Sprookjes

"Nederlanders geloven niet in sprookjes"

"Maar er waren wel 20.000 bezoekers op de Elf Fantasy Fair"

Onderzoek naar fantasybeleving en moderne hekserij op de Elf Fantasy Fairs

door Martin Ramstedt

Door gelukkige omstandigheden kwam ik in 2002 in contact met Marinka Copier, docente bij het Instituut voor Media en Re/Presentatie aan de Universiteit van Utrecht. Wij raakten in gesprek over fantasyliteratuur, zoals In de Ban van de Ring, fantasy rollenspellen, zoals Dungeons and Dragons, en de beleving ervan door met name jonge mensen, die niet szelden ook een spirituele belangstelling voor moderne hekserij tonen. In de loop van ons gesprek bleek dat Marinka onderzoek doet naar de beleving van fantasy in het alledaagse leven en dat ik de verbinding tussen fantasy en moderne hekserij bestudeer.

Het grootste fantasygebeurtenis van Nederland - en trouwens van heel Europa - is de Elf Fantasy Fair, die sinds 2001 jaarlijks in het voorjaar in Nederland plaatsvindt en tienduizenden mensen trekt. In de lente van 2001 deed ik nog geen onderzoek naar fantasy en moderne hekserij. Ik heb dus niet de eerste Elf Fantasy in het Archeon, de be¬kende themapark voor levende geschiedenis, bezocht. Het Archeon werd gevestigd bij een archeologisch opgravingsplaats, waar men vervolgens secties over de prehistorie, het Romeinse Rijk en de Middeleeuwen heeft ingericht. Soms worden er in het Archeon thematische festivals georganiseerd, zoals Romeinse of middeleeuwse bruiloften en banketten, of demonstraties van prehistorische of middeleeuwse ambachten, of Romeinse zwaardkunst. Het Archeon is niet voor niets het aantrekkingspunt voor een groeiend aantal mensen dat aan 're-enactment' doet, het naspelen van een historische gebeurtenis of een historisch verhaal.

Petra Pannekoek heeft in het kader van een onderzoeksstage aan het Meertens Instituut een doktoraalscriptie geschreven over re-enactment ('levende geschiedenis') in Nederland. Van haar onderzoek leerde ik dat re-enactment voor het eerst in de jaren zeventig in de Verenigde Staten van Amerika is opgekomen. Tien jaren later heeft dit verschijnsel zich naar Nederland verspreid. Hier heeft men in 1998 het Landelijke Platform Levende Geschiedenis (LPLG) opgezet, waaraan vele re-enactment groepen in het land zijn verbonden. Zij zijn allemal bezig met de “autentieke representatie” van het verleden, en daarbij maakt het niet uit of het de prehistorische levenswereld, de Middeleeuwen, het Romeinse verleden of oorlog in de tijd van Napoleon is. Fantasy is dan weliswaar geen authentieke representatie van het verleden, maar mythische en historische thema's, vooral uit de noordse en Keltische tradities en de Middeleeuwen, maken wel deel uit van de imaginaire werelden van zowel fantasy-aanhangers als moderne heksen. Dit komt bijvoorbeeld in de boeken van fantasy-auteurs als J.R.R. Tolkien, Marion Zimmer-Bradley (De nevelen van Avalon) en Joanne Rowling (Harry Potter) duidelijk naar voren. Vandaar dat de eerste Elf Fantasy Fair in het Archeon terecht kwam.

In 2002 heb ik de Elf Fantasy Fair wel bezocht. Die vond toen in het park van Kasteel de Haar in Haarzuilens bij Utrecht plaats en trok 12.000 bezoekers. Het kasteel werd in de veertiende eeuw gebouwd en in de negentiende eeuw gerenoveerd. Het vormde een prachtige achtergrond voor de Fair, waar vele mensen verkleed naartoe gingen. Ik leerde Marinka pas na de Fair kennen. Zij vertelde mij dat zij goede contacten had met de organisator van de Elf Fantasy Fair, Stef Struik. Struik is niet alleen de organisator van de Fairs, maar ook de eigenaar van de Elf Fantasy-winkels in Rotterdam, Delft, Den Haag en Utrecht. Bov[afbrekingen moeten eruit] endien is hij de uitgever van het Elf Fantasy Magazine, dat in de meeste kiosken in het land is te vinden.

Marinka bood aan om samen met mij een interview te houden met Stef Struik over de geschiedenis van de Elf Fantasy Fair en de winkels. In dit interview kwam naar voren dat Stef met name geboeid was door het verhaal van de Graal en Koning Arthur. Hoewel hij rechten heeft gestudeerd, werkte hij na zijn afstuderen als filmauteur. Naar aanleiding van een script dat hij schreef voor een documentaire over elven en kabouters kwam hij op het idee een winkel op te zetten waar men “objecten met een verhaal” kon kopen. In 1995 werd de eerste Elf Fantasy winkel (in Rotterdam) geopend. Deze winkel bleek al gauw een echt succes te zijn, en in 1996 opende Stuik een tweede winkel in Den Haag. Toen in Nederland de televisieseries Buffy - The Vampire Slayer, Sabrina, Angel en Charmed werden uitgezonden en de films In de Ban van de Ring en Harry Potter een grote fantasy-hype losmaakten, opende hij twee andere winkels in Delft and Utrecht. In al zijn winkels vindt men fantasyboeken naast boeken over wicca, druïden, paganisme en moderne hekserij, digital-fantasyspellen als Art of Empire, table-topspellen als Warhammer, video's als De nevelen van Avalon, kaartspelletjes als Magic - The Gathering, figuren van Gandalf, Frodo, Harry Potter, kabouters, elven en Dark Vader, en rituele voorwerpen voor heksen zoals Tarotkaarten, heksenketels, rituele dolken en kelken. In enkele van Struiks winkels worden ook regelmatig spelwedstrijden, zoals Magic - The Gathering, georganiseerd. In 2001, tegelijkertijd met de organisatie van de eerste Elf Fantasy Fair, verscheen ook de eerste nummer van het Elf Fantasy Magazine voor “fans of witchcraft, fairies and magical worlds”.

Het interview met Stef Struik stimuleerde Marinka en mij om gezamenlijk een enquête op de volgende Elf Fantasy Fair in 2003 te houden. Onderwerp van deze enquête was de beleving van fantasy in het alledaagse leven en de koppeling tussen fantasy en moderne hekserij. De 2003 Elf Fantsy Fair vond, net zoals in het jaar ervoor, plaats in het park van Kasteel de Haar en trok nu 18.000 bezoekers. De resultaten van onze enquête waren zo veelbelovend dat wij besloten om deze ook tijdens de volgende vier Fairs te houden. Dit jaar vond de Elf Fantasy in Kasteel Keukenhof bij Lisse plaats en trok rond 30.000 bezoekers. Het voordeel van deze locatie was dat men hier voor het eerst ook binnen het kasteel activiteiten kon organiseren. De resultaten van de enquêtes van de afgelopen twee Fairs zijn inmiddels digitaal verwerkt en vormen de grondslag voor verschillende publicaties van Marinka en mij. Zodra onze publicatieprojecten zijn afgesloten - dat betekent na 2007 - zullen de gegevens via het Meertens Instituut beschikbaar gemaakt worden voor het publiek. Onze dank gaat uiteraard uit naar Stef Struik, die ons onderzoek mogelijk heeft gemaakt.

Elf Fantasy Fair.