Simone Wolff

Maart 2021: Zo kun je dialect onder kinderen bevorderen

Ongeveer anderhalf jaar geleden ondertekenden de Provincie Limburg en het Ministerie van Binnenlandse Zaken het Convenant Limburgse Taal. Hierin spraken zij af dat zij zich zouden inzetten om de positie van het Limburgs als officieel erkende streektaal te verstevigen en zoveel mogelijk te stimuleren. L1 Cultuurcafé sprak met Leonie Cornips, hoogleraar Taalcultuur in Limburg, over de stand van zaken op de Limburgse basis- en middelbare scholen, en over het stimuleren van de streektaal bij de allerkleinsten. Naar de podcast van L1 Cultuurcafé.

Beeld: Simone Wolff

Juni 2021: Hoeveel invloed heeft de maan op ons leven?

We zouden slechter slapen als hij vol is, hij zou verband houden met menstruatiecycli en hij zou onze stemming beïnvloeden. Hoe zit het toch met die maan, vraagt de Volkskrant zich af? Heeft die dan echt invloed op ons leven? Spoileralert: er zijn in Nederland geen eeuwenoude rituelen. ‘Eigenlijk zie je de maan en de invloed ervan pas vanaf de tweede helft van de 20ste eeuw opkomen in volksverhalen’, vertelt Theo Meder, die bij het Meertens Instituut onderzoek doet naar orale cultuur. ‘Tegelijk met de opkomst van new age-spiritualiteit en yoga, dus.’ Lees verder.

Beeld: Simone Wolff

Maart 2021: Het fabeltje dat islam en democratie niet samengaan

De deelname van de islamitisch geïnspireerde partij Nida aan de landelijke verkiezingen is een nieuw fenomeen in Europa. Als Nida een plaats in het parlement bemachtigen, zou dat historisch zijn. Sakina Loukili, die onderzoek doet naar Nida en Denk en is verbonden aan het Meertens Instituut: “Als je deze ontwikkeling afzet tegen hoe ­negatief het debat over de islam en integratie wordt gevoerd, is het toch bijzonder dat er een partij is in Europa die op islamitische grondslag kan bestaan.”
Lees het volledige commentaar van Loukili in Trouw.

Beeld: Sakina Loukili is een van de twaalf gezichten van Faces of Science van de KNAW

Juni 2021: Drie dingen die je misschien nog niet over het Wilhelmus wist

Wist je dat het Wilhelmus het oudste lied ter wereld is dat gebruikt wordt als volkslied, maar toch ons tweede volkslied is? Zo'n 100 jaar lang had Nederland een ander volkslied. Lees meer bij 'Feit of fictie' van Radio 1Vandaag.

 

Maart 2021: Euforie en onbehagen over welbespraakte vrouwelijke moslimpolitici

De politieke entree van moslima Kauthar Bouchallikht bij GroenLinks verliep, zacht uitgezegd, niet zonder slag of stoot. Hoe komt het toch dat er zo’n heisa gemaakt wordt als vrouwen met een hoofddoek de politieke arena betreden, vraagt religiewetenschapper Sakina Loukili zich af? Samen met haar twee collega's Samira Azabar en Ibtissam Abaaziz schreef ze een artikel voor de website Sociale Vraagstukken, waar wetenschappers en professionals over maatschappelijke kwesties schrijven.

Beeld: Sakina Loukili is een van de twaalf Faces of Science van de KNAW

Juli 2021: Peter R. de Vries blijkt nationale held voor machteloze burgers

Op plekken waar mensen op een dramatische manier om het leven zijn gekomen, ontstaat de laatste decennia vaak een tijdelijk monument bestaande uit bloemen, kaarsen, foto’s, teksten, knuffels en andere, voor de overledene(n) specifieke, attributen. Ook bij Peter R. de Vries ontstond - al vlak na de aanslag toen hij nog zwaargewond in het ziekenuis lag - in de Lange Leidsedwarsstraat op de plek des onheils een vergelijkbare gedenkplek. Dergelijke plekken vormen als het ware de materiële neerslag van de emoties die door het geweld en het leed dat hieruit voortkomt, worden opgeroepen. Hoewel de aard van de reacties evident lijkt, is het toch relevant om nader te bekijken welke emoties het monument precies uitdraagt.

Lees hier het opiniestuk van Irene Stengs dat verscheen in de Volkskrant. Stengs is is onderzoeker bij het Meertens Instituut en bijzonder hoogleraar Antropologie van ritueel en populaire cultuur aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

Maart 2021: De vliegerende Hollander

Oorspronkelijk afkomstig uit Azië speelt de vlieger inmiddels een belangrijke rol in de Nederlandse cultuur, zo laten onderzoekers Gert-Jan Johannes en Inger Leemans in hun boek zien. Met De vliegerende Hollander schreven ze een aansprekende cultuurgeschiedenis over het fenomeen. Voor hun onderzoek doken de auteurs niet alleen in de literatuur, maar ook in de schilderkunst, politieke pamfletten, fotografie en kinderboeken. Maar is de vlieger wel alleen speelgoed? Lees meer op NEMO Kennislink.

Juni 2021: Opinie: Laten we stoppen met 'hij', 'hem' en 'zijn'

De discussie over persoonlijke voornaamwoorden lijkt te zijn overgewaaid van het Engels naar het Nederlands, zo kunnen we opmaken uit een artikel dat Marc van Oostendorp vandaag schreef in Neerlandistiek, een online tijdschrift over de Nederlandse taal. Als het aan Van Oostendorp ligt, stoppen we met het gebruik van het persoonlijke voornaamwoord ‘hij’, en de bezittelijke variant ‘zijn’. Vanaf nu doen we er goed aan alleen nog ‘zij’ en ‘haar’ te gebruiken, voor zowel mannen als vrouwen.

De wetenschapper vindt: “De oplossing van de niet-binaire beweging is om aan deze overbodige hokjes nog een nieuw hokje toe te voegen.

Lees verder in De Dagelijkse Standaard.

Beeld: Caroline de Roy

Maart 2021: Ansichtkaarten volschrijven over corona

Ferdinand van Keeken uit Nijmegen stuurt al tien jaar elke dag een ansichtkaart naar zijn vriendin Tineke in Uithoorn, Noord-Holland. Een lieve gewoonte die een beetje uit de hand gelopen is. Een jaar of vijf geleden schonken Tineke en Ferdinand de ansichtkaarten aan het Nederlands Dagboekarchief, dat zijn collectie dagboeken en andere egodocumenten bewaart bij het Meertens Instituut. Ferdinand: "Dat archief bewaart dagboeken en kaarten, omdat die vaak een tijdsbeeld weergeven. Vijftig jaar na je dood bestaat de kans dat relevante delen worden gepubliceerd. Tineke en ik schrijven nu natuurlijk veel over corona. Wie weet is dat over honderd jaar interessant om te lezen." Lees verder in de Gelderlander.

Juni 2021: Koning hoort van Meertens Instituut over complottheorieën

Koning Willem-Alexander heeft tijdens een virtueel werkbezoek aan de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) onder meer met het Meertens Instituut gesproken over complottheorieën en vaccinaties. In het gesprek stond de impact van de coronacrisis op de wetenschap centraal. De koning was benieuwd naar het veranderen van complottheorieën naar mate de crisis vordert. Hij vroeg aan Theo Meder, hoogleraar Volksverhaal en Vertelcultuur, of hij merkt dat er steeds meer mensen geloven in complottheorieën. Ook vroeg hij of mensen steeds vaker denken dat hun persoonlijke keuzes geen invloed hebben op de crisis. "In de eerste golf was dat minder, in de tweede en derde golf meer", vertelde Meder. "De coronacrisis is een soort snelkookpan."

Lees verder in Blauw Bloed.

Beeld: Theo Meder tijdens het gesprek met de Koning.

Maart 2021: Streektaalûndersyk (Limburgs/Fries)

Hoogleraar Taalcultuur in Limburg Leonie Cornips (Universiteit Maastricht & KNAW Humanities Cluster) en Henk Wolf, wetenschappelijk medewerker Saterfries (Oldenburgische Landschaft & Rijksuniversiteit Groningen), gaan met elkaar - in het Nederlands en Fries - in gesprek over taalculturen. Aan de orde komen onder andere Cornips' onderzoek naar taalgedrag in Limburg en de verschillen tussen Limburg en de Friese gebieden in de video Streektaalûndersyk.

Juni 2021: Grof taalgebruik: weerspiegeling van een verruwde maatschappij?

Kwetsend en grof taalgebruik, het komt zelfs in de politiek en in kinderboeken steeds meer voor. Kijk bijvoorbeeld naar de recente situatie rondom kamerlid Pieter Omtzigt. Wat voor gevolgen heeft dit voor de maatschappij?

Marc van Oostendorp, hoogleraar Nederlands en Academische communicatie aan de Radboud Universiteit van Nijmegen, wees vorig najaar op de relatie tussen normvervaging in de taal en in de samenleving. Omgangsvormen zijn informeler geworden, dus taal ook. Maar „informeel en plat” betekent niet meteen „onbeschoft of onaardig”, stelt hij. „Een terugkeer van een beetje vormelijkheid in onze taal is misschien wenselijk, maar ik denk dat het heel moeilijk is om te zeggen waar de scheidingslijn ligt.”

Maart 2021: Hoe computers en cultureel erfgoed kunnen samenwerken

Een interview met Digital Humanities-pionier Marieke van Erp van het KNAW Humanities Cluster, die met computationele methoden onderzoek doet naar geesteswetenschappelijke thema's en cultureel erfgoed. Dit betekent dat ze op grote schaal computertechnologie inzet in haar onderzoek naar taal, cultuur, geschiedenis en erfgoed. Op dit moment is ze betrokken bij een drietal projecten, waarbij ze onder meer samenwerkt met met diverse onderzoeks- en erfgoedinstellingen. Lees hier meer over Van Erps bijdrage aan Odeuropa, het onderzoeksproject dat historische geuren onderzoekt, en haar rol als wetenschappelijk directeur in het Cultural AI Lab, dat onder andere bekijkt hoe kunstmatige intelligentie gebruikt kan worden om erfgoed beter te duiden en te categoriseren. Tot slot vertelt van Erp ook nog kort iets over haar project waarbij ze de duurzaamheid van recepten onder de loep neemt.

Lees meer bij Europeana Pro (Engelstalig artikel).

Juni 2021: Ondanks vernielingen: de Maria die steeds weer terugkeert in het Oosterpark

Maria is weer terug in haar Lourdesgrot in de achtertuin van hotel Arena. Het is inmiddels het zevende Mariabeeld dat een plekje krijgt in het Oosterpark omdat haar voorgangers steeds aan gruzelementen gingen. De nieuwe Maria komt uit de Mariawinkel in Rotterdam, vertelt de Maria van vlees en bloed, Maria Maes, die als aanstichter mag worden gezien. Met haar goede bedoelingen liep Maria wel rechtstreeks het katholieke mijnenveld in, zoals vorige maand duidelijk werd toen hoogleraar Peter Jan Margry van het Meertens Instituut zich bemoeide met de kwestie en duidelijk maakte dat de Maria van Maria eigenlijk niet de Maria van Lourdes was, maar de Maria die ooit in Parijs was verschenen. “We hebben nu de goede Maria uitgezocht,” vertelt ze. “Als ik eerlijk ben, vond ik de andere Maria meer uitstraling hebben. Maar ik wil geen ruzie met een hoogleraar of nog meer stukken in de krant. Het is goed zo.”

Lees verder in het Parool.

Beeld: Simone Wolff

Februari 2021: Complottheorieën in Bodegraven

Complotdenkers leggen massaal bloemen en actiebrieven bij graven van, zoals ze zelf vermoeden, slachtoffers van een satanisch en elitair pedonetwerk in Bodegraven. Deze theorie krijgt aanhang in Nederland. Waarom zijn mensen zo gevoelig voor dubieuze theorieën?

Theo Meder, volksverhalenspecialist van het Meertens Instituut: "Ieder mens heeft een ingebakken wantrouwen. Dat is goed, het zorgt ervoor dat je overleeft. In de oertijd kon je er maar beter tijdig achter komen als er in je stammenverbond een complot gaande was. De aantijgingen over het elitaire pedonetwerk gaan echter zo ver, die verbijsteren me. Dat je kunt geloven dat er zo veel mensen bij betrokken zijn zonder dat iemand een keer zijn mond voorbij praat."
Lees verder in Trouw.

Beeld: Bodegraven, Simone Wolff

Juni 2021: Hoera! Streektaol op de landelijke tillevisie! Maor waorum nou juust een historicus as ‘deskundige’ an taofel en niet iene die actief gangs is met underzuuk naor de streektaolen?

"Hoera! Streektaol op de landelijke tillevisie! Maor waorum nou juust een historicus as ‘deskundige’ an taofel en niet iene die nog aal actief gangs is met underzuuk naor de streektaolen?" Dit vraagt Renate Snoeijing, directeur van het Huus van de Taol, zich af in een opiniestuk in het Dagblad van het Noorden.

Februari 2021: Is de taal in historische drama's wel correct?

NRC vroeg zich af: In dialogen van historische films en series hoor je vaak modern taalgebruik. Willen of kunnen scenaristen liever niet kiezen voor taal uit het verleden?

Marc van Oostendorp wijst op een probleem waar makers tegen aanlopen als zij ervoor kiezen authentieke taal te gebruiken in historische verhalen. Van de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw zijn genoeg geluidsopnames om het taalgebruik te reconstrueren. „Maar het is eigenlijk niet mogelijk om de taal in de 17de of 18de eeuw exact te reconstrueren”, stelt hij. „Er zijn geen opnames beschikbaar en er zijn nauwelijks mensen die iets hebben opgeschreven over de fonetische uitspraak van de teksten die we nog hebben.” Lees verder in NRC.

Beeld: Simone Wolff

Juni 2021: Podcast over mummiekat in de kerk van Veere

In de reeks Podcastverhalen van de Grote Kerk Veere spreekt etnoloog en historicus Peter Jan Margry in aflevering 2 over
de mummiekat in de kerk van Veere.

Aflevering 2:
In deze aflevering 'Gries – bouwoffers en bijgeloof' gaan Peter Blom en Bram Silkens verder in op de rituelen en het bijgeloof rondom (huis)dieren in Nederland maar ook elders in Europa.

Katten. Hun functie is altijd al geweest om muizen en ander kwaad buiten de deur te houden en ze eindigden soms ook net als onze mummiekat Gries als bouwoffer. Ook ná hun negende leven waren zij vaak diegenen die belast werden met het afweren van het kwaad. Katten en ook andere (huis)dieren komen in vele mythes, verhalen en overleveringen voor. Je hoort er alles over in deze podcast.

Veel dank aan de sprekers:
Prof. dr. P.J. (Peter Jan) Margry (Universiteit van Amsterdam), Jan JB Kuipers (multi-genreauteur), Ivo de Wijs (tekstdichter)

Naar de podcast

Februari 2021: Dat het Limburgs er nog is, is een klein wonder

Jaarlijks wordt op 21 februari de Dag van de Moedertaal gevierd. Op die dag vertelde hoogleraar Taalcultuur in Limburg Leonie Cornips in de podcast 'De Limburgse Taal &' van L1, waarom het een klein wonder is dat het Limburgs er nog is. Ze vertelt dat er flink campagne is gevoerd voor het huidige 'Nederlands'. Cornips denkt dat we over 100 jaar een soort Nederlands met een zeer regionale kleuring spreken. Vergelijk het met het 'Huilands' uit Heerlen.

Naar de podcast

Beeld: Simone Wolff

Juni 2021: Wat loeien koeien?

Taal van koeien, is dat alleen maar loeien? Zeker niet, vertelt hoogleraar Leonie Cornips in de podcast Vroege Vogels en Andere Dieren. "Het klinkt voor de leek allemaal hetzelfde, dat korte of lange geloei van de koe. Maar ze hebben allemaal verschillende geluiden."

Wat zegt de koe als ze loeit? En zegt de stier ook iets? Naar de podcast van Vroege Vogels op NPO Radio 1.

Beeld: Simone Wolff

Februari 2021: Dieren zijn soms onze beste vrienden, soms eten we ze op; waarom?

Waarom zijn dieren het ene moment onze beste vrienden en eten we ze het andere moment op? De Eindhovense studente Caatje Kluskens wil er alles over weten en is mede-oprichtster van het Centrum voor DierMens Studies, een nieuw vakgebied over de complexe relatie tussen mens en dier. Leonie Cornips, onderzoeker bij de onderzoeksgroep NL Lab, die verbonden is aan het Meertens Instituut, is betrokken bij de oprichting van het centrum.

Juni 2021: Kunnen koeien huilen van verdriet?

Zijn tranen bij koeien tranen van verdriet of 'functionele' tranen? In de wetenschap wordt steeds meer op een andere manier gekeken naar de uitingen van dieren. "Op allerlei manieren is te zien dat een koe gestrest is. Zoals aan een verhoogde hartslag of het adrenaline- en cortisolniveau. Maar er wordt ook gewerkt aan gezichtsherkenning. Bijvoorbeeld door naar verwijde ogen, spierspanning, bewegingen en de stand van de oren te kijken." Dit gebeurt allemaal aan de faculteit dierengeneeskunde in Utrecht. Daarnaast doet taalwetenschapper Leonie Cornips bij het Meertens Instituut nu ook onderzoek naar de taal van koeien waarbij ze de geluiden die koeien maken - de verschillende 'boehs' - analyseert.

Lees verder bij NRC.

Februari 2021: ’Dat lieve van de eerste piek is nu al nostalgie’

"Het Meertens instituut bestudeert en documenteert de Nederlandse cultuur en taal van het dagelijkse leven. In coronatijd leggen ze verrassende tegenstellingen bloot. Want is de pandemie mondiaal, we verwerken het lokaal. Zijn we eenzaam, we voelen ons ook verbonden."

De Telegraaf ging na het verschijnen van Viraal Nederland. Taal en cultuur van de eerste golf in gesprek met Marc van Oostendorp. "Het hele leven veranderde ingrijpend. Wij maakten iets mee wat een onderzoeker normaal niet meemaakt: we zaten er middenin." Van Oostendorp stortte zichzelf op onze poëzie-taal van gedichten ontstaan in coronatijd, een collega nam dorp en streek onder de loep, nummer drie ontfermde zich over coronagrappen, nummer vier bekeek hoe het ging met alle rituelen. Het hier en nu resulteerde al in een gezamenlijk Meertensboek over de taal en cultuur van de eerste coronagolf: Viraal Nederland."

Juni 2021: Als artiesten in opspraak verdeeldheid zaaien

Radio-dj's van 3FM vroegen zich deze week af of ze muziek van de rapper en acteur Bilal Wahid alweer op de radio mochten draaien. De artiest was een aantal weken geleden in opspraak gekomen omdat hij een minderjarige jongen gevraagd had zich naakt te tonen. Sommige dj's en fans gunnen hem alweer een tweede kans, voor anderen is dit nog uitgesloten. De situatie zorgt voor verdeeldheid, iets wat vaker gebeurt als een beroemdheid in opspraak is, zegt Irene Stengs, bijzonder hoogleraar antropologie van ritueel en populaire cultuur (VU en Meertens Instituut). Kijk ook maar naar Michael Jackson, Lil' Kleine en R. Kelly.

Lees verder bij de NOS.

Beeld: Flickr.com, Maarten van Maanen - Mengpaneel (CC BY-SA 2.0)

Februari 2021: Een nieuwe trend: neprestaurants op Google Maps?

Na een middag wandelen in een bos bij het Limburgse Heerlen viel columnist Henry de Hoon iets op: "Toen ik thuis weer op Google Maps keek, viel mij nog iets op: er stond een restaurant midden in dat bos, met de welluidende naam De Wilde Hap. Ik was alle paadjes langsgelopen en wist heel zeker dat ik nergens een restaurant had gezien." Even later schrijft hij: "Omdat het kennelijk vrij gemakkelijk is een neprestaurant te beginnen op Google Maps, keek ik nog eens verder. En warempel: schuin tegenover mijn woning was alweer een restaurant dat een luchtkasteel bleek te zijn. Tijd om mijn kennis bij het Meertens Instituut in Amsterdam te raadplegen."

Hij klopt aan bij Theo Meder, die zich verdiept in folklore en volksverhalen. Deze constateert na enig onderzoek dat De Hoon een trend op het spoor is. Hij had er zelf nog niet eerder van gehoord. Lees verder bij L1.

Beeld: Simone Wolff
 

Juni 2021: Coronagrappen en complottheorieën op sociale media

Onlang verschenen en voor iedereen toegankelijk: het artikel "Online coping with the first wave: covid humor and rumor on Dutch social media (march – july 2020)" van Theo Meder.

Abstract: In the course of March 2020, the Netherlands, Flanders, and a large part of Europe were affected by the first wave of the COVID-19 virus. For four months, the population was in lockdown, and many issues had to be handled online. Social media became important to keep in touch with and to air opin- ions. Two folktale genres, namely the joke and the modern legend, were used to express frustrations, malicious pleasures, fears, and feelings of distrust. During the first wave, Theo Meder and Mathijs Kroon did some intensive collecting of jokes, memes, fake news, and conspiracy theories. It was expected by folktale researchers like Giselinde Kuipers and Theo Meder that, just like in former crises, jokes would contain plenty of morbid disaster humor, but that did not happen. Contemporary legends, on the other hand, were polarizing and toxic, and mistrust was mainly directed against the elite of politicians, scientists, doctors, and journalists. The corona crisis was seen as some kind of hoax in many ways, while most of the “sheeple” refused to wake up. The analysis of folktales during the pandemic provides an insight into the feelings and emotions in society.

Februari 2021: Nederland heeft weer meer waardering voor ambachten

Nederland heeft zijn ambachten jarenlang verwaarloosd, zo zegt dagblad De Stentor, maar er is een kentering gaande. We waarderen het ‘echte’ handwerk steeds meer en zijn ook bereid meer te betalen voor een product dat ‘ambachtelijk’ is gemaakt. Dat constateert ook Irene Stengs van het Meertens Instituut. Stengs maakt daar als antropoloog wel een kanttekening bij: "Er is geen ‘we’ in deze. Meer betalen voor een ambachtelijk product is niet voor iedereen weggelegd." Dat is volgens haar de achilleshiel van de ambachten: tijd is geld. Maar ze erkent dat de waardering, die vaak een golfbeweging vertoont, toeneemt.
Lees verder in De Stentor.

Beeld: Simone Wolff

Mei 2021: De toekomst van het Nederlands in Amsterdam

"Sorry, I don’t speak Dutch." Het is een antwoord waar zowel Brusselaars als Amsterdammers al lang niet meer van opkijken, zo schrijft de Amsterdamse regio-omroep AT 5. Overleeft het Nederlands in onze hoofdsteden? En hoe moeten we nu omgaan met de tientallen andere thuistalen in onze steeds diversere hoofdsteden? De toekomst van de steden is meertalig. Dat Engels vandaag nog niet meteen Nederlands zal verdringen, merkt Marc van Oostendorp, taalwetenschapper aan het Meertens Instituut in Amsterdam, aan kleine dingen. Lees en kijk verder bij AT 5.

Beeld: Amsterdam - Simone Wolff

Februari 2021: Nummer 2 van tijdschrift Taal en Tongval verschenen [open access]

Nummer 2 van Taal en Tongval is verschenen en voor iedereen online toegankelijk. Taal en Tongval is een wetenschappelijk tijdschrift over taalvariatie in Nederland en Vlaanderen, waarin ook aandacht wordt geschonken aan naburige taalgebieden en aan het Nederlands verwante talen. Alle vormen van variatie kunnen worden besproken zoals geografische, sociale, etnische, stilistische en diachrone variatie. Verder mogen daarbij ook alle aspecten van de menselijke taal aan de orde komen.

Mei 2021: Wat kunnen we leren van de coronapandemie?

Tijdens de eerste coronagolf stelde NEMO Kennislink een denktank samen van experts uit de volle breedte van de wetenschap. De kenniswebsite interviewde hen over allerlei aspecten van de pandemie. Nu het einde nadert van de derde coronagolf en we allemaal voorzichtig vooruit durven te kijken, vroeg NEMO Kennislink de denktankleden welke lessen we kunnen trekken voor de toekomst.

In het rijtje van experts bevindt zich Peter Jan Margry, als etnoloog verbonden aan het Meertens Instituut en de UvA. "Twee centrale observaties staan voorop. Ten eerste het gegeven dat een virus de wereldsamenleving min of meer op slot kan doen zetten, met nog nimmer eerder vertoonde afgedwongen persoonlijke distantiemaatregelen. Ten tweede, en dat is nog opmerkelijker: die wereld heeft dat relatief gemakkelijk kunnen opvangen."

Lees verder bij NEMO Kennislink.

Foto door Jeroen Oerlemans

Februari 2021: Hoe beïnvloedt corona ons historisch besef? Afscheidscollege van Maria Grever [video]

Hoe beïnvloedt corona ons historisch besef? Prof. dr. Maria Grever pleit ervoor dat meer ecologisch historisch besef kan ontstaan als mensen zich bewust worden van onze interpretatiegeschiedenis. Bekijk haar afscheidscollege getiteld: 'Een ecologische breukervaring? Corona en historisch besef.'

Maria Grever is emeritus hoogleraar Historische Cultuur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Sinds 1 september 2020 is zij Research Fellow bij NL-Lab van het KNAW Humanities Cluster.

Mei 2021: Corona-pandemie bevordert vlagvertoon

Op Bevrijdingsdag staken we de Nederlandse driekleur weer massaal uit. Het gebruik van de vlag lijkt sinds de coronacrisis zelfs meer te gebeuren dan voorheen. Ook antropoloog Irene Stengs (Meertens Instituut / VU) bevestigt: de coronapandemie bevordert vlagvertoon. Het is een ‘veilige’ manier om onze verbondenheid gemeenschappelijk te uiten, nu andere mogelijkheden beperkt zijn. Maar de trend is al langer gaande, signaleert Stengs. Ze wijst op de introductie van de Nederlandse vlag in de Tweede Kamer, na een aangenomen motie van PVV en SGP in 2017.

Lees meer in het artikel in Trouw. Ook Editie NL nam een item over het vlaggebruik op met Irene Stengs.

Beeld: Bevrijdingsdag in Den Haag - Simone Wolff

Januari 2021: Bronnen om eindeloos in te grasduinen

Taalcolumnist Ewoud Sanders schreef twintig jaar lang de taalrubriek ‘WoordHoek’ op de achterpagina van NRC: "Ik heb een grote nieuwsgierigheid naar de herkomst van woorden." In zijn een-na-laatste column geeft hij grasduintips: databanken om uren in de dolen, waaronder de banken voor uitleenwoorden, voornamen, volksverhalen, dialectkaarten en liederen van het Meertens Instituut. Lees (en grasduin) mee.

Mei 2021: Koeientaal bij het Jeugdjournaal

Taalonderzoeker Leonie Cornips (NL Lab / Meertens Instituut / Universiteit Maastricht) doet op zeven verschillende boerderijen onderzoek naar koeientaal. In het NOS Jeugdjournaal licht ze haar onderzoek toe, samen met de jonge mede-onderzoeker Gijs. Ga hier naar de video.

Januari 2021: "Er zal meer ‘geshopt’ worden tussen kerkdiensten"

De digitale kerkrevolutie verandert de rol van de kerkganger: van deelnemer naar beoordelaar. Dat past in de huidige trend van combineren van religies. Dominee David Schiethart ziet de voordelen: „Je gaat met andere ogen naar je eigen dienst kijken.” Religiewetenschapper Ernst van den Hemel: "De kerk heeft de media ontdekt en dat verandert niet meer."

Lees verder in NRC.

Beeld: Simone Wolff

Mei 2021: Het gaat helemaal niet zo slecht met de streektalen

Nederland is klein maar heeft opvallend veel streektalen. Die dreigen snel te verdwijnen, suggereert nieuw onderzoek dat onlangs werd gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Taal & Tongval. Dat beeld is veel te somber, reageert taalwetenschapper Kristel Doreleijers in een artikel voor EW Podium van Elsevier. "Een verdwijnende traditionele streektaal maakt niet altijd plaats voor een op de Randstad gebaseerde vorm van het Nederlands. De taalrealiteit heeft een rijker smakenpalet." Doreleijers is promovenda bij Tilburg University en het Meertens Instituut.
Lees meer in het artikel in EW Podium.

Januari 2021: ‘Een dier is ook een individu’

Een dier is vaak nog een ding, ook in de wetenschap. Om daar verandering in te brengen, namen twee Amsterdamse studenten, Caatje Kluskens en Fien Lindelauff, het initiatief voor een kennisplatform over de relatie tussen mens en dier. "Er zijn vakgroepen die veel aandacht aan het dier besteden, zoals biologie en ecologie, en er zijn veel vakken waarin de mens centraal staat,” vertelt Lindelauff, “maar mens en dier samen, dat is in Nederland nog zeldzaam."

Mei 2021: Verkiezing: welk woord typeert het Waddengebied het meest?

Welk woord typeert het Waddengebied het meest? De Waddenacademie en Onze Taal houden een verkiezing en willen van de inzenders ook graag weten waarom het woord zo typerend is voor het Waddengebied. Iedereen die wil, kan meedoen: nomineren kan tot 1 augustus. Mathilde Jansen van het Meertens Instituut is één van de juryleden.

Doe hier mee.

Beeld: Simone Wolff

Januari 2021: Klankkast brengt ouderen terug naar vroeger

Eenzaamheid in verzorgingstehuizen is al lange tijd een probleem. Maar door de coronacrisis is dit alleen maar groter geworden. Stichting Laudio heeft daarop iets gevonden: Miet. Een klankkast die ouderen terugbrengt naar vroeger in hun eigen dialect met bijbehorende verhalen. Jolien Makkinga deed het onderzoek naar taal in verzorgingstehuizen, waarop Miet gebaseerd is, bij het Meertens Instituut. Ze vertelt over dit project bij NPO Radio 1.
Luister mee.

Mei 2021: Hoe ziet het Nederlands van de toekomst eruit?

Het Financieele Dagblad wilde van een aantal taalwetenschappers weten hoe het Nederlands over pakweg 50 of 100 jaar eruit ziet. Gaan we meer Engelse woorden gebruiken? Zijn bepaalde constructies die nu uit den boze zijn, zoals 'groter als', geaccepteerd? In de toekomst kijken is lastig, antwoordt hoogleraar Taalvariatie Marjo van Koppen, verbonden aan Universiteit Utrecht en het Meertens Instituut. Wat ze fascinerend vindt aan de vele taaldiscussies: verandering leidt uiteindelijk tot niets anders dan een nieuw patroon. 'Een patroon dat we later weer verdedigen als de enige goede taal.'

Lees meer in het FD. (Let op: artikel is kosteloos te lezen na registratie.)

Beeld: Flickr.com, Roel Wijnants - Autodate (CC BY-NC 2.0)

Januari 2021: "Met het virus kwamen culturele, sociale, talige fenomenen uit Europa in Nederland aan"

In januari verscheen Viraal Nederland. Taal en cultuur van de eerste golf, een boek van het Meertens Instituut dat ingaat op de gevolgen van corona op de taal en cultuur in Nederland tijdens de eerste golf. Irene Stengs was (telefonisch) te gast bij NPO Radio 5 om te praten over de impact van corona op de taal en cultuur van Nederland. Stengs: "Met het virus meebewegend kwamen culturele, sociale, talige fenomenen uit Europa in Nederland aan, die zelf ook viraal gingen."

Mei 2021: Cursus vloggen voor iedereen

Het zal niemand verbazen dat Marc van Oostendorp, naast taalwetenschapper aan het Meertens Instituut ook hoogleraar Nederlands en Academische communicatie aan de Radboud Universiteit, heel goed kan uitleggen hoe de onderwerpen die hij bestudeert in elkaar zitten. Hij doet dit onder andere bijna wekelijks in het online tijdschrift Neerlandistiek en op YouTube. In een van zijn onlangs gegeven colleges legt hij zijn studenten uit hoe je een goede vlog maakt. Goed nieuws: dit college is voor iedereen online te volgen. Naar de video.

Januari 2021: Taal van de eerste coronagolf

In januari verscheen Viraal Nederland. Taal en cultuur van de eerste golf, een boek van het Meertens Instituut dat ingaat op de gevolgen van corona op de taal en cultuur in Nederland tijdens de eerste golf. Marc van Oostendorp was te gast bij de Taalstaat om over de talige gevolgen te praten.

April 2021: Gebruik van kunstmatige intelligentie bij digitaal erfgoed

De inzet van kunstmatige intelligentie kan bijdragen aan meer inclusieve collectiebeschrijvingen, aldus Marieke van Erp, research group leader van het Digital Humanities Lab van het KNAW Humanities Cluster. Samenwerking tussen informatici en erfgoedpartijen biedt hierbij veel kansen. Netwerk Digitaal Erfgoed nam een interview met haar op. Naar de video.

Januari 2021: En ineens was daar in de Gouden Eeuw de vlieger

NRC bespreekt De vliegerende Hollander. Cultuurgeschiedenis van de Nederlandse vliegerverbeelding vanaf 1600 van Gert-Jan Johannes en Inger Leemans en geeft het boek vijf van de vijf ballen.

"Twee bevlogen literatuurhistorici die de kunst van de pars pro toto tot in de puntjes beheersen. [...] Het auteursduo leidt ons in beeld en geschrift door ‘De gouden vlieger-eeuw’, ontstaan dankzij de vele navolgers van de immens populaire Cats, en volgt de vliegerende Hollander tot aan de Zangeres zonder naam-hymne ‘De vlieger’, kite- surfen en de vlieger met zonnepanelen op het graf van Wubbo Ockels. Op de vele, vele illustraties in het boek zien we vliegerpostzegels voorbijkomen, -boekomslagen, -schilderijen, -keukentegeltjes, -beschuitbussen, -theepotten, -ladenkasten, -muzieknotaties."
Lees de recensie in NRC.

April 2021: Waarom gereformeerden coronaregels overtreden

Als de overheid tegen de orde van God ingaat, mag je je als gereformeerde daartegen verzetten. Dat is de redenatie van de normaal zo gezagsgetrouwe gereformeerden die de coronaregels overtreden door naar grote kerkdiensten te gaan. Religiewetenschapper Ernst van den Hemel van het Meertens Instituut legt in het radioprogramma OVT uit waarom. Van den Hemel bevestigt dat gezagsgetrouwheid inderdaad diep verankerd zit in het gereformeerde geloof. De overheid is door God op een bepaalde manier gemaakt, en daar moet je als mens niet tegenin gaan. Tegelijkertijd ziet Van den Hemel in de geschiedenis een schommeling tussen deze gezagsgetrouwheid en extreem verzet. De overheid kan namelijk ook tegen de door God gegeven orde ingaan, in de beleving van gereformeerden.

Naar de uitzending

Januari 2021: ‘Kunstmatige intelligentie kan moderatie van online reacties ondersteunen’

De moderatie van online discussies onder artikelen van bijvoorbeeld NEMO Kennislink en NUjij, het discussieforum van Nu.nl, is niet alleen tijdrovend, maar ook ingewikkeld. Kan kunstmatige intelligentie dat makkelijker maken? Stagiaire Britte Schilt onderzoekt tijdens haar onderzoeksstage bij NEMO Kennislink de reacties onder online artikelen die NEMO Kennislink publiceert. Ze kijkt hoe de online discussies beter vorm kunnen krijgen. Onlangs sprak Britte met Antal van den Bosch, directeur van het Meertens Instituut en hoogleraar Taal en Kunstmatige Intelligentie.

April 2021: Folklorische paasgebruiken

Een jaarlijks terugkerend paasontbijt met boterlammetje of een bezoekje brengen aan de eeuwenoude Paasvee in Schagen. Volgens Peter Jan Margry, onderzoeker religieuze cultuur, zijn soortgelijke tradities heel erg belangrijk. "Het biedt mensen houvast, omdat het elke keer weer terugkomt." NH Nieuws duikt dieper in de tradities van de Paasvee, het Paasmannetje en het boterlammetje. Lees verder.

Beeld: Stadsarchief Amsterdam / De Paasvee tentoonstelling

Januari 2021: Meertens Instituut onderzoekt lockdowncultuur

Hoe beïnvloedde de coronacrisis tijdens de eerste lockdown de Nederlandse taal en cultuur? In het boek Viraal Nederland doen onderzoekers van het Meertens Instituut een eerste poging ons ‘nieuwe normaal’ inclusief grappen en fakenieuws te analyseren.