Ossendrecht, Z. Marie Adolphine (Kaatje Dierkx)

Cultusobject: Z. Marie Adolphine (Kaatje Dierkx)
Datum: Zondag nabij 8 juli
Periode: 1948 - heden
Locatie: Adolphinekapel behorend tot de parochie van St. Gertrudis
Adres: Adolphinekapel, Adolphineplein 2, 4641 EH Ossendrecht; Zuster Marie Adolphinestichting, Markt 4, 4641 HR Ossendrecht
Gemeente: Woensdrecht
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: Breda
Samenvatting: Op 9 juli 1900 werd de uit Ossendrecht afkomstige franciscanes Marie Adolphine samen met zes medezusters in China vermoord. Vanaf 1948, twee jaar na de zaligverklaring van de martelaressen, wordt te Ossendrecht jaarlijks in juli een bidtocht gehouden, waaraan ook bezoekers van buiten het dorp deelnemen. Vertrekpunt is de Adolphinekapel op de plaats van haar voormalige geboortehuis. Ook op andere dagen van het jaar wordt de kapel bezocht door personen die komen vragen om de voorspraak van Marie Adolphine.
Zie ook: www.zustermarieadolphine.nl
Auteur: Charles Caspers
Illustraties:
Topografie - De gedachteniskapel op het Adolphineplein, midden in de dorpskom, is gelegen op de plaats waar het geboortehuis van Kaatje Dierkx heeft gestaan. Kort na de oprichting van de Zuster Marie Adolphinestichting in 1951 werd dit huis door de stichting gekocht en vervolgens verbouwd tot gedachteniskapel. In 1954 kon de kapel worden ingewijd. In 1966 werd het pand dat tegen de kapel aanstond afgebroken om plaats te maken voor het Adolphineplein. In 1983 werd de kapel grotendeels afgebroken en vervangen door de huidige kapel (geconsacreerd door bisschop H. Ernst van Breda op 29 mei 1983). Deze doet, qua bouwstijl, recht aan haar voorgangster: het bouwwerk oogt nog steeds als een tot kapel omgebouwd woonhuis. In de kapel bevindt zich nog, vlakbij de ingang, de bedstee uit het oude geboortehuis. Achter in de kapel is een (gipsen) bas-reliëf geplaatst waarop Marie Adophine en haar zes medezusters zijn afgebeeld. Het altaar is vervaardigd door Dom Rahder o.s.b. uit de St. Paulusabdij te Oosterhout.
- Ook in de St. Gertrudiskerk van Ossendrecht is een bidkapel ingericht met een beeld dat de zuster voorstelt; in deze kerk is tevens een glas-in-loodraam aangebracht (vervaardigd door J. Giels uit Bergen op Zoom) dat herinnert aan de marteldood van de zuster.
- In het dorp zijn onder meer een straat, een plein, een basisschool en een toneelvereniging naar Marie Adolphine vernoemd.
- In 1989 werd Marie Adolphine opgenomen in de zogenaamde eregalerij (21 glaspanelen in het hoogkoor) in de St. Bavokathedraal te Haarlem, waar zij samen met Peerke Donders (⟶ Tilburg) de missie vertegenwoordigt.
↑ top
Cultusobject - Kaatje (Anna Catharina) Dierkx [de onjuiste spelling Dierckx komt ook voor] werd op 3 maart 1866 geboren te Ossendrecht; haar ouders waren Petrus Joannes Dierkx en Judoca Carolina Withaegs. Kaatje kreeg nog een broertje en twee zusjes, maar reeds in 1871 overleed haar moeder, die uit een vorig huwelijk ook al vier kinderen had. Hierna werd Kaatje door familieleden verder opgevoed. Tijdens haar jeugd volgde zij enig onderwijs in de school ('de Berghoeve') van de te Ossendrecht gevestigde franciscanessen (zusters van Oudenbosch), met wie ze ook later goede contacten onderhield. Als tiener werkte zij enige jaren in Ossendrecht als fabrieksmeisje, later werd zij dienstbode, eerst in haar geboortedorp en later in Antwerpen. Op 19 maart 1893 trad zij in bij de franciscanessen-missionarissen van Maria te Antwerpen. Op 4 september 1895 legde zij haar eerste, op 17 november 1898 haar eeuwige geloften af. In 1899 vertrok zij naar de missiepost Tai Yuen Fu (Chansi) in China, waar zij samen met zes andere franciscanessen zorg droeg voor een weeshuis. Tijdens de Bokseropstand, op 9 juli 1900 om vier uur 's middags, werden de zeven franciscanessen, samen met twee bisschoppen, twee paters en een broeder, vermoord. Hun harten werden uit het lichaam gerukt en hun hoofden op spiezen tentoongesteld.
- De gedachteniskapel bezit een tweetal relieken van de zuster: een (niet nader gespecificeerd) is in het altaar verzegeld, een ander (een deel van haar hoofddoek) wordt jaarlijks aan de bezoekers ter verering aangeboden. Deze relieken werden op 15 december 1947 door de franciscanessen-missionarissen, namens de generaal overste, aan de parochie geschonken.
- Verder is er een wit gipsen beeld, circa 80 cm hoog, dat Marie Adolphine voorstelt als franciscanes, staande met palmtak in de hand. Dit beeld is geschonken door de franciscanessen-missionarissen van Maria te Antwerpen. Het beeld is, geflankeerd door kaarsenhouders, geplaatst in een grote muurnis voorin de kapel, achter het altaar.
- De kapel beschikt tevens over een foto van een schilderij van Marie Adolphine; het origineel hangt in de kapel van O.L. Vrouw van de Hagelberg in Berendrecht (B).
- Het beeld in de Adolphinekapel van de St. Gertrudiskerk is gemaakt van eikenhout door J. Kemperman uit Bergen op Zoom; het vertoont grote gelijkenis met het iets grotere beeld in de gedachteniskapel.
↑ top
Verering

Tot de zaligverklaring in 1946
- Op 10 december 1926 werd door paus Pius XI het proces der zaligverklaring van de 'martelaren van China' (samen 29 personen) geopend. Het werd met spanning gevolgd door de katholieken in het bisdom Breda. Ook de franciscanessen-missionarissen van Maria, en de bisschop van Breda, P. Hopmans, spanden zich ervoor in. Personen die gunsten hadden ontvangen op voorspraak van Marie Adolphine, werden verzocht dit te melden bij de franciscanessen aan de Nieuwe Herengracht te Amsterdam.
- Op 24 november 1946 werd de zaligverklaring uitgesproken door paus Pius XII. Zuster Marie Adolphine werd hierdoor de eerste en enige officieel erkende Nederlandse martelares. Bij de plechtigheid waren enkele familieleden, burgemeester Vos de Wael, en pelgrims uit Ossendrecht aanwezig, die daarna door de paus in audiëntie werden ontvangen. Pastoor A. Vermunt kreeg van de paus niet alleen een 'warme handdruk' (aldus het memoriale van de parochie) maar ook het verlof om de pauselijke zegen te geven aan zijn parochianen.
- Op 15 december 1946 werd de zaligverklaring in Ossendrecht zelf gevierd met een pontificale hoogmis (met als hoofdcelebrant bisschop Hopmans), en de opening van een tentoonstelling waarbij de commissaris van de koningin, prof. dr. J.E. de Quay, een toespraak hield.

Na 1946
- In 1948 werd voor het eerst een georganiseerde bidtocht gehouden die om 6.00 uur begon en waaraan ongeveer 90 mensen deelnamen. In 1966, het honderdste geboortejaar van Kaatje Dierkx, werd de herdenking van haar marteldood met bijzondere aandacht gevierd. In de kapel werd op zaterdagavond 9 juli een plechtigheid gehouden die dankzij een geluidsinstallatie buiten kon worden meegevolgd. Daarna speelde de fanfare De Hoop, die vervolgens met de meisjes van de gidsenbeweging naar de Gertrudiskerk trok. Daar voerden schoolkinderen een klankspel op. Zondagmorgen was er ook veel belangstelling voor de bidtocht. Deze leidde (en leidt nog steeds) van haar geboortehuis (de gedachteniskapel) langs 'de Kuil' naar de wijk 'de Wip' (langs de plaats waar het huis van haar pleegouders heeft gestaan); vervolgens via de O.L. Vrouw ter Duinenlaan door Schapendreef, Pottenbergen, Vierwindenlaan en het Calfven naar 'de Berghoeve' (haar oude school), waar halt werd gehouden. Via de Trambaan bereikte men weer de dorpskern. De bidtocht werd afgesloten met een mis in het park Eikelhof (of bij slecht weer in de St. Gertrudiskerk) waarbij ook gelegenheid was om de reliek (een deel van de hoofddoek van de zuster) te vereren.
- Op zondagen gingen in die jaren leraren van de kostschool van de Broeders van Huijbergen met de intern leerlingen op wandeltocht naar Marie Adolphine in Ossendrecht.
- Aan de bidtocht, die later uur op een zondagochtend nabij 8 juli werd (en wordt) gehouden - de eigenlijke datum, 9 juli, is in de liturgische kalender van de Nederlandse bisdommen gereserveerd voor de martelaren van Gorcum - nemen jaarlijks zo'n 150 personen deel. Onder hen bevinden zich franciscanessen uit Nederland en België. In 1981 werd er tijdens de feestweek rondom 8 juli dagelijks een mis opgedragen in de Gertrudiskerk waarna er gelegenheid was tot reliekverering. Daarnaast was er elke eerste donderdag van de maand een mis ter ere van Adolphine. In 1981 kwamen er gedurende het jaar elke week wel enkele bedevaartgangers naar de kapel.

Vijftig jaar na de zaligverklaring
- In 1996 werd Marie Adolphine met bijzondere aandacht herdacht ter gelegenheid van vijftig jaar zaligverklaring: tijdens een 'jubelweek' die duurde van 6 tot en met 14 juli - in feite een noveen - werden dagelijks vieringen en andere publieke manifestaties gehouden op verschillende Ossendrechtse locaties. Aan de processie - om 9.00 uur, ook het beeld uit de parochiekerk werd meegedragen - en de eucharistieviering in het park Eikelhof op de slotdag, zondag 14 juli, namen 400 personen deel. Op deze dag gaf ook fanfare De Hoop weer acte de présence.

Zuster Marie Adolphinestichting
- Dat de bidtocht is blijven bestaan is vooral te danken aan de op 1 augustus 1951 opgerichte Stichting Soeur (in 1992 in Zuster veranderd) Marie Adolphine die ook eigenares is van de Adolphinekapel. In 1978 werd een van de steunpilaren van deze stichting, mej. Margriet Withagen, onderscheiden met het pauselijke erekruis 'Pro Ecclesia et Pontifice'. in de jaren negentig is voorzitter A. van Gils, oud-burgemeester van Ossendrecht, een van de stuwende krachten van de stichting.

Openluchtspel
- Op 24 juni 1951 werd in park Eikelhof een door de Neerlandicus Louis Lockefeer samengesteld openluchtspel, Ik ben uw brandhout, opgevoerd waaraan circa 150 spelers meededen. Later, in 1979 (op 30 juni en 1, 7 en 8 juli) is dit spel nogmaals opgevoerd in het Ossendrechtse sportpark. De titel van het spel verwijst naar een uitspraak van Adolphine nadat ze van haar moeder overste te Antwerpen gehoord had dat ze naar China zou worden gezonden. Tijdens de jubelweek in 1996, op 10 juli, werden in Ossendrecht videobeelden vertoond van het vroeger opgevoerde openluchtspel. Het zou tot 2018 duren voordat het spel tweemaal opnieuw zou worden opgevoerd in de pastorietuin.

Heiligverklaring
Op 1 oktober 2000 werden door paus Johannes-Paulus II in Rome 120 Chinese martelaren heilig verklaard, onder wie Marie-Adolphine en haar medezusters. Voor deze gelegenheid waren ook twee bussen met pelgrims uit Ossendrecht naar de eeuwige stad gereisd.

Betekenis voor Ossendrecht
- Binnen Ossendrecht is de naam 'Adolphine' nog steeds een begrip, vooral omdat vroeger veel meisjes uit het dorp met een van de doopnamen naar de zuster werden vernoemd. Buiten haar geboortedorp en haar congregatie is ze echter nauwelijks bekend.

↑ top
Materiële cultuur Devotionalia
Prentjes e.d.: 1 Reeds in 1925 werd door de franciscanessen te Amsterdam, Nieuwe Herengracht 103, een levensschets, à 50 cent, verspreid, Een Nederlandsche martelares, zuster Marie-Adolphine (Anna Catharina Dierckx); 2 vanaf hetzelfde adres werden blaadjes verspreid met foto's van de zeven zusters à 5 cent; 3 in 1946, het jaar van haar zaligverklaring, werden opnieuw prentjes verspreid, met een afbeelding van het beeld van Marie Adolphine (onderschrift 'De Gelukzalige Maria Adolphine') en een gebed (7,5 x 12 cm; impr. Breda, 24 nov. 1946); 4 eveneens in 1946 werd in Frankrijk een prentje uitgegeven met een afbeelding van de zeven in 1900 in China vermoorde missiezusters, onder wie Marie Adolphine en een gebedstekst (Vanves: Imprimerie Franciscaine Missionnaire); 5 in hetzelfde jaar werd in Rome (Stab. I. Salomone) een prentje gedrukt waarop de zeven zusters te zien zijn in een gevangeniscel, het Nederlandstalig onderschrift luidt: 'De zeven eerste martelaressen Franciscanessen Missionarissen van Maria uit haat voor het geloof vermoord den 9 juli 1900 te Tai-yuan-fou (China). Gelukzalig verklaard op 24 november 1946 door Zijne Heiligheid Paus Pius XII'; 6 in 1992 werd een Smeekuur gebedenboekje vervaardigd (16 p.) 'ten gebruike in de Zuster Marie Adolphinekapel'; 7 in 1996, bij gelegenheid van de 'Gedachtenisweek 50 jaar zaligverklaring', werd in Ossendrecht een vouwblad verspreid met onder meer een portret en een necrologie van Marie Adolphine; 8 ten behoeve van de bedetocht is een blad vervaardigd met daarop de tekst van twee liederen: 'Wanneer ik door de velden ga', en het 'Zuster Marie Adolphine-lied'.
Toneelspel: Louis Lockefeer, Ik ben Uw brandhout. Spel in drie bedrijven over de Zalige Zuster Maria Adolphine van Ossendrecht (Hulst: Drukkerij Jos. van Remortel-de Plukker, 1951; 50 p.), met een omslagtekening van J. van Haaf.
Stripverhaal: Geert de Sutter, De verre bestemming (Ossendrecht: stg zr. Marie-Adolphine, 2009; 33 p.)
Beeldjes: Ten tijde van haar zaligverklaring werden in Ossen-drecht ook beelden van Marie Adolphine verspreid, die in de loop van de tijd nagenoeg verdwenen zijn. Een staat thans (1996) nog in de voortuin van de pastorie van Ossendrecht.
↑ top
Bronnen en literatuur

Archivalia: Ossendrecht, Zuster Marie Adolphinestichting: documentatie. Bergen op Zoom, West-Brabants Archief: archief Gertrudisparochie Ossendrecht, nr. 4, memoriale, 1861-1974. Eindhoven, Regioarchief: archief Stichting Brabants Heem, enquête r.k. gebruiken (1980).
Literatuur: [groepsfoto van zuster Marie Adolphine met zes medezuster in China], in: Katholieke Illustratie 43 (1909) p. 412; P. Hopmans, 'Een Nederlandsche martelares, zuster Marie-Adolpine (Anna Catharina Dierckx)', in: Sancta Maria 3 (1925-1926) p. 81-83; P. Hopmans, 'Zuster M. Adolphine', in: Sancta Maria 4 (1926-1927) p. 135; P. Hopmans, 'Zuster Adolphine', in: Sancta Maria 4 (1926-1927) p. 242; De franciscanessen missionarissen van Maria (Den Haag: N.V. Drukkerij Ten Hagen, ca. 1927) op p. 37 een groepsfoto van de zeven naar China uitgezonden zusters; Les Franciscaines Missionnaires de Marie (Vanves: Imprimerie Franciscaine Missionnaire 1928) op p. 5 een fotocollage met onder meer de zeven martelaressen; W. Nolet, Katholiek Nederland. Encyclopaedie, dl. 3 (Den Haag: Ten Hagen, 1932) p. 9-28, met op 27 groepsfoto van zeven franciscanessen onder wie Marie Adolphine in China; Van fabrieksmeisje tot martelares. Zr. Maria Adolphine (z.p.; impr. nov. 1946); Lucidius Verschueren, Een Nederlandse martelares, De zalige Maria Adolphine, franciscanesse missionarisse van Maria (Amsterdam: Urbi et Orbi, 1946); P. Hopmans, 'Herdenking te Ossendrecht van de zaligverklaring van Zuster Maria Adolphine', in: Sancta Maria 21 (1947) p. 1; Jan Bouman, Het merckwaerdigste meyn bekent. Merkwaardigheden in Nederland (Amsterdam: de Volkskrant, 1960) p. 96; Jakob Torsy, Die Eigenkalender des deutschen und niederländischen Sprachgebietes mit besonderer Berücksichtigung der Erzdiözese Köln (Siegburg: Franz Schmitt, 1977) p. 28 en 94; F. Pijnen, 'Kaatje Dirks, uit en van Ossendrecht', in: Tijding 2 (1979) p. 57-66; P.J. Margry, Bedevaartplaatsen in Noord-Brabant (Eindhoven: Bura, 1982) p. 242-245, 344; Paul Begheyn e.a., Eregalerij kathedrale basiliek Sint Bavo Haarlem (Haarlem: Stichting Kathedrale Basiliek Sint Bavo, 1989); Getijdenboek. Gebeden voor elke dag. Algemene inleiding. Eigen teksten voor de heiligen van de Nederlandse bisdommen (Zeist: Nationale Raad voor Liturgie, 1990) p. 178N-180N (voor het bisdom Breda: 8 juli, gedachtenis 'ZZ. Maria Adolfina en gezellinnen, maagden en martelaressen', met een passage uit een brief van de zuster 'Bid dat ik staande mag blijven'); Emile Gemmeke, Vaderlandse vromen. Over Nederlandse heiligen en (kandidaat-)zaligen (Utrecht: Secretariaat Roomskatholiek Kerkgenootschap in Nederland, 1993) p. 5; Hans de Jong, 'Jubileumweek in Ossendrecht', in: Bisdomblad Breda (juni 1996) p. 20-21; Peter Vermeulen, Langs 's Heren wegen.Veldkapellengids voor Noord-Brabant (Eindhoven: Kempen, 1996) p. 114-116; Ad van Veldhoven, 'Voor allemaal een stukske'. De zalige zuster Marie Adolphine uit Ossendrecht (Ossendrecht: Stichting Zr. Marie Adolphine/Heemkundekring Het Zuidkwartier, 1996); 'Ossendrecht herdenkt zalige zuster', in: De Stem 8 juli 1997; Ludo Jongen, Heiligenlevens in Nederland en Vlaanderen (Amsterdam: Bert Bakker, 1998) p. 104-109; Charles Caspers, 'Het voortleven van Marie-Adolphine van Ossendrecht († 9 juli 1900), een van de 120 martelaren van China', in: De Ghulden Roos 64 (2004) 23-44; Charles Caspers, 'The Living on of Marie-Adolphine of Ossendrecht († 9 juli 1900), One of the 120 Martyrs of China', in: Johan Leemans ed., More than a Memory. The Discourse of Martyrdom and the Construction of Christian Identity in the History of Christianity (Leuven: Peeters, 2005) 395-418; Paul Haverman en Ru de Groen, Zodra de zoemer gaat. Echo van een eeuw Onze Lieve Vrouwelyceum (Breda: OLV Lyceum, 2022) p. 12 (kostschool Huijbergen).
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Ossendrecht-Adolphine; mondelinge informatie in 1996 van drs. A.E.A. van Gils te Ossendrecht, voorzitter van de Zuster Marie Adolphinestichting; Collectie 'Marie Adolphine' van A.J. Bomans, opgenomen in BiN-dossier (acquisitie 2012).

 

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.
 
<<