Maart 2021: De Oranjes

In de podcast 'De Oranjes' geeft Ronald de Graaf een inkijkje in de machtigste familie van de Republiek: die van Oranje-Nassau. De periode van 1544 tot 1711 was een tijd van oorlogen tegen Spanje, Engeland en Frankrijk. 'De Oranjes' vertelt het verhaal van Willem van Oranje, Maurits, Frederik Hendrik, Willem II, III en Johan Willem Friso, en de keuzes die zij maakten tussen hun dynastie en het landsbelang. Hoe ontstond ons 'Nederland'? Wat hebben we wel en niet aan Oranje-Nassau te danken? In iedere aflevering laat een specialist zijn of haar licht schijnen. In aflevering 1: Marjolein 't Hart van de onderzoeksgroep NL-Lab.
Naar de podcast

Februari 2021: Dat het Limburgs er nog is, is een klein wonder

Jaarlijks wordt op 21 februari de Dag van de Moedertaal gevierd. Op die dag vertelde hoogleraar Taalcultuur in Limburg Leonie Cornips in de podcast 'De Limburgse Taal &' van L1, waarom het een klein wonder is dat het Limburgs er nog is. Ze vertelt dat er flink campagne is gevoerd voor het huidige 'Nederlands'. Cornips denkt dat we over 100 jaar een soort Nederlands met een zeer regionale kleuring spreken. Vergelijk het met het 'Huilands' uit Heerlen.

Naar de podcast

Beeld: Simone Wolff

Maart 2021: Special over volksverhalen van vroeger en nu

Recente verhalen over bloed drinkende satanisten en pedonetwerken aan het Binnenhof, die door complotdenkers worden verspreid, passen in de traditie van de volksverhalen die al eeuwenlang van mond tot mond gaan. Max Magazin maakte een informatieve special over oude en hedendaagse volksverhalen met Theo Meder. Meder is hoogleraar volksverhaal en vertelcultuur aan de Rijksuniversiteit Groningen en senior onderzoeker Orale Cultuur aan het Meertens Instituut in Amsterdam. Hij is de oprichter en samensteller van de Nederlandse Volksverhalenbank, die inmiddels 48.000 volksverhalen telt.
Ga hier naar de special.

Februari 2021: Dieren zijn soms onze beste vrienden, soms eten we ze op; waarom?

Waarom zijn dieren het ene moment onze beste vrienden en eten we ze het andere moment op? De Eindhovense studente Caatje Kluskens wil er alles over weten en is mede-oprichtster van het Centrum voor DierMens Studies, een nieuw vakgebied over de complexe relatie tussen mens en dier. Leonie Cornips, onderzoeker bij de onderzoeksgroep NL Lab, die verbonden is aan het Meertens Instituut, is betrokken bij de oprichting van het centrum.

Maart 2021: 5G-complottheorieën

5G speelt een rol in menig moderne complottheorie, vaak verbonden aan het coronavirus, Bill Gates of meer. Waar komen die bijzondere verhalen vandaan? Theo Meder, onderzoeker volksverhalen bij het Meertens Instituut: "Verhalen over de straling van 5G komt niet uit de lucht vallen, want die angst bestond ook al over 4G, 3G en wifi. Dat waren complottheorieën louter over de zendmasten die in kleine kring de ronde deden." Dat de verhalen rond 5G nu zo wijdverspreid zijn heeft volgens Meder twee redenen. Lees verder bij iPhoned.

Beeld: Simone Wolff

Februari 2021: ’Dat lieve van de eerste piek is nu al nostalgie’

"Het Meertens instituut bestudeert en documenteert de Nederlandse cultuur en taal van het dagelijkse leven. In coronatijd leggen ze verrassende tegenstellingen bloot. Want is de pandemie mondiaal, we verwerken het lokaal. Zijn we eenzaam, we voelen ons ook verbonden."

De Telegraaf ging na het verschijnen van Viraal Nederland. Taal en cultuur van de eerste golf in gesprek met Marc van Oostendorp. "Het hele leven veranderde ingrijpend. Wij maakten iets mee wat een onderzoeker normaal niet meemaakt: we zaten er middenin." Van Oostendorp stortte zichzelf op onze poëzie-taal van gedichten ontstaan in coronatijd, een collega nam dorp en streek onder de loep, nummer drie ontfermde zich over coronagrappen, nummer vier bekeek hoe het ging met alle rituelen. Het hier en nu resulteerde al in een gezamenlijk Meertensboek over de taal en cultuur van de eerste coronagolf: Viraal Nederland."

Maart 2021: Wat levert een plek op de Werelderfgoedlijst op?

De noodlijdende bruine vloot wil werelderfgoed worden, maar wat levert dat op? Deze vraag legt de Stentor voor aan een aantal experts, waaronder etnologe Sophie Elpers van het Meertens Instituut. "Wie op de UNESCO Werelderfgoedlijst staat, toont aan dat hij het erfgoed wil behouden in de toekomst en daar een serieus plan voor heeft. Het is niet zozeer erkenning en het levert niet direct geld op, maar het kan ertoe leiden dat je meer succes hebt bij het aanvragen van financiële steunregelingen en het levert een netwerk op om ervaringen en kennis uit te wisselen." Ga naar het artikel in de Stentor.

Beeld: Simone Wolff

Februari 2021: Een nieuwe trend: neprestaurants op Google Maps?

Na een middag wandelen in een bos bij het Limburgse Heerlen viel columnist Henry de Hoon iets op: "Toen ik thuis weer op Google Maps keek, viel mij nog iets op: er stond een restaurant midden in dat bos, met de welluidende naam De Wilde Hap. Ik was alle paadjes langsgelopen en wist heel zeker dat ik nergens een restaurant had gezien." Even later schrijft hij: "Omdat het kennelijk vrij gemakkelijk is een neprestaurant te beginnen op Google Maps, keek ik nog eens verder. En warempel: schuin tegenover mijn woning was alweer een restaurant dat een luchtkasteel bleek te zijn. Tijd om mijn kennis bij het Meertens Instituut in Amsterdam te raadplegen."

Hij klopt aan bij Theo Meder, die zich verdiept in folklore en volksverhalen. Deze constateert na enig onderzoek dat De Hoon een trend op het spoor is. Hij had er zelf nog niet eerder van gehoord. Lees verder bij L1.

Beeld: Simone Wolff
 

Maart 2021: De Nederlandse taal in de verkiezingsprogramma's

Taalonderzoeker Marc van Oostendorp was te gast in het radioprogramma De Taalstaat om mee te praten over de Nederlandse taal in de verkiezingsprogramma's. Voor de website Neerlandistiek heeft hij alle programma's van partijen die een kans op een zetel maken onder de loep genomen. Op welke partij moet je stemmen als je de Nederlandse taal een warm hart toedraagt? Besteden partijen wel aandacht aan dit thema? Samen introduceren ze 'de Taalwijzer', de alternatieve Kieswijzer. Luister hier naar De Taalstaat.

Meer lezen:
Ga hier naar de door Van Oostendorp beschreven verkiezingsprogramma's op Neerlandistiek.

Februari 2021: Nederland heeft weer meer waardering voor ambachten

Nederland heeft zijn ambachten jarenlang verwaarloosd, zo zegt dagblad De Stentor, maar er is een kentering gaande. We waarderen het ‘echte’ handwerk steeds meer en zijn ook bereid meer te betalen voor een product dat ‘ambachtelijk’ is gemaakt. Dat constateert ook Irene Stengs van het Meertens Instituut. Stengs maakt daar als antropoloog wel een kanttekening bij: "Er is geen ‘we’ in deze. Meer betalen voor een ambachtelijk product is niet voor iedereen weggelegd." Dat is volgens haar de achilleshiel van de ambachten: tijd is geld. Maar ze erkent dat de waardering, die vaak een golfbeweging vertoont, toeneemt.
Lees verder in De Stentor.

Beeld: Simone Wolff

Maart 2021: Moet het einde van corona een nationale feest- of herdenkingsdag worden?

Als we straks weer terug naar het 'oude normaal' gaan, hoe kijken we dan terug op deze periode? Moet er een nationale feestdag komen, of juist een herdenking, vraagt RTL Nieuws aan Peter Jan Margry, die bij het Meertens Instituut Nederlandse cultuur onderzoekt. Hij is geen voorstander van het idee van een nationale feestdag: "Feestdagen hebben een heel ander karakter en andere functie." Ga hier naar het hele artikel.

Beeld: Simone Wolff

 

Februari 2021: Nummer 2 van tijdschrift Taal en Tongval verschenen [open access]

Nummer 2 van Taal en Tongval is verschenen en voor iedereen online toegankelijk. Taal en Tongval is een wetenschappelijk tijdschrift over taalvariatie in Nederland en Vlaanderen, waarin ook aandacht wordt geschonken aan naburige taalgebieden en aan het Nederlands verwante talen. Alle vormen van variatie kunnen worden besproken zoals geografische, sociale, etnische, stilistische en diachrone variatie. Verder mogen daarbij ook alle aspecten van de menselijke taal aan de orde komen.

Maart 2021: Groninger dorpsliedjes

Harbert Schutte uit Bellingwolde verzamelde in de afgelopen dertig jaar zo'n 150 dorpsliedjes uit Groningen. Een aantal daarvan is in geen enkel ander archief te vinden. De verzameling begon ruim dertig jaar geleden bij de oma van Schuttes vrouw. Zij, inwoonster van hetzelfde grensdorp, zong – fier rechtop en met de hand op het hart – het Bennewolmer volkslied. Harbert werd nieuwsgierig en ontdekte dat ieder dorp zo zijn eigen lied had. Hij ging op zoek naar deze liedjes, ‘want ‘t zol toch sund weden as dat wegkomt’.

De liedjes van Schutte zijn volgens Martine de Bruin, specialist Nederlandse liedcultuur bij het Meertens Instituut, een mooie verzameling, vooral omdat de muziek er ook bij zit. Als Schutte de liedjes niet had opgetekend, waren ze verdwenen. Lees verder bij RTV1 en luister daar ook naar enkele liederen.

Februari 2021: Hoe beïnvloedt corona ons historisch besef? Afscheidscollege van Maria Grever [video]

Hoe beïnvloedt corona ons historisch besef? Prof. dr. Maria Grever pleit ervoor dat meer ecologisch historisch besef kan ontstaan als mensen zich bewust worden van onze interpretatiegeschiedenis. Bekijk haar afscheidscollege getiteld: 'Een ecologische breukervaring? Corona en historisch besef.'

Maria Grever is emeritus hoogleraar Historische Cultuur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Sinds 1 september 2020 is zij Research Fellow bij NL-Lab van het KNAW Humanities Cluster.

Maart 2021: De heilige Maria in de Koude Oorlog

Na 1945 zocht de rooms-katholieke kerk een spiritueel wapen tegen het oprukkende, 'goddeloze' communisme. Dat werd Maria. De heilige maagd bracht honderdduizenden op de been. Peter Jan Margry, hoogleraar Europese etnologie en gespecialiseerd in religieuze cultuur, onderzocht met collega-wetenschappers uit de hele wereld deze vergeten episode uit de kerkgeschiedenis. Het resultaat is te vinden in de Engelstalige bundel Cold War Mary, of wel Onze Lieve Vrouw van de Koude Oorlog. Margry: "Er moest een legioen verzameld worden om het Rijk van Maria te vestigen en er zo voor te zorgen dat het Rijk van het Kwaad - lees Rusland - verpulverd werd."

Luister naar het interview met Peter Jan Margry bij het radioprogramma OVT of lees het interview in Trouw.

Beeld: Met hamer en sikkel dreigen Stalin en zijn manschappen een katholiek huis binnen te dringen. Cartoon uit het Belgische weekblad Elckerlyc (1936).Beeld Collectie Kadoc

Januari 2021: Bronnen om eindeloos in te grasduinen

Taalcolumnist Ewoud Sanders schreef twintig jaar lang de taalrubriek ‘WoordHoek’ op de achterpagina van NRC: "Ik heb een grote nieuwsgierigheid naar de herkomst van woorden." In zijn een-na-laatste column geeft hij grasduintips: databanken om uren in de dolen, waaronder de banken voor uitleenwoorden, voornamen, volksverhalen, dialectkaarten en liederen van het Meertens Instituut. Lees (en grasduin) mee.

Maart 2021: Zo kun je dialect onder kinderen bevorderen

Ongeveer anderhalf jaar geleden ondertekenden de Provincie Limburg en het Ministerie van Binnenlandse Zaken het Convenant Limburgse Taal. Hierin spraken zij af dat zij zich zouden inzetten om de positie van het Limburgs als officieel erkende streektaal te verstevigen en zoveel mogelijk te stimuleren. L1 Cultuurcafé sprak met Leonie Cornips, hoogleraar Taalcultuur in Limburg, over de stand van zaken op de Limburgse basis- en middelbare scholen, en over het stimuleren van de streektaal bij de allerkleinsten. Naar de podcast van L1 Cultuurcafé.

Beeld: Simone Wolff

Januari 2021: "Er zal meer ‘geshopt’ worden tussen kerkdiensten"

De digitale kerkrevolutie verandert de rol van de kerkganger: van deelnemer naar beoordelaar. Dat past in de huidige trend van combineren van religies. Dominee David Schiethart ziet de voordelen: „Je gaat met andere ogen naar je eigen dienst kijken.” Religiewetenschapper Ernst van den Hemel: "De kerk heeft de media ontdekt en dat verandert niet meer."

Lees verder in NRC.

Beeld: Simone Wolff

Maart 2021: Het fabeltje dat islam en democratie niet samengaan

De deelname van de islamitisch geïnspireerde partij Nida aan de landelijke verkiezingen is een nieuw fenomeen in Europa. Als Nida een plaats in het parlement bemachtigen, zou dat historisch zijn. Sakina Loukili, die onderzoek doet naar Nida en Denk en is verbonden aan het Meertens Instituut: “Als je deze ontwikkeling afzet tegen hoe ­negatief het debat over de islam en integratie wordt gevoerd, is het toch bijzonder dat er een partij is in Europa die op islamitische grondslag kan bestaan.”
Lees het volledige commentaar van Loukili in Trouw.

Beeld: Sakina Loukili is een van de twaalf gezichten van Faces of Science van de KNAW

Januari 2021: ‘Een dier is ook een individu’

Een dier is vaak nog een ding, ook in de wetenschap. Om daar verandering in te brengen, namen twee Amsterdamse studenten, Caatje Kluskens en Fien Lindelauff, het initiatief voor een kennisplatform over de relatie tussen mens en dier. "Er zijn vakgroepen die veel aandacht aan het dier besteden, zoals biologie en ecologie, en er zijn veel vakken waarin de mens centraal staat,” vertelt Lindelauff, “maar mens en dier samen, dat is in Nederland nog zeldzaam."

Maart 2021: Euforie en onbehagen over welbespraakte vrouwelijke moslimpolitici

De politieke entree van moslima Kauthar Bouchallikht bij GroenLinks verliep, zacht uitgezegd, niet zonder slag of stoot. Hoe komt het toch dat er zo’n heisa gemaakt wordt als vrouwen met een hoofddoek de politieke arena betreden, vraagt religiewetenschapper Sakina Loukili zich af? Samen met haar twee collega's Samira Azabar en Ibtissam Abaaziz schreef ze een artikel voor de website Sociale Vraagstukken, waar wetenschappers en professionals over maatschappelijke kwesties schrijven.

Beeld: Sakina Loukili is een van de twaalf Faces of Science van de KNAW

Januari 2021: Klankkast brengt ouderen terug naar vroeger

Eenzaamheid in verzorgingstehuizen is al lange tijd een probleem. Maar door de coronacrisis is dit alleen maar groter geworden. Stichting Laudio heeft daarop iets gevonden: Miet. Een klankkast die ouderen terugbrengt naar vroeger in hun eigen dialect met bijbehorende verhalen. Jolien Makkinga deed het onderzoek naar taal in verzorgingstehuizen, waarop Miet gebaseerd is, bij het Meertens Instituut. Ze vertelt over dit project bij NPO Radio 1.
Luister mee.

Maart 2021: De vliegerende Hollander

Oorspronkelijk afkomstig uit Azië speelt de vlieger inmiddels een belangrijke rol in de Nederlandse cultuur, zo laten onderzoekers Gert-Jan Johannes en Inger Leemans in hun boek zien. Met De vliegerende Hollander schreven ze een aansprekende cultuurgeschiedenis over het fenomeen. Voor hun onderzoek doken de auteurs niet alleen in de literatuur, maar ook in de schilderkunst, politieke pamfletten, fotografie en kinderboeken. Maar is de vlieger wel alleen speelgoed? Lees meer op NEMO Kennislink.

Januari 2021: "Met het virus kwamen culturele, sociale, talige fenomenen uit Europa in Nederland aan"

In januari verscheen Viraal Nederland. Taal en cultuur van de eerste golf, een boek van het Meertens Instituut dat ingaat op de gevolgen van corona op de taal en cultuur in Nederland tijdens de eerste golf. Irene Stengs was (telefonisch) te gast bij NPO Radio 5 om te praten over de impact van corona op de taal en cultuur van Nederland. Stengs: "Met het virus meebewegend kwamen culturele, sociale, talige fenomenen uit Europa in Nederland aan, die zelf ook viraal gingen."

Maart 2021: Ansichtkaarten volschrijven over corona

Ferdinand van Keeken uit Nijmegen stuurt al tien jaar elke dag een ansichtkaart naar zijn vriendin Tineke in Uithoorn, Noord-Holland. Een lieve gewoonte die een beetje uit de hand gelopen is. Een jaar of vijf geleden schonken Tineke en Ferdinand de ansichtkaarten aan het Nederlands Dagboekarchief, dat zijn collectie dagboeken en andere egodocumenten bewaart bij het Meertens Instituut. Ferdinand: "Dat archief bewaart dagboeken en kaarten, omdat die vaak een tijdsbeeld weergeven. Vijftig jaar na je dood bestaat de kans dat relevante delen worden gepubliceerd. Tineke en ik schrijven nu natuurlijk veel over corona. Wie weet is dat over honderd jaar interessant om te lezen." Lees verder in de Gelderlander.

Januari 2021: Taal van de eerste coronagolf

In januari verscheen Viraal Nederland. Taal en cultuur van de eerste golf, een boek van het Meertens Instituut dat ingaat op de gevolgen van corona op de taal en cultuur in Nederland tijdens de eerste golf. Marc van Oostendorp was te gast bij de Taalstaat om over de talige gevolgen te praten.

Maart 2021: Streektaalûndersyk (Limburgs/Fries)

Hoogleraar Taalcultuur in Limburg Leonie Cornips (Universiteit Maastricht & KNAW Humanities Cluster) en Henk Wolf, wetenschappelijk medewerker Saterfries (Oldenburgische Landschaft & Rijksuniversiteit Groningen), gaan met elkaar - in het Nederlands en Fries - in gesprek over taalculturen. Aan de orde komen onder andere Cornips' onderzoek naar taalgedrag in Limburg en de verschillen tussen Limburg en de Friese gebieden in de video Streektaalûndersyk.

Januari 2021: En ineens was daar in de Gouden Eeuw de vlieger

NRC bespreekt De vliegerende Hollander. Cultuurgeschiedenis van de Nederlandse vliegerverbeelding vanaf 1600 van Gert-Jan Johannes en Inger Leemans en geeft het boek vijf van de vijf ballen.

"Twee bevlogen literatuurhistorici die de kunst van de pars pro toto tot in de puntjes beheersen. [...] Het auteursduo leidt ons in beeld en geschrift door ‘De gouden vlieger-eeuw’, ontstaan dankzij de vele navolgers van de immens populaire Cats, en volgt de vliegerende Hollander tot aan de Zangeres zonder naam-hymne ‘De vlieger’, kite- surfen en de vlieger met zonnepanelen op het graf van Wubbo Ockels. Op de vele, vele illustraties in het boek zien we vliegerpostzegels voorbijkomen, -boekomslagen, -schilderijen, -keukentegeltjes, -beschuitbussen, -theepotten, -ladenkasten, -muzieknotaties."
Lees de recensie in NRC.

Februari 2021: Complottheorieën in Bodegraven

Complotdenkers leggen massaal bloemen en actiebrieven bij graven van, zoals ze zelf vermoeden, slachtoffers van een satanisch en elitair pedonetwerk in Bodegraven. Deze theorie krijgt aanhang in Nederland. Waarom zijn mensen zo gevoelig voor dubieuze theorieën?

Theo Meder, volksverhalenspecialist van het Meertens Instituut: "Ieder mens heeft een ingebakken wantrouwen. Dat is goed, het zorgt ervoor dat je overleeft. In de oertijd kon je er maar beter tijdig achter komen als er in je stammenverbond een complot gaande was. De aantijgingen over het elitaire pedonetwerk gaan echter zo ver, die verbijsteren me. Dat je kunt geloven dat er zo veel mensen bij betrokken zijn zonder dat iemand een keer zijn mond voorbij praat."
Lees verder in Trouw.

Beeld: Bodegraven, Simone Wolff

Januari 2021: ‘Kunstmatige intelligentie kan moderatie van online reacties ondersteunen’

De moderatie van online discussies onder artikelen van bijvoorbeeld NEMO Kennislink en NUjij, het discussieforum van Nu.nl, is niet alleen tijdrovend, maar ook ingewikkeld. Kan kunstmatige intelligentie dat makkelijker maken? Stagiaire Britte Schilt onderzoekt tijdens haar onderzoeksstage bij NEMO Kennislink de reacties onder online artikelen die NEMO Kennislink publiceert. Ze kijkt hoe de online discussies beter vorm kunnen krijgen. Onlangs sprak Britte met Antal van den Bosch, directeur van het Meertens Instituut en hoogleraar Taal en Kunstmatige Intelligentie.

Februari 2021: Is de taal in historische drama's wel correct?

NRC vroeg zich af: In dialogen van historische films en series hoor je vaak modern taalgebruik. Willen of kunnen scenaristen liever niet kiezen voor taal uit het verleden?

Marc van Oostendorp wijst op een probleem waar makers tegen aanlopen als zij ervoor kiezen authentieke taal te gebruiken in historische verhalen. Van de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw zijn genoeg geluidsopnames om het taalgebruik te reconstrueren. „Maar het is eigenlijk niet mogelijk om de taal in de 17de of 18de eeuw exact te reconstrueren”, stelt hij. „Er zijn geen opnames beschikbaar en er zijn nauwelijks mensen die iets hebben opgeschreven over de fonetische uitspraak van de teksten die we nog hebben.” Lees verder in NRC.

Beeld: Simone Wolff

Januari 2021: Meertens Instituut onderzoekt lockdowncultuur

Hoe beïnvloedde de coronacrisis tijdens de eerste lockdown de Nederlandse taal en cultuur? In het boek Viraal Nederland doen onderzoekers van het Meertens Instituut een eerste poging ons ‘nieuwe normaal’ inclusief grappen en fakenieuws te analyseren.