Woord: uier
|
uier , geer , gier
, Zie uieren. Bron: Berg, A. van den en H.J. Folmer (1774-1776), ‘Veluws en Drents uit de 18e eeuw’, uitgegeven door K. Heeroma in: Driemaandelijkse bladen 12 (1960), 65-83, 97-116. |
|
uier , gier , onzijdig
, jadder der koeijen. Bron: Halbertsma, J.H. (1835), ‘Woordenboekje van het Overijselsch’, in: Overijsselsche Almanak voor Oudheid en Letteren 1836, Deventer: J. de Lange. |
|
uier , oeren
, Tw. uijers. Bron: Halbertsma, J.H. (1835), ‘Woordenboekje van het Overijselsch’, in: Overijsselsche Almanak voor Oudheid en Letteren 1836, Deventer: J. de Lange. |
|
uier , gier
, Uier, jadder, de melkvaten der melkkoeien; in eenige streken van Zeeland elder geheeten, bij Kiliaan uder, uyder, enz. Hoogduitsch Enter, Engelsch udder, Lat. Uber Drentsch juur, ‘uier van koeien, schapen,’ en ook gier, even als in Overijsel; Friesch en Groningsch jaar, door samentrekking van jadder, even als gier eene samentrekking is van gidder, Neder-saksisch gidder, en – door verwisseling van g en j, als genever en jenever, enz. – ook jidder. Bron: Buser, T.H. (1856-1861), ‘Geldersch Taaleigen’, in: De Nederlandsche Taal 1856, 1: 13-17, 163-188; 1857, 2: 194-217; 1858, 3: 271-278; 1859, 4: 186-197; 1861, 6: 61-68. |
|
uier , jaar , onzijdig
, jaren , uier, elder, jadder. Het jaar van eene melkkoe heeft vier uren (spenen), en bestaat uit even zooveel afdeelingen (kwartieren), hier vurrels of vierendeelen geheeten. Zoodanig goed gevormd uier noemt men een goed vierkant jaar, in tegenstelling van een wrak jaar, indien er één vierendeel of meer onklaar is. Zie verder op de woorden: drieuurd en vurrel. Bron: Bouman, J. (1871), De Volkstaal in Noordholland, Purmerend. |
|
uier , uur , onzijdig
, uren , speen. De koe heeft vier uren, het schaap twee spenen. Het hier gebruikelijke woord uur, is hetzelfde als uier. Zie op het woord jaar. Bron: Bouman, J. (1871), De Volkstaal in Noordholland, Purmerend. |
|
uier , jâr , [zelfstandig naamwoord]
, de uijer (met de tepels) van eene koe, geit, schaap, paard, enz. Ook Fri. en Noord-Hollandsch, in beide provinciën jaar geschreven en gesproken. z. De Navorscher, a.p. bl.361. Sagelt. iadder. Zwe. jufver. De. yver. Eng. udder, Hd. Euter. Bron: Boeles, P. (ca. 1875), Idioticon Groninganum. Vergelijkend woordenboek van den Groningschen tongval, uitgegeven door Siemon Reker, 1977, Egbert Forsten & Profiel. |
|
uier , uer , [zelfstandig naamwoord]
, ook wel tit, tepel der zoogdieren. Zwe. jufver, jur. De. yver. Fri. oer. Goer. Over-Flak. elder. Angels. uder. Eng. udder. Hd. Euter, Eute. Gr. OUTHAR. Dreiuerd, b.n., eene koe die slechts met drie uijers melk geeft. Ook Dre. Fri. trijeoer. Bron: Boeles, P. (ca. 1875), Idioticon Groninganum. Vergelijkend woordenboek van den Groningschen tongval, uitgegeven door Siemon Reker, 1977, Egbert Forsten & Profiel. |
|
uier , gier , juur, jidder, judder
, uier eener koe. Gron. Friesch uur, Kil. uder, uyder, uur, enz.; Oostfr. jüdder, Oudfr. uder, uur, Deensch iver, Zw. jur. Vergel. ʼt Gron. ier, jier, en Nederl. gier; ʼt HD. gegen, en ʼt Nederl. jegens, enz. Bron: Molema, H. (1889), Proeve van een woordenboek der Drentsche volkstaal in de 19e eeuw, handschrift |
|
uier , jidder , judder, juur
, uier eener koe, enz. Gron. uur. Kil. uder, uyder, uuder, uur, ore, neur, eur; Oostfr. jüdder, Westf. nür, Oudfr. uder, uur, Deensch jver, Zw. jur, Pommersch uider, AS. ûder, Eng. udder, Friesch jadder, jaer, Noordfr. jüdder, jidder, jader, Wangeroog jedder, Nederd. gidder, Finsch ûtare, ONoorsch jügr, jûr, Noorw. juver, Lat. uber. Bron: Molema, H. (1889), Proeve van een woordenboek der Drentsche volkstaal in de 19e eeuw, handschrift |
|
uier , joar , gidder, jidder
, gidder (Westerwolde) = uier, melkvat van zoogdieren, inzonderheid van koeien; gekookt heet het vleesch er van: joar, jidder (Oldampt enz.), joarblad (Ommelanden). Friesch, Noord-Holland jaar, Drentsch. jidder, enz., v. Dale (gewestelijk) jadder; Oostfriesch jüdder, jidder, jadder, Nedersaksisch jidder, gidder, Holsteinsch jidder, jüdder, jödder, Wangeroog, Töhr jidder, Noordfriesch jadaer, Ditmarssum judder, Engelsch udder, Hoogduitsch Euter, Angel-Saksisch, Kil. uder. Deensch yver, Zweedsch jufver, jur. Vgl. hude, huder, en: uur. jidder, het gekookte vleesch van den uier der koeien. Drentsch jidder, judder, juur, = uier van koeien en schapen, enz. Zie: uur, en: joar. Bron: Molema, H. (1895), Woordenboek der Groningsche Volkstaal in de 19e eeuw (handschrift met aanvullingen op gedrukte editie uit 1887) |
|
uier , uur
, (onzijdig) = uier; ook voor elk vierde gedeelte waarin de uier eener koe verdeeld is, en geldt ook alleen van de tepels, terwijl joar op den geheelen uier als melkvat of vleeschzak ziet; – dreiuurd zegt men van eene koe die slechts met drie tepels melk geeft, waarvan dus ééne der vier kamers geen melk bevat. Drentsch jidder, judder, juur, Friesch, Noord-Brabantsch uur; Kil. uder, uyder, huyder, uuder, uur, ore, eur, euder, neur, West-Vlaamsch ulder, elder, eur, Oostfriesch jüdder, jidder, jadder, Hoogduitsch Euter, Oud-Hoogduitsch ûtar, Middel-Hoogduitsch ûter, iuter, Middel-Nederlandsch uyer, uier, Hannover gidder, Mecklenburgsch uere, Westfaalsch nuͤr, Pommersch ueder, Angel-Saksisch ûder, Engelsch udder, Deensch edder, yver, Noorweegsch juver, Zweedsch jufwer, jur, Oud-Noorsch jügr, jûr, Oud-Friesch ûder, aider, Noordfriesch jüdder, jidder, jader, under, Saterlandsch jadder, Wangeroog jidder, Latijn uber, Grieksch outhar. Zie verder ten Doornk. art. jüdder, alsook: uren. Bron: Molema, H. (1895), Woordenboek der Groningsche Volkstaal in de 19e eeuw (handschrift met aanvullingen op gedrukte editie uit 1887) |
|
uier , gier , onzijdig
, giers, gieren , Uier van een melkgevend dier. Bron: Draaijer, W. (1896). Woordenboekje van het Deventersch Dialect. ’s-Gravenhage: Martinus Nijhoff |
|
uier , jaar , zelfstandig naamwoord, onzijdig
, Uier van een melkkoe. || Die koe het ’en goed jaar. ’t Is ’en wrak jaar (als een gedeelte van het jaar onklaar is). “Hoeveel uren heb ’en jaar?” (raadsel, waarvan het antwoord luidt: “vier”; uren zijn spenen, zie uur II). De zuyv’re Melk geplukt uyt ’t eel vieruirig Jaar, verrykt den dis, BUTTER, De Zaan 12. Jaar is gebruikelijk in geheel N.-Holl., en in Friesl. en Gron. Het is samengetrokken uit jader en beantwoordt aan Ned. uier. Vgl. Ofri. ioder, Fri. jaer en jadder. De vorm jadder komt ook voor bij VONDEL (Taal- en Letterb. 6, 188 vlgg.). Zie de wdbb., en vgl. jaarbreed. Bron: Boekenoogen, G.J. (1897), De Zaanse Volkstaal. Deel II: Zaans Idioticon - Aanvullingen. Zaandijk (herdruk 1971) |
|
uier , uur , zelfstandig naamwoord, onzijdig
, Speen van de uier van een koe.|| Een jaar (uier) heb vier uren. – Evenzo elders in Holl. (BOUMAN 110; BERKHEY, Nat. Hist. 5, 125 vlg.; OPPREL 87), Friesl. en Gron. (MOLEMA 438). Vgl. bij HADR. JUNIUS, Nomencl. 23 b: “Mamma, mammilla, uber, B(elgice) Mamme oft borst in femina, wre in armento, elder in ovillo pecore”, en bij KIL.: “uder, uyder, huyder, wder, wr, ore, uber pecundum”. – Zie voorts drieuurd, uurbreed en uren. Bron: Boekenoogen, G.J. (1897), De Zaanse Volkstaal. Deel II: Zaans Idioticon - Aanvullingen. Zaandijk (herdruk 1971) |
|
uier , joar* , jidder, gidder
, bij v. Dale: jadder (gewestelijk.) Bron: Ganderheyden, A.A. (1897), Groningana – Supplement op H. Molema’s Woordenboek der Groningsche Volkstaal, Groningen (reprint 1985) |
|
uier , gier
, uier van de koe. Bron: Ebbinge Wubben, C.H. (1907), ‘Staphorster Woordenlijst’, in: Driemaandelijkse Bladen 6, 61-94 |
|
uier , gier , onzijdig
, giers, gieren , Uier van een melkgevend dier. Bron: Draaijer, W. (2e druk 1936), Woordenboekje van het Deventersch Dialect, Deventer: Kluwer. |
|
uier , üjer
, uier. Bron: Daelen-Meuter, Jos. van (ca. 1937), Venloos waordebook, ongepubliceerd typoscript, Venlo. |
|
uier , geer , onzijdig
, uier; ’n sikkengeertien: klein uier van een koe Bron: Jonker, L. & H.G. van Grol (z.j., ca 1940), Woordenboek dialect van Vriezenveen |
|
uier , gier
, Het uier van de koe. Neutr. gen. [In Twente zegt men het geer, dog het geer van eene geslagte koe heet men de spunne; sponne, spunne, vetus: borste, mamma, uber, Kil.] Bron: Dumbar, G., H. Scholten en J.A. de Vos van Steenwijk Vollenhove (1952), Het Dumbar Handschrift – Idioticon van het Overijsels in het einde der achttiende eeuw, uitgegeven door H.L. Bezoen, Deventer |
|
uier , jidder , [zelfstandig naamwoord]
, = 1 uier, en vooral ‘t gekookte vlees er van; 2 stukje spek met de tepels van ‘t varken, als oneetbaar ter zijde gelegd; 3 vet week vlees. Kaalfvlaais is mie te jidderachteg; 4 slijk. Der ligt jidder op weg (Hogeland, Oldambt en Westerwolde) || jirre , (stad; Oldambt. en soms op Westerwolde naast gidder) Bron: K. Ter Laan (1952), Nieuw Groninger woordenboek, 2e druk (herdruk 1989), Groningen |
|
uier , gidder , zelfstandig naamwoord onzijdig
, uier. || jidder; joar , (Westerwolde) Bron: K. Ter Laan (1952), Nieuw Groninger woordenboek, 2e druk (herdruk 1989), Groningen |
|
uier , huur , zelfstandig naamwoord onzijdig
, uier. || uur Bron: K. Ter Laan (1952), Nieuw Groninger woordenboek, 2e druk (herdruk 1989), Groningen |
|
uier , joar , zelfstandig naamwoord onzijdig
, uier. Mit n nat joar in hoes komen = van een koude kermis thuis komen. Kou het n best joar; gidder (W.). || ainuurd; uur Bron: K. Ter Laan (1952), Nieuw Groninger woordenboek, 2e druk (herdruk 1989), Groningen |
|
uier , geer , zelfstandig naamwoord, onzijdig
, geers , geerkn , uier Bron: Schönfeld Wichers, K.D. (1959), Woordenboek van het Rijssens dialect, herdruk 1996, z.pl. |
|
uier , joar
, uier Bron: Steenhuis, F.H. (1978), Stoere en Olderwetse Grunneger Woorden, Wildervank: Dekker & Huisman |
|
uier , gidder
, uier Bron: Steenhuis, F.H. (1978), Stoere en Olderwetse Grunneger Woorden, Wildervank: Dekker & Huisman |
|
uier , jitters
, borsten Bron: Steenhuis, F.H. (1978), Stoere en Olderwetse Grunneger Woorden, Wildervank: Dekker & Huisman |
|
uier , jaar , zelfstandig naamwoord
, Uier, melkzak. | Die koe het ’n best jaâr. Het woord is een samentrekking van jader. Vgl. Fries jaer en jadder. Zegswijze ’n ienlek jaâr, zie ienlingvurrel. – Ze het ’t jaar puur uit ’t jak, gezegd van een vrouw die een jurk draagt met een zeer laag uitgesneden hals. Bron: Pannekeet, J. (1984), Westfries Woordenboek, Wormerveer |
|
uier , uier , zelfstandig naamwoord
, De uier. Zie ook uur en jaar. Bron: Pannekeet, J. (1984), Westfries Woordenboek, Wormerveer |
|
uier , uur , zelfstandig naamwoord
, Speen van een koeie-uier. Bron: Pannekeet, J. (1984), Westfries Woordenboek, Wormerveer |
|
uier , udder , onzijdig
, uddesj , udderke , uier. Bron: Schelberg, P.J.G. (1986), Woordenboek van het Sittards dialect, Amsterdam |
|
uier , uu:r
, uier van de merrie. Bron: Crompvoets, H. en J. van Schijndel (1991), Mééls Woordeboe:k. Meijel: Medelo. |
|
uier , gier
, uier. Bron: Bos-Vlaskamp, G. e.a. (1994), Olster woorden, Olst. |
|
uier , gier
, uier; * a’j een koe verkoopt bi’j het gier ok kwiet: alles heeft z’n voor en tegen. Bron: Werkgroep Dialekt van het Cultuur Historisch Genootschap Raalte (1995), Nieuw Sallands Woordenboek, Raalte |
|
uier , uier , 0
, uiers , (Zuid-Drenthe, Midden-Drenthe) = uier Een koe die vrangt, krig zoere modder um het uier (Wijs), z. ook judder, uur Bron: Kocks, G.H. (1996-1997), Woordenboek van de Drentse Dialecten (WDD), Assen: Van Gorcum |
|
uier , juur , uur, jaor, judder, jidder, jutter, gier, gidder , 0
, juurs , (Zuidoost-Drenthe, Zuidwest-Drenthe, zuid, dva). Ook uur (Zuidoost-Drenthe, Midden-Drenthe, Kop van Drenthe), jaor (Zuidoost-Drents veengebied, Noord-Drenthe), judder (Zuidoost-Drenthe, Midden-Drenthe, Veenkoloniën), jidder (Zuidoost-Drents veengebied, Midden-Drenthe), jutter (Zuidwest-Drenthe, zuid), gier (Zuid-Drenthe, Midden-Drenthe), gidder (Zuidoost-Drents veengebied, Veenkoloniën) = uier Vrouger zeden wie gidder en later jaor (Bco), Det iene kwartier van het gier is wat verwrangd (Bro), Der hangt een best jidder onder die kouwe (Nsch), Wat maakt die veerse een mooi gidder (Eco), Het uur van een geslachte kou heit jidder (Row), Die koe hef aordig juur (Mep) *Ie kunt bèter an de starte melken dan an het gier kalveren en jongvee brengen meer op dan melk (Hol), zie ook gerei Bron: Kocks, G.H. (1996-1997), Woordenboek van de Drentse Dialecten (WDD), Assen: Van Gorcum |
|
uier , gier
, uier van een koe Bron: Fien, A., Ph.C.G.M. Bloemhoff-de Bruijn en J. Gunnink (2000), Woordenboek van de Kamper Taal, Kampen |
|
uier , uur , eur , zelfstandig naamwoord
, uier, * Anoniem Etten, West Noord-Brabants Idioticon A – Z, ± 1929. Bron: Verschuren, Frans (2000), Tètte-leurs Woordeboek. Zèège n'èn Schrijve meej plotjes, Etten-Leur. |
|
uier , gier , gèèr
, uier. Bron: Dialectwârkgroep Heerde/Waopmvelde (2004), Nieje Heerder Woordnboek, Heerde. |
|
uier , ûir
, uier , Die koej die hi 'n schón strakke ûir, daor kun'de nog wa van verwôchte. Die koe die heeft een mooie strakke uier, daar kun je nog wat van verwachten. Bron: Hendriks, W. (2005), Nittersels Wóórdenbuukske. Dialect van de Acht Zaligheden, Almere |
|
uier , gier , giere , zelfstandig naamwoord
, et; uier Bron: Bloemhoff, H., J. Withaar, A. Bloemhoff en T. Bontekoe (2005), Stellingwarfs-Nederlands Verklarend Handwoordenboek (SNVH), Berkoop/Oldeberkoop: Stichting Stellingwarver Schrieversronte. |
|
uier , utter , uter, uder , zelfstandig naamwoord
, de; speen: van een koe, geit, schaap, paard Bron: Bloemhoff, H., J. Withaar, A. Bloemhoff en T. Bontekoe (2005), Stellingwarfs-Nederlands Verklarend Handwoordenboek (SNVH), Berkoop/Oldeberkoop: Stichting Stellingwarver Schrieversronte. |
|
uier , uur , zelfstandig naamwoord
, uure , uurtie , uier De uur van die gaait hangt bekant opte grond De uier van die geit hangt bijna op de grond D’r is een bêêst meddun zeer uur bij Er is een koe bij met uierontsteking (letterlijk: een pijnlijk uier) Bron: Werkgroep Dialecten Hoeksche Waard (2006), Hoekschewaards woordenboek, Klaaswaal. |
|
uier , ujjer , zelfstandig naamwoord, mannelijk
, ujjers , ujjerke , uier , VB: De koo mèilk léstig, ze hèt d'n ujjer oontsjtoëke. Bron: Jaspars, G. en H. Fiévez (2006-2008), Woordenboek van het Gronsvelds, Gronsveld/Ryckholt |
|
uier , gier
, uier (N.O.-Veluwe). Bron: Scholtmeijer, H. (2011), Veluws handwoordenboek, Almere. |
|
uier , ujer , ujer
, uier; nuur, het ujer (W.-Veluwe). Bron: Scholtmeijer, H. (2011), Veluws handwoordenboek, Almere. |
|
uier , èùr , zelfstandig naamwoord
, uier (Eindhoven en Kempenland) Bron: Swanenberg, A.P.C. (2011), Brabants-Nederlands: Nederlands-Brabants: Handwoordenboek, Someren |
|
uier , uur , zelfstandig naamwoord
, uier (Helmond en Peelland) Bron: Swanenberg, A.P.C. (2011), Brabants-Nederlands: Nederlands-Brabants: Handwoordenboek, Someren |
|
uier , ujer , vrouwelijk
, ujers , uier , Die koe haet eine sjoeanen ujer. Bron: Tonnaer, M. en Har Sniekers (eindred.), (2012), Thoears Woeardebook, Thorn |
|
uier , ujer , zelfstandig naamwoord
, ujers , ujerke , uier Bron: Janssen, L. (2013), Limburgs Woordenboek Heels-Nederlands, Heel. |
|
uier , ui-jer , ujjer , zelfstandig naamwoord, mannelijk
, ui-jers/ujjers/oere , ui-jerke/ujjerke , uier; oer uier Bron: Feijen, Jan (2013), Zoeë Kalle Vae - Weertlands woordenboek, Weerd. |
|
uier , èùjer , èùr, uijer, uir , zelfstandig naamwoord
, "WBD uier, ook 'èùjr' genoemd; (voor onderdelen zie 'ketier'); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ; de rôome spöt öt den èùjer van de koej; Van Delft - ""'t Is 'n uir, zee Jan Tooten, en de kat jongde in z'n pruik"", waarvoor men ook wel hoort: ""'t Is frut, zee Jan van Pelt"", als iets niet goed lukt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Mandos, Brabantse Spreekwoorden: tis en èùjer meej zucht (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1964) - het valt tegen (zucht = opzwelling die bestaat uit vocht, die de uier voller doet lijken dan hij is). Henk van Rijen: mar juu Peer, wè heej die koej en ööer; A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord vr. en o. uier; Jan Tooten placht te zeggen: ""'t is een uir mee zucht"". Door die aanvulling wordt de uitdrukking eigenlijk pas verstaanbaar. Als men uit een ""uir"" (koe-uier) melk verwacht en men krijgt dan niets dan lucht (zucht), is dat iets anders dan wat het behoort te zijn of wat men verwacht, zoals Jan Tooten in zijn zegswijze geen jonge katjes in zijn pruik verwacht had. Ook zijn we achter de identiteit van Jan Tooten geraakt. Het was een bakker in de Zwijsenstraat ""een eindje voorbij de Varkensmarkt"". Hij bezorgde zijn brood met een hondekar. Het feit dat hij 'n ""gevleugeld woord"" op zijn naam heeft staan, wijst reeds naar populariteit. Pierre van Beek - TTP Nr. 3, Za 16-05-1964; èùr; WBD uier v.d. merrie; WBD (Hasselt) uier v.e. varken (alle tepels samen); Henk van Rijen: mar juu Peer, wè heej die koej en öör.'; A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord vr- en o. - uier; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - UUR, voor 'uijer'.; uijer; uit de brand met de ""uir van Jan Tooten"". Hij vindt het geen wonder, dat we de betekenis er van niet kenden, want aan de zegswijze ontbraken nog twee woorden. Ze luidt namelijk gewoonlijk: ""'t Is 'n uir mee zucht"" enz. en dan wordt ze heel wat beter verstaanbaar. Als men melk verwacht en men krijgt slechts lucht (zucht), is dat iets anders dan men verwacht zoals in de betreffende zegswijze Jan Tooten niet jonge katjes in zijn pruik verwacht had. (Tilburgse taalplastiek 5 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 7 maart 1950); Cees Robben – Die metselt ’n koei../ Assie d’uir mar heej... (19660520) [Die maakt van het kleinste deel nog iets groots; met de ondertoon: maar niet heus; uitdrukking van wanhoop.]" Bron: Sterenborg, W. en E. Schilders (2014), Woordenboek van de Tilburgse Taal (WTT), Tilburg: Stichting Cultureel Brabant |
|
uier , aer
, uier Bron: Arts, Jan (2015), Brónsgreun Bukske, Editie Veldes dialek, Velden. + |