Het onderzoek in dit thema richt zich op de vraag hoe verandering en continuïteit in culturele verschijnselen zich precies verhouden tot externe factoren, tot hun sociale en ruimtelijke diversiteit. Uitgangspunt in dit thema is de stelling dat mensen door en door sociaal zijn.

Projecten

• Nederlandsheid

Het ‘culturele eigene’ beleeft een hoogconjunctuur. Aan ‘Nederlandse’ cultuur, tradities, architectuur, design, erfgoed, eten, religie, normen en waarden wordt nadrukkelijk aandacht besteed. De vraag is waarom zich dit nu voltrekt. Vanuit verschillende invalshoeken wordt onderzocht welke emotionele, esthetische en politieke dimensies vorm geven aan wat in dit project als ‘Nederlandsheid’ wordt aangeduid. Hoe wordt Nederlandse cultuur gecommodificeerd? Hoe krijgt Nederlandsheid vorm en uitdrukking via rituelen en populaire cultuur? Hoe verhoudt Nederlandsheid zich tot het koloniale verleden en het postkoloniale heden? Welke rol spelen religiositeit en processen van secularisering? In welke talige vormen komt Nederlandsheid tot uitdrukking?

Resultaten in 2015: Op 5 januari verscheen het nieuwjaarsboekje, Het fenomeen Hazes. Een venster op Nederland, geschreven door Irene Stengs. Rond de presentatie werd een symposium over Hazes en Nederlandsheid georganiseerd. De themagroep was uitgebreid betrokken bij de 12^e SIEF conferentie (Zagreb), zowel bij de organisatie (Peter Jan Margry, Sophie Elpers) als inhoudelijk met een panel over UNESCO, immaterieel erfgoed, Europa en nationale identiteit. In november werd journalist  en socioloog Warna Oosterbaan voor een jaar aangesteld als gastonderzoeker in de themagroep. Zijn onderzoek richt zich op de dagelijkse beleving van het Nederlandse landschap, en hoe deze ideeën over Nederlandse identiteit vormt.

Zie verder bij de deelprojecten.

Medewerkers: Herman Roodenburg (projectleider), Peter Jan Margry (onderzoeker), Irene Stengs (onderzoeker), Marc van Oostendorp (onderzoeker), Sophie Elpers (postdoc), Markus Balkenhol (postdoc).

• Deelproject van Nederlandsheid: Het Unox-effect. Het bedrijfsleven en de branding van ‘Nederlandsheid’.

Het project gaat over commercialisering in de recente herontdekking van het ‘nationale’. Het stelt de rol van het bedrijfsleven centraal. Door middel van etnografisch onderzoek wordt nagegaan hoe representaties van het ‘nationale’ door bedrijven in Nederland geconstrueerd en in werking gezet worden en welke effecten dit heeft. Deelproject van ‘De “Nederlandsheid” van Nederland: Constructies van het nationale in een neoliberale wereld’.

Resultaten in 2015: In het kader van het project heeft Sophie Elpers meerdere lezingen gehouden en een panel op een internationale conferentie georganiseerd. Tevens was zij chair op een conferentie over constructies van ‘het regionale’. Zij heeft meegewerkt aan twee aanvragen (Horizon 2020: ECHOES en Circulation/Huygens Instituut: De watercyclus in huishoudens en bedrijven. Amsterdam en Rotterdam in internationaal perspectief 1550-1950) waarvan de tweede goedgekeurd is. Verder heeft zij het project ‘AIDS Memorial Culture in the Netherlands’ opgezet, gecoördineerd en begeleid. Dit project is ontstaan in samenwerking met het Nederlands Openluchmuseum en maakt deel uit van ‘Nederlandsheid’. Sophie Elpers heeft een college gegeven over het onderwerp en meerdere interviews voor de media gegeven. Zij heeft gepubliceerd over dorpen en Nederlandsheid (peer review). Haar werk voor de Encyclopedia of Vernacular Architecture (editor en auteur) is tevens te plaatsen onder ‘Nederlandsheid’. Nauw verbonden aan het project zijn de activiteiten van Sophie Elpers op het gebied van immaterieel erfgoed. Zij heeft actief deelgenomen aan de vergaderingen van de toetsingscommissie Nationale Inventaris Immaterieel Erfgoed die in 2015 hebben plaatsgevonden en zij was discussant tijdens meerdere conferenties over erfgoedbeleid. Tevens is zij verantwoordelijk voor de acquisitie van twee collecties: de collectie “Herman Rosa” en de collectie “enquetes over tradities” van het VIE.

Medewerker: Sophie Elpers (postdoc).

• The Circulation of Race? The Zwarte Piet controversy and debates on race and racism between Amsterdam, New York, and Paramaribo.

In dit project onderzoekt Markus Balkenhol, uitgaande van de discussie rondom het Sinterklaasfeest in Nederland, hoe noties van ras en racisme circuleren tussen Nederland, de Verenigde Staten, en het Caraibisch Gebied. Hoe beïnvloedt deze internationale, trans-Atlantische context de manier waarop in Nederland over ras gedacht en gesproken wordt? Welke vormen van solidariteit en identificatie onstaan daarbij?

Resultaten in 2015: In het kader van de onderzoeksgelden (KNAW Impact of Circulation) kon Markus Balkenhol per 1 september beginnen aan zijn postdoc-project.

Medewerker: Markus Balkenhol (postdoc).

• Feestcultuur in Nederland

Onderzoek naar ‘Hedendaagse feestcultuur in Nederland’. Uitgangspunt hierbij is diversiteit: Nederland als multiculturele samenleving. Door middel van etnografisch/antropologisch onderzoek worden aan de hand van feesten en rituelen relevante maatschappelijke, historische en culturele ontwikkelingen aan de orde gesteld. Veldwerk vormt de basis van dit onderzoek. Vragen als wie bepaalde feesten en rituelen vieren, en waarom en hoe, kunnen daarmee op empirisch onderbouwde wijzen beantwoord worden. Het onderzoek richt zich zowel op vieringen die door bepaalde groepen (etnisch, regionaal, sociaal) als betekenisvol (identiteit/erfgoed) worden beschouwd, als nieuwe publieke rituelen (festivals, dance feesten, herdenkingen) en de rol van media en celebrity cultuur hierbij.

Resultaten in 2015: Wetenschappelijk artikel in bundel (Stengs IL. The Afterlife of the People’s Singer: Bodily Matters in a Dutch Sing-along Culture. In Strong C, Lebrun B, editors, Death and the Rock Star. Aldershot: Ashgate. 2015. p. 17-32.)

Medewerker: Irene Stengs (onderzoeker).

• COMPAring floor plan lay-out of REconstructed Dutch farmhouses of the 1940s and 1950s, using visualization and pattern recognition techniques (2014-…)

In het project staat het herkennen en ordenen van plattegronden met behulp van innovatieve patroonherkenningssoftware, digital image processing en visualisatietechnieken centraal. Als case dienen vragen rond de ontwikkeling van de boerderijbouw in de wederopbouwperiode, een periode die van essentieel belang was voor de ontwikkeling van de boerderijbouw en de landbouw in het algemeen. Terwijl vragen naar modernisering en traditie bij de wederopbouw van boerderijen tijdens en na de Tweede Wereldoorlog recentelijk in het proefschrift van Sophie Elpers (Meertens Instituut) met behulp van kwalitatief bronnenonderzoek zijn behandeld, is het nu de bedoeling de vragen met behulp van een kwantitatieve methodiek te beantwoorden. Daartoe wordt een dataset uit het archief van het Bureau Wederopbouw Boerderijen (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) gedigitaliseerd. De dataset betreft een keuze uit 7700 plattegronden van nieuwe wederopbouwboerderijen uit de periode tussen 1940 en 1955 en uit evenveel reconstructieschetsen van de in de oorlog verwoeste oude boerderijen. Zonder computer is het niet mogelijk alle 7700 documenten te vergelijken, ordenen en analyseren. We maken daarom gebruik van, en ontwikkelen nieuwe, innovatieve patroonherkenningssoftware, digital image processing en visualisatietechnieken om de volgende vragen te kunnen beantwoorden: Werden het zogenoemde ‘streekeigen bouwen’ en de ordeningsprincipes die daarmee samenhingen behouden? In hoeverre werden het streekeigene en een nieuwe moderne boerderijbouw gecombineerd? Leenden zich bepaalde onderdelen van boerderijen eerder om tradities te behouden dan andere? Welke nieuwe boerderijvormen werden gebouwd? Wat veranderde er tijdens de wederopbouwperiode? Zijn ook er algemene structurele patronen te herkennen en regels te extraheren? Project in samenwerking met: RCE, BBA (Utrecht), WMC, Universiteit Tilburg, VU, RMIT (Delft).

Resultaten in 2015: Het praktische onderzoek is in 2015 afgesloten na een internationale brainstorm sessie (Universiteit Karlsruhe). Er is een abstract ingediend voor het artikel “Comparing Architectural Floor Plans: New Strategies” (geschreven door Patricia Alkhoven, Ronald Stenvert en Sophie Elpers) in het internationale vaktijdschrift “Digital Humanities”. Ook is in juni een lezing gehouden op de SIEF conferentie in Zagreb (Panel: Symbolism in Vernacular Architecture, Vernacular Architecture as Symbol, convenor: Sophie Elpers): “The reconstruction of farmhouses in the Netherlands after the Second World War. Strategies for analyzing floor plans of vernacular architecture”, Patricia Alkhoven.

Medewerkers: Sophie Elpers (postdoc) en Patricia Alkhoven (projectleider).

• Apparitions in Contestation

Onderzoek naar rand-katholieke groepen en bewegingen die zich met name concentreren rond (niet-erkende) devoties en Mariaverschijningen en die zich op contestatief-heterodoxe wijze articuleren in geschriften, via boodschappen of door optredens en zich daarbij vooral verzetten tegen modernistische thema’s en ontwikkelingen in kerk en samenleving. Deelproject van ‘Shrines and Pilgrimage’.

Resultaten in 2015: geen activiteiten.

Medewerker: Peter Jan Margry (onderzoeker)

• Implicit Religion

Onderzoek naar min of meer verborgen of impliciete vormen van religiositeit in het dagelijks leven, welke niet uit traditionele, kerkelijke vormen van religie (lijken te) voort te komen (bijv. civil religion, stilte, nrm’s).

Resultaten in 2015: artikel afgerond over John Coltrane’s jazz als vorm van implicit religion; verschijnt in 2016.

Medewerker: Peter Jan Margry (onderzoeker)

• Memorialization, Self and Society

Binnen dit project wordt onderzoek gedaan naar de betekenissen en de religieus-rituele en politieke dimensies van processen van ‘memorialisering’ rond personen, zaken of gebeurtenissen in de hedendaagse Westerse samenleving.

Resultaten in 2015: Artikel: Introduction: What’s in a Discipline? In: Cultural Analysis 13 (2014) 1-9. [co-author Valdimar Hafstein] . Deelname aan PhDcommissie aan de Universiteit van Tilburg voor Laurie M.C. Faro: Postponed Monuments in the Netherlands. Manifestation, context, and meaning.

Medewerkers: Peter Jan Margry (onderzoeker), C. Sánchez-Carretero (Spanish National Research Council).

• Religious and Alternative Healing in the Modern World

Het project bestudeert hedendaagse vormen van helende praktijken binnen het alternatieve, spirituele en religieuze domein in de Westerse samenleving. Zijn deze helende praktijken een expressie van goedgelovigheid en onwetendheid of zijn ze een voorbeeld van de gesubjectificeerde onafhankelijkeid van de moderne mens en de ontwikkeling van het individu tot een consument in de 21e eeuw?  Hoe relateert dit fenomeen zich tot secularisatie en ontkerkelijking, en tot een gebrek aan vertrouwen in de wetenschap en materialisme?

Resultaten in 2015: De website van het RARHP research platform is ontwikkeld.  De subsidieaanvraag ‘Religious and Alternative Healing’, ingediend bij de Stichting Cultuur van het Dagelijks Levenen,  is gehonoreerd (4500 euro).  Op 18 mei gaf Peter Jan Margry in het AMC een sociale geneeskunde lezing over Alternatieve geneeswijzen. Verder deed hij veldwerk (Healing Practices in the Italian community of Damanhur (Pramarzo), 23-25 augustus 2015).

Medewerker: Peter Jan Margry (onderzoeker)

• Shrines and Pilgrimage

Etnologisch en historisch onderzoek naar heilige plaatsen, de verering van personen en objecten en bedevaart en pelgrimage en de samenhangende materiële cultuur in de Nederlandse en Westerse samenleving.

Resultaten in 2015: Drie artikelen in een bundel (Margry, P. J. (2015). Imagining an end of the world: Histories and Mythologies of the Santiago – Finisterre Connection. In C. Sánchez-Carretero (Ed.), Walking to the End of the World: Heritage, Pilgrimage and the Camino to Finisterre. (pp. 32-52). New York: Springer / Margry, P. J. (2015). Whiskey and Pilgrimage: Clearing up Commonalities. In T. V. Singh (Ed.), Challenges in Tourism Research. (pp. 53-58 ). Bristol: Channel View Publications / Margry, P. J. (2015). To be or not to be, … a pilgrim? Spiritual Pluralism on the Finisterre Trail. In C. Sánchez-Carretero (Ed.), Walking to the End of the World: Heritage, Pilgrimage and the Camino to Finisterre. (pp. 175-211). New York: Springer). Het artikel geschreven over Thorn als heiligdom verschijnt in 2016. Verder was Peter Jan Margry examiner voor de University of Cape Town: Faculty of Humanities, voor G. Von Benecke’s (MA in Religious Studies) dissertatie: Authenticity and the Transformation of the Camino: An Analysis of Secular Pilgrimage; inclusief evaluatierapport.

Medewerker: Peter Jan Margry (onderzoeker).

• Embodied Emotions: Mapping Bodily Expression of Emotions from a Historical Perspective

De lichamelijke expressie van emoties wordt vaak als universeel gezien. Met dit project willen Herman Roodenburg, Inger Leemans (VU), Kristine Steenbergh (VU) en Erika Kuijpers (e-Science Centre) een beter inzicht verwerven in de lichamelijke ervaring van emoties in Nederlandse toneelstukken van de zeventiende en achttiende eeuw en deze emoties vergelijken met ‘body maps’ van emoties in onze eigen tijd. Uitgangshypothese is dat historische opvattingen hoe het lichaam en de emoties functioneerden de basis hebben gevormd van een geheel andere classificatie van (primaire) emoties en van een andere lichamelijke ervaring van emoties. Samenwerkend met het e-Science Centre zullen de onderzoekers verkennen hoe Digital Humanities kunnen worden ingezet in het onderzoek naar de expressie van emoties in vroeg-moderne toneelstukken. Project in samenwerking met de Vrije Universiteit en het e-Science Center.

Medewerker: Herman Roodenburg (coördinator).

Resultaat in 2015: Wetenschappelijk artikel (Janneke Van Der Zwaan, Inger Leemans, Erika Kuijpers and Isa Maks, ‘HEEM, a Complex Model for Mining Emotions in Historical Text’(IEEE eScience, Munich 2015))