Home

Catharina-Amalia Beatrix Carmen Victoria

Roepnaam Amalia

Op zondag 7 december is de koninklijke familie uitgebreid met een meisje dat officieel Catharina-Amalia Beatrix Carmen Victoria is genoemd. Als roepnaam gaat Amalia gebruikt worden. Wat betekenen deze namen, welke beroemde naamdragers zijn er te noemen en hoe is het met de populariteit gesteld? We bespreken achtereenvolgens Catharina, Amalia, Beatrix, Carmen en Victoria.

Catharina

De oorsprong van de naam is duister, maar vaak wordt de naam in verband gebracht met het Griekse woord katharos, dat ‘rein, schoon, zuiver’ betekent. Volgens sommigen echter is hij van alkaterinè, waarop de Russische vorm (Ekaterina) wijst. De th zou er dan in gekomen zijn onder invloed van het Griekse woord katharos (hoewel men het ook verklaart uit aeikaternè ‘de altijd reine’). Er is nog een andere verklaring, namelijk uit Syrisch kéthar ‘kroon’. Kortom, de precieze betekenis van de naam is onzeker, maar de verklaringen die gegeven worden, zijn positief (‘rein, zuiver’) en heel toepasselijk (‘kroon’).

Catharina was al vroeg in de Middeleeuwen in West-Europa verbreid en zeer frequent. Deze populariteit gaat terug op:

  1. De heilige Catharina van Alexandrië, hier bekend sinds de Kruistochten. Zij was martelares in het jaar 307. Volgens de legende liet keizer Maxentius haar disputeren met 50 filosofen, die zich daarop bekeerden tot het christendom en gedood werden. Zij zelf werd gemarteld op een wiel met scherpe punten en gedood. Aangezien haar lijk naar de berg Sinaï gebracht zou zijn, werd deze plaats het centrum van haar verering. Van daaruit verbreidde de naam zich. Catharina is een van de noodhelpers. Haar kerkelijke feestdag is op 25 november. De benaming van sommige rederijkerskamers in België, ‘Catharinisten’, herinnert eraan dat St. Catharina onder meer patrones van de redenaars is.
  2. Catharina van Siena in Midden-Italië (1347-1380). Zij heeft er veel toe bijgedragen dat de naam populair bleef. Haar kerkelijke feestdag is op 30 april.
  3. De naam Catharina werd ook door vele vorstinnen in Europa gedragen.

Hoewel er al vroege sporen van verering zijn, kreeg de naam vooral populariteit vanaf de 13de eeuw, mede onder invloed van de Kruistochten. Zo heeft in Kortrijkse bronnen uit de periode 1300-1350 ruim 10% van de vrouwen (een variant van) deze naam. Ofschoon vormen als Kathrina, Katrine ook in de Middeleeuwen voorkomen, zijn verlatijnste vormen, zoals Catharina, pas in de 17de-19de eeuw in gebruik gekomen onder invloed van het concilie van Trente. Tijdens dat concilie, een bijeenkomst van leiders uit de katholieke kerk, werd bepaald dat katholieke kinderen bij de doop een heiligennaam moeten krijgen. In Holland kende men in de Middeleeuwen vleivormen als Calle en Callekijn. Daarnaast kwamen in de 14de eeuw uit Vlaanderen vormen als Kateline en Catelijne, die weer leidden tot verkortingen als Lijne, Lijnken en Lijntje. Trijntje vinden we vanaf de 16e eeuw (Hoorn 1514, Rotterdam 1545), terwijI Kaatje, Caatje in de tweede helft van de 17e eeuw verschijnt (Caetgen, Rotterdam 1678). Een oud voorbeeld als jongensnaam is Catharinus, Rotterdam 1673.

Catharina behoort in Nederland tot de traditionele namen, de namen die voortleven door de vernoemingsgewoonte. Vroeger werden kinderen als regel vernoemd naar familieleden, tegenwoordig is het minder gebruikelijk. Kijken we naar de namen in gezinnen waar Catharina gegeven wordt, dan zien we bij de broertjes en zusjes namen als Johannes, Cornelis, Maria en Elisabeth, allemaal namen die zelden als roepnaam gebruikt worden. Dit naamtype is kenmerkend voor katholieken, maar zeker ook voor het zuidelijk deel van de Nederlandse ‘bible belt’, plattelandsgebieden in een strook die loopt van Zeeland via de Veluwe naar de Noordoostpolder. Dit gebied kenmerkt zich door relatief hoge percentages gelovigen (protestanten).

Van de vijf namen die het koningskind gekregen heeft, is Catharina de meest frequente naam (dit betreft officiële namen). In de periode 1983-2002 behaalt hij positie 81. Omdat het aandeel ouders dat traditioneel vernoemd nog steeds afneemt, gaat ook de populariteit van Catharina achteruit. Momenteel is de positie al gedaald tot 186.

Amalia

Amalia is een verkorting van Germaanse namen die met Amal- beginnen, bijvoorbeeld Amalberga en Amalaswintha. Amal- is een Germaanse naamstam met de betekenis ‘inspanning (in de strijd)’, ‘onvermoeibaar in de strijd’, ‘heldhaftig’, ‘strijdlust(ig)’. Verwant zijn het Gotische woord amals ‘vlijtig, onvermoeibaar’ en de naam van het Oostgotische vorstengeslacht de Amelungen, waarnaar het volk van de Amali (‘de onvermoeide helden’) is genoemd. Amal-namen kwamen vooral voor in het Oostgotische koningshuis. Amalburga/Amalberga/Amalia is de naam van een legendarische heilige uit de 8ste eeuw. Haar kerkelijke feestdag is op 10 juli.

Amalia vertoont grote overeenkomst met Aemilia en daarom worden varianten van beide namen wel eens verward (zoals Emelie, Emely).

Amalia komt weinig voor in Nederland, hij wordt ongeveer 5 keer per jaar gegeven en zit daarmee voor de periode 1983-2002 op positie 1950. Een bekende draagster van de naam is Amalia van Solms (1602-1675), de vrouw van Frederik Hendrik (de zoon van Willem van Oranje).

Beatrix

De volgende naam is een vernoeming naar oma van vaders kant: Beatrix. Dit is een Latijnse naam die ‘gelukbrengster’ betekent. Oorspronkelijk was het waarschijnlijk een toevoeging aan de naam Maria. Beatrix is de naam van een heilige. In oudere bronnen wordt ze Viatrix, ‘de reizigster’ genoemd. Zij was martelares met haar broers Faustinus en Simplicius tijdens Diocletianus, rond het jaar 304. Haar kerkelijke feestdag is op 29 juli.

In het Nederlands taalgebied komt de naam al vrij vroeg in de Middeleeuwen voor. Oude Vlaamse bronnen vermelden een Beatrix van Oudenburg, 1161, en een Beatrix, vrouw van Suetherus de Ringelenberg, 1223. Een oud voorbeeld in Nederlnad is Ver (= vrouwe) Trise (een verkorting van Beatrise), Dordrecht 1284. Hernieuwde populariteit kreeg de naam na de geboorte van koningin Beatrix.

Beatrix is — althans in de Nederlandse vorm - ook een literaire naam. De ‘Beatrijs’ is een beroemde Middelnederlandse Marialegende, en inspireerde Boutens tot het schrijven van ‘Beatrijs’.

De naam wordt weinig gegeven in Nederland, zo’n vier keer per jaar.

Carmen

Ook de oma van moeders kant is vereerd met een vernoeming en zo heeft het kind ook een Spaanse naam gekregen: Carmen. De naam heeft betrekking op de feestdag van ‘Nuestra Señora del Carmen’ (16 juli), ofwel ‘Onze Vrouwe van de Karmel’, één van de titels van Maria. Het is een verwijzing naar de berg Karmel (Hebreeuws ‘tuin’), die ligt tussen Galilea en Samaria. Naar die berg is overigens ook de orde van de karmelieten genoemd. In Spanje en Spaanstalige landen is het een populaire naam. De naam kreeg daarbuiten ook bekendheid door de opera ‘Carmen’ (1875) van Bizet.

Carmen is redelijk populair in Nederland, hij staat in de periode 1983-2002 op positie 121. De naam vertoont een stijgende lijn, de populariteit neemt toe. We zien dat aan de plaats die de naam momenteel inneemt, namelijk positie 88.

Victoria

De laatste naam, Victoria, betekent ‘overwinning’. Victoria was de Romeinse godin van de overwinning.

Victoria was een geliefde naam in Duitse vorstenhuizen — heel toepasselijk dus voor een kind uit een koningshuis met Duitse familiebanden. Later gaf koningin Victoria van Engeland de naam daar ook enige populariteit, echter pas in recente tijd. Victoria is ook de naam van een martelares in Italië, vermoedelijk in de tijd van Diocletianus, rond het jaar 304. Haar kerkelijke feestdag is op 23 december.

Victoria is redelijk gebruikelijk in Nederland, in de periode 1983-2002 staat hij op nummer 575. Dat betekent dat hij elk jaar aan ongeveer 26 kinderen wordt gegeven. De naam staat in de top-25 van namen in wijken met een hoog gemiddeld inkomen, het is dus een naam die typisch is voor rijke ouders.