Woord: deun
|
deun , doon
, (doonder) voor digt, nabij. Hij woont doon bij de kerk, is dus: hij woont nabij de kerk, vlak bij de kerk. Bron: Panken, P.N. (1850) Kempensch taaleigen, Idioticon I, A-Z, Idioticon II, H-Z, red. Johan Biemans, 2010, Bergeijk. |
|
deun , [strak] , don , bijvoeglijk naamwoord
, strak, gespannen, digtbij, de ooren staan hem don aan het hoofd, zet ze er maar don tegen aan, het is mij zoo don in het hoofd. Bron: Bouman, J. (1871), De Volkstaal in Noordholland, Purmerend. |
|
deun , deun , [bijwoord]
, nabij. In 't Noord-Hollandsch don; z. De Navorscher, 1856, bl.197. In 't Fri. is deun, spaarzaam. Bron: Boeles, P. (ca. 1875), Idioticon Groninganum. Vergelijkend woordenboek van den Groningschen tongval, uitgegeven door Siemon Reker, 1977, Egbert Forsten & Profiel. |
|
deun , deunen , deuntjes
, leugens; deunen allemaol! = allemaal leugens! deuntjes = leugentjes Bron: Molema, H. (1889), Proeve van een woordenboek der Drentsche volkstaal in de 19e eeuw, handschrift |
|
deun , deun
, in: deun an, of: deun bie (Ommelanden) = nabij, dicht bij, Zuid-Holland deun bij. Middel-Nederlandsch done, doon, doen, deune, deun = nabij, vlak aan, vlak bij, stijf tegen (Verdam). Oostfriesch dâne, döne, dân, dȫn, Nedersaksisch duun = nauw, dicht aanliggend; Oldenburgsch dune, Bremen duhne = nabij. In deze beteekenis is het in ’t Nederlandsch verouderd; thans bijvoeglijk naamwoord en bijwoord = gierig, inhalig, armoedig. De grondbeteekenis is: nauw begrensd, binnen enge grenzen beperkt. Volgens ten Doornkaat verwant met het Oostfriesch donen, Hoogduitsch dehnen, van: dinen, Groningsch dienen; zie aldaar. Bron: Molema, H. (1895), Woordenboek der Groningsche Volkstaal in de 19e eeuw (handschrift met aanvullingen op gedrukte editie uit 1887) |
|
deun , don , (dòn) , bijwoord
, Strak, stijf. Weinig gebruikelijk. || Met de foezel (een visnet) strijkje don langes de grond, en daardoor vang je de korper; met de zegen zou ze je ontsnappen. As de snoek in de strik zwemt loopt-i don (loopt de strik dicht) en is-i ’evongen. Den kruynen gloyengen (van de dijk) wedersijds met heele groene speeten op te maken, wel net int verband geslooten, alles onder den lijn wel don aengevuld en sadt (verzadigd) van aerde, Hs. bestek dijkwerk (a° 1718), archief v. Assendelft. – Evenzo elders in N.-Holl.; ook in de zin van vlak bij; zie ook deun I. || Het touw is te don aangehaald; de schroef is te don toegedraaid; ’t is te don; ’t is niet don genoeg, Hs. Kool. Dronken waren we niet, maar ’t was don an, ald. De oren staan hem don aan het hoofd; zet ze er maar don tegen aan; het is mij zo don in het hoofd, BOUMAN 21. Vgl. nog Nieu Medembl. Liet-boeck (a° 1646), 160: “Vol en don van drincken en van eeten.” Vgl. voor het gebruik in Friesl. HALBERTSMA 710 vlg. Bron: Boekenoogen, G.J. (1897), De Zaanse Volkstaal. Deel II: Zaans Idioticon - Aanvullingen. Zaandijk (herdruk 1971) |
|
deun , deun , zelfstandig naamwoord, mannelijk
, Van deunen; zie aldaar. Alleen in de zegsw. ’t is een hele deun, ’t is een hele torn, ’t is moeilijk te volbrengen. – Evenzo elders in Holl. en Utrecht. Bron: Boekenoogen, G.J. (1897), De Zaanse Volkstaal. Deel II: Zaans Idioticon - Aanvullingen. Zaandijk (herdruk 1971) |
|
deun , deun , bijwoord
, Thans verouderd. Daarnaast het nog gebruikelijke don; zie aldaar. – Deun aan, nabij, vlak bij, eigenlijk stijf tegen. || Adrichum ... is ... deun aende Wijckermeer gelegen, SOETEBOOM, S. Arc. 81. Maer ’et moeit ons meerder, om dat ’et soo deun aen ons geschiet en voorgevallen is, ald. 136. Desgelijks Jisp aan een watertje noch de Jisp genaamt, deunder aan Nek, ald. 451. Sy mochten niet veelen dat de heerlijckheydt van ’t Rijck der Vriesen hun soo deun aen de ooghen schemerde, SOETEBOOM, Stavoren 78. De Graeff van Hollandt liet sich veel aen Stavoren geleghen zijn, als welcke deunst aen Hollandt, de Poort van Frieslandt was, ald. 233. – Evenzo nog hogerop in N.-Holl. || Doon (of deun) an de weeg. vlak tegen de muur (Taalgids 1, 109). – Te Naaldwijk spreekt men van deun bij, dicht bij. – Ook in het Mnl. heeft doon, duen, don, bijvoeglijk naamwoord en bijwoord de bet. van gespannen, stijf, strak; zie Mnl. Wdb. II, 283 en 290. KIL. vermeldt; doan, prope, juxta. In de algemene taal is deun, bijvoeglijk naamwoord, thans alleen nog in de zin van schriel, gierig, gebruikelijk. Zie over de oorsprong FRANCK op deun. – Zie verder deunen en vgl. deinen. Bron: Boekenoogen, G.J. (1897), De Zaanse Volkstaal. Deel II: Zaans Idioticon - Aanvullingen. Zaandijk (herdruk 1971) |
|
deun , deun
, Det is ennen langen deun gewaes, dat heeft lang geduurd. Bron: Daelen-Meuter, Jos. van (ca. 1937), Venloos waordebook, ongepubliceerd typoscript, Venlo. |
|
deun , doeën
, dichtbij. Bron: Daelen-Meuter, Jos. van (ca. 1937), Venloos waordebook, ongepubliceerd typoscript, Venlo. |
|
deun , deun , don ,
, (ouder don), strak gespannen: De râep staet aardǝch deun. Dat sel dón-àn weze, zal net gaan. Deun-an (don-an) hem heen, vlak langs hem heen. Deun(tjies) an de wind zâale, schraal âan de wind. Zoo deun mogelǝk teuge de wind in. Deun an de hand en Deun bèje! zijn waarschuwingen aan dengene, die de netten naar beneden in het ruim haalt (wechstouwt), dat hij niet meer moet trekken. Ook gezegd, wanneer de netten boven gespannen gaan liggen: de man onder is dus vóor, er is geen loos meer in de netten, hij is dan deun an de hande, voelt het strakstaan in zijn handen. ’n Deune kauw, een sterke bries; ook B. 1790. Bron: Overdiep, G.S. (1949), Woordenboek van de Volkstaal van Katwijk aan Zee, Antwerpen |
|
deun , deuntjes , [zelfstandig naamwoord]
, worden gezongen of opgezegd bij ‘t kinderspel. Een paar mogen hier volgen: I. Annechie naaister, Toom en taaister, Taaister en toom, Wòddel en boom. Boom en wòddell Vis en vòddel, Vòddel en vis, stoul en dis, Dis en stoul, Woater en poul, Poul en woater, Kat en koater, Koater en kat, Wurm en rad, Rad en wurm, Swientje sturven, Dou de broed van Laaiden kwam, Buit ter n hail dik vuur bie an, Van aikenhòlt, Van baikenhòlt, Mouder zee: de broed was kòld; Leg heur in n kistje, Zet heur din n sloapmuts op, Din liekt ze op n menistje. Zie Dr. Bl. XI,50, waar dit deuntje voorkomt uit Nieuwolde, dat door meisjes gezongen werd, “terwijl we tegenover elkaar zaten boven op de schoolbanken, elkaar de beide handen gaven en dan beurtelings naar achter en naar voren overbogen.” II. Joustman wol noa schoultje tou, Joustman haar gain klompen aan. - - Trek dien voars pantovvels aan, - Mouder, dij bin mie veuls te groot. - Dou der din n tòpke hooi ien. - Mouder, dat kin mie nait helpen. Mouder nam Joustman op de aarm, En droug hom noa Janmeester tou. Janmeester leerde de kienerkes wat, En Joustman kreeg wat veur zien gat, Arrelazzes, wat zeer dee dat! (T. in ‘t N. v. ‘t N.) III. Börkomnijster Vòlkslaid. ‘t Peerd van Ome Loeks is dood, Hailemoal dood. Guster nòg goud gezond, Sluig e nòg mit staart in ‘t rond, ‘t Peerd van Ome Loeks is dood, Hailemoal dood. Haren ze hom moar vreten geven, Was e wel in ‘t levent bleven.... IV. Deuntje op ‘t maart. Rozee, roza, Ik heb mien maaid in de wind verteerd, Ik heb ter niks veur kregen; Omdat ‘t n boerenslongel was, Lag mie der niks aan gelegen. Een dergelijk stukje: Ik hew min Tru för nusch verköfft, in de Oole plattduutsche Leider van Robert Garbe bij Hofmeister te Leipzig. || kinderlaidjes; piepkes moaken; rommelpòt; taalter; zuzòi Bron: K. Ter Laan (1952), Nieuw Groninger woordenboek, 2e druk (herdruk 1989), Groningen |
|
deun , deuntje , deun , zelfstandig naamwoord onzijdig
, met gunstige betekenis, in tegenstelling met deun. n Deuntje zingen. Schertsend: n deuntje vrijen, traauwen, sloapen. Spr. Ik zing gain twij deuntjes veur ain sìnt = ik zeg het niet voor de tweede keer. Dat gong aal in ain deun vot. Bron: K. Ter Laan (1952), Nieuw Groninger woordenboek, 2e druk (herdruk 1989), Groningen |
|
deun , [dicht] , deun
, letterlijk: dicht. Iemand deun aan het hart liggen, in de gunst staan (1903). Ik zal het hem wel deun aan z’n schenen leggen, ik zal het hem wel goed aan zijn verstand brengen. Ook: nauwkeurig. Zo deun heb ik dat niet nagekeken. Bron: Beets, A. (1954), ‘Leidse woorden en uitdrukkingen’, in: Bicker Caarten, A. (red.), Leids Volksleven, Leiden: Sijthoff |
|
deun , deuntjes
, dr deuntjes an hebm, er plezier aan hebben; op de deuntjes wean, in zijn schik zijn Bron: Schönfeld Wichers, K.D. (1959), Woordenboek van het Rijssens dialect, herdruk 1996, z.pl. |
|
deun , duene
, op de duene wean, goed gemutst zijn Bron: Schönfeld Wichers, K.D. (1959), Woordenboek van het Rijssens dialect, herdruk 1996, z.pl. |
|
deun , deun , zelfstandig naamwoord
, Deun, toon, geluid. Zegswijze om ’n deun, om de haverklap. – Om (voor) ’n deun werke, bijna voor niets werken. Bron: Pannekeet, J. (1984), Westfries Woordenboek, Wormerveer |
|
deun , deun , bijvoeglijk naamwoord
, Gierig. | Die kirrel is moin te deun. Vgl. don. Vgl. ook Fries deun. Bron: Pannekeet, J. (1984), Westfries Woordenboek, Wormerveer |
|
deun , don , bijvoeglijk naamwoord
, 1. Stijf, strak gespannen. | Die koe het ’n don jaar (= uier). 2. Strak, stevig. | De wind staat don. 3. Statig, deftig. | Ze zatte don an op z’n verjaarsfeist. 4. Dicht, vlak bij. | De eerappele stane don op de kant. 5. Gierig, vasthoudend. | Hai is puur don. Het woord dat in het Nederlands en Fries de vorm ‘deun’ heeft, gaat terug op een Indogermaanse wortel met de betekenis ‘spannen’. Zie het N.E.W., onder deun-2. Zegswijze don in ’t houfd weze, een strak gevoel in het hoofd hebben, hoofdpijn hebben. – De ore lègge ’m don an ’t houfd, hij is opvliegend. Eigenlijk gezegd van een paard dat de oren strak tegen de kop drukt. – Mit ’n don gat offerdan gaan, met de smoor in weggaan. Bron: Pannekeet, J. (1984), Westfries Woordenboek, Wormerveer |
|
deun , doun
, ten naaste bij; op de aard van. In den doun van: omstreeks en op de aard van. Bron: Schelberg, P.J.G. (1986), Woordenboek van het Sittards dialect, Amsterdam |
|
deun , doën
, vlak beej. (WNT sv deun II) Bron: Kuipers, Cor e.a. (1989), È maes inne taes. Plat Hôrster, Horst. |
|
deun , deun , 0
, deunen , Meestal verkl. = 1. deun(tje) Zing er mor een deuntie veur (Nor), Hij reerde een deuntien (Ruw), Hij ken wel een mooi deuntje vertellen verhaaltje (Eco), Hij mot een deuntien lèger zingen toontje (Nsch), Hij zingt altied het zelde deuntie vertelt altijd hetzelfde (Die) 2. grap (wb) 3. leugen (wm) Deunen allemaol allemaal leugens Bron: Kocks, G.H. (1996-1997), Woordenboek van de Drentse Dialecten (WDD), Assen: Van Gorcum |
|
deun , don , bijvoeglijk naamwoord, bijwoord
, (N:Nsch) = opgezet, opgezwollen Bron: Kocks, G.H. (1996-1997), Woordenboek van de Drentse Dialecten (WDD), Assen: Van Gorcum |
|
deun , don , 0
, (Zuidoost-Drents zandgebied) = dik kind Tegen dikke kinder wuur wal ies dikke don zegd (Oos) Bron: Kocks, G.H. (1996-1997), Woordenboek van de Drentse Dialecten (WDD), Assen: Van Gorcum |
|
deun , deun , deune , bijvoeglijk naamwoord, bijwoord
, zie ook dunne 1. overdreven zuinig, gierig of bijna gierig 2. dichtbij, vlakbij, dicht tegen, haast tegen iets of iemand aan 3. in deun toekieken sip Bron: Bloemhoff, H., J. Withaar, A. Bloemhoff en T. Bontekoe (2005), Stellingwarfs-Nederlands Verklarend Handwoordenboek (SNVH), Berkoop/Oldeberkoop: Stichting Stellingwarver Schrieversronte. |
|
deun , deun , zelfstandig naamwoord
, de 1. deun, wijs 2. saaie, vervelende wijs Bron: Bloemhoff, H., J. Withaar, A. Bloemhoff en T. Bontekoe (2005), Stellingwarfs-Nederlands Verklarend Handwoordenboek (SNVH), Berkoop/Oldeberkoop: Stichting Stellingwarver Schrieversronte. |
|
deun , duntje , zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
, Henk van Rijen: deuntje Bron: Sterenborg, W. en E. Schilders (2014), Woordenboek van de Tilburgse Taal (WTT), Tilburg: Stichting Cultureel Brabant |