INT Dialectwoordenboeken

Woord: als

als , as , Als.
Bron: J.A.V.H. (18e eeuw), Haagsch Nederduitsch woorden-boekje. Den Haag: Johannes Mensert. Uitgegeven in: Kloeke, G.G. (1938), ‘Haagsche Volkstaal uit de Achttiende eeuw’, in: Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde 57, 15-56.

als , als , "wordt hier veel bij gisteren, morgen, verledene week, toekomende maand en andere, eenigen tijd aanduidende woorden gevoegd, even als bij dan in alsda
Bron: Panken, P.N. (1850) Kempensch taaleigen, Idioticon I, A-Z, Idioticon II, H-Z, red. Johan Biemans, 2010, Bergeijk.

als , as , als.
Bron: Bisschop, W. (1862), ‘Het Dordsche taaleigen. Bijdrage tot de kennis der Hollandsche dialekten’, in: De Taalgids 4, 27-48.

als , als , (spreek uit as), wordt overtollig gebezigd. Ik hebbe wâ vernömmen as dat in dat jaar de verbouw best was.
Bron: Ballot, A. (1870), Eigenaardigheden van het Twentsche dialect, uitgegeven in 1968, Hengelo.

als , as , [voegwoord] , als. Ook Eng. Fri. Dre. Nd. en Zwi. Spw.: 'as 't der an tou', zoo veel mogelijk. In ZVl. 'as ter toe'.
Bron: Boeles, P. (ca. 1875), Idioticon Groninganum. Vergelijkend woordenboek van den Groningschen tongval, uitgegeven door Siemon Reker, 1977, Egbert Forsten & Profiel.

als , as , als, en = dan. Ook Gron. Friesch NBrab. ZHoll. Oostfr. Neders. Holst. Westf. Noordfr. Oudfr. – Eng. as = even als. Zie: dan.
Bron: Molema, H. (1889), Proeve van een woordenboek der Drentsche volkstaal in de 19e eeuw, handschrift

als , as , voegwoord , als
Bron: Gallée, J.H. (1895). Woordenboek van het Geldersch-Overijselsch Dialect. Deventer: H.P. Ter Braak

als , as , sommigen schrijven ook: an’s, ân ’s, dat wij als eene onzuivere uitspraak beschouwen; = als, en = dan; Drentsch, Friesch, Noord-Brabant as, Zuid-Holland, Limburg es, Zuid-Nederlandsch as; West-Vlaamsch ols, as, os; Oostfriesch, Nedersaksisch, Holsteinsch, Westfaalsch, Noordfriesch, Oud-Friesch as; Engelsch as = als, even als. Dus geene verbastering van: als. “Het gebruik van als na een comperatief, voor dan, dat in de tweede helft der 16e eeuw in zwang kwam en nog in onze spreektaal gewoon is, was mnl. nog onbekend. Men bezigde uitsluitend dan.” (M. de Vries, MNed. Wbk. Kol 208.) In ‘t Middel-Nederlandsch werd na een vergrootenden trap nooit als gebruikt. (Verdam) Middel-Nederlandsch als, als, as, bijwoord en voegwoord, Middel-Nederduitsch alse, als, as. Verzwakte vorm van also, ons alzoo, en daarmede in betekenis gelijkstaande. Hoewel de eigenlijke kracht van also in so ligt, werd door het verleggen van den al de laatste lettergreep toonloos en verzwakt tot een stomme e die ook allengs wegviel. Thans is als alleen nog maar als voegwoord in gebruik. Also is de oudste en meest gewone Middel-Nederlandsche vorm, later werd als meer algemeen. (Verdam art. alse.) – as voor als komt Middel-Nederlandsch meermalen voor, en is in onze tegenwoordige spreektaal even gewoon als in de Engelsche schrijftaal. (Verdam, art. alsdan, asdan.) – Vooral in de Marne hoort men ook: as was ik’r moar! = was ik er maar! as kwam hij nō ’s nait! = indien hij eens niet kwam! as is’t ook moar ’n half uur = als ware ’t ook maar een half uur; “as ’k ies deur dik en dun kom’n was.” Komt iemand met veel zwarigheden voor den dag, met: as en: moar, dan hebben kinderen de woordspeling bij de hand: as komt in (of: bie) de meuln te pas, zooveel als; uwe onderstellingen zijn ongegrond. Vgl. het Nederlandsche Asch is verbrande turf, en het Nedersaksische Wennik is een underrok. Spreekwoord: As de lōcht valt bin wie altemoal dood = As de hemel valt bin alle musken dood, ook: – blift’r gijn pispot hijl. Zie ook: of, aske en: ijs, en vgl. Laurill. p. 73, alsook het Friesch: As de mounle gjin as koed er net mealle; As de hele wrâld delfoel wieren alle potsjes en pantsjes stikken; As de loft delfoel hiene wij allegarre in blauwe krage.
Bron: Molema, H. (1895), Woordenboek der Groningsche Volkstaal in de 19e eeuw (handschrift met aanvullingen op gedrukte editie uit 1887)

als , aals , als. Zie: a 5.
Bron: Molema, H. (1895), Woordenboek der Groningsche Volkstaal in de 19e eeuw (handschrift met aanvullingen op gedrukte editie uit 1887)

als , as , asse , Als. Woordspelingen: Asse is verbrande törf en hòlt. As den hémel invalt bint alle boonenstòkken kapòt: (krîwe allemaole ’n blauwe slaopmütse op). Het wordt soms vóór ’t voegw. dat gebruikt, waar ’t in ’t Ndl. niet gebezigd wordt: Ik schréve as dak wel kommen wòl. ’t Düt mîn plezier as daj ekommen bint. Ik gelöve n(i)eet as datte ’t bèterder kan. Na een comparatief steeds: as.
Bron: Draaijer, W. (1896). Woordenboekje van het Deventersch Dialect. ’s-Gravenhage: Martinus Nijhoff

als , als , as , (steeds as) , voegwoord , Zie de wdbb. – Ook na de vergrotende trap en na anders en niemand, evenals elders in de spreektaal. || Hij is groter as Klaas. Je ziene der (ziet er) aârs uit as gewoonlijk. – Soms zegt men azze, doch naar het schijnt alleen vóór het toonloze je, we, ze en der. Vgl. het gebruik van ovve op of. || Azze je hard lope (loopt) ken-je nag mee. Hij komt ok altijd azze we uit bennen. Ze lopen vort azze ze jou maar zien. Azze der drie bennen mag jij der ok ien hebben.
Bron: Boekenoogen, G.J. (1897), De Zaanse Volkstaal. Deel II: Zaans Idioticon - Aanvullingen. Zaandijk (herdruk 1971)

als , alsen , assen , zie: datten
Bron: Ganderheyden, A.A. (1897), Groningana – Supplement op H. Molema’s Woordenboek der Groningsche Volkstaal, Groningen (reprint 1985)

als , as* , zooals het voorkomt bldz. 498, ook in: as is (of was) ’t ook moar ’n half uur = al zij, of ware, het ook slechts een half uur. Zoo ook in: as is ’t ook nòg zoo, as was ’t ook zoo; vergel. of * (ook de aanteekening), alsmede al . Vergelijkingen door as uitgedrukt, vindt men bldz. 165-167 en bldz. 527.
Bron: Ganderheyden, A.A. (1897), Groningana – Supplement op H. Molema’s Woordenboek der Groningsche Volkstaal, Groningen (reprint 1985)

als , as , asse , Als, Woordspelingen: Asse is verbrande tö̀rf en hòlt. As den hémel invalt bint alle boonenstòkken kapòt; (krîwe allemaole ’n blauwe slaopmütse op). Het wordt soms vóór het voegw. dat gebruikt, waar het in het Ned. niet gebezigd wordt: Ik schréve as dak wel kommen wòl. ’t Düt mîn plezier as daj ekommen bint. Ik gelöve n(i)eet as datte ’t bète(r)der kan. Na een comparatief steeds: as.
Bron: Draaijer, W. (2e druk 1936), Woordenboekje van het Deventersch Dialect, Deventer: Kluwer.

als , as , asse , als, wanneer
Bron: Daelen-Meuter, Jos. van (ca. 1937), Venloos waordebook, ongepubliceerd typoscript, Venlo.

als , as , als
Bron: Jonker, L. & H.G. van Grol (z.j., ca 1940), Woordenboek dialect van Vriezenveen

als , as , [tussenwerpsel] , overtollig gebruikt: As dee e ‘t nou moar! As was ‘t nou es verloren....
Bron: K. Ter Laan (1952), Nieuw Groninger woordenboek, 2e druk (herdruk 1989), Groningen

als , a , [voegwoord] , afkorting van as; ak = as ik; avve = as wie. Avve der weer binnen = als wij er weer zijn.
Bron: K. Ter Laan (1952), Nieuw Groninger woordenboek, 2e druk (herdruk 1989), Groningen

als , aans , [voegwoord] , als. Hai wer zo mizzelk aans n kat. || as , (Hogeland)
Bron: K. Ter Laan (1952), Nieuw Groninger woordenboek, 2e druk (herdruk 1989), Groningen

als , as , [voegwoord] , als, wanneer. As zun ondergaait..
Bron: K. Ter Laan (1952), Nieuw Groninger woordenboek, 2e druk (herdruk 1989), Groningen

als , as , [voegwoord] , als, indien. As hemel vaalt, bìnve aalmoal dood. Schertsend: as lucht noa beneden vaalt, din breken ale boonstòkken (Hogeland) Ook: As dàt gebeurt, En ‘t zaail scheurt,.... Din is ter n gat in. (Hoogezand.) Zie As, de molenas.
Bron: K. Ter Laan (1952), Nieuw Groninger woordenboek, 2e druk (herdruk 1989), Groningen

als , as , [voegwoord] , als, in hoedanigheid van. Hai is as börgmeester benuimd.
Bron: K. Ter Laan (1952), Nieuw Groninger woordenboek, 2e druk (herdruk 1989), Groningen

als , as , [voegwoord] , 1 als, vergelijkend. Uit de honderden vergelijkingen volgen hier enkele: Zo aarm as Jòb, as n loes; n board as n Switser; zo dicht as n pòt; zo dom as n kou; eten as n dieker, as n slootgroaver; zo fien as rage (Stad); ‘t gaait deur as n bloudvin; n gezicht as drij doage min weer; honger as n peerd; n jong as n dattien; n kleur as melk en bloud, en als ‘t niet deugt: n kleur as ‘t bloud van n eerappel; n lewaai as n oordail; miegen as n vòs; muide as n hond, zo nareg as n swien; ogen as dobbelaaierkes, meer modern: as teeschuddeltjes; zo plat as n schol; regen as kaalfvlaais (veel en malse regen); sloag as dook (veel slaag); hai staait doar weer as Pait Snöt mit de mond vol tannen; trillen as n rusk(e); zo vlog as n dattien, as n iem(e), as n kieviet; weer as ziede, as spek (buitengewoon mooi, zacht weer); zo zaacht as ziede; zoepen as n heukel; 2 na een vergrotende trap. Hai aarbaidde haarder as n peerd.
Bron: K. Ter Laan (1952), Nieuw Groninger woordenboek, 2e druk (herdruk 1989), Groningen

als , as , [voegwoord] , soms voor òf, in vragen: Moeke vruig, as ze de scheer kriegen kon.
Bron: K. Ter Laan (1952), Nieuw Groninger woordenboek, 2e druk (herdruk 1989), Groningen

als , as , [voegwoord] , behalve. Gain ain was ter as Jan. Gain mìnsk het wat over mie te zeggen, as even Geessie netuurlek. (J. v. Putten.)
Bron: K. Ter Laan (1952), Nieuw Groninger woordenboek, 2e druk (herdruk 1989), Groningen

als , as , voegwoord , 1 indien, wanneer, 2 bw. als, zoals, 3 dan, bij vergrot. trap bn.
Bron: Schönfeld Wichers, K.D. (1959), Woordenboek van het Rijssens dialect, herdruk 1996, z.pl.

als , as , als as d’ as brékt, dan vélt de kar! als de as breekt, dan valt de kar; as de nondeju, de sodemieter heel erg snel.
Bron: Kerkhoff, Chris (1970 ev), Dialectwoordenlijst van het Land van Cuijk, Cuijk

als , as , 1. als, indien. 2. groter as = groter dan; ast, astoe, als jij.
Bron: Steenhuis, F.H. (1978), Stoere en Olderwetse Grunneger Woorden, Wildervank: Dekker & Huisman

als , as , aas , voegwoord , 1. Als, indien. 2. Zoals; met rekking aas | Aas je ’t den ok maar doene!
Bron: Pannekeet, J. (1984), Westfries Woordenboek, Wormerveer

als , ės , als, wanneer.
Bron: Schelberg, P.J.G. (1986), Woordenboek van het Sittards dialect, Amsterdam

als , as , voegwoord , als. 1. Zegswijzen: As, as! As is verbrand hout. As m’n tante klòòte ha was ’t m’nen òòme. ’t Gòng eròp as d’n duuvel òp Girtjes. ’t Ging er hevig aan toe. 2. Ook in samenhang met krachttermen: As te mieter! As de klòòte! As de nòndejuu!
Bron: Naaijkens, J. (1992), Dè’s Biks – Verklarende Dialectwoordenlijst, Hilvarenbeek

als , as , als. As de mugge dänse keumt d’r schon water. As den boëk luept zit de koont. As en ped op enne kloêt. As ge en jong vrouw het en en äld hoës, hedde lichtig wát te klungele. As ge ni sleum ziet mótte gemein zîen. As ut hárd weit (waejt) sloape de verkes ut best. As ut water zakt, da krakt ut îës!
Bron: Kuipers, Cor e.a. (1993), Zò bót ás en hiëp. Plat Hôrster, Horst.

als , als , aals , (Zuidoost-Drenthe). Ook aals (Midden-Drenthe) = elk IJ moet in als geval even bij mij kommen (Sle), Der komp in aals geval eein (Eex)
Bron: Kocks, G.H. (1996-1997), Woordenboek van de Drentse Dialecten (WDD), Assen: Van Gorcum

als , as , partikel in verbinding met betrekkelijk voornaamwoord , (Zuidwest-Drenthe) De meinsen, die as dat zegd hebt, weet er niks van (Hol)
Bron: Kocks, G.H. (1996-1997), Woordenboek van de Drentse Dialecten (WDD), Assen: Van Gorcum

als , as , voegwoord , 1. in vergelijking met Het weer is hiel aans as dat ze veur de radio zegd hebben (Smi), Hij is nog langer as onze Berend (Hgv), Hie is zo gemein as wat (Erf), Het is zo kold as wat (Row), Het is zo smerig as ik weit niet wat (Vri), Ik was niet eerder familie, as doe ik trouwd bin (Sle) 2. als het ware, alsof Het is net as der niks gebeurd is (Sti), Het giet as gesmeerd (Oos) 3. in de hoedanigheid van Hoe kunt ze zoiene as veurzitter maken! (Sle) 4. wanneer, toen Dou as ’t zo wied was, heb ik de buren even roupen (Vri), ...trök hij de hakken in de wal trok hij zich terug (Bro), As het zo wied was, kwam de vroedvrouw (Git) 5. indien As het is dat e niet kan, moej het even zeggen als hij niet kan (Bal), As ik mor eerst over de helft bin, dan begunt het op te scheeiten (And), As het mag wezen dat ie niet wil... (Wap), As met wies, mös kommen als je meewilt (Sle), As hij thuus is, is ter mitiene lèven in de brouwerije (Hgv) 6. of, of ook, ook kiek is even, as hai der al aankomt (Eco), Ik weet niet wel as dat daon hef (Sle), Ik zal even in het hokke kieken, as de kiepen nog elegd hebt (Koe), IJ weet veurtied niet, wat as het wodden zal, een jong of een wicht (Eex), Het is net as er niks gebeurd is (Schn), Ik weet niet, waor as hij is; ik leuf in de schuur (Eex) 7. dat, ook ter versterking Tot zolang aj der bint (ti), Tot as het zo wied was... (Gie), Ik meen aj zeden, ... (ti), Ik wol a’k het eerder weten hadde (Bal), Sufferd aj bint (Bui), Knul aj bint, kiek toch beter uut joen doppen (Eri), Janken as hij kan! (Mep) 8. tot (Noord-Drenthe, Zuidwest-Drenthe, Zuidoost-Drents zandgebied), Mooj waacht net zo lange mit eerpels opzetten as vae thuus is (Die), Hie lop net zolang as alles daon is (Gas) *As Paosen en Pinkster op één dag valt nooit (Dal); As de hemel valt, kriej een blauwe slaopmutse (Bco), ook As de lucht valt, hew allemaole een blauwe slaopmuts (Nam); As alle assen in zee vullen, wat zul dat een plomp geven (Sle); As komp in de meulen te pas (Wee); As het brij regent, heb wij het bord op de kop wij grijpen overal naast (Hijk); As een koe in het waoter schijt, is de stront vort en het waoter voel (And); As een kleine tegen een grote schieten wil, barst hum het gat als een kleine tegen een grote wil opboksen (Bov); As is verbraande turf opmerking als iem. voortdurend het woordje as (= als) gebruikt (Hijk)
Bron: Kocks, G.H. (1996-1997), Woordenboek van de Drentse Dialecten (WDD), Assen: Van Gorcum

als , as , 1) als, as’t goet is kom ik mèèrgen, als het goed is kom ik morgen; 2) dan, hij hè meer as ik, hij heeft meer dan ik.
Bron: Zegers, A. (1999), Het dialect van het land van Ravenstein, in het bijzonder van Uden en Zeeland, Uden.

als , as , voegwoord , als
Bron: Fien, A., Ph.C.G.M. Bloemhoff-de Bruijn en J. Gunnink (2000), Woordenboek van de Kamper Taal, Kampen

als , as , als. As ’t mâr goed giet.
Bron: Dialectwârkgroep Heerde/Waopmvelde (2004), Nieje Heerder Woordnboek, Heerde.

als , as , onderschikkend voegwoord , 1. als 2. dan, bijv. mooier as, groter as 3. alsof 4. in de hoedanigheid van 5. inleidend op bijzinnen of na vooropgeplaatste groepen, bijv. Ik zol et jammer vienen as…, Janken as hi’j kan! 6. wanneer het zo is dat 7. mits 8. te oordelen aan 9. ook al, ofschoon 10. ter versterking van bep. verbindingswoorden, bijv. de vraoge wie as dat daon het. We zatten in spanning hoe as dat oflopen zol, omreden dat as omdat
Bron: Bloemhoff, H., J. Withaar, A. Bloemhoff en T. Bontekoe (2005), Stellingwarfs-Nederlands Verklarend Handwoordenboek (SNVH), Berkoop/Oldeberkoop: Stichting Stellingwarver Schrieversronte.

als , es , voegwoord , als , es VB: Es 'r kömp môs te mich wäorsjoûwe.
Bron: Jaspars, G. en H. Fiévez (2006-2008), Woordenboek van het Gronsvelds, Gronsveld/Ryckholt

als , ès , 1. als; 2. dan
Bron: Bergh, N. van den, e.a. (2007), Um nie te vergeete. Schaijks dialectboekje, Schaijk.

als , as , voegwoord , als. As ik ter niet bi’j wazze gonk ‘t glad verkeerd; Zo gruun as grös; As ik oe wazze, zol ik stoppen met wärken; Zi’j wärkt as ik vri’j binne.
Bron: Kraijer, M., H. Mulder, D. Visscher en Ph. Bloemhoff (2009), Op zien Zwols: Woordenboek van de Zwolse Taal, Kampen: IJsselacademie

als , es , als, wanneer , Es se zin höbs, kóns se mètgaon.
Bron: Tonnaer, M. en Har Sniekers (eindred.), (2012), Thoears Woeardebook, Thorn

als , es , als; ein es is krómp – ja, als...
Bron: Janssen, L. (2013), Limburgs Woordenboek Heels-Nederlands, Heel.

als , as , voegwoord , zoals, zodra, dan, als
Bron: Feijen, Jan (2013), Zoeë Kalle Vae - Weertlands woordenboek, Weerd.

als , as , voegwoord , " als; WNT Door de zwakke toon versmolt de l vóór de s, en zo ontstond in de volksspraak het thans nog algemeen gebruikelijke as, dat reeds in het Middelnederlands voorkwam .1. voegwoord van vergelijking; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ze zòchte niks aanders as ...; De Wijs – Ik zè zo ziek as iets, 'k gao naor hûis en alles (feb. 1962; Cees Robben: niks as de bui afwòchte: niks as rôoken èn ötgaon; Cees Robben: Ge doet mar zôo as ge denkt det goed is ... as et mar goed is .Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): AS voegwoord - als; ook in krachttermen: as te moeter; 2. voegwoord van tijd; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - As et waait, draaien alle meules (Pierre van Beek: - Tilburgse Taalplastiek 1972) - reactie tegen iemand die alsmaar bezwaren maakt in de geest van '...ja maar, als...""; 3. voegwoord van voorwaardelijkheid; As tis dèt is, dan fisteme. - Als het inderdaad zo is, feesten we .Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - As alles meelópt, hèmme optòcht (Pierre van Beek:-Tilburgse Taalplastiek 1969.) - Als alles goed gaat is het dik in orde .Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - As ge alles wilt, kèkte schèèl óp oew neus (Si'66) - Waarschuwing; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - As we jou nie han... (zie onder 'vurste (deur)'); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - As ónze kat en koei was, dan kónde gij ze mèlke (Pierre van Beek:-Tilburgse Taalplastiek 1964) - reactie op loze bezwaren (ja maar als...); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - jè, as we ham han, dan kosseme snippere (Cees Robben: '65) - reactie op bezwaren .Cees Robben – Kèkkis of ie kèkt Pietje... En as ie kèkt... Nie kèèke... (19541224); Henk van Rijen: asse mar kosse; Henk van Rijen: ast toevalleg geleege komt - als het uitkomt; 4. samentrekkingen van het voegwoord met het onderwerp bij de persoonsvorm; Dialectenquête 1887 Willems – ak, agge, asie, asze, ast, aswe/awe; ak = als ik; agge = als jij / gij; asie, assie = als hij; asse, asze - als zij het; asset = als het; aswe, awwet = als we het; agger = als je er; Cees Robben: ak et kós, dik et ôok; ak aajer ha; Cees Robben: agger mar èèrg in hèt; daor hèk meer kaans toe as dèk nog pestoor wòr; Henk van Rijen: asse mar kosse; Henk van Rijen: ast toevalleg geleege komt - als het uitkomt; 5. in plaats van 'dan'; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): ALS (ook 'as' uitgespr.). Wordt altijd gebruikt in plaats van 'dan' achter eenen vermeerderenden trap, alsook achter ander(s), niemand, niets, nooit; Henk van Rijen: grotter as en pèèrd"
Bron: Sterenborg, W. en E. Schilders (2014), Woordenboek van de Tilburgse Taal (WTT), Tilburg: Stichting Cultureel Brabant

als , ás , als; indien
Bron: Arts, Jan (2015), Brónsgreun Bukske, Editie Veldes dialek, Velden. +

<< vorige pagina