elektronische Woordenbank van de Nederlandse dialecten (eWND)

Sterenborg, W. en E. Schilders (2014), Woordenboek van de Tilburgse Taal (WTT), Tilburg: Stichting Cultureel Brabant

-aardig, aoreg, achtervoegsel, suffix; -aardig; kwaodaoreg; D. Boutkan: (blz.62) wènnen aorege meens
-achtig, -èèchteg, achtervoegsel, achtervoegsel; -achtig; waorèèchteg, waoterèèchteg, bèrgèèchteg, bistèèchteg, kènderèèchteg, gèèlèèchteg, gruunèèchteg; ...die lange kousen vond ik wel mèskesèèchtig. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Cees Robben:  treuzelèèchteg; dutselèèchteg; Cornelis Verhoeven:  -ACHTIG (-èètig) achterv., met grote frequentie en vrijheid gehanteerd; geplaatst achter ww-stammen, zelfst. en bijv.naamw, maar ook eigennamen om affiniteit, geneigdheid en gezindheid aan te geven; dansèètig, geneigd tot dansen, papèètig - belust op pap; Pietèètig - P. welgezind. Goem.-ACHTIG achtervoegsel (= suffix)- gelijkende op, eigenschappen hebbende van, geneigd voor. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  -ECHTIG - -achtig, achtervoegsel; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  -ACHTIG achter een zaaknaam betekent: 'houdende van': ik blijf thuis, want ik ben nie kermisachtig. Achter persoonsnamen drukt het de voorkeur, de toegenegenheid, de aanhankelijkheid uit: Ik ben nie börgemeesterachtig.
-dat, -dè, voornaamwoord, -dat: als tweede lid van voegwoorden: met een voorzetsel: vurdè, nòdè , durdè, zodè, umdè; met een voegwoord: asdè, irdè; met een bijwoord: toedè, meedè, swèlsdè
-hande, -teraande, achtervoegsel, Henk van Rijen - verschillende; -erhande, -erlei
-heid, -hei, -hèdje -heid, achtervoegsel, "-heid' in zeer uiteenlopende uitspraken en spellingen; vurzichteghei, wèrkelôoshei, völleghei; Cees Robben: verveelendeghei; gerèèchtegheid; kaojeghèd; ""Gij bent me 'n schoon stuk Veurzienighei, gij!” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); ...asof er z'n ziel en zaolighei van afhong... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); In z'n onneuzelhei gaaf oome Teun 'm et buukske... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); Ik heb oe al in 'n euwighei nie mir gezien. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); ...en z'n luihei naam ok al toe mee de jaore; (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); ...dè kan ik mee geen meensemeugelijkhei goedkeure. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); Geen kans van 'n meugelijkhei mir. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); ...dan kossen de buitenlui [...] toch impersaant mee zien, dè-t-er grutsighei zaat in et plaotske. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); ...en naa was 't wel 'n bizunderhei detter in Baozel langen tijd geen stommigheden veurkwamen... mar daorover wier natuurlijk nie geriddeneerd. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938) ; ...et is enkeld en alleenig mar verlegenighei... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); ...en Kareltje verschoot ineens van z'nen overmoed, wier rood van verlegenighei... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); Meervoud; ...zukke dommighedes (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun naor zee’; NTC 18-11-1939); ...ze brengt ons nog in moeilijkhedes! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); ...hij hield erg van zuutighedes... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); - zuutigheeën... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Troostweeg’, 1932)"
-heid, -heedes, achtervoegsel, meervoudsvorm bij woorden op -heid; IJdelheid van d'ijdelhedes... (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Architekt’, 1939)
-man, -man, achtervoegsel, -lieden, -lui, -man, Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'orgelman/ orgelmeense'
-meuk, mèùk-, voorvoegsel, pruts-; Cees Robben - 'Nog aaltij mieke-muik-wèèrik' - nog steeds prutswerk; WNT MEUKEN, muiken -(Beide vormen hebben een overvloed aan betekenissen. )
-middel, middel-, voorvoegsel, midden- (in composities); WBD (III.3.3:23) middelschip of middenschip = middenschip; middelgang of breeje gang = middengang c.q. middenpad
-moe, -meu, achtervoegsel, (achter een voornaam gevoegd) - tante, die zuster is van de moeder; Cees Robben - zi toen ons Maajke-meu; WNT MEU zie MOEI; 1) Eerst is 'moei' een naam voor de tante die zuster is van de moeder, doch het is daarna ook toegepast op de zuster van de vader, ten slotte op de vrouw van den oom.
-oom, -ôom, zelfstandig naamwoord, achter een voornaam gevoegd: onzen Jaonôom; Cees Robben – Piet-oom ((19810508); Anneke van ònze Tiestôom... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Annekes kleeke....); Dè was et ordêel, tenaostenbij/ van onzeTirrus-ôom... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dan wòrret iets aanders); Onze Tirrus-ôom ploetert aaltij/ vur et daogleks körsje brôod. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: As vadder belond); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - Kees-ôom, Peer-ôom, Sjèf-ôom = gebr. Van Boxtel (blz. 27); Piet van Beers – ‘Laandhonger’: M'n schôônvadder ha wè bos en wè laand van Kees-omke's ge-orve. (With Love; 1982-1987); Piet van Beers – ‘Unne mooien open dag’: Mar Jaonusoom die kent gin maot ..(With Love; 1982-1987); Jan Naaijkens, Dè's Biks: Janòòme, Pietòòme; Dirk Boutkan: (blz. 59) onze / jullie/ hullie ôom; Cornelis Verhoeven: -OOM, achter de naam gevoegd; Tuinstra ‘Enige opmerkingen over composita van het type Jan-oom’ (Nieuwe Taalgids 34:279); Antw. JAN-OOM znw. m. - schertsende benaming voor Lombaard, berg van Bermhertigheid, Fr. mont-de-pitié
-prutter, -prutter, achtervoegsel, 2e lid in een samenstelling; -liefhebber; Pierre van Beek – veugeltjesprutter, dèùveprutter; Cees Robben – Veugeltjes-prutters-praot (titel van de prent van 19600708); Stadsnieuws - Onze paa waar ene veugeltjesprutter, hij zaat aatij bij zen knòrries - Mijn vader was liefhebber van vogeltjes . . . (091108)
à bout portant, aboepartaon, aboepertaant, bijwoord, Uit het Frans: à bout portant: onverwacht, willekeurig; Frans Verbunt: plotsklaps (Fr. à bout portant); Stadsnieuws: Toen we siedereklaosliekes zaate te zinge, wier der aboepertaant gestrôojd. (130909); Van Rijen (1998): op stel en sprong
à la bonheur, allebeneur, alla bonneur          , bijwoord, Van Rijen (1998): mij goed, vooruit dan maar; Frans Verbunt: allebeneur - vooruit dan maar (Fr. à la bonheur); Stadsnieuws: Naa allebeneur, as ge dè naa zo gèère hèt, dan doek dè wèl (070207); Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 – ‘Diverse Meijerrijse woorden’ - Zoo spreken de Meierijers en schrijven ook van (...) alla beneur... ; alla bonneur; uit Franse ‘à la bonheur’, op goed geluk; Cees Robben – alla bonneur... (19600422); zie allebeneur
à propos, apprepoo, aprepoo, zelfstandig naamwoord, apropos, onderwerp, stuk; uit het Frans: à propos; meestal in de uitdrukking ‘van m’n à propos’ = van slag zijn, de kluts kwijt zijn; Cees Robben – Akkoe mar zie Sofie zèèk gelèek van munne apprepoo... (19641127); Cees Robben – Ik raokte gelèèk van munne aprepoo aaf toen onze Sooi van zunne sus ging... (19850906); Henk van Rijen: ak oe zie Sofie, zèèk gelèèk van menen aprepoo - ... van mijn stuk, de kluts kwijt; Zèèk van menen apprepoo geròkt... (Henriëtte Vunderink, Zonder èèrg, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)
aan, aon, òn, bijwoord, voorzetsel, "aan; Daor hèddem aon. - Daar komt hij aan .Ge meut nergeraand ònkôome; òn hèùs kôome .Cees Robben: ik trèk men miezezónneke mar is aon; wöróm kómde wir halfzat aon?; Cees Robben: ze zien mèn staon meej niks aon; as ge óp hèùs aon gaot; Pierre van Beek: Ik bèn er goed aon bekènd - ik ben er goed mee op de hoogte. (TT); Henk van Rijen: tis dik aon - het is nauwe vriendschap; Van Delft - Zij is er goed ""aan"" bekend zegt men in plaats van: zij is er goed mede bekend. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Dialectenquête 1879 Kernkamp – Ze waandelden tot oan de staad; Van Rijen (1998): 'On zo-n kèèr hè-k niks aon - met zo'n wagen kan ik niets doen.'; D. Boutkan: (blz.41) 'aon/ òn' als ww-deel; - En vurlichting waar der toen nòg nie bij, dus veul vraauwe waare-n-er èllek jaor steevaast bij. Dan waare ze wir aon de tèl, èn asse ’n mònd of zis op scheut waare, dan werd de luurkörf wir klaor gezèt. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); òn; aan; Dènkt eraon dègger on dènkt . - Vergeet niet eraan te denken. A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - ik bèb et òn men hart; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - hij heej gezeej dèttie òn me zal dènke; Henk van Rijen - òn zon kèèr hèk niks aon; Henk van Rijen - òn höös koome; Henk van Rijen - òn kouse nuuw voete braaje; WBD III. 2. 2:83 'aan zijn' - verkering hebben"
aanaarden, ònèèrde, zwak werkwoord, aanaarden; WBD I:1453 aardappels aanaarden: 'aonèèrde', 'onéérde'
aanberen, ònbèère, zwak werkwoord, ònbeere - bèèrde aon - òngebèèrd, WBD (Hasselt) laten dekken v. e. varken), aldaar ook 'bèère' genoemd; - (geen stamvocaalkrimping); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zw. ww. tr. aanberen, (een zog) door de beer laten dekken
aanbesogneren, ònbezoelieje, zwak werkwoord, Henk van Rijen - aansukkelen
aanbetijen, ònbetije, ònpertije, zwak werkwoord, FVv zijn gang gaan; 'lot em mar ònbetije' - laat hem zijn gang maar gaan; Stadsnieuws - Lòt em mar en bietje ònbetije, dan gaoget wèl wir oover – Laat hem maar een beetje zijn gang gaan, dan . . . (070908); WNT - BETIJEN - in deze vorm alleen nog in den tegenw. tijd als onz. ww in gebruik. Reeds in het Mnl. kende men de uitdrukking 'enen laten betien - iemand laten begaan; de algemeene taal heeft dat later veranderd in 'iemand laten betijen’.; begaan; Toine Raaijmakers (informant) - aanmodderen, zo maar bezig zijn; lòt em mar ònpertije - laat hem maar begaan/ betijen, zijn gang maar gaan; De Wijs – Laot ‘um mar aonpartije, hij is nie gewôôn, maar kaaigek (23-10-1963); Toine Raaijmakers (informant) - Lòt en mar wè-d-ònpertije - Laat hem zijn gang maar gaan; – is eigenlijk een misvorming van ònbetije
aanbieden, ònbieje, sterk werkwoord, ònbieje - bôoj aon - òngebóje, aanbieden; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'aonbooi'
aanbinden, ònbèène, sterk werkwoord, ònbèène - bond aon - òngebonde, aanbinden; Dirk Boutkan (1996) - (41-42) ònbèène - bènd er dees mar aon; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANBIJNEN - aanbinden (Kempen)
aanbranden, ònbraande, zwak werkwoord, ònbraande – braande(n) aon - òngebraand, aanbranden, ook figuurlijk; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANBRANDEN - ombrane wkw (branden on, ongebrant): De pan is aangebrand; het riekt daar aangebrand (naar iets dat aanbebrand is)
aanbreien, ònbraaje, zwak werkwoord, ònbraaje - braajde aon - òngebraajd, aanbreien; òn kouse nuuw voete braaje - aan kousen nieuwe voeten breien; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zw. ww. tr. aanbreien, beginnen te breien, nl. op de plaats waar de vernieuwing een aanvang neemt. Z. a. Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANBREIEN - wkw (bréj ón, ongebréje of onge9brè:) - gedurig breien; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANBREIEN - een versleten stuk v. eene kous vervangen (aangebreeën)
aanbrengen, ònbrènge, sterk werkwoord, ònbrènge - bròcht aon - òngebròcht, aanbrengen; werkwoord, sterk; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - Brengt me een beetje water aan. Ook: kenbaar maken bij het gerecht e. d.
aandacht, òndacht, zelfstandig naamwoord, aandacht; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'aondacht'; Henk van Rijen - 'òndaacht’
aandeel, òndêel, zelfstandig naamwoord, òndiltje, aandeel, aandeeltje; Henk van Rijen - aandeel, part
aandenken, òndènke, zelfstandig naamwoord, aandenken, voorwerp dat aan iets of iemand herinnert; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANDENKEN - znw. o. - voorwerp waardoor men aan afgestorvenen blijft denken.
aandoen, òndoen, sterk werkwoord, òndoen - di aon - òngedaon, aandoen (in div. bett. ); Henk van Rijen - doe es gaaw oew aaw aon; WBD (III. 2. 1:264) òndoen of ònsteeke (v. d. laamp) = aansteken; WBD (III. 1. 3:7) 'aandoen' = zich aankleden; Bont - aandoen 1) aantrekken, aankleden, 2) aanranden . . . (z. a.); Zegsw. 'met iemenden of iejt aandoewn' kan ook betekenen: zich behelpen met. Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANDOEN, - een kleed, hoed, schoen, ring aandoen; slecht, poverkes aangedaan (gekleed). Z.a. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANDOEN - voor 't gerecht brengen; beslag op iemands goed leggen; aanvallen, aanranden; wdk: zich aankleden; enz. 'me(t) iemand aandoen - ongeoorloofde liefdesbetrekkingen hebben
aandraaien, òndraaje, zwak werkwoord, aandraaien; WBD 'aondraoje', 'òndraoje', ‘andrèèje' (II:1012) - aandraaien (van de kettingdraden); ook: 'aonknéúpe', 'anknéúpe' genoemd; WBD 'aondraojplank', 'òndraojplank' (II:1013) - aandraaiplank; WBD òndraajer (of: -draojer?); 'aondraojer' (of: òn-?) (II:1016) - aandraaier: aandraaiband; ook: type aandraaihaak; WBD III. 2. 1:264 'aandraaien' = het licht aansteken
aandraaier, òndraaier, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - ònknêûper, man die de kettings aan het kettingraam knoopt
aanduwen, òndouwe, òndaawe, sterk werkwoord, òndouwe - douwden aon - òngedouwd, aanduwen; ene waogen òndouwe - aanduwen, op gang brengen; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANDOUWEN - aanduwen; ondaawe : Henk van Rijen - aanduwen
aangaan, òngaon, zelfstandig naamwoord, onderneming; eemigreere dès en hil òngaon; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - AANGAAN, voor 'beginnen' verouderd. Z. a. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – ONGAON: 'n hil ongaon - een omvangrijk karwei; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'ongaon' zn - onderneming
aangaan, òngaon, sterk werkwoord, aangaan; Cees Robben – Wè kiendjes kôope òngao . . . ; WBD (III. 2. 1:478) 'aangaan' = blaffen (v. e. hond); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – AANGAAN (ongaon) ov. ww. , meestal als zelfstandig naamwoord gebezigd; een begin maken dat meteen het halve werk is: 't is mèt 'n ongaon (De Bont). Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANGAAN, ongon, wkw. - aangaan, betreffen; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANGAAN - heengaan, weggaan; beginnen (b. v. de mis); kwalijk, barsch toespreken; toebehoren; iemand aangaan - dringend verzoeken; aan iemand aangaan- hem aansporen, aanzetten; gevoelig berispen of afranselen; aan iet aangaan - er aan beginnen
aangebonden, òngebonde, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "Van Delft - ""Hij is kort aangebonden"", hij kan niet veel verdragen, hij wordt spoedig driftig of kwaad. (Een geit, die op een grasveldje staat en ook maar aan een kort touwtje gebonden staat, rukt en trekt er ook veel aan.) (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)"
aangebrand, òngebraand, bijvoeglijk naamwoord, "aangebrand; (figuurlijk.) zwanger vóór het huwelijk; N. Daamen - Handschrift 1916 - ""oangebraand - Ze is oangebraand (buiten echt zwanger)""; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - deelw. bnw. aangebrand: 'Z'is aangebrand' gezegd als een meisje dat verkering heeft zwanger wordt. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANGEBRAND - heel mager, zoodat de huid aan de beenderen kleeft. Ze is aangebrand - bedrogen, verleid (.van eene jongedochter); Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'ongebrand’ deelw - aangebrand"
aangehaald, òngehaold, bijvoeglijk naamwoord, "aangehaald, aangedaan door; Van Delft - ""Wè is dè keind toch aongehaold mej bukpènt"" beteekent dat een kind telkens aan buikpijn onderhevig is. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)"
aangeladen, òngelaoje, bijwoord, blijkbaar uit 'aanladen', maar als werkwoord niet bekend; dronken; Dè uurke wier enen halve naacht/ ik was goed òngelaoje (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dur de maand gevalle...); Piet van Beers – ‘Grèèze cèlle’: Toen ik zèlf nao nog wè slokke/ Òngelaoie zèè vertrokke... (Spoeje doemmeniemer; 2009)
aangelegd, òngeleet, bijvoeglijk naamwoord, voltooid deelwoord, van 'lègge'; behept; Èrgeraand meej ongeleet zèèn = Ergens mee behept zijn. Cees Robben – Ik ben nie bang vur ’n ongeleet aai... (1987016)
aangemaakt, òngemókt, bijvoeglijk naamwoord, volt. dw. aangemaakt- onderhevig; Pierre van Beek - òngemòkt zèèn meej en kwaol - aan een kwaal lijden (Tilburgse Taaklplastiek 171); Frans Verbunt - òngemokt meej bökpènt - geplaagd door buikpijn; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - deelw. / bnw. aangemaakt, onderhevig: 'Hij is vuil (veul) mee de bökpent aangemakt' - hij heeft veel last van buikpijn.
aangemonteerd, òngemetoerd, bijvoeglijk naamwoord, opgedirkt; gez. Pierre van Beek - ongemetoerd is knap (Tilburgse Taaklplastiek 172); Henk van Rijen - 'ògemontôêrd' - mooi aangekleed, opvallend opgemaakt, naar eigen smaak
aangenaam, òngenaom, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, aangenaam
aangetrouwd, òngetrouwd, bijvoeglijk naamwoord, aangetrouwd; MP gez.  Òngetrouwd is òngescheete. Frans Verbunt - òngetrouwd is òngedouwd - je hoort niet echt bij de familie; WBD III. 2. 2:79 'aangetrouwde dochter' = schoondochter; WBD III. 2. 2:79 'aangetrouwde zoon' = schoonzoon; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - bnw. aangetrouwd, aangehuwd: 'Aangetröwd is aangescheite' de band met aangetrouwde familie is niet innig, waaruit zich dan sekundair de bet. ontwikkelt van: aangetrouwde familie is bij de bloedverwanten niet in tel.
aangetrouwde, aongetrouwde, bijvoeglijk naamwoord, aangetrouwde; namelijk leden van de schoonfamilie; in het Tilburgs meestal ‘kaawe kaant’ genoemd; Cees Robben – Over d’n aongetrouwde kaant (titel van de prent van 19641106)
aangeven, òngeeve, sterk werkwoord, òngeeve - gaaf aon - òngegeeve, aangeven; WBD III. 3. 3:293 òngeeve = zich laten inschrijven voor het huwelijk; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANGEVEN wkw - aangeven, ook bij de burgerlijke stand
aangewaaid, òngewaajd, bijvoeglijk naamwoord, Henk van Rijen - niet getrouwde schoonfamilie
aanhalen, ònhaole, zwak werkwoord, ònhaole – hòlde(n)aon - òngehòld, aanhalen; WBD (III. 2. 1:487) ònhaole = een hond vleien; ook: fluren; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANHALEN, - aanbrengen, ontvangen, aanlokken; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANHALEN - vriendelijk ontvangen, minzaam bejegenen; aanbrengen, bijhalen (hout voor het vuur). Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - ‘onhaole’ ww - aanslepen
aanhang, ònhang, zelfstandig naamwoord, aanhang; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'aonhang'; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANHANG, znw. m. - Betrekkingen, gezelschap, met een misprijzende beteekenis: ze moet altijd - hebben.
aanhangen, ònhange, sterk werkwoord, ± de dupe zijn; Ge hangt eraon! - je bent erbij!; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANHANGEN: . . . er aan hangen - verliezen in het spel
aanhouden, ònhaawe, sterk werkwoord, aanhouden (div. betekenissen); Cees Robben – agge rèèchs ònhaawt; haawe we naaw links òf rèèchs aon?; Henk van Rijen - Haawt oewe jas mar aon. WBD III. 3. 1:353 'aanhouden' = arresteren; 258 'aanhouden' = zaniken, zeuren; WBD III. 1. 4:50 'aanhouden' = aandringen; WBD III. 2. 2:110 'aanhouden'= ongehuwd samenleven; GD07 die hò zen sòkken òngehaawe; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANHOUDEN - omgang hebben, verkeren; blijven houden; brandende houden; aanlokken, aantrekken. – ònhaawe - hiel aon - òngehaawe (geen vocaalkrimping); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - st. ww. 1) intr. (het) aanhouden (met iemand), het met hem houden, één lijn trekken met, op iemands zijde staan. 2) tr. aanlokken, aanhalen. Z. a. Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANHOUDEN, wkw - aan het branden houden, aanbranden, liefdesbetrekkingen hebben. Z.a.
aanhouder, ònhaawer, ònhaaw, zelfstandig naamwoord, aanhouder; gez.  Den ònhaawer wint; WBD III. 2. 2:111 'aanhouder' = minnaar; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANHOU(D)ER - die met dieven aanspant, verheler en opkooper van gestolen goederen; die ongeoorloofde liefdesbetrekkingen met eene vrouw heeft, bijslaper (concubinus). Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANHOUDER - znw. m. - vrijer, in ongunstige beteekenis: 'hoeveel aanhouders heeft ze al wel niet gehad?'; Frans Verbunt - buitenechtelijke partner; WBD III. 2. 2:111 'aanhouder' = minnaar; Cees Robben – 'ze hee wir unne nuuwe aonhauwer'
aanjagen, ònjaoge, sterk werkwoord, ònjaoge - joeg aon - òngejaoge, aanjagen; schrik ònjaoge - bang maken; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANJAGEN, wkw - schrik, vrees, het vuur het wild –-
aankijken, ònkèèke, sterk werkwoord, ònkèèke - keek aon – òngekeeke, aankijken; Cees Robben – ik zal oe er nie op ònkèèke; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - iemand meej zene rug nòg nie ònkèèke (RL '48) - links laten liggen; – in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij kèkt aon
aankleden, ònkleeje, zwak werkwoord, ònkleeje - kleede(n) aon - òngekleed, aankleden
aankloten, ònklôote, ònklôoje, zwak werkwoord, ònklôote - klotte aon - ongeklót, aantobben, aansukkelen; Cees Robben – We klôoten hier zó mar aon; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - mar ònklôote meej sint Thoomas' hunneke (Si'67) - Maar wat aanrommelen met het hondje van Sint Thomas; WBD III. 1. 4:54 'aankloten' = aarzelen; 371 'wat aankloten' = stuntelen; – ònklôote - klotte aon - ongeklót (met vocaalkrimping); – ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij klot aon; Stadsnieuws - et schiet nie op, hij leej mar en biet je òn te klôoje (041006); Buuk = aanrommelen, ongeïnspireerd werken (ook: ònmèùkeïe); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zw. ww. intr. aankleuten, aankloten; Ge moet mar wa met em aankleute'; langzaam met iets verder gaan. Z.a. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – AANKLOTEN (onkloo:te) onov. ww, werken zonder zich al te veel illusies te maken omtrent het resultaat, zijn best doen in het besef van eigen beperkingen en afhankelijkheid. Z. a. Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'onklòòte' ww - zie klòòte
aanknopen, ònknêûpe, zwak werkwoord, aanknopen; WBD 'aonknêûpe', 'anknéúpe' (II:1012) - aanknopen van kettingdraden; ook: 'aondraoje', 'andraoje' of 'andrèèje' genoemd
aanknoper, ònknêûper, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - draadmaker (op textielfabriek); …onze Co werkte op un wollenstoffefebriek, hij waar daor ònknèûper… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD 'anknöpster' (II:1012) - aanknoopster: vrouw die 'aandraait'; Henk van Rijen - = òndraajer, man die de 'kettings' aan het kettingraam knoopt.
aankomen, ònkoome, sterk werkwoord, ònkoome - kwaam aon - òngekoome, aankomen; Ge meut er nie ònkoome. Hoeveul is ze òngekoome?; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - aonkwaarapen; Cees Robben – ge komt er niemer aon; wörom komde wir halfzat aon?; èn aster op ònkomt; ak zat ònkoom; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - ik moes òssebloed drinke óm òn te koome; WBD III. 3. 1:267 'niet nakomen' = idem; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANKOMEN - aankomen, arriveren, groeien, bloeien; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANKOMEN - beginnen (twist, brand); groot worden (kind, gewas); voegen, passen; iemand hooren aankomen - iemands inzicht raden.
aankwakken, ònkwakke, zwak werkwoord, Frans Verbunt - koome ònkwakke - waggelend komen aanlopen; Stadsnieuws - Daor komt ie eindelek ok es ònkwakke. (300909)
aanlanden, ònlaande, zwak werkwoord, aanlanden, ergens arriveren; dan zèmme tòch goed òngelaand... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Van veurenaaf aon)
aanlaten, ònlaote, sterk werkwoord, ònlaote - liet aon - òngelaote, aanlaten, niet uitmaken; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANLATEN - Laten aanhouden (v. e. kleedingstuk); door laten branden (vuur, licht); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANLATEN - laten branden
aanleg, ònlèg, zelfstandig naamwoord, aanleg, talent, geschiktheid; Hij heeter ginnen ènlèg veur. Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANLEG znw. m. : Hij heeft geenen - voor . . . (muziek, studeren…)
aanleggen, ònlègge, sterk werkwoord, ònlègge - li aon - òngeleej, praes.: hij leej aon; de arbeid aanvangen; een tocht onderbreken; een café bezoeken; – Bij mene vurregen baos moes ik om aacht uur ònlègge. – Zumme bij 't Dòrsteg Hèrt ònlègge?; Interview Hermans - 1978 - “…ge had nie veul sènte, ge kost nie veul ònlègge… èn mènne kastelein, assie oe kènde dan pofte ie wèl… (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview met de heer De Kok (1978) –  Jè, bij Jan van Aorendonk hèbbe we ene tèèd gewist dè we om vèèf òf zès uur òn moese lègge, war. Èn dan smòndags môoge we om half zeuven ònlègge; WBD (II:667) ònlègge - beginnen met het werk (niet vermeld); WBD III. 3. 1:383 'aanleggen' = mikken (om te schieten); Buuk = een café bezoeken; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zw. ww. tr. . . . 5) inchoatieve waarde heeft het ww. in ' ene meet aanlegge' het eerste begin maken met de bouw van een mijt. Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANLEGGEN, onlè:, wkw. Het goed - ; doelmatig handelen
aanleggen, likkisaon, samentrekking, leg ik eens aan; aanleggen in een cafeetje. Cees Robben – En onderweege likkisaon... (19550716)
aanleggen, aonlègge, zwak werkwoord, "aanleggen; 1. in het bijzonder een cafeetje bezoeken; In 't geensgaons hebben we 'ne keer aongeleed, en toen we terugkwame nóg 'ne keer. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 6; NTC 5-11-1938); Cees Robben – En onderweege likkisaon... (19550716); Cees Robben – Ik legde is aon (19590801); 2. werk krijgen; Anoniem – 1959 – ; Jaans zaag de kaoi rikkemedaosie; naauw kossie nieveraans aonlegge .(Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); 3. het werk in de textielfabriek hervatten na de middagpauze; 1941 - De jongeren hebben er geen denkbeeld van hoe het vijftig jaren geleden met de arbeiderstoestanden en ook met die van de kleine burgerij was gesteld. Er waren ontzettend lange arbeidsdagen en er werd zeer karig loon verdiend. De fabrieken ratelden van des morgens zes tot des avonds zes, zeven uur en niet zelden tot acht, negen, en als het voor de werkgevers druk was soms tot middernacht. Geschaft werd er om acht uur één kwartier voor de boterham; de drijfriemen bleven echter op de losse poelie voortloopen, zoodat terstond als het kwartier om was de arbeid weer voort kon gaan. Om twaalf uur was de grootte rusttijd om te gaan eten tot half twee; maar ouderen herinneren zich den tijd nog wel dat op veel fabrieken om een uur weer moest worden “aangelegd”, zooals het heette. (Anoniem; in Nieuwe Tilburgsche Courant 30-01-1941, ‘Hoe was het “in onze streken?""’)"
aanleren, ònleere, werkwoord, ònleere - leerde(n) aon - òngeleerd, aanleren; dè hèdde gaa òngeleerd; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANLEEREN - Ge zult uwen stiel gauw – .
aanlopen, ònlôope, sterk werkwoord, ònlôope - liep aon - òngelôope, aanlopen; duren; Komt nog mar is ònlôope. WBD III. 4. 4:120 'aanlopen' = duren; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANLOOPEN – uitblijven: het zal nog een jaar – eer dat het werk gedaan is.
aanmaken, ònmaoke, zwak werkwoord, ònmaoke - mòkte(n)aon - òngemòkt, aanmaken; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANMAKEN - gereed maken (stoof, kachel); bijleggen: hij alleen kan het opnieuw – .
aanmeukelen, ònmèùkele, zwak werkwoord, Frans Verbunt - aanrommelen; Buuk ongeïnspireerd werken (ook: ònklôoje, ònklôote)
aannaaien, ònnaoje, zwak werkwoord, ònnaoje - naojde(n)aon - òngenaojd, aannaaien; MP gez. Zich gin ooren òlaote naoje. Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANNAAIEN -  ge zult hem geen ooren – (niets wijsmaken, d. i. : hij is geen ezel); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANNAAIEN - spr. iemand ooren aannaaien
aannemen, ònneeme, sterk werkwoord, ònneeme - naam aon - òngenoome, aannemen; Cees Robben – dan zèède òngenoome; gez.  goed van ònneeme - goedgelovig; — in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij nimt aon; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANNEMEN: een boodschap aannen , als lid opnemen; hij is goed/slecht van aannemen (leert gemakkelijk / moeilijk) Z. a. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANNEMEN: goed, gemakkelijk, slecht, moeilijk van aannemen zijn - . . leren
aannuveren, ònuuvere, zwak werkwoord, ònuuvere - uuverde aon - òngeuuverd, Pierre van Beek - aansporen, aanmoedigen; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'ònuuvere' ww - stimuleren; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – AANUVEREN (onnúvere) ov. ww - enthousiast maken, opstoken, aansporen; uit hypercorrectie wel eens uitgesproken als 'aanoefenen'. Vgl. 'uver'. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zw. ww. tr. aanuveren, de ijver aanwakkeren. Z. a.
aanpassen, ònpaase, zwak werkwoord, ònpaase - paaste(n)aon - òngepaase, aanpassen; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANPASSEN - Een kleedingstuk, schoenen - -. Men bezigt meer 'passen'.
aanpeuteren, ònpeutere, zwak werkwoord, Pierre van Beek - hard werken, flink doorwerken
aanpiepen, ònpiepe, zwak werkwoord, ònpiepe - piepten aon - òngepiept, ònschiete' in kindertaal; kleding aantrekken; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANPIEPEN - in de kindertaal 'aanschieten': me zullen oe' fraksken is aanpiepen.
aanploegen, ònploege, zwak werkwoord, aanaarden met de ploeg (van aardappelplanten); WBD I:1454 (Hasselt) ònploege
aanpresenteren, aonprissenteere, aonprizzenteere, zwak werkwoord, iets of zichzelf aanbieden dan wel aanbevelen; contaminatie van presenteren en aanbieden; Ons Lia presenteerde der èège aon om de soep op te scheppe. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
aanraden, aonraoje, ònraoje, zwak werkwoord, aanraden; Cees Robben – Mar afraoje is aonraoje (19641106) [met een negatief advies bereik je vaak het tegendeel]; ònraoje; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'aonraojde'
aanraken, ònraoke, zwak werkwoord, ònraoke - ròkte(n) aon - òngeròkt, aanraken
aanranden, ònraande, zwak werkwoord, ònraande - raande(n)aon - òngeraand, aanranden; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANRANDEN - aanvallen om te berooven; aanklampen: de kleermaker randde hem op straat aan voor zijn schuld.
aanrecht, nòrrècht, aonrecht, naarècht, naorècht, nòrrèècht, òrècht, ò, zelfstandig naamwoord, aanrecht; Meej den handdoek dieter bij de nòrregt aaltij hong, zonne blauwgerèùte, moes ik men èège mar afdrêûge. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); De radio stond dan op de nòrregt want in de kaomer zitte waar der dur de week nie bij. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Op de nòrregt laag de moter van et wasmesjien, die digget niemer. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Stadsnieuws: Der stao me tòch enen hôop omwaas op de nòrrèècht. (140207); Frans Verbunt: aanrecht; Cees Robben – Waor leej m’n schaors, troeleke..? .. Op d’n naoricht.... menneke... (19580118); zie nòrrècht; Zet et mar op den òrècht. Ze stond òn den òrecht. - Ze stond bij het aanrecht. Mandos - Brabantse spreekwoorden: zie mar is dègge de schootels onder den òrecht krèègt (vB (Tilburgse Taalplastiek 1970) - aansporing om met het werk voort te maken; Henk van Rijen: ze stin òn den òrecht; Henk van Rijen: der stòn kaojkes in den òrecht; Van Rijen: 'ónrèècht, òrecht'; – aonrecht ? ònrècht ? òrècht ? òrecht ? òrcht; Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'orricht’ zn - aanrecht; aonrècht; het aanrecht; Zèt alles mar óp den aonrècht. - Zet alles maar op het aanrecht .WBD aonrècht, naarècht, gutstêen - aanrecht, gootsteen (zonder duidelijk onderscheid); Cees Robben: ast óp den aonrècht in en kumke leej; Fonologische varianten: aonrècht, ònrècht, òrècht, òrecht, òrcht, naarècht, nòrècht; zie nòrèècht, nòrcht; naarècht; dus niet onzijdig , aanrecht; WBD naarècht, aonrècht - aanrecht; uit 'den aanrècht': proclisis fonologische varianten: nòrècht, nòrcht
aanrecommanderen, aonrikkemendeere, ònrikkemendeere, zwak werkwoord, ònrikkemendeere – rikkemendeerde (n) aon - òngerikkemendeerd, contaminatie van ‘aanbevelen’ en het Franse ‘recommander’ = aanbevelen; Cees Robben – [onderwijzer tegen een moeder die haar zoon aan een baan wil helpen:] Ik kan nie over ‘m stuite, mar omdè gèt-zèèd zal ik opnoteere dek van de week moet optillefeneere en ’m aon rikkemendeere.. En dan moet ie mar solliciteere.. (19720128); ònrikkemendeere; aanprijzen, aanbevelen, recommanderen; Cees Robben – ik zal em ònrikkemendeere; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zw. ww. tr. aanrekonmanderen, aanbevelen. Reelick e.a. - Bosch' woordenboek (1993 & 2002) - aonrikkemedere
aanschaffen, ònschaffe, zwak werkwoord, ònschaffe - schafte (n) aon - òngeschaft, aanschaffen; Cees Robben – we han toch veul beeter ene goejen bok kunnen ònschaffe; Cees Robben – Ik hèb mar en nuu klok òngeschaft; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSCHAFFEN wkw. zeldz . , 'aankoopen',
aanscherpen, aonschèèrepe, zwak werkwoord, aanscherpen, scherp maken; De Wijs – (Gehoord van ’n rasechte Tilburger, vertellende van z’n operatie) Den dokter most 2 keer z’n mis aonscherpe veur dettie deur munne pens kos koome    (17-10-1966); zie aonwitte
aanschieten, ònschiete, sterk werkwoord, ònschiete - schôot aon - òngeschoote, aantrekken (van kleren); Ge schiet tòch wèl ne jas aon meej zon kaaw. Cees Robben – dan kundem sebiet wir ònschiete; Cees Robben – ‘'t is den liste keer dè ge menne jas aonschiet’; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - st. ww. tr. + intr. aanschieten 1) tr. garven en schoven met zekere snelheid werpen naar de persoon die ze optast; 2) (een of ander kledingstuk) snel aantrekken. J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - AANSCHIETEN, een hemd of rok, of ander kleedingstuk, voor 'aantrekken' . Z. a. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - AANSCHIETEN - aandoen (bij Hoogstraten aangetekend); Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSCHIETEN: kleedingstuk haastig aantrekken; Van Dale aanschieten - haastig aantrekken (van kleren)
aanslaan, ònslaon, sterk werkwoord, ònslaon - sloeg aon – òngeslaon, geen vocaalkrimping; ik slao - gij slaot - hij slao; aanslaan; Henk van Rijen - aanspreken, aanbreken, beginnen te gebruiken; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'nooit hoog aongeslaon'; WBD 'aonslaon (of: òn- ?) (II:1039( - aanslaan; Henk van Rijen - 'Dè seklaade aaj zu me onderaand us ònslaon'; WBD III. 3. 1:379 'aanslaan' = salueren; kreunen, jammeren van pijn; WBD III. 1. 4:255 'aanslaan' = luid schreien; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - st. ww. intr. aanslaan 1) met overdreven ophef gewagen van; 2) heftig kreunen of jammeren van pijn. Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Toen hadde nòg die tuuberkuulooze koeje, hoen völleghèd dè was, dè hèbbe ze op et momènt, dè hèbbe ze gòddank nie mir. Mar ôot dèsse dervan ònsloege man dègge der niks mir meej kost doen!” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels)
aanslag, ònslag, zelfstandig naamwoord, aanslag (i. a. b.); Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'aonslag'; WBD (II:738J ònslag - aanslag, het verlengstuk aan de zool dat onder de hak komt te zitten (niet vermeld); WBD III. 3. 1:340 'aanslag = belastingbrief
aanslepen, ònslèèpe, zwak werkwoord, aanslepen; Cees Robben – ik krèèg dees jaor de honde mar nie òngesleepe; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSLEEPEN - met moeite aanbrengen; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANSLEIPEN - lang duren, langdurig zijn, aanslepen
aanslijpen, ònslèèpe, zwak werkwoord, ònslèèpe – slipte aon - òngesleepe, aanslijpen; AANSLIJPEN  Ne punt aanslijpen (fijner slijpen); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) -
aansluiten, ònslèùte, sterk werkwoord, ònslèùte - slôot aon - òngesloote, aansluiten; WBD III. 4. 4:201 'aansluiten' = grenzen; ook 'raken', 'aanliggen'; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSLUITEN - aan een ander voorwerp sluiten of passen.
aansmoren, ònsmoore, zwak werkwoord, WBD III. 2. 3:281 'aansmoren' = roken
aanspannen, ònspanne, zwak werkwoord, ònspanne - spande(n) aon - òngespanne, aanspannen; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSPANNEN - dicht op een spannen
aanspeten, ònspeete, zwak werkwoord, aanhechten, vasthechten; Pierre van Beek - met een speld dichtmaken (van een luier); Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSPETEN - aanspelden: zij heeft den kraag van het kleed maar aangespeet. WNT - - AANSPETEN bedr. zw. ww. Uit 'speten' aan een spit doen, en 'aan' (bw), in de zin van ‘aanhechten; eigenlijk het braadspit of een zilveren of houten speetje door het voorwerp steken en het zoodoende vasthechten.’; Joos SPETEN ww, overg. = spelden (affigere acicula; hij speette het kruis op mijn borst. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zw. ww. tr. aanspeten, aanspelden: enen doek, ene nuizek (neusdoek) aanspeite. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANSPETEN - aanspelden
aanspraak, ònspraok, zelfstandig naamwoord, aanspraak, gelegenheid om mensen te spreken, voordracht; De kènder moesen en ònspraok doen - De kinderen moesten een voordracht houden/ versje opzeggen; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSPRAAK - znw. vr. ; zonder mv. Alleen van meisjes gezegd en meestal in de uitdr. : aanspraak hebben, d. i. aangesproken worden. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANSPRAAK - aanspraak hebben - verkeeren, sprek, van eene jongedochter, gevrijd worden.
aanspreken, aonspreeke, ònspreeke, sterk werkwoord, "aanspreken; Van Delft - - Iemand uit het volk, die een autoriteit wil raadplegen wijl hij meent verongelijkt te zijn, zegt, dat hij ""andere mannen zal aonspreken"" ofwel dat hij ""hoogerop zal gaon"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); ònspreeke; aanspreken; Pierre van Beek - aandere manne ònspreeke - hogere instanties om hulp aanklampen; — in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij sprikt aon; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSPREKEN – wkw - Tot iemand het woord richten."
aanstaan, ònstaon, sterk werkwoord, ònstaon - ston(d) aon - òngestaon, aanstaan; Cees Robben – jouwen meens stao mèn nie aon; dè stond mèn wèl aon; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSTAAN - wkw - bevallen
aanstaande, ònstònde, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, aanstaande; WBD III. 2. 2:84 'aanstaande' = jongen met wie een meisje verkering heeft; idem = meisje met wie een jongen verkering heeft
aansteken, aonsteeke, ònsteeke, sterk werkwoord, aansteken; het electrisch licht aandoen; Piet van Beers – ‘’t Jaor is wir om’: ...èn steeke we de laamp wè laoter aon. (Brabants Bont 1; z.j., ca. 2005); ònsteeke; aansteken, aan het branden brengen, besmetten; WBD (III. 2. 1:264) ònsteeke = aansteken, ook aandoen (v. d. lamp); WBD III. 2. 3:161 'aangestoken' = wormstekig; - ònsteeke- staak aon - òngestooke; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSTEKEN – wkw - het vuur, het licht, eene pijp – ; meer: in brand doen. contact zoeken met een meisje; Audioregistratie 1978 - Meej vrije?… Vrije, dè, huhu, dè was toen meej, dè was en moejlekheid! Dan ginge ze ze ònsteeke, zin ze vruuger! Ik gao ze ònsteeke, ik gao ze onsteeke zin ze dan! Èn as dè mèske vuur gaaf, dè was, dè was dè dè goed kwaam!  (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
aanstellen, ònstèlle, zwak werkwoord, ònstèlle – stèlde(n) aon - òngestèld, aanstellen, benoemen; zich abnormaal gedragen; Stèlt oewèège nie zo aon!; WBD III. 1. 4:96 'aansteller' = hansworst; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSTELLEN - in dienst stellen
aansterken, ònstèèreke, zwak werkwoord, aansterken, consolideren; Cees Robben – om der kas òn te stèèreke;
aanstiefelen, ònstiefele, zwak werkwoord, Frans Verbunt - parmantig aan komen stappen; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'onstiefele' ww - met vaste tred naderbij komen
aanstoten, ònstôote, sterk werkwoord, ònstôote - stotte(n) aon - òngestôote, aanstoten; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSTOOTEN - Meest in wederkeerige of lijdende vormen met de bet. v. slecht, zonder smaak gekleed gaan. Z. a.
aantamboeren, òntamboere, zwak werkwoord, Pierre van Beek - z'n gang gaan; Pierre van Beek - lòt em mar òntamboere - laat hem zijn gang maar gaan; De Wijs – Ze is nie katholiek ôk nog nie mar ze motte mar aon tamboere (04-07-1969); Frans Verbunt - òntamboereere, ontamboere - zijn gang gaan; WNT - - TAMBOEREN 1) op de tamboer slaan; 2) Oneig. door kloppen, slaan o.i.d groot rumoer maken; 3.) Oneig.: (gemeenz. ) op iets aandringen, tamboereeren. NIET in de bet. 'zijn gang gaan’.
Aante, Aante, eigennaam, Aant (met de e van de tweede naamval); van Antonia?; Cees Robben – (19740329)
aantekenen, òntêekene, zwak werkwoord, òntêekene - têekende(n) aon - ongetêekend, aantekenen, in ondertrouw gaan; Goern. AANTEEKENEN - opschrijven; goed, slecht aangeteekend staan
aantreden, òntreeje, sterk werkwoord, Henk van Rijen - aantreden
aantrekken, òntrèkke, sterk werkwoord, òntrèkke - trok aon - òngetrokke, aantrekken; Cees Robben – ik trek men miezezonneke mar is aon; WBD 'antrèkke' (II:1041) - aantrekken = opdeunen; ook: óphaole; WBD III. 1. 3:7 'aantrekken' » zich aankleden, ook: 'aandoen’; WBD III. 1. 4:435 'aantrekkelijk' = begeerlijk; Goem AANTREKKEN - wkw - Ne jas – , zijn stoute schoenen – Z. a. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANTREKKEN  - vriendelijk ontvangen, aanhalen, minzaam bejegenen
aantuigen, aontèùge, zwak werkwoord, ònteuge - tèùgde aon - ongetèùgd, aantuigen, optuigen, zich aankleden; - ’s Mergens om vèf uure begos ik me aon te tuige… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); òntèùge; aantuigen; De Wijs – Gè zit ôk goed in oew vléés. - Jè, jè en ’t is ammaol ècht, nie aongetuigd, gelèk van m’n ège (23-02-1972); “Ik heb dees jaor nie veul wèèrk mee den kerstbôom oprèùme èn over en jaor wir òntèùge”, zi smoeder vurrege week nog tege mèn. (Jos Naaijkens; ‘De kèrsbôom in de dôos’;  CuBra, ca 2005); Bij ons vruuger tege kerst/ kwaam er veul bij kèèke./  Den kerstbôom wier toen aongetèùgd /waor alles vur moes wèèke. (Jos Naaijkens; ‘Et Kèrstklêed’;  CuBra, ca 2005); WBD optuigen (v. e. paard); WBD III. 1. 3:9 'aantuigen' = zich verkleden; WBD III. 1. 4:166 'aantuigen' = uitdossen; – ònteuge - tèùgde aon - ongetèùgd (geen vocaalkrimping); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zw. ww. tr. aantuigen 1) optuigen, het (ge)tuig aandoen; 2) hetz. als betö.ge(n): We mossen dätte nog aantöge, d. i. aanschaffen. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANTUIGEN - het getuig aandoen; fig. aankleeden
aanuieren, ònèùre, zwak werkwoord, ònèùre - eurde aon - ongeèùrd, WBD (van een koe) een zwellende uier krijgen in de draagtijd; ook 'èùre' of 'öjere' genoemd; - geen vocaalkrimping; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zw. ww. intr. aanuieren, een mooie volle uier beginnen te krijgen: Ze (de koe) ört schoon aan.
aanvangen, ònvange, sterk werkwoord, aanvangen; Cees Robben – wè moet ik daor naa meej ònvange?
aanvatten, ònvatte, sterk werkwoord, ònvatte - viet aon - òngevat; aanpakken (ook fig.); Cees Robben – Ze waare wel van vat-aon; Cees Robben – Nou oopaa, gij vat nogal aon!; Reelick e.a. - Bosch' woordenboek (1993 & 2002) - aonvatte - aanpakken, werken; aannemen; begrijpen
aanvoelen, ònvuule, zwak werkwoord, ònvuule - vuulde aon - ongevuuld, aanvoelen; Cees Robben – dè vuulde ommers aon; – ònvuule - vuulde aon - ongevuuld – korte uu (geen vocaalkrimping)
aanvollen, ònvolle, zwak werkwoord, aanvollen; WBD ònvólle (of aonvólle ?) (WBD II:1056) - aanvollen (op de volkom?)
aanvragen, ònvraoge, sterk werkwoord, ònvraoge - vroeg aon - òngevraoge, aanvragen; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANVRAGEN - officieel mondeling of schriftelijk om iets verzoeken.
aanwerk, onwèèrk, zelfstandig naamwoord, begin, aanvang; Pierre van Beek - onwèèrk maoke - iets beginnen, aan de draai brengen; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – AANWERK (onwèèrek) o. , het aanwerk maken: voorbereiding treffen, b. v. voor een flinke ruzie, uitlokken. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - znw. o. aanwerk, begin 'Wie heiget aanwaerk gemakt? - Wie is er met de twist begonnen? Et aanwaerk is gemakt - Het begin ie gemaakt (van een of ander werk gezegd).
aanwetten, aonwitte, zwak werkwoord, wetten, scherp maken van een mes, contaminatie met aanscherpen; Cees Robben – Den dokter [chirurg] moes twee keer z’n mis aonwitte.. (19670317)
aanweven, ònwèève, zwak werkwoord, aanweven; WBD ònwèève, aonwèève (II:1013) aanweven
aanwijzen, ònwèèze, sterk werkwoord, ònwèèze - wees aon - òngeweeze, aanwijzen; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANWIJZEN - wkw, ook 'om. . . '
aanzeggen, ònzegge, sterk werkwoord, ònzègge - zi aon - òngezeed, aanzeggen, verwittigen, aankondigen; WBD III. 3. 1:358 'aanzeggen' = dagvaarden; WBD III. 3. 3:319 'het aanzeggen' (rouw); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zw. ww. tr. - aanzeggen, (mondeling) bekend maken, aankondigen; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'onzègge' ww - aanzeggen
aanzet, ònzèt, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) - eerste voor (bij het ploegen); WBD ònzèt maoke (Hasselt) - de eerste voor ploegen
aanzetten, ònzette, zwak werkwoord, ònzètte - zètte(n) aon - òngezèt, aanzetten; WBD grijpen (beginnen te gisten: de eerste verschijnselen v. d. gisting, in een brouwerij); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - de voor ònzètte ('87) - een begin maken; Henk van Rijen - witte waortie meej kwaam òngezet? - weet je wat hij meebracht?; Henk van Rijen - wòr komde naa wir meej ònzètte? - wat/wie breng je nu weer mee?; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANZETTEN - aanwakkeren; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANZETTEN - beginnen, aanvangen van een werk; òngezet; volt. dw. Henk van Rijen - òngezèt koome - aankomen (langs komen); Henk van Rijen - 'Wit te waor-t-ie meej kwaam òngezèt? - Weet je wat hij meebracht?
aanzien, ònzien, sterk werkwoord, ònzien - zaag aon - òngezien, aanzien, bekijken; Cees Robben – agge jou ònziet; Cees Robben – zien wij mekaar mar èfkes aon; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANZIEN - In de bet. van 'houden voor', 'achten' is het ww onscheidbaar; in de werkelijke zin van 'bekijken' wordt meer 'bezien' gebruikt. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANZIEN - Fr. regarder (.zowel scheidb. als onscheidbaar): Ik aanzien hem voor geene' goeie. / Ik zien hem veur geene' goeien aan; wachten, geduld nemen. ‘ Aanzien’  wordt verbonden met 'veur', niet met 'als'.
aap, aop, zelfstandig naamwoord, òpke, aap; snotneus; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'aop wè hedde schoon jong'; Gez. Aop, wè hèdde schôon jong!- Aap, wat heb je mooie jongen!; Henk van Rijen: naa zudde nen aop zien neuke - nu zul je wat beleven; R 'Aop wè hèdde schôon jong' speule = vleien; gez. Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Hij is zó blij as nen aop meej zeuve lulle .gez. Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Ge hoeft nen aawen aop nie te leere hoe dèttie snèùte moet trèkke .Cees Robben: Ge hoeft enen aawen aop gin bakkese te leere trèkke; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - nen aop zien neuken op glad èès - Iets geks zien .Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op website ‘Je bent een echte Tilburger...’ maart 2013 -; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Der zit nen aop op zulder (Pierre van Beek:-Tilburgse Taalplastiek 1969) - reactie die twijfel uitdrukt over wat iemand meedeelt; WBD III.1.4:36 'aop' =ezel; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AAP - fig. kleine snuiter, snotneus! 'Nen aap van 'ne jongen. Ezel, dommerik; Frans Verbunt: der zit nen aop óp zòlder (opm. in bijzijn v. iem. die leugens vertelt); Frans Verbunt: zich et aopelaazerus schrikke - heel erg schrikken; WvM 'De ao is van aopen'; Frans Verbunt: al wè ene vent schonder is as enen aop, is meegenoome; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de gouwen aop = E. van Spaendonck (blz.73.); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den aop = frater Embertus (blz.101); WBD III.1.4:106 'aap', 'snotaap' - snotneus; 36 'aap' = ezelachtig persoon; Stadsnieuws: der zit nen aop op zulder (300406); òpke; verkleinwoord van 'aop', met vocaalkrimping; aapje; Cees Robben – ’t lèèkend precies op ’n öpke... (19600408); Witte wè dè is, enen Bimbo-box? Dès zonne sort djoeboks. Mar dan nie meej 45-toere-plòtjes der in, mar meej òpkes. Die òpkes hèbbe kleeren aon èn huudjes op èn ze speulen ammel en instruumènt. En òpkes-òrkèst, dè isset. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); WBD III. 3. 2:351 òpke = aapje
aar, aor, zelfstandig naamwoord, aar, halm; R De tiende maaj schiet de rog in d'aor; WBD I:1466 halm: 'aor'
aard, aord, zelfstandig naamwoord, aard; WBD goejen aord - goede afstamming (gezegd v.e. koe), ook 'goeje(n) tuk; 'goejen komaaf'genoemd; R.J. dèttie pròt nòr zenen aord; Cees Robben – ‘k Heb ginne aord meej deeze maantel.. (19680119); Pierre van Beek: ot den aord geslaon zèèn - niet aarden naar zijn vader (Tilburgse Taaklplastiek 178); Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): en vèèreke meej nen baord is zèlde van goejen aord; Henk van Rijen: den aord vant bisje - zijn eigen aard; Henk van Rijen: den aord nòr gin vrèmde - aardje naar zijn vaartje; Henk van Rijen: heet ie den aord? - aardt hij?; Henk van Rijen: ot den aord geslaon - vervreemd; op het verkeerde pad; Frans Verbunt: hij heej den aord nor ginne vrèmde; Van Rijen (1998): 'aord hèn - zich thuisvoelen'; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “En asse naa in de kèrk komme preeke èn ze preeken oover de tèèd van vruuger jaore van Adam èn Eva èn hil diejen aord van dinge èn van reize èn hil diejen aord van dinge, stòn ze te preeke in de kèrk èn hier gòdverdomme de pestoor drie weeke geleeje zeetie zèllef dèttie et ok nie gelêûft!” (transcriptie Hans Hessels 2014); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord  m. aord, aard... 2) afkomst, geslacht, soort; 3) natuur, inborst, karakter, geaardheid. Z.a .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AARD zelfstandig naamwoord m, Fr. nature; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): AORD - aard z.a .WBD III.4.3:25 den aard hebben (zeldz. in het midden v. Tilburg), daarnaast: wassen, uitstoelen, gedijen, tieren, wild groeien en hard groeien voor het begrip 'groeien, wassen'; III.1.4:274 'de aard krijgen' = aarden; ook 'aard krijgen'; 274 'goede aard krijgen' = aarden
aardappel, èèrepel, zelfstandig naamwoord, "ook in het meervoud vaak zonder s; aardappel(s); • Gewas uit de familie der nachtschades - solanum tuberosum; • Weijnen, Dialectatlas: Uitgangsloos meervoud in Tilburg: 'èrpel' (blz.118); • Dirk Boutkan: plur.: èèrpel, maar 'èèrpels' na een specifiek aantal (55); • Jan Jaansen - ...z'n stiefmoeder gaaf 'm alle daogen meer slaog dan erpels... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); • Cees Robben – En èrrepel... de biste... (19550716); • Cees Robben – Den lompsten boer hee aaltij de grôôtste èèrepel... (19811218); • Cees Robben – Vleje-week-vrom waren oew (...) èèrepel glaozig... (19680209); • Cees Robben – En vandaog wil ik slaoi mee juin meejaai meejèèrepel... (19810902); • Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – èèrepel - aardappel; • WBD I:1436 aardappels: 'èèrpels'; • WBD III.2.3:111 'aardappel' = idem; ook 'pieper'; Spelling met '-appel'; • Toen kwamen er èrappels mee gebraojen worst... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30); • Cees Robben:  daor zèn d'èèrdappel, diep omgeploegd; • Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  èèrdappel (uitspr. èèrappel, èèrpel) zelfstandig naamwoord m. aardappel; Uitdrukkingen; • Pierre van Beek - de èèrepel afgiete - een plasje doen; • WBD III.1.1. lemma urineren  - frequent: vooral noordelijk Tilburg – de aardappels afgieten; • Pierre van Beek: zolang èrpels zetten as ge mist hèt - zolang moglijk doorgaan; • Frans Verbunt: èèrlep of loof - komt er nog wat van? kiezen of delen; • Mandos, Brabantse Spreekwoorden: Sopt hier oewen èèrpel mar in (Pierre van Beek:, Tilburgse Taalplastiek 1969) kaartterm, gezegd door een rikker die acht slagen speelt. • Cees Robben - 't Is me wè lekkers...' zei Kupke met de spot in zijn ogen..., hoe grôôter de èèrpel... hoe lomper den boer...! (Cees Robben – De Prent van de week in het Zilver; 1981); • Verbunt - De lompsten boer tilt de grotste èèrpel. (Verbunt, Tilburgs voor Tonpraters 7e, 1996); • Verbunt - Zo lang èèrpel zette agge mist hèt. (Verbunt, Tilburgs voor Tonpraters 7e, 1996); • Verbunt - Meej den dieje bènde ok nòg nie òn de nuuw èèrpel. Met hem kun je nog heel wat meemaken. (Verbunt, Tilburgs voor Tonpraters 7e, 1996); • Verbunt - Zo lillek as ene mòttegen èèrpel. (Verbunt, Tilburgs voor Tonpraters 7e, 1996); • Verbunt - Zo schèènhèlleg as enen duuvel die zen èèrpel in wijwaoter kokt. (Zo scheinheilig als een duivel die zijn aardappelen in wijwater kookt.) (Verbunt, Tilburgs voor Tonpraters 7e, 1996); Werkzaamheden; • Lodewijk van den Bredevoort - In et naojaor moese we meej èèrpel gaon steke, dè wil zeggen, onze vadder staak ze meej zunne riek èùt en wij moese ze in et zaand zuuke, opraope en in de maand gooien. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); • Nel Timmermans - Verder kwaam er ene èèrpelboer meej en èrdkèèr meej en pèèrd erveur, die belde nie on de deur mar had zelf en bel bij em èn hij riep hil de tèèd èèrepul, èèrepul, Pauke Verhaage was dè. (Nel Timmermans; Wètter ammòl òn de deur komt; CuBra; 200?); • Mandos, Brabantse Spreekwoorden: meej Peeter èn Paulus gòmme èèrpel prutte (Kn'50) = 29 juni gaan we aardappels uit de grond halen; Oude aardappelsoorten; • Dialectenquête 1876 - klaaièrrepels (è = lang); • WBD I:1446 blauwputjes: 'blouputjes'; • WBD I:1446 rode witbloem: 'rooj witbloem'; • WBD I:1446 bleke rode: 'blaeke rooj'; • WBD I:1448 putjesaardappels: 'putjesèèrepel'; • WBD I:1448 zandjannen: 'zaantjanne'; • WBD I:1448 kralen: 'kraole'; • WBD III.2.3:113 'ongepelde erpel' = aardappel in de schil; Bijnamen; • Karel de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - èèrpel-Merie = bep. aardappelverkoopster (blz.88); • Karel de Beer - Zo is het bekend dat Èèrpel of Lôonse Merie heel wat jaren regelmatig vanöt de Klaaj (dit is het rivierengebied boven Wòllek ofwel Waalwijk) naar Tilburg trok om in het noordelijk stadsdeel aardappelen te verkopen. Zij overnachtte dan in café Bert van Dal omdat de weg terug te lang was. Dit deden méér kooplieden van buiten de stad, ook bijvoorbeeld in et Wit Pèrdje, en je kon er vergif op innemen dat zij een deel van de opbrengst daar achterlieten. (2002, Bijnamenboek Tilburg, website; Bijnaam van de maand mei 2002); • Verbunt - Kaawèèrpelbuurt - villapark, oude bijnaam voor Zorgvlied. (Verbunt, Tilburgs voor Tonpraters 7e, 1996); • Lodewijk van de Bredevoort - Vetarm zô zo’n dieet in deze tèèd hiete, geleuf ik, ofwel kaauw èèrpelbuurtvrete. (ps. van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Jeugdherinneringen van een gewone volksjongen; Tilburg 2006.); Gereedschap; • WBD I:1451 (Hasselt) poothout: 'éérepelpin'; (183) érrepelpin; • WBD I:1456 aanaardploeg; 'éérepelploeg'; • WBD I:1461 drietandige aardappelhaak: 'errepelhaok'; Hasselt: drietaant; • Cees Robben:  dès gemak om èèrepels te zètte [namelijk een knecht met een houten poot]; Overdrachtelijk gebruikt; • WBD III.1.1:114 'aardappel' = adamsappel; Samenstellingen; zie De samenstellingen met 'èèrepel' in het eerste lid staan hieronder; Samenstellingen met 'èèrepel' in het tweede lid; • kuusèèrepel - voor varkens gekookte aardappelschillen; • putjesèèrepel - mottige aardappelen; WBD I:1448 'putjesèèr?p?l' - putjesaardappels (bep. soort); • vèèrekesèèrpel - varkensaardappelen; Van Delft - - ""As we dan goed misten, dan haolen we een vat van de roei, de zetters en verrekeseirepul nie meegerekend, nee alleen een vat eeters"", zoo keuvelde een Hasseltsche huiswever(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Frans Verbunt (1996) - slechte aardappelen, goed genoeg als varkensvoer: kuusèèrpel; • zètèèrepel - pootaardappelen; Frans Verbunt (1996) - pootaardappelen; Stadsnieuws -  Tis èèrmoej agge oe zètèèrepel moet opeete - Het betekent armoede als je gedwongen bent je pootaardappelen op te eten (080209)"
aardappelben, èèrepelbènneke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, aardappelmandje; • WBD (III.2.1:205) 'aarpelbenneke', ook 'aardappelmand'
aardappelbocht, èèrepelbocht, zelfstandig naamwoord, aardappelloof. • Verbunt, Tilburgs voor Tonpraters 7e, 1996 - ‘Bocht’ wil hier zeggen dat het ‘afval’ was.
aardappelfooi, èèrepelfôoj, zelfstandig naamwoord, Gorisse - Bij het oogsten hielp men elkaar over en weer, wat beloond werd met de èèrpelfooi (aardappeloogst) en de boekent (boekweit dorsen). (Tilburg; Gorisse e.a. Tilburg 2001); Goedgetòld -  extra betaling of feestelijke maaltijd voor boerenknechten en -meiden wanneer de oogst binnen was. • WTT 2013 - Het woord ‘fooi’ betekent oorspronkelijk ‘afscheidsmaal of afscheidsdronk’. Het gaat terug op het Franse ‘voie’, ‘weg’. Dus een feestelijkheid aan het einde van de aardappeloogst, en wel op het moment waarop de betrokken land- dan wel seizoensarbeiders weer ‘weg’ gingen. • Ter Laan - Fooi, in Brabant, Zeeland,Vlaanderen en Antwerpen de naam van een (oogst)feest. (K. Ter Laan, Folklore en volkswijsheden; Utrecht 2005, 3e.)
aardappelkelder, èèrepelkèlder, zelfstandig naamwoord, aardappelkelder; waar de aardappels bewaard worden; • WBD èèrpelkèlder - aardappelkelder; • Dorrus Misters - In het najaar, wanneer de aardappelen moesten gestoken (gerooid) worden, hielpen de buurvrouwen elkaar totdat bij ieder van haar de aardappelen in de kelder lagen. (Nieuwe Tilburgse Courant - woensdag 8 november 1950, Onze Tilburgse folklore, Wijkbuurten in vroeger dagen); • Dorrus Misters - Verder vonden we gewoonlijk in de woonruimte nog een deur naar op- of zijkamer en de bedstee van het ouderpaar. Onder de opkamer was de kelder, waarin de aardappelen en in de slachttijd ook de kuip met de pekel, waarin de hammen en zijden spek en de kleinigheidjes als de pootjes, rugstrang, enz. een plaats vonden. (Nieuwe Tilburgse Courant - vrijdag 27 juni 1952, Uit onze Tilburgse folklore 16. Rond de boerenhaard 1); • Jan Naaijkens - Elk huis had een kelder. Die was onmisbaar in een tijd dat ijskasten onbekend waren. Er hing een geur van vochtige, beschimmelde aarde in onze kelder. Er stonden grote, stenen potten die gevuld waren met snijbonen en zuurkool, ze stonken een uur in de wind. In een hoek lag een hoop aardappelen waar lange, ziekelijk bleke scheuten aan ontsproten. Het stikte er van de muizen en ongedierte waar een vette, walgelijke pad zich ongans aan kon vreten. (Het dorp van onze jeugd; 1999)
aardappelkermis, èèrepelkèrmis, zelfstandig naamwoord, "aardappelkermis; • A.J.A.C. van Delft - 's Zondags na 2 Juli, zeven weken vóór Tilburgsche kermis, in den tijd van ’t aardappels steken, was het Hasseltsche kermis. Deze werd gehouden in de omgeving van de Hasseltsche kapel en duurde slechts één Zondagmiddag en –avond (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 3 augustus 1929, Van vroeger dagen 126: Hup! Rollebol!); • A.J.A.C. van Delft - Rond vijftig jaar geleden [ca. 1880] was het een algemeen gebruik dat men alvorens kermis te gaan vieren, eerst de aardappelen gerooid had en tweedens de put geveegd. Dat aardappelen rooien geschiedde door het geheele gezin, vader en moeder staken de patatten uit den grond en al de kinderen moesten rapen; de groote ""piepers"" werden ""opgezakt"" en de kleine kwamen in den sopketel van de varkens terecht, dat waren de zg. kuus-errepeltjes. Het put vegen bestond uit het schoonmaken van de regenput of de regenton, waar in den loop van het jaar stof en blaren uit de dakgoot zich verzameld hadden. Eerst als beide werkzaamheden verricht waren, paste het een rechtgeaard Tilburger kermis te vieren. (Nieuwe Tilburgsche Courant - vrijdag 10 januari 1930, Van vroeger dagen 148: Brokkelingen 1)"
aardappelkoek, èèrepelkoek, zelfstandig naamwoord, pannenkoek bereid met aardappels; • MTW pannekoek, bereid met aardappels; zie zie Dossier Pannenkoek
aardappelkuil, èèrepelkèùl, zelfstandig naamwoord, aardappelkuil; • door Robben gebruikt in een gezegde dat tevredenheid uitdrukt: prinsheerlijk; Cees Robben – Zôô lekker as unne prins in unne èèrepel-kuil... (19680216)
aardappelland, èèrepellaand, zelfstandig naamwoord, "aardappelland, -akker; • A.J.A.C. van Delft - Benevens den landbouw, zegt hij, maakt de fabrieksarbeid het bestaan uit van Tilburgs inwoners. Men schat het getal menschen, hetwelk door dien arbeid ""tegen niet hooge dagloonen"", om der goedkoope levenswijs wille, onderhoud vinden, op ruim 6000; de meeste huisgezinnen hebben een reepje land of tuin achter hunne woning, tot het teelen van warmoezerijen, en hebben daarbij een zekere uitgestrektheid gronds, om aardappelen voor het gezin te winnen; zij houden daarbij veelal een geit en mesten een varken, welke hun melk, spek en mestspecie voor hun aardappelland verschaffen. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 12 april 1924, Van vroeger dagen 34: Factoren voor groei); • Anoniem - Daarbij kwam, dat zeker aan de buitenkant van Tilburg vrijwel iedereen er een flinke lap grond bij zijn huiske had liggen, waarop de aardappelen en groenten geteeld werden, een geit werd gehouden en de nodige konijnen verzorging vroegen. (Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 9 april 1955; Toen Tilburg nog dorps was); • Van Delft - - ""We hebben dan tegelijk veul mis voor ons eirepullaand, want huskemis deugt nie daorveur."" ""Dè witte, war?""(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); • Dorrus Misters - Behalve voedsel was er ook nodig strooisel (strouwsel), want die beestjes moesten mest maken voor de tuin en het te pachten aardappelland. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 29 maart 1951, Onze Tilburgse folklore 6. Paaseieren, namen en verdwenen gebruiken); • Van Beers - stuk grond waarop de aardappelen gepoot worden; bijvoorbeeld in de volkstuin. Ik hèb er êene [een mol] op munne tèùn. Mar... ik hèm nie in de haand. Ik ziege't smèèrges ònt gazon; èn òn m'n èèrpellaand. (Piet van Beers ‘Mòlle zèn krèùse’ – CuBra); "
aardappelloof, èèrepellôof, zelfstandig naamwoord, aardappelloof; • WBD I:1471 loof v.d. groeiende aardappelplant; 1 'èèrepel-lôof'
aardappelschil, èèrepelschèlle, zelfstandig naamwoord, meervoud, aardappelschillen
aardappelschillen, èèrepelschèlle, zwak werkwoord, "aardappels schillen; • Kees en Bart: 'errepuls gescheld'; • Lodewijk van den Bredevoort - Daor zitte drie van die knaape tusse, die bèùte et èèrpelschelle, ginne pôot in et höshaawe ötsteeken. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); • Lodewijk van den Bredevoort - Eèrpel hoefde ons Thea nie te schelle, dè deeje de manne, die dè al jaore deeje, ’s aoves nao den bottram. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); • Piet van Beers - ‘Unne lange wènter’; (…); De blaojkes die zèn allang van de bôome. / Dè blèèft zeeker zôo, nòg 'n mònd òf tweej, drie. / Hoe dieje lange wènter goed dur te koome. / Dè weet ik zôo krèk op 't momènt nòg nie. / Mar meej dè ik dè dènk, heur ik ons Keej al roepe: ""Zèg Peer, de èèrpel moete geschèld. Èn ge zot tòch stòffe èn de köpkes omwaase. / Èn hoe ist meej de gruunte gestèld?""; (CuBra - 23 februari 2004); Jodocus - ‘Japanse kers-idylle’ (in het dialect van Moergestel): Hij stao daor zo freet as un himmels boeket /; Op mun graasveld te geuren en kleuren. / Ik hè munne stoel in zun schaoduw gezet: / 't is vekaansie! Wè kan me gebeure! / Zwaorlèvige hommels en vliegskes van goud / Zèn druk in de weer rond de blommen; / Ut gromt en ut gonst en ut vliegt en ut dauwt / Om ut uurst bè de honing te kommen. / Van nieje en wepse hèk naauw nog gin laast / Die kunne de kaauw nog nie lèje; / Aachter munne rug in de heg en de maast / Zèn de musse al volop aont vrèje. /; Mun boek laot ik dicht en mun oge gaon toe. / Un zaolig gevuul zo te drome! / Soms denk ik: ik leef pas volop a'k niks doe / A'k mar alles laot gaon en laot kome. / Unnen droom duurt nie lang en den bloesem vergaot; / Daor zun we 't wel meej moete stelle. / Ons To lapt de raome en roept innis kwaod: / 'Ik docht dè gè èrpel zôt schelle!' (Jodocus, pseudoniem van Jacques Stroucken, in: Toemet-hooi); • Lechim - ‘'t Schelle van d'èrpels’; D'r hong 'n plaotje op de deur : / ""Aachterom - zonder belle"" / Daor zaat de Kriest 'nen èèmer vol / Mee èrappel [sic] te schelle. / Ik vroeg: ""Mar meens wè doede naauw? / Dès wérk vur vrouwehaande / Of ligde gij bij jullie Jaans / Ok vort zó strak aon baande?"" / ""Och nèè, dè valt wel mee — zee Kriest — / Mar ze wil gaon kampeere / Daor wordt èrpel-schelle mèn taok / Ik wô't mar is prebeere"" / ""Want d'aander week 'n zaoterdag / Dan gao'me daor al heene / En 'k wil nie vur Jan Klaosse staon / Dörom zè'k vast aon ’t treene."" (De Tilburgse Koerier – ongedateerd knipsel, ca. 1970); • Lechim; Ze snaauwde: ""Schelt de èrpel vast / En gao de raome waasse / Dan kund' ak' naor de mèrt toe zè / Strak op de kiendjes paasse"" (De Tilburgse Koerier – ongedateerd knipsel, ca. 1970)"
aardappelsteektijd, èèrepel-steekes-tèèd, zelfstandig naamwoord, de tijd van de aardappeloogst; • Cees Robben – Zukkes weer is baomis-weer... / Des ’t aaltij/ Teege èèrepel-steeks-tèèd... (19701009) [het weer is altijd slecht tegen de tijd dat de aardappelen in het najaar geoogst moeten worden]
aardappelstruik, èèrepelstrèùk, zelfstandig naamwoord, aardappelstruik; • WBD I:1475 aardappelstruik: 'bos'; Hasselt: 'strèùk'
aardappelziekte, èèrepelziekte, zelfstandig naamwoord, aardappelziekte; • WBD I:1479 aardappelziekte: èèrepelziekte, éérepelziekte
aardbei, èèrbeezie, aarbei, arrebee, aorbeezie, aorbei, èèrbeezem, zelfstandig naamwoord, aardbei, 'aarbei', 'aarbeezie'; Cees Robben – opschrift in de pent van 19641120; Henk van Rijen: èèrbeezeme krêemer zat - aardbeien kregen we er genoeg; Stadsnieuws: Vruuger kòchteme de èèrbeezeme in en spaone mèndje bij den boer (120709); WBD III.2.3:181 'aardbezie', 'aardbezem' = aardbei; A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord vr. e(e)rdbezem' - aardbei; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  EERDBEES (uitspr. erbees, jerbees, jarbees) aardbezie, Fr.fraise; soms ook als meervoud i.p.v. aarbeije; Die vrouwe schôote metèèn bij ons de moestèùn in waor aarbei en bôone groeide die ze metêen begonne te plukke. (Nel Timmermans; De zigeuners kwaame op de Reeshofdèèk; CuBra; 200?); door Robben gebruikt in de uitspraak van een marktkoopman; de normale uitspraak is ‘aarbei’; Cees Robben – Arrebéé koop koop-koop... (19650709); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – èrbeejzie - aardbei; 'aarbei', 'èèrbeezie; 'èèrbeezem'; WNT AARDBEZIE - Deftige en wetenschappelijke naam der bekende vrucht van de aardbezieplant, waarvan 'aardbei' de meer gewone en dagelijksche benaming is.
aarde, èèrde, zelfstandig naamwoord, aarde, grond, zand; Kees en Bart: 'omdè-t-er 'ne mol onder 't erd aon 't fruuten was'; Kees en Bart: 'onder 'nen hoop erd'; Hier gaopt et graf,/ dieën open mond/ van moeder eerde (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Gestörve kiendje’, 1939); Dialectenquête 1876 - himmel en êrde (voor ê vgl. gête - geiten); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  èèrd, èèr, jèèrd, jèèr, JAEAERD, JAEAE zelfstandig naamwoord v. - aarde; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – èèrd - aarde; èèrd on de kniejes hèbbe
aarden, èèrde, bijvoeglijk naamwoord, aarden; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – èèrde pòtte zèn nie veul wèrd
aarden, aore, zwak werkwoord, aore - aorde - geaord, aarden; - aore - aorde - geaord (geen vocaalkrimping); De 'd' van 'aord' is gesyncopeerd.(in A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): geen verklaring); Cees Robben – ’t Zèn goei die naor d’aauw aore... (19851108); Ut zen goei jong die nor de aauw aorde. (Hein Quinten , Tilburgse spreuken; ca. 1985); WBD III.4.3:27 'niet aarden' c.q. niet tieren of verèèrmoejen voor het begrip 'niet gedijen'; 277 'niet aarden' = heimwee hebben; CiT (43) ''t Zen goei die nor d'aaw oare'; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zw.ww.intr. aarden, ergens de aard hebben of krijgen .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AARDEN - zich ergens schikken
aardig, aoreg, aorig, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): AARDIG (aorig) bn, eigenaardig vreemd, niet aangepast, 'n beetje ziek; heeft nooit de betekenis 'sympathiek'; deze is wel aanwezig in het abstractum 'aorighèt', plezier, genot .Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): AORIG - bn/bijwoord - aardig, eigenaardig; heeft meerdere bett .Haor AORIG - vreemd, raar, eigenaardig; I aardig, lief; Frans Verbunt: zij is wèl aoreg, mar hij is mar enen aorege; En Anneke is ok 'n heel aorig meiske... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); Cees Robben – ’n aorig menneke dè wel... mar wè jengelèèchtig..! (19620810); Ge zult nie gaa iemand heure zègge dèttie onze nuuwen burgemister ginnen aorege meens vènt. Mar hij pròt wèl en bietje aoreg. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 1997); II eigenaardig, vreemd, raar; Cees Robben: et waar zón aoreg ding; dè stadsgespèùs is aoreg sórt; Brabantius (1884) - Aordig, aorig, vreemd, raar, in ongunstige beteekenis. (Onze Volkstaal, 1882, nr.4; Woordenlijst der Noord-Brabantsche Volkstaal) ....want onder ons gezeed en gezwege, 't is 'n aorige, die taante Sophie. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); Cees Robben – Hij keek me efkes aorig aon (19661021); Cees Robben –’t klinkt wel aorig al meej al/ Mar ’t is toch waor gebeurd... (19611020); Henk van Rijen: nen aorige tèèd - een rare tijd; Ik weet ’t wèl meense. Ok bij de Tilburgers hèdder netuurlek zat aorige bij, mar de miste Tilburgers vèèn ik tòch hêel aorig. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); WBD III.1.4:59 'aardig' = vreemd; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): arig - vreemd, raar I:25; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AARDIG (Kemp. aorag) vreemd, zonderling (Fr. étrange, singulier); onpasselijk, misselijk, kwalijk. ARIG - aardig; III onwel, vreemd; R Ik wier der aoreg van. - ik werd er beroerd/ onwel van .Cees Robben – Ik ben hil den dag toch zô aorig, war... Dè komt van de muugte... (19790302); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AARDIG (Kemp. aorag) vreemd, zonderling (Fr. étrange, singulier); onpasselijk, misselijk, kwalijk. ARIG - aardig; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): are bnw en bijw. 'arrig' - aardig 1) eigenaardig, zonderling, vreemd. 2) onwel, onpasselijk, duizelig, raar. Z.a .IV behoorlijk; Toen zaat et aoreg in de frut. - Toen zat het behoorlijk in de war .V Een combinatie van I en II bij Robben: Cees Robben – Ik vèèn heur wel ’n aorig medje... hum vèèn ik mar unne aorige... (19860328)
aardigheid, aoreghei, zelfstandig naamwoord, aoreghèdje, attentie, aangename verrassing, aardigheid; Daor is gin aoreghei aon! - Dat is helemaal niet leuk!; V Ik hèb mar en aoreghèkke vur oe meegebròcht; Frans Verbunt: tis mar en aoreghèdje - klein cadeautje; Van Rijen (1998): 'aoreghèt/hèj - aardigheid, aangename verrassing' mv. aoregheeje; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AARDIGHEID zelfstandig naamwoord v. - verzet, genoegen, vermaak (Fr. divertissement, plaisir .zeldzaamheid (Fr. rareté); veur de aardigheid - voor de grap. Ook: lastigheid, onbeleefdheid .Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): aorighèd: d'r is gin aorighèd aon - er is niks aan; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): aorigheid - plezier, genot
aardkar, èrdkèèr, èrtkèèr, zelfstandig naamwoord, "zandkar, grondkar; WTT 2012 - elke kar met twee hoge wielen die achter het trekdier gespannen werd; Verder kwaam er ene èèrpel boer meej en èrdkèèr meej en pèèrd erveur, die belde nie on de deur mar had zelf en bel bij em èn hij riep hil de tèèd èèrepul, èèrepul, Pauke Verhaage was dè. (Nel Timmermans; Wètter ammòl òn de deur komt; CuBra; 200?); K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - Aardkar, Erdker: Eene stortkar, mistkar om aarde en diergelijke mede te halen. Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; èrdkèèr - aardekar z.a. zie zie ook èrtkèèr; èrtkèèr; kar waarop grond (aarde) vervoerd wordt; Van Delft - - Hij rijdt bij voorkeur met de ""ertkeir"", want die kan ""ie te heui stooten"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); zie zie ook èrdkèèr"
aardrijs, èèrdrèès, èrdrèès, èrtrèès, zelfstandig naamwoord, bonenstaak, de staak waarop de peulen rijzen, d.w.z. opklimmen tijdens de groei; - plur. èèrdrèsse; WNT lemma RIJS I,A,1,C 3: als staak voor erwten, snijbonen enz. bij de samenstelling geen 'aardrijs' o.i.d.
aarzelen, èèrzele, zwak werkwoord, èèrzele - èèrzelde - geèèrzeld, M aarzelen; geen vocaalkrimping
aas, aos, zelfstandig naamwoord, òske, aas; gez.Pierre van Beek: Meej aoze kunde nie maoze, zei een rijmende kaartspeler toen een ploegmakker die 'mezjère' deed, erin speelde .Henk van Rijen: ek hò nen aos - ik had een aas; òske; verkleinwoord; Van Rijen: aasje
abajoue, labbezoet, zelfstandig naamwoord, "wang, oren, klap; Uit het Franse 'l'abajoue' of 'La bajoue'; in beide gevallen samentrekking van 'bas' en 'joue', letterlijk lage wang, hangwang, wangzak. WTT 2012 - In het Tilburgs niet in die betekenis aangetroffen maar als 'grote oren'. Daarnaast veelal voor een 'klap', waarschijnlijk dus een klap om de oren; ook het werkwoord 'labbezoete' komt in die betekenis voor. ""Geen oore,"" riep den örgeltrapper, ""hij hee me aanders nog al 'n paor labezoeten aachter z'n kaoke hange!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938); zie Dossier Labbezoe; Daamen, Handschrift 1916 ""ik gaf hem een labbezoet (een klets)""; WBD III.1.2:31 'een labbezoet geven' = slaan; WBD III.1.2:34 'labbezoet' = slag; WNT LABBEZOET bijvoeglijk naamwoord  flauwzoet (verouderd); Als zelfstandig naamwoord  gebezigd was labzoet(e) een naam voor een flauwe, niet degelijke vrouw."
abattoir, abbetwaar, zelfstandig naamwoord, abattoir; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'abetwaar'; Van Fr. 'abattre' = neerslaan, dus 'abattoir', de plaats waar men vee slacht.
abondance, abbendaans, avvendaans, zelfstandig naamwoord, overvloed; Frans Verbunt: bij het rikken: alle dertien slagen; via fr. 'abondance' uit lat. Abundantia; avvendaans, Frans Verbunt: bij het rikken: dertien slagen; - via Fr. ‘abondance’ uit Latijn abundantia
Abram, Abraam, eigennaam, "Abraham; Abraham zien = 50 jaar worden; Naarus - Och wè zakkoe daor op antwoorde? Ge wit dè’k thuis as ""den elfde"" aongezet kwaamp bij ons Moederke, die echteluk den kraomtèd al jaore vurbij was. 'k Was nog ""’n plat jong"" toense Abraam zaag... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)"
abrikoos, abrikoos, zelfstandig naamwoord, abrikoos; figuurlijk: vrouwelijk geslachtsdeel; WBD III.1.1. lemma  vrouwelijk geslachtsdeel – abrikoos, Tilburg
abuis, abuus, zelfstandig naamwoord, korte uu; abuis, vergissing; – Ge hèt abuus - je vergist je; – abuus hebben of abuus zijn - mis zijn; abuus gaan - de verkeerde weg nemen; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): ABUUS zelfstandig naamwoord o. - abuis, misslag, misgreep (Fr. erreur, méprise)Ach ge dè denkt zède abuus. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Henk van Rijen: ge hègget abuus - u vergist u; Cees Robben – Ge het abuus, meens... (19690328); Cees Robben – Ge het wirris abuus bruur.. (19870410); WBD III.l.4:15 'abuis' = idem 'abuis hebben = zich vergissen; WBD III.1.4:09 'per abuis' = zonder opzet; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): abuis; Ik heb abüs - ik vergis me
Academie, Akkedémie [Akkedeemie], eigennaam, Tilburgse Kunstacademie; Cees Robben (19590321)
accorderen, akkerdeere, akkedeere, zwak werkwoord, akkerdeere - akkerdeerde - geakkerdeerd, kunnen opschieten met iemand, overweg kunnen, accorderen; Str. akkerdeere (2:5l); Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): akkerdeere (II:18); S.G. blz. 84, III,326,330 (aant. Witters); van fr. accorder = tot overeenstemming brengen, tred houden of s'accorder = het eens zijn; Ze kósse goed akkerdeere. Ze konden goed met elkaar overweg .R As gullie naa mar akkerdeert. - Als jullie nou maar geen ruzie maken .- ‘k geleuf dè die nie mee bekaore kunne akkerdeere. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Ak meej ons Sjaan nie akkerdeer/ (èn dè komt wèl es veur)/ Trèk ik altij òn et kòrtste èènd./ Ik moet er onderdeur. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Pretèst); Cees Robben – As ge mekaar mar begrept../ En saom kunt akkerdeeren... (19580705); Cees Robben – Om meej d’n dieje te kunne akkerderen (...) moette schaopebloed hebbe... (19641106); Cees Robben – ’t Akkerdeert goed... (19620928); Cees Robben -  Ik kan meej onze vadder nie akkerdeere.. (19791214); Cees Robben – Mee jou viel (...) heel goed te akkerderen (19820813) [Prent bij het koperen jubileum van A. van den Wildenberg als burgemeester van Goirle]; zie fokkedeert; Piet van Beers – ‘Paradèès’: Waor meense meej mekaor goed akkedeere. / Daor is et saomewoone en genot. (Het zeventiende boekje, 2010); Meschient doetie [Pirke Donders] dan nòg êene keer en wonder èn krèègeme strak ene nuuwe geminteraod meej allêeneg mar pronte meense, die goed akkerdeere meej mekaare.  (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2009); Vruuger zeeje ze dè Tilburgers ‘nie ont mar pront’ zèn. Òf ok wèl: ‘Nie lammenteere mar akkedeere.’  (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op website ‘Je bent een echte Tilburger...’ maart 2013 -; WNT ACCORDEEREN is geene afleiding van 'accoord', maar rechtstreeks aan fr.'accorder' ontleend .Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – ACCORDEEREN - akordéren wkw - overeenkomen: ze - goed samen .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): ACCORDEEREN (uitspr. akkerdéren)- in goede overeenkomst met elkander leven (Fr. s'accorder); ook onpers.: 't accordeert daar niet.
acht, aacht, telwoord, acht; Zèède göllie meej aachte? - Zijn jullie met z'n achten?; Cees Robben – aacht vorse bukkeme (19680405); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - zeuven èn meej de maaj aacht (Pierre van Beek: TT '72) - je kunt me nog meer vertellen!; Frans Verbunt: as aawhoere troef is, kunde gij gerust aacht slaoge bieje; Dialectenquête 1887 Willems – aacht; Al pekaantekes aacht-en-taagentig ben ik! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939)
achter, aachter, aachtere, bijwoord, voorzetsel, achter; Dialectenquête 1879 Kernkamp – aachter; 1. voorzetsel; – Himmòl aachter zaat de vurzitter aachter de tòffel. Helemaal achteraan zat de voorzitter achter de tafel .Cees Robben – ...aachter ’t scheurmikske... (19580118); Stadsnieuws: Ik gao vanaovend es vruug aachter de gebraajde broek van ons Kee (290608); 2. bijwoord; – ok de vurzitter stond eraachter. - Ook de voorzitter stond erachter .3. bijvoeglijk gebruikt; WBD aachterstal, potstal - achterstal (deel v.d. koestal dat ligt achter de koeienstand, achter de mestgoot of achter de koedrempel); WBD aachterse ketier links - linker achterkwartier v.d. koeie-uier; WBD aachterste ketier rèèchs - rechter achterkwartier v.d. koeie-uier; WBD III.4.4:132 'achter'= eerstvolgend; aachtere: WBD III.1.1. lemma Naar de WC gaan – naar achteren moeten - Tilburg
achteraan, aachteraon, bijwoord, achteraan; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Aachteraon koomen as de klôote van d'èèrmelui (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): Spreekwoordelijke vergelijking. Varianten: ...kloten van Klabbeek (Breda 1892); Een arme mens en de kloten van een hond liggen achteraan (Deurne '87)
achteraf, aachteraaf, bijwoord, "achteraf; 1. bepaling van tijd; Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 164: ""Aachteraaf kaokelen de kiepen"", zei de wat geïrriteerde kaartspeler, die zich na het spel door zijn ""maat"" voorgerekend zag hoe hij eigenlijk had behoren te spelen. Hij bedoelde dat het gemakkelijk praten is, wanneer men de gang van zaken kent .P. Heerkens S.V.D. – in: De Zaaier, een ontspanningsbijlage van de Nieuwe Tilburgsche Courant, 1941: Anneke wies ok nie goed wè ze zeggen zou; ze begreep aachteraaf ok nie waorom ze hum dieën brief te lezen ha gegeven en kreeg er een kleur van - wè heur mar zelden overkwaam en wè ze bizunder goed stond...; Lodewijk van den Bredevoort - Kosset den brèùne eigeluk wel trekken?; 2006: Hij schènt aachteraaf toch nog geld zat te hebben gehad. Dè kwamen zen kender nao zenne dôod pas te weten .Lechim – Gedicht van de week; de Tilburgsche Koerier (datum onbekend): We zulle mee de opruiming / 'n Nuuw pak vur jou kôôpe / En mee de kènder aachteraaf / Over de kermis lôôpe .Piet van Beers – Verzamelde gedichten #450: A'k't aachteraaf bekèèke moet / dan vierden wij de Kèrsmis goed .Van Rijen (1998): 'Aachteraaf kun de dè makkelek zègge, want hè wont nogal aachteraaf.'; 2. bepaling van plaats; Lodewijk van den Bredevoort - Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? (2); 2007: Deez, dè zo mar aachteraaf gaon ligge vrije, hasse toch hillemaol nie aachter die twee gezocht .Cees Robben – Wè aachteraaf... (19590912); Van Rijen (1998): '...hè wont nogal aachteraaf.'"
achterdeur, aachterdeur, zelfstandig naamwoord, achterdeur; Henk van Rijen: lap èn leur komt aachter deur, dur de aachterdeur - het gewone volk komt achterom
achterdoor, aachterdeur, bijwoord, binnendoor, binnenweggetjes nemen; Interview Jolen - 1978 - [smokkelen van tabak in de oorlogsjaren] “Jè, toen waaren er wèl siegaare (…in den ollòg) mar dè is allemòl aachterdeur, hè… inlandse siegaare ok jè, van inlandse tebak mar dè was niks…” (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview Jolen - 1978 - “As we gèère nòr et vliege ginge kèèke, ginge we nòr Giels…aachterdeur waarder zôo”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
achtereind, aachterènd, zelfstandig naamwoord, achtereind; WBD achterènd, aachterènd (II:l000) (achter)einde v.d. ketting
achterelkaar, aachtermekaare, aachterbekaare, bijwoord, ook: aachterbekaare; direct, meteen, op stel en sprong; achter elkaar; Zègt dèttie aachtermekaare komt. - Zeg hem dat hij meteen moet komen .Cees Robben – En doeget mar aachtermekaar dan heddet zôô vurmekaare.. (19691219); Henk van Rijen: wènne kaojen hond; hij bèt aachterbekaare; Frans Verbunt: aachterbekaare, aachtermekaare - meteen, onmiddellijk; Ik staak aachtermekaar menne vinger op. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): achtermekaore (Swanenberg: aachtermekare); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): Aachtermekaare, bijw. achter elkaar, meteen; Goedgetòld (2004) – nor bèd zèkkoe, èn aachterbekaaren ôok
achterhand, aachterhaand, zelfstandig naamwoord, gez. óp de aachterhaand zitte - de laatste speelbeurt hebben (b.v. bij kaartspel.); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): op d'aachterhand zitte - de laatste speelbeurt hebben; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): ACHTERHAND zelfstandig naamwoord v. - Op de achterhand zitten - bij kaartspelers: de laatste [kaart] moeten spelen.
achterheen, aachterheene, bijwoord, achterna, achteraan; Stadsnieuws: Ik ging der sebiet aachterheene, mar hij pèèrde dertussenèùt (261008)
achterhuis, aachterhèùs, zelfstandig naamwoord, WBD bijkeuken (op de boerderij), ook 'moos', 'goot' of 'washèùs' genoemd .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): ACHTERHUIS zelfstandig naamwoordw, o. - huis dat niet tegen de straat gebouwd is, maar achter de huizen der straat.
achterkant, aachterkaant, zelfstandig naamwoord, achterkant, achterzijde; WBD achterste deel van het paard, ook genoemd 'krös' of 'broek'; Vêêrrufde alleen dun aagterkaant of pak'tut gelêêk ? (Hein Quinten , Tilburgse spreuken; ca. 1990)
achterlijk, aachterlek, bijvoeglijk naamwoord, achterlijk, ouderwets; Et ha ammòl hil aanders kunne lôope as we nie van die aachterleke aawelui han gehad. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
achtermiddag, aachtermiddag, saatemiddag, taatemiddag, zelfstandig naamwoord, namiddag, achtermiddag, het einde van de middag; - Op 'nen aachtermiddag zaag Kareltje vanuit den tuin 'n paor lange beenen langs de heg stappe... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); saatemiddag; na de middag; De Wijs – Komde daor nog wellis? - Jaowel, ’s Zaoterdags saate-middags (11-02-1965); taatemiddag; in de namiddag; Gòmme taatemiddag nòr de stad?; Cees Robben – As dè ons taante Tonia testag-taate-middag komt... (19710604) [Of dat tante Tonia dinsdag na de middag langskomt..]; Cees Robben – Hoeneer komde wir... Beschient ’n testag-taatemiddeg.. (19760423); Stadsnieuws - Taatemiddag zèèk nie tèùs, mar taovend kunde wèl koome. (160809); WBD III.4.4:124 'te achtermiddag', 'middag', 'te middag' = namiddag ; uit: te - achter - middag?; Haor TATEMIDDEG - na de middag; Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - taatemiddag bijwoord - vanmiddag; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ATEMIDDIG - achtermiddag, 'nen atemiddig' is een bepaalde werktijd, een schof tussen middageten en vier uur (frure); ontstaan uit 'aftermiddag': 's atemiddigs - in de namiddag! t'atemiddig - op deze namiddag. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - geeft 'taatermiddeg' voor Casteren, Riel en Goirle; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TACHTE(R)NOEN - dezen namiddag
achternaam, aachternaom, zelfstandig naamwoord, achternaam, familienaam; – Hoe hiet ie meej zenen aachternaom?; WTT (2011): de vraag naar de achternaam van ene persoon wordt meestal gesteld als: 'van aachtere', bijvoorbeeld: 'hoe hiet ie van aachtere?'; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): ACHTERNAAM zelfstandig naamwoord m. - familienaam, geslachtsnaam
achterom, aachterom, zelfstandig naamwoord, achterom, door de achterdeur; Achteringang; ook: aachterum; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): achterom (VIII:21); WNT Als zelfstandig naamwoord : Dat gedeelte aan de achterzijde v.e. boerenstolp, waar des winters het jonge vee gestald wordt; soms als straatnaam.
achterom, aachterom, bijwoord, "achterom, door de achterdeur; – as we jou tóch nie han, èn de vurste deur nie, dan moesse we aaltij aachterom; – Aachterom ist kèr(e)mes - laat de bewoners niet onnodig naar de voordeur komen; ga gerust achterom .Van Beek - ""Achterom is kermis"", de buren lopen immers achterom en gaan niet door de voordeur binnen.  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): 'Aachterom' bijw.zelfstandig naamwoord: Aachterom is 't kèrmis"
achterover, aachteroover, zelfstandig naamwoord, achterover; Van Rijen (1998): 'stommen aachteroover' - dom iemand
achterover, aachteroover, bijwoord, achterover; Van Rijen (1998): 'stommen aachteroover' - dom iemand
achterste, aachterste, zelfstandig naamwoord, "achterste; -zelfstandig naamwoord; achterwerk, billen; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): aachterste - ik sloeg em vur z'nen aachterste; Pierre van Beek – ""Zô kwaod (kwaad) as 't aachterste end van den duvel"" is een ietwat lange superlatief voor ""kwaad""… (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950); WBD III.1.1. lemma  achterwerk - achterste, verspreid in  Tilburg; WBD III.1.1. lemma  bil c.q. dij – achterste, Tilburg; WNT ACHTERSTE zelfstandig naamwoord onz., het mv. weinig in gebruik. Is het bnw. als zelfstandig naamwoord  gebruikt. De achterste deelen v.h. lichaam in de nabijheid van den aars. Alleen in gemeenzamen stijl .WNT Achterste: bij menschen en dieren: de achterste deelen v.h. lichaam, in de nabijheid van den aars."
achterste, aachterste, bijvoeglijk naamwoord, achterste; -bijvoeglijk naamwoord; - de aachterste deur - de achterdeur; WBD (Hasselt) achterste wendakker (de het verst van de ingang af gelegen keerstrook voor de ploeg); WBD aachterste/ achterste dwarsbalk (II:952) (v.e. handweefgetouw); Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – ACHTERSTE bn en zelfstandig naamwoord: Hij stond den achterste/ het achterste; het paard stond op zijn achterste pooten
achterstel, aachterstèl, zelfstandig naamwoord, achterstel; WBD koej meej goej aachterstèl - koe met mooie billen, ook genoemd: 'vierkaante', 'schoon gedraajde', 'meej goej / mooje bille'; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – ACHTERSTEL, zelfstandig naamwoord m. - achterstallige schuld
achterstevoren, aachtersteveure, bijwoord, achterstevoren; WBD et kalf zit aachtersteveure, resp. 'gedraajd' - het kalf zit met de kop naar achter, dus verkeerd (vóór de geboorte.); Van Rijen (1998): 'aachtersteveure - vekeerd om, bijwoord - achterstevoren'; WBD III.4.4:309 'ten achterstevoren' = averechts, verkeerd
achteruit, aachterèùt, bijwoord, achteruit; Henk van Rijen: alleej vurt, aachterööt - toe, ga achteruit; De Wijs – Ge zèt ’n aachteruit gezet menneke, ik zal jou wellus goed bestruive (verwennen) (20-03-1968)
achteruitboeren, aachterötboere, zwak werkwoord, aachterötboere - boerde(n) aachterèùt - aachterötgeboerd, achteruitboeren, (langzaam) achteruitgaan (in zaken); Stadsnieuws: Vanaf dè hullieje paa öt de zaok is gegaon, heetie alleen mar aachterötgeboerd. (080807); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): ACHTERUITBOEREN - achteruitgaan in stoffelijken zin; WNT Achteruitboeren! Eigenlijk: Als boer slechte zaken doen; bij uitbreiding:in 't algemeen achteruitgaan in stoffelijke welvaart.
achteruitlopen, aachterötlôope, sterk werkwoord, achteruitlopen; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - aachterèùtlôopen as en pèrd dè trèkt (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1968) zienderogen achteruitgaan; WBD III.1.2:159 'achteruitlopen' = achteruitgaan
achterwerk, aachterwèèrk, zelfstandig naamwoord, dubbelzinnigheid: achterwerk van de mens, maar ook achter zijn met het werk dat verricht moet worden; meestal gebruikt met ‘zitten’; 1. achterstand in werkzaamheden; In oew aachterwèèrk zèèn = Achter zijn met werk; De Wijs – Eigenluk hekkut vuls te druk, ik zit flink in m’n aachterwerk (09-07-1967); Cees Robben – Ze zitte daor mee d’r allemolle flink in d’r aachterweèrek... (19671117); Cees Robben – Ge zit wir in oe aachterwèèrik... (19870911); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - te wèèd in zen aachterwèèrik zèèn - Te ver achter zijn met het werk .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): ACHTERWERK zelfstandig naamwoord  o. - In zijn achterwerk zijn - met iets ten achtere zijn; 2. kont, achterste; WBD III.1.1. lemma  achterwerk -  achterwerk, verspreid in  Tilburg; WBD III.1.1. lemma  bil c.q. dij – achterwerk, ook Tilburg; WNT ACHTERWERK: figuurlijke opvatting: Schertsende benaming voor het lichaamsdeel dat veelal het 'achterste' genoemd wordt.
achting, aachting, zelfstandig naamwoord, achting
achtkantig, aachtkaanteg, bijvoeglijk naamwoord, achtkantig, in de zin van onbeholpen, grof, lomp; Van Rijen (1998): aachtkaantege zelfstandig naamwoord - grof en onbehouwen iemand; Frans Verbunt: aachtkaanteg - onbeholpen, onbehouwen, lomp; Stadsnieuws: Dès naa ècht enen aachkaantegen boer. (200909); Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – ACHTKANTIG - achtvlakkig. Ook in de uitdrukking -  'Nen achtkantigen boer' - lompe, onbeschofte persoon.(Ned. achtkante boer); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): VIERKANTIGE zelfstandig naamwoord m. - iemand met plompe manieren: 'ne vierkantigen boer'. ACHTKANTIG bvw .fig. lomp, plomp van manieren, dom van voorkomen.
achtste, aachste, achste, telwoord, achtste; Dialectenquête Willems (1887): aachste; D. Boutkan: aacht+st = aachste (blz.28); aachste/ achste; D. Boutkan: achste naast aachste (blz.43); achtste: D. Boutkan: (blz. 28) uit cluster chtst wordt de t verzwegen
achttien, aachtien, telwoord, achttien, Dialectenquête 1887 Willems – aachtien
achturenmoeder, achtuuremoejer, zelfstandig naamwoord, Br.Sp. Et is en achtuuremoejer - het is een acht-uren-moeder; (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1972) Zo heet in de streek tussen Tilburg en Turnhout maar ook elders in de Kempen de avondschrik; het is een kinderschrik, waarmee men kinderen die 's avonds niet vroeg naar bed willen of, als het donker is nog op straat lopen, bang maakt.
achtuurmis, aachtuuremis, aachtuursemis, zelfstandig naamwoord, H. Mis van acht uur 's morgens; Op dieje zondag, den irste februari 1953, waar ik meej ons Thea nòr de aachtuurse mis gewist. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): ACHTUREMIS zelfstandig naamwoord v. - Mis die ten 8 uren begint
adam, Aadam, eigennaam, de oudtestamentaire figuur Adam; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Witte wè Aadam dòcht, toen ie vur et irst zaat te poepe? (Hij dacht dat hij een staart kreeg) Reactie als iemand zegt - 'ik dacht ...'; WBD III.1.4:345 'adammen' = zwoegen
adel, aadel, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: meense van aadel hèbbe gin voor in der kont
adem, òssem, aosem, zelfstandig naamwoord, "asem, adem; Hij hò ginnen òssem mir. Ze gaaf ginnen òssem = Ze reageerde niet. ; N. Daamen, woordenlijst 1916: ""z'nen ossem waas te kort (hij had geen centen genoeg om te doen wat hij voorhad”; N. Daamen - handschrift 1916 - ""(adem) Ik zò er wel over gesproken hebben as ie er mar iet of wè ossem van gegeven ha (als hij er maar iets over losgelaten had)""; Cees Robben – En as ge drie keer het gesnakt/ Zèèd’oewen ossum kwèèt... (19600219); Cees Robben – kort van ossum (19700925); PVb aachter zenen òssem zèèn - buiten adem zijn; Mar vurtie halverweege kwaam/ wassie al bèùte òssem (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Aanders...); Frans Verbunt: ik hèb mar êenen òssem èn twee haande - ik kan niet alles tegelijk; Frans Verbunt: ak ernòr kèèk, zèèk al tèènen òssem; Mijn ogen jeuken allemol, ik hoest ak ossum haol... (Tony Ansems,Za’k moete niese akkum aai?; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009); Stadsnieuws: Ik heb mar êenen òssem èn twee haande - Ik kan niet alles tegelijk. (081210); WBD III. 1. 2:235: 'kort van asem' = kortademig; WBD III. 1. 2:236: 'nie achter zijn asem komen' = stikken; Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'ossem' zn - adem; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Blijkens krt.44 ligt T. op de grens van de gebieden met s resp. j. Goem. ADEM, ASEM - znw. m. : Den - inhouden; kort van - ; enz. Antw. ASEM - adem: Kört van asem - kortborstig; WBD III. 2. 2:54 'naar aden happen', 'asem tekort komen' = reutelen; aosem; adem; ...lang en breed van aosem... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); Zie ook òssem"
adem, aojem, ojem, òssem, zelfstandig naamwoord, adem; Daorveur moete ne langen aojem hèbbe. - Daarvoor moet je een lange adem hebben .Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): deren lèsten aojem; in êenen aojem noeme; Cees Robben –Teine aojem.... (19560428); zie òssum; Frans Verbunt: ik hèb mar êenen aojem èn tweej haande (ook Stadsnieuws: 120506); WBD III.1.2:232 'naar adem snakken' = hijgen; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): Blijkens krt. 44 ligt T. op de grens van vormen met resp. j en s .WNT ADEM... ASEM is een andere vorm v. hetzelfde woord, doch meer alledaags; ojem: Henk van Rijen - adem
ademen, òsseme, zwak werkwoord, òsseme - òssemde - geòssemd, ademen; R. J. 'daor ossemt m'n ziel dan deurheen'; WBD III. 1. 2:233 'zwaar ademhalen', 'moeilijk esetnen' = hijgen; WBD III. 1. 1:182 'asemen' = ademen; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Blijkens krt. 44 ligt T op de grens v. d. gebieden met s resp. j . Goem. ADEMEN, ASEMEN – wkw. Daar hebben ze niet meer over geasemd = over gezwegen. Antw. ASEMEN - ademen
ademen, aojeme, òjeme, zwak werkwoord, aojeme - aojemde - geaojemd, ademen; We dörfden hòst nie te aojeme .Van Rijen (1998): 'Ge kost um nie heure aojeme - Je kon hem niet horen ademen.'; Van Rijen (1998): 'K-kos hòst niemir aojeme want k-krêeg gin òssem mir.'; - aojeme - aojemde - geaojemd; Dialectenquête 1887 Willems – geen vocaalkrimping, dus niet de vorm 'òjeme'; WBD III.1.2:233 'zwaar ademhalen','moeilijk asemen' = hijgen; WBD III.1.1:182 'ademen' = ademen; WBJ III.2.2:54 'zwaar ademen' = reutelen; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): Blijkens krt. 44 ligt T. op de grens van het j/s-gebied.; Ge kóst em heure òjeme. Dialectenquête Willems (1887) - geen vocaalkrimping; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Blijkens krt. 44 ligt T. op de grens van gebieden met j resp. s. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - znw. m. adem: 'ene kooien ooiem hebbe'
ader, aojer, zelfstandig naamwoord, ader; WBD III.3.1:335 'ader' = brandslang, ook genoemd 'darm'; WBD III.l.l:l80 - aders = aderen; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): o.jer, resp. o'jer, zelfstandig naamwoord vr.+m. 'ooier' - ader
adverteren, avveteere, werkwoord, Van Rijen (1998): adverteren, te koop lopen met; Van Rijen (1998): 'Avvetêere doe verkoope - De gelegenheid maakt de dief'
advocaat, avvekaot, zelfstandig naamwoord, "advocaat (beroep); ook de drank maar in dat geval meestal in de verkleinde vorm zie avvekòtje; – Regressieve assimilatie: d > v; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): avvekaot; ...dè valt dur ginneneene avekaot weg te redeneeren. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘'t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929); Cees Robben – Die schiet er in as unne avvekaot in de hel [iets gaat heel makkelijk] (19640529)[advocaten komen uiterst gemakkelijk in de hel]; Van Beek - De timmerman zei: ""Die spijker schiet in de plank als 'n advokaat in de hel"". (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 10 januari 1959); Noord en Zuid, jrg. 2, 1879, p.312 – AVVEKAAT. znw. m. I redeneert as 'n avvekaat in een kakstoel. Zijne redeneeringen beteekenen niet veel .Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 – ‘Diverse Meijerrijse woorden’ - Zoo spreken de Meierijers en schrijven ook van (...) avverkaat...; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord m. 'avvekoo't', advokaat; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – ADVOCAAT - aveku:t zelfstandig naamwoord m. - de gekende likeur; dimin. 'aveköke'; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): A(D)VOCAAT zelfstandig naamwoord m. Fr. avocat; fig. iemand die goed ter taal is: 't Is 'nen avocaat (hij kan goed spreken). Verg. klappen gelijk 'nen avocaat. Ook: AVEKAAT (korte a in eerste lettergreep)"
advocaatje, avvekòtje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, glaasje advokaat; …et vrouwvolk deej der èège te goed òn de boerejongens of lepelden un advocaotje nòr binnen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Van Rijen (1998): 'avvekòtje, advekòtje zelfstandig naamwoord - glaasje advocaat'
af, aaf, af, bijwoord, voorzetsel, "af / van; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): Op krt.77 (van/ af) valt T juist in het 'af/aaf'-gebied; even zuidelijk heeft 'van' de overhand .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): AAF - (thans geheel verouderde bijvorm van) af .WNT (suppl.) AAF (I) Deze vorm komt voor bij Marin (1717) en wordt opgegeven voor N.-Brab .1. af; Dialectenquête 1887 Willems – aafkèèke - afkijken; Van Rijen (1998): 'den grotsten hits is ur naa wèl aaf - hij is nu wel bekoeld.'; 2. van; - Wa zodde daoraaf zeggen ? (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Vurreej’ , 1932); -Dè bericht sloeg in as 'nen bom! Baozel wier d'r stil aaf! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’;  feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); ""Daor zeg ik niks aaf.”  (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 12; NTC 17-12-1938); Hij wier d'r wit aaf!  (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); 3. eraf, vanaf, er vanaf; D. Boutkan: (blz.41) 'aaf/af' als ww-deel; D. Boutkan: (blz. 41-42) afblèève - blèèft er aaf!; Gij wit er niks aaf = Jij weet er niets van .Blèèfder aaf? - Blijf je eraf?; Blèèfter aaf! - Blijf eraf!; Van Rijen (1998): 'ge wit ur niks aaf - je weet er niets van'; af: in de betekenis 'van'; ""Ik zal et wel slachten""; zee Jan, de slachter; ""en worst er af maoken!"" (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘De mol van Baokel’, 1944)"
af en toe, aaventoe, avventoe, bijwoord, af en toe; Ik zè ginne Vondel , ik rommel mar raok,/ Mar aaventoe heur ik : Et valt in de smaok... ...strak zèèdet ammol meej mèn êens/ dè wèèn verrèkkes fèèn is. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Haawt ze vaast); Et lèkt gewôonweèg aaventoe/ of we in de Lèntetèèd zèn... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gedaon meej et goej lèève); Ik koom zo mar is aaventoe/ ene keer in de stad... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Hêel hard nôodeg.); Avventoe gaot ie nòg nòr et Park. - Nu en dan gaat hij nog naar het Wilhelminapark.
afbieden, afbieje, sterk werkwoord, afbieje - bój aaf -afgebóje, afdingen (b.v. bij het kaartspel); WBD III.3.1:57 'afbiejen', 'afkorten' = afdingen; WBD III.3.1:58 'afbiejen', 'zemelen' = trekken en talmen; WBD III.3.1:59 'afbiejen','afpingelen, afpekelen' = afbieden; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – AFBIEDEN. afdingen, b.v. op de markt; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AFBIE(D)EN, AFBEE(D)EN - afdingen; iemand afb. - boven zijn bod komen.
afbinden, afbèène, sterk werkwoord, afbèène - bond aaf - afgebónde, WBD castreren, ook 'lubbe', 'snije' of 'afknèèpe' genoemd; Frans Verbunt: laatste hand leggen aan een gebonden saus of soep; Van Rijen (1998): afbinden; – met vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij bènt aaf; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AFWIJNEN - afbinden
afblijven, afblèève, sterk werkwoord, afblijven; Henk van Rijen: blèèft eraaf! - blijf eraf: Henk van Rijen: blèèfde raaf ?/! - Blijf je eraf ?/!
afboenen, afbuune, zwak werkwoord, afbuune - buunde(n) aaf - afgebuund, afboenen; WBD (m.b.t. een paard) - roskammen (ook genoemd: 'ròskamme' of 'ròsse'); – korte uu
afboesteren, afboestere, zwak werkwoord, Frans Verbunt: wassen
afbomen, afbeume, zwak werkwoord, afbomen; WBD afbeume, aafbeume (II:l005) - afbome: de ketting v.d. kettingboom afwinden; ook wel 'lòsse' genoemd
afbranden, afbraande, zwak werkwoord, afbraande - braandde aaf - afgebraand, afbranden, door brand verloren gaan; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): die is afgebraand (gezegd v.e. persoon); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): óns aaw hèùs is afgebraand; Als onderwerp wordt vaak de eigenaar van het pand gebruikt .Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – AFBRANDEN - avbrane wkw (branden af, afcheabrant) .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AFBRANDEN (met 'zijn') - Door 't verbranden v. zijn huis zijn goed verliezen; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): AFGEBRAND noemt men hier en omstreeks iemand, die, door het verbranden v. zijn huis, zijn goed verloren heeft.
afbrengen, afbrènge, sterk werkwoord, slagen; Ge hègget er goed afgebròcht - Je bent behoorlijk geslaagd; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AFBRENGEN - ontwennen, afleeren: Wacht manneken, ik zal oe die leelijke manieren wel afbrengen.
afdoen, afdoen, sterk werkwoord, schoonmaken , plukken; oe neus afdoen; Van Rijen (1998): 'K-mot de pèère nog aafdoen - Ik moet de peren nog plukken.'; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AFDOEN - afmaaien, -pikken, -snijden, -plukken, -scheren
afdraaien, afdraaje, zwak werkwoord, afdraaje - draajde aaf - afgedraajd, afdraaien; WBD een kalf met hulpmiddelen doen geboren worden, ook 'afhaole' genoemd; (geen vocaalkrimping); Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – AFDRAAIEN - avdrue, wkw (dröden af, afchedröt). Buiten de woordelijke beteekenis: iemand zijnen of den teen - (erg vervelen)
afdragen, afdraoge, sterk werkwoord, afdraoge - droeg aaf - afgedraoge, afdragen, dragen tot het versleten is (een kledingstuk); WBD III.1.3:l6 'afgedragen' = versleten; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – AFDRAGEN, avdru:ge wkw (drug af, afchedru:ge) - iemand/iets naar beneden dragen; van kleederen: kleeren tot het laatste -
afdrogen, afdrêûge, werkwoord, afdrêûge - drêûgde(n) aaf - afgedrêûgd, geld afhandig maken; lett.: afdrogen; (geen vocaalkrimping); Van Rijen (1998): afstraffing geven; WBD III.3.1:67 'afdrogerij' , 'woekerij, woekerwinst' = woeker; WBD III.3.1:195 'afdrogen','affoefelen, aftruitelen, ontfutselen, aftroggen, aftroggelen' = aftroggelen; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AFDROOGEN - afdrogen; fig. aframmelen, afranselen; geheel verslaan in 't spel; bedriegen
afdruipen, afdrèène, zwak werkwoord, aflopen, er langs lopen; Ik vein dè ge sommigte dingen in ons toltje toch zô lekker smeujig zeggen kunt; net of ge in 'nen spekstruif bèt en 't vet langs oe mondhoeken afdrent. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit 't klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929)
afdunnen, afdunne, zwak werkwoord, WBD III.1.1:24 'afdunnen' = mager worden
affronteren, affronteere, zwak werkwoord, beledigen; uit Franse ‘affronter’; Cees Robben – Ik wil oe niet affronteere meneer... (19640124); De Wijs  – Ik wil oe nie affronteere mar hij zaat gewôôn zat te zèn. (23-10-1963); zie affrontig, geaffronteerd, veraffronteere; geaffronteerd; van ‘affronteere’ – uit Franse ‘affronter’, beledigen; beledigd; Cees Robben - ... zeej [zei hij] geaffronteerd. (19601230)
affrontig, affrontig, bijvoeglijk naamwoord, beledigend; uit Frans ‘affronter’= beledigen; Cees Robben – Zô’n affrontig ding [namelijk een kunstgebit in een kerkbank achtergelaten] (19641231); zie affronteere, geaffronteerd, veraffronteere
afgaan, afgaon, sterk werkwoord, afgaan; aflopen; ontlasting hebben; hil de buurt afgaon; van oewèègen afgaon - het bewustzijn verliezen; Frans Verbunt: et hèùs is nie afgegaon - niet verkocht (bij openbare veiling); Frans Verbunt: afgaon as ene gieter - een flater slaan; Cees Robben: 9 (blz. 11) ‘ge zult gin zaand mir afgaon’; WBD III.3.1:106 'afgaan', ''gegund worden' = gegund worden (v.e. koop); WBD III.1.1. lemma ontlasting hebben – frequent Tilburg; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AFGAAN - verlaten, verzaken, verloochenen; ook afloopen; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): AFGAON - afgaan, ontlasting hebben; niet doorgaan v.e. verkoping; z.a .WNT 1:941 AFGAAN A I 1,b ) absoluut gesteld, in bijzondere toepassing. Stoelgang hebben, zich ontlasten. De oorspr. opvatting was 'zich verwijderen en afzonderen, t.w. om aan de natuurlijke behoefte te voldoen (hd. abtritt).
afgang, afgang, zelfstandig naamwoord, stoelgang; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - as ge òn den afgang zèèt, kèkte nie óp ene keutel (Si '66)- kaartterm: Als je aan het verliezen bent, blijf je maar betalen .Stadsnieuws: Dès goed vur den afgang, zi de pestoor, èn hij dronk et liste öt de wèènflès. - Dat is goed voor de stoelgang, zei de pastoor, en hij dronk het laatste .. (2006l0); WBD III.1.1. lemma uitwerpselen - Tilburg; WNT I:951 AFGANG - 2) stoelgang, ontlasting; concreet: de stof die men bij stoelgang loost; uitwerpsel, ontlasting
afgeladen, afgelaoje, bijvoeglijk naamwoord, volgeladen - in het bijzonder: vol van drank; Pierre van Beek: afgelaoje zèèn - te diep in het glaasje gekeken hebben (Tilburgse Taaklplastiek 170); Frans Verbunt: stomdronken; Stadsnieuws: hij ha zoveul ingenoome dettie afgelaoje töskwaam (271006)
afgespannen, afgespanne, bijvoeglijk naamwoord, "ontriefd, gedallaast, 'opgezadeld'; Ak menen bril nie bij/hèb, zèèk afgespanne.- Als ik mijn bril niet bij me heb, ben ik ontriefd .Heeft iemand een nuttig voorwerp, dat hij niet missen kan, verloren, dan is hij ""er lelijk mee afgespannen"". Dat wil zeggen ""ontriefd"". Dit ""afgespannen"" is de tegenhanger van ""goed ingespannen"". Men is ""goed ingespannen"" als men van het nodige voorzien is, dus zijn ""gerief"" heeft. (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 53); Frans Verbunt: Meej den dieje, daor bènde meej afgespanne - ...mee opgezadeld"
afgetrokken, afgetrokke, bijvoeglijk naamwoord, WBD door veelvuldig zogen vermagerde zeug heet in de Hasselt zo; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AFGETROKKEN bvw. - bij landb.: afgemolken, geene melk meer gevende; ook gezeid van brood dat tusschen korst en kruim afgebersten is.
afgeven, afgeeve, sterk werkwoord, afgeeve - gaaf aaf - afgegeeve, Pierre van Beek: smakelijk vertellen; afstaan, kwijtraken; Pierre van Beek: Hij kan et goed afgeeve -; – in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij gift aaf; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): AFGEVEN - afstaan, meestal in 'moeten afgeven' - kwijtraken, vooral gezegd van gestorven kinderen: 'Ik heb er twee af moeten geven' .Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – AFGEVEN - afchéve of afjéve: Nen brief - ; iets goed - = op handige wijze doen.
afhakken, afhakke, zwak werkwoord, afhakken, het geslachte varken in stukken hakken voor conservering van het vlees; Audioregistratie 1978 - Èn assem af ginge hakke, dè din ze dan vierentwinteg uur nòdderaand assie koud was, moesie ingezoute wòrre in zon grôote kèùp, hè.  (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
afhalen, afhaole, zwak werkwoord, afhaole - hòlde aaf - afgehòld, afhalen; – ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij hòlt aaf; WBD een kalf met hulpmiddelen doen geboren worden, ook 'afdraaje' genoemd; WBD afhaoler - degene die het leer van de droogstokken haalt als het; voldoende gedroogd is (II 641); WBD III.2.3:44 'afhalen' = de tafel afruimen; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – AFHALEN - avu:le wkw (ölden af, afchölt) - van boven naar beneden halen; een pak op de post gaan - ; De dokter heeft het kind moeten afhalen.
afheffen, afhèffe, zwak werkwoord, afhèffe - hèfte aaf - afgehèft, afheffen (b.v. van kaarten); het er afbrengen; –hij heeget er goed afgehèft - hij heeft het er goed afgebracht (Tilburgse Taaklplastiek 171); WBD (III.3.2:171) afhèffe of hèffe = couperen (van kaarten); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): AFHÈFFE het er afbrengen; z.a .vdWater: 't er goed, slècht afhèfte - iets goed of slecht volbrengen .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zw.ww.tr. en intr. zegsw. et er goewd / slaecht afheffe. - het er goed / slecht afbrengen .- In de Betuwe en de Bommelerwaard wordt 'het er af heffen' gebezigd voor 'het er af brengen, verrichten'. Zie ook v.d. Water (Bommelerwaard); WNT AFHEFFEN ... De kaarten afheffen: voor het rondgeven eenige kaarten van het spel aflichten om die onderaan te leggen. (couperen)
afheinen, afhèène, zwak werkwoord, afhèène - hènde aaf - afgehènd, WBD afrasteren (Hasselts, evenals 'afmaoke'); – ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij hènt aaf
afijn, affèèn, tussenwerpsel, afein - uit Frans 'en fin'; Affèèn, hier zit ik dan…. Allêeneg, op menèège, aachter men buuroowke meej mene kompjoeter. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012)
afkeien, afkaaje, zwak werkwoord, Frans Verbunt: afbreken
afkijken, afkèèke, sterk werkwoord, afkijken, aanzien, geduld hebben; Van Rijen (1998): 'We zun de zaok nog mar as èfkes afkèèke - 'We zullen de zaak nog maar even aanzien .WBD III.1.1:236 'afkijken'= afloeren, bespieden; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): afkèèke - afwachten, nader bekijken
afknijpen, afknèèpe, sterk werkwoord, afknèèpe - knêep aaf - afgekneepe, WBD III.3.1:253 'afkleppen', 'uitroepen' = bekendmaken; WBD castreren, ook 'lubbe', 'afbèène' of 'snije' genoemd; in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij knèpt aaf
afkrabben, afkrabbe, zwak werkwoord, afkrabbe - krabde(n) aaf - afgebrabd, afkrabben; WBD de geweekte haren van een geslacht varken verwijderen, met een krabber of andere hulpmiddelen;
aflaat, aflaot, zelfstandig naamwoord, aflaat (r.-k.); – 'nen vollen aflaot; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AFLAAT zelfstandig naamwoord  m. - fig. Nen aflaat aan iet verdienen - afmattende arbeid aan iets moeten besteden.
afleggen, aflègge, sterk werkwoord, aflègge - li/leej aaf - afgelègd/afgeleej, afleggen; 1. afleggen van een overledene; Dorrus Misters: Het afleggen van het lijk geschiedde meestal door de vrouw van de aanspreker [zie ‘bidde’]. (Zo sneed het mes aan twee kanten.) Maar er waren ook wel andere vrouwen die dit werk als bijverdienste waarnamen. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 2 ‘Doden-cultus van eertijds’; NTC – 16-11-1950); Audioregistratie 1978 - … èn asser ene beebie dôod was dan stond ie vur de raom schôon versierd…èn dan ginge buurmèskes ginge dè saoves aflègge, ònkleeje, meej blumkes, en schôon jurkske aon! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); WBD III.2.2:94 'afleggen' = idem (een dode); 2. afzetten, oplichten; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'dè de meensen weer afgelee zijn' (= afgezet); 3. afleggen - diverse betekenissen; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – AFLEggEN - aflè, wkw (lag af, afchelè:): iets van de tafel - (afnemen); ook: een bezoek, zijn kaarten, nen eed - ; zijn schuld - (= met kortingen aflossen); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AFLEggEN - afzoomen, afboorden, den zoom met eenig sieraad beleggen; afgeven, teruggeven
afleggensgereed, aflèggesgerêed, bijwoord, gezegde: bekaant aflèggesgerêed - op het punt te sterven; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): aflegges klaor (VI:22)
afleiden, aflaaje, zwak werkwoord, aflaaje - laajde(n) aaf - afgelaajd, afleiden (deducere); (geen vocaalkrimping); Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): aflaaje; Cees Robben: hij wies de gaans wè af te laaje; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): AFLAAJE afleiden, uitlaten van dieren
aflikken, aflèkke, zwak werkwoord, aflèkke - lèkten aaf - afgelèkt, aflikken; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): de schipper lèkte zen lippen aaf
afloeken, afloekieje, zwak werkwoord, bespieden; Henk van Rijen: iemand afloekieje - iemand bespieden
afmaken, afmaoke, zwak werkwoord, afmaoke - mòkte(n) aaf - afgemòkt, "afmaken (in div. bett.); afrasteren; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij mòkt aaf; WBD afrasteren (evenals 'afhèène', Hasselts); WBD afmaoke (II:l390) - afmaken, afwerken (in pettenindustrie); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zw.ww.tr. afsluiten, afschutten ....; de laatse hand aan iets leggen .Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – AFMAKEN - afmu:ke, wkw (mokten af, afchemaokt): zijn werk, een paard, iemand - ; eene straat - (= afsluiten); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AFMAKEN - afsluiten, 't zij met eenen muur, eene haag, een schutsel.; onder narcose brengen; Van Delft - Maar de buurvrouw vergoelijkt haar houding, want ""ze heej in 't gaasthuis gelegen waor ze geopereerd is en nie afgemaokt"", hetgeen wil zeggen, dat zij niet onder narcose gebracht werd.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Frans Verbunt: nie afgemòkt - zonder narcose (geopereerd)"
afnemen, afneeme, sterk werkwoord, afnemen, verminderen; WBD III.4.4:4 'afnemende maan' = laatste kwartier; WBD III.4.4:27 'afnemen' = krimpen
afperen, afpèère, zwak werkwoord, afpèère - pèèrde(n) aaf - afgepèèrd, afranselen, een pak slaag geven; Die zumme wèl is afpèère .WBD III.1.2:56 'afperen' = een pak slaag geven; ook: 'bijperen e.d.'; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): afpe.re(n) zw.ww.tr. afperen, een pak slaag geven .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AFPEREN - kletsen, lappen, oorvegen geven .Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): AFPÈÈRE - een pak slaag geven
afpikken, afpikke, zwak werkwoord, het tegen iets of iemand afleggen; Mar dè's ok gin wonder want dieë Piet [Pijnenburg]  is 'ne zisdaogen-renner in de wol geverfd, daor mot iedereen 't van afpikken. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929)
afploegen, afploege, zwak werkwoord, WBD (Hasselt) uiteenploegen (tegengestelde werkwijze aan de vorige keer); - afploege - ploegde(n) aaf - afgeploegd; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): afpluge(n), zie: afplu.uge(n), zw.ww.tr. afploegen; van een grotere akker een veld afploegen zodat het door een flinke voor ervan gescheiden is.
afpoten, afpòtte, zwak werkwoord, Frans Verbunt: aftellen, bij een spelletje
afraden, afraoje, zwak werkwoord, afraoje - raojde(n) aaf - afgeraoje, afraden; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ik hèb et em afgeraoje; Cees Robben – Mar afraoje is aonraoje (19641106) [een wijs advies om iets niet te doen wordt vaak niet opgevolgd]; Henk van Rijen: afraojen is ònraoje
afraffelen, afrèffele, zwak werkwoord, afrèffele - rèffelde(n) aaf - afgerèffeld, Pierre van Beek: afraffelen; Koen. haastig en slordig opzeggen of afmaken; Frans Verbunt: de roozekraans afrèffele - afratelen; Frans Verbunt: garen (van de klos af laten lopen); WBD (III.3.3:195) 'afraffelen' = afraffelen; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): afroefele - haastig en slordig werken
afrakken, afrakke, zwak werkwoord, Van Rijen (1998): iemand of iets in de vernieling jagen; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): AFRAKKE - rondzwerven
afrossen, afrösse, zwak werkwoord, afrösse - röste(n) aaf - afgeröst, aframmelen, afranselen, een pak slaag geven, 'afslaon'; De Wijs – (Gehoord van de hertrouwde weduwe tegen haar man (de hertrouwde weduwnaar:) Mèn kender en jouw kender zèn ons kender aon’t afrosse (27-12-1968); WBD III.1.2:56 'afrossen' = een pak slaag geven; ook: 'afslaan'
afscheiden, afschaaje, zwak werkwoord, afschaaje - schaajde(n) aaf - afgeschaaje, uitscheiden, ophouden; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zw.ww.intr. - afscheiden, uitscheiden, ophouden (met iets); WBD III.1.4:312 'afscheiden' = ophouden met het werk; gez. Hij schaajt eraaf as enen hond van zene stront, -levert slordig werk; Zegsw. 'Hij schaeit ouveral van af lak enen boer (of hond) va z'ne stront.' d.w.z. hij werkt zijn zaken niet netjes af .Van Rijen (1998): 'Dur afschaaje as unnen boer van zunne stront' - stoppen met iets zonder de boel op te ruimen; Stadsnieuws: erven afschaajen as enen hond; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AFSCHEE(D)EN - afscheiden; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): AFSCHAAJE - ermee ophouden, uitscheiden; Naa schaai ik er af hurre... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929)
afscheiding, afschaajing, zelfstandig naamwoord, WBD akkerscheiding (grens tussen twee stukken grond), ook 'scheiing' en (Hasselts) 'schaaj' genoemd; Frans Verbunt: schutting, hek; WBD III.4.4:202 'afscheiding' = scheiding, ook'schei'
afschieten, afschiete, sterk werkwoord, afschiete - schôot aaf - afgeschoote;, betalen, over de brug komen, over de brug komen met geld; Et wier tèèd dèttie afschoot. - Het werd tijd dat hij over de brug kwam .Cees Robben – En dek nie gemak afschiet... (19591107); Cees Robben – En assie is afschiet.. Nou dan kan ’t (...) op unne wetsteen... (19650416) [... dan is het heel magertjes]; ? Als het werkwoord gesplitst wordt, wordt ‘af’ verlengd: Cees Robben – Alleej dan meensen... schiet is aaf... [bijdrage leveren aan inzamelingsactie] (19650326); Frans Verbunt: de Carnavalsstichting kent als donateurs: De scheutege afschieters; WBD III.5.1:115: 'afschieten','over de brug komen' = betalen; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): st.ww.tr. afschieten l) geld geven bij wijze van douceur, 2) betalen: ik zoo mar is afschiejte .Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – AFSCHIETEN, een geweer e.d. - ; het zeel is afgeschoten (= losgeraakt); hij kwam den trap afgeschoten (in hollende vaart) .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AFSCHIETEN - betalen; bij landb.: den stal afschieten = afdoen
afschijten, afschèète, sterk werkwoord, Van Rijen (1998): aan komen slenteren; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): AFSCHÈÈTE - aan komen sukkelen
afsjouwen, afsjouwe, zwak werkwoord, uitputten; En daansen as ze kan! Ze wit van gin uitschaaien en ze sjouwt oe aaf as 'nen hond in 'nen botermeulen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30)
afslaan, afslaon, sterk werkwoord, afslaon - sloeg aaf - afgeslaon, afslaan ; een pak slaag geven; Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: gez. Ik slao niks aaf as vliegen èn blèndaoze = Ik sla niets af .WBD 'afslaon (Hasselt.), of 'spinne' (v.e. merrie) - afscheiding geven uit de schede, teken van hengstigheid; WBD III.3.1:62 'afslaan','afzetten' = verlagen (v.d. prijs); WBD III.1.2:16 'afslaan' = keren} ook: omkeren, omdraaien, wenden, zwenken; WBD. III.1.2:55 'afslaan' = een pak slaag geven; WBD III.2.3:185 'afslaan' = idem van noten; — geen vocaalkrimping in tegenwoordige tijd; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): afslon st.ww.tr.- afslaan 1)een pak slaag geven... Zegsw. Ik slóoi niks af a's vliejge .Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – AFSLAAN - het stof v.d. kleeren, een stuk van iets - ; iemand - (= afranselen); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): AFSLAON - afslaan, een pak slaag geven; zen klòk is afgeslaon (t.w. v.d. duivenmelker;
afslager, afslaoger, zelfstandig naamwoord, Van Rijen (1998): veilingmeester
afsnollen, afsnòlle, afsnölle, zwak werkwoord, Van Rijen (1998): (Textiel) garen van pijpen stropen of het schiet er spontaan af; afsnölle; afschieten, afkalven; WBD afsnölle (II:939) - als 't garen van de pijp afschiet
afspannen, afspanne, zwak werkwoord, afspanne - spande(n)aaf - afgespanne, WBD uitspannen (v.e. paard), (Hasselts) ook 'ötspanne' genoemd; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): afspane(n) st.ww.tr. afspannen, ontspannen: de zaog afspanne .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AFSPANNEN - afsluiten met ijzerdraad, koorden enz .Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): AFSPANNE - losmaken; in de knoei raken
afspelden, afspèlle, zwak werkwoord, afspelden; WBD afspèlle (II:1189) - afspelden (van een zoom in kleding)
afstand, afstaand, zelfstandig naamwoord, afstand; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): afstaand; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – AFSTAND, afstant zelfstandig naamwoord m.: afstand doen; iemand op afstand houden; DISTANTIE - distanse, zelfstandig naamwoord vr. Wordt meer gebruikt dan 'afstant'
afsteken, afsteeke, sterk werkwoord, afsteeke - staak aaf - afgestooke, "afsteken; verminderen; Van Delft - Ze zijn 't loon aan 't ""afsteken"" wil zeggen verminderen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); WBD het deeg op de werkbank verdelen; afsteeke - staak aaf - afgestooke; in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij stikt aaf"
afstoken, afstooke, zwak werkwoord, Frans Verbunt: in brand steken; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): AFSTOOKE - in brand steken
afstrijden, afstrije, sterk werkwoord, afstrije - streej aaf - afgestreeje, betwisten, loochenen, ontkennen; tegenwerpen, met argumenten bestrijden; Henk van Rijen: dè zak nie afstrije - dat zal ik niet aanvechten; WBD III.3.1:236 'afstrijden', 'bekvechten, strijden, muilvechten, smoelvechten, ruzie maken, haarenkelen' = bekvechten; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AFSTRIJ(D)EN - betwisten, loochenen (Fr. contester, nier); iemand iet afstrij(d)en - in eenen woordenstrijd hem iets uit het hoofd trachten te praten, van het tegendeel overtuigen.
afstropen, afstrêûpe, werkwoord, Frans Verbunt: winkels aflopen voor koopjes; En as ik zôo de school afstrêûp kom ik hil wè tege. (Jos Naaijkens; ‘Mèn voljèère’; CuBra); Stadsnieuws: 'Ons moeder moes sewèèle afstrêûpe om der jong ònt eete te haawe - Mijn moeder moest soms op koopjes jagen om haar kinderen de kost te geven' (240308)
aftands, aftaands, bijvoeglijk naamwoord, aftands; N. Daamen - handschrift 1916 - 'aaftaands' - iemand van zekeren leeftijd
aftrappen, aaftrappe, aftrappe, zwak werkwoord, aftrappen, weg- of verder gaan; Cees Robben – Ze trappen ’t aaf/ Ze kennen de weg... (19570921); Cees Robben – Gao toch gaa.. en trappet aaf... (19600116); aftrappe: vertrokken, ertussenuit gaan; Van Rijen (1998): 'aaftrappe ww - vertrekken'
aftreden, aftreeje, sterk werkwoord, aftreeje - aaf - afgetreeje, WBD land aftreden (om een perceel te meten); WBD III.4.4:292 'aftreden = afpassen; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): st.ww.tr aftreden, met passen afmeten b.v. een veld .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AFTRE(D)EN meten hoeveel treden iets lang is.
aftrekken, aaftrekke, aftrèkke, sterk werkwoord, aaftrèkke; weggaan, verder gaan; Cees Robben – En dan trekt ie [Sinterklaas] aaf... (19571207); aftrèkke: van het getouw halen; WBD aftrèkke (II:1052) - van het getouw halen (v.h. weefsel); WBD III.2.2:107 'zijn eigen aftrekken' = masturberen
aftuigen, aftèùge, werkwoord, aftèùge - tèùgde aaf - afgetèùgd, WBD aftuigen (v.e. paard); Van Rijen (1998): afranselen, aftuigen; WBD III.1.2:57 'aftuigen' = een pak slaag geven; aftèùge - tèùgde aaf - afgetèùgd (geen vocaalkrimping); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AFTUIGEN - het getuig afdoen: E pèèrd aftuigen
afval, afval, zelfstandig naamwoord, afval; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): longen en hart van een varken, om zult (hoofdkaas) van te maken; • kinderen, nageslacht; Cees Robben – Ge het ’n schôôn vrouw opgezet/ Kees.. En d’r is zôô nogal wè afval aon ôôk ziek... (19640221)
afvallen, afvalle, sterk werkwoord, afvalle - viel aaf - afgevalle, flink tegenvallen; gewicht verliezen; V 'van oewèège afvalle' - in onmacht vallen, flauwvallen; R Et zal oe wèl afvalle daor. - Het zal je daar wel tegenvallen .R Et wèèrke viel wèl aaf .V Hij valt gereegeld van zenèègen(aaf); WBD III.1.1:24 'afvallen' = mager worden; wBD III.1.4:277 'afvallen' = heimwee hebben; Door progressieve assimilatie van stem wordt de v geabsorbeerd .Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – AFVALLEN, Het fruit is met den wind afgevallen; hij viel van de leer af; lichamelijk vervallen; Hij is de laatste jaren fel afgevallen.
afvatten, afvatte, sterk werkwoord, afvatte - viet aaf - afgevat, afnemen, ontnemen; Van Rijen (1998): 'aaffatte, affatte ww - afnemen, ontnemen'; (de v assimileert aan de f); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): afate(n) st. en zw. ww. tr. - afvatten, (iemand iets) afnemen; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): AFVATTE - afnemen
afwachten, afwòchte, zwak werkwoord, afwòchte - wòchtte(n) aaf - afgewòcht, afwachten; Cees Robben: niks as de bui afwòchte; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - mar afwòchte, as Ónze Lieven Heer ònt krèùs (Pierre van Beek:-TT '7l) - Zijn ziel in lijdzaamheid bezitten .Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – AFWACHTEN, wkw; wacht mij aan de statie af; zijnen tijd, zijnen toer (beurt) - ; met vijandelijke gevoelens opwachten
afwas, afwaas, zelfstandig naamwoord, afwas, vaat; WBD III.2.1:286) afwaas, opwaas, omwaas = vaat
afwassen, afwaase, zwak werkwoord, afwaase - waaste(n) aaf - afgewaase, wassen (van personen); zenèègen afwaase - zich wassen; R.J. 'toen hebben wij ons afgewasen'; - afwaase - waaste(n) aaf - afgewaase; Geen vocaalkrimping
afwinnen, afwinne, sterk werkwoord, van iemand winnen; Van Rijen (1998): 'aafwinne ww - iemand voor zijn'; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): AFWINNE - afwinnen (ergens mee vóór zijn)
afzeggen, afzègge, sterk werkwoord, afzeggen; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - hij gao de liste mis afzègge (Pierre van Beek: TT '70) - gezegd van iemand wiens broek te laag hangt
afzeiken, afzèèke, sterk werkwoord, afzèèke, zeek aaf, afgezeeke, Van Rijen (1998): iemand voor de gek houden of belachelijk maken; WTT 2013 - Een bijzonder deftige dan wel spottend bedoelde variant op het dialectische 'afzèèke' vinden we in de weergave van een Tilburgse bestuurder die in 1638 in Den Haag bij de Staten-Generaal ging pleiten voor de Tilburgse textielindustrie. Dr. Cock Gorisse, schrijft daarover: 'Vele malen zijn Tilburgse bestuurders naar 's-Gravenhage gereisd om het vrije verkeer van grondstoffen, halffabrikaten en eindproducten te bepleiten. Daarbij werden ze niet altijd correct behandeld. Zo klaagde de Tilburgse schepen en lakenkoopman Willem Gerits Geritsen de Roy er in 1638 over dat hij op een avond onversien, van pampieren ontbloot voor de Staten-Generaal moest verschijnen om de zaak van de Tilburgse lakennijverheid te bepleiten. Verschillende leden van dat college - duidelijk afkomstig van de concurrerende Hollandse nijverheid - hadden hem toen ‘proberen te uurineren met woorden.' Bronnen: Gorisse (Red): Tilburg, stad met een levend verleden - 'De geschiedenis van Tilburg vanaf de steentijd tot en met de twintigste eeuw'; gebaseerd op: De Bruijn: 'De opkomst en de oriëntatie van de Tilburgse lakennijverheid in de 16de en 17de eeuw', Bijdragen tot de Geschiedenis 73 (1990) 165-178.; afgezet: van 'afzètte'; Van Rijen (1998): afgezèt koome - komen afzetten, overkomen, aankomen
afzetten, afzètte, zwak werkwoord, Frans Verbunt: urineren; financieel oplichten; WBD III.3.1:62 'afzetten', 'afslaan' = verlagen v.d. prijs; WBD III.3.1:195 'afzetten', 'aftroggelen, aftroggen, ontfutselen, aftruitelen, afdrogen, affoefelen' = aftroggelen; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): AFZETTE - uit laten stappen; wateren
ah nee, anee, tussenwerpsel, PM nee hoor (nadrukkelijke ontkenning van een bewering); C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): ANEE (ahnee) ontk., nee hoor, (diende om tegenover een bevestiging iets te ontkennen) zie.blz.77
ajasses, ajasses, tussenwerpsel, bastaardvloek; WNT lemma AJASZES - Uitroep van tegenzin, afkeer of walging, in de platte volksspraak. Verbastering van Ah! Jezus!; Cees Robben – Ossetong (...) Ajasses nèè... (19701211)
aju, ajuu, tussenwerpsel, interjectie (tussenwerpsel); Van Rijen (1998): gegroet
ajuin, jèùn, zelfstandig naamwoord, jöntje, "Dirk Boutkan (1996) - (blz.55) homonieme enk. - en mv. vorm: jèùn-jèùn; 1. het gewas: ui, ajuin; onderaards bolvormig stengeldeel; ajuin met apocope: juin = 'jèùn'; Kernkamp, Dialectenquete 1879 – uie - uien; Lambert de Wijs – Om een karper te stoven op de Hoogduitsche manier. Neemt een karper wel schoon ghemaekt en dat bloedt wel bewaert, gespouwen en aen stucken gesneden, doet dan 't bloet in een pot rinse wijn, een weinigh azijn en water, ronde schijven van ajuin, smijt se op de boter, doet daerbij de karper, met nagelen, foelie, notemuskaet, saffraen en een goet stuck boter, laet et samen stoven. ; (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 30 juli 1927 – ‘De dagelijksche behoeften omstreeks 1650’); Cees Robben – D’n zaoligen smaok van d’n juin en ’t vet (19570921); Cees Robben – En vandaog wil ik slaoi mee juin meejaai meejèèrepel... (19810902); Lechim – ""Nou kroote fietse der wèl in/ liefst meej gebakke jèùn,/ mar die maag mar hêel èfkes op/ aanders wort ie te brèùn..."" (ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vur et vurdêel); Lechim – ...en kroote meej gebakke jèùn... (ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: DE GROTSTE VRAOG); Elie van Schilt – Vandaag 13 Mei 2001, stralend weer, en ut is moederdag. Ik docht Maria is tenslotte ok meder, dus ik heb ut kapelleke mar wir bezocht, ok de zuurbollenkraom en de visboer, maar of ut nou dur munne bril kwaam of dur iets aanders, als ik naor de prijzen keek, ut was net juin, dan schoten de traonen in men ogen. (CuBra); Lodewijk van den Bredevoort – Dieje gruunteboer ging ôk zenne jèùn en èèrpel ötventen. (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Piet van Beers – ‘De stinpöst’: Vier ons vèrse worst èn peeje../  doet er mar wè jèùne bij./ 'n Bèkske zult 'n half pond kaoje/ èn tweej schèève balkenbrei. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘Men Buukskes’: Men irste buukske ging oover peeje èn jèun èn oover de meense op de tèùn. (Het zeventiende boekje, 2010); Piet van Beers – ‘Wie tuinbonen wil eten moet Februari niet vergeten’: Die maokt ze [de tuinbonen] klaor mee champignons/ en paprika en juin./ Alleen de dobbelsteentjes spek/ die zen nie van de tuin. (With Love; 1982-1987); Tony Ansems – As ie lopt, dan stao zijn pet wet schuin/ Assie it dan it ie spek meej juin... (As unnen boer op ’t laand lopt;  van de cd Gatvermiedenhoet; 2010); Jan Naaijkens – Er waren huismiddeltjes bij de vleet: het vlies van een ei of een spinnenweb op een wondje; een grauw papiertje met kaarsvet op de borst tegen verkoudheid; met de voeten in een emmer met verse paardenmoppen tegen wintertenen; een juin onder het kinderbed tegen de stuipen; het sap van de stinkende gouwe tegen wratten. (Het dorp van onze jeugd – Hilvarenbeek 1999); WBD III.4.3:210: jèùn - bloembol; ook genoemd: ajèùn, knòl, (bloem)bòl; WBD III.2.5:105 'juin' - ui; 'juintje' = sjalot; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - juin - ui (div. dial.) Door procope uit 'ajuin'; S.G. ajuin, blz. 82, 185, 186, 222, 225, 276, 284/286, 297, 299 (aant. Witters); Bont jö.n, zelfstandig naamwoord, mannelijk. 'juin' - ajuin; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - 'juin' (blz.184); 2. een zot persoon; Cees Robben – ’t Is aatij al unne juin.. Mar meej karneval is ie hillemol hodeldebodel... (19770114); De Wijs – (gehoord over 2 niet zo snuggeren die bij elkaar stonden: ) Nao motte dè daor zien staon, den eenen juin bè d’n aandere (23-02-1972); vB zó zòt as tien kòp jèùn (Tilburgse Taaklplastiek 176); Stadsnieuws -  Dès me tòch ene jèùn: ge laagt oewèège kepòt assie et op zen heupe heej - Dat is me toch een grappenmaker: je lacht je een ongeluk als hij op dreef is. (230610); WBD III.3.1:250 'juin' = grap; Goem. AJUIN, zelfstandig naamwoord, mannelijk. -.... ook Snul: 't is nen - . Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – 'jùin' zelfstandig naamwoord - ui"
ajuinensaus, jèùnsaus, zelfstandig naamwoord, saus van boter en ajuin; zeer goedkope saus; Gebakken èèrpel kwaam ôk wel ens veur [op vrijdag], asse pas nuuw waren of soms allèèn mar èèrpel meej jèùnsaus... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Un aai meej botersaus, of allêen èèrpel meej jèùnsaus. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
ajuinenschil, jèùneschèlle, zelfstandig naamwoord, meervoud, de schil van een ui; ...van rauwe jèùneschèlle. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Aander matteriaol‘)
ajuinenstamp, jèùnstamp, zelfstandig naamwoord, stamppot van uien; Cees Robben – (19611221)
ajuinig, jèùneg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, grappig, lollig
ajuintje, jöntje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, uitje, ajuintje, sjalot(je); Frans Verbunt –  hij stooft zene stront op meej en jöntje (gezegd v.e. gierig persoon); – 'jèùn' met vocaalkrimping: jöntje
akelig, aokelek, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, akelig; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'aokelijker'; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bnw. akelig
akkefietje, akkefietje, hakkefietje, zelfstandig naamwoord, "kleinigheid; Van Beek - Akkefietje - En toch zijn 't vaak maar kleine ""akkefietjes"". Daar heb je weer zo'n woord. Waar komt 't vandaan? Hoe is 't ontstaan? U moogt ook schrijven: ""akkevietje"" en het beste zou zijn als u ""akevietje"" schreef. De oorsprong is: aqua vitae; eau de vie, levenswater oftewel brandewijn. Wees nou eerlijk: Had ge dit gedacht? En 't wordt nog interessanter, als we er bij vertellen, dat in Denemarken akvavit de naam is voor een soort jenever. Een akkefietje is dus een borreltje. Maar wij verstaan er onder: een koopje, een vervelend karweitje, een tegenvaller. Niet dat het drinken van 'n ouwe klare door velen als een lastig werkje beschouwd wordt, maar de betekenisovergang wordt duidelijk als men de uitdrukking: ""dat is me ook een hapje"" er naast plaatst.  (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. ?; 22 jan. 1958); hakkefietje; akkevietje; N. Daamen (handschrift 1916) –  ""hakkevietje - -n' kleinigheid""; WNT AKEFIETJE - In de algemeene taal wordt het stellig niet met een f maar met een v uitgesproken, en met een open d (gewoonlijk ook geaspireerd tot ha). Onaangenaam werkje; karweitje in het algemeen."
akker, èkker, zelfstandig naamwoord, "akker, bouwland (ook volgens WBD); Flaneur (pseudoniem van Antoon Arts) - “Ja, die jongens van Flaneur waren rakkers, maar wat ze zeker nooit aan “hullië pa"" hebben durven vertellen is, dat ze gingen “vuurke stooke"" in den “Ekker aachter moeder van Lierup"" waar de koeien in de „waai"" stonden (nu de Mariastraat) en dat ze dat “vuurke"" stookten met “solfter""... (Uit: Zonder opschrift; Nieuwe Tilburgsche Courant zaterdag 16 april 1904); Cees Robben – ...de geur/ van ekker en bos (19551119); Cees Robben – D’ekkers en de waai (19570119); Cees Robben – de ekkers in de Vloed (19570704); Cees Robben – D’n ekker-gods die leej zô schôôn vol blommen... (19571102); De ròg was nòg nie van den èkker/ of menne vlieger stond al klaor. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vliegertèèd); WBD III.4.4:137 'akker' = veld; Weijnen, Dialectaltlas: met umlaut (kaart 51, blz.92)"
akkerland, èkkerlaand, zelfstandig naamwoord, akkerland; Cees Robben:  èkkerlaand
akkermannetje, èkkermènneke, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: witte kwikstaart (Motacilla alba); Eigenhuis Akkermannetje. Volksnaam voor Witte Kwikstaart en Gele Kwikstaart
al, al, bijwoord, Dialectenquête 1879 Kernkamp – Ze waandelden aal proatende tot oan de staad; telwoord; Henk van Rijen: ek gelêûf et al zen daoge - ik geloof het ongetwijfeld
al zijn leven, alzelèève, bijwoord, zijn hele leven; vast en zeker; Die heej alzelèèven óp Körvel gewond .Ik gelêûf et alzelèève. variant: Ik gelêûf et al zen daoge; Ik gelêûf alzelèève dè ze laoter nog ‘s gaon hokke ôok (Jos Naaijkens; ‘Mèn voljèère’; CuBra); Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): alzeleve (VII:22); C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): ALZELEVEN (alzelééve), bijwoord heel zijn leven; ook: altijd, in alle omstandigheden, zeer zeker, in elk geval .Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – al ze lieve - altijd; ook wellicht, vermoedelijk; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): alzeleeve - zijn hele leven, altijd, zeker, nadrukkelijk; lieve hemel!
Aldegonda, Gonneke, eigennaam, verkleinde vorm, uit Gon, van Aldegonda (heiligenkalender: 30 januari); Cees Robben – Gonneke (19671110); Cees Robben – [Moeder roept kind:] Gonneke.. Gon.. Gonda... heurde-me-nie dôôve kwartel... (19680621)  - Robben heeft bewust de naam Gonda gebruikt: de heilige Aldegonda van Maubeuge gold voornamelijk als geneesheilige tegen kanker maar zij werd ook aangeroepen ter genezing of voorkoming van doofheid. (Jo Claes e.a., Geneesheiligen in de Lage landen; 2005.)
algedurig, allegeduureg, bijwoord, "voortdurend, doorlopend, steeds; contaminatie van ‘al’ en ‘gedurig’; komt ook in het Fries voor: ‘algeduerich’; Hij moes allegeduureg drinke; Hij vorderde weinig en zuchtte allegedurig... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); ""En is et te verwondere, dè ge allegedurig in de kraant leest van ophangen en veur de kop schieten in de stad!?"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun en de dames’; NTC 20-1-1940); De kapelaons keken allegedurig naor de klok... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 6; NTC 5-11-1938) ; ...allegedurig zaat ie er mee z'n vingers aon te plukken... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); ...en allegedurig dronk ie 'n glas waoter. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); Cees Robben – Hij is allegedurige ziek en blèèft vur elk hondsgezèèk thuis (19870320); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bijw. gedurig, aanhoudend! Et wa's allegeduurigen te doewn; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): ALLE GEDURIGEN - gedurig aan, alle oogenblikken: 't Is alle gedurigen zoo"
algemeen, algemêen, bijwoord, bijvoeglijk naamwoord; algemeen; D. Boutkan: blz. 16
alkoof, alkoof, zelfstandig naamwoord, alkoof; WBD alkoof, alkoowf - alkoof, klein vertrekje zonder ramen, waarin bedden of bedsteden zijn geplaatst .WNT ALKOOF .... via fr. en sp. van Arabischen oorsprong, uit het lidw. al + kobba, een verwulfd of koepelvormig gebouw of vertrek .Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – ALKOOF, alko:f, zelfstandig naamwoord vr. soms in den zin van bed
alla, alla, tussenwerpsel, berusting uitdrukkend; het zij zo, nou ja; uit het Frans: à la; Cees Robben – alla dan mar... en zwijgen (19570706); Cees Robben – Mar witte wet is... zeej Lewieke kwansuis.. Dè vissen alla... Mar ge zèèt is van huis.. (19590801)
allebei, allebaaj, telwoord, beide, allebei(de), alle twee; Die zèn allebaaj èffe zot. - Die zijn alle twee even gek
alledag, alledaoge, uitdrukking, elke dag, alle dagen; Goedgetòld (2004) – dè is ene meens van alle daog - die zal het niet lang meer maken
allee, alleej, tussenwerpsel, aansporend tussenwerpsel; WBD allee verèùt - vlugger! (commando voor een paard); WBD alleej-hup, halee-hop - opstaan (commando voor een paard); R.J. alleej-naa, Kees, nie stoeje; Cees Robben: alleej vurèùt, truuhuup!; Cees Robben: alleej, ge meuget weete; allee allee Mientje; Cees Robben: alleej koesjeej - vooruit, naar bed; Van Rijen (1998): alleej, saluu war - kom, gegroet hoor: afscheidsgroet; = fr. 'allez' = ga, kom!; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – ALLEZ (Fr.), alé:, aléi, alai; telwoord aansporend: - kom! Z.a.
alleen, allêen, bijwoord, alleen; Grôot diktee van de Tilburgse taol 1994 – daor wòrde allêen mar muug van; WBD III.3.1:40 'alleen' = eenzaam
allejezus, allejizzus, tussenwerpsel, bastaardvloek; Jo van Tilborg – Elk keind dè op de grôote school zaat, moes éne keer per jaor, drie centen meejbrengen, méér mocht ôok, mar bij ons vonden ze dè al allejizzus veul geld. (uit Lodewijk van den Bredevoort, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken dl. 1, 2006); Jo van Tilborg – ‘Assik dè ding ötlaot, krèèg ikket allejizzus in menne rug’, ze bedoelde der kesjet. (uit Lodewijk van den Bredevoort, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken dl. 1, 2006)
allemaal, ammòl, allemòl, allemòlle, ammel, òllemaole, òmmel, òmmòl, bijwoord, onbepaald voornaamwoord, "In het Tilburgs ook, maar minder vaak, de langere vorm: allemòl; Daarnaast met vocaalreductie: ammel - Die òpkes hèbbe kleeren aon èn huudjes op èn ze speulen ammel en instruumènt. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); Interview Hermans - 1978 - “…èn in de midde ston ammel paole, èèzere paole èn dòr bonde ze die koeje ammel aon…dè hèk nòg meejgemòkt…dè was mist……dinsdags!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); zie òllemaol zie òmmel; 1 Onbepaald voornaamwoord; - alles, alle, allen tezamen; met z’n allen; allemaal; Uit het Middelnederlandse ‘altemale’; WS daor stonne ze meej zen ammòlle - ...met z'n allen; Ook in vervoegde vormen, en dan voorafgegaan door een voorzetsel: ammòlle, allemòlle (ammel leent zich blijkbaar niet voor vervoeging); Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: gez. Ze hèbben ók nie ammòl bèllekes aon, die nòr de kèèrk gòn .Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): mee allemollen zongen we; De Wijs  – Hier zèn we dan, mee z’n allemolle! (20-07-1962); Cees Robben: hier zèn ze allemòl gelèèk; Cees Robben: gullie wilt ammòl mar te pòst èn te pèèrd trouwe; Cees Robben: dôod gòmme ammòl; Tis ene trubbel meej den ollie,/ we mòtte mindere èn gaaw,/ aanders zitte we vant wènter/ mee allemolle in de kaaw. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ollie bespaoring?); We lèven ammol mee oe mee/ Mar ge mot winnen, Willem II. (Gieleke – wsch. ps. van Michel van de Ven (Lechim) – ongedateerd knipsel uit onbekende bron; ca. 1960-1980); Interview met de heer De Kok (1978) –  Èn dan kwaame we ammel goed zat tèùs! Ammòl!; Henk van Rijen: zooj zi zèn zammól zuut. - naar hij zei, zijn ze allemaal zoet; Henk van Rijen: koome ze meej zen ammòlle? - komen ze met z'n allen?; Piet van Beers – ‘Jonges, löster is’: ""Van aovent gòn we meej zen ammol/ fiste op ' t Kedènt. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Van allemolle in dè mega höshaawe van ons, wier verwocht, desse der stintje bijdroegen om de zaak draaiend te haawe. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Meej zen ammòlle zingen… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); …as de femilie aon toffel gong en meej zen ammòlle in de eetkamer derre kanis vol zaate te douwen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Ze waare der ammòl. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); CiT (4) 'Kome ze mee zamolle?'; 2. bijwoord; alsmaar (steeds weer, voortdurend); geheel (allemaal = alles); Kwók et ammòl wies. - Ik wou dat ik het allemaal wist .Hij plaogt mèn ammòl. - Hij plaagt me alsmaar .Cees Robben – ’t Is ammol niks... (19600916)         ; Cees Robben – Asser ammol ingaon... (19610707); zie allemòl; Piet van Beers – ‘Advertènsies leeze’: Ge moet nie vraoge wè dè ammol wir gao koste. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Omgeving Tilburg; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): 'AMMEL' bijw. : allemaal, voortdurend; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): AMMAL bijwoord, 1. allemaal, met zijn allen; 2. steeds, de hele tijd door: 'hij din ammal réére ' - hij beefde voortdurend; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): I bijw. en vn. allemaal, altemaal: Wa zëess' ammel? II bijw. al maar (door), voortdurend: 'k Denk ammel dat et woensdeg is; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): ALLEMAAL (ook 'ammal' uitgespr.) - geheel en al; allen; CiT (4) 'Kome ze mee zamolle?'; allemòl; in het Tilburgs vaker de kortere vorm: zie ammòl; Cees Robben – Hier zèn ze allemol gelèèk... (19571102); Cees Robben – Ge zèèd allemol op den vèèrekesbak geboren... (19860523); Cees Robben – Van hôôg toe lêêg ’t heej allemol/ ’n ongedurig gat...  (19651224); Allemol deeje ze d'r bist/ D'n beker te verdienen/ Mar kossen tegen Willem II/ Ten liste niks begienen. (Gieleke – wsch. ps. van Michel van de Ven (Lechim) – ongedateerd knipsel uit onbekende bron; ca. 1960-1980); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…rondom Piushaoven èn zôo…moete es kèèke…de Leenherenstraot èn de Groenstraot, dè was vroeger allemel een vèld, zak zègge…èn dan hadde daoraachter hadde dè febriekske van, van dinges, van.…van Franke, dè vèrverijke…”; Ik wil nie zien wètter allemòl gebeurt... (Henriëtte Vunderink, Heure, zien èn zwèège, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); allemòlle; ons allen, allemaal; Cees Robben – Hier zen we dan meej z’n allemolle... (19660325); Cees Robben – Mee d’r allemolle (19671117); allemaal; zie ammel zie òmmel; Boom en boojem staon belooverd/ vol blaank blommen ollemaol. (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Maonnaacht’ , 1932); òllemaol; allemaal; zie ammel zie òmmel; Boom en boojem staon belooverd/ vol blaank blommen ollemaol. (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Maonnaacht’ , 1932); òmmel; allemaal; zie ammòl; dè's ommol ’t mijn... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘’t Zaangerke’ , 1932); òmmol; Henk van Rijen - allen, allemaal, steeds maar"
alleman, alleman, zelfstandig naamwoord, iedereen; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - allemans vriend is allemans gèk (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916):-wie voor iedereen goed is, ziet zijn goedheid al gauw misbruikt; Et waar druk in de Heuvelstraot: ik geleuf dè alleman ont klòttere waar. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); WNT ALLEMAN, koppeling van 'alle' en 'man', als eenheid opgevat, evenals ieman(d) en nieman(d), en als zelfst. vn. gebruikt. 'Man' staat hier in de oude beteekening van 'mensen'. Komt al in de hooge oudheid voor .Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – ALLEMAN: allemansvriend is -szot.
allemanshond, allemanshond, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek: meisje dat met iedere jongen op pad gaat, of met zich laat spelen
allemanstijd, allemanstèèd, zelfstandig naamwoord, Mar komt dan nie op zonnen allemanstèd... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
allengskens, allèngskes, alèskes, allèskes, bijwoord, Langzaam maar zeker, beetje bij beetje; Ze hèbben er en paor gevat/ wiere allèngskes blijer/ èn waare vur zer èèrg in han/ al vèèf kefeekes wijer. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Nòr de bèèvert‘); alèskes; verbastering van ‘allengs, allengskes’; Cees Robben – Ze sloven en sjouwen alèskes al meer (19590207); allèskes; allengs, allengskens, langzamerhand, hoe langer hoe meer; Ik krèg er allèskes al meer ’t laand aon. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben: alèskes al meer (als titel v.e. gedicht, en frequent daarin); Van Rijen (1998): alèskes - allengs, langzamerhand; WNT ALLENGS, voorheen 'allencx, later ook 'allenks'. Andere vormen: allenken, allenkskens, allenskens, allengskens. Z.a., waar nergens de nasaal na de tweede klinker ontbreekt .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): ALLESKE(N)S bijwoord Uitspraak van 'allengskens'
allenig, allêeneg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, alleen; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'alleenig'; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Ge had vruuger niks as varkensslaagers allêeneg èn runds allêeneg, witte wèl!?” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Mar naa lopt den êene den aandere vurbij…èn dè nie allêeneg mar ze zien elkaar, ze kènne der èègeste buure nòg nie eens…” (transcriptie Hans Hessels 2014); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): Teegeswórreg spinne zallêeneg mar meej mesjienes; Ik heb nooit gin heimwee gehad/ Omdè ik nooit allenig ben... (Tony Ansems, Hoe kan ik jou missen, schat?; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008); Affèèn, hier zit ik dan…. Allêeneg, op menèège, aachter men buuroowke meej mene kompjoeter. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); As de Tilburgers langs oe lôope dan heurde allêeneg gemaaw. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); WNT ALLEENIG ... van 'alleen' + het achterv. -ig. In de volksspraak gewone, maar ook bij dichters niet ongebruikelijke verlenging van 'alleen', die echter de beteekenis geheel onveranderd laat .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bijw. (weinig gebr.) allenig, alleen. Zie WNT .WAT allenig b.n. (pred.) z.a .Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): allenig
aller, alder, voorvoegsel, bijvorm van voorvoegsel ‘aller’; zie Alderhèllige zie alderlist
allerhande, alderaand, alderaande, allerhaande, bijvoeglijk naamwoord, allerhande, allerlei; De kraante staon tegesworrig vol mee alderande raodgevinge... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Frans Verbunt: allerhaande sorte - goed gesorteerd; Veugeltjes van allerhaande sorte vliege d’r rond. (Jos Naaijkens; ‘Mèn voljèère’; CuBra); We zèèn verwènd meej alderaande kompjoetergestuurde anniemaasies... (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); WNT ALDER voor ALLER is in de volksspraak gewoon en komt ook bij 17e-eeuwsche schrijvers veelvuldig voor.
allerheiligen, alderhèllege, zelfstandig naamwoord, meervoud, Allerheiligen, r.-k. feestdag op 1 november; Cees Robben – Mee Alderhellege (19681108); WBD (III.3.3:174) allerheiligendag met epenthetische d (na l)
allerlaatst, alderlist, bijvoeglijk naamwoord, telwoord, allerlaatst; Cees Robben – Want die [voetbalclub NOAD] hongen onderaon... en alderlist... (19610421); WNT ALLER-. De vorm 'alder-' is nog heden in de volksspraak gewoon en komt ook bij de schrijvers der 17e eeuw veelvuldig voor.
allervroegst, aldervruugst, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, Van Rijen (1998): op zijn vroegst
allerzielen, alderziele, zelfstandig naamwoord, meervoud, Allerzielen, 2 november in r.-k. kerk; met epenthetische d (na l)
alles, alles, voornaamwoord, alles; Dialectenquête 1879 Kernkamp – Ze nemen aalles wetter te krêgen is; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Alles is kits: de kachel óp bed en de klèène in de koolenbak (Pierre van Beek:-Tilburgse Taalplastiek 1974); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Alles óp zene tèèd èn bóntjes in augustus, èn et kèènd hiet Jaoneke. (Pierre van Beek:-Tilburgse Taalplastiek 1969) - reactie van iemand die tot spoed wordt aangemaand .Variant: Alles óp zene tèèd èn de brèune bôonen in mei .Frans Verbunt: Alles is in òrde: de kachel op bèd èn de klèène in de koolekit
allrisk, riks, zelfstandig naamwoord, risico; Robben varieert op de Engelse verzekeringsterm: all risk; Cees Robben – Hij [de auto] is nog alle riks werd.. (19681101)
alluvie, luuvie, zelfstandig naamwoord, uitdrukking  aaw luuvie - oude garde; Frans Verbunt:  'aaw luuvie' - iemand van de oude stempel
Aloisius, Allewieske, eigennaam, verkleinde vorm, uit Aloisius; Cees Robben – (19570427)
alpino, alpinke, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.3:192 'alpinke' = alpinomuts; ook: 'alpinetje'
als, as, voegwoord, " als; WNT Door de zwakke toon versmolt de l vóór de s, en zo ontstond in de volksspraak het thans nog algemeen gebruikelijke as, dat reeds in het Middelnederlands voorkwam .1. voegwoord van vergelijking; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ze zòchte niks aanders as ...; De Wijs  – Ik zè zo ziek as iets, 'k gao naor hûis en alles (feb. 1962; Cees Robben: niks as de bui afwòchte: niks as rôoken èn ötgaon; Cees Robben: Ge doet mar zôo as ge denkt det goed is ... as et mar goed is .Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): AS voegwoord - als; ook in krachttermen: as te moeter; 2. voegwoord van tijd; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - As et waait, draaien alle meules (Pierre van Beek: - Tilburgse Taalplastiek 1972) - reactie tegen iemand die alsmaar bezwaren maakt in de geest van '...ja maar, als...""; 3. voegwoord van voorwaardelijkheid; As tis dèt is, dan fisteme. - Als het inderdaad zo is, feesten we .Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - As alles meelópt, hèmme optòcht (Pierre van Beek:-Tilburgse Taalplastiek 1969.) - Als alles goed gaat is het dik in orde .Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - As ge alles wilt, kèkte schèèl óp oew neus (Si'66) - Waarschuwing; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - As we jou nie han... (zie onder 'vurste (deur)'); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - As ónze kat en koei was, dan kónde gij ze mèlke (Pierre van Beek:-Tilburgse Taalplastiek 1964) - reactie op loze bezwaren (ja maar als...); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - jè, as we ham han, dan kosseme snippere (Cees Robben: '65) - reactie op bezwaren .Cees Robben – Kèkkis of ie kèkt Pietje... En as ie kèkt... Nie kèèke... (19541224); Henk van Rijen: asse mar kosse; Henk van Rijen: ast toevalleg geleege komt - als het uitkomt; 4. samentrekkingen van het voegwoord met het onderwerp bij de persoonsvorm; Dialectenquête 1887 Willems – ak, agge, asie, asze, ast, aswe/awe; ak = als ik; agge = als jij / gij; asie, assie = als hij; asse, asze - als zij het; asset = als het; aswe, awwet = als we het; agger = als je er; Cees Robben: ak et kós, dik et ôok; ak aajer ha; Cees Robben: agger mar èèrg in hèt; daor hèk meer kaans toe as dèk nog pestoor wòr; Henk van Rijen: asse mar kosse; Henk van Rijen: ast toevalleg geleege komt - als het uitkomt; 5. in plaats van 'dan'; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): ALS (ook 'as' uitgespr.). Wordt altijd gebruikt in plaats van 'dan' achter eenen vermeerderenden trap, alsook achter ander(s), niemand, niets, nooit; Henk van Rijen: grotter as en pèèrd"
als dat, as det, betrekkelijk voornaamwoord, [as dèt] ; als dat; Cees Robben – “Wè zidde..?” (...) As det oew slekbord rammelt...” (19600722)
als ge, agge, samentrekking, (sandhi); als ge; Cees Robben – Agge (...) buiten-buiks te veul eet of drinkt... (19670804); Dialectenquête 1887 Willems – agge - als gij; — als>as>a + ge = agge; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): ACHE, samentrekking van 'als gij'; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): AggE - adde (V:56); Str. agge (l:92)
als het, asset, samentrekking, als het; Cees Robben – Asset thuis waait moete één deur dicht doen... aanders trekket... (19721117)
als het, ast, samentrekking, van als & het; De Wijs  – Astis dèttis, dan fiste we  (feb. 1962); Goedgetòld (2004) – ast is dèt is - als het waar is, als het zo is
als het er, aster, samentrekking, als het er; Cees Robben – En aster op aonkomt (19760213)
als hij, assie, samentrekking, als hij; Cees Robben – En assie is afschiet.. Nou dan kan ’t (...) op unne wetsteen... (19650416) [... dan is het heel magertjes]; Cees Robben – Mar assie gedaon heej mottie effegoed vèège... (19650828); Cees Robben – Hij is zôô kiem assie grôôt is... (19690110); Cees Robben – Assie in z’n vaon stao (19690110)
als hij niet, assienie, samentrekking, als hij niet; Cees Robben – Ze hebben op den Heuvel unne put gevonden.. (...) Afblèève assienie van jouw is... (19640327)
als ik, ak, samentrekking, (sandhi); als ik; Ak gao, meude meej; Cees Robben – ...zô ver ak weet (19651231); Cees Robben – Oôk ak naor de hel toe gao... (19701023)  ; Henk van Rijen: ak menen bril nie bij hèb, zèèk afgespanne - ... ben ik ontriefd; bèt ie ak em aaj?; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AK samentrekking van 'als ik': Ak den tijd heb ...: Ak mag ...
als ik er, akker, samentrekking, als ik er; Cees Robben – Akker iets aon heb... (19650813)
als ik hem, akkum, samentrekking, als ik hem; Cees Robben – Akkum geraokt ha... (19730706)
als ik hem, akkem, samentrekking, als ik hem; Goedgetòld (2004) – bèttie akkem aaj?
als ik je, akkoe, samentrekking, als ik je; Cees Robben – Akkoe nie gezien hâ... (19610602); Cees Robben – Akkoe mar zie Sofie zèèk gelèek van munne apprepoo... (19641127)
als ik je iets, akkoewiets, samentrekking, als ik je iets; Cees Robben – [vrouw tegen haar man:] Ge mot nie “hi” zegge akkoewiets vraog... zeg dan toch fesoenluk wè motte na toch wir...? (19850315)
als je er, asger, samentrekking, als je er; Cees Robben – Zôô oud asger uitziet worde gij toch nôôt... (19710507)
als je het, agget, samentrekking, als je het; Cees Robben – Agget mar doet... (19850329)
als ze, asse, samentrekking, als ze; Cees Robben – En kusse asse kan... (19640417)
als ze er, asser, samentrekking, als ze er; Cees Robben – Asser ammol ingaon... (19610707)
als ze wisten wat ze aten, assewiessewèsseaate, samentrekking, als ze wisten wat ze aten; Cees Robben – (19810306)
als-als-als, as-as-as, voegwoord, "versterkende herhaling; als-als-als; om een uitspraak in te leiden waarmee onwaarschijnlijkheid wordt uitgedrukt .AS... AS... AS...; Denk eraon, m'n goeie ziel: as... is de spil van 't kreugelwiel!; As... is hout, as 't opgestookt is; as... is vuur as 't uitgerookt is .As den hemel valt? - Geen nood!; al de musse valle dan dood!; As de locht valt op onze kop; hebbeme blauwe mutskes op!; As de as breekt van oewe waoge; zullen oe beenen oe nog wel draoge!; Laot die ""assen"" uit oewe körf; as... is mar verbraande törf!; Strooi geen ""assen"" op oe brood; want as suiker smaoken ze noot!; Denk eraon, m'n goeie ziel; as... is de spil van 'n kreugelwiel!; (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘As...as...as...’, 1949); Cees Robben – Jè, as-as-as... As we ham hôn dan kosse we snippere... (19750919)"
alsdat, asdè, voegwoord, als, alsdat; hij zi asdèttie nie kós; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): ALSDA(T) vgw - als, vergelijkend: Gij drinkt meer op alsda'ge vertèèrt. ook ASDA(T)
alsjeblieft, asteblief, tussenwerpsel, als 't u belieft; Cees Robben: en ons persvlêes asteblief; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – ASJEBLIEFT - astebli:ft met of zonder t.
altaar, outer, ouwer, zelfstandig naamwoord, altaar; ... as ik naauw nog is in de Noordhoekse kerk koom en ik zie daor z’n praachtige schilderingen, z’ne prikstoel, z’n ramen, den outer en dieën schonen uileger, dan vergao ‘k van plezier... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); WBD III. 3. 3:64 ouwer = altaar
altijd, aaltij, aatij, bijwoord, altijd; tis aaltij wè - Er valt altijd wel iets op te merken; • Want liefde wordt onder innen schoonen boom aatij ’t irste en ’t gemakste verklaord. (Naarus - ca. 1940); Overal wit ze raod op, alles kent ze, en aatij staosse vur oe klaor, al is ’t midden in de naacht… (Naarus - ca. 1940); • Op de irste plots doe'k dè zoo omdè'k nie goed aanders kan, want ik zè zoo lomp as 't aachterste end van 'n vèrreke, heej me onze vadder vruger aaltij gezeej. (Kubke Kladder – 1929); • Want Jan Viool ha' aaltij lol; en streek mar tierelierelier......; z'n wange stonden peers en bol; van bier en van plezier! (Piet Heerkens – ‘D’n örgel’); • Woone in ´n rijkeshèùs; Is nie aaltij ´n genoege .Munne linksen buurman barbekjoet; de rèchtse is de muur ôn ´t voege. (Piet van Beers – ‘Woone in ´n rijkeshèùs’; 2004); • Ik vond wel aaltij dè de fraters gezelliger waren in lesgeven, dan misters. (Lodewijk van de Bredevoort – 2006); Bij et voetballen zakten die pèèpe van die broek aaltij op oew schoen. (Lodewijk van de Bredevoort – 2006); Ons moeder droeg aaltij un héél lang klééd tot op der voeten, in bed, as nachtjapon. (Lodewijk van de Bredevoort – 2006); ‘Lomperik dè ge zèèt, wè moet de buurt wel nie denken, gij aaltij meej oew gevloek en getier’. (Lodewijk van de Bredevoort – 2006); • Ik hèb toch iets meej Tilbörg; èn dè is gin schaand .Ik kan er zélf soms ok wèl oover maawe .Toch zal ik aaltij van der blèèven haawe .Et is vur mèn: de schonste stad vant laand. (Henriëtte Vunderink; 2007); • Ik hèb wèl es heure zègge; dè van unne koejenbist; de stront tòch wèl 't bist is...; Dès aaltij zôo gewist. (Piet van Beers; ?); • We hèbbe aaltij wè te maawe; mar koome èègeluk niks te kort .Eèn ding moete es goed onthaawe .Dè is: Dè ´t aaltij mèèrege wordt. (Piet van Beers; ?); • Cees Robben – Ik ben naa vèèf en dartig jaor bij de Reiniging en ik heb nog aaltij munne irste bissum... (19720310); Cees Robben – Wilde ’n schutje... [koffiemelk] Gif mar unne scheut... Ik ben nog aaltij goed rôôms... (19691017); Cees Robben – Meense dieter ginne eene hebbe.. hebben ’t aaltij over aander meense geld... (19850816); Cees Robben – [Vraag van een vriend aan een zieke] Hoe is ter meej bruur...  Nog aaltij deuzig war.. (19600212); Cees Robben – Ze haauwt aaltij d’ren pôôt stèèf... (19790518); Cees Robben – Den lompsten boer hee aaltij de grôôtste èèrepel... (19811218); Cees Robben – Ik heb aaltij goed gelimmeneerd... (19790202); Cees Robben – De goei gaon aaltij ’t irst... (19720519); Cees Robben – Kaoije snevel smaokt me toch aaltij nog beter dan goei wèèrk... (19700329); Cees Robben – Den spulleman zit bij ons nog aaltij op ’t dak.. (19690815) [We zijn al op leeftijd, maar nog seksueel actief]; Cees Robben – Ze zeej aaltij wesse doe.. (19640403); • A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): hij is aaltij teegen et regeur; • Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): alt - altijd; aatij; altijd; Dialectenquête 1887 Willems – aatij; Want liefde wordt onder innen schoonen boom aatij ’t irste en ’t gemakste verklaord. - Naarus - ca. 1940; Overal wit ze raod op, alles kent ze, en aatij staosse vur oe klaor, al is ’t midden in de naacht… - Naarus - ca. 1940; Op de irste plots doe'k dè zoo omdè'k nie goed aanders kan, want ik zè zoo lomp as 't aachterste end van 'n vèrreke, heej me onze vadder vruger aaltij gezeej. - Kubke Kladder – 1929; Piet Heerkens – ‘D’n örgel’ - Want Jan Viool ha' aaltij lol/ en streek mar tierelierelier.../ z'n wange stonden peers en bol/ van bier en van plezier!; Piet van Beers – ‘Woone in ´n rijkeshèùs’ (2004) - Woone in ´n rijkeshèùs/ Is nie aaltij ´n genoege./ Munne linksen buurman barbekjoet,/ de rèchtse is de muur ôn ´t voege .Ik vond wel aaltij dè de fraters gezelliger waren in lesgeven, dan misters. - Lodewijk van de Bredevoort – 2006; Bij et voetballen zakten die pèèpe van die broek aaltij op oew schoen .Lodewijk van de Bredevoort – 2006; Ons moeder droeg aaltij un héél lang klééd tot op der voeten, in bed, as nachtjapon. - Lodewijk van de Bredevoort – 2006; ‘Lomperik dè ge zèèt, wè moet de buurt wel nie denken, gij aaltij meej oew gevloek en getier’. - Lodewijk van de Bredevoort – 2006; Henriëtte Vunderink (2007) - Ik hèb toch iets meej Tilbörg/ èn dè is gin schaand./ Ik kan er zélf soms ok wèl oover maawe./ Toch zal ik aaltij van der blèèven haawe./ Et is vur mèn:/ de schonste stad vant laand .Piet van Beers: Ik hèb wèl es heure zègge / dè van unne koejenbist / de stront tòch wèl 't bist is... / Dès aaltij zôo gewist .Piet van Beers; We hèbbe aaltij wè te maawe / mar koome èègeluk niks te kort. / Eèn ding moete es goed onthaawe. / Dè is: Dè ´t aaltij mèèrege wordt .Henk van Rijen: tis aatij wè - 't is altijd wat; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bijw., 'aattij', altijd; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): Aatè - altijd ook: altèd; Koekoeloeris – Op bladzij 11 daor stao nog ’n schoon leuterlied over Kiske z’nne fietsenbaand, dè heet ie ok aatij zo’n schoon lied gevonden en telken keer asser in den orlog baande geplèkt mosse worre en dè was nogal dikkels dan stond ie dè lied wir te citeren. (in het voorwoord bij 'Brieven van een oud-Tilburger', door Naarus; CuBra)
alweer, awir, zelfstandig naamwoord, alweer; Henk van Rijen: zitte awir te èntele - zit je alweer te vervelen!
ambetant, ambetaant, bijwoord, "Uit Frans: embêtant, vervelend, beroerd; Hieronder wsch. eerder: gênant, onbetamelijk; ""Zaagde vruuger ene sjarretèl/ dan wast al ambetaant"". (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ze dòcht wir aon vruuger)"
ambras, ambras, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: heibel, problemen; WBD III.3.1:305 'ambras' = bluf; WBD III.1.4:382 'ambras' = drukte; van Fr. 'embarras'
ambtenaar, amtenèèr, zelfstandig naamwoord, ambtenaar; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'ambtenèèr', 'ambtenair'
amen, samen, tussenwerpsel, Amen, in de formule van het kruisteken; kindertaal; Cees Robben – Svaa-soons-seis-samen... kruisteken in kindertaal [In de naam van de Vader, de Zoon, en de Heilige Geest, Amen] (19780804)
amen, aame, tussenwerpsel, amen (het zij zo); Goedgetòld (2004) – aamen - èn ze kwammen èn ze aaten alles op -; uitdrukking die een einde aan een gesprek maakt
amicaal, ammiekaol, bijwoord, amicaal; vriendelijk; uit Franse ‘amical’; Cees Robben – Den schèèrpen geur van broeder kuus/ die vond ik amiekaol. (19701016)
amper, aamper, bijwoord, amper, nauwelijks; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): aamper; R.J. 'nog mar aamper zistien jaoren'; WNT AMPER bijw. Ternauwernood, nauwelijks. In Noord-Ned. en Vlaams-België algemeen gebruikelijk. bij uitbreiding: nauwelijks, pas .Etymologie: Komt op germ. gebied alleen in onze taal voor. Zou dus ontleend kunnen zijn aan Maleis 'ampir' = dicht bij, bijna. Z.a.
amper aan, aamperaon, bijwoord, amper, maar nauwelijks; sterker dan 'aamper'; - Mar aamperaon twee daoge laoter... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Waor et heurde was et nie‘)
ampertjes, aamperkes, bijwoord, amper; Cees Robben – Gaode zwemme, Naris... / Zwemme... / Ik kan nog mar aamperkes dokkele... (19610630)
ander, anderst, bijvoeglijk naamwoord, ander; óm den andersten dag - om de dag (de ene dag wel, de volgende niet); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): um den andersen dag, ook 'ouver andersen dag' - om de andere dag; 'ouver anderst joor'- om het andere jaar
ander, aander, voornaamwoord, (een) ander, iemand anders; vaak gewoon 'iemand'; R.J. praoten oover en aander; • den aandere - een niet nader genoemd persoon, die geciteerd wordt; Cees Robben - ik gun en aander ók wèl wè; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): DEN AANDERE - een niet nader genoemd persoon die in het vervolg geciteerd wordt .• om de anderse; Dialectenquête 1887 Willems – oover aanderse dag - om den anderen dag; WBD III.4.4:120 'om de andere dag' = om de dag; ook 'om de anderste dag'; Cees Robben: om de aanderste deur; • ergens anders, bij iemand anders; Op en aander slaope = logeren; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): óp en aander kôope; Cees Robben –Ruurt oe tungske op ’n aander (19600116); • volgende; Cees Robben: saanderendags; Lechim - andere in de betekenis 'volgende': Zis en dèrtig jaor geleeje/ Ist wir in de aander week /Dè de bevrijders binnereeje... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Nou... Nou...); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): ander .... 'den anderen dag' - de eerstkomende/eerstvolgende dag .Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): 'ANDER' bijvoeglijk naamwoord eerstkomend, elders
andere, aanderst, bijvoeglijk naamwoord, Van Rijen (1998): 'aanderst' - bn - andere'
anderen, aandere, zwak werkwoord, veranderen; WBD III.4.4:315 'anderen' - veranderen
anderendaags, saanderendags, saanderendaogs, bijwoord, "des anderen dags, de volgende dag; Van Delft - Is iemand niet thuis, dan ""is ie krèk weg"", ""komt seffens thuis"" of wij ""komen saanderdags"" of ""van 't naagtemiddag mar weer is aon"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Cees Robben – ’s aanderendag toen Sjef zun vrienden/ zien liet wettie zôal kon... (19540717) ; Cees Robben – En saanderen dags schreven ze.. Niks mir aon te doen.. (19730316); Audioregistratie 1978 - Èn saanderendagsmèèreges meej ene volle waoge kaf hil de wèg vol gestrôojd! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Henriëtte Vunderink – Èn saanderendags kwaam zer wir aon. (Et möske, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; sanderendaogs, bijw.verb. - 's anderen daags, de volgende dag; HAOR SAANDERENDAOGS - de volgende dag"
anderhalf, aanderhalf, telwoord, anderhalf; Henk van Rijen: aanderhalve meens èn ene pèèrdekòp - weinig publiek; Frans Verbunt: daor lópt vur aanderhalve cènt (ook wel m.b.t. plebs)
andermans, aandermans, voornaamwoord, andermans; Henk van Rijen: voejer zuuke vur aandermans gèèt - werken voor een ander
anders, aanders, bijwoord, anders; Vruuger was et ammòl aanders. - Vroeger was alles anders .Cees Robben: niks aanders as ... ; zoo ist èn nie aanders; Cees Robben: mar wöròm zot ok aanders gaon; aanders gaode mar is ...; Cees Robben: agge me naa nòg nie gelêuft, maok ik oe wèl wè aanders wèès; Dialectenquête 1879 Kernkamp – aanders; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ze zòchte niks aanders as gèld; Van Rijen (1998): 'aanders, aanderst bijwoord - anders; vruuger waar ut ammòl aanders'; Grôot diktee van de Tilburgse taol - 2005: Vruuger waar dè wèl aanders
Andreas, Dreej, eigennaam, Dreeke, verkorting van Andreas; Cees Robben - ...onzen Dreej... (19641231); Dreeke; verkleind van Dré uit Andreas [Dree, Dreej]; Cees Robben – Ons Dreeke wordt pastôôr, opa.. (19700501)
Angelique, Anzjeliekske, eigennaam, verkleinde vorm, uit: Angelica > Angelique; Cees Robben – (19720414)
angst, aangst, zelfstandig naamwoord, angst; WBD III.1.4:293 : 'angst' = idem
antisceptisch, antiesèpties, bijwoord, De Wijs – Dè kan ammaol wel waor zèn mar ik stao er antisepties tegenover (10-01-1970); Robben laat het woord verkeerd gebruiken, daar waar ‘sceptisch’ bedoeld wordt: Cees Robben – Mar ik stao d’r toch antie-septies tegenover... (19700130)
Antwerpen, Antwèrpe, Aantwèrpe, toponiem, Antwerpen; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ge moet mèn in Antwèrpe de wèg leere kènne.' (Pierre van Beek:-Tilburgse Taalplastiek 1969) - Hiermee wil iemand zeggen dat hij ergens goed in thuis is .Frans Verbunt: Aantwèrps jaor - drie maanden
Antwerps, Aantwèrps, bijvoeglijk naamwoord, Van Rijen (1998): Antwerps; Van Rijen (1998): 'aantwèrps jaor = drie maanden (de Antwerpenaar overdrijft graag)'
Anvers, Anvèrs, toponiem, "De Franse benaming van Antwerpen wordt in het Tilburg met de scherpe e uitgesproken en met de s; in de regel gaat daaraan vooraf het lidwoord 'den'; ""Ik heb éénen keer iets van Wagner geheurd in den Anvers... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 5; NTC 29-10-1938)"
apezuur, aopezuur, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: maagzuur
apotheker, apteeker, zelfstandig naamwoord, J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): APTEKER zelfstandig naamwoord m. - apotheker; WNT in de spreektaal veelal APTEKER
apparatuur, apperetuur, zelfstandig naamwoord, appretuur, afdeling in de textielfabriek voor veredeling en afwerking van stoffen; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Daor hèb ik ok in de apperetuur gestaon (Gooyaerts), daor hèk alles gedaon, gepèrst, gestòpt, genòpt”. (transcriptie Hans Hessels 2014)
apparentie, apprènsie, zelfstandig naamwoord, "apparènsie, apperansie, opperènsie; uitdrukking; apprènsie maoke - aanstalten maken, voorbereidingen treffen (ook verkort: 'mènsie maoke') [WTT 2012 de veronderstelling dat het een verkorting betreft is twijfelachtig; zie mènsie]; WNT - artikel Apparentie - Uit fr. apparence. In N.-Nederl. in de alg. taal verouderd. (1951); 'n Baokelsch boerken is eens gekomen; toe in de hellige stad van Rome; hij maokte daor daodelijk apperentie; om ok te gaon op audiëntie (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘’t Baokelse boerke bij den paus’, 1944); Stadsnieuws: Alleej vort, zodde onderhaand nie es apprènsie maoke (191106); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): APPERENTIE zelfstandig naamwoord  - aanstalten maken; S.G. blz. 101, 107, 181 (not. Witters); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): APPRENTIE, wsch. fr. apparence: apprentie maken - aanstalten maken; ook gezegd v.e. koe waarbij de kenteekenen v.h. kalven verschijnen .C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): APPARENTIE MAKEN - aanstalten maken, voorbereidingen treffen, opschieten; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): apränsi, zelfstandig naamwoord vr. apprentie, aanstalten, toebereidselen: 'k Zôo mar is appränsie maoke' (b.v. om naar bed te gaan) .Andere gebruiksvormen; Bij Daamen, Handschrift Tilburgs (1916) een uitzonderlijke opgave: ""ik heb er aprensie van (afkeer)""; Frans Verbunt: (Fr. apparent = zichtbaar (maken)) [?]; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – APPARENCE - aprènse, zelfstandig naamwoord  vr. - schijn: Daar is geen - van regen. Z.a .Haor. APPERÈNSIE - haast"
appel, appel, zelfstandig naamwoord, appels, appeltje, appel; zowel enkel- als meervoud; appel(s); - Ik ha 20 kilo appel, 10 kilo père, in mèndje vol mee waaichampions… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: gez. As ge oewèège goed doet, dan doedet gin ròtte appel .Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: gez. Wie zenèège bewaort, bewaort gin rot appel .Dialectenquête 1879 Kernkamp – 'nen zuren aap'el; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - der wòrdt in de appels nie geròmmeld: van boovenaon begiene! (HM-76) - Gezegd als een vrijer niet de oudste, nog ongetrouwde, dochter ten huwelijk kwam vragen, maar een jongere .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord m. appel; mv. 'appel', minder vaak 'appelke(n)'
Appelachtig, appelèèchtig, bijwoord, appelachtig; woordspeling met de naam van de schilder Karel Appel; Cees Robben – [in een museum:] Ik ben nie zoo appelèèchtig... Ik haauwet meer bij Citroen... (19860516) [de schilder Paul Citroen]
Appelesienesteeg, Appelesienesteeg, toponiem, straatnaam; fantasienaam; Cees Robben - Het fictieve adres van Sinterklaas in Madrid. ‘MADRID Appelesienesteeg’, bijschrift bij het eerste prentje (van 5) over Sinterklaas. Sinterklaas bracht de eerste sinasappels mee uit Spanje. (19531205)
appelmannetje, appelmènneke, zelfstandig naamwoord, "appelmannetje; Van Beek - ""Het appelmanneke komt om zijn geld"" zeide een moeder tot een kind, dat onrijp fruit gegeten had en toen van buikpijn klaagde. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959)"
appelprol, appelenpròl, zelfstandig naamwoord, stamppot van aardappelen, gestoofde appels of peren, spek; hete bliksem; – het lid 'prol' is een klanknabootsing; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): appelenprol = heeten bliksem, appelstaamp; WNT PROL (I) - 1) a) znw. vr. (in Z.-Ned. m.). (...) Sterk femin. van denzelfden wortel als prollen; de oudste bet. zal zijn ”week lichaam, weeke massa die (bij het koken) het geluid ”prol” maakt”. Verg. prut, dat in bet. het nauwst verwant is (waarnaast pruttelen, dat verschillende bet. met prollen gemeen heeft), prul, dat in den vorm het meest overeenkomt, en zie verder bij PROLLEN .WBD III,2.3:122 – in Tilburg ook 'appelstamp' maar zeldzaam; 'appelenprol' ook in Veghel en Turnhout.
appelsien, appelsien, appelesien, zelfstandig naamwoord, "sinaasappel, appelsien; A.J.A.C. van Delft – appelsien – Daor ware 's aoves [5 december, op de klòttermarkt] de irste applesiene zo zuur as brèm, nog zuurder as setroene. (Nwe. Tilb. Courant, 5 dec. 1929); Reflector - Mijne appelesien is grotter dan de jouwe"".  ""Dè zodde willen! De mijne is vèùl grotter dan de jouwe."" (Tilburgsche Courant - 18-03-1926); De Wijs – Sebiet schûifde ûit over diejen applesienenschèl (17-08-1964); Cees Robben – [Bij een marktkraam:] Vleje-week-vrom waren oew pèère buikzuut.. oew appelesiene mörf.. oewe knolraop vôôs... en oew èèrepel glaozig... steeket zelf mar in oewe kaones... (19680209); Piet van Beers – ‘Griepepidemie’: 'k Haol wè paaraceetamolle/ èn appellesiene op de mèrt. (Spoeje doemmeniemer; 2009); WBD III.2.3:172 'appelsien' = sinaasappel; WNT APPELSINA In de volkstaal niet ongewone bijvorm voor sinaas- of chinaasappel. Bijvorm is ontstaan in navolging v.lat. malum Sinicum .Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – APPELSIEN - apelsi:n, zelfstandig naamwoord vr .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord m. appelsien, sinaasappel; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): APPELESIEN - sinaasappel; Str. appelsien (1:77)"
appetjoek, appetjoek, abbetjoek, bijvoeglijk naamwoord, een geestelijke afwijking hebbend, 'getikt'; De Wijs – (gehoord bij de kapper:) höllie pa is wouws, höllie moe is appetjoek en, dè kunde wel naogaon, zellef is ie habbetjap (16-01-1975); Ik zèè nie himmol appetjoek... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ik haaw nie van zwèmme); Den irste kwaam hier öt de straot .De twidde kwaam van Gôol vandaon .Meej dieje Gôlse appetjoek; Heese nie zô lang gegaon. (Piet van Beers – ‘Blènd’; 2004); As de fillem in Tilburg verschijnt/ Dan ziede gij de grotsten appetjoek/ En ik kan gewoon mijn ègen zijn... (Tony Ansems, Gewoon mijn èège zijn; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009); Buuk appetjoek, appetjoekt - geestelijk gestoord; Stadsnieuws: Och appetjoek die ge daor zèèt, hadde nie öt oe dòppe kunne kèèke! (150608); Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebook ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -; de etymologie is niet opgehelderd; komt alleen voor in Tilburg en naaste omgeving; gek, iemand die zich afwijkend gedraagt; ‘appetjoek’ is de bekendere vorm; Cees Robben – Hullieje pa is unne wous.. hullie moeder unne abbetjoek.. en zelf is ’t ôôk mar unne drie-kwart... Vur de rest gaoget wel. (19840330)
arbeiden, èrbèje, arbèje, zwak werkwoord, èrbèje - èrbèjde - geèrbèd; arbèje - arbèjde - gearbèjd, arbeiden, ook 'arbèje'; WBD de koej èrbèt - maakt uitdrijvende bewegingen bij het kalven; ook genoemd: de koej 'arbèjt', 'wèrkt', 'pèrst'; arbèje; arbeiden; WBD de koej arbèjt - maakt uitdrijvende bewegingen bij het kalven; ook genoemd: de koej 'èrbèt', 'wèrkt', 'pèrst'; WBD III.1.4:344 'arbeiden' ? werken; WBD III.5.1:212 'arbeiden' = werken
archief, arsjief, zelfstandig naamwoord, archief; Audioregistratie 1978 - Mar daor zèn nòg wèl ouw kaorte van op, in et arsjief dènk, op de gemènte… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
ardenner, ardènner, zelfstandig naamwoord, WBD I.4: 597 geeft voor Tilburg 'licht paard', en 'Bedoeld wordt niet een paard dat licht van kleur is, maar een paard dat licht van bouw is .WTT 2012 – De Ardenner is een paardenras afkomstig uit de Ardennen om precies te zijn het bergachtige gebied op de grens van België en Frankrijk. De stokmaat is tussen de 1.55 en 1.60 meter. Ze komen voor in de kleuren bruin, schimmel en vos. (website dierennet.be; 2012)
arm, èèrem, èèrm, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, èèrem; armoede; Cees Robben – èèrem brikt gin eer (19710820) [Armoede is geen schande]; arm, armoedig; R.J. dôodèèrm; Cees Robben:  et èèrem vòlk èn et rèèk; gezond maoger, braaf en èèrm, kaod èn muug; Mandos, Brabantse Spreekwoorden: rèntenier èèrm dier (HM'70) - Een rentenier moet vaak van bescheiden middelen rond zien te komen. Elie van Schilt - erm meessen en die wonden er toen veul in Tilburg. Ok veul rééke, mar die mokte wel det de erme, erm blèèven. (uit: ‘Un paor momentjes vur wet ouw monumentjes’; CuBra, ca. 2000); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; èèrm - arm; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  ARM (Kemp. a:rrem, eirrem, aerrem) Fr. pauvre;
arm, èèrem, èèrm, zelfstandig naamwoord, èèremke, "arm = lichaamsdeel; meervoud: èèreme, maar ook èèr(e)m; Gelukkig waar et menne linkse èèrm, die ik nao detter vier weken laoter de gips vanaf wier geknipt bekaant niemer rèècht kos krèège. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Veur we thös waren, vielen ons èèrm der bekaant aaf. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); armoede; Cees Robben – èèrem brikt gin eer (19710820) [Armoede is geen schande]; èèrm; lichaamsdeel: arm; Dirk Boutkan: verkleinwoord: èèremke; uitdrukking -  enen brèùnen èèrm haole - in het gevlij komen, strooplikken; MP gez. Liever in den èèrm dan óp den èèrm. (Liever voedsel dan opschik) [woordspeling van arm, lichaamsdeel, en arm, armenbedeling]; Cees Robben – [vrouw spreekt:] ‘k Hè nog nôôt meej unne kromme èèrum gelôôpe, Antoon... (19570803) [Arm in arm lopen.]; - Meestal verwijst de uitdrukking ‘Meej ene krommen èèrem loope’ naar het gebruik om een vrouw te bezoeken die zojuist bevallen is. Men bracht dan enige geschenken mee die zich in een mand bevonden, welke in de ‘kromme arm’ hing. Lechim - ...zonnenollie op deren èèrm... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Tis nôot nie goed); Pierre van Beek: gez. Iemand boovenèèrems vatte - iemand met woorden uitschakelen (Tilburgse Taaklplastiek 174); Steijns - Èn as ons moeder dan in de kraom laag, kwaam de femielie èn de buurt meej de krommen èèrem. Die bròchte dan vur heur in der körf ammòl lèkker spul meej om òn te stèèrke. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2001); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  ERM (uitspr. a:rrem, eirrem, aerrem) zelfstandig naamwoord m. - arm; 2. WBD boovenèrm, (Hasselt) boowvenèèrem - bovenbeen van een paard; 3. WBD laojèèrme, laojèrme (II:980) - ladebenen: twee verticale latten waarmee de weeflade bevestigd is. 4. WBD (II:2773) 'èèrem' - asarm; 5. WBD III.1.1:146 'armkneukel' = elleboog; 6. liefdadigheidsinstantie ter bestrijding van armoede; Kees en Bart: hij trok van den Stillen Eèrme; Pierre van Beek: den èèreme - het Armbestuur; trèkke van den èèrme; Pierre van Beek: van den èèrme begraove - op kosten van het burgerlijk armbestuur (Tilburgse Taaklplastiek 181); Elie van Schilt - Dan moeste mee naor de stad vur nuuw kleren en nuuw schoenen. Erme meessen die ut nie konnen betaolen kregen un bonneke van ut ermbestuur uyt de parochie en konnen dan ergens nuuw kleer en schoenen haolen, maar de meskes en de jongens die mee kleren liepen van ut ermbestuur hadden wel allemal dezelfde kleren, dus iederèèn kon zien ""Die zen aongekleed dur dun erme"". (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000); WBD III.3.1:354 'de arme, armbestuur' = liefdadigheidsinstelling; Goem. ARM - bn/bijwoord ( -ar, -sta) ...den è:reme (collect.) - de armen: Hij trekt van den arme, werd van den arme begraven. ARME zelfstandig naamwoord m. - armbestuur, bureel van weldadigheid; Van den arme komen: (schertsend gezeid; van iets dat men zeer spaarzaam gebruikt); 7. armoede - in de uitdrukking: òn den èèrme - in armoede geraakt, armlastig; Cees Robben:  'èèrem, meneer, dè brikt gin eer'; èèremke; verkleinwoord; armpje; verkleinwoord van èèrm, geen vocaalkrimping; Dirk Boutkan: verkleinwoord: èèremke (blz. 16, 51); Dirk Boutkan: èèremke (zonder vocaalkrimping omdat verkleinwoord suffix niet onmiddellijk volgt op de stamsyllabe); blz.31: Voorwaarde is dat het achtervoegsel (= suffix)direct volgt op de lettergreep waarin de lange klinker staat."
armband, èèrmbaand, zelfstandig naamwoord, armband
arme, èèreme-, èèrme-, voorvoegsel, als eerste lid in een samenstelling; van of voor de arme mens
armemensentijd, èèrmmeensetèèd, bijwoord, Om half negen, èèrmmeensetèèd, liepen wij naor de kerk en toen de rouwmis ötwaar, te voet naor et kerkhof. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) [uitvaarten en huwelijksmissen waren duurder naarmate ze later op de dag gevierd werden]
armemensenvis, èèrmemeensevis, zelfstandig naamwoord, Jè, èèrme meense vis, enne gebakken panherring, jè femilie van de bukkum. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
armenbankje, èèrmenbèngske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; armenbankje; WBD (III.3.3:45) 'armenbankske', 'armbankske' = armenbank (in de kerk) - de zitplaatsen in de kerk voor de armen
armoede, èèrmoej, èèremoej, zelfstandig naamwoord, 1. armoede; Bij hullie ist èèrmoej troef. - Bij hen heerst doorlopend gebrek. B èrremoej; MP gez. As ge meej oewen èèrmoej ginne raod wit, ist nie werd dègge ze het. Cees Robben:  As ge meej oewen èèrmoej ginne raod wit, zèède nie wèrd dèggem hèt; Kees en Bart: èrremoei; Audioregistratie 1978 - Mar et was wèl èèremoej troef, èèremoej troef! Mar ze waaren et veul eensgezinder onder mekaare! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Frans Verbunt: ge kunt meej tweeje meer èèrmoej lijen as allêeneg; Frans Verbunt: wie gift wèttie heej, is wèrd dèttie èèrmoej lijdt; Frans Verbunt: vaast wèèrk, vaaste èèrmoej; Frans Verbunt: èèrmoej zuukt list; Piet van Beers – Ik hèb toen van èèrmoei, de kwaast mar gevat. Èn bèn er de kèùke gòn vèèrve. Die han in gin jaore 'n klurke gehad. Dus kon ik er niks òn bedèèrve. (CuBra); Henriëtte Vunderink – Der was veul èèrmoej in die tèèd; veul traone zèn gelaote. Daor kan ik fabriekaant èn kerk; aaltij nog om haote. (2007); WBD III.3.1:210 'armoede lijden/ hebben', 'missen, derven, ontberen, te kort komen, verlet hebben' = ontberen; Hees Èrremoei (III:10); Cornelis Verhoeven:  èèrmoej m. geldgebrek, ellende; ook 'kou': èèrmoej lééje = 't koud hebben; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  ARMOEI (uitspr. arramoei) - armoede; Bosch èrremoei - armoede; 2. koude; Et lèkt dèk op de Noordpool zèè/ ‘k barst van den èèrremoei. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Agge in de badkèùp moet‘); Ge lòt saoves van èèrremoei/ de kachel zuutjes braande. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ene trostprès...); 3. Als laatste redmiddel; Van èèrremoei zè ik toen mar/ nòr de taandarts toegegaon. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Taandpènt....); armoede; Cees Robben – in al z’n eeremoei (19570704); Cees Robben – Dan ruuk ik wir dem eeremoei/ die vruuger deur vur deur/ De straot op kwaam heel zwoel en zwaor/ van kender en slameur... (19701016); Cees Robben – As ge meej oewen èèremoei ginne raod wit... Dan zèède nie werd deggem het... (19840420)
armoedig, èèrmoejeg, èrmoejeg, bijvoeglijk naamwoord, armoedig; WBD III.1.4:259 'armoedig' = ellendig; èrmoejeg; B armoedig
armoedzaaier, èèrmoejzaajer, zelfstandig naamwoord, 'armoedezaaier'; WBD type 'armoedzaaier' (II:943) bijnaam v.d. wever
arret, arreej, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: op arree zitte - ongeduldig zitten wachten, aanstalten maken, paraat zijn
Arts' krant, Artskes kraant, uitdrukking, De krant die door de familie Arts werd uitgegeven: de Nieuwe Tilburgsche Courant .Sommige kraanten saawelen dè Jantje [Pijnenburg] in Brussel mee rijdt in den zisdaogschen, mar Artskes kraant hee gezee, dè-t-er vurloopig nog niks van waor is. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929); ...dan schreef ik is 'n stukske en daor stapte-n-ik mee nor Tilburg nor Artskes kraant. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929); …op et ketoor van ‘Artse Kraant’… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); En we waare aaltij benuuwd hoe de recentie’s waare in 't Nuuwsblad, èn in Artse kraant, die wiere èùtgeknipt èn bewaord. (Nel Timmermans; Tenêel speule dès leuk; CuBra; 200?); Ronald Peeters – Antonius Henricus Arnoldus ('Antoine') Arts werd op 20 april 1845 te Arnhem geboren (...) Aanvankelijk werkte hij in 's-Hertogenbosch op een handelskantoor. Daarna begon zijn journalistieke loopbaan. In 1877 werd hij hoofdredacteur van De Kruisvaan, het wekelijks orgaan van de Zouavenbond St. Bonifacius. Deze krant werd aanvankelijk gedrukt door N. Luijten in Tilburg, de drukker van de Tilburgsche Courant. In 1878 richtte Arts een eigen; drukkerij op in de Poststraat. Hij verhuisde naar de Nieuwendijk (de tegenwoordige Bisschop Zwijsenstraat) en begon met ingang van 1 januari 1879 met het drukken en uitgeven van De Kruisvaan (vermoedelijk tot 1882 verschenen). In april 1879 richtte hij de Nieuwe Tilburgsche Courant op en op 10 januari 1898 Het Tilburgsch Dagblad voor het Volksbelang. Beide kranten zouden per 1 januari 1901 tot één dagblad worden samengevoegd. Zijn oudste zoon Antoon werd hoofdredacteur. (...) Hij overleed te Tilburg op 31 maart 1926. (De Paap van Gramschap; internetversie 2012)
as, aas, aase, zelfstandig naamwoord, as; stof; Cees Robben – Van aas gemaokt... De dood die wocht... (19600304); as; in oude spelling ook geschreven als aasch, aasche, assche; WBD askèùl - ashok (bewaarplaats voor as, vaak gelegen onder de bakoven); Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): d'aasche uitkruie - de overblijvende rommel opruimen (?); Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'Asschewoensdag'; Cees Robben: öt de aase vant verleeje; Cees Robben: assekröske; Henk van Rijen: ek val tusse twee stoele(n) èn d'aase - ik kom maar niet verder; Henk van Rijen: ek hèb aatij de aase vur em ötgekroje - het vuile werk voor hem gedaan; Van Rijen (1998): 'K-val tusse tweej stoel èn d-aase - Ik kom maar niet verder (heb geen houvast meer.); WBD III.3.3:225 'askruisje', 'assenwoensdag'; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): 'Aasse' (bij voorkeur in 't mv) Tusse tweej stoele deur in d'aasse valle; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): ASS(CH)E en ASS(CH)EN, zelfstandig naamwoord v. Wordt altijd gebezigd voor 'asch' .A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): met gerekte vocaal blz.106 en krt.79; WNT ASCH, in ouderen vorm ASSCHE, zelfstandig naamwoord , vr .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): a.se(n) zelfstandig naamwoord mv. 'aassen' as (cineres). Voor deze mv-vorm vgl. Verdam; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – ASCH - ase, zelfstandig naamwoord vr.... asch is verbrand hout .WNT Het mv. asschen evenals lat. cineres en fr. cendres, niet zelden gebezigd, in collectieven zin zonder eene eigenlijk meervoudige betekenis, soms zelfs als een enkelvoud opgevat .Statenbijbel II Petr.2.6 Ende de steden van Sodoma ende Gomorra tot asschen verbrandende...(meervoud)
askruis, assekrèùs, zelfstandig naamwoord, assekröske, en verkleinwoord daavan; askruis, askruisje; aswoensdag; Cees Robben – “Ieder die z’n asse-kröske/ Mee den Paose nog hee staon/ Krijgt van den pastôôr ’n pekske...”/ zee meneer den kapelaon..... (19550226) [Deze prent verscheen ter gelegenheid van Aswoensdag 1955. Aswoensdag is de dag waarop in de katholieke traditie de 40-daagse vasten begint, die eindigt met Pasen. Het askruisje dat gelovigen op Aswoensdag in hun parochiekerk gingen ‘halen’, is het teken van berouw, in het bijzonder berouw over de zonden begaan tijdens het carneval. De katholieke folklore wilde – vooral onder kinderen - dat dit kruisje niet mocht worden afgewassen. De as waarmee de priester het kruisje op het voorhoofd van de gelovige had aangebracht, was as van verbrande palmtakjes van Palmpasen van het vorig jaar. Uiteraard lukte het nooit iemand om het askruisje meer dan veertig dagen lang op het voorhoofd intact te houden, zelfs niet al de pastoor daarvoor een premie uitloofde die uit ‘’n pekske’ bestond, een ‘pakje’, een kledingstuk om met Pasen mee voor de dag te komen. Toch had Robben in deze prent een tip om een poging te wagen .zie kröske; WBD III.3.3:225 'askruisje'; Geduurende de vaastetèèd,/ van assekrèùs toe Paose... (Henriëtte Vunderink, Et vaastetrommeltje, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)
askuil, askèùl, zelfstandig naamwoord, WBD askèùl - ashok (bewaarplaats voor as, vaak gelegen onder de bakoven)
asperges, Aspèrges, zelfstandig naamwoord, eigennaam, "Het gezang uit de roomskatholieke liturgie 'Asperges Me'; gebruikt als woordspeling met het gewas asperges .'t Waar muisstil in de kerk, toen ie uit de sacristie kwaam om den Asperges te zinge. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 2; NTC 8-10-1938); Piet van Beers - 2009 (fragment) –; ASPERGES ME ( Besproei mij); Ik denk wèlles terug òn vruuger; Dèn aawe rèèke Rômse tèèd .‘k Zuuk dan wèl es nòr schôon dinge .(Dè doede agge aawer zèèt); We wiere dan aaltij gezeegent; vur dè de liste mis begon .‘t « Asperges Me » wier dan gezonge ."" Besproei mij"", in ’t vakjargon . Onze pastoor was èèrg scheutig; meej zenne grôote waoterkwaast .Hij ha ’n hêel goei haand van sproeie .Èn dè wier figuurlek toegepaast .As misdiender liep ik ’n paor meeter; daor meej ’n èmmerke vur ‘m èùt; Die ’t dichtste bij ‘t gangpad zaate; kreege ’t miste waoter op der snèùt .Ed Schilders - Als meneer pastoor vroeger zijn wijwaterkwast ter hand nam om zijn parochianen te zegenen, ging dat vaak gepaard met de koorzang van een psalm die begint met de woorden ‘Asperges me…’ Dat betekent: ‘Heer, besprenkel mij…’ Het lijkt me heel begrijpelijk dat daar vroeger grappen over gemaakt werden. Deze ‘asperges’ komen heel vaak voor in de voordrachten die bij (familie)feesten door een zogenaamde pastoor in een zogenaamde preek ten beste werden gegeven. Uit enige inzendingen van oude feestpreken bleek echter dat het niet bij woordgrapjes bleef. In een voordracht met de titel ‘Preek van de pastoor van Sansbeek’, uit 1926, horen we meneer pastoor tegen de vrouwen in de kerk donderen: ‘As ge de wijwaterkwast mar ziet, dan lopte al de kerk uit, krek of ge van achter angestokt zijt, denkte dè ik die kwast in oeuwe mond zal steken? Ge hoeft um nie op te vreten! En die juffrouwe, die trekke durre kop net in as 'n zwaon die op 't waoter zwemt.’ Want de jufrouwe van toen waren blijkbaar bang dat hun kleding door water werd bevlekt, ook al was het dan heilig water. De pastoor: ‘Dur mos [moest] ok 'ns 'n drupke van op die verre [veren] van die pronkhoewd valle.’ Harrie Franken heeft een dergelijk preek opgetekend onder de titel ‘Preek van de pastoor van Soerendonk’. Ook daarin blijkt hoe de Brabantse boerin vroeger zelfs tijdens de heilige mis of het lof zuinig was op haar traditionele zondagse kledij. De pastoor zegt in deze preek: Het is dan gebeurd een keer of twee/ Als ik zondags mijn asperges dee/ of liever gezegd met mijn wijwaterkwast/ door de kerk kom plassen/ om jullie boerinnenzielen schoon te wassen/ dan staan ze klaar/ met een zakdoek of boezelaar/ Ik begrijp niet, hoe ik het gedoog/ die houden ze dan omhoog/ om die kanjaarden/ van mutsen te sparen/ voor ’t wijwater dat mocht spatten, wat een verdriet… Zulke preken bestaan meestal uit twee delen. De vrouwen krijgen ervan langs omdat ze hun kleding belangrijker vinden dan het wijwater, en de mannen omdat ze te veel drinken in de plaatselijke kroeg. Over de mannen preekt de pastoor dan: Beminde boeren/ Al dikwijls heb ik bemerkt dat er meer zitten in herberg of kroeg/ dan dat er lopen achter eg of ploeg. Het mooie is, vind ik, dat wijwater en alcohol hier eigenlijk hetzelfde zijn. Het was tenslotte feest. En dus zegt de pastoor tegen de vrouwen: …wat een verdriet/ Was het jenever/ dan deden ze het niet/ Dan zouden die lieve vrouwen/ Hun mondje wel open houden. (Brabants dagblad; ca. 2002); Wikipedia 2012 – De naam 'Asperges me' komt van de Latijnse antifoon die tijdens deze besprenkeling met wijwater Gregoriaans gezongen wordt, namelijk Psalm 51 (50), vers 9. In de Paastijd (Tempus Paschalis) zingt men in plaats van Psalm 51, Psalm 118:1; deze antifoon heet het 'Vidi aquam', waarin op mystieke wijze Christus aan het kruis bezongen wordt, uit wiens zijde water en bloed vloeide .De priester of bisschop gaat hierbij, gekleed in pluviale en eventueel geholpen door diakens, door de kerk en besprenkelt de gelovigen door middel van een aspergil met wijwater. Dit gebeurt ter herinnering aan het doopsel en om barmhartigheid en reiniging van God af te smeken, voordat men de heilige geheimen van de eucharistie celebreert. (...); Asperges me, Domine, hyssopo, et mundabor:/ Lavabis me, et super nivem dealbabor // Gij besprenkelt mij, Heer, met hysop, en ik zal rein worden./ Gij wast mij, en ik zal witter worden dan sneeuw."
assortiment, assortiemènt, zelfstandig naamwoord, Van Rijen (1998): assortiment, (textiel) meerdelige voorspinmachine
assurantie, asseraansie, astraasie, zelfstandig naamwoord, assurantie, verzekering; uit Franse ‘assurance’; Cees Robben – Ik keek wel effenaaf toen ik zaag desse m’n fiets gejat han.. Na hek van de asseraansie ’n effenaave trug gekocht... (19870918); astraasie; verzekering; 'braandastraasie' = brandverzekering; – verbastering van 'assurantie'; Henk van Rijen: bè wèffere braandastraasie zèède gè verastreerd?; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): ASTRANTIE zelfstandig naamwoord v. - assurantie, verzekeringsmaatschappij
assureren, asseradeere, zwak werkwoord, verzekeren; van Franse 'assurer'; Frans Verbunt: asseradeere, verasseradeere, verassereere - verzekeren
ast, aast, zelfstandig naamwoord, drijfriem van een machine; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “…vruuger jè, toen heetie op de febriek gewèrkt gehad bij van Dooren èn toen heetie toen òn de aast gehange, zon drèèfriem, heetie òn de aast gehange èn daor heetie toen en paor van die krom bêene van gekreege. Die waare toen gebrooke èn toen hèbbe zem gezèt gehad èn die waare vort krom…” (transcriptie Hans Hessels 2014)
astrant, astraant, straant , bijvoeglijk naamwoord, brutaal; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): astraant - brutaal; Zonnen aastraanten bliksem was ie! (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956); WBD III.3.1:221 'astrant', 'strant, brutaal' = vrijpostig, onbeschaamd (222); WBD III.1.4:130 'astrant' = moedig; WNT ASSURANT - in de volkstaal geworden tot ASTRANT; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - ASTRANT, strant - onbeschroomd, vrijpostig = nl. assurant - brutaal
atelier, atteljeej, den, zelfstandig naamwoord, eigennaam, "Centrale Werkplaats der N.S .Hij heej fifteg jaor op den atteljeej gewèèrkt .De oorspronkelijke uitspraak - attelier ?; Pierre van Beek - Tegenwoordig wordt er in Tilburg van de Centrale Werkplaats (van de Ned. Spoorwegen) gesproken. Vroeger hoorde men evenwel van niet anders dan ""den atelier"" praten, waarbij velen dan de laatste lettergreep op z'n Nederlands - dus als de ""ie"" van ""bier"" - uitspraken in de plaats van gesplitst zoals het Frans dat eist. Onze ""atelier"" van weleer leeft nog voort in een straatnaam. ""Atelier"" betekent letterlijk eigenlijk: plaats, waar men in het gareel; loopt... maar daarom zijn we in Tilburg toch niet aan onze ""atelier"" gekomen. Had in Tilburg dit woord een wel zeer specifieke - vooral tot de Centrale Werkplaats beperkte betekenis - een meer algemene betekenis was ook ""werkplaats"", hoewel men toch niet iedere werkplaats als ""atelier"" kan betitelen. (TTP 16-04-1966); Atteljee; Anoniem – 1959 – ; Buur Jaonus ha okkal zo dikkels gezee; ""'k Zallet is vur oe probeere op den atteljeej""; (...) ; 's-Maondags smerrigis stapte Nillus mee hart en ziel; Naor den atteljee, mee kruik en unne nuuwe blauwe kiel .(Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); - Die rotmoffen waren de werkplaots van de Nederlandse Spoorwegen aon et opblaozen, den ateljéé hiete dè bij ons. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Bijnamenboek Karel de Beer: den atteljeej - Centrale Werkplaats van de NS (blz.109); WBD III.3.1:213 'atelier', 'werkwinkel, werkplaats' = atelier = Fr. atelier = werkplaats; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord m. atelier: Hij werkt in Tilburg op den atelier (v.d. N.S.); Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – ATELIER - ateljé, zelfstandig naamwoord m.- werkhuis: op nen ateljé werken: Met 'den ateljé' bedoelt men te Leuven de werkhuizen van ""Dyle et Bacalan""."
attaque, attak, zelfstandig naamwoord, attaque; hartaanval; uit het Frans; Cees Robben – En as’t nie meevalt/ Hedde gij unne attak... (19731231); WBD III.1.2:277 - attaque = beroerte
au, aj, tussenwerpsel, au! (kreet van pijn); aj men èksterôog!; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AAI (zuiver uitgespr.) telwoord - kreet van droefheid of pijn. Ook 'ai'. AÏE telwoord - kreet van pijn of van schrik
aula, aoola, zelfstandig naamwoord, aula; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - …in de aoola hier van, van et hèùs, dan was ok zon, zon  hèrmenieke van die aaw manne die ok ammel bij de meziek gewist waare vruuger èn naa meej de aaw manne bij mekaare gebleeve zèn èn dan geeve ze hier òf daor zon, zon konsèrtje, hè…Et Hèrmenieke noeme ze derèège, hè…Dès leuk!”
aureool, aawriejôol, zelfstandig naamwoord, aureool; De Kèrstal op den Heuvel, in en vlammend aawriejôol. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Niet te verwarren met aaw riejool = een oud riool.
auto, ootoo, zelfstandig naamwoord, auto; Cees Robben – Unne ooto vur-de-deur.. (19640925); Audioregistratie 1978 - In mènne jonge tèèd dan, enen ootoo, die zaagde zôo mar es ene keer in de week! Êen òf tweej! En dè was veul agge die êen òf tweej gezien had want den dòkter die kwaam meej de fiets òf meej enen brommert òf meej en rijtèùg… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
automobiel, òttoomoobiel, zelfstandig naamwoord, automobiel, auto; Kees & Bart (ca. 1935): 'ottomobiel'
autoscooter, ootooskòtters, zelfstandig naamwoord, autoscooter (kermisattraktie); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…Jaaa…ene mallemeule èn enen hoogaatie èn ene ootooskòtters èn zôo èn dan gebakkraome èn snoep èn nooga, olliebòlle ...”
avance, avvezaans, bijwoord, voortgang, vooruitgang; Cees Robben: dan bidde we nòg ene rôozekraans èn dès goed vur den avvezaans; Henk van Rijen: hij mòkt avvezaans - hij gaat vooruit; Uit lat. abundantia ?; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord vr. avancatie, vooruitgang, voortgang: 'Door zit niks geen avvecóosie in' (in het werk nl.); Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – ABONDANCE - abondanse zelfstandig naamwoord vr. - overvloed: iets in - hebben; i:t in abondansen éme .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AB0NDANSIE (uitspr. abbendanse), in - : in overvloed
avanceerkwast, affeseerkwaast, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: witkwast, blokkwast; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): affeseerkwast - blokkwast
avanceerplankje, affeseerplèngske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, autoped, step; WBD III.5.2:131 'avanceerplakje' = step, glijer; wsch. geen origineel dialectwoord, maar 'fantasie-metonymia'
avanceerschoenen, affeseerschoene, zelfstandig naamwoord, meervoud, De Wijs – (gehoord na ’n wandeling:) oew averseer schoene zèn gelèk ondergestobberd (17-08-1964); De Wijs – Ge mot ‘ns kèke hoe rap dettie is mee z’n aveseerschoenen aon (16-01-1975); Frans Verbunt: schoenen waarop men gemakkelijk veel en snel loopt; Nie bromme [op de bromfiets rijden] paa, mar ge meugt wèl/ mèn avesseerplèngske vatte. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ons Sjèfke zee: Tis vuls te glad Paa); WBD III.1.3:215 'avanceerschoen' = veel te grote schoen; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): affeseerschoene (I:30); Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): affeseerschoene
avanceersteek, affeseersteek, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: grove steek bij het naaiwerk; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): affeseersteek
avanceren, affeseere, zwak werkwoord, affeseere - affeseerde - geaffeseerd, opschieten, voortmaken, zich haasten, avanceren; R As ge affeseert, zèèder nog op tèèd; Cees Robben – “Zeg maokt is mensie,” zee m’n vrouw.../ en affeseert ’n bietje... (19550716); Cees Robben – Ge het nogal geaffeseerd... (19810710); Henk van Rijen: Affeseert en bietje! Ge hèt nògal geaffeseerd; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): agge en bietje affeseert, zèèder op tèèd; Stadsnieuws: Alleej, affeseert es wè - Kom, schiet eens een beetje op (030210); WBD III.1.2:5 'affeceren' = zich haasten, ook 'spoeien', 'opschieten'; WBD III.1.4:347 'avanceren' = opschieten; WBD III.4.4:323 'avanceren' = vorderen; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): affeseere - opschieten (1:30); S.G. blz.236 (not. Witters); Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): van Fr. avancer = opschieten; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): AVANCEREN - (avveseren) onov. ww. - opschieten, avanceren, voortmaken, opschieten .Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – AVANCEEREN - avansé:re - vooruitkomen, sneller gaan; ook: voorschieten van geld); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): affeseere - voortmaken, opschieten; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - affeseere, avveseere - voortmaken (nbrab); zie WNT Suppl.I, kol. 2172; voltooid deelwoord, geaffeseerd; zie affeseere; zie geavveseert; voltooid deelwoord, geavveseert van ‘affeseere’, opschieten, haast maken; haast gemaakt; Cees Robben – We hebben mar nie geavveseert, en alles op staoi-aon gedaon... (19660325); zie affeseere
avond, saoves, taovend, bijwoord, ’s avonds; Saoves wier et rôozenhuuke gebid. Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 's aoves; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Toen waarder himmòl meej genaajd, toen moeste vort saoves wòchte toedè die rijers trugwaare, dè was toen saoves en uur òf èllef, half twaalf” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn toen kosseme saoves òf  tweej keer in de week bij Toon van ’t Hof op de Bredòssewèg in die kefeej daor vruuger de Haos gezeeten heej…”; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) – “As ge dan saoves nòr de kèrmes waart gewist dan moeste enen bèùl olliebòlle meejneeme òf et was nie goed, hè, dan hoefde nie tös te koome!”; Ge ziet ’r veul veugeltjes, èn saoves hurde nòg wel ’s unne kinkenduut. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Saoves kwaam ons moeder meej der pan òngedraoge. (Henriëtte Vunderink, haovermoutepap, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); taovend; vanavond (uit: te avond zie te, te middag); Cees Robben – Mar ’t is taovend wir niks toe den botteram... [vanavond op droog brood naar bed] (19651022); Cees Robben – Onze Jaones moet taovend wir overwerke... (19671117); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TAVEND, T'AVEND bijwoord - dezen avond, de avond die aanstaande is. Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - taovend bijwoord - vanavond; WNT T'AVOND - TAVOND - thans alleen nog in Z-Nederl. en enkele streken van N-Nederl.
avond, aovend, zelfstandig naamwoord, "avond; taovend - vanavond; R.J. Ik koom nie tèùs vur taovend; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'Zondaggenaovend', 'Zaoterdaggenaovend'; As t' aovend Sjarel de veldwachter ons uit ""'t Engeltje"" zet... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929); Cees Robben – Heel laot op den aovend... (19540925); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): tis ene zachten aovend; Henk van Rijen: hoe laoter op den aovend, hoen schonder vòlk; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): type 'aovend', met n (krt.32 en blz.75); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord m. avond; t'aovend - vanavond, hedenavond .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): AVE(N)D zelfstandig naamwoord m.: te avend, t'avend"
azen, aozen, sterk werkwoord, euze - eusde - geèùsd, aoze; azen (op); Cees Robben –  ...Den onze is gewend aachter bakvissen te aozen... (19560414); èùze; Henk van Rijen: azen op, loeren op, wachten op een kans; A.P. de Bont: zw-ww-tr. 'euren' - azen, van voedsel voorzien (ook t.o.v. behoeftige mensen gezegd); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 –
azijn, azèèn, zelfstandig naamwoord, azijn; Cees Robben – azèèn en gal (19660401)
baai, baaj, baoj, zelfstandig naamwoord, "zelfstandig naamwoord; baai; zowel de uitspraken 'baaj' als 'baoj' lijken voor te komen; En korte onderbroek laag klaor/ gin lange van wèèrm baai/ die ha ons Sjaan in de kaast geleej/ Ze zeej: «Tis ommers Maai» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Amaai, wènne maai...); Ze stonke nòr smoutolie, dè wèl, mar ze mòkten ok laoke èn ze mòkte flenèl. Èn rips, èn baaj, èn ok mesjèster. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); - WBD II.4. p. 855 - J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij „baai"": „Dubbelbreed , zwaar, jaeger of gekleurd weefsel, sterk geruwd en gevold. Ook zware katoenen flanel noemt men wel baai (molton)."" - baoj, K 183 = Tilburg; - Henk van Rijswijk - Baai: zware wollen stof met strijkgaren ketting en inslag, meestal in platbinding geweven. Na het weven gevold en sterk geruwd. De gebruikte grondstof was vaak van de wat mindere soort wol. Vroeger vooral geverfd met mekrap waardoor de typische roodbruine kleur ontstaat. Toepassing: rokken en goedkope bovenkleding. zie Jopperbaai: de zwaarste uitvoering van baai, waterafstotend gemaakt, meestal zwart en gebruikt voor werkkleding geschikt om door te werken bij slechte weersomstandigheden .WNT lemma BAAI I; znw. vr., en bij overdrachtelijk gebruik ook m .mv. baaien, voornamelijk ter aanduiding van verschillende soorten. In het Mnl. nog niet aangewezen; hd. boi, eng. bay (MURRAY 1, 713) en baize (a.w. 1, 629): die laatste vorm wordt verklaard als eene verminking van het mv. bayes. In Engeland werden de baaiweverijen overgebracht uit Frankrijk en Nederland, omstreeks het midden van de 16de eeuw. Den oorsprong vindt men in fr. baie, bij GODEFROY (1, 551) in eene aanhaling uit 1570, waar gesproken wordt van ”les baies et sarges façon de Beauvais”; men gelooft dat met baie eene stof wordt bedoeld die om hare bruinroode kleur (fr. bai, lat. badius) aldus werd genoemd. (...)  Verg. ook it. baietta, sp. bayeta, evenzoo namen van wollen stoffen. ; - Jemandt …, die met Sayen [zie sajèt], Bayen, ofte andere Leydtsche waren handelt, COSTER 466 [1619]. ; (...) In Zuid-Nederland ook overdrachtelijk, en dan m., voor: een baaien borstrok. ; WBD II:4 & Van Dale: Dik en grof wollen weefsel, op molton gelijkend flanel, meestal donkerrood, ook wel bruin, geel of blauw van kleur, waarvan onderkleren, vrouwenrokken , hemden voor zeelieden en boeren werd gemaakt .WBD II:4.855 - in Tilburg (K 183) genoemd in de toepassingen 'borstrokken' en 'rokken'; WNT BAAI - Benaming van zeker grof, op molton gelijkend flanel .zie baoj; zie raandbaaj; baoj; WBD baai (II:855), dik en grof wollen weefsel, op molton gelijkend flanel, meestal donkerrood, ook wel bruin, geel of blauw van kleur, waarvan onderkleren, vrouwenrokken, hemden voor zeelieden en boeren worden gemaakt (v. Dale) .WTT 2012 - het WBD geeft voor Tilburg (K 183) uitdrukkelijk de uitspaak 'baoj', niet baaj; WBD baojwèèver - baaiwever (II:942); WBD baojgetaaw / baojketaaw (II:946)- baaigetouw; WNT BAAI - Benaming van zeker grof, op molton gelijkend flanel."
baaien, baaje, baoje, bijvoeglijk naamwoord, Henk van Rijen: en baaje broek - te wijde broek (wegens overeenkomst met een broek van de stof baai?); WBD III.1.3:101 'baaien rok', 'baaien onderrok' = dikke baaien onderrok; Cees Robben – D’n baaijen rok (19570706); zie baoje; baoj; baaien, van baai; Lòt ons dan nie lang prakkezeere/ dès gemak as gesneeje koek/ we geeven em dan van ons tweeje/ en nuuwe baoie onderbroek. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Van allebaaj wè); Pierre van Beek: enen baoje ròk (van een dik grof wollen weefsel, dat vroeger in Tilburg veel vervaardigd werd in verschillende kleuren, en o.a. door vrouwen werd gebruikt voor rokken) (Tilburgse Taaklplastiek 175); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - hij heej daor nen baoje ròk binnegegoojd (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1973) - gezegd als een fabrikant een niet onverwacht bezoek aan een arbeidersvrouw aflegde
baal, baol, zelfstandig naamwoord, bòltje, baal; een zak van jute of grof linnen; Asse [de nog warme kolen uit de ovens van een gasstoker] afgekoeld of bekaant koud waren, moeste ze in enne baole zak doen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): baol zelfst. nw. m. baal (in AB vr.); bòltje; verkleinwoord; baaltje; WBD bòltje - rugnet (vliegennet dat over de rug v.h. paard gehangen wordt), ook genoemd 'vliegedèk'; - verkleinwoord van 'baol', met vocaalkrimping
baalkatoen, baolketoen, zelfstandig naamwoord, "Hij is gemeen als 'n stuk baalkatoen van 'n cent de el. - Men zegt het bijv. van iemand, die ""politiek pleegt"" en daarbij vaak verre van edelaardig blijkt. (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’); Van Rijen (1998): katoen, speciaal bestemd voor het maken van balen, katoen van de minste kwaliteit"
baalzak, baolzak, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: slecht passende japon; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): baolzak - slecht passende jurk
baan, baon, zelfstandig naamwoord, bòntje, baan (weg); baan (betrekking); Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'stadsbaontjes'; De Wijs – ik zuuk nog aaltij ’n baon van ’s merreges vrij en ’s middags nie hoeven te komen en salaris over de giro (16-01-1975); Cees Robben – De steekes langs de groote baon (19601125); WBD laojbaon (II:983) - ladebaan (v.d. weefspoel); ook: laojvlakte; WBD III.3.1:396 'baan' = heerbaan (grote, brede weg); ook genoemd: 'dijk'; WBD III.3.1:397 'baan' = openbare weg; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): baon zelfst. nw. vr. baan 1) de grote weg; 2) een strook van enige meters breedte over het veld .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BAAN zelfst. nw. v - openbare weg die niet gekasseid is; ook pad of spoor; ook: tamelijk brede aardeweg, waar men met eene kar kan rijden
baantje, bòntje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, baantje; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BAANTJE zelfstandig naamwoord onzijdig - betrekking, bediening
baar, baor, zelfstandig naamwoord, baar; draagbaar met daarop de doodskist; Cees Robben – Bij ’n lôôze baor fiste... (1979130) [De zogenaamde ‘loze baar’ is een ‘katafalk’: ‘een loos getimmerte dat, behangen met een doodkleed, de gedaante van een doodkist op een draagbaar vertoont en waardoor bij kerkelijke rouwplechtigheden de kist met den of de overledene wordt vertegenwoordigd’ (WNT lemma BAAR). De loze baar werd bijvoorbeeld gebruikt bij missen die kort na de begrafenis gehouden werden ter nagedachtenis van de overledene.]
baard, baord, baort, zelfstandig naamwoord, baordje, bòrtje, bortje, bòrdje, baard; Dialectenquête 1879: 'nen ruigen board; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dur zenen baord zèèke - zich onbetrouwbaar gedragen (variant: schèète); Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): en vèèreke meej nen baord is zèlde van goejen aord; Cees Robben – Noemde gij dè baord... (19780902); WBD III.1.1:55 'bakkebaard', 'bakkenbaard', 'bakkebaardjes', 'bakkenbaarden'; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): baord zelfst. nw. m. baard; mv. 'baorte(n)'; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BAARD zelfst. nw. m. - Vuiligheid rond den mond: Kuis(ch)t uwen baard af.; bòrdje; baardje; verkleinwoord van 'baord', met vocaalkrimping
Baarle, Baol, zelfstandig naamwoord, toponiem, Baarle-Nassau; Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek - Bij Gòd èn in Baol is alles meugelek; Gin gemier mir meej en fiets of bus/ gin laast mir meej de kènder./ Hil de streup meej de trein nòr Baol/ dès vur iederêen veul fènder. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Meej et spoor nòr Bèls); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - aachter Baol schènt de zón - Na tegenspoed zal de situatie verbeteren.
Baarleboemel, Baolboemel, Baol boemel, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: boemeltrein Tilburg - Baarle-Nassau; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - Baolboemel = museumtreintje (blz. 110); ES 2012/WTT - Bedoeld is de stoomtrein tussen Tilburg en Turnhout, met haltes in Riel, Alphen, Baarle-Nassau, Baarle Grens, en Weelde. Deze treinen (voornamelijk bedoeld voor goederenvervoer) reden over het zogenaamde 'Bels Lijntje' .- Heurde gij Baol Boemel wel ’s blaoze?/ Baol Boemel die blaost als ’n blaoskepèl!/ Ik liet ’m stôome, tuute, remme, raoze/ As ik in Baol kwaam, wies zij ’t al wel. (Ed Schilders - column in Brabants Dagblad/ Tilburg Plus; 27-09-2012); zie Bèls
Baarles, Bòls, Baols, bijvoeglijk naamwoord, van Baarle-Nassau, Baarles; De Bòlse bus kómt dur Allefe. - De bus naar B-N komt door Alphen
baars, baors, zelfstandig naamwoord, bòrske, baars; WBD III.4.2:92 'baars' - baars (Perca fluviatilis); WBD III.4.2:92 'baarske' - pos (Gymnocephalus cernua), ook genoemd: 'pos', 'schele jood' of 'koolbaars'; bòrske; verkleinwoord; Van Rijen (1998): baarsje
Baars, Baors, toponiem, de Baors, De Baars; ven in het oosten van Tilburg nabij Koningshoeven; Cees Robben – Blauwslôôt.. Buunder.. Baors en Broek.. (19570316)
baas, baos, zelfstandig naamwoord, bòske, baas; Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: gez. Baos is baos, ók al is ie van hout/ strooj .WBD gistbaos - gistkelderbaas (leidinggevende persoon die belast is met de gisting, in een brouwerij); Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'ze zijn nog den baos'; zèn dees aajer vòrs, baos?; Cees Robben: asse mar enen baos hèbbe, dan ist gemòkt; Cees Robben: Ik bèn tèùs den baos, mar ast er naawt, is óns vrouw den baos; Cees Robben: fèfteg jaor stikkedoor bij êen èn denzèlfden baos; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - baos mèèlwörm: as gem óp zene kòp trapt, is ie dôod (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916):) - op een baas met weinig gezag, (zie aldaar onder meelworm); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): BAOS zelfstandig naamwoord baas; z'n èigeste baos - onafhankelijk; Interview met de heer De Kok (1978) – “Den baos die maag nie iem… den baos om zen nèk geeve int bijzèèn van zen pèrseneel!” (transcriptie Hans Hessels 2014); Frans Verbunt: èège baos - zelfstandig zakendoend; Frans Verbunt: den baos in hèùs - het hoofd van het gezin; Frans Verbunt: baos is baos, ok al issie van strôoj; WBD III.3.1:326 'grote baas' = vooraanstaande; WBD III.1.4110 'baas' = bazige vrouw; WBD III.2.2:87 'baas'= echtgenoot .WBD III.1.4.326 'bazen''de baas spelen' = idem; bòske; verkleinwoord; baasje; kereltje; verkleinwoord van 'baos', met vocaalkrimping; – en fèèrm bòske - een flink ventje; – zó druk as en klèèn bòske - (schertsend) druk; gd94 Wès dè toch en frêet bòske!; WBD III.2.2:40 'baasje' = jongen; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): Hoeufft: 'Baaske' is hier een titel met welken men eenen onbekende van minderen stand aanspreekt; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOSKE(N), BASKE(N); Jan Naaijkens - Dè's Biks, 1992: 'n gezònd boske - een gezond jongetje
baat, baot, zelfstandig naamwoord, baat; WBD ón de baot, òn (de) tèlling - de koe heeft het einde van de dracht bereikt, ze is 'ötgetèld', 'ötgereekend'; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): - zelfst. nw. vr. en m.: baat, genezing, herstel (baot zuujke, veenne); II. zelfst. nw.  m. baat (weinig gebr. in een zin als 'We haaan geenen, resp. goeien baot gevonde'.
babbel, bèbbel, zelfstandig naamwoord, kwebbel; Henk van Rijen: hak menen bèbbel mar dichtgehaawe -had ik maar niet zoveel gepraat; Piet van Beers – ‘Nòdderhaand moete nie maawe’: Dan moete oewen bèbbel haawe (Brabants Bont 1; z.j., ca. 2005); WBD III.1.1:100 'babbel'= mond
baby, beebieke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; ook: beebiekiendje; Van Rijen (1998): baby; Frans Verbunt: beebiekiendje; Cees Robben: ''t beebieke hiette Marjanne'; - baokers èn beebiekiendjes
babykindje, babbiekiendje, zelfstandig naamwoord, ook: beebieke; Frans Verbunt: baby, ook: beebiekiendje
baden, baoje, zwak werkwoord, badbdeben; Pierre van Beek: baoje, baojere (Tilburgse Taaklplastiek 124), resp. baden en waden .WBD III.1.2:152 'baden' = met grote stappen lopen; WBD III.1.2:160 'baden' = waden; WBD III.1.2:161 'baden' = pootjebaden; B baoje - baojde - gebaoje - geen vocaalkrimping; ...ik zit te baoie in men zwêet... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Tis nôot nie goed); WBD III.4.4:5 'baden' = schuilgaan in een wolk (v.d. maan); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): baoje(n) zw.ww.intr. baden, waden, met zekere moeite en op zekere diepte gaan door .J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): verdedigt 'baaijen', zonder d. Z.a.
bagagedrager, begòzziedraoger, zelfstandig naamwoord, bagagedrager (van fiets o.d.) ook 'pakkendrager'; Stadsnieuws: Sprinkt mar op mènne begòzziedraoger, dan brèng ik oe wèl èfkes tèùs (160507)
bagatel, bakketèl, zelfstandig naamwoord, kleinigheid, onbenulligheid, bagatel; Enen baand plèkke is vur mèn mar en bakketèl .Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): gin bakketel; WBD III.3.1:364 'bagatel' =kwajongensstreek van fr. bagatelle = kleinigheid, beuzeling, wissewasje, vrijage; Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BAGATEL - bagatèl of bagetèl (ook met p) - kleinigheid; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BAGATEL zelfst. nw. v., niet o. Zie wdbb .WNT BAGATEL - ontleend aan fr. bagatelle en dit aan it. bagatella
baggermolen, baggermeule, zelfstandig naamwoord, baggermolen; Audioregistratie 1978 - Meej ene baggermeule hèn ze et ok wèl gedaon [nl. het  kanaal aanleggen] mar dè ging nie zo goed. Dieje grond was te hard, dè was te leemachteg! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
bak, bak, zelfstandig naamwoord, bakske, bèkske, "het verkleinwoord ook met umlaut: bèkske; bak in diverse betekenissen; 1. In de uitdrukking '...halven bak' - van zelfstandig naamwoord 'bak' in de betekenis 'het bakken' ofwel 'baksel', met 'half', niet geheel, dus: 'halfbakken'; WNT lemma Halfbakken 2.a: Bij qualitatieve persoonsnamen. Niet volslagen —, in gebrekkige mate datgene zijnde wat door den naam wordt aangewezen; onvolkomen of gebrekkig in zijne soort .WTT-2012: In het dialect is de uitdrukking dichter bij de oorsprong gebleven: het baksel (het bedoelde werk) is gebrekkig .- halven bak - half werk: Tis ammòl halven bak wèttie doe (slecht werk); Een bijwoordelijk gebruik vinden we bij Frans Verbunt: halven baks gedaon; 2. De voederbak; Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: gez. Iemand van den bak bèète - Hem in de hoek drukken; Frans Verbunt: zenèège van den bak laote bèète - zich laten verdringen; Als ze goed ter been waren, mochten ze hooguit wa zaad in het bakske van het kanariepietje doen, nie meer,... (Wil van Pelt, Brabant's knipoog uit het verleden; 2001 – CuBra); 3. Kom, kop, bak om uit te drinken, maar ook ieder komvormig voorwerp; meestal voor koffie; waar het thee betreft zie tas; Frans Verbunt: en lékker bakske kòffie; Ze gaven schôon schilderijkes, un wijwaotersbekske of un lievevrouwebildje. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WNT BAK 2) in de volkstaal v. verschil. streken: kopje; WBD (III.2.1:l86) bakske = kopje, ook genoemd: kom, kumke of tas; WBD (III.2.3:40) bakske = maaltijd in de namiddag [de warme maaltijd werd vaak gebruikt na het middaguur; de broodmaaltijd aan het eind van de middag (werkdag) werd vaak aangeduid als 'koffiedrinken']; ""Daor is naa eenmaol niks aon te doen, we zullen er mar 'n bekske troost op drinke."" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); Toen d'n oudste terug kwam mee de boodschap dat vrouw Sjaane al onderweg was zette Sjareltje al vast mar koffie want ze zou eerst wel 'n bakske lusten. (Wil van Pelt, Brabant's knipoog uit het verleden; 2001 – CuBra); Maar allee... we zullen eens gaan kijken of de vrouw de koffie al klaar heeft, gij lust toch zeker ok wel 'n bakske? (Wil van Pelt, Brabant's knipoog uit het verleden; 2001 – CuBra); Het vrouwvollek lust onderwijl wel 'n bakske koffie. (Wil van Pelt, Brabant's knipoog uit het verleden; 2001 – CuBra); Na de Mis gebruikte die dan bij haar de koffie, soms kwamen meerdere buurvrouwen ""op een bakske"". (A. van Delft; Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 30 november 1929 - Van vroeger dagen 142: Van vrijen en trouwen 2); ’n Buurvrouw komt tegen half elf ""een bakske doen"", dat wil zeggen zij komt een tas koffie slurpen met een ""bestel"" [ soort beschuit] en suiker onderwijl de nieuwtjes der buurtgenoten te releveeren of kwaad... (A. van Delft, Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 1 februari 1930 - Van vroeger dagen 151: Folklore en Ambacht 1); Een ""half elfke"" is het bakske koffie, dat buurvrouwen des morgens om half elf plegen te drinken. (Pierre van Beek –Tilburgse Taalplastiek nr. 66; NTC 4 november 1968; Cees Robben – Dan maolt ze d’n koffie.. en zet unne bak... (19580201); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): BèKSKE, vkw. van 'bak': 'n lèkker bèkske koffie; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): bèkske - kop met oor, in tegenst. tot 'kumke'; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): Men zegt hier wel 'een bakje thee drinken' onder den burgerstand ... Dat BAK zeer goed in dezen zin zij, kan men o.a. zien uit Kiliaan. Z.a .4. Grap; Den burgemister hee 'ne schoonen bak utgehold. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit 't klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929); WBD III.3.1:249 'bak' = grap; 5. Bak = doosvormig voorwerp; WBD II:601 bak - weekbak, soort spoelbak in een looierij; bakske; verkleinwoord; kopje; zie bak; bèkske; zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van ‘bak’; bakje; kopje koffie; Cees Robben – Luste ôôk ’n bekske leut... koffie lut... (19870213); Cees Robben – Zo’n bekske doe deugd (19580201); Piet van Beers – ‘Unne mooien open dag’:  't Vrouwvolk vat 'n bekske Thee (With Love; 1982-1987); Piet van Beers – ‘De stinpöst’: Vier ons vèrse worst èn peeje../  doet er mar wè jèùne bij./ 'n Bèkske zult 'n half pond kaoje/ èn tweej schèève balkenbrei. (Spoeje doemmeniemer; 2009)"
baker, baoker, baokster, zelfstandig naamwoord, baker; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dè nukt de baoker nie, ast kiendje mar gezónd is - dat is weinig ter zake of ondergeschikt aan iets belangrijkers; Frans Verbunt: ook: baokster; Audioregistratie 1978 - Ik wies vruuger aaltij al, hè, waor èrges ene klèène moes koomen, hè. Want toen was ik mar en jaor òf aacht òf zôo, dènk, hè. Èn dan kwaame ze ons moeder roepen, hè. Ik dènk “òch, òch, meens nòg toe tòch, hè. Dan blêef ze ôot hil lang wèg, hil de naacht òf zôo! Die was en baoker! Die ging baokere dan nòg, hè!” (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - et baokerke (= Toepoel) (blz. 78); WBD III.2.2:14 'baker', 'baakster' = vroedvrouw; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): baokster - zelfstandig naamwoordw-vr. baker; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): BAOKSTER zelfstandig naamwoord - baker
Bakertand, Baokertaand, toponiem, Bakertand, gebied tussen Tilburg en Goirle
bakhuis, bakhèùs, zelfstandig naamwoord, bakhuis; WBD bakhuis, vrijstaand gebouwtje of deel v.h. boerenhuis, waarin de bakoven zich bevindt en de baktrog; Ik moes netuurluk alles zien. Allerirst et pèrd, de vèèrkes, de kiepenkooi en et bakhèùs. Dè waar un hèùske meej en schèùn dak, neffen de pèèrdestal. In dè hèùske wier et brôod gebakken. In den oven wiere irst takkenbossen, ‘musterd’ genoemd, geschoven en in braand gestoken. As die ötgebraand waren, wier de aas der ötgeveegd en de te bakken déég erin geschoven. Et deurke ging dicht en un uur of aanderhalf laoter waar et brôod gebakken. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
bakkeleien, bakkelaaje, zwak werkwoord, bakkeleien - uit Maleis berkelahi = twisten (Van Dale); ruzie maken, kibbelen; In Brabantse dialecten volgens Brabantius echter ook: Brabantius (1884) - Bakkelaejen, mee iement (W.), iemand naloopen en flikflooien om zijne gunst te verwerven. Het tegendeel dus van ndl. bakkeleien - elkander afrossen. (Onze Volkstaal, 1882, nr.4; Woordenlijst der Noord-Brabantsche Volkstaal).
bakken, bakke, zwak werkwoord, bakke - bakte - gebakke, "bakken; B en poets speule - een poets bakken gez .B bakke - bakte - gebakke; Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Kakke gao vur't bakke .Van Delft - ""Hij bakt met alle pannen."" Dit is: Hij is van alle markten thuis. Ook wel: Hij huilt met de wolven, waarmee hij in 't bosch is. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); Frans Verbunt: bakke me en aaj of bakkeme en aaj? doen we het of doen we het niet?; Frans Verbunt: bakkeme en aaj òf maokeme en kiendje?; WBD bakhèùs - bakhuis (vrijstaand gebouwtje of deel v.h. boerenhuis, waarin de bakoven zich bevindt en de baktrog); WBD bakoove, oove, oowve - bakoven (in het bakhuis v.e. boerenhuis); WBD III.4.4: 91 'bakken' = vriezen; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - die is mee et bakken öt de pan gesprónge - gezegd van een buitenechtelijk kind en van een buitenbeentje in de familie .A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): bakke, ik bak, gij/hij bakt, wij bakke; ik bakte; wij hèbbe gebakke; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bakke - st. (biejk, biejke(n)) en zw.ww., tr. en intr. - bakken .Dirk Boutkan: bakke: ww-vormen; zie zin 113, blz.100"
bakker, bakker, bèkker, zelfstandig naamwoord, bèkkerke, bakker; Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: gez. Waor den bakker zit, hoeft den dòkter nie te zitte .Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: gez. Den bakker heeter zen vrouw durgejaogd. (brood met gaten); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): bèkker; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - den bèkker heej in den oove gascheete (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916):) - hij heeft geen klanten meer.; bèkker; 1. bakker van brood; R.J. Van den luien bèkker; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): bèkker, bèkkers; Mar de luien bekker sliep en sliep / en droomde van veul mikke (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Van de luien bekker’, 1938); Cees Robben – En daornao [na de kermisweek] ... toezjoer gemaon [rekeningen]/ van slachter en van bekker... (19540814) ; Cees Robben – Bekker Verstippen (19570706); Cees Robben – Hier kan unne bekker nog is unne taas wegtaase... (19730929) [veel brood leveren in een kinderrijk gezin]; Frans Verbunt: ónzen bèkker heej in den oove gescheete - heeft zijn zaak gesloten; Schèùn tegenover ons wôonde enne bekker en enne gruunteboer en; aon den aandere kaant, op et huukske, zaat enne slager, tegenover un; sigarenboer, die ôok taxi reej. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Den bèkker èn de slaager die kwaamen aaltij aachterom, die han en transportfiets bij der , meej en grôote maand veurop en die kwaame èlken dag. (Nel Timmermans; Wètter ammòl òn de deur komt; CuBra; 200?); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): bèkker (krt. 45); met umlaut (krt. 48 en blz. 92); Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BAKKER - bèkar, zelfst. nw. m .Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): bèkker; 2. bakker; soort meikever (met witachtig dekschild); WBD III 4,2:162 lemma Meikever met witachtige rug - Dit lemma bevat de specifieke benamingen voor een meikever die met meel bestoven lijkt te zijn .mulder – Tilburg; mulderke – Tilburg; molenaar – Tilburg; bakker – frequent in Tilburg; bakkerke – Tilburg; kapucientje – Tilburg, Goirle; manneke – frequent in Tilburg; wijfje, wijfke – frequent in Tilburg; WBD III 4,2:164 lemma Kleine bruine meikever - Voor kleinere, glimmend bruine meikevers zijn er ook specifieke benamingen in gebruik .kapucien – Tilburg, Goirle, Hilvarenbeek; bakker – Tilburg; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): bèkker - bakker; ook bep. meikever; Piet Brock, uit Vuurstintjes ketsen (1996) – Mölders/ Ge he't z'in soorten:/ 'nen bèkker of kappesien,/ 'n mènneke of 'n wèfke,/ dè kunde hil goed zien.; bèkkerke; verkleinwoord van bèkker; kleine meikever; Cees Robben - We han capecientjes en bekkerkes... (19570525); WBD III 4,2:162 lemma Meikever met witachtige rug - Dit lemma bevat de specifieke benamingen voor een meikever die met meel bestoven lijkt te zijn .mulder – Tilburg; mulderke – Tilburg; molenaar – Tilburg; bakker – frequent in Tilburg; bakkerke – Tilburg; kapucientje – Tilburg, Goirle; manneke – frequent in Tilburg; wijfje, wijfke – frequent in Tilburg
bakkerij, bakkerij, zelfstandig naamwoord, achterste; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): Ze heeft een flinke bakkerij (achterste)
bakkerskar, bèkkerskèèr, zelfstandig naamwoord, bakkerskar; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): bèkkerskèèr
bakkes, bakkes, zelfstandig naamwoord, I het gezicht, in het bijzonder de mond als deel van het geheel; meestal van een man. Vaak spottend bedoeld voor een lelijk of uitzonderlijk uiterlijk .WS: bakkes, gezicht; mond (bek); Cees Robben: as ik dè bakkes van jou ha...; Cees Robben: ónze paa heej meej zen schaors in zen bakkes gesneeje; Cees Robben: as ge naa nòg êene keer teegen et smoel van ónze paa bakkes zégt...; Cees Robben: Wè heej dè stróntjóng tòch en straant bakkes war .Frans Verbunt: fèèn bakkes - kieskeurig; Frans Verbunt: bakkes vol meej sjèp - een mondvol drop; Henk van Rijen: haawt oew bakkes - hou je mond; Frans Verbunt: zo gaaw we geslacht hèbbe, krèède gij de bakkes (zoethoudertje); …hil dè volk zaat meej zen bakkes vol taande. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Stadsnieuws: Ge kunt den draank öt zen bakkes tappe (260206); II  Grimassen, bekken trekken; Cees Robben: Ge hoeft enen aawen aop gin bakkese te leere trèkke; Pierre van Beek: Hij was zó gediensteg dèttie nen aawen aop nòg bakkese zó lere trèkke. (Tilburgse Taaklplastiek 24-11-73); Dikkels waren et van die zuurkes, waor ik al hillemol niks van moes hebben. Daor kréégde zon schraol bakkes van, vond ik. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); III Bakkes met stofnaam; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - tis en hard gelaag en kèènd te kusse meej en stêene bakkes (N. Daamen - Handschrift 1916); Henk van Rijen: kèb ok gin houtere bakkes - ik tel evengoed mee; Frans Verbunt: hèk soms en houtere bakkes? (opm. v. iem. die in café overgeslagen wordt bij een rondje) .Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op website ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -; Stadsnieuws: Hèk soms en houtere bakkes? (210506); - Want die aander vèèf [drinkers], die hèbben ok gin houtere bakkes. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): - bakkes zelfst. nw.  o. en vr. gezicht ''k Zan is aan ew bakkes slaon.'; Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BAKKES - bakes, zelfst. nw. o.- Muil der dieren; in platte taal 'aangezicht' of 'mond' .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BAKKES zelfst. nw. o. - Muil der dieren. In de gemeenetaal gebezigd v. 'mond'. Houd uw bakkes - zwijg! ook; gelaatsverwringing, grimas .WBD III.4.2:32 bakkes - bek, muil, mond v.e. dier, ook 'kweek' genoemd; WBD III.4.2:33 bakkes - voorste deel v.h. gezicht v.e. dier, ook genoemd: snufferd, wroet, neus of toot; WBD III.1.1:63 'bakkes' = gezicht; WBD III.1.1:80 'bakkes' = kaakgestel; WBD III.1.4:269 'een bakkes trekken' = een lelijk gezicht trekken
bakkesvol, bakkesvol, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek: soort snoepgoed, ook genoemd 'kattespouw' , zijnde nogal grote blokjes waarin vermoedelijk nogal wat druivesuiker verwerkt is, rose van kleur, met als hoofdkenmerk de erin verwerkte hele olienootjes .Cees Robben – ’t Snoeppepier en bakkesvol (19580329) [Bij Robben is ‘kattespouw’ onderscheiden van ‘bakkesvol’ zie kattespouw; Van Rijen (1998): mondvolle dubbeldikke zwartwit-toffee; Frans Verbunt: snoepgoed voor een halve cent te koop bij de Hasseltse kapel; Frans Verbunt: bakkesvol meej sjèp - mondvol drop; Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op website ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -; WBD III.4.4:278 'bakkesvol' = mondvol; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BAKKESVOL zelfst. nw. m. - babbelaar die zoo groot is dat men er maar een enkelen van in den mond kan steken.
bakoven, bakoove, zelfstandig naamwoord, bakoven; WBD bakoove, oove, oowve - bakoven (in het bakhuis v.e. boerenhuis)
bakpan, bakpan, zelfstandig naamwoord, lui vies wijf; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): bak-pan - lui vies wijf; WBD (III.2.1:195) bakpan, ook braojpan
baktand, baktaand, zelfstandig naamwoord, kies; WNT BAKTAND - een thans verouderde naam voor 'kiezen'
bal, bòl, zelfstandig naamwoord, bölleke, bal, hoofd; De mister krêeg den bòl teege zenen bòl. - De meester kreeg de bal tegen zijn hoofd .WBD bòlle - testes v.d. hengst, in Hasselt 'kloote' genoemd; Cees Robben: de bòlle zèn nie rónd! den zelfden bòl van precies?; Cees Robben: zene gladden kaolen bòl; WBD bòlle maoke (II:996) - op een bol draaien (v.d. geschoren ketting); WBD (III.2.1:379) bòl = kluwen, opgewonden garen, ook 'knoet' genoemd; WBD (III.1.1:36) 'bol' = hoofd; verkleinwoord 'bolleke' = hoofd; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bòl zelfstandig naamwoord mannelijk - bol en bal: enen bòl garre; in de bet. 'bal' alleen in gebruik als schoenmakersterm .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOL zelfstandig naamwoord mannelijk ... Schertsend gezeid voor 'hoofd'; het in zijnen bol hebben of krijgen - hooveerdig zijn of worden
baldadigheid, baldaodeghei, zelfstandig naamwoord, baldadigheid; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): baldaodeghei
baliën, bòllieje, zwak werkwoord, bòllieje - bòlliede - gebòllied, "zich moeizaam voortbewegen, b.v. door hoge sneeuw; WBD III.1.2:122 'bollien' = rondslenteren, ronddolen; ook 'rakken'; WBD bòllieje - zwijmelen (v.e. paard: lopen zonder vaste gang, her en der over de weg, van links naar rechts), ook genoemd 'hòt naor hèèr'; Cees Robben: den hillen dag speulen en róndbòllieë; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""bollië - slenteren""; WBD III.1.2:139 'baliën (bolliën) = woest,onachtzaam lopen; WBD III.1.2:148 'balien (bollien) = moeilijk vooruitkomen"
balk, balk, zelfstandig naamwoord, balk; WBD III.3.1:126 'op de balk schrijven' (uitstel van betaling geven), op de lat schrijven = borgen
balkenbrij, balkenbraaj, zelfstandig naamwoord, "PVb balkenbrij; Cees Robben - Pietje.. lustte iets van ’t kuuske../ Platte ribben.. zult of spek.../ Kaoikes.. balkenbrei [sic] of klöfkes.../ Kienebak soms uit de nek...  (19550205); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): BALKEBRAAJ zelfstandig naamwoord balkenbrij; Sjef Paijmans - Ome Herman en tante Bertha mestten elk jaar een varken en wij namen dan als het geslacht werd, een helft over. In het late najaar maakte moeder dan zult en balkenbrij... Herinneringen aan mijn jeugd (2000); Piet van Beers -; De stinpöst; Gaode èfkes langs de slaager...; komde ok nòg op de mèrt?; Zurgt dan vur wè platte ribbe; èn wè praaje vur de snèrt .Vier ons... vèrse wòrst èn peeje...; doet er mar wè jèùne bij .'n Bèkske zult 'n half pond kaoje; èn tweej schèève balkenbrij . Op dieet; Soms lig ik naachtelang te drôome; van BLOEDWORST BALKENBRIJ èn ZULT .Mar... DIE-EETE dè is NIE-EETE; zeej ""Ons Kee""...èn dan zèède ötgeluld . Van ’t vèèrreke – 58 jaor terug; ’n Stuk ribstuk , ’n hil pan worst èn; ok tweej komme vol meej zult!; Balkenbrij, vier flèsse braoivlees; himmel tot de raand gevuld!; Jan Naaijkens - Het dorp van onze jeugd (1999) - Hoe ze de puntbuilen, die aan een spekhaak hingen, vulde met suiker of 'boekende meel' voor de balkenbrij en die zorgvuldig en bedachtzaam afwoog op een blinkend koperen dubbele schaal .Ed Dalderop - Pro Memorie (CuBra) - De reputatie van de slager berustte voor mijn moeder voor het grootste deel op zijn prachtige balkenbrij, “de echte, met rommelkruid”, en een beetje op zijn ooit behaald diploma voor de aanlevering van de beste vaars van 1939. “Vette vaars met zes tanden"", vermeldde de Gotisch-geschreven akte, plechtig opgehangen in de winkel .De kèrmenaoj, de platte ribbe, de zult of krèp, et zwoert èn spèk. Toe den hiel aon toe. Durreege spèk èn ballekebraaj. Et smòdderpötje. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); WNT BALKENBRIJ - benaming van een zekere spijs, die in verschillende streken, b.v. in Gelderland, gedurende den slachttijd wordt gegeten...; zie Zie Dossier Balkenbrij"
balklijster, balklèèster, zelfstandig naamwoord, Van Rijen (1998): grote lijster (Turdus viscivorus)
ballast, ballaast, zelfstandig naamwoord, ballast, grote schop; nutteloze last; grote schop met opstaande randen ; uit 'ballastschop'; Cees Robben – Daor staon we dan mee onzen ballaast.. (19730519); Cees Robben – Ik werk vort mee unne ballaast (19860418); WNT BALLAST, wsch. uit 'barlast' (bloote last): last onder in een schip om het de noodige vastheid te geven.
Ballefruttersgat, ballefruttersgat, zelfstandig naamwoord, carnavalesk toponiem; Goirle
ballen, bòlle, zwak werkwoord, bòlle - bòlde - gebòld, met een bal spelen; voetbòlle, handbòlle; WBD (III.3.2:124) bòlle, katsele = ballen, met de bal spelen; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOLLEN - met eenen bol spelen, Fr. jouer à la boule; kegelen, dobbelen
ballenfrutter, ballefrutter, zelfstandig naamwoord, "bijnaam, scheld- spot- en geuzenaam voor en van een Goirlenaar. Goirle was een van de belangrijkste leveranciers van kaatsballen; ‘frutte’ betekent dan zoveel als ‘in elkaar zetten’, ‘vervaardigen met de hand’; Cees Robben – ’t Zen [de Goirlenaren] nie vur niks al z’n lèève al ballefrutters gewist.. (19761210); • A.J.A.C. van Delft - Als spotnaam der inwoners van Goirle noemt men ""Ballefrutters"", wijl er vroeger een fabriek bestond, waar kaatsballen werden gemaakt, niet van gomelastiek, want die waren toen nog niet bekend, doch gevuld met draden, waarschijnlijk afval van draad der handwevers, welke tot een vasten bal ineengewerkt, ""ineengefrut"" werden. De werklui uit die fabriek noemde men spottend ""Ballefrutters"", welke schimpnaam op de geheele bevolking is overgegaan. ( Nieuwe Tilburgsche Courant - 7 juni 1930; 'Van vroeger dagen 159: Spotrijmen 3); • Anoniem - In de Tilburgsche gemeente-archieven zijn tal van bescheiden te vinden, die spreken van de fabrikage van 'n soort kaatsballen te Goirle in vroeger eeuwen. Die ballen werden niet; vervaardigd van elastiek, want die grondstof kende men vroeger nog niet, maar werden gevuld met afval van de weversdraden. Dat afval nu, werd ""ineengefrut"" tot ballen. (Nieuwe Tilburgsche Courant - vrijdag 8 december 1933 Folklore 2); • Piet Heerkens - De Goolse Ballenfrutters/ Zijn rooie mannekesputters... (in: 'Brabantse scheldprocessie', uit: Brabant; 1941) [Goirlenaren werden ook bespot - door Tilburgers - wegens de  vermeend overheersende haarkleur aldaar.]; • August Sassen -  'balfrutters'. Verwijst naar de (huis)industrie van het vervaardigen van lederen kaatsballen, gevuld met koehaar of zand. (Geciteerd uit: A. Hallema, 'Scheld- schimp- en spotnamen, voorheen en thans', Naarden, 1946, die zich op zijn beurt baseerde op een handschrift (eind 19de eeuw) van August Sassen in de collectie van het Provinciaal Genootschap voor Kunsten en wetenschappen in Noord-Brabant.); • Dirk van der Heide - geeft vier varianten op Ballefrutters en ook 'geiten' dat zou slaan op de vrouwen uit Goirle, n.a.v. de uitdrukking 'Er komt nog geen goei geit uit Gôol'. (Groot schimpnamenboek van Nederland', 1998.); • Jozef Cornelissen, 'Nederlandsche Volkshumor op Stad en Dorp, Land en Volk', deel III; De Bikkel, Antwerpen, z.d. [ca. 1930]. Dit is met voorsprong de beste bron over deze materie .• Anoniem - De Brabantse volkshumor is vroeger kwistig geweest met het geven van spot- en bijnamen. De Goirlese ""ballefrutters"" is uit het tegenwoordige spraakgebruik vrijwel reeds verdwenen, maar; de bijnaam onzer stadgenoten [=kruikenzeiker], ontleend aan het textielbedrijf, leeft voort. (Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 2 februari 1957; Typisch Tilburgs en Tilburgse typen 4, Oude zegswijzen en oude verhalen.); • Anoniem - De spotnaam der naburige Goirlenaars is ""ballefrutters"", ook alweer een uitdrukking, die aan het bedrijfsleven ontleend werd. Er is een periode geweest, dat ""Tilborg ende Goerle"" administratief verenigd waren. Vandaar dat men in de Tilburgse archieven bescheiden vindt, die duiden op een vervaardiging van een soort kaatsballen te Goirle in vroeger eeuwen. Die ballen werden niet gemaakt van elastiek, want die grondstof kende men toen nog niet, doch zij werden gevuld met afval van weversdraden. Dat afval nu werd ""ineengefrut"" tot ballen en zo ontstond de scheldnaam.  (Nieuwe Tilburgse Courant - dinsdag 18 oktober 1955; Toen Tilburg nog dorps was: Bekende straattypen uit vervlogen dagen.); • Lechim - Aaventoe zok ècht wille dèk/ enen Ballefrutter waar. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gin aaw èèzer); • Lechim -Ze zègge dè ene Gôlse meens/ zen neus zèlf niet kan snutte/ èn dèsse daor den hillen dag/ niks doen as ballefrutte. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gôol is wir veur...); • Pierre van Beek - De bijnaam ""ballenfrutters"" voor inwoners van Goirle is afkomstig van een zeer oude, thans echter verdwenen tak van nijverheid, die meer dan twee eeuwen geleden een tijdperk van bloei beleefde. Het betreft hier de vervaardiging van ballen voor de kaatssport. In de middeleeuwen gold deze als 'n ridderlijk spel, dat zelfs aan het weelderige Bourgondische hof zijn beoefenaars vond. Ook Karel van Gelder was er een liefhebber van. Het betrof 'n; openluchtsport die waarschijnlijk van de  Romeinen afkomstig is. In Nederland vond zij veel ingang vooral in Friesland, waar men 't nog kent. Zij het in een andere dan de oude vorm, wordt de sport ook nog beoefend in Spanje, Frankrijk en België. Karel van Gelder en ook de latere prins Maurits lieten de benodigde ballen vervaardigen in Brabant. We denken daarbij dan speciaal aan Goirle, dat naast Dongen een centrum vormde van de kaatsballenproduktie. Deze typische Goirlese tak van huisnijverheid ging omstreeks 1860 definitief ten gronde bij de opkomst van de gummibal. Ze was voornamelijk gevestigd in de huidige Kerkstraat, die tot minstens in de twintiger jaren nog vaak met de naam ""Ketsheuvel"" wordt aangeduid. (Het Nieuwsblad van het Zuiden - zaterdag 15 februari 1969 - Goirle was vroeger centrum van kaatsballenindustrie.); • Cees Robben -  ""Er was eens––-er was eens een tijd dat die van Goirle hier over de grens hun grens-kapel bouwden...."" dan liet de jeugd Onze Lieve Heer aan het kruis hangen en luisterde naar het begrijpelijke lijdensverhaal van de armzalige ""ballefrutters"" in vroeger eeuwen. (uit: De Sint Janskapel op Nieuwkerk, in: Goirle, 1975); • Jan Hoogendoorn - IN DE LITANIE VAN BRABANTSE spotnamen staan de inwoners van ons goed Goirle bekend als ""ballenfrutters"". In tegenstelling met wat sommigen beweren, dat deze spotnamen zouden voortkomen uit een bekrompen gevoel van plaatselijke genoegzaamheid en laatdunkendheid, meen ik dat onze spotnamen veelal niet meer zijn dan een typerende uiting van een min of meer milde spotlust, die getuigt van de Brabantse menselijkheid en een essentieel onderdeel vormt van de aangeboren zin voor humor. (...)De plaatselijke spotnamen zijn oud. Zij leven nog steeds voort en vele ervan zijn terug te voeren op een geschiedkundig feit, zoals dat met onze spotnaam ""ballenfrutters"" ook het geval is, want eens was „'t ambacht van Caetsballen maken"" een voorname bestaansbron voor Goirle. Die kaatsballen waren nodig voor het kaatsspel, een internationale sport die overal in West-Europa is beoefend en die zich momenteel wat ons land betreft in Friesland heeft gehandhaafd. (...)De kaatsbal werd gemaakt van zes segmenten bazaan of zacht schapenleer die door een pekdraad aaneen gehecht werden. Eèn segment bleef gedeeltelijk open, dat was de zgn. mond waardoor de bal al naar gelang de kwaliteit gevuld moest worden met geloogd koe- of varkenshaar of run, wat gemalen eikeschors is. Dit vullen van de bal door die nauwe opening heette in de volksmond ""frutten"" en dit nu bezorgde de Goirlenaren de spotnaam van ""ballenfrutters"". (...)Maar al kunnen wij dan niet de oorsprong van de ballenfrutterij exact in een jaartal aangeven, we beschikken wel over talrijke feiten, vastgelegd in oude folianten aanwezig in het Archief van Tilburg. Ze geven ons toch wel een aardige kijk op de tijd toen de kaatsballennijverheid naast de landbouw een hoofdmiddel van bestaan vormde in het Goirle van weleer. Het oudst bekende gegeven over een balmaker van Goirle dateert van 28 juni 1552. In een schepengelofte wordt dan genoemd een zekere „Laureys, die balmaecker tot Goerle"" is. In 1560 laat Frans Peterssen een gerechtelijke vervolging instellen tegen Jan Cornelis Geryts Hermanssen. Genoemde Hermanssen is als leerlingbalmaker in de leer geweest bij Peterssen, die hiervoor 2 Rijnsgulden had bedongen. Deze vergeet de leerling te betalen en wordt voor deze nalatigheid op het matje geroepen. Uit de verklaring van de Mr. Balmaker „dat hij hem gewasschen ende gewrongen ende pottage gegeven heeft"" blijkt dat de opleiding intern is geweest. (...)Niets meer herinnert ons aan het feit dat Goirle eens daarvan de bakermat was dan alleen onze bijnaam ""ballenfrutters"", die als spotnaam bedoeld, achteraf bekeken, meer een erenaam is daar hij ons herinnert aan de werklust en ondernemingsgeest van ons voorgeslacht. (uit: ‘De Goirlenaren zijn ballenfrutters’, in: Goirle; 1975); • Pierre van Beek - Het woord ""frutten"" is gewestelijke taal voor het Algemeen Beschaafd Nederlands ""frutselen"". Het betekent: slordig in elkaar prutsen en heeft derhalve een denigrerende betekenis. Uit; hetgeen wij hierboven meedeelden blijkt duidelijk, dat er van ""frutten"" of slordig in elkaar prutsen van ballen geen sprake kon zijn. Hier werd een volwaardig, met zorg gefabriceerd produkt geleverd .In de combinatie van ""frutten"" met Goolse ballen proeft men duidelijk de bedoeling van neerhalen en eventueel kwetsen. Van deze intentie ontdaan blijft er echter van de hele ""ballenfrutter"" niets anders over dan een ""maker van ballen"". En dit was een zeer eerzaam; beroep of bijverdienste. Men zat in ieder geval niet duimen te draaien maar probeerde op een fatsoenlijke manier met werken de kost te verdienen - ook al waren de verdiensten nóg zo schraal... Nu kan men niet eisen, dat iedereen op de hoogte is van de historie van de; Goirlese kaatsballenindustrie. Als dit wel het geval was, zouden we zeggen, dat wie de term ""ballenfrutter"" als scheldnaam hanteert gewoon met zijn eigen domheid te koop loopt. (Het Nieuwsblad van het Zuiden - zaterdag 15 februari 1969 - Goirle was vroeger centrum van kaatsballenindustrie.); zie Voor het complete artikel van Pierre van Beek op CuBra KLIK HIER ; • Wim van Boxtel - Hier wieren wij zelfs ballefrutters,/ al warre we dikkels rare schutters. (in: Zo is ’t gekoome; Brabants Bont Sprokkels 3; 1981); • Willy van Rooy – “Dè kan iedere ballefrutter wel zeggen."" (in : Schoon en lilluk, 1983); • Ed Schilders - Öt Gôol kwaam toen unnen ballefrutter/ Meej de bus nòr ónze stad./ Èn die bespruuide toen dè bumke [namelijk de lindeboom]/ Meej wèttie bij Bet Koole ha gevat. (in: De Ballade van Kees Kruik, 2000); • Jan Naaijkens - Tussen Gôôl en Beek heerste van oudsher enige rivaliteit. De Peejzerikken of Inhangers hadden nogal een hekel aan de Gôlse geijte of Ballefrutters. (De’s Biks; 1992); • A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ballefrutters; • K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - ballefrutter = Goirlenaar (blz.86.); • Buuk - scheldnaam voor de Goirlenaar, samenhangend met het feit dat in Goirle tot in de 19e eeuw nog de vervaardiging van kaatsballen een belangrijke huisnijverheid was."
balletje, bölleke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, balletje, bolletje, hoofdje; - verkleinwoord van 'bòl', met umlaut; R.J. 'wereldbùlleke'; Cees Robben - Kekkis Merie... Twidderaande sôôrt kès... Böllekes kès... en kemène kès... (19540313); Henk van Rijen: ge mot nie òn dè bölleke pölleke - je moet niet aan dat balletje peuteren; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - bölleke Tevoore (pastoor Tervooren) (blz. 77); - J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOLLEKE(N) zelfstandig naamwoord onzijdig - vrklw. van 'bol'; - Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): bùlleke - hoofdje v.e. kind; bolletje garen
ballon, belon, zelfstandig naamwoord, ballon; Dirk Boutkan: belon - belonneke
balscheut, bòlscheut, zelfstandig naamwoord, bepaalde afstand, nl. zover als men een bal kan schieten; Die woone enen bòlscheut hiervendaon, - Die wonen niet ver van hier. Enen bòlscheut wèèd; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): bolscheut - afstand die men met een bal werpen kan; Cees Robben – ’t Is toch mar unne bolscheut wîjd... (19550716) ; - een redelijk korte afstand; Cees Robben – Van ’t Krèèvent naor ’t Kedent is mar unne bolscheut... zisse... Mar ’t stikt z’n gat aanders wèèd aachteruit, en ’t lekt wel op ’n Bossche rèès... (19850504) [het viel tegen]; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): balscheut - kleine afstand; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992: 'bolscheut' - vrij korte afstand; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BOLSCHEUT - eene verwijdering zoo verre als men eenen bal of bol kan werpen. Z.a .Verhoeven -  BOLSCHEUT m. kleine afstand, zover men een bal kan gooien, of schieten, 'n'n bolscheut of anderhalf; in WNT ook bolsgooi of bolworp. Z.a .Bernard van Dijk: de etymologie is misschien niet 'zo ver men een bal kan schieten', maar boogschot, dat tot bolschot/scheut verbasterd werd om uitspraakredenen. Dit heb ik ooit gelezen, maar ik kan me niet herinneren waar.
bam, bam, zelfstandig naamwoord, bammeke, boterham(tegenover kinderen gebruikt); WBD III.2.3:206 'bam' , 'bammetje' = kinderwoord voor boterham; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BAM - m. tegenover kinderen gebruikt voor boterham: doe’s mooi bammetjes happen .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bam (kindert.) boterham; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BAM zelfst. nw. m. - boterham in de kindertaal; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): bam - boterham (kindertaal); bammeke; verkleinwoord van ‘bam’, dat een verbastering is van ‘boterham’ of ‘botram’; kindertaal; boterhammetje; Cees Robben –  ’n bammeke mee ’n harteluk stukske vorse worst... (19840615)
bambocheren, bombezjoere, bezjoere, zwak werkwoord, bezjoere - bezjoerde - gebezjoerd, bezjoere (ook: zie bambesjoerder); uitgaan en flink wat verteren = op rêep gaon (TT); Naar het fr. van 'bon' en 'jour' en samenstelling 'bonjour' - letterlijk: een goede dag hebben; - èèrmoei hamme bij ons tèùs nie/ al wasset dan gin bonbesjoer/ èn reutele heese nôot gehoeve/ al wast ók dikkels ene toer... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Moederdag); bezjoere; zie bombezjoere; V boemelen, kroegen bezoeken ('gaan stappen'), óp sjanternèl gaon; V zèède wir wiste bezjoere?; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zw.ww.tr.+intr. bonjouren; l) (kindert.) iemand met het handje 'bonjour' d.i. vaarwel wuiven, ook 'sjoere' geheten; 2) boemelen, kroegen bezoeken. Een synoniem ten onzent is 'limmeneere' .WNT BONJOUREN (uitspr. naar Fransche wijze) - Iem. te verstaan geven dat hij kan heengaan, dat men van hem ontslagen wenscht te zijn.
bambocheur, bambesjoerder, bamboezjoer, bezjoerder, bonzjoerder, zelfstandig naamwoord, "Frans Verbunt: uitgaander met veel belangstelling voor vrouwen; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): bambesjoerder - pierewaaier, losbol, schuinsmarcheerder; zie bombezjoere zie bamboezjoer; Van Delft - Een ""bamboezjoer"" is 'n fuifnummer, 'n lefmaker. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); zie bombezjoere zie bambesjoerder; bezjoerder; Frans Verbunt: uitgaander, levensgenieter; bonzjoerder; iemand die het ervan neemt; uit Franse ‘bonjour’; Cees Robben – Des aaltij al unne bonzjoerder gewist die z’n èège nôôt erges iets aon gelege heej laote ligge... (19850419)"
bamis, baomes, baomis, zelfstandig naamwoord, "zeer slecht weer; herfstweer; 't is baomes - Int nòjaor kan et baomes zèèn. - In het najaar kan het bar slecht weer zijn .WNT lemma BAMIS - inzonderheid gebruikelijk als tijdsbepaling. Ontstaan uit 'baafmis', dat is de mis van St. Bavo, op 1 October. In Z-Nederl. nog zeer gebruikelijk, ook wel in den ruimeren zin van 'herfsttijd’; Van Delft - - ""Mee Baomus"" (St. Bavomarkt) betaalt de boer zijn landhuur en ""mee Kauwmert"" (Koudemarkt) huurt hij zijn personeel.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Et was alle daoge baomisweer/ meej störm èn donderbuie... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ik moog ok braoie); t'Is baomus-weer baos ! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Cees Robben – Zukkes weer is baomis-weer... (19701009); Wim van Boxtel –; Goud is 't zonlicht, 't ketst uit de ruiten; en lokt in de herfst, de meènsen nor buiten .'n Processie van blaoikes, als 'n waandelend tapijt .Straks zen we mee baomis al die schoonheid wir kwijt .(in 'Brabants Bont'); Van Rijen (1998): 'Gè mot hièr gin baomes koome zaaje'- ... geen onrust komen stoken .Frans Verbunt: baomes zaaje - onrust stooken; Et waar ene echte baomisdag, regen en wènd. Bij et foto’s maoke vur de kerk blêef et gelukkig efkes drêûg. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): bamisweer (I:22); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - bamis - najaar; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): BAOMES zelfstandig naamwoord Baafmis: baomesweer; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BAMIS (toonl. i) feestdag v. St. Bavo, 1 oct .tijd rond B .de herfst;  A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfst. nw. m. - dialekt v. Hilvarenbeek e.o. -Bamis, Baafmis Z.a .Verh – uit: (St.-)Bavomis, 1 oktober, vaste termijn voor betalingen e.d .ook herfstweer (Cornelis Verhoeven: ); J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): Bamis, voor St. Bavo's Mis, de 1e dag v. October, is een van die, welke in dezen omtrek, bij de boeren, tijdmerk maken, gelijk Lichtmis, St. Jan, St. Maerten, enz .A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Braban (1937) - baomes = herfst (krt. 46 en blz. 160); Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BAAFMIS - herfstweder .Str. baomes (2:35); WNT BAMIS - inzonderheid gebruikelijk als tijdsbepaling. Ontstaan uit 'baafmis', dat is de mis van St. Bavo, op 1 October. In Z-Nederl. nog zeer gebruikelijk, ook wel in den ruimeren zin van 'herfsttijd’; WBD III.3.1:129 'bamis' = vervaldag; WBD III.3.3:250 'bamis’ = feestdag van St.-Bavo; WBD III.4.4:40 'bamisweer’ = wisselvallig weer; WBD III.4.4:44 'bamis', 'bamisweer' = slecht weer; WBD III.4.4:48 'bamisweer' = druilerig, nat weer; WBD III.4.4:119 'bamis(tijd)' = herfst; ook 'natijd'"
band, baand, zelfstandig naamwoord, bèndje, fietsband;  Jè jè, ge kunt zo nog al wè laoie op in fiets as de bendjes mar hard staon (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Van Rijen (1998): 'Dur waar slèècht òn baande te koome' [in de oorlog]; 2. termen uit de industrie en ambachten; WBD (II:997) ónderbaand  - onderband (touw v. e. dradenkruis); WBD (II:1000) ónderbaand  - vitskoord; ook: flèsroejlus; WBD (II:l050) 'lóssem baand'  - losse band (dubieuze aanduiding voor 'schie', bij breuk v.h. inslaggaren); WBD (II:2765) 'vurbaant' - naafband (buitenzijde); WBD (II:2766) 'aachterbaant' - naafband (binnenzijde); WBD (II:2766) 'spêêgbaande' - naafband (aan weerszijden v.d. spaakgaten); WBD (II:2868) 185c 'baande' - banden (voor kuipen en vaten); WBD (II:2868) 183 'rêêpe' - idem; WBD (II:2907) 183c 'hawtere(n) baant' - houten band (voor een vat); WBD (II:2868) 'baant' - (kuip)band; 3. anatomie (dieren); WBD baande - spieren tussen de staart en het kruis van de koe, ook genoemd: 'plaote'; 4. overige betekenissen; Netuurluk moes ik nog wel meejhelpe kraante vouwen en der un bendje meej naom en adres om heene plekke. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD (III.3.3.111) baand = bandelier v.d. suisse; WBD (III.1.3:134) 'gatbanden' = korte linten v.e. schort
bang, bange, zelfstandig naamwoord, (m); schrik, angst; Cees Robben: hèt mar ginne bange, moeder; Van Beek - Ge hoeft niet te bangen. Ge behoeft niet bevreesd te zijn. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 10 januari 1959); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): – Zelfst. gebruikt betekent 'den bange': schrik; b.v. 'Den bangen is eraan' of 'Hij stee mee den bange', d.w.z. hij is door schrik bevangen; WNT BANG - in ouderen vorm BANGE - bijw/bnw, uit vz. be- + ang (eng, nauw)
bang van, bang van, bijvoeglijk naamwoord, bang voor; Ik zèè van jou nie bang - ik ben voor jou niet bang
bange bruiloft, bange brölòft, zelfstandig naamwoord, bange bruilof; namelijk de 45-jarige bruiloft; ‘bang’ omdat men vreest de ‘gouden bruiloft’ (50 jaar) niet te zullen halen; Cees Robben – Cees Robben – Over ’n weltje ben ik vèèf-en-virtig jaor getrouwd, dan vier ik de bange bruiloft, omdek de gouwe toch nie haol... (19850322)
bangen, bange, zwak werkwoord, bange - bangde - gebangd, ergens bang voor zijn, iets vrezen, meestal met ontkenning: je hoeft niet bang te zijn dat...; Ge hoeft nie te bange, as onze paa tèùs is. - Je hoeft niet bang te zijn, als vader thuis is ....want ge hoeft nie te bangen dè ze in Brussel [bij een voetbalwedstrijd] 'nen Hollander 'n overwinning kedoo geve. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929); Ge hoeft niet te bangen dè ge 'n preces zult krijge... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bange(n) zw.ww.intr. (alleen in de infinitief gebruikt) - bang zijn (dat), vrezen voor, denken (dat) .WNT BANGEN - bedr. en onz. ww., thans verouderd. Bedr.: benauwen, beklemmen; onz.: benauwd, angstig wezen; Haor. BANGE - bang zijn, erop rekenen. Nie vur te bange - niet op rekenen; • zelfstandig naamwoord; angst - meestal met 'hebben'; Cees Robben – Mar het mar ginne bangen... Ik ben ginne onte meens... (19641127); Cees Robben – Het mar ginne bange degger tussen uit nept, Jaon... (19720519)
bangheid, bangeghèd, zelfstandig naamwoord, bangheid, angst, schrik; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - van bangeghèd in zene schèèmelkèùl krèùpe (Pierre van Beek:-Tilburgse Taalplastiek 197l) - van angst onder de voetplank van het weefgetouw kruipen
bangschijter, bangeschèèter, zelfstandig naamwoord, Van Rijen (1998): bangerik
banjerheer, banjerheer, zelfstandig naamwoord, "verbastering van ‘baanderheer’, een ridder die het recht had een banier te voeren; van daaruit: iemand die ‘dik doet’, of ‘het ervan neemt’ (zie Robben); Cees Robben – Zeuve daoge banjerheer....!!/ Mee de vrouw en kender/ Kermis haauwe... (19540814); Cees Robben – Hij spult mar d’n banjerheer.. ’t komt er meej de schoep binnen en ’t gaot er meej de kèèr uit. (19641106); Cees Robben – Ik vuulde me d’n banjerheer... (19590523); zie banjermeneer; Noord en Zuid - Baanderheer - (banierheer), nog voorkomende in de spreekwijze: Den baanderheer spelen “groot leven.” De baanderheer of banierheer was „een edelman, die in het leger van den leenheer een eigen banier mocht voeren. Banjerheer, banjer, verbasterd uit baanderheer en baander; deze verbastering ontstond uit de omstandigheid, dat het volk in baanderheer het woord banier niet meer herkende. Men zegt: „Den banjerheer spelen,"" maar „'t is een banjer."" (T. van Lingen, ‘Woordfamilies’; in: Noord en Zuid, 1871, jrg. 4., p. 71); Brabantsche folklore - In 1312, riep Hertog Jan II, een beruchte vergadering te Kortenberg bijeen; leenmannen en baanderheeren van Brabant, afgevaardigden van Brabantsche steden waren op deze plechtigheid aanwezig. (Jrg. 4, 1924, p. 159); Gerard van Leyborch - Baanderheeren waren ridders die het recht hadden een banier te voeren. Echter was hunne waardigheid niet erfelijk, men moest in tijden van strijd 50 soldaten in 't veld kunnen brengen en deze dan onder eigen banier ten strijde voeren. De naam ""banjerheer"" (grootdoener) is er nog een overschotje van. (Nieuwe Tilburgsche Courant - 21 november 1925 Historische Tips 1: De volhardende Brabanders); Pierre van Beek - Dit brengt ons weer op ""de banjerheer uithangen"" (...) Die ""banjerheer"" - of ook wel mijnheer! - vormt een verbastering van het woord ""baanderheer"". Dat was eertijds een edele, die ""het recht had zijn welgeboren mannen onder zijn banier ten strijde te voeren"", zoals Van Dale dat wat plechtstatig vertelt. (Tilburgse Taalplastiek, 2-01-1965); G.J. Boekenoogen - Baanderheer, ook banderheer en banjerheer; bij verkorting banjer (Eig. een edele, die het recht had zijn welgeboren mannen onder- zijn banier ten strijd te voeren). Een banjer (Bij overdrijving: iemand die als een heer leeft, of die zich parmantig aanstelt : Wat een banjer! Den banjer, den baanderheer spelen, uithangen (Den grooten heer spelen). (In: Volkskunde, jrg 16, 1904, p. 82); WNT – lemma BAANDERHEER - De koude winter teert op 't zweet der zomerdagen, Gelijck een banderheer, VONDEL 8, 202 [1660]."
banjermeneer, banjermeneer, zelfstandig naamwoord, zie banjerheer; Cees Robben – D’n banjermeneer/ Die stapt en die treedt/ En die gao mar te keer... (19600325) [het gaat over een haan in de lente]
bank, baank, zelfstandig naamwoord, bangske, bèngske, bank, werkbank; Cees Robben: dur de baank - door de bank, door elkaar genomen; WBD bèddebaank, bèddeplank - beddeplank (in bedstede aan hoofd- of voeteneinde, waarop iets kan worden gelegd of gezet); WBD zitbaank, baank (II:956) - zitplank v.d. weefgetouw; ook: zitplank; WBD III.4.4:22 'bank', 'wolk(en)bank' = wolkenbank; WBD III.4.4:148 'bank' = aardlaag; WBD III.3.3:41 'banken', 'kerkenbanken' = idem; Jan Naaijkens, Dès Biks - 1992 - 'BANK' - dur de bank - gemiddeld; bèngske; verkleinwoord van 'baank'; bankje; Henk van Rijen: op et bènkske laag en plènkske èn en tèngske; Cees Robben – Sjareltje geniet.. dè ziede,/ Op z’n benkske in de zon... (19560929) ; Cees Robben – In die hille klêne benkskes van de Hasseltse kapel... (19540501); Cees Robben – Meej ’t zekske langs de benkskes (19580426) [namelijk het zakje waarin de kerkgangers die in de banken zitten hun bijdrage kunnen doen]; Dirk Boutkan: bèngske - bankje (27); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - Bèts van et bènkske (Karin Bruurs) blz. 30; En we vreejen op een benkske/ Want in 't gras, det wou ze nie... (Tony Ansems, ‘t Willeminapark; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009); WBD (III.3.3:46) 'bankjes, bankskes' = armenbanken (in de kerk); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): bènkske, met umlaut (krt. 48)
bankrijs, bankrèès, zelfstandig naamwoord, WBD het voorrijzen van deeg buiten de trog (op de bank of tafel)
bankstel, bangstèl, zelfstandig naamwoord, bankstel; Dirk Boutkan: bangstel (blz. 27)
Baptist, Tiest, eigennaam, "van Baptist; Jan Baptist; Johannes de Doper; Cees Robben – Tiest Vermeeren haoj ’n kiepke... (19560428); Cees Robben – Des Toos en Tiest.. wèn span.. (19750404); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""Tiest 'onzen Tiest' (verkorting van den naam Janbaptist)""; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - den tiest = Tinus Coolen (blz. 30); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TIST zelfstandig naamwoord m. -verkorting van Baptist."
barbier, bèrrebier, bèrbier, zelfstandig naamwoord, barbier; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'bij den berrebier'; 'barrebier'; Cees Robben – Ik koom rèècht van den berrebier... (19861031); Frans Verbunt: 'bèrbier'
baren, baore, zwak werkwoord, Van Rijen (1998): baren, (spel) waarbij twee groepen in twee vakken blokken omgooien
barge, bèrzie, zelfstandig naamwoord, "massa, boel, hoop; Der laage tòch en bèrzie aaw spèèkers. - Er lagen toch een boel oude spijkers; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): ''n heel berzie fleschkes odeur'; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): ""n heele berzie wilde vrammessen'; 'n heel berzie collectanten’; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""berzie - ze kwaamen mee 'n hil bersie (aantal)""; Un berzie sperzie. (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Piet van Beers – ‘Kerstverhaal 2009): Mar toen kwaame der en bèrzie engeltjes èn die zonge der op los. (Het zeventiende boekje, 2010); CiT (19) 'Siendereklaos hee wir 'n berzie gereje'; WBD III.4:260 'berzie' = grote hoeveelheid; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): bèrzie - grote hoop, troep; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BERZIE (Fr. berge, schuit), v. grote hoeveelheid: 'n hil berzie: ook wanorde, chaos, rommel .A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): § 236 localiseert 'bèrzie' in Wagenberg en Tongelre; Tilburg wordt niet genoemd .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): 'berzie', menigte, hoop, troep: 'n heel bärzie (kinderen appels, centen, enz.); Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): berzie - grote hoeveelheid, rotzooi, wanorde, bende; WNT BERZIE, ook barzie, een woord dat in de spreektaal van veel gewesten zeer gewoon is, hetzij in den zin van: 'ongeordende wilde troep van koeien, van kinderen, van gemeen volk', hetzij in dien van 'ongeordende boel, rommel', of ook in dien van 'drukte, herrie' .Kiliaen: 'bersch'"
barrevoeter, bèrrevoeter, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: kapucijn; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): bèrrevoeter zelfstandig naamwoord Capucijn
barrevoets, bèrrevoets, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, Pierre van Beek: barrevoets, blootsvoets; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): et mènneke lópt bèrrevoets; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - zóne bèrrevoetse kòp hèbbe dètter alle vliege de bêen óp breeke (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1968) - originele beeldspraak over kaalheid .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bnw. en bijw. 'berrevoets' - barrevoets; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BERREVOETS - barvoets: berrevoets gaan.
barrière, brier, zelfstandig naamwoord, "uit Frans barrière; WBD III.3.1:411 'barrier (brier)' = slagboom, ook 'boom, tolboom'; LDM: De meesten van ons hebben nog wel gekend de barrières of barrier, nog korter ""brier"", gelegen aan de wegen die zijn aangelegd tijdens de Franse overheersing en daarom meestal genoemd Napoleonswegen, zoals Turnhout-Tilburg, Tilburg-Breda, Tilburg-Den Bosch. Zo ook van de grens Achel-Eindhoven, Boxtel-Den Bosch. Over deze wegen lagen de barrières, slagbomen, met de huizen waarvan men de nu nog bestaande ""brier"" noemt. Maar het huis, meestal ook herberg, was niet de barrier, maar de boom, die over de weg lag, zoals nu nog aan de grenskantoren. Hier moest door voerlui met paarden of honden en ook voor voetgangers tol worden betaald. Het recht om tol te innen werd tegelijk met het woonhuis verpacht.(…) Voor zover ons bekend waren er in Tilburg 3 barrieren, waarvan 2 aan de Bredaseweg. De eerste lag tegenover café ""Het dorstig Hert"" en de tweede, voor de Hultense brug, tegenover café Dongenwijk en de derde op de Bosscheweg, juist voor het tegenwoordige spoorwegviaduct. Deze zaak is echter ook verbouwd en niet meer als barrier te herkennen. Van de Poppelse grens naar Tilburg waren er 2, maar beiden onder de gemeente Goirle. Vanaf Tilburg lag de eerste juist over de gemeentegrens, rechts. Zij draagt nog steeds de naam van ""De Golse brier"". De tweede lag op de Poppelseweg even voor de brug over de stroom. Tot voor enige tijd waren beide uitwendig nog in de oorspronkelijke toestand. Deze bierhuizen waren allen in dezelfde trant gebouwd en op een afstand van elkaar van ca. een uur gaans. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 12 ‘Van postwagen en diligence’; NTC 11-12-1951)"
barst, bèrst, baarst, zelfstandig naamwoord, barst, scheur; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): der is en bèrst (of: scheur) in de kan; WNT BARST, ook berst; baarst; Van Rijen (1998): barst
barsten, bèrste, sterk werkwoord, bersten; B bèrste - bórst - gebórste; Antw BERSTEN - sterven, van beesten, soms ook van menschen .Zijn eigen te bersten eten, drinken, lachen, loopen, schreeuwen, werken, zingen = zodanig ... dat men er kwalijk van zou worden .WNT BARSTEN, ook bersten
Bartje de Ganzennek, Bartje de Ganzennek, eigennaam, bijnaam; bekend tilburgs straattype; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Mar Bartje de Ganzennek die, die was vroeger loopjongen bij de vishandel, hè?” “Bij de vishandel, jè, bij de Leuw, bij de Leuw op de Körvelsewèg…” (transcriptie Hans Hessels 2014)
bassen, baaste, zwak werkwoord, "bassen, blaffen; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""baasten - heurde die'en hond nie baasten? (blaffen)""; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""baasten - Tilb. uitdrukking - het stukgoed dat geverfd moet worden en waarvan men wenscht dat de zelfkant niet mede wordt geverfd, werd eerst gebaast, d.w.z. de zelfkant wordt met een zwaar lint omnaaid zoodat deze bij het verven ongeverfd blijft.""; WNT BASSEN werkwoord. - eigenlijk van honden: blaffen"
bast, baast, zelfstandig naamwoord, bast, schors; lijf (buik); harde huid van een noot, ook bast, schaol, schölp of bòlster genoemd; Henk van Rijen: pènt in menen baast - pijn in mijn lijf; WBD III.1.1:123 'bast' = buik; WBD III.2.3:80 'bast' = schaal van peulvruchten; WBD III.4.3:104 'bast' = schors van naaldbomen; WNT BAST 4) als een platte naam voor het lichaam v.e. mensch, of eigenlijk voor de huid; het meest in verbinding met de voorzetsels aan of op.
baten, baote, zwak werkwoord, baote - baotte - gebaot, M baten; vocaalkrimping ?
bats, bats, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.1. lemma  achterwerk - bats, ook in Tilburg; Van Rijen (1998): grote schop; achterwerk, kont; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): BATS zelfstandig naamwoord korenschop
batterij, batterij, bakkerij, zelfstandig naamwoord, achterwerk, kont; uit het Franse ‘batterie’ = ‘vuurmond’; Cees Robben – En toen viel ik op m’n batterij, meneer dokter (19700313); Cees Robben – Wè hee dè schokwammes toch ’n batterij war... (19720225); WBD III.1.1. lemma  achterwerk - batterij, verspreid in  Tilburg; Ik vond et aaltij un koddig gezicht. Al die dikke vrouwen öt de buurt, meej van die vette batterijen, zittend op die kèèr. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); achterste; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): Ze heeft een flinke bakkerij (achterste)
bauw, baaw, zelfstandig naamwoord, horzel; Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Hij gao nie bizze vur d'irste baaw. - Hij gaat voor de eerste horzel niet op de loop .
bazelen, baozele, zwak werkwoord, baozele - baozelde - gebaozeld, M bazelen; WBD III.1.2:221 'bazelen’ = ijlen; -geen vocaalkrimping; Ge baozelt gepraotte muziek! (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Merel’, 1939); WNT BAZELEN - freq. van 'bazen'. Eigenlijk: bevelen; bij overdrijving: onzin praten, beuzelen.
bazin, baozin, zelfstandig naamwoord, bazin; WBD III.3.1:35 'bazin' = boerin, ook 'vrouw'
bed, bèd, zelfstandig naamwoord, bèddekes, "Cees Robben: Hij is nie goed òf niks, èn leej te bèd èn alles; Cees Robben: de gèèt wier óp et bèd gedraoge; Van Beek - Iemand, die zijn vriend precies verkeerd ergens mee helpt, helpt hem ""van bed op strooi"". (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Henk van Rijen: leetie naa al te bèd?; Frans Verbunt: et is mèn om et eeve, òf ik in bèd lig òf erneeve; WBD(III.2.1:100) bed; WBD (III.2.2:31) 'nog alles in bed' = nog niet zindelijk (kind); WBD bèddeplank, bèddeplaank - bedsteesponde (losse plank in de opening van de bedstede, die verhindert dat de slaper eruit valt); WBD bèddeplank, bèddebaank - beddeplank (plank in de bedstede boven hoofd- of voeteneinde, waarop iets gelegd/gezet kan worden); WBD bedstee - bedstede (geheel door omtimmering afgesloten ruimte waarin een slaapplaats is gemaakt); bèddekes - verkleinwoord van ‘bèd’; bedjes; Cees Robben – Ze slaope daor, de dröllekes/ In beddekes... as möllekes... (19580531)"
bedanken, bedaanke, zwak werkwoord, bedaanke - bedankte - bedankt, bedanken; Pierre van Beek: Dègge bedankt zèèt, dè witte (Tilburgse Taaklplastiek 183); gg bedankt - dankjewel (ook ironisch); dègge bedankt zèèt, dè witte - nou, dank je wel hoor!; in tegenwoordige tijd ook vocaalkrimping: gij/hij bedankt; ontslag nemen; Interview met de heer De Kok (1978) – “Dè moete doen, zègge ze, ge moet allemòl bedanke, zeetie, want et gèld is op! Ge zult nòr Duitsland moete as dè gèld op is. Èn toen hèbbe we ammel bedankt bij Jan van Aorendonk, hè. Ammel bedankt!!” (transcriptie Hans Hessels 2014)
bedankt, bedankt, bijwoord, bedankt; - In het traditioneel gezegde: 'Èn dègge bedankt zèèt dè witte'
bedaren, bedaore, zwak werkwoord, bedaren; WBD III.1.4:74 'bedaard' = bezadigd; B bedaore-bedaorde-bedaord; - geen vocaalkrimping
beddenplank, bèddeplaank, zelfstandig naamwoord, beddeplank; Frans Verbunt: tisser êene van de bèddeplaank - wordt gezegd van een kind dat precies negen maanden na de huwelijksvoltrekking geboren is .WBD bèddeplank, bèddeplaank - beddeplank (plank in de bedstede boven hoofd- of voeteneinde, waarop iets gelegd/ gezet kan worden); WBD bèddeplank, bèddeplaank - bedsteesponde (losse plank in de opening van de bedstede, die verhindert dat de slaper eruit valt); gd07 aachter de bèddeplaank; WNT Hij is van de beddeplank - waarmede waarsch. bedoeld is dat de bevruchting reeds plaats had vóór de jonggetrouwden nog ordelijk te bed lagen.
bedding, bèdding, zelfstandig naamwoord, WBD III.3.1:396 'bedding' = heerbaan (grote, brede weg); ook 'baan' genoemd
bederven, bedèèrve, sterk werkwoord, bederven; Dirk Boutkan: bedèèreve - bedieref - bedöreve B bedèèrve - bedörf - bedörve (in tegenwoordige tijd geen vocaalkrimping); gez. Beeter en aaw pèèrd kepòt as en jóng bedörve .Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'bedurreve eetwaoren'; Cees Robben: Beeter en aaw pèrd kepòt as en jóng bedörve .Waar et gin kwaste bedèèrve dettie deej, dan waar ie wel kaomers òn et behange. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - meej waoter valt niks goed te maoken èn meej sèùker kunde niks bedèèrve (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1965) - om iets te verbeteren dient men de juiste middelen te gebruiken; WBD III.2.3:203 'bederf' = bederf in het brood ; Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BEDERVEN - bedéreve wkw (bediref, bedoreve) (opm. over deelw. Z.a.)
bedevaart, beevaort, bèèvert, zelfstandig naamwoord, bedevaart; Cees Robben – ’t Pastôôrke van Esbeek (...) zijn beevaort liep terug... (19810807); zie bèèvert; bèèvert; bedevaart ; R l0 sept. naar Eindhoven om Sint-Nicolaas van Tolentijn aan te roepen 'vur et vee'; R 2e Pinksterdag in Loon-op-Zand 'vèèrekesbeevert'; R.J. 'de Gòolse mannen die bèvurten gère'; Cees Robben – ter bèèvert in de maond van maai... (19600520); Cees Robben – Saome trokke ze ter bèèvert (19700925); zie beevaort; Vruuger wast meej Heemelvaort/ smèèrges om vèèf uur op/ èn dan dur de Enschotsebaon/ op bèèvert nòr Sint Job. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Nòr Sint Job); Piet van Beers – ‘Bèèvert’: En zôo, waare der overal pestoors/ die unnen hellige op stal han staon./ Op zon bèèvert wier flink/ mee de schaol rondgegaon. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Onze vadder en ons moeder ginge nòg op beevert. Nòr Keevelèèr. Zèlf zèèk nôot vèdder gewist as de Hasseltse kepèl èn Sint Jòb. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); WBD (III.3.3:27l) op/te bèèvert gaon; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): bèèvert - bedevaart, z.a.
bedillen, bedille, zwak werkwoord, bedillen; De Wijs  –  “Die zitten naa te bedillen, wietter bedééld mot worre.” (10-02-1963); Cees Robben – D’r valt hil wè te bedillen, Merie, asser gedild moet worre.. (19650402)
bedisselen, bedistele, zwak werkwoord, bedisselen, in orde maken, beredderen; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): bedistelen - in orde brengen; bedisseld; van ‘bedissele’ of 'bedistele'; in orde gemaakt; Cees Robben – Dur ’n vrouwehaand bedisseld... (19700220)
bedoen, bedoen, sterk werkwoord, Van Rijen (1998): aandoen, veroorzaken
bedorven, bedörve, bijvoeglijk naamwoord, bedorven; – Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Beeter en aaw pèèrd kepòt as en jóng bedörve .K+S 'bedurreve eetwaoren'; Cees Robben: Beeter en aaw pèrd kepòt as en jóng bedörve .WBD III.1.4:93 'bedorven = idem; WBD III.2.2:34 'bedorven' = verwend kind; WBD III.2.3:202 'bedorven' = beschimmeld (brood); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BEDÖRVEN bvw - Spr. Bedörven zijn tot in 't merk van zijn beenen - door en door bedorven zijn.
bedriegen, bedriege, sterk werkwoord, bedriegen; B bedriege - bedrôog - bedrooge; bedrôog; verleden tijd van 'bedriege'; bedroog
bedrijven, bedrèève, sterk werkwoord, bedrijven; B bedrèève - bedrêef - bedreeve; - geen vocaalkrimping in tegenwoordige tijd
bedstee, bèdstee, zelfstandig naamwoord, WBD bèdstee - bedstede (geheel door omtimmering afgesloten ruimte waarin een slaapplaats is gemaakt)
bedstro, bèdstrôoj, zelfstandig naamwoord, beddenstro; Van Beek - Verhuizen kost bedstrooi. - Verhuizen brengt meestal vele ongedachte kosten mede. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959)
beduiden, beduije, zwak werkwoord, beduiden; Ötbeduije: contaminatie uit uitleggen en beduiden; B beduije - beduide - beduid; ik bedui, gij/hij beduit
beek, bêek, zelfstandig naamwoord, bikske, beek; Dirk Boutkan: plur. beeke. blz. 32: naast sing. 'beek' ook 'bêek'; bikske; verkleinwoord; beekje; Dirk Boutkan: (blz. 32) Jan Naaijkens, Dès Biks (1992):ke
Beek, Beek, zelfstandig naamwoord, toponiem; Hilvarenbeek; Cees Robben – Den irste zondag van de maai/ dan trokken wij dur stad en haai/ mee de meziek naor Meuleschot/ naor Lôôn of Beek.... (19540508) ; Cees Robben – En naor Beek gao de rèès... (19600102); Cees Robben – Over Brees naor Beek.. (19751121); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - hier èn te Beek êen: Spottend, als er bijv. maar weinig rozijnen in het brood zijn. Variant zie 'krint'; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Oover Beek èn Esbeek nòr Pòppel gaon - Met een omweg zijn doel willen bereiken .Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Gaon as de zaogers van Beek (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1968) achter elkaar lopen (z.a.); Frans Verbunt: hier èn te Beek - krentemik met weinig krenten; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): zelfst. nw.  Hilvarenbeek; z.a.
Beeks, Biks, bijvoeglijk naamwoord, Beeks, van Hilvarenbeek; enen Bikse - een Hilvarenbekenaar; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord - Beeks z.a.
Beeksedijk, Biksendèèk, zelfstandig naamwoord, toponiem, Beeksedijk; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): den Biksendèèk (bep. wijk); Cees Robben: 'd'n Beeksen dèèk'
beeld, bild, bilde, zelfstandig naamwoord, beeld, ook in de hedendaagse betekenis, b.v. op de tv; Cees Robben – Ze kèèken naor ’t bild van Job (19600520) [Sint Job in de kerk van Enschot]; Cees Robben – Bij ’t wonderbild gekomen (19700925); Der stao en bildje van drie aopen op mèn kaast... (Henriëtte Vunderink, Heure, zien èn zwèège, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); Ik kan me die bilde nòg herinnere van de teeveej èn öt de kraant. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); WBD III.3.1:311 'beeldje' = illustratie (in tijdschrift of boek); WBD III.3.2:352 bildje of plòtje = prentje; WBD III.3.3:49 bild, hèllegenbild = heiligenbeeld; WBD III.3.3:106 bildje, muurbildje = beeld in muurkapelletje; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): bild - zelfstandig naamwoord beeld: 'n bild van 'n meijd; zie bildeke
beeldengooien, bildegôoje, zwak werkwoord, V kinderspelletje: een kind zwaait andere aan de arm van zich vandaan, die verstard moeten blijven staan in de houding waarin ze terechtkomen. Wie de mooiste - of moeilijkste - pose aanhoudt, heeft gewonnen en mag de volgende serie beelden gooien .Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): bildegooje was een kinderspel
beeldhouwer, bildhaawer, zelfstandig naamwoord, beeldhouwer; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BELDHOUWER zelfst. nw. m. - beeldhouwer
beeldje, bildeke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "prentje; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""Bildeke - doodsbildeke (doodsprentje)""; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): beeleke — proces-verbaal"
been, bêen, zelfstandig naamwoord, bintje, "een been, verkleinwoord: beentje; bêen komt ook regelmatig voor als meervoudsvorm naast bêene; 1. Enkelvoud; Ik hè gin bêen mir om op te staon .Van Beek - Heeft men iemand beledigd of toornig gemaakt, dan wordt gezegd: ""Toen was 't tegen 't kwaai been"" (""kaoi""), d.i. toen werd hij kwaad; door daad of woord werd de ander beledigd en ontstond vijandschap. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); Pierre van Beek: teegen et kaoj bêen (Tilburgse Taaklplastiek 123); Cees Robben: Et gao goed, zi den dòkter: et aander bêen moet er ók aaf .Cees Robben: et bêen is wir hêel; Cees Robben: men bêen dè slòpt; Ons moeder waar der wel wir mooi klaor meej, daor laag ze te bed; in de höskaomer. In de bedstee zal et wel te benauwd zèèn gewist; omdesse naa in un normaol bed laag, laag ze aaltij asse wir un kiendje; kréég, meej un schôon spraai erover. Ze ha der haore los over et kussen liggen. Ons moeder ha van dè lange haor tot op der kont. Aanders vlocht ze dè elke mèèrge tot tweee sterten en rolde die dan op tot un knötje, desse meej haorspelden bij elkaar hield. Zeker gin tèèd gehad, omdè dieje ooievaar ineens vur de deur stond. Dieje vogel ha ze wir in der béén gepikt, de rotzak. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); 2. Meervoud; Boutkan: (blz. 36) meervoud: bêene; Van Delft - ""Ze bleef zitten met twee platte kinderen, terwijl ze weer op d'r leste beenen liep."" Dit is: Haar man stierf terwijl ze twee kinderen had, die nog niet loopen konden, terwijl spoedig een nieuw kindje verwacht werd. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); Van Beek - M'n vrouw loopt op d'r laatste benen. - Haar zwangerschap loopt ten einde. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 10 januari 1959); Cees Robben – uitdrukking: ‘van de bêên’; ziek - M’n vrouw is van de been afgeraokt (19671006); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “…Pieta zit in Fatima, die heej alletweej der bêene kwèèt… vruuger asse, aatij siegaare rôoken, hè, èn veul vur èèreme meense doen…hil veul!”. (transcriptie Hans Hessels 2014); Lodewijk van den Bredevoort – Trouwes daor liepe der un paor bij waorvan de toekomstige echtgenoote al op der liste bééne liep, wè die daor nog moesse koome leere, waar vur mèn un raodsel. (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Lodewijk van den Bredevoort – Gelukkig han we nog jonge bêen… (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: gez. Klaoge meej gezónde bêen .Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - meej twee bêen ineens schuppe - erg kwaad zijn; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ast vlêes deraf is, gooje ze de bêene bèùte (HM ’5O) - typering van werkgevers die personeel ontsloegen als het oud was .Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BEEN - bien zelfst nw.o .mv. -?; 3. Verkleinwoord; Dirk Boutkan: (blz. 31) bintje; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - óp de Mookerhaaj meej zen bintjes ligge te rammele (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1968) - dood zijn; Beenderen; Cees Robben: et vlêes liever as de bêene; WBD III.1.1:28 'benen' = beenderen; WBD III.1.3:239 'beenkap' = lappenkous; Etymologie: ; Got. baina, D. Bein, N. been, T. been; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): Op krt. 64 m.b.t. suffixloos plur. is T een grensgeval.intje; verkleinwoord; been bintje (vocaalkrimping); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Miet, gao mar gauw daor bij Bert Hòns (Haans), gao mar gaa vur en dubbeltje bintjes haole, dan hèbbe we mèèrege soep èn kaojkes, zôo… (transcriptie Hans Hessels 2014) zie Klik hier voor audiofragment; zie bêen"
beendermeel, bindermèèl, zelfstandig naamwoord, Van Rijen (1998): meel van beenderen (om lijm te maken)
beer, bèèr, zelfstandig naamwoord, beer; WBD volwassen mannelijk varken; WBD binnenbèèr - mannelijk varken dat door geslachtelijke afwijking niet als zodanig herkenbaar is; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'brombeir'; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - brèùne bèère = trappisten (blz. 87); Dirk Boutkan: (blz. 22) bèèr naast beer; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): bèèr - beer, mannelijk varken; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): be:r zelfst. nw. m. 'beer', volwassen manlijk zwijn dat ter dekking wordt gehouden; II beer (ursus); J. Berns e.a., Brabantse spot- en schertswoorden (1975): BÈÈR: dikke persoon; Corn.Vervl. 194. Metaforisch gebruik. De omschr. bij CV doet vermoeden dat de betekenis 'ruwe, onbeschofte kerel' gangbaarder is.
beergelt, birgèlt, zelfstandig naamwoord, WBD vrouwelijke, niet meer zuigende big; Haor. BIRGELT - dekrijp varken
beerput, bèrput, zelfstandig naamwoord, Van Rijen (1998): ook 'birput' - beerput
beerput, bèèrput, zelfstandig naamwoord, beerput; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - …èn toen zaatie dan op zen gemak, zaatie daor ok op diejen ballek…ik zèg teege mènne maot,  ik zèg “gòdverdomme”, ik zèg “daor zittie”, ik zèg “naa zummem tòch es te pakke neeme” èn wij stillekes aachteraon ok ammel bij diejen ballek èn ik stot meej menne schouwer zôo in êene keer teege dieje klikker aon èn hij viel aachteroover in diejen bèèrput, hè, hè, hè, ik zèg gòdverdomme, heej!”
Beers, Bèèrs, zelfstandig naamwoord, eigenn .Frans Verbunt: Middelbeers; de Beerzen (Oost-, West- en Middelbeers); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): Bèèrs - alleen voor Middelbeers; Oostel- en Westelbeers worden steeds bij de volle naam genoemd.
beest, bist, zelfstandig naamwoord, bisje, "beest, beestje, beesten; R Et Bèls lèntje ister mar en bisje bij (schamper gezegd van iets kleins of onbeduidends); Dialectenquête 1879: bist; Van Beek - ""Ge moet niet zo den beest rijden"" in de betekenis van: Ge moet niet zo ondeugend zijn; zo brutaal; zo balorig. (Dit zal wel verband houden met de folkloristische gebruiken, die in sommige streken bestonden, om iemand, die zich misdragen had, op een beest (ezel of paard) te schand rond te rijden.) (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); Cees Robben – Hört dè bist toch is te keer gaon... (19590905); Cees Robben – Daor zwemmen gin vissen en paolingen in,/ Die bisten zijn wel wijzer... (19540515); Frans Verbunt: twaalf boeren èn eenen hond zèn dèrtien biste; Dirk Boutkan: (blz. 28) uit het cluster stj wordt de t verzwegen .WBD III.1.4:94 'beest' = beestachtige perspoon; WBD III.1.4:105 'beest' = schavuit; WBD III.1.4:319 'de beest uithangen' = zich als een beest gedragen; WBD III.1.4:320 'de beest spelen' = idem; WBD III.3.1:369 'beest' = galgenaas; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): bist - beest, koe; bisje; beestje; verkleinwoord van 'bist', met syncope van t; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): bisje; Cees Robben: As jouwe kòp óp en vèèreke stónd, zódde dènke dèt bisje ziek was .Cees Robben: et bisje ha gebroejd; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - tis er mar en bisje bij - het ene gespreksonderwerp stelt niets voor vergeleken bij het andere .Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - iemand en bisje in en oor zètte - een vrouw zwanger maken; WBD III.4.2:228 'beestje' - hoofdluis (Pediculus capitis), ook genoemd 'pietje'; zie pietje; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - et bisje = frater Loyola (blz. 103)"
beesten, biste, zwak werkwoord, biste, bistte, gebist, de beest uithangen, zich liederlijk gedragen
beestenbende, bistebènde, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: rotzooi
beetje, bietje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "van 'beet', bete; een beetje; Dirk Boutkan: Bietje; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): Et duurt wèl en bietje lang .""Alle bietjes helpen, zee de mug en ze pieste in de zee!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); Cees Robben – Zô ietje bij bietje (19551126); Cees Robben – “Zeg maokt is mensie,” zee m’n vrouw.../ en affeseert ’n bietje... (19550716); Cees Robben – Tam en zeeg... ’n bietje bang (19571207); Cees Robben – Vur ’n bietje rôôme.. (19590905); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - alle bietjes hèlpe, zi ... en ...; Henk van Rijen: stalpt es en bietje - ga eens wat opzij; Henk van Rijen: maok et naa en bietje - maak het niet te bont; Frans Verbunt: 'alle bietjes hèlpe', zi de mug, èn ze piste in de zee; Frans Verbunt: de meens was bietje bij bietje veul zat gewòrre; Frans Verbunt: zenèège en bietje (af)waase (een Tilburger ging elke maand een keer in bad, vuil of niet); Elie van Schilt - Toen ik nog kéénd was, ut is al héél lang gelejen/ Toen waren de meessen mee un bietje al tevrejen. (Uit: ‘Tèèd’; CuBra ca. 2000); Elie van Schilt - zwarte Piet, as kéénd was ik ur toch wel un bietje bang van... (Uit: ‘Toen Sint Nicolaas nog Sinteklaos was’; CuBra ca. 2000); Onze vadder waar ok aaltij un bietje èègenzinnig, ben ik jaore laoter aachter gekomen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Ik waar mar un bietje aachter in de kerk blèven zitten. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); ‘Kèk naa toch ens aon, wè’n bietje spullen ge tegesworrig hèt vur twintig gulden’, zeej ze... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Zô stond ik op enne keer un bietje te lummelen, un bietje te hangen tegen de bèùtemuur… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Soms is't mar un bietje, en soms unne kwak... (Tony Ansems, Het klenderke; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009); WBD III.4.4:256 'beetje' = een gering aantal; WBD III.4.4:275 'beetje' = weinig; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): Bietje, bieteken, z.a .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BITJE(N), BITSKE(N), BITTEKE(N) zelfst. nw. o. - beetje, een weinig, Fr. un peu; Buuk Èège is gin bietje - men moet niet te gering oordelen over het eigene, de eigen familie en zichzelf."
beetraaffooi, patrasfôoj, zelfstandig naamwoord, uit batatas = aardappel, en fooi = zowel feestelijke gift als kleinigheid; Van Ginneken: Ten oosten van Tilburg verschijnt patraas, dat sterk aan de officieele naam Batatas herinnert. (In: De regenboogkleuren van Nederlands taal; 1931, 2e); De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): *patra.s, zelfstandig naamwoord  m. patraas, aardappel; mv . petrase(n): De petrase zen mörw. Het woord is bekend in Reuzel, Hooge en Lage Mierde, Hulsel, Esbeek, Hilvarenbeek, Diessen (hier alleen in petraasfooi) en Moergestel. *petra.sfo'j, zelfstandig naamwoord  vr. en m. petraasfooi, hetz. als aarpelfooi. Geh. in Esbeek, Diessen en Moergestel. Het feestje bestond in een onthaal op koffie met een; snee mik, soms nog met een snee peperkoek. Van Rijen (1998): karige gift, geringe vergoeding voor het verpachten van landbouwgrond. WBD (III.3.2:316) patrasfôoj = aardappelfooi
beetraafnat, meetrasnat, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt -  kookvocht van aardappels; werd vroeger bewaard om op vrijdag te dienen om de botersaus te binden; WTT-2012: mogelijk is het deel 'tras' overgebleven uit 'patras', aardappel. WTT 2017: als het voorgaande juist is, kan 'meetrasnat' in feite een samentrekking van 'mee' en de samenstelling 'patrasnat' zijn. Wat eten we vandaag? We eten 'aardappelen met aardappelsaus'.
begaafd, begaofd, bijvoeglijk naamwoord, begaafd; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'begaofdheid'
begaaien, begaoje, begaaje, zwak werkwoord, "Van Dale - begaaien - uit het Middelnederlandse begaden: het gelijke bij elkaar brengen. Gewestelijk echter: bevuilen, bezoedelen; het in de broek doen (van kinderen); en 'zich begaaien', zich te goed doen aan voedsel of drank .WNT - [begaden] met uitstooting der d ook 'begaaien', bedr. zw. ww; begaadde, heeft begaad. Thans verouderd, maar in de Frankische dialecten nog gewoon, vooral in het deelw. 'begaaid’. In de Middeleeuwen een groote reeks bett., in 17e eeuw slechts enkele overgebleven. In het alg.: iets in een zekere toestand brengen, in orde brengen, ook versieren. Bij Cats ook: bevuilen, bezoedelen .– begaoje - begaojde - begaojd (geen vocaalkrimping); – Hij hagget tòch zo begaojd! - Hij had het toch zo bont gemaakt!; Brabantius (1884) - Begaojen, mishandelen, leelijk toetakelen, er slecht doen uitzien (Onze Volkstaal, 1882, nr.4; Woordenlijst der Noord-Brabantsche Volkstaal) .Daamen, 1916 -  ""begoait - wè waas ie begoait (toegetakeld)""; ...as ze mènen dè'k 't volgens hullie te veul begaoi. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929); Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): Wè hèbbe ze et tòch wir begaojd!; Cees Robben – Ge hegget me hier wir is begaoid... Bastiaantje... (19570608); Cees Robben – Toen ge ’t vleeje week mee ’t karnevalsbal zôô begaoid had.. (19800215); De Wijs – Hij hee hil wè te verstouwe mar hij begaait ’t nogal is (17-08-1964); De Wijs – Hij heeget ’t toch wir begaoît; assie vandaog wir iets goed doet, isset d’n irste keer (13-07-1966); Piet van Beers – ‘’t Draaihèùs’: èn paast er vur op dègget nie gaot begaoie. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘’t Maag wir lente worre’: 't Is nou te hope dè ’t weer/ t'nie te veul gao begaoie/ Dan kan ik wir zo zuutjesaon/ den hof mee om gaon spaoie. (With Love; 1982-1987); Piet van Beers – ‘’t Maag wir lènte wòrre’:  Tis naa te hôope, dèt ’t weer/ 't nie te veul gò begaoje. (Brabants Bont 1; z.j., ca. 2005); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): maken, miskleunen, begaden, begaaien; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): II:38 'Ik begaai m'n eige'; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - begaden; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): BEGAOJE - bevuilen, tekeer gaan; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BEGA(D)EN, BEGAAIEN - bevuilen, besmeuren, bemorsen, bederven, schenden; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): begaoje(n) zw.ww.wederk. en tr. begaden: 1) bevuilen, 2) grof maken; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BEGADEN (begaoje) - het; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): maken, de zaak bederven .J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): Begaden = bevuilen, besmetten; z.a .Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): Ik begaai m'n eige (II:38); begaojing (VII:55); Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): begaoie - smerig maken; verprutsen; OT 72:196 (v.d. Sijs) begaaijen: Sewel ""bevuilen""; van gade 'gelijke', dus: gelijkmaken, in een bep. (slechte) toestand brengen .WBD III.1.4:340 'begaden' = het lelijk laten liggen; WBD III.4.4:320 'begaden' = bevuilen"
begaffelen, begaffele, zwak werkwoord, aan de steel steken, handig aanpakken; Van Rijen (1998): klaarmaken, afmaken; Cees Robben – Ik zal oe wè teugwèès maoke hoe degge dè vort moet begaffele... (19650115); Frans Verbunt: beeindigen, voltooien; WBD III.4.4:302 'begaffelen' = ordenen; Stadsnieuws: Ik zak oe es teugwèès maoke hoe dègge dè moet begaffele (071208) - Ik zal je eens presies uitleggen hoe je dat zo efficiënt mogelijk doet .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BEGAFFELEN - misdrijven, misdoen; WNT BEGAFFELEN - l) den mond zoo ver opendoen dat men een groot brok eten naar binnen kan krijgen; 2) vandaar: handig en snel iets weten gedaan te krijgen; 3) ten slotte verschilt het weinig van 'bedisselen'.; van zwak werkwoord ‘begaffele’; slordig werk verrichten; Cees Robben – Ge hegget meej de riek begaffeld... (19620914)
begankenis, begènkenis, zelfstandig naamwoord, "ook: begankenis; heel gedoe, zware opgave: moeite, werk - de oorsprong is echter (cf. Van Dale) de grote inspanning die een bedevaart vereist, of ook wel een processie. Vergelijk: WNT: van begang, een der stammen van begaan, + nis. Mnl. begankenisse, hd. begängniss. Bett.: het begaan, d.i. het bezoeken van eene plaats; het volbrengen, verrichten v.e. handeling, en wel kerkelijke; in bijz. gebruik: begrafenis, bedevaart; R Daor zulde veul begènkenis meej krèège .Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""begènkenis - 't waas 'n hil begènkenis (drukte)""; Cees Robben - ..’t Is me ’n hil begenkenis... (19570209); Van Beek - ""'t Is me 'n hil begengkenis"". - 't Is een tobberij, moeizaam werk. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Van Beek - ""'t Is un begengkenis"". Het is een tobberij, een moeilijkheid. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgse uitdrukkingen afl. ?; 29 augustus 1959); Frans Verbunt: ook: begankenis; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): begankenis - drukte, gedoe: 't is 'n hil begankenis; ook: begenkenis; Brabantius (1884) - Begenkenis vr, bedevaart, In 't O. drukte, feestelijkheid. (Onze Volkstaal, 1882, nr.4; Woordenlijst der Noord-Brabantsche Volkstaal) .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BEGANKENIS - bedevaart of toeloop v. bedevaarders op 'n bepaalde dag .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfst. nw. vr. begenkenis, begankenis, drukte, beweging 'vuil (veul) begänkenis maoken op niks' .C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BEGANKENIS (begènkenis), heel gedoe, omslachtige aangelegenheid, persecutie .WNT vermeldt 'begangenis' .WNT wsch. = 'begangenis, begankenis'; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): Begankenis = begrafenis, bedevaart; z.a .Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BEGANKENIS - begankenis, zelfst. nw. vr. zie wdb .A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - begenkenis, begankenis; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): begankenis (I:27), (VII:19,27)"
begeefachtig, begèèfèèchteg, bijvoeglijk naamwoord, misselijk; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): 'begaif-aichtig - misselijk'
begeren, begèère, zwak werkwoord, begeren; Dialectenquête 1879: Dè beger ik vaan jaau te wète (è: tussen ee en è) - Dat begeer ik 'begeerte' = idem; WBD III.1.4:433 -begeren' = idem: 435; B begèère - begèèrde - begèèrd; — geen vocaalkrimping
begerig, begèrreg, bijvoeglijk naamwoord, begerig; WBD III.1.4:434 'begerig' = begerig 435 'begeerlijk'= idem; WBD III.2.3:20 'begerig' =gulzig
begin, begien, zelfstandig naamwoord, begin; ...In et begien... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): begien zelfst. nw. o. begin
beginnen, begiene, sterk werkwoord, begiene - begos(se) - begonne, beginnen; Dirk Boutkan: beginne/begiene - begós/begón - begónne; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): begiene zw.ww.tr.+ intr. beginnen; verleden tijd begós; part. begóst .Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): begiene - beginnen; vt: ik begòs; WBD III.1.2: 4 'gebinnen', 'op gang komen'; WBD III.1.4:315 'vanher beginnen' = opnieuw beginnen; I Infinitief en tegenwoordige tijd; Pierre van Beek: Begiene te kraoke - de eerste barensweeën voelen (vergelijk voor de bevalling: J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): Beginnen - heet hier van de vrouwen 'jamjam instantis partus signa dare’. z.a.); Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'Hoe laot begien 't?’ (bis); Cees Robben – Meej ’n schôôn laai gao’k begiene (19701023); Cees Robben – Ak mèèrege iets nuus begien (19710122); Cees Robben – Hij zit daor as unne ezel tussen twee bèèrege hooi... Waor zal ie naa ’t irst aon begiene? (19840824); ’s Aovens onder et eete wiesse te vertelle dèk ’s maondags om 9 uur op et ketoor van de Tilburgse Courant as lôopjongen kos begiene. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): et 'begint' [korte ie] te klèppe vur dirste mis; gd94 ik dènk dèt oover en uurke begient te rèègene; Mar kom allee, doe goed oew bist!/ Begient mee goed te willen... (Gieleke – wsch. ps. van Michel van de Ven (Lechim) – ongedateerd knipsel uit onbekende bron; ca. 1960-1980); Allemol deeje ze d'r bist/ D'n beker te verdienen/ Mar kossen tegen Willem II/ Ten liste niks begienen. (Gieleke – wsch. ps. van Michel van de Ven (Lechim) – ongedateerd knipsel uit onbekende bron; ca. 1960-1980); II Verleden en voltooide tijd; begos(se); hiernaast ook de vormen begon/begonne; WMT ook: begonde en begonste, begost, begoest, met deelw.: begonst, begost, begoest .Kwosse begosse - Ik wou dat ze begonnen ....en toen begossen al de heeren rondjes te geven... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); ...en ie sloeg op de taofel detter de borreltjes van begosse te daanse... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 2; NTC 8-10-1938) ; ...de heeren gongen dan naor d'r kaomers en de naacht begos. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; NTC 15-10-1938) ; Toen begos et! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; NTC 10-12-1938) ; ...en 't begos me toch te regene... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); R.J. toen ik wè begos te wènne; Cees Robben: van lieverleej begos et zôo te lôope dè ...; Cees Robben: dègge meej niks begonne zèèd; Cees Robben: toen is et gelèèk begonne? toen ie dè begos te zegge; Piet van Beers – ‘Asperges me’: Boove op 't koor zonge de heere/ saome meej 't allergrotst gemak./ Die hadde vur dèsse begosse/ soms al gepruufd van de kejak. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ge had al gelèèk vurdè ge begóst (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916):); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): begiene: verleden tijd enkelvoud l. begós, 2. begóst, 3. begós; mv. 1. begósse(n), 2. begóst, 3. begósse(n) .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BEGOST - 2e en 3e hoofdvorm van 'beginnen'; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): kwòsse begòsse; begos; verleden tijd van ‘begiene’; Cees Robben – Mar as ik kôs... begôs ik nog eens...! (19560707); Cees Robben – Gin wonder dè diejen bond daor begôs (19570727); begienter; samentrekking van begint er; Cees Robben – ’t Begienter te naauwe... (19691010)
begrafenis, begròffenis, zelfstandig naamwoord, begrafenis; B begraofenis; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): begroffenis; Cees Robben: De biste plòts bij en begròffenis èn en brölòft, dès den twidde waoge .Cees Robben: ge zult nòr de begròffenis moete; Cees Robben: óp begròffenisse wòrdt nie eens mir gelaage; Des un hil beleevenis, zon begroffenis. (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); WBD (III.3.3:320) begròffenis = begrafenis; ook: ötvaort; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): begraffenis zelfst. nw. vr. begrafenis; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): begroffenis - begrafenis z.a.
begraven, begraove, sterk werkwoord, begraove - begroef - begraove, begraven; Cees Robben: begraoven in en kiest van waajbôomehout; hij is begraove; Pierre van Beek: van den èèrme begraove - op kosten v.h. Burgerlijk Armbestuur (Tilburgse Taaklplastiek 181); Pierre van Beek: meej et klèèn bimke begraove - met slechts het gelui van het kleinste klokje, wegens onvermogendheid, op kosten v.h. burg. armbestuur (Tilburgse Taaklplastiek 181); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - in iemes zen hart begraove liggen as en boerekónt in en turkslèère broek (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916):) - In iemands hart gesloten zijn; begraove - begroef - begraove (geen vocaalkrimping)
begrijpen, begrèèpe, sterk werkwoord, begrèèpe - begrêep - begreepe, begrijpen; R.J. 'deh g' 't nie' kunt begrèpen'; WBD III.1.4:32 begrèèpe = begrijpen; -in tegenwoordige tijd vooaalkrimping: gij/hij begrèpt; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BEGRIJPEN - bevatten, inhouden, behelzen, Fr.contenir: Wa ' begrijpt dieën boek? Kiliaen: Be-grijpen - continere; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BEGRIJPEN wordt in deze streken veel gebruikt in den eigenlijken zin van 'omvatten', in welken zin alleen Kiliaen: het woord heeft.; begrèpte; samentrekking van begrijp je?; Cees Robben – En dan waasewum.. begrepte... (19560630)
begrotelijk, begrôotelek, bijvoeglijk naamwoord, "Frans Verbunt: te duur; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): begrotelek - te kostbaar; WNT BEGROOTELIJK - Zoodanig dat iets iemand moet ""begrooten"", spijten; spijtig, verdrietig. Alleen gewestelijk."
behagen, behaoge, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: krèède et nòr behaoge, dan wòrde nòr et kèrkhòf gedraoge
behandelen, behaandele, zwak werkwoord, behaandele - behaandelde - behaandeld, behandelen; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): behaandeld; gd07 agge daor wòrt behaandeld; - (geen vocaalkrimping)
behangen, behange, sterk werkwoord, behange - behóng - behange, behangen; WBD goej behange koej, schôon behange koej - harmonisch van bouw, ook genoemd: 'vierkaante', 'gelèjnde', 'goej gesloowte', 'goed gestòpte' koej; Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BEHANGEN part. praet.: de kamer is goed - .
beheimst, behèmd, behèèmeld, behèmst, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, bijwoord; geheimzinnig (van 'gehèèm'?); Cees Robben – Hij deej nogal behemst (19650402); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - behèmd doen as en kat meej der jóng (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1969) Spreekwoordelijke vergelijking .WBD III.1.4:416 'behemd’ = geheimzinnig; WNT BEHEIMEN (= ca. omheinen) z.a .WNT II:1491 BEHEMSTIG (thans onbekend) geheim, op eene geheimzinnige wijze; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BEHEIMD (behèmd) bijvoeglijk naamwoord (v. Dale: beheimst) geheimzinnig, geheim doend .Haor. BEHÈMD - geheimzinnig; ; beheimeld; Van Rijen (1998): geheimzinnig; uitdrukking -  beheimeld doen - de indruk wekken dat men iets verzwijgt; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BEHEIMD (behèmd) bijvoeglijk naamwoord (v. Dale: beheimst) geheimzinnig, geheim doend .WNT onbekend; wel: BEHEIMEN ww., beheiming, beheimsel (= ca. omheinen)
behippelen, behippere, zwak werkwoord, behippere-behipperde-behipperd, "langzaam van een ziekte herstellen; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""behibberen - hij is wir an't behibberen (bijkomen, herstellen)""; Van Beek - Geef die man eens 'n flinke bedrag tot steun, dan kan hij wat behipperen. - Dan kan hij wat bijkomen; uit zijn moeilijkheden raken; aansterken; ruimer in de middelen komen. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 10 januari 1959); Cees Robben – Onze Jaon die zô behippere/ As z’n Willem II mar won...! (19551217); Cees Robben – Ik ben wir behipperd.. (19820326) [Met deze prent kondigde Cees Robben zijn herstel aan na een hartaanval, waarvan hij aan het herstellen was in een verpleeghuis ‘op Nuukerk’. zie Nuukerk; 'n Paor daoge vur z'n kemuunie was ie zôver behippert dèttie mee d'aander kènder nòr de kerk kon om te biechte. (Nel Timmermans; ’t Rèèke Roomse lèève; CuBra; 200?); C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BEHééPEREN, onov.ww. beter worden, verkoevereren. Herkomst en zelfs schrijfwijze (met ij en met e?) zijn mij niet bekend. Haor BEHÈÈPERE - bekomen"
behoorlijk, beheurlek, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, behoorlijk; Dirk Boutkan: 'behórlek, behoorlek' (blz. 34); Cees Robben: dès beheurlek in òrde; gd08 meej enen beheurleken hôop tjèmtjèm
behouden, behaawe, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, behouden; Cees Robben – Dan bende behaauwe, man... (19720204); WBD (van een koe,) drachtig, ook genoemd: 'draogend' of 'ze draogt', ofwel 'der is en kalf in', 'der zit en kalf óp'; WBD 'nie gehaawe' (Hasselt) - niet drachtig (v.e. merrie), elders genoemd: 'leeg' of 'gust'; WBD behaawe zèèn - (v.e. merrie) afscheiding geven uit de tepels als bewijs van zwangerschap, ook genoemd 'dòppen òn de speene hèbbe' of (Hasselt) 'ònt èùre zèèn'; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BEHOUDEN (behaawe) bijvoeglijk naamwoord, gezegd van een koe die met succes gedekt is .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): behaawe(n) idem .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BEHOU(D)EN bvw. - bij landb.: behou(d)en zijn - kalf inhebben, drachtig zijn.
beide, baaj, telwoord, 1. telwoord; beide(n); Al zijn ze baai wa jong... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘De bie zit op de blom’ , 1932); in baai oew eugkes... (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Mijn deuntje’, 1939); Hij keek me lang, aondaachtig aon; in baai z'n ooge blonk 'n traon. (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Ouwe man’, 1938); Cees Robben – En mee ’t aai in baai z’n haand... (19560428); Frans Verbunt: gin van baaje - geen van beiden; Stadsnieuws: êen van baaje vatte, aanders krèède sebiet gin van baaje (020706); Wè was et schoon daor op de haaj,/ meej niemand as allêen wij baaj... (Henriëtte Vunderink; Saome; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Hij wier òn baaj de kaante wèl wè dôof. (Henriëtte Vunderink, Vergeefse mankemènte, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); Jan Naaijkens, Dès Biks - 1992 – (1992): BAAJE - telwoord beiden - Eênvanbaaje, ginvanbaaje;
beitel, bèètel, beitel, zelfstandig naamwoord, beitel; WBD (II:2708) 'béjtel' - beitel; 'haGbéjtel' - hakbeitel (II:2709); 'steejGbéjtel' - steekbeitel (II:2710); 'schiedbéjtel' - schietbeitel (II:271l); 'draajguuts' - draaiguts (II:2395) 'beitel' - beitel
bekampig, bekaampeg, bekaampig, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, wedijverig, jaloers - uit ‘kampen’; Cees Robben – Wè zen ze toch bekaampig (19590228); Cees Robben – ’t Was unne bekaampige meens.. (19691107)
bekennen, bekènne, zwak werkwoord, bekènne - bekènde - bekènd, wederkerend + ontkennend = geen weg meer weten; Cees Robben: Ge kunt oewèège hier niemer bekènne; Pierre van Beek: Ik bekèn me hier nie - Als iemand zich vreemd voelt op een plaats waar hij vroeger toch goed de weg geweten heeft of zich thuis gevoeld heeft. (Tilburgse Taaklplastiek 171); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bekènne(n) zw.ww.tr.: bespeuren; wederk. 'z'n aegen erges niks/goewd bekenne' - niets uit de omgeving herkennen .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BEKENNEN: zijn eigen ievers bekennen - eene plaats, waar men vroeger geweest is, nog herkennen.
bekijken, bekèèke, sterk werkwoord, bekèèke - bekêek - bekeeke, bekijken; Cees Robben: dan moeten is van dichtenbij bekèèke; aachteraaf bekeeke; WBD III.1.4:336 'bekijken' = zorgen voor; WBD III.1.41:51 'bekijken' = proberen; in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij bekèkt
bekijks, bekèks, zelfstandig naamwoord, genitief, bekijks, belangstelling; Veul bekèks hèbbe - in de belangstelling staan; WNT BEKIJK, zelfstandig naamwoord onz. Het bekijken van iemand; Veel bekijk (of bekijks) hebben - ergens het voorwerp der algemene nieuwsgierigheid zijn .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BEKIJK zelfstandig naamwoordn.o. - Geen bekijks wèèrd zijn - niets waard zijn
bekje, bèkske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van ‘bèk’; bekje; Cees Robben – z’n snaovelig bekske [van een kanarie] (19570126); Cees Robben – In oew bekske... dur oew nekske (19601007);
bekken, bèkkese, zelfstandig naamwoord, meervoud, van 'bèkke'; bekkens (muziekinstrument); Interview Jolen - 1978 -  “Ik heb irst meej…meej de bèkkese geslaoge…jè! De trom…et gebeurt ôot wèlles dèk et hèb moete doen omdè dan de trombaone er nie wa, dèk et dan wèl di mar aanders dik dè nie…nèè, ik blêef bij mèn èèn dinge èn zôo ist meej alles…!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
bekomen, bekoome, sterk werkwoord, bekoome - bekwaam - bekoome, bekomen; in een beters toestand geraken, passen bij iets of iemand; bekoome - bekwaam - bekoome; in tegenwoordige tijd vocaalkrimpings gij/hij bekónt; De Wijs – zoals gij, zô is er gin, mar dè bekomttoe wel (13-07-1966); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): st.ww.intr. 'bekommen' - bekomen, in een betere toestand; geraken 'Ge bent erop bekomme!’ Z.a .Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BEKOMEN – wkw - verkrijgen; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BEKOMEN - tot zijn zelven komen, weder tot het bewustzijn komen .Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): bekomme - bijkomen; opfleuren; bekomt; tegenwoordige tijd van ‘bekoome’; de precieze betekenis is niet af te leiden; waarschijnlijk betekent ‘bekomt’ hier: daar zul je nog spijt van krijgen; Cees Robben – [man tegen vrouw:] Zô as gij bestaoter gin een of gin... Mar dè bekomt oe nog wel... (19770617); bekomt; bekomt; tegenwoordige tijd van ‘bekoome’; de precieze betekenis is niet af te leiden; waarschijnlijk betekent ‘bekomt’ hier: daar zul je nog spijt van krijgen; Cees Robben – [man tegen vrouw:] Zô as gij bestaoter gin een of gin... Mar dè bekomt oe nog wel... (19770617)
bekoren, bekoore, zwak werkwoord, bekoren; B bekoore - bekoorde - bekoord; — vooaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij bekórt
bekostigen, beköstege, zwak werkwoord, beköstege - beköstegde - beköstegd, bekostigen; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zw.ww.tr. - bekostigen, betalen
bekullen, bekulle, zwak werkwoord, betreuren (?); Henk van Rijen: èège schuld wòrdt nie bekuld - om eigen schuld wordt niet getreurd
bekwaam, bekwaom, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, bekwaam; in staat; nuchter, rijp; WBD geslachtsrijp (van koeien); uitdrukking -  Nie mir bekwaom - onder invloed; M bekwoam; De Wijs – (Gehoord van een volkstuinder:) munne rooie kôôl groeit de buurt in, munne spinaozie stao vol ruigt en mun peekes zèn nog nie bekwaom (17-08-1964); Frans Verbunt: ge zèèt nòg nie bekwaom om meej de gèèt nòr den bok te gaon; Cees Robben – Mun peekes zèn nog nie bekwaom... (19640918) [ongetwijfeld met een ondertoon die symbolisch is voor ‘voortplanting’]; WBD III.1.2:182 'bekwaam' = gezond; WBD III.2.2:46 'bekwaam' = meerderjarig; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): bekwaom - bijvoeglijk naamwoord bekwaam, in staat; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BEKWAAM (bekwaom) bijvoeglijk naamwoord, deskundig; ook: rijp, genoeg gegroeid om voor een bepaald doel gebruikt te worden, b.v. gegeten, geslacht of gedekt .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bnw - bekwaam, in staat, geschikt .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BEKWAAM: Veur alles bekwaam zijn - zeer te mistrouwen zijn: geschikt om verkocht, geslacht, geplukt, geoogst enz. te worden.
bekwijken, bekwèèke, sterk werkwoord, bekwèèke - bekwêek - bekweeke, beroepen, beschreeuwen; R.J. 'ge elkaor nie bekwèken kunt'; Ik kós em nie bekweeke gekreege krèège - ik slaagde er niet in met hem door te roepen contact te krijgen; CiT (39) 'Ze kossenem nie kekweke gekrege krège'; - bekwèèke - bekwêek - bekweeke; - in tegenwoordige tijd vocaalkrimping; gij/hij bekwèkt; bekwèkt, tegenwoordige tijd van ‘bekwèèke’; bekwijken; Cees Robben – Hij bekwekt mee gemak vèèf, zis ekkers ver.. (19870717)
belasting, belaasting, zelfstandig naamwoord, belasting; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'belaasting' (passim)
belatafeld, belaojtòffeld, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, bastaardverwensing; belatafeld = bedonderd; LDM: …een latafel. Deze ziet men heden niet meer in de stad. Zij is vervangen door het dressoir, maar in tegenstelling met het laatste, dat zowat uitsluitend met wat er in en er op staat voor pronk dient, had de latafel een méér practisch doel. Zij was iets hoger en bevatte gewoonlijk drie diepe laden, waarvan dan in de onderste onderkleding, in de tweede betere kleding, zoals de grote poffermuts, moeders zijden pelerine en/of neusdoek (wollen omslagdoek) en in de bovenste meer kleinere maar meestal ook kostbaardere voorwerpen. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 1 ‘Wijkbuurten in vroeger dagen; NTC – 8-11-1950); Henk van Rijen: zèède belaojtòffeld! - ben je belatafeld / bedonderd!; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): BELAOJTOFFELD - gek, bedonderd; z.a.
belatafelen, belaojtòffele, zwak werkwoord, voor de gek houden; Ieder jaor schreef den riddacteur van den Bode van Baozel daogs veur den irsten April iets in z'nen kraant, waor ie al z'n lezers mee belaoitaofelde. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939)
beleven, belèève, sterk werkwoord, belèève - belêef - belèèfd, beleven; - geen vocaalkrimping
Belgisch, Bèls, bèlze, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, Belgisch; België; Belg; 1.1 zelfstandig naamwoord; België, en dan soms onzijdig; Ze stonden er daor in 't Bels van te kèken... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929); Ast waor is wèk geleeze hèb/ hèrlèève de aaw tije./ Asset lèntje nòr den Bels alwir/ opnuu gòn laote rije. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Meej et spoor nòr Bèls); Audioregistratie 1978 – “Ik weet goed, vroeger hè, we zitten hier dicht in Bèls, èn dan gebeurde nòg wèlles dègge smòkkelaars had… (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “De pestoor Zinnicq Bergmann isser van gestörreve, de köster, die isser toen nòr Bèls toe gevlucht èn de schilder Mutsers (Mutsaers) hèbbe jaoren in Bèls gezeete, dus dès nôot nie bekènd gewist!” Klik hier om dit bestand te beluisteren [Van den Aker doelt op verdachten in de zaak rond de moord op Marietje Kessels in 1900-1902]; Echte kenderköpkes waren et, ingevoerd vanöt den Bels. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Radiodistributie wel te verstaon, waor ge drie zenders op kost krèège, Hilversum 1 en 2 en den Bels. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WS: Kèkte göllie ôot nòr den Bèls (= de Belgische zender)?; 1.2. zelfstandig naamwoord voor de inwoner: een Belg; Neffen ons wont 'nen Bels... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929); «Awèl — riep Sjuuleke den Bèls —/ ik zèè nie te verraasse/ de baank laot ik al jaorelang/ op al men frankskes paasse» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Alles op de baank); Der wont sins kòrt enen allòchtoon in onze tèün./ Ze zègge, tis femielie van de kraaj./ Hij heej gineens en paspoort òf en staates./ Èn al et voedsel dèttie it, dè krèègt ie graates./ Van hèrkomst enen Bèls, die Vlòmse gaaj. (Henriëtte Vunderink, Vlòmse gaaj, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); 1.3. zelfstandig naamwoord; een Belgisch trekpaard; Apart in un waai stond hier en daor ene ‘bels’ of zô ge wilt den ‘brèùne’, die et mar moes zien te trèkke, brééd op vier pilèère van pôote meej van die flosse, die over zen hoeve vielen as gerdène. Zon pèrd stond aaltij te drôome, meej êene pôot opgetrokke. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD bèls (Hasselt) - zwaar paard, ook 'bónk' genoemd, of 'zwaore'; 2. bijvoeglijk naamwoord - Belgisch; Hij leest aaltij nog Belze kraanten... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929); Bèlze sjèk - Belgische shag (in W.O.II veel gesmokkeld van België naar Nederland); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Want nèt as hier vruuger de Bredòssewèg, dè was, dè was mar ene grôote kaajewèg want der laage van die grôote Bèlze kaaje laage derin…” (transcriptie Hans Hessels 2014) zie Klik hier voor audiofragment; Als den ôogst [van eigen geteelde tabak] tegengevallen waar, rôokte ie belze sjek. Hij wies aaltij wel aon rôokwèèrk te komen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Piet van Beers – ‘Op vekaansie in Den Bèls: ’t Stond in enen Bèlze gazet. (‘t Èlfde buukske, 2010); 2.1. Bèls spoor in plaats van Bèls lijntje; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - et Bèls spoor isser niks bij (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1965) - tegen iemand wiens opschepperij men doorziet .3. Tilburgse bijnamen; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - et Bèlske = Jantje van Halsteren (blz. 41); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den Bèls = De Zwart (blz. 85); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - et Bèls boerke = Aug. Daems (blz. 31); 4. Overige bronnen; WNT BELS (II) verbastering v. 'belge': l) spreektaal; 2) Belg. trekpaard .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bäls zelfst. nw. o. België; II zelfst. nw. m. Belg; III bnw. Belgisch .Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BELG - bèls, zelfst. nw. m. (soms in volksmond: bèls, bèlze); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BELS zelfst. nw. m. - Belg; BELS(CH) - Belgisch: de Belze vlag; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): Bèls – zelfstandig naamwoord, bijvoeglijk naamwoord België, Belg, Belgisch
belijden, beleeje, sterk werkwoord, persoonsvorm, verleden tijd van 'belègge' of 'belijden'; belegden, beleden
belklaver, bèlklèèver, zelfstandig naamwoord, steenklaver; WBD I:1409 'bèlklééver' - steenklaver; ziekleever
bellen, bèlle, zwak werkwoord, bellen; WBD (van een koe) afscheiding geven uit de schede; bèlle - bèlde - gebèld; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zw.ww. intr., bellen (van koeien gezegd).
bellenboom, bèllenbôom, bèllebôom, zelfstandig naamwoord, fuchsia (Fuchsia hybrida); WBD (III.2.l:438) bèllenbôom - fuchsia ook genoemd: bèlleplaant of bèllekesplaant
bemesten, bemisse, zwak werkwoord, bemesten; Audioregistratie 1978 - Dörrom ginge wij ok höskesmis haole, zimme vruuger, [uit] weejseejs haole int stad. Höskesmis om de weilande en alles te bemisse èn as we gruun moese zaaje!  (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
ben, bènneke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "mandje; ""Hanna, ik hè gedroomd dè Onzen Lieven Heer mee 'n benneke neuzen veur me stond en dè-t-ie zee: Oome Teun, ge hebt de keus! Kies 'n goei uit mijn benneke, menneke, want 'n goeie gevel siert et huis! En vat naa nie zoo'n snotneuske, nie zoo'n wipneuske, mar híér zóó-iets bijveurbeeld..."" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’’t Briefke van duuzend; NTC 5-10-1939); Zooas ik dan zee, ze kwaam op me afgedrippeld mee d'r bodschappenbenneke onder d'ren errem. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929); Van Beek - 'n ""Benneke"" is een mandje;  (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Van Rijen (1998): mandje; WNT BEN, verkleinwoord 'BENNEKEN'"
beneden, beneej, beneeje, bijwoord, beneden; Cees Robben – d’eugskes zeejig naor beneej... (19550827); Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BENEDEN - bijwoord. en vz., alleen locatief
benedijen, beenedije, zwak werkwoord, beenedije - beenedijde - gebeenedijd, benedijen; Dialectenquête 1879: benedije
benen, bêene, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, benen; En bêene handvat. - een benen handvat; WBD 'beene knéúp' (II-1100) - benen knoop; Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BEENEN - biene, bijvoeglijk naamwoord - Uit been vervaardigd
bengelen, bèmmele, zwak werkwoord, "loshangen, bengelen, bungelen; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""bemmelen - het hing er los bij te bemmelen (los, luchtig aanhangen)""; CiT (28) 'Haj okkene noemer tussche z'n schouwerblaoie bemmelen?'; WBD III.1.2521 'bemmelen' = bengelen; ook 'bungelen'; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): bèmmele - bungelen; rondhangen in de stad; luiden v. kleine klokken"
benieuwd, benuut, benuud, bijwoord, benieuwd; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'benuuwd'; Ik ben alleen mar benuut hoe z'm dè zullen lappe! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; NTC 10-12-1938); Cees Robben – ‘k Was benuut.. dè snapte warre (19560714); WBD III.1.4:7 'benieuwen', 'benieuwd zijn' = benieuwen; WBD III.1.4:14 'benieuwen’ = veronachtzamen (!); WBD III.1.4:187 'erg benieuwd zijn' = (vol) verwachting
benul, belul, zelfstandig naamwoord, Van Rijen (1998): benul, besef; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): belul zelfstandig naamwoord benul; WNT BENUL, bij oudere schrijvers altijd BELUL
bepaald, bepòld, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, bepaald
bepalen, bepaole, zwak werkwoord, bepalen, vaststellen; - bepaole - bepòlde - bepòld; - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij bepólt
beraden, beraoje, werkwoord, Van Rijen (1998): beraden
beramen, beraome, zwak werkwoord, WBD III.1.2:86 'beramen’ = reiken naar; WBD III.1.4:19 'beramen' = broeden
bereiken, berèèke, zwak werkwoord, berèèke - berèkte - berèkt, bereiken; Cees Robben: berèèke; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij berèkt
beren, bèère, zwak werkwoord, bèère - bèèrde - gebèèrd, WBD laten dekken v.e. varken (in de Hasselt), aldaar ook 'ònbèère' genoemd; - (geen vocaalkrimping); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): be.re(n) zw.ww.tr. 'beren' Z.a.
berg, bèèrg, zelfstandig naamwoord, berg; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): bèèreg - zelfstandig naamwoord berg z.a .A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): in ietaalieje zèn er bèèrge die vuur spouwe; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - van de langen bèèrg koome - iets tergend langzaam doen; WBD III.4.4:139 'berg' = duin; WBD gesneden mannelijk varken, ook 'bèrreg' genoemd; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfst. nw. m. 'bèrg' , manlijke (gesneden) big II berg, hoogte
bergen, bèèrege, sterk werkwoord, bèèrge - bórg - gebórge, bergen; Dirk Boutkan: bèèrege - bóreg - gebòrege; — geen vocaalkrimping; • zelfstandig naamwoord, meervoud van ‘bèèrg’; bergen; Cees Robben – As unne ezel tussen twee bèèrege hooi (19780825) [als uitdrukking voor een moeilijke keuze of twijfel]
berk, bèèrk, zelfstandig naamwoord, berk; Dirk Boutkan: (blz. 22) bèèrk, naast bèrk
Berkdijk, Bèrndèèk, Bèrrendèèk, toponiem, Berkdijk(sestraat); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – Interview dhr. Van den Aker – 1978 – Meindert van Gaalen, as ge die kènt. Die zulde gij noojt gekènd hèbbe dènk, van öt den Bèrndèèk… (transcriptie Hans Hessels 2014); Berkdijk, Berkdijksestraat; Frans Verbunt: Bèrrendèèk; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den Bèrndèèk = Berkdijksestraat (blz. 110)
Berkel, Bèèrkel, zelfstandig naamwoord, eigennaam, Berkel (gem. Berkel-Enschot)
beroerdigheid, beroerdeghèd, broerdeghèd, broerdighei, zelfstandig naamwoord, narigheid; Van Rijen (1998): ook 'berôêrdeghèj'; meerv. beroerdegheeje; WBD III.1.4:258 'beroerdigheid' = ellende; broerdeghèd/broerdighei; ...en de grotst meugelijke broerdighei uitgehaold. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Zènen naom was den “Dadder”. D’r kos gin kilometers in den omtrek “broerdighei” uitgehaold worren of hij wies er van. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Van Rijen (1998): beroerdigheid, narigheid
berrie, burrie, zelfstandig naamwoord, burrie, berrie; Jan Groen, de metselaar, ha 'n boerenker opgesteld en mee enkelde vlaggen behangen: dè waar 't podium veur den burger, mee de burries naor aachteren. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); Pierre van Beek: Hij is öt de burries gevalle - hij is ziek (Tilburgse Taaklplastiek 148); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): de burries van de kreugel bèùge deur ónder et gewicht; Frans Verbunt: hij leej öt de burries - gezegd v.e. boer die geen paard meer bezat; Audioregistratie 1978 - En kèèr geriffermeerd maoke! Dan din ze die op zene zijkaant gôoje, dè din ze saoves òf snaachs, hè! Op zene zijkaant èn dan de burrie die konde himmel ondersteboove draaje! Èn dan wir trugzètte! Dan moeste aatij vòllek gòn haole! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Ik ha zelfs un kèrke gefabriceerd, meej twee kenderwaogewieltjes eronder, die ik ergens gevonden ha. Twee burries eraon en hij [de bok] kos worre ingespannen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD (II:2758 en 2828) 'burie'; WBD (II:2782) 'teeg?buries' - bijberries van een hoogkar; WBD (II:2790) 'buriespil' - verbindingsspil v.e. kar; Frans Verbunt: hij leej öt de burries -(gezegd v.e. boer die geen paard meer bezat); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BEURIE of BÖRRIE - berrie, Fr. brancard - boom, ieder der twee armen van het lamoen of den dissel v.e. voertuig, Fr. limonière, brancard .WNT BURRIE - zeer gebruikelijke bijvorm van 'berrie'
Bertha, Bertha, eigennaam, uit Norberta; Cees Robben (19850726)
bes, beezem, beezie, zelfstandig naamwoord, "bes; Gòmme mèèrege beezeme plukke?; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""beezeme - bessen""; WBD III.4.3:91: vergifbeezie, kriek, vergiftegde beezem, vergiftege beezem - oneetbare bes; WBD III.4.3:174 lievevrouwbeezem - jeneverbes; WBD III.4.3:179 sint-jansbeezem - blauwe bosbes, ook genoemd: klòkkebaaj; WBD III.2.3:174 'bezem', 'bezie' = bes; WBD III.2.3:176 'bezem', bezie' = aalbes; WBD III.4.3:179 'bosbes', 'bosbezem' = blauwe bosbes; WBD III.4.3:180 'bosbes' = rode bosbes; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BIZZEM, v. bes, bezie; ook -bei in èrbizzem, aardbei .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): beizi zelfst. nw. vr. 'bezie', bes; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): BEEJZEM zelfstandig naamwoord - bes; ook: beejzie; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): bizzeme (IV:40); Str. beezie (2:19)"
beschaamd, beschòmd, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, beschaamd; WBD III.1.4:70 'beschaamd' = schuchter; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BESCHAAMD (uitspr.: beschamt, beschaomt, beschomt) - schaamrood, Fr. honteux, confus. Beschaamd om, veur, over .- Verlegen, bloode, bedeesd.
beschadigen, beschaodege, beschaodege / beschaojege, zwak werkwoord, beschaodege - beschaodegde - beschaodegd, beschadigen; Ze beschaoiige de boel hier nie onverdoens. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); WBD beschaodegd - beschadigd (m.b.t. huiden; II 583)
beschaffen, beschaffe, zwak werkwoord, volgens WNT in West-Vlaanderen: Opmerken; WBD III.1.4:422 'beschaffen' = een aanmerking maken
beschandaliseren, beschandeliezeere, zwak werkwoord, beschadigen, schenden; waarschijnlijk onder invloed van 'schandaal'; - beschandeliezeere - beschandeliezeerde - beschandeliezeerd; - …heb ik verschaaie meensen die hier wone, grouwelijk beschaandeliseerd, dur ze ammel over dezelfde kam te schère. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – Zegt dè m’n gezicht beschandeliseerd is... (19581004); Mèn wang is naa beschandeliezeerd... (Henriëtte Vunderink; Enen appel; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Stadsnieuws: We môogen op zondag nôot bèùte speule om onze kleere nie te beschandeliezeere (080409); Witt. beschandelezeren (S.G. 329) 'et keske is en bietje beschandelezeert'; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zw.ww.tr. 'schadaliseren' - toetakelen, schenden; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): beschandalisere - vernielen, beschadigen
bescheiden, beschaaje, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, bescheiden; Van Rijen (1998): ' Dè-s ginnen onbeschaaje meens'
bescheiden, beschaaje, zwak werkwoord, bescheije - bescheidde - bescheide (of: bescheeje?), bescheiden = beslissen; Cees Robben – Dè laoten we God.. en/ D’n mölder beschaaijen (19580524) [uitdrukking om te zeggen dat het antwoord op een vraag moeilijk of niet te geven is.]; Henk van Rijen: dè zumme Gòd en de mölder mar laote beschaaje - daar zullen we maar niet over redetwisten; Frans Verbunt: overeenkomen, vaststellen; WBD III.1.4: 49 'bescheiden’ = beslissen; WNT lemma BESCHEIDEN II; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): beschaaje - bedingen, afspreken; bescheije; bescheiden, bedingen, als voorwaarde stellen; WNT BESCHEIDEN (II) bedr. ww., oudtijds sterk, later met zw. verl. tijd, maar met sterk deelw. (bescheiden) WNT ...A2) bepalen, vaststellen, soms ook bedingen; 4) iemand iets toewijzen, toedeelen; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BESCHEIDEN (beschèèje), ov.ww., bedingen, als voorwaarde stellen, als toegift eisen .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): beschèèje, zw.ww., tr. bescheiden, bedingen; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): bescheije (vooral volt.dw. bescheeje) vastgelegd, bedongen
beschermen, beschèèreme, zwak werkwoord, beschermen; Dirk Boutkan: (blz. 22) beschèèreme (+96)
bescheten, bescheete, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, bescheten, ongewenst zwanger; Frans Verbunt: der bescheete ötzien - er beroerd uitzien; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Der wier ons nôot niks gezeej! Ons moeder heej nôot niks teege mèn gezeej! Nôot! Jè, hadde bescheete òngekoome, jè, dan hadde ze, dan wast vurbij hè!”. (transcriptie Hans Hessels 2014); Cees Robben – [moeder tegen dochter:] Ben mar blij degge nie bescheeten zeed thuisgekoome... (19840629); Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): beschete bijvoeglijk naamwoord 'verprutst'; WNT bescheeten - smerig, niet fraai, niet oprecht gemeend
beschieten, beschiete, sterk werkwoord, beschiete - beschôot - beschoote, iets betekenen, van belang zijn (gewoonlijk negatief gebruikt); VB Et beschiet er nie aon = Het is de moeite niet waard; R.J. 'de kender wasen beschiet er nie' aon'; Stadsnieuws: Schaajt er naa mar meej èùt, dè beschiet er tòch nie aon (310107); Stadsnieuws: Schaajt er mar meej èùt, dè beschiet er tòch nie mir aon - hou er maar mee op, dat helpt toch niet meer (120510); Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): beschiete - voordeel opleveren, ertoe bijdragen; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): beschiete - ertoe bijdragen; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): beschiete(n) st.ww.intr. 'beschieten', helpen, baten: Dä beschiet nog is wa! (b.v. bij een flinke gift bij een kollekte) .WNT BESCHIETEN (I) B, 2 een zeker belang hebben , iets beteekenen; thans in onbruik; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BESCHIETEN onov.ww., in v. Dale o.a. 'waarde hebben, helpen'; in WNT 'voordeel opleveren'; vooral in de uitdrukking -  'dè beschiet er nie aon' - dat maakt op een zo grote hoeveelheid geen merkbaar positief verschil, of: gezien de omvang v.h. werk in zijn geheel is deze concrete inspanning of bijdrage van geen werkelijke betekenis .Haor. BESCHIETE - nut hebben
beschrijven, beschrèève, sterk werkwoord, beschrèève - beschrêef - beschreeve, inhouden, inhebben; van belang zijn; geen vocaalkrimping; Van Rijen (1998): 'Dieje kèrremes, dè beschrèèft me wè!'; Frans Verbunt: dè beschrèèft wè - dat heeft heel wat voeten in aarde; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BESCHRIJVEN (beschrééve) onov.ww., inhouden, inhebben, ingewikkeld zijn en lang duren, van belang zijn: dè beschrééft wè .Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): beschrève - van belang zijn, ingewikkeld zijn
beschuit, beschèùt, zelfstandig naamwoord, beschötje, beschuit; WBD beschèùtenblóm - bloem van zeer harde droge tarwekorrels; WBD beschèùtenblóm - meel voor het bereiden van beschuitdeeg, ook 'petènt' genoemd; WBD beschèùtdêeg - beschuitdeeg; WBD beschèùt snije - doormidden snijden van beschuitbollen; WBD beschèùtmis - beschuitmes (gebruikt om beschuitbollen doormidden te snijden); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): beschèùt zelfst. nw. vr. beschuit; mv.beschèùt en beschèùte(n)
besijpelen, besèèpele, zwak werkwoord, Van Rijen (1998): beetnemen, overheersen; Van Rijen (1998): 'Lot oe nie besèèpele - Laat je niet overheersen'; WNT BESIJPELEN - bedruppelen
besjoefelen, besjoefele, zwak werkwoord, TW klaarspelen, in orde brengen
beslaan, beslaon, sterk werkwoord, beslaan; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dubbel beslaon is aaltij beeter - aan twee heiligen dezelfde gunst vragen, of aan twee personen, vergroot de kans op resultaat. (Men denke hierbij aan het beslaan v.e.’paard).
beslachten, beslèèchte, werkwoord, "niet opgetekend anders dan infinitief, en tweede of derde persoon enkelvoud tegenwoordige tijd; - overeenkomst vertonen met; uiterlijk lijken op; WTT 2012 - Dit 'beslèèchte' is dus niet het 'beslechten' in de zin van 'beslissen' (zoals Pierre van Beek vermoedde, zie onder), maar is een verbastering van 'slachten' (zie WNT hieronder) .R lijken op; R Tegen een kleinzerige: Ge beslèècht de vètte osse wèl; die vuulen et ók ooveral .Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""beslaichten - hij beslaicht die of die (hij gelijkt die)""; Van Delft - Als iemand niet veel praat, doch maar stil zit te luisteren en te denken, klinkt het: ""Hij beslecht Rommelère vink, die docht d'r deuntje."" (Rommelaar had nl. een vink, die niet zong, en als men daarover een aanmerking maakte, zeide hij: ""Die denkt z'n deuntje."") (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - hij beslèècht Leyten's/Rómmelaire's vink: hij leert aachterèùt (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1964 resp. '16) - gezegd als iemand iets slechter doet dan tevoren; Pierre van Beek – ""Hij beslècht Leyten's vink, hij leert achteruit!"", wat o.a. gezegd wordt wanneer iemand dingen slechter doet dan hij ze voorheen placht te doen. We treffen hier wederom het werkwoord ""beslèchten"" aan. (Tilburgse taalplastiek 4 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 25 februari 1950); Pierre van Beek – En hebt u nooit gehoord: ""Hij beslècht Rommelère vink; die docht d'r deuntje!"" Men zegt dit als iemand niet veel praat doch maar stil voor zich uit zit te denken. Rommelaar was een ""veugeltjesprutter"", die een vink had, welke niet zong. Maakte men daar aanmerking op dan luidde steevast zijn slagvaardig antwoord: ""Die denkt d'r deuntje!"" (Tilburgse taalplastiek 3 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 18 februari 1950); Pierre van Beek (1964) - We hebben nog een vink onder onze notities met de uitdrukking: ""Hij beslècht Leyten's vink, hij leert achteruit!"", wat o.a. gezegd wordt wanneer iemand dingen slechter doet dan hij ze voorheen deed. ""Beslècht"" vinden we een mooi Tilburgs woord. De onbepaalde wijs hiervan moet zijn ""beslechten"". Het curieuze is, dat het werkwoord ""beslechten"" in het Algemeen Beschaafd Nederlands wel bestaat, maar in een geheel andere betekenis dan waarin het, in vervoegde vorm, in het zinnetje over de vink van Rommelaar gebruikt wordt. In het Algemeen Beschaafd betekent het ""beslissen"". Zo wordt bv. ""een pleit beslecht"". In Tilburg heeft het echter ook de waarde van ""gelijken op"" of ""overeenkomen met"". Van Dale's groot woordenboek der Nederlandse taal kent het in de Tilburgse betekenis niet. [Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek - 27 mei 1964] [Zie echter WNT hieronder]; Cees Robben – Gij beslèècht men wel, maotje.... (19790914); CiT (130) 'Hij beslègt hùlje vadder'; WBD III.4.4:301 'beslachten' = gelijken; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): beslachte - op iem. lijken, iets gemeen hebben; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BESLECHTEN (beslèèchte) ov.ww., geslachten, lijken op, iets met iemand gemeen hebben. Slaat niet altijd op familietrekken: hiervoor is 'aorden nor' gebruikelijk: dan zulde gééj den aandere beslèèchte - dan zul je wel lijken op iemand die (dan volgt het voorbeeld) .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zw.ww.tr. 'beslaachten' - beslachten, (ge)lijken op. Z.a .Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): beslèèchte - lijken op; WNT SLACHTEN II) (van den stam van 'slaan') onz. zw. ww. Mnl. slachten, mnd. slachten, ohd. slahtôn, mhd. slahten, hd. schlachten. Van den stam van Slaan. – Gelijken op, overeenkomen met, aarden naar. Thans nog slechts gewestelijk. a. Met betrekking tot een gelijkenis of overeenkomst in het algemeen of in niet genoemde opzichten. – Voor den quaden boom hem elckerlijc wachten sal. … En de tacken ooc den boome meest slachten al, A. BIJNS 20 .– O duechdelicke vrauwe O vloeyende adere Wel slacht ghy den duechdelicken tronck Van uwe voorders Hout ende jonck Die oynt anders dan pays, ende eere sochten, EVERAERT 552 [1538]."
beslag, beslag, zelfstandig naamwoord, 1.deeg voor pannenkoeken; WBD III.2.3:225 'beslag' = pannenkoekendeeg; 2. beroerte; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): beslag - beroerte; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): ''n licht beslag' (= beroerte); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): beslag - beroerte; WBD III.1.2:314 'beslag' = hartinfarct; WNT BESLAG l) Slag, en wel in de bepaalde toepassing van beroerte (hd. schlag); gewestelijk, met name in het Overbetuwsch, en, wat Zuid-Nederland betreft, vooral in Brabant .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfst. nw. o. –1) beroerte; 3. In de bakkerij: aangemengd meel om te bakken; WBD beslagkèùp - beslagkuip (waarin moutmeel en water werden gemengd, in de brouwerij); 4. In de brouwerij; WBD beslag - beslag (mengsel van moutmeel en water in de beslagkuip, in de brouwerij); WBD beslagkèùp - beslagkuip (waarin moutmeel en water worden gemengd, in de brouwerij); WBD beslagpomp - wortpomp (pomp die, als dat niet gebeurt door hoogteverschil, gebruikt wordt om wort van de lekbak naar de wortketel te transporteren); 5. Andere betekenissen; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfst. nw. o. – 2) het gezamenlijke koperwerk waarmee schoonheidshalve het paardetuig is bezet.
beslagkuip, beslagkèùp, zelfstandig naamwoord, WBD beslagkèùp - beslagkuip (waarin moutmeel en water worden gemengd, in de brouwerij)
beslagpomp, beslagpomp, zelfstandig naamwoord, WBD wortpomp (pomp die, als dat niet gebeurt door hoogteverschil, gebruikt wordt om wort van de lekbak - in een brouwerij - naar de wortketel te transporteren)
besnieten, besniete, werkwoord, Alleen de infinitief komt voor, meestal gepaard met 'moete'; bezuren, opdraaien voor; Gij hègget gedaon, èn hij moet et besniete. - Jij hebt het gedaan, en hij draait ervoor op .Hij zeej: «Int irst viel et nie mee,/ allêen tusse die griete/ want ofk iets ha gedaon of nie/ ik moest aaltij besniete.» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Wörrom zo dè nie meuge?'); Henk van Rijen: de goej mottenet meej de kaoj besniete; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): besniete - bezuren, opbreken; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - besniete, misnieten - ontgelden, bezuren; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BESNIETEN ov.ww., bezuren, altijd in verbinding met 'moeten' en 'het' .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): besniete(n) zw.ww.tr. 'besnieten' (iets) ontgelden, (het) bezuren .Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): besniete - bezuren; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): besnieten < Middelnederl. 'misnieten'; MNW - lemma Misnieten - st. ww. trans. Mhd. misseniezen. — Het tegenovergestelde van genieten; het woord is nog heden in zuidndl. tongvallen bekend in den vorm misnieten (Schuermans 481) en (in Limburg) besnieten (t. a. p. 46).
besnot, besnòt, bijvoeglijk naamwoord, "Van Delft - ""Als ge niet besnot bent, hoef je je neus niet te vegen"" zegt de volksmond om aan te duiden: Wie geen schuld aan iets heeft, behoeft zich van geen smet te zuiveren. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)"
besnut, besnut, zelfstandig naamwoord, deel, part; Pierre van Beek: zen besnut krèège - zijn part krijgen; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - zen besnut krèège (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1970) - zijn misniet krijgen: ontvangen wat hem toekomt, zijn deel krijgen. MNW. MISNIET (mesniet) zelfst. nw. o. 'ongeluk', verg. mesnieten - het tegenovergestelde van genieten.
besogne, besoenieje, bezoeje, bezoelie, bezonje, zwak werkwoord, Frans Verbunt: bezig zijn, in beweging zijn (Fr. besogner); WNT besogne (besoigne) - zaak, aangelegenheid, bezigheid, moeilijke zaak, affaire. Uit. Fr. besogne, Ofr. busunie, buuine, bosuigne, besogne, besoigne ... In jonger taalgebruik ook juist met vernederl. spelling op grond v.d. uitspraak: besonje .BESOGNEEREN - handelen, onderhandelen, , ondernemen, nodig hebben.; zie besoenieje; Frans Verbunt: bezig zijn, in beweging zijn (Fr. besogner = ploeteren); Frans Verbunt: bezigheden (Frans besognes); bezoelie; beslommering(en)?; Pierre van Beek: in bezoelie zèèn - steeds met iets bezig zijn?; Frans Verbunt: bezoenie, bezoeje - werkwoord- bezig ziin, in beweging zijn (van Frans besognes = bezigheden; besogner - ploeteren); bezonje; uit Frans: besogne; gedoe, zorgen; Dè gift daor enen hôop bezonje/ ze weete der gin blèèf mir mee. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ik haaw nie van zwèmme ); vur dè ieder zen plòtske ha/ gaaf et al veul bezonje. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Asse de kaans mar krèège)
best, bèst, bist, biste, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "best; uitdrukking -  z'n bèst - op z'n best, in hoge mate, optimaal; superlatief van 'goed'; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BEST, in de uitdrukking -  'z’n best' - optimaal, in hoge mate (versterkende bijw. bepaling; 't réégent z'n best; hij ét wir z'n best (zoals hij het op zijn best doet) .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BEST ... Zijn best - zoveel het kan; zeer goed; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): bèst - bijwoord. hevig, best; best(e); Dialectenquête 1879: bist; Dirk Boutkan: bèst naast bist; de of het beste (voor ‘biste’ als meervoud van ‘bist’, ‘beest’, zie ‘bist’); ""'t Is freet koud, hè Kubke"", zee ze, zodde nie 'n tas koffie lusse; 'k hè precies 'n vorsch bekske gezet. 'k Zeg gère meid, as ge men 'n tas koffie gift, zède de biste op één nao. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); Cees Robben – [vader tegen zoon:] Ge bent toch mar ’n dwalkschaop... [zoon:] Dè zen de biste vadder... Onzen lieven heer gong ze zuuke... (19721229); Cees Robben – [Moeder die haar kind naar school brengt:] Hij hee nie veul verstaand, mister.. Mar wettie heej is wel van ’t biste... (19790923); Cees Robben – En èrrepel... de biste... (19550716); Cees Robben – Kom haauw-doe war... en ’t biste... (19600415); 2. bijvoeglijk naamwoord; Cees Robben – Dè is.. nao Pietje Schel../ van hum z’n biste vriendje.. (19601216); Cees Robben – Van geven (...) gao de biste gèèt kepot [vrijgevigheid leidt tot armoede] (19650416); Mar kom allee, doe goed oew bist!/ Begient mee goed te willen... (Gieleke – wsch. ps. van Michel van de Ven (Lechim) – ongedateerd knipsel uit onbekende bron; ca. 1960-1980); Henk van Rijen: van geeve gao de biste gèèt nòg dôod - (letterlijk); 3. bijwoord; Cees Robben - ...ocherm we doen ze toch d’r bist... (19540724); Cees Robben – Ôôk meej karneval doen de vèèrekesstaauwers d’r bist... (datum onbekend); Cees Robben – Bende al getrouwd Piet...? ..Ongebonden is ’t bist zeej ’t kelfke.. en ’t kos rond den schelft... (19650910); Cees Robben – Was ik hier (...) ’t biste aaf meej unne zjiep... (19660916) [missionaris in een brief aan zijn bisschop]; Cees Robben – Den Sjef zingt goed... Mar ’t biste mee ketaauw-begeleiding.. (19810313) [Milde spot van Robben op de zangkwaliteiten van wevers; thuiswevers kenden vele liedjes om de arbeid van vitaminen te voorzien; het geluid van het weefgetouw gaf de maat aan]; Cees Robben – En de miste kasteleins zen nog ’t biste rôôms ôôk... Ze dôôpen d’ren snevel nog aaltij aauwverwets... (19831007) [water bij de jenever doen]; Cees Robben – [vrouw spreekt:] Ik wil bist weten dek ’n kaoi boor zèè... Mar gij bent ôôk nie prut... (19761008); Cees Robben – Is d’n bôjem daor zô bist...? (19550806); Èn ok zen ôoge waare niemir al te bist. (Henriëtte Vunderink, Vergeefse mankemènte, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): in de lómmerd is et bist - in 't lommer (schaduw) is 't best; Hoe herring smokte, daor wiesen we niks van. Volgens ons moeder waar dè bist lekker... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); gd05 dörem zongde zen bist meej"
bestaan, bestaon, sterk werkwoord, bestaon - bestón(d) - bestaon, bestaan; et bestao; Cees Robben: ‘Hoe bestaoget! Hoe bestaoget!' Dè kós nie bestaon .Cees Robben: Zôo as gij bestaot er gin êen; men zaok bestao fèfteg jaor; gd08 de Stichting Tilbörgse Taol bestao naa vèftien jaor
besteden, besteeje, zwak werkwoord, besteden; B besteeje - besteedde - besteed (geen vocaalkrimpiing); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BESTEED verl. dw. - Spr. 't is er nie(t) aan besteed - 't is het niet waard
bestekamer, biste kaomer, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, + zelfstandig naamwoord; W.C., bestekamer; Van Rijen (1998): voorkamer (salon); WBD (III.2.1:112 'beste kamer'of 'gemak', 'plee', ‘huiske’, 'schijthuis'; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): bistekaomer zelfstandig naamwoord - plee, nummer 100, ’t höske; WNT BESTEKAMER - pronkkamer; sekreet, gemak.
besteken, besteeke, sterk werkwoord, besteeke - bestaak - bestooke, een cadeau geven; in tegenwoordige tijd vocaalverkorting: hij bestikt; Cees Robben: '…die hem kwamen feliciteren en met een kadootje besteken'; Cees Robben: et klutje wòrdt dur heur bestooke; WBD (III.5.2:263) besteeke, fliecieteere = gelukwensen en een geschenk geven; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): besteke - geschenken aanbieden, gunstig stemmen, steekpenningen geven; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - besteken (met); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): besteejke - een cadeau geven; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BESTEKEN - iem. op zijnen naam- of verjaardag een geschenk anbieden .Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BESTEKEN -op het naamfeest een geschenk geven .Cornelis Verhoeven: : ouderwets woord voor: iemand een cadeau geven, vooral op zijn verjaardag. Werd rond 1930 nog gebruikt met een archaïsche verleden tijd: hij worde besteke, hij werd bestoken .J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BESTEKEN voor 'met bloemen besteken', eene zaak of persoon met bloemen versieren. 'Besteken' voor bekransen, vindt men ook bij Vondel Z.a .A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): besteeke (krt. 40) = iemand (met zijn verjaardag) een cadeau geven(blz. l5); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): besteeke(n) -iemand een geschenk geven op zijn verjaardag .WNT BESTEKEN 6) iemand met bloemen of ook andere geschenken begiftigen en wel om hem geluk te wenschen, b.v. op zijn verjaardag, zijn naamdag of derg. In zuidelijke gewesten nog thans gewoon (1898) .WBD III.5.1:89 'besteken', 'schenken, cadeau geven' = schenken
bestel, bestèl, zelfstandig naamwoord, "benaming voor broodsoort of koek; WTT 2012 samenhang; - bestèl is vaak synoniem van mastel; - de grondvorm lijkt het Oudfranse mesteil te zijn; - mesteil is van oorsprong brood gebakken van tarwe en rogge; - in het Nederlands was de naam voor dit brood masteluin; - dergelijk brood verdwijnt in de 19de eeuw uit het consumptiepatroon; - ondertussen zijn bestel en mastel in gebruik geraakt voor koekjesachtige producten; - soms wordt de mastel/ bestel dan gelijkgeschakeld met krakeling; - in Vlaanderen is de broodvorm langer in gebruik gebleven, maar niet noodzakelijk als een mengeling van tarwe en rogge; - in Vlaanderen is mastel opgetekend als hubertusbroodje; - mastel/ bestel als koekproduct stond ook bekend met smaakgevende ingrediënten, waaronder anijs; - in die samenstelling bekend als tractatie bij gezinsuitbreiding (vergelijk beschuit met muisjes); - daarnaast is het koekje gebruikt als ingrediënt voor eenvoudige pap; - in die samenstelling is er verwantschap met luiwèèvepap en mogelijk ook lammetjespap in een oneigenlijke betekenis; - in de schaarse Tilburgse bronnen wordt het baksel benoemd als beschuit; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): bestellen - groote ronde beschuiten (mastellen); De Bo - De b en de m verwisselen somwijlen met elkander, b.v. (...) ; Bedeen — medeen, met een. Bestelle — mostelle. Karbonade — karmena. (De Bo, Westvlaamsch Idioticon, 1892); zie luiwèèvepap; zie hèùverbòl (hubertusbroodje); A.J.A.C. van Delft  – Nou 'k daorvan spreek, schiete me ineens ok weer de keukenbeschuit van vroeger jaoren te binne… (…) Bestellen hadden ongeveer den vorm van een cadetje en werden hard gebakken met anijszaadjes erin. Het was een gekruid masteluinbroodje, en werd inzonder gebruikt om er pap voor kraamvrouwen en kinderen van te koken. (Nwe. Tilb. Courant, 5 dec. 1929); WNT BESTEL (I) - eene soort van beschuit, die inzonderheid dient als voedsel voor kraamvrouwen. De b moet ontstaan zijn uit de m van het Oudfranse mesteil ... z.o. mastelle .WBD III.2.3:213 – Licht, tweemaal gebakken baksel van tarwe. De b van bestel is ontstaan uit de m van het ontleende Oudfranse mesteil; 'mengkoren' dat ook een verlengde vorm heeft opgeleverd: het Middelnederlandse masteluun. De m is nog bewaard in mastel, naast bestel. Mastel is meer specifiek een rond broodje of koekje van tarwebloem, soms met boter, kaneel, suiker, anijs enz. gebakken en met een kuiltje in het midden .WTT 2012 – de oorsprong van het Oudfranse mesteil dien te worden verstaan als een baksel dat zowel uit tarwe als rogge bereid werd. (Zie Baumgartner, Dictionnaire Etymologique, 1996); WBD III.2.3:213 – bestel (ook bistelt): verspr. Tilb. en Noordmei .ook in Waalwijk .WBD III.2.3:143 – geeft voor 'beschuitenpap': luiwijvenpap: freq. [algemeen in] Tilburg; Anton van Oirschot – Bestel: rond, hardgebakken, gekruid, masteluinbroodje met anijssmaak, vroeger gebruikt om daarvan pap voor kraamvrouwen te koken; anijs beschuitbol; ook bestellenmelk en bestellenpap. (Plaatselijke en gewestelijke specialiteiten uit Nederland, 1974); L.W. Schuermans – MASTEL, v. zeker klein, rond en plat broodgebak. Van de gewone mastellen maakt Weil. melding op het w[oord] masteluin. Edoch thans zijn er van alle soorten van mastellen, groote en grove mastellen en kleine , fijne mastellekens. Men heeft Brusselsche, Mechelsche en allerlei andere mastellen. Het woord is overal in het Zuiden gebruikt. (AlgemeenVlaamsch Idioticon; 1865-1870); Lambertus Burema – Scheltema, voornamelijk schrijvend over de ""fatsoenlijke burgerstand"", zegt in 1830, dat gerst, haver en bonen vroeger wel, doch nu niet meer voor de broodbereiding gebruikt worden. Aan het elders aangeprezen aardappelbrood was volgens hem bij ons geen behoefte. Alleen rogge- en tarwebrood werd gebruikt. Het masteluijnbrood was vergeten, en het woord mastelein diende alleen nog om het brood van de fijnste bloem van tarwe, met melk bereid, aan te duiden. (De voeding in Nederland van de Middeleeuwen tot de twintigste eeuw; 1953); Lambertus Burema – Van Meerten meende in 1852, dat in sommige streken van Gelderland en Noord-Brabant nog mastelein gebruikt werd. Gerstebrood werd eigenlijk niet meer gebruikt, doch kon in noodtij den in aanmerking komen voor consumptie. (De voeding in Nederland van de Middeleeuwen tot de twintigste eeuw; 1953); J.H. Nannings – Dit Krakelingen- of Mastellenfeest [in Geeraardsbergen in België] heeft sinds onheugelijke tijden plaats op den eersten Zondag van de Groote Vasten en is wel een unicum te noemen, gezien de eigenaardige gebruiken die daarmede gepaard gaan. Men noemt dezen eersten Zondag der Groote Vasten ook wel den Grooten Vastenavond. De krakelingen, die bij dit feest een der hoofdbestanddeelen uitmaken, hebben niet den bekenden 8-vorm, maar zien er meer uit als de ouderwetsche bestellen, die, vroeger meer dan tegenwoordig door de huismoeders werden gebruikt voor het koken van pap. Het zijn groote ringen van een sterk met anijs gekruid gebak, in Nederland B e s t e l l e n , in Vlaanderen M a s t e l l e n geheeten. (Brood- en gebakvormen en hunne beteekenis in de folklore; 1932); Jos Schrijnen – Een eigenaardig gebruik heeft plaats te Geeraardsbergen (...) Daar trekken onder de tonen der muziek ,,de regeering met andere ontzachbare heeren en de geestelijkheid met den pastoor aan het hoofd, al deftig uitgedoscht"" naar een naburige kapel, waar den pastoor een feestbeker met een levend vischje gereikt wordt, dat hij mee moet doorslikken. Daarna regent het mastellen en haring. (Nederlandsche Volkskunde, deel 1, 1915); K. ter Laan – In België worden vooral mastellen (bestellen) als Hubertusbrood gebruikt; men eet deze broodjes op de nuchtere maag. (Folkloristisch woordenboek; 1974)"
besteld, bestèld, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, van bestellen, op zijn plaats zijn, komen, brengen; D'ren oudste, Kees, is goed besteld/ getrouwd in eigen huis en veld. (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Sterke vrouw’, 1939)
bestruiven, bestrèùve, zwak werkwoord, bestrèùve - bestrèùfde - bestrèùfd, verwennen, behagen; de etymologie is niet opgehelderd; mogelijk is er een samenhang met ‘struif’: met een lekkernij verwennen; Cees Robben koppelt het werkwoord immers aan ‘aajkes’; (geen vocaalkrimping); R Ze lòt erèège gèère bestrèùve .De Wijs – Ge zèt ’n aachteruit gezet menneke, ik zal jou wellus goed bestruive (verwennen) (20-03-1968); Cees Robben - ..Mister, ge mot er op tèèd wè aaikes onder lègge.. En al broeit ie ze vuil, toch mar bestruive... (19680628); Cees Robben – [mijn man is] ginne kaoie... mar ge mot ‘m wete te bestruive... (19651105); WBD III.3.1:260 'bestruiven' = vleien; WNT BESTRUIVEN Een woord dat in de oudere taal vaak voorkomt, maar altijd in oneigenlijke beteekenis. 1) iemand of iets bevuilen met uitwerpselen; 2) eene vrouw bedriegen en zwanger maken; 3) ... h) iemand bedotten, teleurstellen, hem bekaaid van iets af doen komen; een blauwtje laten lopen .WTT 2013 - De etymologie is onduidelijk. Waarschijnlijk is echter dat 'bestrèùve' gebaseerd is op het werkwoord 'struiven' (WNT). Het betreft dan de woordvorming van be+werkwoord, waarmee zoveel gezegd wil zijn dat het in het werkwoord uitgedrukte idee wordt toegepast op het onderwerp, en wel in meerdere mate. Zie bijvoorbeeld 'bestèùvere' hierboven. Daarnaast veel werkwoorden als 'bekijken, beroepen, beduiden, etc.' .WTT 2013 - Vooralsnog lijkt 'bestrèùve' in de hier bedoelde positieve betekenissen als 'verwennen' en 'vleien' dus een versterking van een onbekend werkwoord 'struiven' of 'bestruiven'. De oorsprong van de 'oneigenlijke betekenissen' (WNT) blijft onbekend. Waarschijnlijk is de eigenlijke betekenis dan toch 'verwennen', in de zin van 'met struif', pannenkoek of ander lekkers goed doen .zie strèùf
bestuiten, bestèùte, sterk werkwoord, bestèùte - bestôot - bestôote, "roemen, pochen op; Vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij bestöt; Ze bestöt der dòchter vusteveul. - Ze roemt haar dochter veel te veel .Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""hij wier nog bestooten ook (geloofd, geprezen)""; Bestuite doe ons vrouw mèn nie gemak want dan wor ik overmoedig zeese... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Boerkens uit den buiten; heerkens van et laand; zullen ons bestuiten; om den aawen traant. (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Kinkenduut, m’n bruurke’, 1941); Cees Robben – [dirigent over een stem in zijn zangkoor:] Anna Nuyten (...) daor kossie nie van stuiten... (19600414); Cees Robben – Ik heb ’n goei vrouw... En ik bestuit ze overal... (19741011); Stadsnieuws: Ge moet et nie zo bestèùte, daor wòrt ie mar grotseg van - Je moet hem niet zo (overdreven) prijzen; daar wordt hij maar verwaand van (051008); WBD III.1.4:429 'bestuiten', 'stuiten' = rijzen/loven; WBD III.1.4:193 'bestuiten = zijn tevredenheid betuigen'; WNT BESTUITEN - iemand of iets ophemelen, prijzen, gunstig er over spreken (in zuidelijke gewesten) .Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): bestuite - prijzen, waarderen ; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): bestùite - prijzen, loven; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - Bestuiten: prijzen, loven van iets of iemand goedspreken .J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): Bestuiten: iemand bestuiten = voordeelig van iemand spreken. Z.a .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bestèùte(n) zw.ww.tr. 'bestuiten', prijzen, loven .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BESTUITEN - bestoefen, grootelijks loven en prijzen, voordelig van iem. of iets spreken .Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): bestèùte (VII:24); In de bijzondere betekenis: naar het varken komen kijken (vlak voor of kort na de slacht) om het te prijzen."
bestuiveren, bestèùvere, zwak werkwoord, "betalen (afl. van geldstuk 'stuiver'); Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""ge mot et mar kunnen bestuivere"" (betalen); WNT STUIVEREN 2) in 't alg.: dokken en betalen"
betalen, petaole, betaole, zwak werkwoord, Henk van Rijen (1998): betalen
betalen, betaole, zwak werkwoord, betaole - betòlde - betòld, betalen; dan betaol ik den dòkter; belasting betaole; metêen betaole; Vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij betòlt .Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: gez. Beeter ene goeje betòlde as ene kaoje vur niks .Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: gez. Waor broeke zèn, betaole gin doeke .Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'betold'; Cees Robben: zó gaaw ge betòld hèt; Henk van Rijen: dè betòlt ie öt zen visjeszèkske; Van Rijen (1998): ook: petaole
betamen, betaome, zwak werkwoord, betamen; B betaome - betòmde - betòmd; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: et betòmt
betekenen, betêekene, zwak werkwoord, betekenen; Wè heej dè te betêekene?
betelen, beteule, zwak werkwoord, beteule - betulde - betuld, betelen, veldvruchten telen, bebouwen van grond; Cees Robben – Ik beteul zelf munnen hof en win veul. (19850517); ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij betult
beter, beeters, beeterder, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, beter; Pierre van Beek: nie beeters te weeten òf .. (= ... tenzij ik me vergis) (Tilburgse Taaklplastiek 123); Pierre van Beek: nie beeters te weeten òf .. (= naar mijn mening) (Tilburgse Taaklplastiek 171); WNT BETER C) Bijw. - In Zuid-Ned komt ook als bijwoord de bijvorm 'beters' voor; beeterder; beter (comparatief van goed); WBD III.1.2:410 'beter' = genezen
Bethlehem, Bètteljèm, toponiem, Bethlehem; Cees Robben – nie naor Betteljem... (19591224); Cees Robben – [over een vrouw:] Ze lekt net de ster van betteljem.. Jè, alleenig blinkt ze nie... schèène doese wel.. (19800105)
betijen, betijje, werkwoord, vrijwel uitsluitend als infinitief gebruikt in de uitdrukking: iemand of iets laten betijen; zijn gang laten gaan (ABN); Zen Trees wo nòr de huishaawbeurs,/ hij liet ze mar betije (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ene smèrlap blèèft ie)
betjoecht, betjoegd, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, "bij de hand; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""betjoegd - 't is ne betjoegde kairel (slim, bij de hand)""; WNT BETOEG(D) - rijk, uit de brand, goed af"
betonie, mertuntje, zelfstandig naamwoord, "PM sleutelbloem; marteunisje (?); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""meertuintje - Primula vere""; Henk van Rijen – 'mèrtuntje'- gewoon sleutelbloempje (Primula officinalis); WBD III.4.3:259 mèrtuntje - sleutelbloem (Primula veris); WBD III.2.1:445 'meteuntje' = petunia (Petunia hybrida); WBD III.2.1:447 'mateuntje' = primula (Primula vulgaris), ook genoemd 'sleutelbloem'; De bos pèèrse petuunekes/ die giestere nòg schôon stond/ leej naa as ene toddenhôop/ verrèègend òp de grond. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et begien van de kèndervekaansie); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - mertuntje - sleutelbloem; S.G. meteuntje (S.G. beteunie 186; betonie 42,185); Weij (T&T 38:88) mertuntje zelfstandig naamwoord 'sleutelbloem'. Heukels 1907, 199 geeft metuintje voor 'gewone sleutelbloem' een woord dat bij Van Dale en in het WNT niet vermeld wordt, maar een doorzichtige vervorming is van 'betonia'. Heuk. METUINTJE - gewone sleutelbloem (primula officinalis Jacq.); Betonie - Scrophularia nodosa L. - Helmkruid. Betonie - oude naam (N.H., G.H., Dod.) voor beteuniebloem, Betonica officinalis L. Heuk. MARTEUNISJE (Z.H.) - slanke sleutelbloem, Primula elatior Jacq. MEERTENSBLOEM (Achterh.) - sleutelbloem, Primula L."
betwijfelen, betwèffele, zwak werkwoord, betwèffele - betwèffelde - betwèffeld, betwijfelen; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'betweffelen'
beugel, beugel, zelfstandig naamwoord, WBD koe-kennef (houten of ijzeren koehalsband); WBD III.1.3:168 'beugeltas' = beugeltas
beugelbaan, beugelbaon, zelfstandig naamwoord, baan waarop de beugelsport bedreven wordt (zie 'beugele'); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “…dè keegelen ok al meej die beu…, die beugelbaone, dè ziede ok niemer, hè. Dè was vruuger zon, zon beugelbaon èn dè waare tweej van die ringe zôo boove mekaare, zak zègge,  hè, èn dan hadde zonne grôote, zonne grôoten bòl nèt asse naa zonnen beugelbòl hèbbe èn dan wassie nie zo grôot wòr ze nou meej keegele…èn dan moeste op enen afstand moeste probeere om allebaaj dur die beugels te gôoje èn die stonde dan meej zon pin in de grond…” (transcriptie Hans Hessels 2014)
beugelen, beugele, zwak werkwoord, "Van Delft - Nog wat ouderen vermaakten zich met ""beugelen"". Op menig Meierijsch dorp ziet men nog hier of daar zoo'n beugelbaan. Meest had men die te Tilburg bij de boeren, die wat achteraf woonden, en bij buitencafés. Een ruimte van vijf bij drie en halve meter groot was door planken omgrensd en daarin een leemen vloer met op een derde gedeelte vast in den grond een groote ijzeren ring. Eigenlijk drie ringen boven elkaar. De buitenste was iets grooter dan de ballen waar men mee speelde. Die bollen waren gedraaide hardhouten kanjers van zoowat vijftien centimeter middellijn. Men speelde op beurt af van het begin der baan met een slager. Die slagers waren zware planken met een handvat er aan gesneden, waarmede die ballen versjouwd werden, flinke spieroefeningen dus. Het doel was om den bal door den bovenste ring te krijgen, deze telde de meeste punten, de andere minder, wijl het dáárdoor werken der ballen gemakkelijker ging. Aan het boveneinde was de baan wat hooger voor het uitrollen der ballen. Met het beugelen brachten de buurtjongens zoodoende den Zondag door. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104; 16 maart 1929); Interview Jolen - 1978 - “Mar mist din ze beugele…Witte waor dè gedaon wèrd? Agge nouw de Diepestraot ingaot van Körvel èùt èn dan hèdde en rij höskes staon èn dè schaajt bij Gèèr van Aveldonk (?) dieje, op dieje punt wèrd dè mist gedaon van die, van die buurt zak nouw mar zègge”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)"
beuk, buuk, zelfstandig naamwoord, korte uu; beuk, beukenheg; Gaode wè meer links op dan vènde oerwoude van eikelen en buuke stamme... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); ...in [een] heg van doren mee hier en daor wè buuk er tussen. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Dialectenquête 1879: 'nen buuk; Cees Robben – Waor den buuk z’n voetstuk had.. (19610225); WBD III.4.3:114 buuk, buukenbôom - beuk (Fagus sylvatica); WBD III.4.3:191 buuk - haagbeuk; ook genoemd: haagbuuk, buukenhaag, buukenheg, rauwe buuk, gròffebuuk
beukenboom, buukenbôom, zelfstandig naamwoord, korte uu; 't Was 't goud van dikke bukenboomen, die as kerkzuilen geplaant stonden in 't sappige mos. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929); Van Rijen (1998): 'buukebôom' - beukeboom; WBD III.4.3:114 buukenbôom, buuk - beuk (Fagus sylvatica)
beukendreef, buukedreeve, zelfstandig naamwoord, meervoud, van ‘buukedreef’; beukendreven, beukenlanen; Cees Robben – Gif men mar buuke-dreven (19651224)
beukennoot, buukenotje, buukenutje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, beukenootje; V Variant: bukkenutje(V?); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): buukenootjes (sic); WBD (III.3.2:95) 'beukennootje', proen, kaajscheut, bòlbaaj = knikker; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BUKENOOT zelfstandig naamwoord vrouwelijk – beukenoot; Str. buukenotjes(2:43)
beul, bêûl, zelfstandig naamwoord, beul; Dirk Boutkan: plur: beule (36); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - 'den beul' = tandarts Beukers(blz. 25); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - 'den beul'= Bernard Janssens(blz. 47); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den beul van Gôol = Bas Goijaerts (blz. 40); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de pèèrdebeul = G. v. Huijgevoort(blz. 44); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den beul = Bernard Janssens (blz. 47); WND BEUL, in ouderen vorm BEUDEL, naast BODEL (Als Mnl. spelling boedel een scherplange oo weergeeft, resteert na d-syncope de basis voor een naglijder: boodel - booel - bôôl. )
beur, beur, zelfstandig naamwoord, loon, het bedrag dat een arbeider 'gebeurd' heeft; Anoniem – 1959 – ; Nillus lee zunne beur op toffel; zonder verder iets te zegge; (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)
beuren, beure, zwak werkwoord, beure - beurde - gebeurd, in ontvangst nemen; (geen vocaalkrimping); – slaog beure - een pak slaag krijgen; – dan kunde ze beure (dan kun je slaag krijgen); Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'vanwege den gebeurden dubbeltjespot'; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836):. BEUREN voor ontvangen, ... opnemen, innemen = heffen (schatting). Z.a .Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): beure - beuren: in ontvangst nemen: geld of slaag; WNT BEUREN - in ontvangst nemen; geld, zijn loon beuren
beurt, burt, zelfstandig naamwoord, beurt; Cees Robben: 'Toen was't de beurt aon...
bevaarbaar, bevaorbaor, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, bevaarbaar; Dirk Boutkan: (blz. 34) 'bevao(r)baor' of 'bevaorbaor'
bevangen, bevange, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, bevangen; WBD bevange - verkouden (v.e. paard) zie droes .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BEVANGEN ww - beklemmen, benauwen, v.d. adem of v.d. borst
bevelen, beveele, sterk werkwoord, bevelen; B beveele - bevôol - bevoole - vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij bevilt; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BEVOOL 2e hoofdvorm van 'bevelen'
beven, bêeve, zwak werkwoord, bêeve - bifde - gebifd, beven; B bêeve - bifde - gebifd; - ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij bift
bever, beever, zelfstandig naamwoord, "[niet uitgesproken als bèèver]; bever - stofnaam - uit Engels 'beaver' of Duits 'Biber'; Henk van Rijswijk - Bever: Namaak beverhuid. Een sterk aan één zijde geruwd en gestreken wollen weefsel in 8-schachts versterkte kettingsatijnbinding geweven met hardgedraaide ketting en iets losser gedraaide inslag. Soms ook geweven in 5 schachts inslagsatijn. Gebruikt voor sportkleding of winterbedrijfskleding. De boven- en de onderzijde zien er geheel verschillend uit .(Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954); WNT – lemma Bever II (1900) - Bij KUYPER (Technol. 2, 270 ) wordt bever vermeld als naam van eene katoenen stof met het voorkomen van dik, grof en langharig laken: waarschijnlijk eene navolging van eng. beaver in den zin van ""a felted cloth, used for overcoats etc."" (MURRAY 1, 745). ; J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Biber. Van oudsher zeer gewilde pelssoort. (Bever). In Europa levert Duitschland de meeste vellen. Roodachtige kleur. Platte staart. Door overgroote jacht op het dier, is de kans op uitsterven zeer groot. Biber of bever. Grof, sterk geruwd en daarna geschoren wollen of katoenen weefsel voor onderkleeding. Effen binding. Donkere kleuren."
bewaken, bewaoke, zwak werkwoord, bewaoke - bewòkte - bewòkt, bewake; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): bewòkt
bewaren, bewaore, zwak werkwoord, bewaren; B bewaore - bewaorde - bewaord; - geen vocaalkrimping; – Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Die zenèège bewaort, bewaort gin ròt appel .– Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: As g'oewèège goed doet, dan doedet gin ròt appel .– Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Die wè bewaort, die heej wè .– Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Moeite bewaord èn kòste gespaord. (bij weigering v.aangeboden dienst); Cees Robben: onze paa en ons moeder hebbe me onder de stölp bewaord; WBD III.1.4:335 'bewaren' = in acht nemen; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BEWAREN - goed blijven, bewaard kunnen worden, Fr. se conserver: Perzen en appelkokken bewaren nie' lank. Ook: houden.
bewegen, beweege, sterk werkwoord, bewegen; Daor bewigt iets; B beweege - bewôog - bewooge; - vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij bewigt
beweren, bewèère, zwak werkwoord, beweren; B bewèère - bewèèrde - bewèèrd; - geen vocaalkrimping
bewijs, bewèès, zelfstandig naamwoord, bewijs
bewijzen, bewèèze, sterk werkwoord, bewijzen; B bewèèze- bewêes- beweeze; - in tegenwoordige tijd geen vocaalkrimping
bezadigd, bezaajeg, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, WBD III.1.4:439 'bezaaiig' = sober
bezeiken, bezèèke, zwak werkwoord, bezèèke - bezêek - bezeeke, Van Rijen (1998): bedonderen; niet meer bijkomen van de lach; met vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: bezèkt
bezem, bissem, bèssem, bissel, bissum, zelfstandig naamwoord, "bezem van heide of brem; WBD (III.2.1:303) haajbissem - heibezem; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HEIBESSEM zelfstandig naamwoord mannelijk: - heidebezem, bezem van heide gemaakt.; Dialectenquête 1879: mit den bêssem kère - met den bezem keeren; Brabantius (1884) - Bèssem m., bezem. (Onze Volkstaal, 1882, nr.4; Woordenlijst der Noord-Brabantsche Volkstaal) .Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""Hij hee van naacht op den bessem gereejen"" - hij heeft diarree gehad; Stina kwaam aongeloopen mee den bessem in d'r haanden... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); ""Mien, gaaw 'nen bessem gevat en den herd wè bijgeveegd, 't geestelijk komt!” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); De Wijs – ….en lillik as ze is, as ge ze op unne bessem zet gao ze zô de lucht in (23-09-1970); Van Delft - ""Het is 'ne freete (trotsche, hoovaardige, fatterige) meensch, da kan d'm aanzien, mar zij is zó'n interessaant (gierig) wijf, da ze 'n dubbeltje deur zou bijten, al was 't dè ze van ouwerdom op d'r taandvleesch liep"", sprak de een en de ander antwoordde gevat met de woordspeling: ""Dè doen nou al d'r bessems (bezems) en vegers al."" Dit is: Die trotsche man had dus een gierige vrouw en de bezems werden versleten tot op het hout. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); WBD III.1.2:260 'op de bessem rijden' = diarree hebben; WNT BEZEM, gewest. beuzem, en vooral in zuidel. dialecten BESSEM; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BESSEM, mv. bessemen en bessems - bezem; Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BEZEM - bèsem; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BESSEM zegt men hier voor bezem. Kiliaan heeft beide. Z.a .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bèssem zelfst. nw. m. - bezem; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): bessem - bezem; bissel, Frans Verbunt: bezem van takken; WBD ovenbezem (werktuig om een bakkersoven te reinigen); Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: gez. Die kan gòn staon wòr den bissemsteel stao (werkeloos, in de hoek); Cees Robben: as ge die kernollie op enen bissem zet, gao ze de lucht in; ; Cees Robben – Ik ben naa vèèf en dartig jaor bij de Reiniging en ik heb nog aaltij munne irste bissum... (19720310); Cees Robben – Mina.. as gij ’t werken het uitgevonden... Dan freet ik den bissem meej steel en al op... (19780203); Hij maag staon waor den bissum stao/ tis nèt ene Sintreklaos/ want hullie Trees kwèkt hil den dag:/ Vrouwe zèn èège baos. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè zôn ze wèl wille); Elie van Schilt - Och as ge is wiest wet wij allemol zagen as we naor school gingen, de straotveger die mee zunne takkenbissum al vruug stond te vegen, ut waren toen allemal nog kenderkopkus, ut miste vervoer ging nog mee perd en kèèr, dus er laag veul peerdestrond op straot, was die tussen de kaaien gereëien, aon dun aachterkaant van zunne bissumsteel zaat unne ijzere ring om de steel, die kon dan nie splitsen, en daor krabde hij de perdestrond mee van de kaaie. (Uit: ‘Alles is aanders’; CuBra ca. 2000); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): stikt is ene steel in diejen bissem; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - et vèùl gao vur den bissem (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1965)- humoristisch opmerking als men iemand voor laat gaan; De moeder drèntelt irst wè rond/ mar dè duurt ok nie lang/ Ze vat enen bissum en enen dwèèl/ wil steeveg òn de gang. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ochèèrm, die moeders... ); WBD III.4.3:368 bissemhaaj - struikhei (Calluna vulgaris), ook genoemd: haaj of buunderhaaj; WBD (III.2.1:299) bissem = schobbezem, ook 'luiwaoge'; WBD (III.3.2:315) 'de bezem uitsteken' = idem (z.a.); Dirk Boutkan: (blz. 20) bissem; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BISSEM, BIZZEM, BIZEM zelfst. nw. v. - bezie, bes, bees, Fr. baie"
bezemen, bisseme, zwak werkwoord, Frans Verbunt: bezemen; ook 'bèsseme';  ...hoewel ge iemes die aachter den zisdaogen-koning twiddes wordt, toch niemer meugt wegbesemen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929)
bezig, beezeg, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, bezig; WBD III.1.4:352 'bezig zijn' = idem; WBD III.2.2:31 'bezighouwerke' = nog niet zindelijk (kind)
bezijden, bezije, voorzetsel, bezijden, naast; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “En dan had ze smèèreges asse dan die kiest daor, diejen dèksel omhôog di, had ze zon blaos bezije op dieje mond zitte, dan was die, die middelsèène òn et wèrreke gewist òf zôo…”
bezoek, bezuuk, zelfstandig naamwoord, bezoek; WBD III.3.1:37 'bezoek', 'visite' = bezoek; WBD III.2.2:5 'mina is op bezoek' = menstrueren; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BEZUUK - bezoek, Fr. visite
bezoeken, bezuuke, sterk werkwoord, bezuuke - bezócht - bezócht, "bezoeken; korte uu; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): bezuuke; Van Delft - ""Ge kunt er wat mee bezoeken"" wordt gezegd om aan te duiden, dat men veel moeilijkheden en trubbel ergens mee ondervinden kan. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Dialectenquête 1879: Waannir komd u bruur jaaw bezuuke?; WBD III.3.1:38 'bezoeken', resp. 'opzoeken' = bezoeken; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zw.ww.tr.- bezoeken; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BEZUKEN - bezoeken, fr.visiter; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BEZUEKEN voor bezoeken. Het is geene vervalschte, maar verouderde uitspraak, want het komt aldus bij Kiliaen: voor, hoezeer hij aldaar op 'besoecken' verwijst."
bezoeliën, bezoelieje, zwak werkwoord, bezoelieje - bezoeliede - bezoelied, Veel met kleine kinderen optrekken; Van Rijen (1998): aansukkelen; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zw.ww.intr. 'bezoeliën' - baby's wassen en bakeren, meer algemeen: veel met kleine kinderen optrekken
bezorgd, bezörgd, bijvoeglijk naamwoord, bezorgd; Mòkt oe mar nie bezörgd - maak je maar geen zorgen; WBD III.1.1:75 'bezorgd kijken' = fronsen; WBD III.1.4:280 'bezorgd' = idem; WBD III.1.4:336 'bezorgd zijn' = zorgen voor; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BEZÖRgd bvw - zorgzaam: Vader is 'nen bezörgde meens (thans nagenoeg verouderd)
bezwaai, bezwaai, zelfstandig naamwoord, gevaarte; Wèn bezwaaj, zónne kènderwaogen in hèùs!; WBD III.1.4:382 'bezwaai' = drukte; 392 'bezwaai' = kouwe drukte; WNT BEZWAAI - beweging, ook (noodelooze) drukte, poeha; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): bezwaai - karwei; moeite; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BEZWAAI (Bezwèèj), v. gevaarte, omvangrijk karwei; 'n hil bezwèèj; mijn spelling is enigszins willekeurig; van Fr. 'besoin'? WNT heeft 'gezwaai': zwaaien met de ermen, omslag, omhaal, drukte .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfst. nw. o. 'bezwei, bezwaai' 1) beweging, (nodeloze) drukte; 2) iets dat groot en enigszins onhandelbaar van vorm is .Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): bezwaaj - onhandelbaar iets
bezweet, bezwit, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, bezweet; Vocaalkrimping; Hoeufft: 'bezwit' voor 'bezweet'
bezwijken, bezwèèke, sterk werkwoord, bezwijken; B bezwèèke - bezwêek – bezweeke; - in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij bezwèkt
bianco, piejankoow, zelfstandig naamwoord, overdreven netjes gekleed; Pierre van Beek: in de piejankoow zèèn - kon een vrouw zeggen die er buitengewoon netjes uitzag (Tilburgse Taalplastiek 181, zonder uitleg); Brabantse Spreekwoorden, Mandos: in de piejanko zèèn - in de puntjes zijn, er buitengewoon netjes uitzien; Mogelijk naar het Italiaans 'bianco', dus 'in het wit' ?
bidden, bidde, zwak werkwoord, Dirk Boutkan: bidde - baad - gebeeje (ook zwak); WTT 2012: ook de verleden tijd 'bidde' komt voor: En aaw vrouwke in et zwart,/ dè dè van bèùte kos,/ die bidde veur, tien weesgegroeten... (Henriëtte Vunderink; Zoas ik et as kèènd beleefde; k Zal van oe blèève haawe, 2007); zie baad; Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BIDDEN - bide, wkw (bide, gebit); 1. bidden - een gebed doen, smeken; Waor bij daag den boer gebeeën/ heej om zegen op den zaoi... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Maonnaacht’,  1932; En as ik m'n aovondgebed nie gebejen ha en m'n drie kruiskes nie gemaokt ha veur ik te bed gong, dan ha'k et er nie leevend afgebraocht. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’’t Spook’; NTC 3-1-1940); Audioregistratie 1978 - En as dan gewoon et rôozenhuuke afgelôope was, dan wèrd de littanie gebid èn dan moeste op oew knieje, dan zaate zôo op, op oew knieje op de bank teege de muur òn te kèèke… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Daor wier wel elke dag veur de school begon gebid. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Allêen bij ons moeder ha dè bidde niks geholpe, ze waar toch dôod gegaon, dus òn de wèèrde van dè gebid twèffelde ik sindsdien allang. Ons moeder ha nie dôod meuge gaon. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); …en waarde gij wir van die dôodzonde aaf, agge de penitentie, mistal drie Onze Vaders en drie Weesgegroeten gebid hadt. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bidde(n) - bidde - gebid 1) een gebed doen tot God; 2) verzoeken, uitnodigen enz. Z.a .Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: gez. Dè zèn maleure, dòr moete vur bidde .2. op de uitvaart uitnodigen; Cees Robben: Ze was tòch kaod dè zij nie gebid was;  óp de kèès gebid (kaas = de maaltijd na de begrafenisplechtigheid); WBD (III.3.3:318) 'het aanzeggen' = rouwbrief; WBD (III.3.3:323) 'bidden' = op de begrafenis uitnodigen; ook 'aanzeggen'; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): BIDDE - op de uitvaart verzoeken. Z.a .WNT II II. kol 2528, 4) 'ter begraaffenisse te bidden'; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BIDDEN fr. prier, bidden; de lieden mondeling op eenen lijkdienst uitnoodigen; ook: te lijk bidden .3. opzitten; WBD (III.2.1:486) bidde = opzitten v.e. hond; ook: schôoje, opzitten, mooi zitten, schoon zitten; baad; enkelvoud van verleden tijd van 'bidde': bad; Cees Robben: zis keer den 'paoternoster' baad ze in de liste mis; Cees Robben – En ik baad meej... (19601111); zie bidde; gebeeje; van bidden (naast 'gebid'); zelfstandig naamwoord meervoud van gebèd, gebed; 'k hè veul geleeje; ok veul gebeeje; ik zee tevreeje (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Ouwe man’, 1938); gebeden; Cees Robben – we hebben nie gebid... (19670428); Cees Robben – Daor wier gevrukt, gezwit, gebid... (19610915); Cees Robben – Ik ben sjuust op de kèèès gebid... (19590328); Cees Robben – Zèède gij ôôk op de kèès gebid.. (19700814); Henk van Rijen –  gebeden, aangezegd; MTW 'K-zèè nie gebid' - Ik heb geen bericht gekregen van het overlijden
bidhuis, bidhèùs, zelfstandig naamwoord, bidhuis; LDM: Eertijds had iedere buurt haar bidhuis, meestal, als het kon, gevestigd in een boerenwoning omdat deze gewoonlijk meer ruimte hadden in - zoals men dat toen noemde - een open voorhuis. (…) Daar werd iedere Zondag de rozenkrans gebeden. In de Meimaand gebeurde dit iedere dag, maar dan werd ook het Mariabeeld, op kosten der buurtbewoners, extra versierd. Was er van de omwonenden iemand voorzien van de laatste H.H. Sacramenten dan werd ook in het bidhuis gedurende drie avonden de rozenkrans gebeden. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 1 ‘Wijkbuurten in vroeger dagen; NTC – 8-11-1950); Audioregistratie 1978 - Dè was ok môoj! Asser, asser iemand dôod was èn dan wasser en bidhèùs èn dan hadde daor en paor stoele èn daor li en plangk ooverheene zôo in de ronde. Èn dan kwaame de mènse dan saoves bidde! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
bidprentje, bidprèntje, zelfstandig naamwoord, gedachtenisprentje, doodsprentje; GG liegen as en bidprentje
Biechtstoeltjes, biechstuultjes, biechtstuultjes, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, meervoud, "(de) biechstuultjes/biechtstuultjes; toponiem; biechtstoeltjes; Frans Verbunt: muur van den Atteljee, bekend bij vrijende paartjes; Lauran van Hezik (e-mail aan WTT 20110526) – De biechtstuultjes waren inderdaad bij een grote muur, maar niet bij d’n atteljee. De bewuste muur was de begrenzing van de tuin van het Fraterhuis en het Jongensweeshuis en stond in de Fraterstraat en wel in het gedeelte vanaf de Lange Nieuwstraat tot aan de afbuiging naar rechts, waar de Fraterstraat uitkwam op de Gasthuisstraat, vlak bij de overweg. Het was een muur met om de paar meter een dikke aan de straatkant uitstekende pilaster en men kon dus aan beide kanten van die pilasters staan te knuffelen, zonder dat het paartje aan de andere van die pilaster dat zag. Vandaar de naam ""biechtstuultjes"". Ik weet niet of de muur er nog staat, maar destijds woonde ik in de parochie Gasthuisstraat en ik zat in de Stedekestraat op school. Dat was nog voor de 2e wereldoorlog en in het begin van de oorlog. Als kleine deugnieten gingen wij dan wel eens stiekem kijken .Toos van Poppel-van Es (e-mail aan WTT 20110526) – Tussen het spoor en het fratershuis met drukkerij zwijsen liep een straatje het fratersgat dat na deze gebouwen afboog naar de lange nieuwstraat en dan fraterstraat heette. Dat fratersgat liep dus ook door achter het gasfabriek, postkantoor en het St. Annahofje (later de medeklinker) Dat was een dikke gemetselde muur met mooie nissen in een boogvorm. Dat waren dus de biechtstoelen. En er werd heel wat afgevreeën in de biechtstoelen .– Van 'De Biechtstuultjes' is tot op heden geen goede foto gevonden. Hieronder een foto uit het begin van de jaren zestig met daarop de restanten van De Biechtstuultjes."
bieden, bieje, sterk werkwoord, bieje -(booj - gebóje, ik biej, gij/hij biedt bój gebôoje) .Dirk Boutkan: bieje - bój/booj - gebóje; zie ook zin 114, blz. 100; (75) ik bie / bied; Der bôoj gin man hogger .A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): bieje, ik biej, gij/hij biejt, wij bieje; bôoj, gebôoje; WBD III.3.1:54 'bieje', 'loven en bieje, handelen, handel drijven, sjachelen, aanprijzen' = loven en bieden; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BIE(D)EN, BEE(D)EN - een bod doen op iets, Fr. offrir; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bieën - bieden st.ww.tr. gebooie; Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BIEDEN - bie, wkw (boi, geboje); boj; verleden tijd van 'bieje'; bood - ook de lange vorm 'bôoj' komt voor; Henk van Rijen: der boj gin man hogger (boj/ bôoj); bôoj; verleden tijd van 'bieje', 'bieden'; bood; Der bôoj gin man hógger; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ik bôoj , ik hèb gebôoje; - verleden tijdsing. van 'bieje'. hiernaast ook de verkorte vorm 'boj'; - J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOI - 2e hoofdvorm van 'bieden'; ook: boo, booi, biedde en beedde.
bier, bier, zelfstandig naamwoord, "bier; Van Delft - Wat ""een vaatje zuur bier"" is, zullen de ouwe vrijsters zelf het minst gaarne uitleggen; die zouden mogelijk nog het liefst voor ""'n hipje"" aangezien worden in de hoop er zoodoende nog een ""aan den haak te kunnen slaan"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Hij fiedelde mar van tierelierelier; en zaogde rauw kris-kras; en ie dronk 'n stevig pötje bier; as 't geen jenever was . Z'n ooge blonken as van glas; en gluurden deur 'n kier......; ze dreven, - as 't geen snevel was, -; ze dreven rond in bier!; (Piet Heerkens – ‘Jan Viool’ in: ‘D’n örgel’ – 1938); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - et slèèchtste / kaojste bier is aaltij nòg beeter as et biste wèèrk (Pierre van Beek:-TT ' 71) - je kunt beter slecht bier drinken dan goed werk hebben; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - zakken as brèùn bier (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1966) - snel minder worden; Frans Verbunt: kastelein, tapt ene pòt vant biste bier want onze grotvadder is dood; Cees Robben: ''n glas bier zôo grôot as mèèrege hil den dag'; Dirk Boutkan: 'goet vur d bier' (??)"
bierbors, bierbòrse, zelfstandig naamwoord, Van Rijen (1998): stroafval, kort stro
biertje, bierke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, biertje; uitdrukking -  klèèn bierke - klein gedoe, schriele houding; korte ie; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): Spr. 'Dat is geen klein bier'- dat is geen kleinigheid, dat is de moeite weerd.
biest, biest, zelfstandig naamwoord, biest, eerste melk v.e. kalfkoe; Dialectenquête 1879: biest; WNT BIEST - De eerste melk v.e. zoogdier, nadat het heeft gebaard.
Biest-Houtakker, Biestenhoutakker, toponiem, Biest-Houtakker; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn toen zèn wij op de schòtse, zèn wij nòg ôojt oover et kenaol gereeje gienderwèèd nòr den Biestenhoutakker toe toendertèèd…”
bietebauw, bietebaawe, zelfstandig naamwoord, meervoud, van oorsprong betreft het een zelfstandig naamwoord: bietebauw; WNT – lemma BIETEBAUW - In toepassing op verschijnselen die vrees aanjagen. znw. m., soms onz. Een woord als boeman, bullebak en derg.: een spook waarmede kinderen worden bang gemaakt. Men vindt ook bijtebauw, maar het is niet waarschijnlijk dat men hier eene samenstelling met bijten moet aannemen, althans DE BO [1873] geeft bijdebauw, bijbauw, biebauw, pikkebauw: uit enkele dezer vormen kan bijtebauw door volksetymologie zijn ontstaan. Naast bietebauw zijn nog andere vormen aan te wijzen, b.v. bieteman, en waarschijnlijk ook bietebeer (zie beneden). In het Engelsch heeft men in den zin van spook een woord bug, dat van Keltischen oorsprong schijnt te zijn, en daarnaast bugaboo, dat men houdt voor de Engelsche vervorming van een Keltisch compositum, alsmede bugbear. Eene zekere gelijkenis tusschen bietebauw, bietebeer en bugaboo, bugbear is niet te ontkennen. Verschillende synoniemen van bietebauw vindt men onder Boeman (Dl. III, kol. 149) .Cees Robben – Den felle wilde wend/ zôô gromt en bietebaauwt (19600909)
biezemortelen, biezemòrtele, zwak werkwoord, "WTT 2017: poepen; conform Daamens opgave, Handschrift Tilburgs (1916): ""biezemortelen - ik mot eerst is gon biezemortelen (poepen)"". Afgeleid van de plaatsnaam Biezenmortel (nabij Helvoirt), maar om on onduidelijk reden."
biezen, bieze, bizze, zwak werkwoord, bieze - biesde - gebiesd; bizze, bisde, gebisd, WBD met opgeheven staart rondlopen (van koeien); zie 'bizze'; korte ie; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bizze zw.ww intr. - onrustig met opgeheven staart door de wei rennen (van koeien en kalveren gezegd die door bauwen geplaagd worden) .A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - biezen, bijzen, bizzen - wild rondlopen; WNT BIJZEN - van vee: door de weide rennen, vooral wanneer het tochtig is of door de hitte of door insecten wordt geplaagd. Van menschen: (driftig) loopen.; bizze; op de loop gaan (omdat anderen ook lopen); Brabantius (1884) - Bizzen, het rondloopen der koeien met opgeheven staart. (Onze Volkstaal, 1882, nr.4; Woordenlijst der Noord-Brabantsche Volkstaal) .Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: gez. Hij gao nie bizze vur d'irste baaw. - Hij gaat voor de eerste horzel niet op de loop .WBD bieze - met opgeheven staart rondlopen (van koeien); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - 'daor gaoget heene' zi den boer, èn zen öske dè bisde (N. Daamen - Handschrift 1916); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BIZZEN, BIZEN (korte ii) - driftig loopen met den steert in de hoogte, van rundvee dat tochtig is of door de hitte gekwollen wordt .K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - Biesen: Dit wordt gebezigd van ene koe, die met de staart in de hoogte al wild door de weide loopt .Dumbar BISZEN, BISSEN, idem; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BIZZEN onov.ww., verwant met 'bijster', gezegd van koeien ... z.a .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bizze -onrustig met opgeheven staart door de wei rennen
big, bag, zelfstandig naamwoord, WBD jong varken, big, ook genoemd 'big', 'kuuske' of (Hasselt:) 'kab'; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BAG - m. big; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): Naast 'drift' in T, ook 'kuuske' en 'kap/kabbe' rond T, alsmede 'bag' in een gedeelte v. Midden-Brabant, (blz. 153, krt. 86); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - bag - big, mnl. bagghe; WNT BAGGE 3) zie BIG
biggen, bagge, zwak werkwoord, bagge - bagde - gebagd, WBD (Hasselt) jongen, biggen ter wereld brengen, ook 'kabbe' genoemd; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BAGGEN - onoverg. werkwoord. - een toom biggen ter wereld brengen .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bagge(n) zw.ww.intr. baggen werpen 'De zog moet korts bagge' .Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): BAGGEN zelfstandig naamwoord - biggen; WNT BAGGEN zie 'biggen' - jongen werpen
bij, bie, zelfstandig naamwoord, bieke, "bij; R.J. 'er kwaam 'n bieke brommen'; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): biejekörf; Al is zo'n bieke nog zo klein, 'z is krek as d' auwe biekes zijn. (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘De bie zit op de blom’, 1932); M'n biekes zie ik geere gaon; van blom toe blom, en aaf en aon; toezjoer en toepartoe en vlug; de blumkes aaf en weer terug; van zoeme zom; weerom; van blom toe blom .(Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Iemker-lieke’, 1938); ...en den boer wees naor den bieënstal mee z'n pijpke. ""Daor heb ik nog veul plezier aon, aon m'n bieje. 't Is zoo gezellig om in et zunneke neffen den biejenstal te gaon zitte en te luisteren naor al dè gezoem en 't ruukt er zoo lekker rondom de körve.” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Aon die blommen / hong die bie (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘De bie’, 1941); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - bie - bij (insect); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bie, zelfst. nw. vr. - bij; Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BIJ - bi, zelfst. nw. vr, mv: bie, verkleinwoord: bi:ke; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BIE zelfst. nw. v. bij, Hgd. Biene, Fr. abeille. in samenstellingen gebruikt men altijd 'bie', nooit 'bieën': bieboer, biehal, biekaar, biekorf, -man .WNT BIJ, daarnaast 'bie'"
bij, bè, bij, bijwoord, voorzetsel, bij; Toe teej toe haj bèm. - Zelfs thee had hij bij zich .CiT (71) 'Kem bemme'; Met vocaalreductie ontstaat 'bè' uit 'bij' in o.a. bèdehaand en werkwoorden als bèhaawe, bèlappe, bèpèère, bèschiete (cfr. Dirk Boutkan: 41); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): BÈ vz: bij;
bij hem, bèm, samentrekking, van 'bij' en 'hem'; Frans Verbunt: bij zich (uit 'bè' + 'em'); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): bèm, vz. bij zich
bij jullie, böllie, samentrekking, bij jullie
bij ons, bons, samentrekking, bij ons
bijbel, bèèbel, zelfstandig naamwoord, bijbel
bijdehand, bèdehaand, bijvoeglijk naamwoord, bijdehand; Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: gez. Bèdehaand as en vrouwehaand èn en pèèrdetaand .De Wijs – Zij is aaltij haontje de veurste gewist, echt bèdehaand; ze vree mee d’ur zistien al thuîs en mee ’t trouwen mos ze ôk hard lôope… (10-03-1967); WBD bèddehaandsketier - linker voorkwartier v.d. koeie-uier; WBD bè de haand - linkerkant van het paard, ook genoemd 'óndehaand' of 'van de haandse kaant'; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - hij is bèdehaand as en pan zónder steel (Pierre van Beek:-Tilburgse Taalplastiek 19 64) - spreekwoordelijke vergelijking: hij is dom.
bijenboer, bieboer, zelfstandig naamwoord, imker; lange oe; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BIEBOER - een man, inzonderheid een landbouwer, die bieën houdt
bijendief, biediefke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "koolmees (Parus major); Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): biedief - koolmees; Van Delft - - Als wij des zomers vogeltjes gaan zoeken dan ""gaon we veugeltjes zuuken"" en we vinden ""veugeltjes op aijkens en mee naokte jong van bremkwetjes, piedieven, kweiken, schrijvers, kakeluutjes, blaauwkupkes, merkoven, koolmees, enz."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Cees Robben - ...meej biediefkes (19600708); Stadsnieuws: Biediefkes ziede swènters aatij in pòrkes dur den hòf bèùtele. (210210) Koolmezen zie je 's winters altijd paarsgewijs door de tuin buitelen .WBD III.4:1: biedief - koolmees (Parus major); Str. biedief (2:61); Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): biedief - koolmeesje (III:34); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): biediefke - koolmees (Parus major); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BIEDIEFKEN zelfst. nw. o. - vogel, vliegenvanger, Muscicapa; WNT WNT II, 2565, BIJ 4) In sommige samenst. schijnt BIJ de beteekenis te hebben van VLIEG, t.w. in 'bieknapper', hetzelfde als fr. gobe-mouche, een vogeltje dat op vliegen aast, ook 'vliegenpikker' geheeten (zie CORN. VERVL. 229); wsch. is daarmede synoniem het bij HOEUFFT (Bred. T. 717) vermelde 'biedief' .J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): Klein vogeltje, door de landlieden aldus genaamd, niet, gelijk van zelf spreekt, omdat het op de bijen, maar op de vliegen aast. Z.a."
bijenkorf, biekörf, zelfstandig naamwoord, bijenkorf; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): biejekörf; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfst. nw. m. - bijenkorf; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BIEKÖRF zelfst. nw. m. - bijenkorf; fig. kegelvormige zomerhoed
bijenman, bieman, zelfstandig naamwoord, bielui, "bijenhouder; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""bieman - ijmker; bielui- ijmkers"""
bijhouden, bèhaawe, sterk werkwoord, bijhouden
bijkans, bekaant, bekaanst, pekaant, mekaanst, bijwoord, "bijna, bijkans; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'mekaanst'; Cees Robben – Zô wè van m’n eigen, bekaant de sigaar.... (19540403) ; Cees Robben – Ik heb er naa bekaant al tien... (19580705); Cees Robben – Bekaant unne plezaante klaant... (19811127); Cees Robben – Is ie al dreug, Drieka..? Bekaant, Miena.. Af en toe verliest ons broekpoeperke nog wel is wè... (19850412); Cees Robben – Ze stond er zôô breed bij mee d’r braoi dewwer bekaant mee gedrieje aachter kosse... (19861003); De Wijs – (gehoord over ’n kind dat pas loopt en praat) Is ie al dreug? - Bekaant, zo af en toe verliest ie nog wel is wè (16-01-1975); Henk van Rijen: bekaant aflèggesgerêed - stervende; Piet van Beers – ‘Visse’: 't Is bekaanst 'n jaor geleeje/ dè menne maot is overleeje./ Ik denk daor steeds opnuu wir aon/ Ak m'n vistèùg in de schuur zie staon. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Opeens schrokken we ons èège kepot van enne knal, we gingen bekaant zelf de lucht in. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); ...ik geleuf dè alleman ont klòttere waar, et waar ommers bekaant Siendereklaos. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); Teegesworreg kan bekaant alles. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); WNT BIJKANS - bekans, bijkant, bekant; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): bekant (II:40); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): BEKANT - bijwoord. bijna; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BEKANT bijwoord., bijkans, bijna: 'nog nie bekant' - op geen stukken na .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bekant bijw. bijna (Zie WNT bijkans); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BEKAN, BEKANST, BEKANT bijwoord - bijkans, bijna, Fr. presque; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - bekant - bijna; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): bekant; pekaant; Dekens hèk dan ok pekaant nie mir noodig… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); - Pekaant aon alle groot plezier zit innen bitteren naosmaok. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); ... ’t wor pekaant hil de dag nie licht nie. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Henk van Rijen (1998): bijkans, bijna; mekaanst; bijna, bijkans, 'bekaan(s)t'; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – ""t schilt mekaanst de helft' - mekaanst (passim)"
bijkeuken, bijkeuke, zelfstandig naamwoord, bijkeuken; WBD (I.I:64) goot, moos (hs K183), washuis, huis; WBD (III.2.1:79) noemt onder 'achterkeuken' geen Tilburgs equivalent
bijl, bèèl, zelfstandig naamwoord, bèltje, bijl, 'hakbèèl'; et bèèl (onz.) - dus: het bijl; ’t Bijl staot er om zoo te zeggen al tegenaon. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): Het volksgebruik verandert op verscheidene plaatsen de geslachten der naamwoorden: het bijl. Z.a.; bèltje; bijltje; WBD (II.2731) 'béltje' - handbijl; WBD (III.2.1:250) ' bijltje' = bep. hakmesje; ook 'Kapbijltje'; - verkleinwoord van 'bèèl' (met vocaalkrimping)
bijlappen, bèlappe, zwak werkwoord, Frans Verbunt: inzet verhogen; verklikken; bijbetalen; Van Rijen (1998): bijbetalen, verraden; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BIJLAPPEN - bijvoegen: Lapt er nog 'ne frang bij, dan is 't verkocht .Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): bèlappe - bijlappen: er inluizen; inzet verhogen
bijleggen, bijgeleet, werkwoordsvorm, van ‘bijlègge’; bijgelegd; goedgemaakt; Cees Robben – Mar ast bijgeleet is... (19631122)
bijlichten, bijlichte, zwak werkwoord, "bijlichten - overdrachtelijk: iemand de waarheid zeggen; Van Delft - ""'t Ies goed dè 'k nie thues was, aanders ha'k 'm iets bijgelicht"": 't Is goed, dat ik niet thuis was toen hij kwam, anders zou ik hem eens terdege de waarheid gezegd hebben. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Pierre van Beek – Iemand ""bijlichten"" is iemand de waarheid in het gezicht vertellen. Zo kan men horen: ""'t Was mar goed dè-t-ie nie thuis was, aanders zou ik 'm 's bijgelicht hebben!"" (Tilburgse taalplastiek 15 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 5 juni 1950)"
bijperen, bèpèère, zwak werkwoord, Van Rijen (1998): een afranseling geven
bijschieten, bèschiete, sterk werkwoord, bèschiete - schôot bij - bijgeschoote, bijschieten; - …mar wè za't er aon beschiete… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); R korter zijn (van een route); R Dè schiet tòch zó bij, as ge binnendeur gaot.
bijten, bèète, sterk werkwoord, bèète - bêet - gebeete, bijten; Bèttie ak em aaj? = Bijt hij als ik hem streel?; ...mèn schonste Tilburgse spreuk. Die gao zôo: ‘Bèttie akkum aaj?’ (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); De Wijs  – Kwô dettie oe béét (feb. 1962); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - nòg gin strooj kunne bèète ('77) - arm zijn; Henk van Rijen: kwottie oe bêet - ik wou dat hij je beet; — bèète - bêet - gebeete; — Vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij bèt; Dirk Boutkan: (blz. 40) verl. tijd bêet, maar: bitte gij?; bèt; bijt; Cees Robben: Bèt ie ak em aaj?; - 2e + 3e pers. enk. van 'bèète'; bêet; verleden tijd van bèète; beet; bètjoeoe; samentrekking van bijt hij [een hond] je (Cees Robben 19550528)
bijtijds, betèds, bijwoord, bijtijds; Cees Robben – [Drees heeft] beteds den A.O.W. nog uitgevonden.. (19871126); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BIJTIJ(D)EN en BIJTIJDS bijwoord - somtijds, Fr. quelquefois .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BIJTIJD, BIJTIJDS bijwoord - intijds
bijvoorbeeld, bevurbild, bevobbeld, bevorbild, bijwoord, bijvoorbeeld; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'bevurbild'; 'bevorbild'; 'bevurbild'; gd2000 'Lopt bevobbeld saoterdags mar es oover de mèrt.'
bijzonder, bezunder, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, bijzonder; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): bezunder (passim); Want we hèbbe iets bezunders/ wè nog niemand aanders had/ wij hèbbe bij en buike rèègen/ kenaole midde in de stad. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: We han nòg meer); Cees Robben – En hoe bezunder moet ’t bezonder onderwèès na eigeluk zèèn..? (19770318); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BEZONDER, BEZUNDER, bijzonder, fr. particulier: 't is nie' veul bezunders. BEZONDERSTE, BEZUNDERSTE - voornaamste, Fr. principal; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): biezunder
bikkelen, bikkele, zwak werkwoord, "Van Dale – met bikkels spelen; N. Daamen - Handschrift 1916 ""bikkelen en bonken - meisjesspel met vier bikkeltjes en een bol, de vier zijden van het bikkeltje heetten: stantjes, snufkes, putters en ruggels"""
bikken, bikkere, zwak werkwoord, bikken, beitelen; Den beeldhouwer moes weer ophaawen mee bikkeren en Baozel kreeg z'n staandbild nogal nie. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939)
bikkesment, bikkesemènt, zelfstandig naamwoord, etenswaar; Van Rijen (1998): voedsel, eten; Frans Verbunt: voorraad etenswaar; Stadsnieuws: Ons moeder hòlde vrèddags op de mèrt vur hil de week et bikkesemènt. (091209)
bil, bil, zelfstandig naamwoord, dijbeen; bil; WBD koej meej goej/ mooje bille - koe met mooie billen, ook genoemd: 'schôon gedraajde', 'vierkaante' of 'meej goej aachterstèl'; WBD dikbil, dubbelbil, dòbbelbil - dikbil (kalf met dikke billen); WBD bil - paardebil, ook 'broek' genoemd; WBD III.1.1:168 'bil' = dij
biljart, beljèrt, biljèrt, zelfstandig naamwoord, biljarttafel; verbastering van fr. 'billard'; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): biljert; R.J. Drik Heeren heej en biljèrt; Cees Robben: et biljèrt is nie wèèrm; De Wijs – jè jè, ’t biljert is nie wèrm, de ballen zèn nie rond, de keu is te glad…  (17-08-1964); Cees Robben: biljèrten is tòch en schôon spèl; As gij van de beljèrtklub komt... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et stonk in Schiedam...); WBD biljartlaoke/ biljèrtlaoke (II:898) – biljartlaken .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): biljèrt zelfst. nw. vr. en (minder vaak) m. - biljart
biljarten, beljèrte, biljèrte, zwak werkwoord, biljart spelen; Cees Robben – Ge kunt toch biljèrte... (19730810); Lechim - pseudoniem van Michel van de Ven, krantenknipsel uit de Tilburgse Koerier, ongedateerd (1960-1980): Nôot Genog Geoefend; Onze Grutvadder ging veul beljèrte / bij Jantjes op den Biksendèèk / daor waare ze toendertèèd al / en èchte beljèrtclub rèèk /Die hiette: «Nooit Genoeg Geoefend” / Dè was ene schôone naom / want dur dè gestaog ge-oefen / wiere ze in et spul bekwaom /Onzen Oopaa kos veul kèrbols maoke / mar assie òn et plèkke blêef / liep ie saoves bijt nòr hèùs gaon / Sewèèle wèl is lilluk schêef. /Dan wier ie veur al op den dörpel / dur ons oopoe afgetruufd: / «Tis nie Nôot Genog Ge-oefend. / et lékt meer op Nôot Genog Gepruufd” .Et wèèkhèùs moet van èrmoei toe/ hij kan niemir beljèrte. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Tis ongeleuflek...); Kiske, Willum èn de Sjef/ beljèrten alle weeke./ Iedere kèrbol wort gewikt,/ gewooge èn bekeeke. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Krèèt op tèèd...)
billewagen, billewaoge, zelfstandig naamwoord, "uitdrukking - – meej den billewaoge (gaon) - te voet, per pedes apostolorum; Stadsnieuws: As oewen baand kepòt is, kunde vort meej de billewaoge - .. te voet verder (240210); WNT BIL (I), kol. 2692: bilwagen, voor de grap van de beenen gezegd, als middel van vervoer .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfst. nw. m. - bilwagen, ""voor de grap v.d. benen gezegd, als middel van vervoer"" (WNT)"
bimmetje, bimke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Pierre van Beek: hoogtonig, klein torenklokje; Pierre van Beek: Ze hèbben em meej et klèèn bimke begraove - d.w.z. op kosten van het burgerlijk armbestuur, zogezegd 'van den èèrme' (Tilburgse Taaklplastiek 181) (de eerste klok uit de serie bim - bam - bom); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BIMMEKE(N) zelfst. nw. o. - het kleinste klokje uit den toren
binden, bèène, sterk werkwoord, bèène - bón(de) - gebónde, binden; WBD III.2.1:365 'binden' = idem (dik worden van gerechten.); WBD afbèène - castreren, ook 'lubbe', 'snije’ of 'afknèèé' genoemd; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'beinen'; Dialectenquête 1879: bêne (ê als in fr. même); B bèène - bón(de) - gebónde; Dirk Boutkan: bèène - bónd - gebónde; - vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij bént; - A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): bèène, ik bèèn, gij bènt, hij, göllie bènt, wij, zullie bèène, bèntie, bóntie, ik hè gebónde; Cees Robben: ''t bisje vaast te bèène'; Dirk Boutkan: bèène: ww. vormen; zie zin 139, blz. 102; WBD III.1.3:132 binders' = lange linten v.e. schort; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Braban (1937) - bèène (krt. 15); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): be.ne(n) st.ww.tr. 'beenen', 'bijnnen', 'bijnden' - binden; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899):BIJNEN - binden. 'En koor(d) aan 'ne' stok bijnen. GEBONNEN: 3e hoofdvorm van 'bijnen'; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): beinde, opbeinde - binden, opbinden, vastmaken; bènt; bindt; Dirk Boutkan: (blz. 37) (hij) bènt 3e p. sing. van bèène
binnen, binne, bijwoord, binnen; Henk van Rijen: hij is wir binne mee zene zak èn zun rèfke - daar heb je hem weer!
binnenbeer, binnenbèèr, zelfstandig naamwoord, WBD mannelijk varken dat door geslachtelijke afwijking niet als zodanig herkenbaar is; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): binnenbeer zelfst. nw. m. - ongelubd zwijn waarvan de ballen uitwendig niet zijn te zien (WNT kol. 2722); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BINNENBEER (scherpe e) zelfst. nw. m. -Beer (verken), waarvan de teelballen binnenblijven.
binnenbrandje, binnebraandje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Van Rijen (1998): binnenpretje
binnendoen, binnedoen, sterk werkwoord, binnedoen - di/deej binne - binnegedaon, WBD (van koeien) naar de stal brengen na de zomer; ook genoemd: 'indoen', 'inhaole', 'ópstalle' of 'binnegaon'; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): binnendoen onr.ww.tr. - inhalen, in woonhuis, schuur of stal brengen, et kooren, de haover, de koei .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BINNENDOEN - inhalen, binnendragen: den oo(g)st, de was(ch) binnendoen
binnendoor, binnedeur, bijwoord, binnendoor; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Sint Job dè was Berkel-Enschot, dè was himmel nie zo wèèd hè, hier bi…,  zo wè bi…, binnendeur dan waar, dan zèèder zôo…”
binnenshuis, binnesèùs, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, binnenshuis; Cees Robben: binneshèùs; WTT 2013 - in de uitspraak vervalt de h: binnesèùs
binnenwever, binnewèèver, zelfstandig naamwoord, "wever die in een fabriek werkt, in tegenstelling tot een 'hèùswèèver, tèùswèèver, bèùtewèèver', die in het eigen huis zijn getouw heeft .Gerard van Leijborgh - En, zoo gingen wij met ons vraaggesprek verder, het oude weversambacht zal wel zoo geriefelijk niet geweest zijn, als dit met de binnenwevers het geval is, die in de fabriek alles kant en klaar voor zich vinden? ""Ja, heel gemakkelijk was het voor ons vroeger niet, want vroeger kregen de wevers het garen aan de fabriek, namen dit mede naar huis, om dan zelf de ketting te scheren, we moesten dus zelf een scheerraam hebben. Verder moesten we dan de ketting lijmen, drogen en opboomen."" (De laatste Tilburgsche huiswever 2, Nieuwe Tilburgsche Courant, 9-11-1940 - Aan het woord is Frans van Geloven, de laatste huiswever.)"
binnenzeiker, binnezèèker, zelfstandig naamwoord, Van Rijen (1998): varken met niet zichtbare geslachtsafwijking
bioscoop, biejeskoop, zelfstandig naamwoord, Interview Hermans - 1978 - “Ge had vruuger niks as veugeltjes vange…biejeskoope dè was er nòg nie as presies Divvenijns op den Heuvel mar dè was en kwartje intreej!” (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview Jolen - 1978 - “Dan zonge ze et nòg, der was nòg en lieke van de witte biejeskoop, jè, jè, een lieke wasser, dè weet ik nòg mar hoe dè naa is dè lieke, dè weet ik nie!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview Jolen - 1978 - “De biejeskoop, die was er toen nòg nie… de irste die van Divvenèns (Devenijns)…laoter de witte biejeskoop in de, in de Kappesienestraot”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
bisschop, biskòp, zelfstandig naamwoord, Van Rijen (1998): bisschop; Frans Verbunt: as den bisschòp ne priester wijdt wijdt den duuvel en pestorsmèèd
blaag, blaog, zelfstandig naamwoord, denigrerend voor: kind; WBD III.5.1:23 'blaag' = jongere; M'n moeder vertelde, dat ze hum nog as ennen blaog van 'n jaor of tien, toen ie meej kaaischeuten aon 't speulen was, naor z'n vadder zunnen kop mikte meej nen proem, omdat die meej nen kaai op naor de Heilige Fermelie wou gaon. (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956)
blaak, blaok, zelfstandig naamwoord, walm, door verbranding ontstaan zichtbaar gasmengsel; WBD (III.2.1:218) 'blaak', 'rook' = damp; WBD (III.4.4:212 'blaak' = damp, stoom' ook 'waas’, 'rook', 'smook'; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BLAOK (ook bij v. Dale) dikke rook, walm; meestal gezegd van damp, die van warm eten af slaat: den blaok slot er aaf; den blaok hangt on de zulder .WNT BLAAK - gloed van vuur (ook fig.) thans niet meer in gebruik.
Blaak, De, Blaok, toponiem, de Blaok, Stadsdeel De Blaak; Cees Robben – En dan langs “de Blaok” zômar hers en geens (19551119)
blaarkop, blèèrkòp, zelfstandig naamwoord, WBD koe met witte kop, ook 'witkòp' genoemd; WNT blaarkoe - koe met eene blaar .blaarkop - eene zeer breede bles, die zich zijdelings over de wangen uitbreidt en de oogen omvat.
blaas, blaos, zelfstandig naamwoord, blòske, blaas; Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Wie de blaos wil hèbbe, moet irst et vèèrke zen gat kusse .Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “En dan had ze smèèreges (…) zon blaos bezije op dieje mond zitte, dan was die, die middelsèène òn et wèrreke gewist òf zôo, hè, èn dè kwaam daor in die blaos èn dan din wij die blaos èlleke keer aaf…”; Cees Robben – Gij zult oew blaos nie scheure.. (19830819) [Jij zult van werken niet doodgaan.]Henk van Rijen: blaar (geen blèèn:) gevuld met vocht, b.v. pok; WBD III.4.2:75 'blaas - zwemblaas v.e. vis; ook 'luchtblaas' genoemd of 'zwemblaas' of 'luchtzak'; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLAAS zelfstandig naamwoord.v. - blaar, bladder, opzwelling v.d. huid of de bovenkorst v. iets, door de hitte, door verbranden enz. Zie blein.; blòske; blaasje; M-I blòskes: voorkomend bij waterpokken
blaasslaan, blaosslaon, sterk werkwoord, spel; LDM: Wij herinneren ons nog, dat bij gelegenheid van het huwelijk van een fabrikantszoon op de achter het huis gelegen weide aan het personeel een feest was aangeboden en dat daar allerlei volksspelen werden gehouden als kikvorskruien, sprietlopen, mastklimmen, zaklopen en blaasslaan. Het laatste bestond hierin, dat twee personen beiden gewapend met een strak opgeblazen varkensblaas trachtten elkaar van een smalle plank te slaan, die een eindje boven de grond was aangebracht. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 13 ‘Oude koffiehuizen in Tilburg 1’; NTC 16-2-1952); WTT 2012 - Het spel waarop Lowie van Dorrus Misters (LDW) doelt staat in Tilburg beter bekend als 'blaasvechten'. 'Blaasslaan' heeft eerder betrekking op de carnavaleske traditie om met een opgeblazen blaas aan een koord aan een stok omstanders te slaan. Het slaan met blazen beperkte zich echter niet tot vastenavond: - Uit 'De Witte' van Ernest Claes: 'Van aan de statie zag hij opeens een vijftal bengels aangedraafd komen, woedend nagezet door Dora, de hond van Jef Weynants, en ze liepen dwars door de weiden recht naar het zwemkot toe. Ze staakten hun vaart halverwege, om niet te erg in 't zweet te zijn, wist de Witte, en hij herkende ze meteen alle vijf: Fompe, Turke Leunes, Krol, Dabbe en Tjeef van Voskes. Alleen Tjeef had een klak op, al de anderen waren blootskop. Daar was er een bij die een dikke varkensblaas in de lucht zwaaide, en daarmede telkens op de anderen sloeg, zodat het dof door de weiden klonk. Dat was Turke Leunes, die zonder blaas niet zwemmen durfde en het daardoor ook nooit leren zou.'; M. D. Teenstra – De kinderwereld; 1853) - Zij [de kinderen] vullen de blaas met wind, en met eenigen boonen , enkel en alleen om daarmede geraas te maken, en om met dezen kalen windzak andere jongens, alsmede honden en katten, die voor veel vertooning makende dingen, gelijk eene blaas met boonen, bang zijn, op den loop te jagen.
blaasvechten, blaosvèèchte, sterk werkwoord, blaasvechten; een sportief spel voor de jeugd; LDM: Wij herinneren ons nog, dat bij gelegenheid van het huwelijk van een fabrikantszoon op de achter het huis gelegen weide aan het personeel een feest was aangeboden en dat daar allerlei volksspelen werden gehouden als kikvorskruien, sprietlopen, mastklimmen, zaklopen en blaasslaan. Het laatste bestond hierin, dat twee personen beiden gewapend met een strak opgeblazen varkensblaas trachtten elkaar van een smalle plank te slaan, die een eindje boven de grond was aangebracht. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 13 ‘Oude koffiehuizen in Tilburg 1’; NTC 16-2-1952); WTT 2012 – Deze vorm van amusement was vrijwel exclusief populair in Tilburg tussen 1910-1940. Het blaasvechten was in die tijd een vast onderdeel van de 'volksspelen' die op koninginnedag georganiseerd werden door feestcommitees en winkeliersverenigingen.
blaaszwemmen, blaoszwèmme, sterk werkwoord, zwemmen met een varkensblaas - niet of nauwelijks kunnen zwemmen, maar daarbij geholpen door een opgeblazen dierblaas om makkelijker te blijven drijven
black out, blèk-out, zelfstandig naamwoord, Tilburgse weergave van het Engelse ‘black out’; tijdelijk verlies van bewustzijn; Cees Robben – Ons oma viel van d’r stökske en d’n opa van zunne graot...in unne blek-out (19860620) [flauwvallen]
blad, blad, zelfstandig naamwoord, blaojer, blaojke, blòjke, 1. blad van planten; - meervoud = blaojer; Dirk Boutkan: (blz. 36) meervoud: blaojer; - verkleinwoord = blòjke, blòjkes; Dialectenquête 1879: dooi bloajer - dorre bladeren; - Nen aawen bók lust ók wèl en gruun blaojke .Cees Robben: De blaojkes wiegen af èn aon; Frans Verbunt: boombladeren; WBD III.4.3:87 blaojer - loof; ook genoemd: lôof, 'blaar'; 2. blad, drager van informatie; zoals krant, tijdschrift; - meervoud = blaojer; - verkleinwoord = blòjke, blòjkes; GG blaadje, tijdschrift et blòjke - het clubblad, het parochieblad; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'dagblaoden'; Frans Verbunt: tijdschriften; Wir heej den aawe Vadder Tèèd/ en Blaoike vol geschrêeve... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: En nuu begien); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLAAIKE(N) zelfstandig naamwoord.o. - Verkleinwoord v. blad, Fr. feuille. Spr. Bij iemand op een goed/ slecht blaaiken staan .3. andere betekenissen; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): blaaiere - bladeren; ergens minder van worden; Ook: slagvenster, vensterluik, vensterblind, Fr. volet, contrevent.; blaojke; verkleinwoord blaadje; De blaoikes in et bos ... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘In et bos’, 1941); Cees Robben – De blaoikes wiegen af en aon... (19571102); Cees Robben – De blaoikes van den lendenbôôm... die hebben veul geheurd... (19540522); zie blad; blaoje(r) van blad; bladeren; ik heur geluk in 't ritsele van de blaoier (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Geluk’, 1941); Cees Robben – de blaoier vallen vruug van ielek bömke... (19570704); Cees Robben – Blaoier vallen... bruin en rôôd.. (19591031); en löster nor-'t geflöster/ van de wend in de leste blaoier (Lauran Toorians; Nòjaorsaovend; CuBra; 200?); Èn et grasvèld leej gelèèk bezaajd/ meej blaojer, van de bôom gewaajd... (Henriëtte Vunderink, Hèrfst, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); zie blad
bladader, bladaojer, zelfstandig naamwoord, nerf, 'nèèrf'
bladeren, blaojere, blaaje, zwak werkwoord, blaaje - blaajde - geblaajd; blaojere - blaojerde - geblaojerd, blaojere; bladeren; Ge moet et mar es durblaojere (geen vocaalkrimping); blaaje; WBD veevoer verzamelen (bijv. bietbladeren), ook 'plukke' genoemd; (geen vocaalkrimping)
blak, blak, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, uitdrukking -  ten blakke koome - te voorschijn komen, in het openbaar komen; WBD III.4.4:136 'blak' = vlakte; Haor Blakke - voor de dag; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): blak; vor d'n blekke komen (I:33); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - blak - vlak, effen, kaal; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BLAK voor 'open, openbaar' = vlak (verwisseling van V en B). Z.a .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): blak bnw (alleen in de verbinding 'ten blakke komme/ brenge - te voorschijn komen / brengen. Z.a .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLAK - vlak, effen, open, bloot: de blakke hei, op 't blakke veld; ten blakke brengen / komen - uitbrengen, uitkomen, aan den dag komen; Kiliaen: Black / vlack - aequus, planus: Aequor, planities; WNT BLAK - Gewoonlijk als een bijvorm van 'vlak'. Thans vooral in de zuidelijke gewesten: effen, bloot, kaal; inzonderheid van eene landstreek waar het oog ver reikt. Ten blakke (komen, brengen), te voorschijn, in het openbaar.
blaker, blaoker, zelfstandig naamwoord, blaker, lage kandelaar met brede, platte voet en een handvat; WBD (III.2.1:265) blaoker = blaker; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLAKER - ijzeren schutsel voor een open vuur; keerspanneken
blasiuszegen, blaaziejuszeege, blaasjeszeege, zelfstandig naamwoord, Blasiuszegen; katholiek ritueel; eertijds uitgevoerd op 3 februari, de feestdag van de heilige Blasius, waarbij de priester twee gekruiste en gewijde kaarsen tegen de keel van de gelovige hield. Daarmee werd de gelovige gevrijwaard van keelaandoeningen. De kaarsen waren op 2 februari (Maria Lichtmis) gewijd. Elders in Brabant en Vlaanderen ook tegen huidaandoeningen (blazen). Ook als remedie tegen dergelijke ziekten van het vee .Etymologie; 1995 – Weijnen - Ziektenamen in Nederlandse dialecten - Van de H. Blasius was hiervoren reeds even sprake. Hij werd in 316 gruwzaam gemarteld. Dat hij sedert onheuglijke tijden de patroon tegen keelziekten is, kan worden gezien als gevolg van een volksetymologisch verband leggen tussen zijn naam en het werkwoord blazen maar ook berusten op de legende dat hij een kind dat een visgraat had ingeslikt, op wonderbaarlijke wijze van de verstikkingsdood heeft gered .1995 – Weijnen - Ziektenamen in Nederlandse dialecten - Het verband tussen de ziekte en de betrokken heilige is zeer gevarieerd. (...) In een aantal gevallen is het de naam van de heilige die tot een bepaalde verering leidde. Zo worden de Westvlaamse Sint-Blasiuszeren (Latijns: rupia) aldus genoemd omdat de huidziekte met blazen of blaren begint. We zouden hier kunnen spreken van een volksetymologisch verband. Ook daarom b.v. wordt Valentijn tegen vallende ziekte aangeroepen .1959 - W. Knippenberg - Brabants Heem, jrg. 11 - Beter bekend is de H. BLASIUS, bisschop te Sebaste in Armenie, in 316 gemarteld (feestdag 3 febr.). Hij behoort ook tot de uit het oosten ingevoerde heiligen, van wie de legendenvorming zich meester maakte. Omdat hij een jongen, die een visgraat had ingeslikt, van de verstikkingsdood had gered, werd hij aangeroepen tegen difterie en andere keelziekten. (W. KNIPPENBERG, OUDE KAPELLEN IN NOORD-BRABANT IV); Het ritueel; 1925 – WvK - Het kosterboek - Feest van den H Blasius [3 Febr] – 1. Vóór de H, Mis worden twee kaarsen gewijd volgens het ritueel (...) Dit kan in de sacristie gebeuren ; de koster zorge voor wijwater en ritueel. 2. Na de H. Mis legt de priester de kazuifel en manipel af; zoo noodig doet hij de roode gekruiste stool om, en de kaarsen worden aangestoken. De koster verwijdere de kelk van het altaar. 3. Buiten de H. Mis draagt de priester voor deze zegening superplie en roode stool. 4. De kaarsen worden apart bewaard om ook gedurende het jaar den Blasiuszegen, bijv. aan zieken te kunnen geven. [Het is niet bekend wie de auteir 'WvK' is]; Tilburg; 1981 – Cees Robben - Robben en rooms - In februari had ie achter op zijn fiets onder zijn snelbinders een paar gewijde kaarsen. Dan leurde hij met de H. Blasius zegen in de afgelegen gehuchten. Hij hield bij de mensen die er van gediend waren de gekruiste kaarsen onder d'r kin en bad: ‘Door de voorspraak van de heilige Blasius Bisschop en martelaar, bevrijde U God van keelziekte en van alle ander kwaad. In de naam des Vaders en des Zoons en des heiligen Geestes. Amen' .1998 – Henk van Rijen - Men Tilburgs woordeboek - Sint-Blaasiejus 3 februari, wordt aangeroepen bij keelpijn .Gilze-Rijen; 1996 – Wim van GesteI - Woordenlijst van de streektaal van Gilze en Rijen - Blaosius (den Hèèligen) Blasius (3 februari). Dag, waarop de Blasiuszegen werd gegeven; met twee gekruiste kaarsen om de hals tegen keelziekten. De kaarsen werden op 2 febr., (Maria Lichtmis) gewijd .Kaatsheuvel; 2002 – André van Riel - Oe Toch - Het dialect van Kaatsheuvel - D'n Blasiuszeegen hale. Op 3 februari een zegen tegen keelkwalen halen (met 2 gekruiste kaarsen) .Een Tilburgse herinnering - Blasius in de Korenbloemstraat; 2007 – H. van Boxtel – De Ochtendridders van de Korenbloemstraat - De deur ging open, en ze kwamen binnen. Hij [de pastoor] bromde niets tegen ons, helemaal niks. Hij zag ons niet zitten. Hij was helemaal in de andere wereld. Hij ging midden voor de klas op een stoel zitten, en de misdienaars posteerden zich aan weerszijden van hem, met hun brandende kaarsen. De broeder was met de stille trom naar achter in de klas verdwenen, en stuurde ons zacht fluisterend één voor één naar voren .De eerste, Jan Adriaans, liep naar voren, en wist niet wat de bedoeling was. Hij begreep dat hij de kant van de pastoor uit moest, maar toen hij daar in de buurt kwam, gaf die verder niet thuis. Doorlopen dan maar, moet hij gedacht hebben, met kleine pasjes, dan hoor ik het wel, maar hij hoorde niets. En terwijl hij daar zo op de pastoor aan het aanschuifelen was, wist hij het ook niet meer, en keek hij met een benauwd gezicht over zijn schouder om naar de broeder. Knielen begreep Adriaans heel snel, uit de woeste blik van de broeder, en de hand die hem de grond leek te willen indrukken. Toen hij echter zat, bleef alles stil, en er gebeurde niets. Ook Adriaans bleef zitten, totdat hij het gekuch van de broeder opmerkte, en hij met een half schuin oog naar achteren keek, waar de broeder hem met man en macht verder naar voren leek te willen vegen. Nog dichterbij, begreep Adriaans, en hij kroop op zijn knieën dichter bij de pastoor. Toen hij eenmaal zat waar hij leek te moeten zitten, kruiste meneer pastoor twee kaarsen voor zijn keel, en, zoals ook later bij mij bleek, prevelde deze met gesloten ogen een gebed, en dan amen, en was de volgende aan de beurt. En zo trok hij de hele school door, alle klassen langs .Toen de pastoor vertrokken was, begon de broeder uit te leggen dat het vandaag de dag van de Heilige Blasius was, dat wij zojuist de Blasiuszegen gekregen hadden, en dat Blasius een heilige was die ervoor zorgde dat wij niet zouden stikken in graten, wanneer we vis zaten te eten.
blaten, blèète, zwak werkwoord, blèète - blèètte'- geblèèt, loeien, blaten; met vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: blèt; Cees Robben – de waai... waor ’t schaop heej staon te blèèten (19560630); WBD loeien; WBD 'blijte' = loeien, ook 'brulle', 'blèère', ‘kwèèke' of 'kweeke' genoemd .WBD III.1.4:254 'blaten' = luid schreien; WNT BLATEN - in zuidel. gewesten meestal BLETEN, mnl. blaten en bleten; wsch. een klanknabootsend woord: verg. lat. 'blatero'; Corn-Vervl.: de koei blèt .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zw.ww.intr. 'bleiten' - blaten (v. geiten en schapen); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLÈTEN - hetz. als Holl. blaten, Fr. bêler. - schreien, janken, krijten, weenen; luidruchtig luidkeels zingen of schreeuwen; razen, tieren, kijven, schelden
blauw, blauw, blaaw, bijvoeglijk naamwoord, "blauw; in de uitspraak ook het scherpere, kortere ‘blaaw’; ook geschreven als ‘blaauw’; Dialectenquête 1879: blouw (au = ou in: blouw, grouw, klouw ..); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): blow naast blouw (krt. 20); 1 bijvoeglijk naamwoord; Van Rijen (1998): 'blauw'; Cees Robben: blauw van de kaaw; onze vadder ha en blauw neus; Henk van Rijen: en blauw koej - hiervan is sprake als de melk opvallend is aangelengd; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992: blaaw bn; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): blaauw (VI:21); 2 bijwoord; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ze hèbben em bónt en blaauw geslaon; Dirk Boutkan: (99) ...blaw geslaon; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - der zen vingers nie blauw òn hèbbe (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1972) - een erfenis in het vooruitzicht hebben waar niet veel van verwacht wordt ( dus geen blauwe vingers van het tellen); 3 zelfstandig naamwoord, ‘blauwe'; 3.1  iemand met rood haar: den blauwe; Van Beek - ""Ge moet gin spek in 'n hondsnest zuuken"" zeiden we vorige maal. ""Dè zeej onzen blaauwen ook dikkels"" was 't antwoord en daarmee bleek, dat 'k in de roos geschoten had. Want ""onzen blaauwen"" is een vaststaand begrip voor iemand, die rood haar heeft zowel te Goirle als in Tilburg.  (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); Frans Verbunt: den blauwe - iemand met rood haar; - Sjaan zòcht en aorig truike èùt/ hêel sjiek, meej kòrte mouwe/ vuurrood, want Jaonus heure man/ is zôogezeej enen blauwe. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè kos nie); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992: d'n blaauwe - iemand met rood haar; Van Rijen (1998): 'blaawe'  - scheldwoord voor roodharige; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den blauwe = Janus v.d.Biggelaar (blz. 25); Stadsnieuws: Ge wit wèl, diejen blauwe van hiernèffe - die roodharige buurjongen (l10410); 3.2 paard; WBD 'blauwe' - (Hasselts voor) bep. gekleurde schimmel; WBD 'blauwschimmel' - bep. gekleurde schimmel, ook genoemd (Hasselt) 'blauwe’; 3.3 blauw als dag(licht); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - tusse de blauwe èn de grauwe - tussen licht en donker; 3.4 teleurstelling in de liefde; WBD III.2.2:81 'een blauwtje lopen' = idem; ook 'een blauwe lopen'; 4 blauw als aanduiding voor dronkenschap of kenmerken daarvan; Van Delft - ""Hij was een beetje blauw"" wordt gezegd voor: Hij was een beetje dronken. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929) [zie 3.1]; Frans Verbunt: zo blauw as en laaj [wsch. bedoeld om dronkenschap aan te duiden]; Buuk - blauw - dronken - hij is zo blauw as de laaj - stomdronken; 5 werkwoord: blauwe, blaawe; WBD III.2.1:532 'blauwen', 'blauwselen' = blauwen van de was"
blauwkopje, blauwköpke, zelfstandig naamwoord, "blauwkopje; mees; Van Delft - - Als wij des zomers vogeltjes gaan zoeken dan ""gaon we veugeltjes zuuken"" en we vinden ""veugeltjes op aijkens en mee naokte jong van bremkwetjes, piedieven, kweiken, schrijvers, kakeluutjes, blaauwkupkes, merkoven, koolmees, enz."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)"
blauwputje, blouputje, zelfstandig naamwoord, blauwputje, bep. soort aardappels; WBD I:1446 'blouputjes'
blauwscheut, blauwscheut, zelfstandig naamwoord, spataderen (of de bezitter ervan?); Van Rijen (1998): 'blaawscheut'
blauwsloot, blauwslôot, zelfstandig naamwoord, "blauwsloot; open riool, speciaal in de periferie van Tilburg, veelal gevuld met door textielfabrieken geloosd afvalwater van ververijen, waardoor het water een blauwe kleur kreeg .- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): de blauwslôot (i.p.v. den blauwslôot); - Weekblad voor Tilburg 14-4-1866: Bij een vechtpartij belandt een dronken schutter ""in een vollen sloot met blauw fabriekwater gevuld ... waaruit hij nu geheel blauwgeverwd te voorschijn kwam"". (wsch. oudste vindplaats); - We hebben hier ok eenen blauwen sloot/ en as ge'm ruukt dan valde dood! (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Tilburg zingt’, 1941); - …binnen kort zullen die bisjes nog zeldzoamer zen as in [een] wolhaand krab in innen blauwsloot. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); - Toense in [een] end geloope han kwamen ze vur innen blauwsloot en daor kosse ze nie over. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – Den blaauwslôôt was ’n zuut riôôl/ heel open en plezaant (19701016); Cees Robben – Blauwslôôt.. Buunder.. Baors en Broek.. (19570316); Audioregistratie 1978 – “Ik weet goed, vroeger hè, we zitten hier dicht in Bèls, èn dan gebeurde nòg wèlles dègge smòkkelaars had, war, èn asse dan verdacht waare, dan hadde en diepe sloot want vroeger hadde die riejôole nie èn zoo….dan kroope ze in dieje, in dieje sloot, hil diep hè! (…)  ènt gewas dètter binnenin was, dè zòchte ze dan èn dè trokke ze oover der hoofd heene dèsse et nie zien… (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); - Ge heurt in de vrije natuur/ en veugeltje dè zingt/ vlak nèffe enen blauwsloot aaf/ die as enen bèèrput stinkt. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Jè, jè, gullie fietst mar'); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - stinken as nen blauwslôot ('71); Van Rijen (1998): 'blaawslôot'; Frans Verbunt: 'We hèbben hier ok enen blauwe slôot, / èn as ge em ruukt dan valde dôod (fragm. gedicht P. Heerkens); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - blauwslôot - soort open riool (blz. 111); Piet van Beers – ‘Lèkker fietse’: En [ge] wir opnuu wit, hoe ennen blauwsloot ruukt. (Spoeje doemmeniemer; 2009); WBD III.5.1:405 'blauwsloot' = straatgoot"
blauwverver, blauwvèèrver, zelfstandig naamwoord, blauwverver; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den blaawvèèrver = Thom. Thijs (blz. 78.)
blauwvlieg, blauwvlieg, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.2:127 'blauwvlieg' - blauwe vleesvlieg of bromvlieg (Calliphora vicina), ook genoemd: 'blauwe vlieg', 'spekvlieg' of 'bromvlieg'
blazen, blaoze, zwak werkwoord, blazen; B blaoze - blaosde - geblaoze (geen vocaalkrimping); Dirk Boutkan: blies; 1. blazen, adem uitstoten; R.J. 'die blaosden oe wèrem'; - Het zal wel koelen zonder blazen. - Die overdreven ijver mindert vanzelf. (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’); Cees Robben: naa blaos ik alwir en virke ...; Cees Robben: ze blaost der partij goed; meej de kòrsemes ist óppaase geblaoze; Henk van Rijen: Ge kunt nie blaoze(n) èn tegelèèk de rôok in oewe mond haawe - (geen n maar pauze) - Je kunt geen twee tegengestelde dingen tegelijk doen .Henk van Rijen: blaost em mar op - loop naar de maan; ge kunt em opblaoze - je kunt naar de maan lopen; Cees Robben: 'blaost giens die kèèrs dan uit'; 2. een wind laten, winderig zijn; Cees Robben – Ik blaos van onderen en boven (19731231); Piet van Beers – ‘Ik lus ’t geleijk’: En wè gedocht, .. van boonesoep/ En lekkere malse snert./ Ge blaost er, en ge stinkt er van/Mar dè is 't men wel werd. (With Love; 1982-1987); Piet van Beers – ‘Jonges, löster is’: En dörrom eete wij naa snert/ èn flink wè schórseneere./ Dan kunnen wij 'm ok enne keer/ op 'n blaoskonzert trakteere. (Spoeje doemmeniemer; 2009); WBD III.1.1. lemma Een wind laten – Tilburg en Reusel [als enige twee plaatsen van opgave]; 3. Overige betekenissen; WBD (v.e. paard) met neus en lippen proesten: (Hasselt) 'briese', elders ook 'snottere' genoemd; WBD blaoze (II:1026) - blazen: droogwaaien; ook: drêûge; WBD blaoze (II:1028) - blazen: vetten; ook: spèùte; WBD (III.2.1:502) blaoze = blazen v.d. kat, ook: 'grijnzen'; WBD (III.1.4:156) 'blazerig' = loom door de hitte; WBD (III.3.1:304) 'blazen' = opscheppen
bleek, blêek, bijvoeglijk naamwoord, bleek; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de blêeke Bèts = mevr. Schoenmakers (blz. 70); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den blêeke - Zoontjes (blz. 85); Etymologie: ; Got. blaika, D. bleich, N. bleek, T. blêek
bleek, blêek, zelfstandig naamwoord, blèkske, droogweide, bleekveld, bleek; De waas laag al betèds op den blêek; De Wijs  –  “Ge mot menne waas 'ns zien assie van de bléék komt.” (10-02-1963); Alles moes toen meej de roeffel [het wasbord]/ de laokes èn de bèddetèèk/ Zis keer spuule, dan durt blauwsel/ èn laoter dreuge op de blèèk. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ÒN DE WAAS); WBD (III.2.1:401) blêek = grasveld; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord. vr. 'bleik', bleek, bleekveld; verkleinwoord 'bläkske(n)'; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLEIK zelfstandig naamwoord mannelijk - niet v. - bleek, bleekplaats: De wasch v.d. bleik halen.; blèkske; verkleinwoord; M kleine droogweide(?)
bleerconcours, blèèrkonkoer, zelfstandig naamwoord, liedjeswedstrijd om het beste carnavalslied aan te wijzen; Òf meejkwèèke op et blèèrkonkoer. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Frans Verbunt: zingen op het blèèrconcours
blees, blies, zelfstandig naamwoord, Van Rijen (1998): vruchtvlees; - verkleinwoord bliske; bliske; verkleinwoord; vliesje tussen vruchtvlees en pit bij een appel, ook genoemd: vlies, blees, vlim; WBD III.2.3:165 'bleesje' = vliesje in vrucht; ook 'vliesje' of 'vlim'; bliske: contaminatie v. vlies en bliske?; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BLEES v. hard, vliezig bestanddeel van een korrel of van het klokhuis v.e. vrucht: 'n bliske tussen m'n taand .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLIES - vezel op den naad v.d. schelpen v. peulvruchten, zooals erwten en boonen.
blein, blèèn, zelfstandig naamwoord, blèèn, blèène, blèntje, "I blaar; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""blaine - hij hee blaine onder z'n voeten geloopen (blaren)""; Cees Robben – M’n haande vol blèène van ’t kreugeltje douwe... (19570309); Cees Robben – ... bloed en blèènen.. (19591017); Daor zitten wij nie op te wochte, wie zen gat verbraandt moet op de blèène zitte, is toch et gezegde. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Die han un end gelôope, nie normaal, volgens de zuster. De blène op der voeten, mar de zuster zeej blaren. Dè verstonden wij netuurluk nie, mar onze vadder wies toevallig dè blaren, blène waren, die ha ze wel ens gehad en die deeje zeer, dè kos ie wel vertellen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Hij pròt oe de blèènen óp oewe kóp .Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Den dieje die zal ók gin blèènen óp zen tóng krèège .Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - gin blèènen óp zen tóng krèège (Pierre van Beek:-Tilburgse Taalplastiek 1971) - weinig of niet praten; Naa fiets ik hil dees joar niemir/ al zosse dè ok wille/ ik hèb nòg van verleeje zaoterdag/ de blèène op men bille. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Op de fiets‘); Jozeeke ha de vleeje week/ enen Biekenie gekreege/ Ze ha netuurluk meet goei weer/ veul in de zon geleege./ Mar ze hatter ginnen èèrreg in/ dè die zo fèl zo schèène/ ze kreeg op deren onderkaant/ en haffel forse blèène. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Zonnebraand‘); ...twee voete vol meej pèèrse blèène... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Daor gin blèène); Henk van Rijen - ge krèègt er de blèène van in oew haande; GD 94 - de blèèn stonde op zen haande; De blène op der voeten, mar de zuster zeej blaren. Dè verstonden wij netuurluk nie, mar onze vadder wies toevallig dè blaren, blène waren, die ha ze wel ens gehad en die deeje zeer, dè kos ie wel vertellen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.1.2:348 'blein' = blaar; ook: 'bleintje'; WBD III.1.2:349 'brandblein', 'blein' = brandblaar; WBD III.1.2:358 'blein', 'hondsblein' = nagelbedontsteking; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): bleinen (I:19) (IV:58); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLEIN zelfstandig naamwoord vrouwelijk - soort v. harde bobbel in het vel, voortkomende van eene te groote drukking. Ik heb mijne' voet vol bleinen .C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BLEIN (blèèn) v. blaar, opzwelling (balein wordt ook zo uitgesproken) .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord vr. 'blein' - blaar .Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BLEIN -zelfstandig naamwoord vr. verkleinwoord: die zijn gat verbrandt, moet op de bleinen zitten .Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – (1992): blèèn - blaar, blaren; WNT BLEIN - Thans vooral in Zuid-Ned.: gezwel, blaar, met eenig plaatselijk verschil van opvatting .II. balein; De Wijs – (moeder tegen haar dochter: )’t motte teugeswoordig ammaol steppinnen zèn, mar wij waren vruuger blij mee ’n kesjet mee blènen (17-08-1964); Cees Robben – ’n Kesjet meej blèène.. (19640911); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord vr. 'bleen', 'blijn' -'balijn', d.i. balein .WBD III.1.3:167 'balein' = balein uit het korset; blèntje; verkleinwoord; Van Rijen (1998): baleintje; blaartje; WBD III.1.2:348 'bleintje' = blaartje; WBD III.4.4:232 'bleintje' = bobbel, ook 'bult'; WBD III.4.4:232 'baleintje' = dubbe reep voor de stevigheid"
blek, blèkke, zelfstandig naamwoord, Van Rijen (1998): hoog voorhoofd, kaal blinkend voorhoofd. WTT 2017: [niet elders aangetroffen.
bleken, blêeke, zwak werkwoord, "bleken, in het bijzonder het bleken van gewassen linnengoed in de buitenlucht; Cees Robben – Verder gaot ie [de wol] op d’n taas/ om te dröge.. en dan blèèke/ in de zon gelek de waas......  (19560630) [De gedroogde wol wordt in de zon gebleekt. Dit gebeurde vroeger ook met de witte was.]; Cees Robben: 10 (blz. 45) ""t ongeblekte gao terzijje'; WBD geblikten blóm - bloem (meel) met een bleke kleur; WBD (III.2.1:333) blêeke - blauwen; (331) 'bleken' = de was bleken; B blèèke - blèkte - geblèkt; - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij blèkt; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zw.ww.tr en intr. 'bleiken' - bleken; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLEIKEN - bleeken, Fr. blanchir: De was(ch) bleiken .Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): bleike - bleken"
bleren, blèère, zwak werkwoord, blèère - blèèrde - geblèèrd, blèren, blaten; huilen, lawaai maken; geen vocaalkrimping; Cees Robben: geblèèr èn gejaank; Hilversum III blèèrt dag èn naacht/ meej rock èn biet èn pop/ èn al wègger van ooverhaawt/ dès pènt in oewe kop. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Barend, bedankt war‘); Zaoterdag gaon ze vurt Karneval/ ònt leutere èn ònt blèère... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Èn mar leutere‘); ...de kènder hannet in der kèèl/ èn blèèrde halve naachte. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Waoter drinke dès gevaorlek'); De klènste hong òn oewe slip/ te jaanke èn te blèère (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vruuger...veul muuger); Èn nò wè pilskes flink gòn zitte blèère. (Henriëtte Vunderink, Jong zèèn, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); WBD loeien, ook 'brulle', 'blijte', 'kweeke' of 'kwèèke' genoemd (m.b.t. koe); WBD (Hasselt) geluid voortbrengen, gezegd van een schaap; WBD III.1.4:251 'blèren’ = huilen; 255 'blèren' = luid schreien
bles, blès, zelfstandig naamwoord, WBD bosje haar (v.e. paard) dat tussen zijn oren naar voren hangt, ook 'maontóp' genoemd; WBD langwerpige streep van voorhoofd tot neus (op een paard); WBD lok-/roepnaam van het paard, resp. de merrie; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): blès zelfstandig naamwoord mannelijk - 1) lange witte streep over de kop bij paarden; 2) dat gedeelte der manen v.e. paard dat tussen de oren door over het voorhoofd hangt; 3) weelderige haarkuif bij mensen .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLES - haarlok op het hoofd v.e. paard; witte streep v. voorhoofd tot neus bij paard of koe; zo'n paard
blesoog, blèsôog, zelfstandig naamwoord, oogaandoening bij een paard, zgn. maanblindheid, ook genoemd (Hasselt) maonôog
blezen, bleeze, zwak werkwoord, Van Rijen (1998): ontstrengen; Van Rijen (1998): 'Mot te gè al die bontjes nòg bleeze? - Moet je al die boontjes nog schoonmaken?; WBD (III.2.1:371) bleeze - erwten of bonen afhalen; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): boontjes bléze (VII:22); WNT BLIEZEN afl. van BLIES, vezel op den naad van de schelpen van peulvruchten
bliek, bliek, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.2:89 bliek - kolblei, ook 'blei' genoemd
blijdschap, blèdschap, zelfstandig naamwoord, blijdschap; WBD III.1.4:190 'blijdschap' = pret
blijken, blèèke, sterk werkwoord, blijken; B blèèke - blêek - gebleeke; - in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij blèkt
blijven, blèève, sterk werkwoord, blèève - blêef - gebleeve, blijven; Cees Robben: Agge daor blèèft zitte,...; ast nie veraandert, dan blèèvet zôo; Cees Robben: waor is de tèèd gebleeve; wè blèèfde daor naa wir staon doen .Cees Robben: blèèf tòch tèùs; in heuren stal daor blèèvet wèèrms; Dialectenquête 1879: blêve (als fr. tête); geen vocaalkrimping; Henk van Rijen: den dikke mot zis weeke plat te bèd blèève; Dirk Boutkan: 'blèft' 2e+ 3e pers.sing. (passim), o.a. blz. 67, maar sing. neutr. ook blèèf-et .Dirk Boutkan: Met postcliticum: 'blèft-et' of 'blèèv-et' ; Dirk Boutkan: (blz. 37) doublet; ' blèft' + 'blèèft' = blijft; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): blèèfde (= blijf je) (krt. 23); blêef; verleden tijd van blèève
blik, blèk, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, blèkske, 1. zelfstandig naamwoord; blik, een houder van glanzend metaal; voorwerpen die van blik gemaakt zijn; blèk èn veeger - stoffer en blik; Frans Verbunt: stil: òf ik veeg oe op et blèk; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): blèk zelfstandig naamwoord onzijdig - blik (om het stof op te vegen); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLEK zelfstandig naamwoord onzijdig - blik, Fr. fer-blanc; 1.1. schors van bomen; WBD III.4.3:63 blèk - schors; WBD III.4.3:104 'blek' = schors van naaldbomen; 2. bijvoeglijk (stoffelijk) naamwoord ; Pierre van Beek: zie blèkke mieneke -blikken plaatje (rond), geponst uit een garenpijp (zie: mieke); ook 'schierf' genoemd. Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'vleesch in blekken bussen' ; WS: blèkke krèùk - drinkkruikje v.d. arbeider; Cees Robben – ’n blekke kan... (19600722); Cees Robben – ...blekken bluffer (19760102) [over de wekker] Van Rijen (1998): blèkke krökske - drinkeskrèùk; Elie van Schilt - Ut zen allemal vierkaante blekken koektrommels... (uit: ‘Un paor momentjes vur wet ouw monumentjes’; CuBra, ca. 2000); Den blekke Jozef, zô noemde wij de perochiehermonie bròcht, zôo as dè hiete un muzikale hulde. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); blèkske; M blikje(?)
blikken, blieke, zwak werkwoord, [het is onduidelijk of de ie in het Tilburgs altijd kort is]; bepaalde manier van kijken (= blikken?); WBD III.1.1:239 'blieken' = scherp kijken; WBD III.1.1:203 'blieken' = grijnzen; — blieke - bliekte - gebliekt; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): blieke - manier v. kijken, meestal ongunstig, hinderlijk gluren; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BLIEKEN onov.ww, een manier van kijken. Het had een wat agressievere klank en leek meer op 'gluren' en 'loeren'; op een nieuwsgierige manier een tafereel gadeslaan dat niet als een schouwspel bedoeld is, van een afstand visueel binnendringen in de intimiteit van anderen. Zie blz. 104 .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): blieke(n) zw.ww.intr. - in het voorbijgaan glurend, loerend naar binnen kijken.
blikkenmientje, blèkkemieneke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Frans Verbunt: dubbeltje; stukje metaal ter grootte van een dubbeltje, gebruikt in de textielindustrie en in het kinderspel (genoemd naar de beeldenaar v.e. dubbeltje: Wilhelmina); Pierre van Beek –  blèkke mieke - blikken plaatje ter grootte van een dubbeltje; waren geponst uit garenpijpen; werden door kinderen gebruikt als fiches bij het kaartspel in het patronaat.
bliksem, bliksem, zelfstandig naamwoord, bliksem; Henk van Rijen: bliksem in ne kaolen bôom gift hil et jaor strôom - onweer vroeg in het jaar belooft veel regen
blind, blènde, zelfstandig naamwoord, meervoud, "(het enkelvoud komt niet voor); vensterluiken, blinden; Cees Robben – [Ze] doen vruug de blenden dicht... (19601125); WBD III.2.1:44 blinde' luik (binnen); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLINDEKE(N) zelfstandig naamwoord onzijdig -ieder v.d. twee kleine schermen, die men langs binnen voor de onderste ruiten v.e. venster zet, en die beletten v. buiten naar binnen, maar niet van binnen naar buiten te zien .zelfstandig naamwoord, iemand die blind is; Pierre van Beek – ""Hier zie ik oe, zeej den blende!"" en ""Naauw heur ik oe, zeej den dove!"" kan iemand wel eens ten antwoord krijgen als hij ""goed uit den hoek komt"" of de spijker op de kop slaat. (Tilburgse taalplastiek 6 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 11 maart 1950); bijwoord - blindelings; Cees Robben – Peer van Dun was unne dwaoler (...) die de haai in den blende kos belôôpe (19570119)"
blind, blènd, bijvoeglijk naamwoord, blind; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'dieje blende meensch '; ''n blend perd'; - De Wenter, oud en kleurenblend,/ gaaf witte dekens mee kaawe wend. (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘De jaorgetij’, 1939); Cees Robben – ’n Pond zaod vur m’n vink... Wit of zwart, menneke... Dè-nukt-nie.. Z’is blend... (19721222); Cees Robben – ’n blende vrouw en unne dôôve meens (19811016); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de blènde Peer = Joh. Rokven (blz. 69); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den blènde Thirus =blinde man, omgeving Julianapark (blz. 86); Dirk Boutkan: (blz. 27) in de superlatief wordt de d niet uitgesproken: blènst; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): blènd - bnw. - blind; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLEND, BLIJND - blind, Fr. aveugle .Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): bleind
blindaas, blèndaos, zelfstandig naamwoord, "paardevlieg, blind(d)aas; Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Ik slao niks aaf as vliegen èn blèndaoze = Ik sla niets af; Cees Robben: Ik slao niks aaf as blauw vliegen èn blèndaoze; Pierre van Beek: Et maogerste pèrd steeke de blèndaozen et hardst. - De armsten hebben het 't hardst te verduren; Pierre van Beek – Er bestaan verschillende Nederlandse uitdrukkingen en zegswijzen, die wij in Tilburg op een geheel eigen wijze ""vertalen"". Zo komt ""van de vliegen naar de blèndaozen"" (een soort stekende insecten, die men vooral langs de waterkant aantreft) overeen met ""van de regen in de drup"". (Tilburgse taalplastiek 11 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 17 april 1950); Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""blendoas"" - daas, paardenvlieg; Van Delft - ""Dat is van de vliegen naar de blindazen"" wil zeggen: Dat is van den regen in den drop. Ook hoorde ik hiervoor: ""Het is van pissebed op kakkebed."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); WBD III.4.2:128 'blinddaas' - daas (Tabanidae), ook genoemd: 'horzel' of 'daas'; WBD III.4.2:131 'blinddaas' runderhorzel (Hypoderma bovis), ook genoemd 'runderhorzel' en zelden 'bisworm'; WBD III.2:134 'blinddaas'- paardenhorzel (Gastrophilus intestinalis ook 'paardenwesp' genoemd); Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): blindaas (II:76); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): blèndaos zelfstandig naamwoord vr. blinddaas, paardevlieg; Antw DAAS zelfstandig naamwoord mannelijk+v. tweevleugelig insect, aschgrauw van kleur, ook 'blinddaas' en 'dazerik' genaamd .Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992: blèndaos - daasvlieg; Str. blendaos (I:59); WNT BLINDDAAS ""Blinde dazen of Blindazen, welke benaming, deze dieren (t.w. de paardenvliegen) verschuldigd zijn aan de onbesuisdheid, waarmede zij somwijlen tegen helderwitte muren aan komen vliegen""."
blinde koe, blènde koej, zelfstandig naamwoord, "spelletje; blindemannetje; Van Delft - Hetgeen elders blindemannetje heet, noemde men hier ""blinde koei, waar heenen?!"" Geeft de benaming niet iets onbeschaafds, iets ruws in uitdrukking aan? Men speelde het met een groot aantal kinderen op een weiland. Men vormde een kring en een ervan moest zich omkeeren en zeggen een getal, bijv. 15 of 20. Dan begon de voorman te tellen, gaande in de richting van den zonneloop. Wie het genoemde nummer ten deel viel, was ""de blinde koe"". Op het blindemannetje terugkomend, ""de koe"" werd een doek voor de oogen gebonden en hij werd alleen gezet. Ieder mocht hem een tikje met de hand geven op schouder of rug. De blinde moest trachten er een te pakken te krijgen. Had hij hem (of haar), dan moest hij nog zeggen, wie het was. Gelukte dit, dan ging de doek van de oogen en had hij goed geraden, dan trad de gevangene in zijn plaats om het koeschap te aanvaarden, anders bleef de vorige vanger. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 106; 23 maart 1929)"
blinde vink, blènde vinke, zelfstandig naamwoord, meervoud, blinde vinken (gerecht); Cees Robben – (19611221)
blinken, blinke, sterk werkwoord, blinken; B blinke - blonk - geblonke; CH Et blinkt as Almkèèrk dè verroest ómviel .Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Et blinkt as en haonekulleke .Boutkan -  blinke - et blingt (blz. 27); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): st.ww. intr. - blinken .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLINKEN - doen blinken, doen glanzen met er over te wrijven.
blinkmarkt, blinkmèrt, zelfstandig naamwoord, "Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""blinkmert - zoo noemde men de vroegere kermismarkt"""
blinksmeer, blinksmèèr, zelfstandig naamwoord, schoensmeer, 'schiemsmèèr'; Henk van Rijen: hèdde nie en duske blinksmèèr?; WBD (III.2.1:550) blink (in Goirle: blinksmèèr) = schoenpoets; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): blink zelfstandig naamwoord mannelijk - schoensmeer; meer gebr. synoniem: blinkendesmeer .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): blinkendesmeer zelfstandig naamwoord mannelijk - schoenpoets; Noord en Zuid, jrg. 2, 1879, p. 95 – s c h o e n e n blinken = schoenen poetsen. Een enkele maal komt blinksmeer voor schoensmeer  voor. (over woordgebruik in de roman Karel Klepperman van Mevr. Courtmans-Berchmans); Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BLINK - blink - glans op hout, metaal, leder BLINKBORSTEL -kleine gesteelde borstel om schoenen met blink in te wrijven .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLINK - schoensmeer, waarmede men de schoenen zwart maakt en blinkt.
blo, bloow, zelfstandig naamwoord, blo, blode; WBD III.1.4:70 'blo', 'blode' = schuchter
bloed, bloed, zelfstandig naamwoord, bloej, "bloed; hier: degene die moet bloeden; den bloed; Cees Robben – Hij daanste gewillig/ Den dôôd tegemoet.../ In ’n raozende vaort.../ En Sjef was den bloed.../ En nôôt zou den stumper meer rije... (19541211) De prent steunt een actie om het aantal verkeersslachtoffers in Tilburg terug te dringen .Cees Robben – Ik was den bloed (19590523); Van Beek - ""Hij was den bloed"". Hij moest er voor bloeden. - Hij had 't verloren. De schà of de schande kwam over hem. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgse uitdrukkingen afl. ?; 29 augustus 1959); bloej; meervoud van zelfstandig naamwoord ‘bloed’ in de betekenis ‘kind’, ; kinderen; het verkleinwoord ‘bloedjes’ is ‘bluukes’ of ‘bluujkes’; Cees Robben – Gao-de meej oe bloei te veld... (19560804)"
bloedblein, bloedblèèn, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: bloedblaar
bloeden, bloeje, zwak werkwoord, bloeden; - Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'net of w'uit ons neus bloejen'; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – …waare ze zen bist ònt vèèchte èn bloeje, bloeje, dè kunde wèl begrèèpe netuurlek, hè!” (transcriptie Hans Hessels 2014) zie Klik hier voor audiofragment; B blosje - bloejde - gebloejd; ik bloej, gij/hij bloejt korte oe; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bloeje(n) zw.ww.intr. - bloeden: 'mene vinger bloejt’ .Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BLOEDEN - bluje (blude, geblut); doodbloeden; BLOEIEN - bluje; zelden, en alleen in de inf. (De homonymie met bloeden staat blijkbaar het gebruik ervan in de weg.); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLOEDEN (uitspr. bloeien, in de Kemp. ook bluën): Doeksken veur't bl.
bloedje, bluuke, bluujke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, bloedje, hulpeloos kind; bloejke; Anoniem – 1959 – ; Nillus ha zis klène bluukes; daor ware twee platte kender bij; Jaans moes nog wè zuutjes aon doen; was pas efkus in de rij .(Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); Cees Robben – Kek-is wen lillukkers dè bluuike trekt... (19680223); Dialectenquête 1879: bluke; Frans Verbunt: bloejke: bloejkes van kènder; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bluujke zelfstandig naamwoord onzijdig 'bloeike' - bleedje; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLOEIKE(N) in de Kemp. ook bloiken, blujken; arm, beklagensweerdig kindje. Verkleinwoord v. bloed, bloedje, arm en beklagenswaardig kind .Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – (1992): bluujke - hulpeloos kindje
bloedzuiger, bloedzèùger, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.2:221 'bloedzuiger' - oorworm (Forficula auricularia)
bloeien, bloeje, zwak werkwoord, bloeien; - Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - as ge òn nen aawe strèùk waoter giet, gaotie nòg wèl es bloeje (Pierre van Beek: TT '69) - gezegd als een vrijgezel op latere leeftijd trouwt; Dirk Boutkan: (blz. 24) 'bluje' - bloeje (geen umlaut wegens volgende j); B blosje - bloejde - gebloejd; ik bloej, gij/hij bloejt korte oe; BLOEIEN - bluje; zelden, en alleen in de inf. (De homonymie met bloeden staat blijkbaar het gebruik ervan in de weg.)
bloem, blom, zelfstandig naamwoord, blumke, bloem; het fijnste maalsel van een graansoort; Cees Robben - Cees Robben – Zeg kende gij dè brooike nog/ Van klaoren blom.. van enkelt rog/ ’t hartjesbrood... (19600624); uitdrukking -  Ginne klaoren blóm - geen zuivere koffie; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): dè's naa klaoren blom!; WBD beschèùtenblóm - bloem van zeer harde droge tarwekorrels; WBD bloem, blóm, tèèrvenblóm - bloem (van meel); WBD geblikten blóm - bloem met een bleke kleur; WBD gemalen en gezuiverd graan; ? bloem of meervoud bloemen; door Cees Robben meestal als meervoud gebruikt naast 'blomme'; Cees Robben – ’n plekske/ waor blom hôn gestaon (19590822); Cees Robben – In de waaij/ Heb ik gespuld.. en blom geplukt (19590815); Cees Robben – [hij] teult er wilde blommen... (19550129); Cees Robben – Hier aon de oevers van de Laaij/ Ben ik geboren... In de waaij/ Heb ik gespuld.. en blom geplukt.../ En hier... zô zong ie as verrukt.. / (Swels dettie Dientje kuste)/ Moet laoter men gebinte rusten... (19590815); Cees Robben – ’n schuchtere blom steeket köpke omhoog (19570309); Cees Robben – D’n ekker-gods die leej zô schôôn vol blommen... (19571102); Cees Robben – Welke blomme wilde op oew begraofenis? Snoffels...dalidas.. paosblomme.. of stinkerkes... (19850118); Cees Robben – Meej duuzend blommen aon de kaant (19600520); Cees Robben – Dees buske blommen/ Is vur jou... (19600506); Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): blommen; blommen plukken; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLOEM en in 't N. BLOM zelfstandig naamwoord vrouwelijk - bloem, Fr. fleur
bloembaal, blombaol, zelfstandig naamwoord, Van Rijen (1998): meelzak
bloemenrij, blommerij, zelfstandig naamwoord, rij van bloemen; Mar ik hè hil die blommerij - waor haolen ze ze op dezen tijd van 't jaor vandaon - nog al 'ns mee opzij gezet. Van hil die flauwe kul mot ik niks hebben... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30)
bloemgerei, blomgeraaj, zelfstandig naamwoord, bloem + gerei; een bloemetje; Ik zeej em: Kèk, ik kôop ieder week/ vur ons Sjaan wè blomgeraai... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dan wòrret iets aanders)
bloemist, blommist, zelfstandig naamwoord, bloemist; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): blommist
bloemruiker, blomrèùker, zelfstandig naamwoord, ruiker; Juffrouw Jaanse ha aon moeten zien dè Harrie van den apotheker aon ons Jetje 'nen blomruiker ha aongebojen. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 12; NTC 17-12-1938)
bloemzak, blomzak, zelfstandig naamwoord, bloemzak, zak voor een bepaald soort meel; WBD deegkleedje (doek waarmee deeg tijdens het rijzen wordt afgedekt); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLOEMZAK, BLOMZAK zelfstandig naamwoord mannelijk - zak waar bloem in vervoerd wordt; duw, dof, slag met den vuist op de rug v.d. gebukten jongen, gegeven door hem die over 't lijfken springt.
bloemzoet, blomzuut, bijwoord, "enigszins scheel; loenzen; bloemzoet, zo zoet, dat wil zeggen ‘lieflijk’, als een bloem; Pierre van Beek: blómzuut kèèke; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""blómzuut - ze keke 'n bietje blomzuut (bietje scheel)""; - In alle Tilburgse bronnen vanaf 1916 (Handschrift Daamen) gedefinieerd als een afwijking aan de ogen; een variant naast ‘scheel’ en ‘loenzen’. Ook als zodanig bij Robben: Cees Robben – [Vrouw tegen man met bril:] Ik kan naa nie zegge degge loenst... mar ge kekt wel blomzuut... op ’t schèèle aaf...’ (19840706); Cees Robben – Schèèl Merieke.. Blomzuut kieke... (19611124); - Van oorsprong is ‘blomzuut’ echter geen oogafwijking, maar een aanduiding van een manier van kijken. ‘Bloem’ is dan, volgens het WNT (lemma BLOEM 12) ‘het fijnste van het meel, dat door het ziften van het grovere meel en de zemelen wordt afgescheiden...’ WNT lemma BLOEMZOET verwijst naar deze 12de betekenis: ‘Uit Bloem in de bet. 12) en Zoet. Eigenlijk: zoo zoet als bloem; gewoonlijk in min of meer ongunstigen zin van iemands gelaatstrekken, manier van spreken enz.’ De ‘ongunstigheid’ lijkt derhalve samen te hangen met ‘schijnheilig kijken’ of ‘zoete broodjes bakken’, ‘goedpraten’ .WBD III.1.1:244 'blomzoet kijken' = scheelzien; Wieste, dè iemes die wè loenst,/ in Tilbörg blomzuut kèkt? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Stadsnieuws: blomzuut kèèke: Ze kèkt wèl en bietje blomzuut - ze loenst... (150707); C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BLOMZUUT bijvoeglijk naamwoord een beetje scheel; WNT BLOEMZOET - zoo zoet als een bloem; gewoonlijk in min of meer ongunstigen zin van iemands gelaatstrekken, manier van spreken enz."
bloes, bloes, zelfstandig naamwoord, blouse; uitdrukk.: De Wijs – M’n lèn maag er zèn, ik zè alléén ’n bietje zwaor in de bloes (23-09-1970); enigszins grote borsten hebben.
blok, blòk, zelfstandig naamwoord, blökske, blok; WBD 'óóver dem blòk trékke' (II:1389) - over de blok trekken (de pet over de vorm trekken; blok = ijzeren vorm); WBD blok, mv. blòkke (II:1389) - blok (houten vorm voor petten); blökske; verkleinwoord van ‘blòk’; blokje, ommetje; Cees Robben – z’n blökske wir lôôpt.. (19590516)
bloot, blôot, bijvoeglijk naamwoord, blôoter, blotst, bloot; Cees Robben: Dieje krabde nie blôot; dè was ók enen blôote; Cees Robben: Blôot slao dôod; blôote hartes (kaartspel); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): et mènneke lópt óp zen blôote voete; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ik koom nie óp blôote voete (S'7l) - kaartterm: gezegd door iemand die meent goede kaarten te hebben; Frans Verbunt: de vrouw blôot èn en klèntje (kaartspel); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den blôote (= Vincent Mutsaerts) (blz. 57); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den blôote = dr. Blöte (blz. 100 ); WBD III.1.3:19 'bloot', 'naakt' = bloot; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; (1992): blòòt bn - bloot, kaartterm: 'n blòòte kaort hèbbe
blootkrabben, blôotkrabbe, zwak werkwoord, blootkrabben, in de zin van: deren; vrijwel altijd in een ontkennende zegswijze; door iets of iemand niet gedeerd worden; Piet van Beers – ‘Ötverkôop’: Want... as ik enen dag gao visse/ krabbe ze mèèn zomar nie bloot. (Spoeje doemmeniemer; 2009)
blootskops, blotskòp, bijvoeglijk naamwoord, blootshoofds, zonder hoofdbedekking; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): – blootshoofds; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLOOTSKOP bijwoord - blootshoofds
blote, blôote, zelfstandig naamwoord, mannelijk, blote; hier: ‘blote’ kaart in het spel rikken; de enige kaart van één ‘kleur’; Cees Robben – [Verliezer:] Dè was ôôk unne blôôte... (19710102)
bloten, blòtte, zwak werkwoord, blòtte - blòtte – geblòt, letterlijk: bloten; WBD blòtte - haren, verwijderen van de opperhuid met haar, in de leerindustrie (II 605); WBD blòtvèlleke - blootvelletje, de gehaarde en gevleesde huid; II 609; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BLOTTEN - blooten, het haar of de wol v.d. huiden doen.
blotevoetenpater, blôotevoetepaoter, zelfstandig naamwoord, bijnaam van de paters kapucijnen, die met blote voeten in sandalen liepen; Misschien vendt ze’t wel un goeie daod, dèk ene priester, ene paoter terwille ben gewist en wel ene blôote voetenpaoter, ene paoter die in Tilburg zenne kost bij mekaare moes schooie. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); zie kappesien
blotsel, blòtsel, zelfstandig naamwoord, slecht gras, dat de koeien niet vreten
Blücher of de nacht, Blücher of de nacht, uitdrukking, ES 2012: Brabantse Spreekwoorden (Mandos) heeft de uitdrukking  'Blücher òf de nacht' opgenomen als een 'kaartterm', en wel op gezag van de Tilburgse zegsman Knegtel in 1950; de uitroep van de kaartspeler betekent zoveel als 'nu of nooit'. Het betreft dus geen echte kaartterm maar eerder een uitroep om aan te geven dat de speler de wanhoop nabij is en dat dit moment, deze kaart, allesbepalend is voor de uitslag. Vergelijk zie toepertoe. Mandos geeft als toelichting bij deze uitdrukking: 'eigennaam (van Duitse generaal die in de nacht van 1813 op 1814 stiekem de Rijn overstak).' Dit is echter als verklaring van de 'kaartterm' onjuist. Ze heeft betrekking op de slag bij Waterloo, waar de Engelse veldmaarschalk Arthur Wellesley, beter bekend als de Hertog van Wellington, op 18 juni 1815 de veldslag tegen de troepen van Napoleon Bonaparte dreigde te verliezen. Wellington verwoordde zijn laatste hoop op de overwinning met de uitroep: “Give me Blücher, or give me night.” [Geef me Blücher of geef me de nacht]. Blücher is de Duitse veldmaarschalk Gebhard Leberecht von Blücher, die met zijn leger in aantocht was. Hij kwam op tijd, en eerder dan de nacht. Napoleon verloor de slag. De ontmoeting van Wellington en Blücher is de geschiedenis ingegaan als 'la belle alliance'. Wellingtons woorden zijn in het Engels taalgebied gevleugeld geworden. In het Nederlands zijn ze niet vastgelegd in spreekwoorden- of citatenboeken. Daarom is het des te opmerkelijker dat de uitdrukking voorkomt in het Tilburgs, maar zij moet waarschijnlijk beschouwd worden als een uitroep uit de persoonlijke sfeer van de zegsman.
bluister, blöster, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.2:269 'bluisters' = huidschilfers; WBD III.4.4:268 'bloester' = schilfer; Cees Robben – D’r is nog gin blösterke aaf... [van het glazuur van een vaas] (19650528); WNT II:2929 BLUISTER zelfstandig naamwoord  Van of naast bluisteren. Bij Kiliaen:vertaald met pustula en hecta... pustula in panis crusto assurgens. In 16e eeuw als bijvorm van 'blister ... z.a.
blut, blut, bijvoeglijk naamwoord, zonder geld, alles verspeeld hebbend; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - Bluts zijn - niets meer hebben. Deze betekenis van ledigheid vindt men in het woord 'blutten' bij Kiliaen: en Plant., homo stolidus, inanis; gg ook: kèps; WBD (III.3.2:36) blut of kèps = alles kwijt (bij een spel)
blutsen, blutse, zwak werkwoord, blutse - blutste - geblutst, butsen; kneuzen; 'butse' van vallend fruit; WBD III.2.3:159 'blutsen' = idem, ook 'kneuzen'; WNT BLUTSEN - stooten of slaan, inz. met de bijgedachte dat er eene of meer blutsen ontstaan. ... c) van vruchten
bobbel, broebels, zelfstandig naamwoord, meervoud, en ik blaos er de broebels in ’t waoter... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘De paoter en de kinkenduut’, 1941); Van Rijen (1998): luchtbellen; WBD III.4.4:213 'broebel' = luchtbel, ook 'brobbel', 'bobbel', 'bel'; WBD III.4.4t:231 'brobbel' = bobbel, ook: 'bult'
bobber, bobbertje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""bobbertje bloedworst - klein dik mannetje"""
bocht, bocht, uitdrukking, ‘in de bocht springe’; tussenbeide komen, ingrijpen in een conflict; Cees Robben – Ik moet er geregeld in de bocht springe (19641106)
bode, boj, booj, zelfstandig naamwoord, "bode; pòsboj - postbode; ...daor kwaamp den booi en braocht 'nen brief. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun en de dames’; NTC 20-1-1940); ""Nou appeteker,"" zee den postbooi... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938); WBD III.3.1:438 'booi' = postbode; Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BODE - boi, zelfstandig naamwoord mannelijk, mv. bois, verkleinwoord boike; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOO, BOOI (scherpe o), BOI, zelfstandig naamwoord mannelijk - bode, Fr. messager; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; (1992): 'bòj' zelfstandig naamwoord postbode"
bodem, bojem, zelfstandig naamwoord, 1. bodem; R Ruure, vrouw Paones, de sèùker is nòr den bójem gezakt... (tegen iemand die in zijn koffie/thee blijft roeren); ...mar die boks, daor wilde-n-ie niks van wete, den bojem hing ongeveer toe op z'n kuite! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); Cees Robben – Is d’n bôjem daor zô bist...? (19550806); Cees Robben – Vlugge vogel (...) die (...) pieren uit den bôjem trekt... (19601007); Cees Robben – D’n bojjem scheurt open (19570309); Audioregistratie 1978 – “…ge had nie veul sènte, ge kost nie veul ònlègge… want ge dòcht akker tweej, drie hèb, dan zit ik op den bojem èn mènne kastelein, assie oe kènde dan pofte ie wèl… (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); Henk van Rijen: hèlleg vat zónder bójem - gezegd van iemand die overdreven veel bidt, vaak zonder het zelf te beseffen; ‘Die pannen van tegesworrig hebben ammel van die dunne bôjems, daor zèn gin goeie pannen te kôop,’ zizze dan. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD 'voeringbójem' (II:l385) - voeringbodem (v.e. pet); WBD (II:2832,2863) 'bójem, bojem) - bodem v.d. kruiwagen, resp. v.e. 'vat'; Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BODEM - bojem, zelfstandig naamwoord mannelijk; 2. perceel bosgrond; Henk van Rijen: en höös meej en bojemke - een huis met grond; GAT R526:176V°(1736): Iten een heijbodemke groot een lopensaet ter plaetse in de Schooten, oost de vroente, west de Leij; WBD III.4.4:162 'bodem' = oerbank (grondsoort)
boeg, boeg, zelfstandig naamwoord, WBD borst v.e. paard; WNT BOEG Het gewricht dat gevormd wordt door het schouderblad en een der opperarmbeenderen van een paard, doch ook in ruimeren zin, met inbegrip van de omliggende zachte deelen (spieren, pezen, huid);
boek, boek, zelfstandig naamwoord, buukske, boek; zeer vaak mannelijk in plaats van onzijdig: den boek; R Gij kómt ók aaltij ast boek ómgedraogen is - d.w.z. te laat; R.J. die heej zenen boek dichtgedaon; Dialectenquête 1879: - nen aauwen boek; op klompen ter Mis, meej/ den beejboek in haand... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Oh! Klotterende klompen’; 1932); ...taante Hanna mee d'ren kerkboek en d'ren paoternoster bij den heerd... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939); ...allebaai mee den kerkboek in de haand... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); ...de appetekersvrouw, die erg zemelechtig is, liet d'ren boek vallen en gong er bij zitte... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 2; NTC 8-10-1938); Leest zelf zonnen boek.. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); ... en ’t aander [prentje] hek in mène kerkboek. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); oewen dikke kerkboek geeft oe heel veul werk... (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Oo, hellige ziel’, 1949); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - liever in jouwen boek as op et daogelijks gebèd (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1972) - Liever schuld hebben dan dood zijn .Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; (1992): boek, m.: gif diejen boek es aon; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): Onzijdig woord mannelijk gemaakt, z.a .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOEK zelfstandig naamwoord mannelijk en niet o. - boek, Fr. livre; spel kaarten; den boek is omgedragen - het eten is op.
boeket, bekèt, zelfstandig naamwoord, boeket, tuiltje, 'buske'; WBD III.4.3:208 bekèt - boeket; ook genoemd: bekètje, boske, strökske, blommeke, bos blomme = fr. 'bouquet' met gereduceerde vocaal
boekhouder, boekhaawer, zelfstandig naamwoord, boekhouder; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): boekhaawer
boekje, buukske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van ‘boek’; boekje; Cees Robben –In ’n huukske.. meej ’n buukske (19601118) [Naar Thomas a Kempis]; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Mar der is toendertèèd en buukske ötgegeeve gewist van dè kind van Kessels èn der stond, in dè buukske heej ingestaon as dè die ouwe man Jongbloets, die zat achter in de kèrk èn as die nòg enen dag had kunne leeve òf tweej, dan had et öt kunne koome…mar nouw môog et nie ötkoome omdè de Noordhoekse kèrk nie ingeweeje was toen dieje tèèd…”
boekstapelen, bokstaopele, zwak werkwoord, bokstaopele - - gebokstaopeld, opstoken (?), in kennis stellen, boekstaven; De Wijs – (ik heb veel mensen in de arm genomen) 'k heb zat meense gebokstaopeld mar ’t is nie gelukt (11-02-1965); We zun dun dieje us efkus bokstaopeIe... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - iemand bókstaopele - (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1965) - in kennis stellen, op de hoogte brengen; Frans Verbunt: op de hoogte brengen; Stadsnieuws: As ge dè zôo nie begrèpt, zakket oe wèl es aanders bokstaopele (120809) ... op andere wijze aan het verstand brengen. Etymologie: ; verwant met 'boekstaven'; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - boekstapelen, inbokstapelen, bokstapelen - inprenten; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): bokstapele (IV:37)
boekweit, boekent, zelfstandig naamwoord, boekweit; WBD III.4.3:268 wilden boekent - zwaluwtong (Polygonum convolvulus; beter: fallopia convulvulus); Fallopia convulvulus - boekent; Daor stond daor nog wè boekent in ’n potje in dè gaaf ik ze [de kippen]. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); LDM: Als de varkens nog klein waren, kocht men bijvoorbeeld karnemelk van de boer. Werden ze groter - en vooral tegen de tijd dat zij vetgemest werden - kwam er graanmeel. Als het kon boekweitmeel en toen ook de maïs in de handel kwam maïsmeel, maar hierin bestond een groot onderscheid. Als er een slager kwam om een vet varken te kopen, was gewoonlijk zijn eerste vraag: waarmee is het gemest, met boekweit of met maïs. In het eerste geval was de geboden prijs per kilo altijd een paar centen hoger dan bij maïsvoer. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 6 ‘Paaseieren, namen en verdwenen gebruiken’; NTC 29-3-1951); Audioregistratie 1978 - Dè wèrd gemaole èn, jè, dan krêede boekente strèùf, boekentmèèle strèùf hiet et, hè, ènne boekente pap! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); WBD I:1412 'boeket' (sic); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - boegend, bogent, boekend, bongend - boekweit; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BOKKENT, bij verbastering voor 'boekweit'; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): boegent, resp. bogent, bongent - zelfstandig naamwoordw-m. - boekweit .Antw BOEKERD en BOEKED (toonl. e) zelfstandig naamwoord m+v - boekweit, Fr. sarrazin; WNT BOEKWEIT ... Vandaar dat de naam in den mond des volks op allerlei wijzen vervormd werd ... z.a.
boekweitekoek, boekendekoek, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.3:225 'boekendekoek' = boekweitkoek
boekweitemeel, boekenemèèl, zelfstandig naamwoord, boekweitmeel; WBD III.2.3:140 'boekendepap' = boekweitpap; ook 'boekettepap'; Waar is de d gebleven van 'boekent'?; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): boegendemeel zelfstandig naamwoord onzijdig resp. 'bongendemeel' - boekweitmeel
boenen, buune, zwak werkwoord, buune - buunde - gebuund, boenen, poetsen; Henk van Rijen: gimme is en töddeke om dèdaf te buune; korte uu, hoewel B 'bune' noteert; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): zie: schuren
boenter, boenter, zelfstandig naamwoord, WBD tweejarig paard, ook 'tweejaorege' genoemd
boer, boer, zelfstandig naamwoord, boerke, "boer; Hij zit ginnen boer in zen vènster = Hij zit niemand in de weg; Den bónten boer öthange -losbandig leven; Pierre van Beek: & R Den bónten boer rije - er lustig op los leven; Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: nen boer èn en zòg hèbbe nôot genóg; Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: We nen boer nie kènt, dè kópt ie nie. (... dè frèt ie nie.); Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Koud, dè ist pas as den boer èès schèt .lange oe, in 'boerke' kort; Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Den knapsten boer piest nòg wèl es óp zen klómpe .Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: 'Ieder zene meug', zi den boer, 'èn hij fraat vèège ' .Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'kiepenboer'; Van Beek - ""De schotels wassen"" en ""als ge drie boeren hebt, krijg je van de vierde slaag"" hoort men vaak, evenals wanneer op een boer een vrouw ""de boer heeft een vrouw nodig"" valt.  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959); Cees Robben: de miste boere hier slaope nòg bij der èège vrouw; zi den boer; Cees Robben: wè enen boer laojt, brèngt ie tèùs; boerekôoletòppestamp; Pierre van Beek: As de boeren oud wòrre, stòn ze ónder de prikstoel (= worden ze 'fijn') (Tilburgse Taaklplastiek 136); V De stómste boere hèbbe de dikste peeje - Wie zonder veel overleg te werk gaat, heeft vaak het beste resultaat; Dialectenquête 1879: diejen boer heed'n luien knêcht - die boer heeft een luien knecht; BrSP nen boer stao aaltij vuls te èng (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1973) - het is buitengewoon moeilijk om met een boer zaken te doen (uit vrees bedrogen te worden is hij te eng van opvatting voor redelijk overleg) .Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Boeren hèbben ók maniere, mar aandere ('84); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - de knapsten boer pist nòg wèl is óp zen klómpe ('86) - dat kan de beste overkomen; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - nen boer heej twee roeje (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1973) - een boer meet met twee maten; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - vur nen sloomen boer meej geld valt iedere vrouw, vur ne sloomen boer nog gin mèlkmèèd ('87) - Zonder geld ben je niet geteld; Frans Verbunt: den lómpsten boer tilt de grótste èèrpel; Frans Verbunt: der ligge zat boeren opt kèèrkhòf die nèt zo lui zèn as ikke; Frans Verbunt: as ene pestoor mèlk drinkt en enen boer wèèn, dan zèn er twee ziek; Frans Verbunt: boeren hèbben ok maniere, maar aander; WBD III.1.2:250 'boerke' = oprisping; WBD III.1.4:237 'de bonte boer rijden' = razen en tieren; Dirk Boutkan: (blz. 4) bu:r, bu:re, burke"
boeren, boere, zwak werkwoord, boere - boerde - geboerd, "(geen vocaalkrimping) steeds lange oe; een boerenbedrijf voeren, boeren; R Over een klein boertje: 'die boert meej en gèèt èn nen èkster'; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""boeren - we hebben nog gin taid om 's middags is op onze stoai te kunnen boeren""; ...overdag wè boeren in d'ren hof... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): Volgens krt. 61 ligt T juist op het gebied waar de vocaal kort klinkt; niettemin is op T's gebied de lange klinker niet uitgesloten. Z.o. blz. 11; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOEREN fig. een helsch leven maken, razen en tieren, drinken en klinke: Er deur boeren - arm worden; van ‘boeren’; hij boert; in de zin van ‘voortdoen met het werk’; Cees Robben – Den kapelaon, hij boert mar vort... (19550129)"
boerenarbeider, boerenèrbèr, zelfstandig naamwoord, boerenknecht, boerenarbeider; lange oe; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): ARBEI(D)ER - boerenwerkman, dagloner die boerenwerk verricht
boerengedoe, boeregedoe, zelfstandig naamwoord, het boerderijbedrijf; Cees Robben – Waor blêêft dan den boer mee z’n boerengedoe..? (19551119)
boerengenoffel, boeresnòffel, zelfstandig naamwoord, "duizendschoon (dianthus barbatus); Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""boerensnoffel"" - duizendschoon; zie snòffel"
boerengilde, boereguld, zelfstandig naamwoord, boerengilde; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - boerenguld = gilde Sint Joris (blz. 86)
boerenkooltoppenstamp, boerekooletòppestaamp, zelfstandig naamwoord, stamppot van boerenkool; – het woord is een samentrekking van boerenkool en boerentoppen; Cees Robben – Goei weer vur boerekôôletoppestaamp (19850111); Peejstaamp, hasjee, tis ammòl hêel lèkker, mar et lèkkerste vonnik boerekôoletòppestaamp meej vòrse wòrst. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
boerenmik, boeremik, zelfstandig naamwoord, bep. brood; R.J. 'boeremik meej krènte'; WBD III.2.5:192 'boerenmik' = rond wittebrood; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): boeremik zelfstandig naamwoord mannelijk - eigen gebakken wittebrood van de boeren.
boerenteen, boeretêene, zelfstandig naamwoord, alleen meervoud, "tuinbonen, 'labbôone', 'knaawbôone’, 'moffelbôone'; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""boerenteenen - tuinboonen, groote boonen""; Piet van Beers – ‘Wie tuinbonen wil eten moet Februari niet vergeten’ : Ik hè ze al in de Wêyk gezet/ en merrege gaon ze er in/ M'n Boeretenen wel te verstaon/ en dê is naor munne zin. (With Love; 1982-1987); Piet van Beers – Ik hèb gezien dètter m'n vrieskaast/ Aorig vol begient te raoke./ Sprèùtjes, peekus èn asperges/ kôol spinòzie, pastinaoke.// Pultjes, èrtjes, kappesèèners, boeretêene, èègenhèèmers./ Krotjes, bontjes van de staok./ Èlke week is ´t wir raok. (Uit: 'Ogste' - CuBra 19 juli 2004); WBD III.2.5:84 'boerenteen' = tuinboon; Stadsnieuws: Vruuger noemde ze knaawbôonen ok wèl boeretêene (200208); Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): boere-teene, platte teene (II:51); C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BOERETEE:NE mv. grote bonen, moffelbonen; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOERETEENEN zelfstandig naamwoord mannelijk, mrv. - platteboonen, groote tuinboonen; in de Kemp. labboonen geheeten; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; (1992): boeretêene - tuinbonen; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): boereteene - tuinbonen"
boerentij, boeretij, zelfstandig naamwoord, Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - et is en èèchte boeretij (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1970) - Het is een echte boerenbeweging; het gaat er landelijk aan toe.
boerentop, boeretòppe, zelfstandig naamwoord, alleen meervoud, "boerenkool; lange oe; Cees Robben – (19611221); Piet van Beers – ‘Ik lus ’t geleijk’: We ete eens per virtien daog/ Dan stamp van boeretoppe./ Daor motte wel, volgens ""Ons Kee""/ Gerukte worst instoppe. (With Love; 1982-1987); Piet van Beers – ‘De mèrt’: Soms worret stamp van boeretoppe (daor moete verse worst in stoppe)/ soms worret peejstamp meej hasjee, of ik neem wè sudderlappe mee. (Het zeventiende boekje, 2010); WBD III.2.5:94 'boerentoppen' = boerenkool, ook 'toppen'; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – (1992): boeretoppe - boerenkool"
boesteren, boestere, zwak werkwoord, boestere - boesterde - geboesterd, grondig schoonmaken, schoonschrobben, (zichzelf) een wasbeurt geven; …(ze) gonge meej enen emmer waoter, un stuk sunlicht zéép, un washandje en ene handdoek der èège boven schôon boestere. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BOESTEREN ov.ww, meestal samengesteld met 'af': grondig en niet al te zachtzinnig schoonmaken, bij voorkeur met sop en een harde borstel. Mogelijk afgeleid van 'boest' (zie WNT), 'bast' of van 'bolsteren' en oorspr. = de bast eraf schrappen.
boeten, boete, buute, zwak werkwoord, boete - boette - geboet, boeten; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - laot geboet, zèlde goed; buute; Van Rijen (1998): boeten; gelden (bij spel), voornamelijk (of alleen) in de uitdr: Dè buut nie…; PM Dè buut nie - dat is niet volgens de regels; Cees Robben – Onrechtverdighed komt te buute... (19850830); Henk van Rijen: onrèèchvèèrdeghei komt te buute - onrechtvaardigheid straft zich zelf; CiT (98) ''Onrechvèrighei komt te bute'; korte uu; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): afbuute - afkloppen bij een spel (IV;19); aanleggen (gezegd v.e. vuur), graven; korte uu; Dialectenquête 1879: vuur bute - vuur boeten; WBD III.4.2:68 'buten' - graven v.e. konijnenhol, ook 'dabben' of 'wroeten' genoemd
boezeroen, bazzeloen, bazzeroen, boezeroen, zelfstandig naamwoord, "boezeroen, overhemd; zie boezeroen; Een bijzondere Tilburgse variant is zie toekiel; WTT 2012 – In  Tilburg (na 1950?) valt bazzeloen / boezeroen samen met 'kiel', met name de blauwe kiel van boeren (en het hemd, gedragen tijdens de lokale carnavalsviering. In oorsprong betreft het echter twee duidelijk onderscheiden kledingstukken voor mannen, waarbij de boezeroen een onderkleed is waaroverheen nog een vest en een jas gedragen werden, terwijl de kiel juist vest en jas vervangt en het bovenkleed is van de boer of arbeidsman. In het algemeen kan gezegd worden dat het moderne woord voor bazzeloen / boezeroen 'overhemd' is, een hemd gedragen over het onderhemd en/ of de borstrok. (zie Van den Bredevoort, hieronder); – Sindreklaos ha me goed bedòcht/ dè was harstikke fèèn/ mar et bazzeroen dè was te grôot/ de sloffe vuls te klèèn... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ruilen); – ...dè mèn bazzeroen zo dartel is... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ons Wies d'r waas); – Ons moeders hèmd, jouw bazzeroen/ mèn broek... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et begien van de kèndervekaansie); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - …èn dan ginge wij om twaalef uur, gòn wij schòfte èn dan zètte we de zaak stil èn dan vlug, vlug in et bazzeroentje zôo mar èn en paor klumpkes aon nèt doen òf ge stond te wèrreke, gauw èfkes nòr Fonske Illese (Elissen), gauw en glòske bier drinke èn dan wir in et febriek!”; – Hattie zen èège geschoren en afgewaase dan trok ie zen overhemd aon. Dè noemde hij men bazeroen. Daor zaat ginne kraog aon. Aachter in de kraog zaat un knupsgat, waor un boordeknupke in paaste. Hattie dè bazeroen dichtgeknupt, et waar mistal un blauwwit gestript geval, dan vatte ie dieje boord, die er los bij heurde. Meej et gaotje in dieje boord naor aachteren, perbeerde ie dan dè boordeknupke in dè gaotje te krège. Dè lukte netuurluk nôot aachtermekaar. Dieje boord waar ôk zô stèèf as un plank. Mistal nao zon drie mislukte pogingen, riep ie er éne van ons. Wij moese et al hillemol op ons gevuul doen. Wij zagen nie wè we deeje, daor waren wij nog te klèèn veur. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); – Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op website ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -; – C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BAZZELOEN - v - boezeroen, kiel; WNT BOEZEROEN .... barzeloen, bazeloen (Leuven); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): BAZELOEN, bezaloen, boezeroen .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BAZELOENTJE zelfst. nw. o. - kort lijnwaden kieltje, gedragen door arbeiders bij vuil werk .WNT (1897) – Korte kiel met lange mouwen, meestal van blauw gestreept katoen of linnen; door zeelieden, sjouwers en ambachtslieden, vooral als onderkleed, gedragen. In Zuid-Nederland zijn nevens boezeroen allerlei andere vormen in zwang als boezeron, buzeron, bazeron (West-Vlaanderen), barzeloen, bazeloen (Leuven), bazeroentje (Limburg), boe(r)zelaan (Lier en Mechelen); zie SCHUERM. 33 [1865-1870], SCHUERM. 65 [1865-1870] en DE BO [1873]. Al deze vormen kunnen onstaan zijn uit het gelijkbeteekenende fr. bourgeron, over welks onzekere afleiding men LITTRÉ vergelijke.; boezeroen; Een bijzondere Tilburgse variant is zie toekiel; WNT (1897) – Korte kiel met lange mouwen, meestal van blauw gestreept katoen of linnen; door zeelieden, sjouwers en ambachtslieden, vooral als onderkleed, gedragen. In Zuid-Nederland zijn nevens boezeroen allerlei andere vormen in zwang als qboezeron, buzeron, bazeron (West-Vlaanderen), barzeloen, bazeloen (Leuven), bazeroentje (Limburg), boe(r)zelaan (Lier en Mechelen); zie SCHUERM. 33 [1865-1870], SCHUERM. 65 [1865-1870] en DE BO [1873]. Al deze vormen kunnen onstaan zijn uit het gelijkbeteekenende fr. bourgeron, over welks onzekere afleiding men LITTRÉ vergelijke . WTT 2012 – In  Tilburg (na 1950?) valt bazzeloen / boezeroen samen met 'kiel', met name de blauwe kiel van boeren (en het hemd, gedragen tijdens de lokale carnavalsviering). In oorsprong betreft het echter twee duidelijk onderscheiden kledingstukken voor mannen, waarbij de boezeroen een onderkleed is waaroverheen nog een vest en een jas gedragen werden, terwijl de kiel juist vest en jas vervangt en het bovenkleed is van de boer of arbeidsman. In het algemeen kan gezegd worden dat het moderne woord voor bazzeloen / boezeroen 'overhemd' is, een hemd gedragen over het onderhemd en/ of de borstrok .Etymologie; - Van Wijk & Franck - 1912 – Boezeroen - Wsch. uit fr. bourgeron „boezeroen"", dat of als „herdersjas"" van berger „herder"" wordt afgeleid of van een stofnaam borge .- Dr. P.A.F van Veen – Sprekende getuigen (1987) – ; Boezeroen - werd ontleend aan Noordfrans bougeron (Frans bourgeron) van de stofnaam bourre, uit Latijn burra dat 'armoedige kleding' betekent. [Noordfrans = Picardisch; ES]; - De Vries – NEW 1987 – boezeroen - bourgeron 'linnen arbeidersbuis' eerst in de 19de eeuw, afgeleid van het sedert de 14de eeuw overgeleverde waalse bourge 'soort van linnen', vgl. ook middelfrans borge 'grove wollen stof' .Tilburgse bronnen; Piet Maes – in de Kandelaar van 3 October 1926 over ‘Het arme Weverke’, doelend op de gelukzalige pater Donders: ‘'t Was maar een arm weverke in een klein huisje aan de uiterste punt van het grote dorp Tilburg. Hij zat daar aan vaders getouw in z'n gestreepte boezeroen en klabbakkerde z'n rammelende spoeltjes door het garen…’ (Uit: A.J.A.C van Delft, Spin- en weversliedjes oud en nieuw; Utrecht 1952.); Hij zaat er in z'n boezeroen, mee de zwarte zije pet op... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Cees Robben – En denkt aon oe boezeroen... (19570622); Wè rèmt er op gebraaide sokke/ èn wè rèmt op boezeroen ?/ Ik vèèn dè Sintreklaos die rèmkes/ vortaon zèlf mar es moes doen. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et rèmt allemòl); Cees Robben – Mee dees [mooi] weer laot ik munne borstrok en boezeroen mar is uit (19760612); Vergelijk: Piet van Beers - 'Vurjaor 1989' –; Mar...êens dan ist kaoj weer gedaon; Dè is, waor we op hôope .Dan kunde gerust den hêelen dag; in oe Boezeroentje lôope .Wim van Boxtel - In Brabants Bont, ‘D’n örgel’ (1979): In ons sweeks boezeroentje’ [in ons doordeweekse hemd] .- Lechim (Tilburgse Koerier, ongedateerd knipsel; ca. 1970) – in een van zijn verzen ter gelegenheid van Sinterklaas: Wè rèmt 'r naa op pèkske sjèk?; En wè op boezeroen?; 'n Rèmke maoke heurt 'r bij; Mar hoe mòte dè doen?; – We droege gin boezeroen mir, mar missiezonnekes. Èn palletoo èn kooverkookes. Dè waar ammòl vur ooverdaags. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Jan Boezeroen = de eenvoudige werkman; WBD; WBD III.1.3:47 'boezeroen' = overhemd; WBD III.1.3:76 'boezeroentje' = boezeroen; WBD III.1.3:97 'boezeroen' = borstrok"
bofkont, bofkont, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.4:194 'bofkont' = ‘geluksvogel' ook 'boffer'
bogerd, boogerd, zelfstandig naamwoord, boomgaard; ...mee waoter en boogerden... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Wij gingen meej den boogerd in, gevallen ôogstappels raope. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Stadsnieuws: De kènder spulde bij den boer in den boogerd bumkeverwissele. (050409); WBD (III.2.1:461) boogerd = boomgaard; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOGAARD, BOGERD zelfstandig naamwoord mannelijk - boomgaard, boogaard, Fr. verger; WNT BOOMGAARD - Reeds in het Mnl. bijvormen als boongaert en bogaert, die ten deele met verzwakten klemtoon voortleven in 'bongerd' en boogaard, boogerd (in verschillende, vooral Zuidelijke gewesten).
bok, bok, zelfstandig naamwoord, zie hèrmenie voor de bok als mascotte van harmonie-orkesten; Bart zit zô vol grappen as 'nen bok vol keutels (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - daor zal den bók wèl es schêef zèèke (JM'50) - Bij een royale levenswijze zal er nog wel eens een tekort komen .Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dès goed gestôote vur nen jongen bók (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1975) - Loftuiting voor de prestatie van een beginneling; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - et eróp hèbben as den bók óp mieje (Kn'50) -er zo belust op zijn als de bok op geiten .Frans Verbunt: op den bok meegaon (kaartterm) voor niks meegaan; Dè waren meense die waren nie katteliek, dè waren protestantse bokken, volgens wè ze tegen ons vertelden. Die protestanten schêene ons ôk èùt veur kattelieke gèète. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD (II:2779) 'bók' - karsteun (T-vormig)
bokgooien, bokgôoje, zwak werkwoord, "bokgooien; kinderspel; Van Delft - Het ""bokgooien"" geschiedde met minstens drie paren jongens. De eene moest voorover gebogen gaan staan, terwijl de ander hem schrijlings op den rug zat. Zoodoende werden dus drie of meer ruiters gevormd, die elkaar al zittend een bal toewierpen. Miste de eene ruiter den bal tijdens het opvangen, dan sprongen alle ruiters van den bok af en ""de bok"" trachtte den bal te grijpen en er den ruiter mede te raken. Gelukte dit, dan wisselden de kinderen om en mochten dus diegenen, die eerst ""bok stonden"" ruiter zijn. Een uitstekend jongensspel met gezonde bewegingen. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104; 16 maart 1929)"
bokje, bukske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, kleine bok; WBD mannelijk jong van een geit (Hasselts); verkleinwoord van 'bok', met umlaut
bokkenbaai, bokkebaaj, zelfstandig naamwoord, "stofnaam (textiel); van baaj en de veraling van het Engelse 'buck', 'bok' in 'buckskin'; 'skin' = 'huid'; Van Rijen (1998): 'bokkebaaj' - bukskin, wollen keper; Henk van Rijswijk - 2013 - Bokkebaaj is geen Buckskin. Het zijn bindingstechnisch gezien allebei “baajen”. Maar Buckskin is van een betere kwaliteit wol gemaakt. (Schriftelijke mededeling); WBD II.4. p. 858 – Van Dale zegt bij „bokkebaai"": „Grove wollen stof”. De respondent van K 183 (= Tilburg) stelt „bokkebaai "" gelijk met „bukskin"". bukskin: bukskin, K 183 (= Tilburg) ; bukskinstof: bukskinstòf, K 183 (= Tilburg) ; bokkebaai : bokkeboaj, K 183 (= Tilburg) .zie bukskin; Gerard van Leijborgh - En wat was zoo wat je eerste werk? „Eerst moest ik de wever helpen om het te leeren, zooveel als bij-wever; doch spoedig deed ik het zelf en weefde toen Bokkebaai*, later ben ik op de buks gegaan"" (De laatste Tilburgsche huiswever, Nieuwe Tilburgsche Courant, 26-10-1940 - Aan het woord is Frans van Geloven, de laatste huiswever.); * Bokkebaai: Bokkingbaai (#), een zeer grof weefsel .# WTT – ‘bokkingbaai’ is onjuist; ‘bok’ is in deze samenstelling een vertaling van het Engelse ‘buck’, zoals in ‘buckskin’, de wol van de huid van een bok."
bokkig, bokkeg, bijvoeglijk naamwoord, WBD tochtig, gezegd van een geit; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bókkig bnw 1) tochtig, ritsig, van geiten gezegd; 2) v. personen: zich gedragende als een bok, nl. norsig, koppig .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOKKIG - tochtig, sprekende van geiten; pruilend, die moeft, kopt, het hoofd omdraait om u niet te moeten groeten, enz.
bokking, bukkem, zelfstandig naamwoord, bokking, gerookte haring; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'vorsche bukkem'; Hil de week deur enen bukkum èn sondags en aai... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Tilburg op z’n bèst); Cees Robben – (19611221); Cees Robben – aacht vorse bukkeme, liefst meej mölluk/ En gin zaaiers... (19680405); Cees Robben – Bukkum (19860425) [opschrift in de tekening]; Cees Robben – Vurrukkelukke bukkeme.. Aacht vur ’n kwartje... Vur-de-voet-gevat... (19621130); Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek - De kat slèpt meej den bukkem; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Ieder iets van den bukkem, al is ie nog zó plat (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1972) - er moet eerlijk gedeeld worden .Anoniem – 1959 – ; Toen ging ie mee bukkum leure; mee de kreugel van de buur; Jaans pluisde wol, deej stukke; 't was genog vur brood en huur .(Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…den êenen tèèd krêede brôod onder oewen èèrem èn den aanderen tèèd krêede en stuk òf drie bukkeme èn dòr koste saoves meej opstappe…èn dè was al wègge krêegt van de, van hil den dinge…en gin lôon!!”; Frans Verbunt: hij vuulde zenèège de listen bukkem öt et kiesje - ... eenzaam; Frans Verbunt: spèkbukkem - vette bokking; Frans Verbunt: hij is ok ginnen bukkem - hij wil ook weleens een pleziertje; Un bèùtenkansje waar et, as den bukkum goeiekoop waar. Jao één; of twee keer per jaor waar die schijnbaar nie duur. De visboer moes em; dan kwèèt, aanders wier ie duf. Dè denk ik mar, want aanders wies ik; ook nie wèrom wij, op enne vrijdagaovend, ineens verraast wiere meej; bukkum. Veur meense die nog nôot ginne dorst hebben gehad, enne aonraojer. Zout, zout, nog zouter dan vléés dè zes weken in de pekel ha gelegen! Ge zotter van aon den drank kunnen raoke. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den bukkem = Piet Leijten (blz. 51); WBD III.2.3:70 'bokking' = gerookte haring - bukkeme meej mölk - met kuit; bukkeme meej zaajers - met hom; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): bukkem (II:23; V:22, 27)
boks, boks, zelfstandig naamwoord, "broek; Van Delft - Een broek wordt ook hier evenals in meerdere streken wel een ""boks"" genoemd. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)"
bol-ei, bòlaaj, zelfstandig naamwoord, "kinderspeelgoed; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""bollaai - steenen bal, kinderspeelgoed"""
bolderen, bòldere, zwak werkwoord, WBD III.3.1:389 'bolderen' = hotsen (zachtjes schokken op een hobbelige weg)
bolderwagen, bolderwaoge, zelfstandig naamwoord, bolderwagen, bolderkar; LDM: Zoals deze [voerlieden] hadden ook meestal de anderen voor hun speciale vrachten geschikte vervoermiddelen. Een der meest bekende was o.a. de bolderwagen met laagliggende bodem, zodat de gewoonlijk zware vrachtstukken niet hoog behoefden te worden getild. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 21 ‘Tilburg had een respectabele lijst’; NTC 4-2-1954)
Boldoot, bòllekesdoot, zelfstandig naamwoord, Boldoot, eau de cologne; Onjeklonje van Böllekesdoot is de beste, zegge ze! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939); ...en dan nog twee fleschkes onjeklonje van Böllekesdoot. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939)
bolus, boolus, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.3:197 'bolus' = wittebroodje
bombazijn, bombezèèn, bomberaaj, bombezaaje, zelfstandig naamwoord, stofnaam - bombazijn; J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) - Bombazijn. Aan de achterzijde geruwd weefsel van sterke katoenen garens, geweven in 5-bindige inslagsatijn of 8-bindige dubbelsatijn. Toepassing: werkmanskleeding. Ook: Moleskin (mollevel), Pilow of Engelsch leer en Kalerug geheeten .Els de Baan - In het verleden werd met bombazijn een mengweefsel bedoeld (verschillende combinaties van garens). De ketting was dikwijls van linnen garens en de inslag van katoen (weven). In de 16de eeuw werd in het oosten van Nederland begonnen met de verwerking van katoen. Tot en met de 18de eeuw slaagde men er niet in om de katoenen garens zodanig te spinnen dat ze sterk genoeg waren om als kettinggarens te gebruiken. Ze waren daarom alleen geschikt als inslaggarens. (Goed garen, 1994); WNT – lemma Bombazijn – 1893 — BOMOZIJN, BOMMEZIJN, daarnevens BOMMEZIJDE enz. —, znw. onz., mv. (in de bet. 2) -en. Uit fr. bombasin (eng. bombasine), mlat. bombasinum, een bijvorm van bombycinum, gelijk bombax van bombyx. Het laatste woord beteekende oorspronkelijk: zijdeworm, zijde, maar de bijvorm bombax en de afleidingen werden later ook toegepast op zoogenaamde boomzijde of boomwol, d. i. katoen, zoodat het woord dan ook niet zelden in etymologisch verband werd gebracht met boom. (...) Zekere geweven stof, oorspronkelijk bestaande uit zijde, of uit zijde, kemelshaar en katoen; later ook uit ketting van zijde en inslag van kamgaren, of geheel uit kamgaren vervaardigd; zie KUYPER, Technol. 2, 492 — 493 en 533. Tegenwoordig hier te lande (althans te Leiden): Een plat weefsel, bestaande uit ketting en inslag van katoen, dat veel gebruikt wordt voor voering, werkmansondergoed enz. In de algemeene taal wordt echter niet zelden de naam bombazijn ten onrechte gegeven aan de stof waarvan werkmansbroeken gemaakt worden (pillow).; bomeraaj; Van Rijen (1998): bombazijn, sterke katoenen of linnen stof; Van Rijen (1998): 'Hè heej zun bomberaaje broek wir aon! - Hij heeft zijn bombazijne zondagse broek weer aan.; bombezaaje; bep. stof (bombazijn?); Henk van Rijen: bómbezaaje broek - zondagse broek
bomen, beume, zwak werkwoord, bôome - bómde - gebómd, bomen (textielindustrie); - verleden tijd bumde; ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: bumt; WBD beume (II:998)- bomen: De geschoren ketting gelijkmatig (met behulp van de effenaar, boomhout, boomstok (etc.) op de kettingboom winden .WBD te brêed gebumd (II:1007) - te breed geboomd; WBD te smal gebumd (II:1007) - te smal geboomd; WBD te eng gebumd (II:1007) - te eng geboomd; WBD te slap gebumd (II:1007) - te slap geboomd; Van Rijen (1998): 'bêûme - (textiel) bomen, ketting om boom doen; bôome; Van Rijen (1998): breedvoerig praten, bomen; met vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: hij bómt; bumt; van beume, bomen, opbomen; Van Rijen (1998): boemt, (textiel) boomt (zie 'beume')
bomer, beumer, zelfstandig naamwoord, bomer; WBD beumer (II:l004) - bomer: Een van de mannen die het werk van het bomen verrichten of de persoon die daarvan de leiding heeft..
Bond, Bond, zelfstandig naamwoord, den Bond, De vakbond; Interview met de heer De Kok (1978) – “Toen is den Bond gekoome! Toen hèb ik daor men eige vur gespanne, vur den Bond!” (transcriptie Hans Hessels 2014)
bonjour, bezjoer, tussenwerpsel, goeiendag, bonjour; lange oe; = fr. 'bonjour', met gereduceerde vocaal.
bonjouren, sjoere, zwak werkwoord, "Pierre van Beek – goeden dag zeggen; 'm smeren, ophoepelen; kijken; Pierre van Beek – Hij sjoert em - hij gaat ervandoor Sjoert em! - Smeer hem Sjoert daor is - Kijk daar eens; 'Hij heeft tegen mij gesjoerd' wat goeden dag gezegd door met de hand te zwaaien betekent. Dat zou dan afkomstig kunnen zijn van het vernederlandste Frans 'gebonjoerd'. Belzebub, dieën ploert, die is er toen mar gaaw van-tussen-deur gesjoerd. (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘De zaog van Sint Joozep’, 1941); ""Tot ziens!"" riep de mus en ze sjoert a-weer weg... (Leo Heerkens; uit De kinkenduut (Piet Heerkens), ‘De mus op m’ne kreugel’, 1940); Overigens ziet er voor ons al dat gesjoer weinig geestelijk uit. Het smaakt naar bargoens. Zoals verwacht vonden wij dan ook! ""Daar kwam de hele sjoert (ook sjoecht) meiden en jongens"". Dat wordt als bargoens gekwalificeerd. ""Sjoert"" betekent daar: troep, sleep of sliert. (TTP 128, 21 juni 1971). N.B. de bargoense wdbb. maken geen melding van dit woord. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – SJOEREN onov. ww - uitzwaaien, dag zeggen met het handje: 'sjoert 'm mèr dag'. Afgeleid v. d. laatste, beklemtoonde lettergreep v. 'bezjoer', bonjour. Vooral tegen kinderen gebruikt. A.P. de Bont – sú.re(n), zw.ww.tr. (kindertaal) 'sjoeren' (< bonzjoeren) - met het handje dag zeggen! Sjoert ze mär!; Sjoert em mär! Zie 'bònz’u.re(n); Haor 'Doe mèr mmi sjoere, sjoert ze mèr dag!; sjoert; gebiedende wijs van 'sjoere' kijk!; hoepel op!; sjoert em!, naajt em! - Hoepel op! Maak dat je wegkomt. Sjoert hum daor! - Kijk hem daar!; Geen infinitief? Ja, zie 'sjoere'; Ghijsen: sjoere(n) = loeren, gluren, turen; Spoelstra (Enkhuizen): sjoere = goedendag wuiven (van kleine kinderen); 'Doe maar sjoere teugen Opoe!'; Pannekeet (Westfries): sjoere, ww. bonjour zeggen, goedendag zwaaien met de handjes// Doen mar effies sjoere nei tante. Vgl. Fr. jour + bonjour."
bonk, bonk, zelfstandig naamwoord, bèls'; WBD zwaar paard (ook Hasselt), ook genoemd 'zwaore' of (Hasselt); WBD III.4.4:221 'bonk' = iets groots in zijn soort; WBD III.3.2:101 'bonken' = knikkers laten stuiteren
bonnefooi, bonnefooj, bijwoord, bijwoord; op goed geluk; uit Frans ‘à la bonne foi’; Cees Robben – [Onderwijzer:] Wes ’t verschil tussen ruiteketuit en bonnefooi... [leerlinge:] Volgens men is dè één tiet-mem, mister... [onderwijzer: Heel mooi, Filleke.. (19840120)
bonus pastor domini, bonus pastor domini, uitdrukking, Latijn; de goede herder van de heer; Cees Robben – (19580913) [Prent waarop de kerk van parochie De Goede Herder wordt aangekondigd. De kerktoren daarvan werd bijgenaamd ‘Magere Josje’.]
boodschap, bodschap, zelfstandig naamwoord, boodschap; Cees Robben: Dan moet ónze vadder de bódschnappe mar doen .Cees Robben: 'vlieges-vlug vur 'n bodschap'; WBD III.2.1:208 'boodschappenkorf' = boodschappenmand; Dirk Boutkan: (blz. 34) bodschap (met vocaalreductie); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOODSCHAP (uitspr.: boeëd-, bod-) zelfstandig naamwoord vrouwelijk Fr. message
boog, boog, zelfstandig naamwoord, boog, bocht (?); Van Dale - boog; mannelijk; Dirk Boutkan: (blz. 98) enen boog (draai); en boog (schiettuig)
boom, bôom, zelfstandig naamwoord, boom, boompje, bomen; het verkleinwoord is bumke; het meervoud is meestal bôome maar ook bôom en nog vroeger bêûm; Dirk Boutkan: plur.: bôome, (arch.) bêûm; Dirk Boutkan: 'bêûm' is archaisch pluralis (3b), naast bôome (54); 1. zelfstandig naamwoord - de boom; - ene kaolen bôom - een boom zonder bladeren; Cees Robben: hij bond zenen dôojen hond ón enen bôom vaast; Cees Robben: Den appel valt nie ver van den bôom; Dialectenquête 1879: boomen en struike (meestal: boum(?)); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): den bôomkweeker zal den bôom ènte; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ik zit liever ónder de bôome dan ónder de meense ( '76); 1.1. zelfstandig naamwoord als meervoudsvorm; Onze vadder groef aaltij, meej zenne maot, de wortels van afgezaogde bôom öt de grond. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Et verschil in et landschap hier, vergeleeke bij ons, zaat em in de rije hôoge boom… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Èn et grasvèld leej gelèèk bezaajd/ meej blaojer, van de bôom gewaajd... (Henriëtte Vunderink, Hèrfst, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): Vlg. krt. 63 ligt T in smalle strook 'zonder e (sjwa), zonder umlaut in pluralis’; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): De meervoudsvorm met umlaut komt voor in het Midden-N-Brabants. (blz. 97); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): Uitgangsloos meervoud in Tilburg: boom (blz. 118); 1.1.1. beum als meervoudsvorm; Dirk Boutkan: 'bêûm' archaische pluralis van 'bôom'; De beum ston in de rij -/ ontblaoierd dur de wend en wochtend op de wenter. (Lauran Toorians; De beum ston in de rij; CuBra; 200?); 1.2. onderdeel van werktuigen; WBD (Hasselt) balk van een eg-raam (Men kent b.v, 'vierbôomers'); WBD 'dwarsboome' (II:951) - scheien v.h. handweefgetouw; WBD schórbôom - schelfhout (stuk rondhout als onderdeel van een hooizoldervloer); WBD gaorenbóóm, borstbóóm (II:957, 961) v.e. weefgetouw; ook: 'vörbóóm'; WBD III.3.1:411 'boom' = slagboom, ook 'brier' genoemd; 2. bijnaam; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - Tontje Bôom = Ant. v.d. Boom (blz. 27)
boompje, bumke, zelfstandig naamwoord, verkleind zelfstandig naamwoord; boompje; Swirskaante de kaajbaand ston bumkes. - Aan beide zijden van de stoeprand staan boompjes .Dirk Boutkan: (blz. 32) bumke; verkleinwoord van 'bôom', met umlaut; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): bumke, met umlaut (krt. 48); Zède getrouwd dan wordt dè netuurlijk 'n moeilijker geval mar d'r is toch ôk wel 'n mouw on te paassen. Ge brengt [van de kermis] vur oe vernomste helft van oe trouwbuukske bij zo'n gelegenheid 'nen buil stroopmoppen of 'n paor kwatta's mee; dè is 'n veul beter remedie tegen onweer as 'nen bliksemafleijer: de bui drijft over zonder dè-ge't rommelen heurt! (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929); Er stond 'n sparrebumke, / verborgen in 'n huukske (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘De spin en de bie en de mus’, 1938); Vijftig peeren aon één bumke,/ aanderhalve meter hoog! (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘’t Peerebumke’, 1949); Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Bumke grôot, planterke dôod .A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): dè bumke zal daor moejlek kunne groeje; CiT (48) 'Zwirskaante de kaaibaande ztinte bumkes'
boon, bôon, zelfstandig naamwoord, bontje, "boon; Dialectenquête 1879: erten en boone; Van Beek - ""In de bonen zijn"" - betekent: verstrooid, verward zijn. ""Z'n positieven niet bij mekaar hebben."" (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); Piet van Beers – ‘Vrèmde kòst’: Gif mèn mar wèk hier gewènd zèè,/ ene goeje vètte pòt./ Zuurkôolstamp òf brèùne bôone.../ Èn 'n nutje toe...  tòt slòt. (Spoeje doemmeniemer; 2009)"
boonstaak, bôonstaok, zelfstandig naamwoord, "boonstaak, bonenstaak; Van Delft - ""'n Goed kastelein moet boonstaken op z'n kop kunnen laten scherpen."" Dit is: Een herbergier moet veel ""over z'n kant kunnen laten gaan"". Hij moet zich veel kunnen laten zeggen zonder kwaad te worden. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)"
boontje, bontje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "woord van 'bôon', met vocaalkrimping; boontje; 'booterbóntje', ‘slaojbôon’; WBD III.1.4:87 'heilig boontje' = huichelaar; Cees Robben: mar êen bóntje geplukt: de bóntjes zèn nie gaor; Cees Robben: 10 'één bontje' (blz. 9); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ieder bóntje hee zen tóntje, ieder èrtje zen cónsèrtje (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916)- bonen en erwten veroorzaken winden; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): aanstellerig: ""ze verkopt beuntjes""; WBD I:1417 'bontjes' (boontjes): Lupine; ook: 'lupine' en 'lepiene'; WBD III.2.3:83 'boterboontje' = prinsessenboon; ook 'boontje'; WBD III.2.3:85 'boterboon' = kievitsboon"
boor, boor, zelfstandig naamwoord, boor; Vaak gebruikt in ‘kaoj boor’: niet al te makkelijk persoon, meestal voor vrouwen; de herkomst van ‘boor’ is nog niet opgehelderd; Cees Robben – [vrouw spreekt:] Ik wil bist weten dek ’n kaoi boor zèè... Mar gij bent ôôk nie prut... (19761008); WBD (II:2714) 'slangeboor' – slangboor - 'érwimboor' - irwinboor; (II:2716) 'sefréémboor' - soevereinboor
boorband, boorband, zelfstandig naamwoord, boordband, lint om te boorden; WBD boorband (II:1086) - boordband
boorden, boore, zwak werkwoord, boren, boorden; Dialectenquête 1879: bore – boren; WBD 'bóór?' (II:l238) - boorden, omboorden; B boore - bórde – gebórd; - in tegenwoordige tijd vocaalkrimping bij 'gij'+ bórt, daarentegen: hij boort; Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BOORDEN -van kleedingstukken: een rok b.
boordenknoop, bôordeknupke, zelfstandig naamwoord, boordenknoopje; uitdrukking: De Wijs – As ik echt op m’n gemak ben, gao ik in m’n boordeknupke zitten (11-02-1965); de boord los doen en er zijn gemak van nemen .Cees Robben – As ik echt op m’n gemak ben zit ik tliefst [sic] in m’n boorde-knupke... (19650319)
boordje, bordje, baordje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, boordje; verkleinwoord van 'boord', met vocaalkrimping; baordje; van ‘baord’; het woord is nergens anders aangetroffen in de hier kennelijk bedoelde betekenis van onderkleding voor een kind; mogelijk betekent het ‘borstrok’; mogelijk is het een verbastering van 'boord'; Cees Robben – Krèègt ie [het kind] irst van men ’n baordje../ Dan z’n hanne-sjöpke aon... (19581122)
boot, bôot, zelfstandig naamwoord, botje, boot; R.J. 'die stapten in den bôot’; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): bótje; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): èngelaand lòt veul aaw bôote afbreeke; WBD III.3.1:425 'boot’ = boot; botje; verkleinwoord; bootje; WBD III.3.1:425 'bootje' = boot
bord, burd, bèrd, bòrd, zelfstandig naamwoord, bòrdeke, bòrdje, bördje, bord; Van Rijen (1998): zijschot v.e. kruiwagen; WBD (II:2802) 'aachterburt' - sluitplank aan achterzijde v.e. karbak; bòrdekes; van ‘bòrd’; bordjes; Cees Robben – Ze roemen de bordekes snert meej d’n hiel... (19570921); bördje; verkleinwoord; bordje, schoteltje; WBD (III.2.1:188) 'bordje' = schoteltje; van ‘bòrd’; bordjes; Cees Robben – Ze roemen de bordekes snert meej d’n hiel... (19570921); bèrd; plank (schot) van een kruiwagen; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - BERD, bèt - plank; WNT BERD, daarnaast ook wel BARD, mv. berderen en berders (Vlaams: berdels); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BERD (Kemp. ook bäd) zelfst. nw. o., mrv. berden, berder en berderen - plank, bord, Fr. planche; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BERD in de bet. van 'bord '(tabula, asser); z.a .K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - BURDEN: de zijplanken op de zijde van ene kar. Van 'berd', een plank. Men zegt zowel Berrie als Burrie.
bordenrek, burderèk, zelfstandig naamwoord, WBD bordenrek (houten rek aan de muur, waarin men de afgewassen etens- of sierborden bergt); - Hasselts woord!
borduren, bòrduure, zwak werkwoord, borduren; òn oew kónt gebòrduurd ('60) - je kunt de pot op! Dat kun je net denken
borg, börg, zelfstandig naamwoord, borg; Dialectenquête 1879: burg (met 'doffe u', vgl. mulder, putje = potje); Dialectenquête 1879: Tilburg (ook met 'doffe u'); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BÖRG (uitspr.börr?ch), zelfstandig naamwoord mannelijk - Fr. garantie: Börg veur iemand of veur iet spreken - er borg voor staan, er voor instaan.
borgen, börge, zwak werkwoord, börge - börgde - gebörgd, borgen
borrel, bòrrel, zelfstandig naamwoord, borrel; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - nen borrel waor ge meej twee oogen in kóst kèèke (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1970) - een grote borrel; Stadsnieuws: den dieje tapt en borreltje zonder vergunning - hij snuit zijn neus zonder zakdoek, door een neusgat dicht te houden (250106)
borstel, bòrsel, zelfstandig naamwoord, borstel; WBD (II:701) borsel - borstel (niet vermeld); WBD (III.2.1:290) bòrsel - borstel, afwasborstel, ook 'boender'; WBD (III.2.1:305) bòrsel - kleerborstel; WBD (III.1.3:270) 'borstel' = haarborstel; ook: 'weerborstel; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bòrsel zelfstandig naamwoord mannelijk - borstel; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BÖRSTEL (uitspr. böstel) zelfstandig naamwoordm.m. Fr. brosse
borstelen, bòrsele, zwak werkwoord, bòrsele - bòrselde - gebòrseld, borstelen; Cees Robben: Goed gebòrseld is half gevoejerd .WBD bòrsele (II:1056) - borstelen (nabewerking weefsel); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BÖ(R)STELEN - vechten: ze begosten te bö(r)stelen.
borstrok, bòrstròk, zelfstandig naamwoord, borstrok; figuurlijk: de borst; bij borstaandoeningen; Cees Robben – Ik heb ’t op munne borstrok, moeder... Hedde nie wè sjep om te rutselen... (19641113); Van Rijen (1998): borstrok, gebreid hemd; Van Rijen (1998): 'Juffer, ge hè-g-ut ok lillek op oewen bòrstròk - Juffrouw, je bent flink verkouden.'; WBD III.1.3:98 'borstrok' = onderhemd; ook 'kamizool'; WBD III.1.3:96 'borsok' = borstrok
bos, bos, zelfstandig naamwoord, boske, buske, bos (b.v. bloemen); groep bomen; plant met van de grond af houtige takken (struik); bundel samengebonden groenten, 'bussel', 'buske'; WBD schèètbósse - schitbossen (bossen welig opschietend gras); Cees Robben: We kèèke nie op ene bos peeje .WBD III:1475 'bos' - aardappelstruik; (Hasselt,) 'strèùk'; WBD III.4.3: bos, c.q. strèùk - struik; 209 'boske' = boeket; doornbos - doornstruik; WBD III.4.4:258 'bos' = bundel; 'boske' = bundel; buske; verkleinwoord van 'bos', met umlaut; bosje (zowel bloemen als bomen), busje; bundel samengebonden groenten, 'bos', 'bussel'; ...aachter die buskes... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); Cees Robben: en nog en buske schar vur tèùs; de Gólse buskes; ...en buske scharre òn ene stòk... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Te voet nòr St. Job‘); Cees Robben – En og ’n buske schar vur thuis (19600520) [schar is de traditionele lekkernij bij de bedevaart van Sint Job in Enschot]; Cees Robben – Dees buske blommen/ Is vur jou... (19600506); WBD III.2.3:79 'bosje' = bundel (groenten)
bosbes, bosbeezie, zelfstandig naamwoord, bosbes, vossebes; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bosbezie - bosbes
bosduif, bosdèùf, zelfstandig naamwoord, Van Rijen (1998): houtduif (Columba palumbus)
Bossche reis, Bosse rèès, zelfstandig naamwoord, voetreis naar Den Bosch, zoals bij het ‘dauwtrappen’; een flink eind lopen; Cees Robben – Van ’t Krèèvent naor ’t Kedent is mar unne bolscheut... zisse... Mar (...) ’t lekt wel op ’n Bossche rèès... (19850504) [De te lopen afstand valt zwaar tegen]
bossen, bosse, zwak werkwoord, bosse - boste - gebost, schudden, uit de boom schudden (eventueel afslaan); V klappen uitdelen; prèùme bosse = pruimen uit de boom schudden; der flink ónder bósse - rigoreus de orde herstellen (?); Cees Robben: Ge hèt er de vurrege week nogal onder gebost; WBD III.1.2:30 'bossen' = slaan; ook: 'naaien, ertegenaan peren, een labbezoet geven'; WBD III.1.2:62 'eronder bossen' idem; WBD III.2.3:l60 'bossen' = appels v.d. boom schudden; WBD III.2.3:185 'bossen' = noten afslaan; ook 'aframmelen', 'afranselen'; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BOSSCHEN: het hakken van kort hout; z.a .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOSSEN - In 't kegelspel: al de kegels in eens nederwerpen.
bostel, böstel, zelfstandig naamwoord, "afvalproduct bij het brouwen van bier; LDM: Het voornaamste hiervan was de bostel, meestal genoemd ""buistel"". Dit was het overschot van de gemalen of geplette mout, nadat de wort (d.i. de benaming voor het aftreksel van de mout) er af was. Deze buistel werd afgehaald door boeren - vooral voor melkvee. De boeren kregen bericht welke dag er gebrouwen werd en wanneer ze dan aan de brouwerij moesten zijn. Van de mouterij werden als veevoeder verkocht de gedroogde en afgemalen moutkiemen. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 9 ‘De brouwerij van vroeger’; NTC 1-8-1951)"
bot, bot, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.5:228 'bot' - laars
boter, booter, zelfstandig naamwoord, boter; Rudolph van Veen – Als kind vroeg ik om vijf kilo boter om een beeld te maken. Mijn moeder had kinderklei kunnen kopen, maar ze kocht twintig pakjes 'goei boter'. (Interview in Brabants Dagblad, 14-12-2013); Kubke Kladder – Witte wè ze bij ons schaand noemen? Zelf goei boter eten en oe kender margerine geve! (ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - et irst òn de booter, et irst òn de man ('48) - Verwacht wordt dat de boerendochter die het eerst kan karnen, ook het eerst zal trouwen; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - meej zen sevôoj in de boter valle (Si'66) - het goed treffen; Frans Verbunt: margarine, in tegenstelling tot 'goej booter' (roomboter); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – booter zelfstandig naamwoord boter, goej booter - roomboter; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): goeie botter (TV:60)
boterbrok, booterbrökske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van booterbròk; Van Rijen (1998): botercaramel; koosnaam; WBD III.2.5:248 'boterbrok(je)' = boterkussentje, ook: 'boterpik '
boteren, bootere, zwak werkwoord, bootere - booterde - gebooterd, WBD karnen; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ene stèùver mulk èn nie gebooterd ('66) - iets zonder moeite bereikt; WBD III.l.4:338 'boteren' = gelukken
boterham, botteram, botteramme, zelfstandig naamwoord, "boterham; WNT lemma BOTERHAM — uitgesproken en voorheen ook veelal geschreven bot(te)ram, bott(e)ram —, znw. vr. (voorheen, en alom in Zuid-Nederland nog heden m.), mv. -men. De oorsprong van dit woord is nog niet met zekerheid bekend .R.J. 'nen botteram smeren'; Moederke, wilde 'nen botterham smeere?; Heur is: m'n maog klept den engel des heeren! (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Scheeresliep’, 1938); En wè'n gezicht! Is oewen boterham in et zaand gevalle?! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); Toen ie 'n botterham of drie-vier op ha... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de NTC 22-4-1939 – 8-5-1939); Den Sik ha z'n botterhemke deurgeslikt... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); De Wijs – As ge vèftig geworre zèt, hedde oewen grôtste botterham op (09-04-1973); De Wijs – dè he’k echtig nie gedaon, krûîske sterven en honderd duuzend èzere botterhammen eten (17-08-1964); Van Beek - ""Hoofd aaf-Kop aaf-duzend ijzere botterhamme eten"". Dit was de dure eedsformule als kinderen, speciaal meisjes, iets ernstig beloofden. Een soortgelijke luidde: ""Kop aaf-Tien zwèrende vingers - 't Duveltje zal me vannaacht uit bed haolen"". Nou, nou, dat was raak, hoor! (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgse uitdrukkingen afl. ?; 29 augustus 1959); Cees Robben – Mar ’t is taovend wir niks toe den botteram... [vanavond op droog brood naar bed] (19651022); Cees Robben – Hij heej munne botteram in ’t waoter gegooid... Zôô-zôô.. En meej opzet.. Nèè meneer, meej zult... (19710319); Saoves bij den botteram/ kreede êene schar meej tweeje./ Gin meens hat rèèk in dieje tèèd/ mar we waare wèl tevreeje. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: 'Te voet nòr St. Job'); Tis tòch wè meej onze Piet/ die it nôot niks als jam/ èn onze Kees moet haagelslag/ bij iedren botterham (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè vlèès wèl...); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – Smòrges brôod, ene botterham, hè, meej en bietje sèùker derop…” (transcriptie Hans Hessels 2014); ...gaaw thèùs enne bottram aachter oew kiezen... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Elke dag as we hardlôopend ’s middags öt school kwamen, kréége we un tas thee en unne bottram meej zuut. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Gift dè menneke toch enne bottram veur dettie naor de mis gao, docht ik dikkels... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Un schèèf gebakken bottrammeworst kwaam ok volkoomen onverwachts. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); gd07 waor ze deren èège botram meej kunne verdienen; V hónderdduuzend èèzere bótramme eete = kröske stèèrve; Dialectenquête 1879: 'nen botteraam; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): enem bótteram ópsmèère; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - iets doen vur nen bótteram meej sèùker (Pierre van Beek:.Tilburgse Taalplastiek 1965) - ergens de hand niet voor omdraaien; WBD III.2.3:41 'boterham uit de hand' = namidag maaltijd; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - et klòpt as twaalf aajer meej nen mikken bótteram (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 19?0); WBD III.2.3:205 'boterham' = snede brood; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bo'tram zelfstandig naamwoordm. - boterham; Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BOTERHAM - be:teram of be:tram; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOTERHAM (uitspr. boteram), zelfstandig naamwoord mannelijk en niet v. Fr. tartine BOTTERHAM (uitspr. botteram), zelfstandig naamwoord mannelijk - boterham"
boterkamer, booterkaomer, zelfstandig naamwoord, WBD melkhuis (deel v.h. boerenhuis waar men de melk verwerkt en bewaart)
boterkwikken, booterkwikke, zelfstandig naamwoord, oud kinderspelletje (elkaar optillen, ruggelings); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; (1992): booterkwikke of bootere - spelletje, z.a.
Botermans, Bootermans, zelfstandig naamwoord, "Botermans (eigennaam); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Bootermans waogde zen dòchter wèl, èn dè was zón kösselek paand ('77) - Botermans...en dat was zo'n rijk bezit (aanmoediging tot iemand die aarzelt bij een beslissing); De heer Botermans dreef destijds het voornaamste hotel van Tilburg, nl. ""De gouden Zwaan"", dat aan den Heuvel stond, daar waar zich nu de ""Hema"" bevindt. Zijn dochter trouwde met een kelner uit de zaak, een verbintenis, die de openbare mening nogal als een waagstuk beschouwde en dit - klein en dorps als de samenleving hier was - niet onder stoelen of banken stak. Pierre van Beek - TTP - Nr. 5, Za 30-05-1964"
boterschijf, booterschèèf, zelfstandig naamwoord, WBD deksel van de karnton
boterstaf, booterstaf, zelfstandig naamwoord, stèfke, WBD karnstaf (stok met cirkelvormige, van openingen voorziene plank, die in de karnton op en neer bewogen wordt), ook genoemd: 'booter- stèfke', 'staf', 'stèfke'
boterstande, booterstaand, zelfstandig naamwoord, WBD karnton, ook genoemd: 'booterstand', 'staand', 'booterton'; Dialectenquête 1879: boterstaand - karnton; WNT BOTERSTANDE - Hoog, smal vat waarin de boterstooter op en neer bewogen wordt; hetzelfde als boterkarn.
boterton, booterton, zelfstandig naamwoord, WBD karnton, ook genoemd: 'staand', 'booterstaand', 'booterstand'; WBD karnmolen
botsebollen, boetsenbòlle, zwak werkwoord, boetsenbòlle - - geboetsenbòld, stoten van een kinderhoofdje; Van Rijen (1998): 'boetsebòlle'; WBD III.1.2:176 'boetsen', 'boetsebol doen' = stoten met het hoofd; WBD III.1.2:178 'boetsen' = het hoofd stoten; WBD III.1.1:37 'boetsebol' - hoofd; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BOETSENBOL, ook wel 'boets', schertsende aanduiding van een kinderhoofdje, naar het frequent boetsen (= botsen, stoten); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord mannelijk ( kindertaal ) 'boetsenbol', hoofd, kop; dem. boetsenbölleke(n).
bottelaar, bottelèèr, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: wijnhandelaar die op fust importeerde en zelf bottelde
bottine, betienes, pertienes, zelfstandig naamwoord, meervoud, betienes, pertienes, "tant; schoenen met opzij elastieken inzetstukken, bottines; ""Trien, poetst m’n bottines...” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); WBD III.1.3:219 'bottine' = hoge schoen met elastische tussenstukken; A.P. de Bont: Dialect v. Kempenland (1958): zelfst. nw. m. 'pettin', bottine; AB vr. Voor het woordbegin vgl. Landheer .Landh. petienen 'ouderwetse schoenen die van boven met een klep sloten'. Ook: 'petienesen'.; pertienes; meervoud; bottines; ""Trien, poetst m’n bottines...” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); Cees Robben – En hij riep dan ôôk meteen.../ “’t zèn inscripsies... pree-histories”/ En hij spelde – kazjeneej - .../ - zimmezetje -.. – de pertienes/ - Staon op ’t gutje... bij de pleej... (19570119); Van Beek - ""pertines"" zijn bottines, hoge schoenen; (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)"
bouclé, boeklee, boekleej, zelfstandig naamwoord, textiel, stofnaam; Henk van Rijswijk - Bouclé: wollen mantelstof met strijkgaren of kamgaren ketting en bouclé-inslag d.w.z. een effecttwijn met lussen bestaande uit een gronddraad, een effectdraad en een fixeerdraad. Licht gevold en geweven in gelijkzijdige keperbinding . (Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954) ; J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Bouclé ( = krul). Damescostuum- en mantelstof met nopjes, lussen of krulletjes aan de oppervlakte. Men maakt gebruik van bouclé-garens en deze oeten in het weefsel meest aan; de bovenkant liggen.
bout, bout, but, zelfstandig naamwoord, fiasco, flop; Buuk: bout - waardeloos gedoe, mislukking; Tis enen bout - Het is een flop .Frans Verbunt: et tenêelstuk was enen grôoten bout; WBD III.4.2:156 'ijzeren bout' - libel, waterjuffer (Odonata), ook genoemd: 'glazenmaker' 'snijer' of ‘snip-snap-snijer’; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOUT zelfstandig naamwoord mannelijk Beer, menschendrek. (zie: But); Hoeufft: zie 'boud'; but; gier, poep; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): but; 'n stukske but van 'nen hond; Dirk Boutkan: but - troep (pej.); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOUT zelfstandig naamwoord mannelijk - Beer, menschendrek, Fr. gadoue; L.L. de Bo, Westvlaamsch idioticon (1892): BOLD of BOLT m. en o. baskamer, beèr, fr. gadoue. Het bold uithalen, uitscheppen, uitpompen. Den bold op den akker voeren. Ook: bouwd, bouwt, baud, baut, doch geenszins boud noch bout .Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): but - poep, stront; but; WBD (Hasselt) wroeter (ijzeren werktuig in de vorm van een pin of ganzevoet, bevestigd aan de achterkant van het rister, tegen de ploegzool aan)
bouw, bouw, zelfstandig naamwoord, gebouw, bouwwerk; Et nuuw pòsketoor is nen grôoten bouw .Zen bruurs wèèrken in den bouw. - Zijn broers werken op 'n bouwwerk .C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BOUW 1. bouwwerk, gebouw, 2. het verzorgen en melken van het vee en tijdstip waarop dit moet gebeuren; d'n bouw doen - vooral op zondag, als d'n bouw het enige werk is .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOUW zelfstandig naamwoord mannelijk - gebouw, Fr. édifice, bâtiment: 'ne sterken bouw
bouwen, baawe, werkwoord, bouwen; Dirk Boutkan: (blz. 24) 'bawe' = baawe
boven, boove, zelfstandig naamwoord, zelfstandig naamwoord - bovenhuis, verdieping; Ak nòr den boove gao; Cees Robben – As de mieter naor boven... want gij brengt er het brekspul in... (19640619); Van Rijen (1998): 'Zèè de den boove òn ut doen?'; Henk van Rijen: den boove doen - de bovenetage schoonmaken; WBD III.2.1:76 'den boven' = bovenverdieping; Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BOVEN - bo:ve, zelfstandig naamwoord mannelijk - het bovenhuis; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BOVEN zelfstandig naamwoord mannelijk - bovenverdieping, bovenhuis, bovenkamer; de meid is bezig met den boven te schuren. Op 'nen boven wonen.I
boven, boove, bijwoord, voorzetsel, "bijwoord; boven, nl. op het politiebureau; Van Delft - - Vroeger ""mossen de zatlappen boven kommen bij den commesaar"" en als zij dan boven (op het stadhuis) waren geweest ""wieren ze d'r onder gezet"" (in de gevangenis).(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Cees Robben – Den Sjarel moes boven-komen.. En tèènemekaare d’r onder... (19620406) [De cellen waren blijkbaar onder het politiebureau gelegen.]; III - voorzetsel - boven; Van Rijen (1998): 'Zèè de naa pas boove zonk?' - Ben je nu pas boven water (uit bed)?; Van Rijen (1998): 'Dè-s boove mun heup! - Dat ligt boven mijn vermogen.'; IV - samenstellingen met diverse betekenissen; WBD boovenèrm, (Hasselt) boowvenèèrem - bovenbeen v.e. paard; WBD boowvedèksel, boowvelat (II:1002) - deksel v.d. effenaar; WBD boovespròng (II:1019) - bovensprong (bij weefgetouw); WBD (de ketting/de inslag) wèrkt boove, leej boove (II:1047) - bovenwerken"
bovenarms, boovenèèrms, bijwoord, met omhooggestrekte armen; fig. bovenmatig; WBD boovenèrm, (Hasselt) boowvenèerem - bovenbeen v.e. paard; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978):BOVENARMS (bovenèèrms) bijwoord, met de armen hoog geheven om uit te halen, met veel inspanning of enthousiasme; ook: in hoge mate: hij stötte bovenèèrms - hij was zeer uitbundig in zijn lof.
bovenkant, boovekaant, zelfstandig naamwoord, bovenkant; WBD boowvekaant (II:91l) bovenkant (v.h. weefsel)
bovenlicht, boovelicht, zelfstandig naamwoord, bovenlicht, venster boven de huisdeur; WBD III.2.1:67 waaier, bovenlicht
bovenmoerdijkse, boovemoerdèkse, zelfstandig naamwoord, Van Rijen (1998): iemand van boven de rivieren, noorderling
boventuig, boovetèùg, zelfstandig naamwoord, WBD overleer, het betere, fijnere leer voor de bovenzijde van schoenen, of het deel v.d. schoen daarvan gemaakt (II:671); WBD het bovenste gedeelte v.d. schoen (II:712)
braadappel, braojappel, zelfstandig naamwoord, "gebraden appel; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ötêenvallen as enen braojappel (D'l6)-over iets onbenulligs kwaad worden (zo'n appel valt gemakkelijk uit elkaar); N. Daamen - handschrift 1916 - ""broai-appel - hij valt net uit as 'ne broaiappel - over het een of ander onbenullig uitvallen"""
braadje, braojke, bròjke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, klein stuk braadvlees of gebraden vlees; ook: het opgewarmde restje van het vlees, prakje; Cees Robben – Hij hield van (...) braoikes... en van overschot... van kaoikes... en gerukte sprot.. (19590919); Piet van Beers – ‘Allêen òn tòffel’: As ik m'n braoike op hèb gao'k de tòffel afrèùme... (Spoeje doemmeniemer; 2009); WBD III.2.3: 123 'braadje' = kliekje; WBD III.4.4:265 'braadke' = klein overschot; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BRAOJ bij v. Dale Zuidned. voor 'schijfje spek om te braden’. Behalve 'hoeveelheid om te braden' betekent het woord ook wel: nogal dik achterste; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BRA(D)E, BRAAI (uitspr. braoë, broa) zelfstandig naamwoord mannelijk - eene snede spek of hesp, gelijk men ze pleegt te snijden om ze in de pan te braden .Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – (1992): braojke - prakje
braadpan, braojpan, zelfstandig naamwoord, braadpan; pan met dikke wand, geschikt om er vlees in te braden .WBD (III.2.1:195) 'braaipan', ook 'bakpan’
braak, braok, bijvoeglijk naamwoord, braak; M broak; Van Rijen (1998): 'Zo wèèt ge kèèke kost, laag alles nòg braok.’; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BRAAKGROND: bij landb.: grond dien men bewerkt, maar een seizoen onbezaaid laat .BRAAKLAND: bij landb.: bouwland dat men bewerkt, maar een seizoen onbezaaid laat, nadat er de zomervruchten af zijn.
braam, braom, zelfstandig naamwoord, bròmke, M braam; WBD III.4.3:l50 'braambezie’, 'braambezem' = braambes
braambes, brèmbeezie, brèmbeezem, zelfstandig naamwoord, "braambes; Van Delft - - Wij plukken ""brembezemen"" en ""knoesels"" en spreken van ""eenen houteren haomer"", die in eenen ""euregel"" klopt, daarmede bedoelend braambessen, kruisdorens, een houten hamer en een orgel.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Ok wilde framboze en brembeezeme. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Onze vadder viet in de augustusmaond wel ens enne dag vrij. Hij ging dan meej ons brembezems plukken. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): brèmbeezeme plukke; Van Rijen (1998): meervoud: brèmbisseme, brèmbeezie; WBD III.4.3 brèmstrèùk - braamstruik (Rubus fruticosus) ook genoemd: brèmbeezem of brèmbeezeme of doorns; WBD III.4.3:150 brèmbeezem of brèm - braambes; WBD III.2.3:222 'braambeziënvlaai' = bramenvlaai; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): brembeizem, zelfstandig naamwoord vr. 'brembezem' - braambes (geh. in Diessen en Esbeek); brembe'zem, zelfstandig naamwoord vr. 'brembezing' - braambes (geh. in Moergestel, Oirschot, Best en Nijnsel) .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BRÈÈMBEES, BREMBEES zelfstandig naamwoord mannelijk - braambezie; ook: brömbeejzem; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; (1992): brèmbeezie, brèmbeejzie - braambes; Spr. brembeezie (2:23)"
braamkwek, brèmkwèèk, zelfstandig naamwoord, Van Rijen (1998): braamsluiper (Sylvia curruca)
braamkwekje, brèmkwètje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""bremkwetje - bastaardnachtegaal?"" (Sylvia borin); Van Delft - - Als wij des zomers vogeltjes gaan zoeken dan ""gaon we veugeltjes zuuken"" en we vinden ""veugeltjes op aijkens en mee naokte jong van bremkwetjes, piedieven, kweiken, schrijvers, kakeluutjes, blaauwkupkes, merkoven, koolmees, enz.""(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)"
braampje, bròmke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Van Rijen (1998): braampje
brabbel, brèbbel, zelfstandig naamwoord, Van Rijen (1998): iemand die praat zonder ophouden, kletswijf
brabbelen, brèbbele, zwak werkwoord, brèbbele - brèbbelde - gebrèbbeld, Henk van Rijen: bep. wijze van praten: druk, storend, verward (?); Henk van Rijen: 'ze brèbbelt alles ööt' - ze vertelt alles verder
brade, braoj, zelfstandig naamwoord, "1. dikke kont, bips; Ze gong er meej der braoj boovenóp zitte .Cees Robben – Ze stond er zôô breed bij mee d’r braoi dewwer bekaant mee gedrieje aachter kosse... (19861003); Cees Robben – Wesse mee d’r hande rèècht zet stôôt ze mee d’r dikke braoi wir om... (19870605); Cees Robben – Zôdee gij oew braoi daor ôôk in wille draaie... (19741025); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den braoj = Jos Adriaansen (21); Piet van Beers – ‘De stinpöst’: Waait de wènd onder m’n ròkke/ dan is dè tòch wel genaoj./ Van den aandere kaant ist angstig/ dèk 'n kaaw vat òn m'n braoj. (Spoeje doemmeniemer; 2009); WBD III.1.1. lemma  achterwerk - brade (braai, praai), centraal Tilburg; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BRAOJ - nogal dik achterste .Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; (1992): wè hè dè mins toch 'n dikke braoj!; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): braoi - achterwerk, billen; 2. prak, restje eten; N. Daamen - handschrift 1916 - ""broai - opstovertje, overschotje middageten""; zie braojke"
braden, braoje, zwak werkwoord, braoje - braojde - gebraoje, "1. Iets verkeerd(s) doen; Uitdr. dernèffe braoje - iets verkeerd doen; ...al heet ie er soms al 'ns leelijk neffen gebraoie; (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939); ...want hij braoit er dikkels lillek neffe... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938); Pierre van Beek: ze brèùn braoje - ze erg bruin bakken, het (te) bar maken [datum]; Ik ha dè ding nie afgespèld,/ kwaar zoo mar wè gòn naoje./ Et bleek toen ik et ophing,/ dekker niks van ha gebraoje. (Henriëtte Vunderink; Et naojmesjien; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Toen Marco vier jaor trug et oranje-team ging treene,/ toen heurde ènkelt lòf èn optiemisme om oe heene./ Want Advocaat die hatter zôogezeej nik van gebraoje./ Die kon as koots gin goed mir doen, jao twas enen hêele kaoje. (Henriëtte Vunderink, ""Fans van Oranje"", uit: Tis de moejte wèrd; 2011); 1.1. In bijzonderheid bij het kaartspel; Af en toe wiert er éne kaod, omdè zenne maot der neffen braoide of omdettie meej de liste slag der nog in misèèrde. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); 2. Praten (babbelen); òn mekaar braoje - verbinden (in kletspraat); Toen vroeg ik zôo men èège aaf/ waor zon die oover braoje? (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et waoter wir duurder...); 3. Het slachtoffer zijn;  ...nee dan bende al verloofd en gebraojen veur heel oew verder leven. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); ...ze moete respect veur oe hebbe! Hoofd van het huisgezin! En wie dè nie klaor krijgt, die is veur eens en veurgoed gebraoie! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun en de dames’; NTC 20-1-1940); 4. Presteren; Èlk jaor gao’k waogeslouwe [naar de wagens van de carnavalsoptocht kijken] omdèk zo nuuwschiereg zèè wèsse der dees jaor wir van braoje. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); 5. Braden; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - daor waor den hèrring braojt ('35) -daar waar het iemand bevalt; Cees Robben –  Ik pruts en ik braoi zelf... (19810306); èn et vlees stond hil zachjes te braoje... (Henriëtte Vunderink; Ons Moeder; k Zal van oe blèève haawe, 2007); WBD (III.2.1:352) braoje- braden, fruiten; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BRAAIJEN voor braden … Sommigen meenen eene welluidendheid waar te nemen in de uitwerping der D. Z.a."
brader, braojer, zelfstandig naamwoord, stoethaspel, hannes, kletsmeier; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - enen braojer = smid die niet goed kon lassen (blz. 8?); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; (1992): braojer - knoeier, prutser; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): braoierd - kletsmajoor, prutser, stoethaspel, lulhannes; WNT BRADER - In Noord-Holland in den gewestelijken vorm 'breder', gebezigd voor: kleumer, hufter, krimper, iemand die traag en loom is, veel over de koude klaagt en zich gedurig bij het vuur warmt .Anekdote: Fabrikant Blomjous in de Veemarktstraat had de bijnaam 'den braojer'; het fabriekspersoneel vond het dan ook heel gewoon te zeggen 'Ik wèèrk bij den braojer' .Op zekere dag meldde zich bij de directeur een sollicitant die aldus begon: ‘Meneer den braajer…’
brak, brak, zelfstandig naamwoord, jongetje; Gij waart nòg mar nen brak van en jaor òf zeuve; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'nen kleinen brak'; 'nen brak van amper zes jaor'; De kleen brakke zen in dun hof ont mitje steke ! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Cees Robben – D’n brak... (19561222); Cees Robben – Toen ’t nog unne klèène brak was.. (19631129); Dè Sintreklaos zo iets kan doen/ snappe ze nie die brakke/ Wörom krèègt wie et miste al heej/ aaltij de gròtste pakke? (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Sintreklaos ôok); ...èn langs de kaant stao zonnen aawen Tilbörgse meens meej en klèèn klutje te kèèke, èn ik heur diejen brak zègge... (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Dè was toen ik nòg mar enen brak waar. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Hoe grôoter de strêûp hoe beeter. Ge had toen ok nòg veul mêer sorte kender dan teegesworreg. Ge had irst ‘platte kènder’. Dè waare de kiendjes die nòg nie kosse lôope. Die wèrre dikkels ok ‘haawkènder’ genoemd, omdèt moeders ze òn de mèm moes haawe. Asse dan grôoter wiere van et zòg, dan waare-n-et irst klutjes, dan ploddekes, en dan brakke. Ge had ok nòg broekpoeperkes, jungskes, mèdjes òf durskes. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Diejen brak zit de gòdsgaanseleken dag aachter zene kompjoeter. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2002); WBD III.1.4:85 'brak' = schelm; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): brak - straatjongen, deugniet (11:18); C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BRAK - kleine jongen; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BRAK zelfstandig naamwoord mannelijk - rakker, wilde jongen, straatlooper; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; (1992): brak - klein kind; WNT BRAK (II) ... Thans nog hier en daar bekend voor: straatjongen, bengel, guit, rekel, deugniet. z.a.
Brakel, Braokel, toponiem, Brakel (Riel of omgeving); Cees Robben – Van Braokel toe Lôôn-end (19810515)
braken, braoke, zwak werkwoord, braken, overgeven; B braoke - bròkte - gebròkt; - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/ hij bròkt
bram, bram, brèm, zelfstandig naamwoord, irritante, fatterige jongeman; Spraai oewen start 'ns, pronkenden bram; (...) doe naaw 'ns mooi as 'n freete madam (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Pauw’, 1939); brèm; Van Rijen (1998): iemand die je niet serieus kunt nemen; Frans Verbunt: druktemaker; • bijwoordelijke uitdrukking: ‘brèm doen’; de precieze betekenis is onduidelijk maar laat zich uit Robbens tekst raden: Cees Robben – D’n haon die doe brem (19600325)
brand, braand, zelfstandig naamwoord, brandje, brand; Henk van Rijen: Den grótsten braand is eraaf - de felheid is geluwd; De Wijs – Ge zèt ' n zeeverkiep en ge lôpt op ’n kiepedrefke; den grôtste braand is er wel aaf. (04-07-1969); Cees Robben – Mar den grôôtsten braand is er wel aaf... dè-wel-dè... (19690815) [Op onze leeftijd doen we het seksueel wat rustiger aan]; WBD brandplèk - brandplek (een rotte plek in de huid, meestal ontstaan bij het drogen ter conservering; II 589); Dialectenquête 1879: braand; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - zó hèlder as braand (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916) - spreekwoordelijke vergelijking; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - as en aaw schuur in braand vliegt, dan is ze niemir te blusse ('50) - Als een oud iemand verliefd wordt, loopt die hard van stapel .Frans Verbunt: ge heurt nòg van den braand - ik hou je op de hoogte (ook Stadsnieuws: 170506); WBD III.l.2:265 'brand' = ontsteking; In et veurjaor maaide onze vadder enne kwak braandnetels en die wiere der bij gedaon saomen meej die schellen waar dè prima vreten veur de vèèrkes. Dè waar ‘tegen de braand’ zittie, die netels. Dè waar zeker één of aander ziekte. Eén ding weet ik nog wel, dè koken van die braandnetels, waar in hil de buurt te ruuken. De vèèrkes wiere der in ieder geval goed vet van. Netuurluk nie alléén daorvan. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
brandappel, brandappel, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.3:109 brandappel - sparappel
brandbaar, branbaor, bijvoeglijk naamwoord, brandbaar; Dirk Boutkan: (blz. 27) uit cluster ntb wordt de t verzwegen: branbaor
brandebourgs, braandeboers, zelfstandig naamwoord, uit het Franse 'brandebourg'; Frans Verbunt – versiering bij het knoopsgat van een pyjama; WTT 2013 – Verbunt verklaart het woord niet. Vooral de beperking tot 'pyama' is interessant. Mogelijk gaat het hier om het met kleurrijke draad zomen van knoopsgaten, of het aanbrengen van borduursel. Het woord komt niet voor in het WBD. Het kan nauwelijks anders of dit is de Tilburgse uitspraak van 'brandebourgs' of 'brandebours', dat van oorsprong verwijst naar een kostbare manier om (gala)uniformen te sluiten. De benaming is ontleend aan de Franse uitspraak van de Duitse landsnaam Brandenburg. De sluiting bestaat dan uit twee uit kostbare draad gevlochten delen, waarvan er een eindigt in een knoopsgat, en het andere de knoop bevat. (Vergelijk de sluiting van winterjassen die 'houtjes-touwtjes-jassen' worden genoemd.) De sluiting was vooral bekend als onderdeel van militaire uniformen en wordt in het Nederlands meestal in verband gebracht met 'galons' en 'tressen' (cf. R. Broby-Johansen, Kleding en het AaBe ervan, 1953.)
branden, braande, zwak werkwoord, braande - braandde - gebraand, branden; Cees Robben: As en aaw schuur begient te braande, dan hèlpt er gin blusse mir aon .Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - as en aaw schuur begient te braande, dan isser gin blusse mir aon ('77); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - as en aaw schuur in braand vliegt, dan is ze niemir te blusse ('50) - Als een oud iemand verliefd wordt, loopt die hard van stapel. Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - et dunste tèkske braandt et irst (Pierre van Beek: TT’72); WBD braande (II:1056) - branden (nabewerking weefsel); Henk van Rijen: kròm hout braandt ok - het goedkopere is vaak even goed .WBD III.2.2:108 'gebrand' = geil, wellustig? 109 = manziek; 110= vrouwziek
brandkuil, braandkèùl, zelfstandig naamwoord, Van Rijen (1998): brandkuil, kuil met bluswater
brasem, braosem, bròssem, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.2:90 'brasem' - brasem (Abramis brama); bròssem; brasem; riviervis; abramis brama; ...hij zwom as enen bròssem... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Aanders...)
brassen, brasse, zwak werkwoord, brasse - braste - gebrast, knoeien, morsen; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BRASSEN onov.ww - morsen, knoeien, vooral aan tafel (zie blz. 79-82)
brauwelen, braawele, zwak werkwoord, wauwelen, wawelen, bazelen; Henk van Rijen: hurt em es braawele - hoor hem eens wartaal uitslaan
Breda, Berdao, zelfstandig naamwoord, eigennaam, toponiem, Breda; Ik pak em, scheur em open en lees dèk de week derop, zôo en zôo laot in Berdao moet zèèn in de Kloosterkazerne om gekeurd te worre vur militaire dienst. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Ik werkte ondertussen bij De Stem in Berdao. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Dieje deftige meneer meej zen sigarewinkeltje zaat naa in Berdao, in de pèreplu. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); T[ilburg] is gin Berdao èn zeeker gin Den Bosch. (Henriëtte Vunderink; Tilbörg; k Zal van oe blèève haawe, 2007)
Breda's, Berdaos, bijvoeglijk naamwoord, Van Rijen (1998): Berdaos, Berdòsse; 'Un Berdaos mèdje meej unne Berdòsse jonge'
Bredaseweg, Berdòssewèg, toponiem, Bredaseweg in Tilburg; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'den Bredosschenweg'
Bredaseweg, Bredòssewèg, toponiem, Bredaseweg; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn toen kosseme saoves òf  tweej keer in de week bij Toon van ’t Hof op de Bredòssewèg in die kefeej daor vruuger de Haos gezeeten heej…”
breed, brêed, bijvoeglijk naamwoord, breejer, bridst, breed; Dirk Boutkan: brêed breeje (36); Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Die et brêed heej, lot et brêed hange .Dirk Boutkan: (blz. 50) naast 'brêedst'; WBD breej taande - brede tanden van een koe; WBD brêed staon (v.e. paard) - met de benen te ver uit elkaar staan, ook genoemd 'röm', (Hasselt): rèùm of wèèd staon; Cees Robben: Brêed hèkket vruuger nôot gehad .A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): gimme tweej breej stêene - breejer - bridste; WBD brèèd getaaw/bri-j ketaaw (II:945) - breedweefgetouw; WBD te brêed gebumd (II:1007) - te breed geboomd; Frans Verbunt: et veur zo brêed hèbbe dèt aachter spits toelopt; Dirk Boutkan: - en brêed c.q. bree hèùs - een breed huis; sup.: brêedst/bridst ( 48); WBD III.2.2:2 'breed zijn' = zwanger zijn; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BREED - Fr. large: Het breed hebben - welhebbende zijn; Etymologie: ; Got. braida, D. breit, N. breed, T. brêed
breed, bree, breej, zelfstandig naamwoord, breedte; echter onzijdig gebruikt, en mogelijk alleen in de volgende uitdrukking met ''t lang': Al wè'k van d'r weet over Baokels verlee; dè zal ik van boven toe onder; aon öllie vertellen in 't lang en in ’t bree (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘De boeren van Baokel’, 1944); breej; zelfstandig naamwoord; breedte; En daorin stond alles in den breje beschreven... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); En oome Teun vertelde z'n gesprek mee Kareltjes in et lang en breej... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940)
breedhouder, brêedhouer, zelfstandig naamwoord, breedhouder; WBD brêedhower- breedhouder , benaming voor 'tempel', een onderdeel van een weefgetouw
breedst, bridst, bijvoeglijk naamwoord, overtreffende trap van 'brêed', breed - brêed, breejer, bridst; breedst; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): bridste
breedte, bridte, britte, zelfstandig naamwoord, breedte; Dirk Boutkan: (blz. 34) 'brite' (met vocaalkrimping)
breekwaar, breekwaor, zelfstandig naamwoord, aardewerk, inz. serviesgoed; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BREEKWERK - vage benaming voor serviesgoed .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BREEKWAAR zelfstandig naamwoord vrouwelijk, geen mv. - al wat licht breekt, zooals glaswerk
breekwerk, breekwèèrk, zelfstandig naamwoord, aardewerk, inz. serviesgoed; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BREEKWERK - vage benaming voor serviesgoed .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BREEKWAAR zelfstandig naamwoord vrouwelijk, geen mv. - al wat licht breekt, zooals glaswerk
Brehees, Brees, toponiem, Toponiem: Brehees, Cees Robben (19751121)
breien, braaje, zwak werkwoord, braaje - braajde/breej - gebraajd/begreeje?, vroeger ook sterk; breien; Dialectenquête 1879: braaie; Audioregistratie 1978 - Int nòjaor moeste ze tuijere, daor zaat dan de, de mèèd, de dienstboode bij, de mèèd zin wij vruuger. Die laag dòr bè te braaje èn die moes aaf èn toe die starte vort slaon! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Henk van Rijen: ak oe gebraaid hò, dan hak oe aachtermekaare ötgetrokke; Ik herinner me nog borstrokke, vruuger droege we swenters borstrokken over ons hemd tegen de kou. Die dinge wiere gebraaid. Hadder toevallig enen òn gekreege, die öt de losse pols gebraaid waar, dan zaat dè wel lekker soepel over oew hemd en konde oe èège zonder moeite beweege. Mar soms, soms waar der intje òn’t braaie gewist, die alles zôo vaast ha aongetrokke, dègge dè kuras, dè borstharnas, amper over oewe kop krêegt getrokken. Aojemhaole gong dan nao efkes oefene wel wir mar soepel bèùge waar der nie bij. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Vergit ok de mèskesonderbroeke nie. Die mèskes, zôlang ze nog meske waren, droege gebraaide broeken. As die öt de waas kwaame, waaren et net planken, zôo stèèf, zeker asse te wèèrm gewaase waaren. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); De broek, diese aonha zal wel un gebraaide zèn gewist, zon ketoene, waor et petrôon op oew kont viel af te leezen, agge efkes gezeete hadt. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Buuk Nie praote mar braaje - niet kletsen (je laten afleiden) maar doorwerken; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BRAIJEN voor breijen, breiden; z.a .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): GEBREEËN (zachte e): 3e hoofdvorm van 'breien'; WBD III.1.4:364 'braaje' = prutsen zie braoje; WBD kousenbraajer - paard dat onder het stappen de benen kruiselings plaatst; breej; werkwoordsvorm; breide: verleden tijd van 'braaje', naast 'braajde'; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BREE (zachte e) 2e hoofdvorm van 'breien'; gebraajd; van ‘braaje’; gebreid; Cees Robben – Aachter de gebraaide broek van ons Berta... (19730216); gebreeje; van 'braaje', breien; Frans Verbunt – gebreid. Dees klêed hèk èèges gebreeje gehad.
breier, braajer, zelfstandig naamwoord, breier; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den braajer = Henri Blomjous (26)
breinaald, braajnòld, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: breipen; WBD (III.2.1:384; braajnòld, braajpèn, pèn, braajèèzer = breinaald)
breiwerk, braajwèèrk, zelfstandig naamwoord, breiwerk; broddelwerk; De Wijs  – gin sôrt van braaiwerk, bij ons noemen we dè, broddelen! (feb. 1962) zie braoje
breken, breeke, sterk werkwoord, breeke - braak - gebrooke, breken; B breeke - braak - gebrooke; - vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij brikt; - verleden tijd 'brôok'; Twee ferme [water]straolen schoten onder et volk en 't leek wel of op deez' moment den oorlog pas uitbrook... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); Daags nò “drie kôoninge”, zôo ast écht heurt, brikt ze ieder jaor den kerststal aaf en römt ze den bôom op.  (Jos Naaijkens; ‘De kèrsbôom in de dôos’;  CuBra, ca 2005); WBD gebrooken hèngst, den hèngst is gebrooke - gezegd van een hengst waarbij door het castreren een darmuitstulping optreedt; WBD breeke - braken (kneden van het zeer stijve taaitaai- of peperkoekdeeg, door twee man d.m.v. een braak, een soort scharnierend hout); Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): breke - breken (verleden tijd brook); braak; verleden tijd van breeke; brak; Dirk Boutkan: (blz. 40) Er treedt geen vocaalkrimping op: braakte (brak je) ; R.J. 'want ie braak oe èrm en bëeen'; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BRAAK - 2e hoofdvorm van 'breken'; WBD (Hasselt:) 'mis brèèjke' - mest verspreiden (op het bouwland); brikt; van 'Breeke'; breekt; Cees Robben: Mòkt dègge gin èèrm òf bêen brikt; Cees Robben: 'èèrem, meneer, dè brikt gin eer'; 2e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'breeke' (met vocaalkrimping);brôok; brak; R.J. 'mar 't perd deh brook z'n aachterste poot'; Henk van Rijen: ek brôok bekaant mene nèk - ik brak bijna mijn nek; verleden tijd van 'breeke'; naast 'braak'; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BROOK (zachte o) 2e hoofdvorm van 'breken'; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): brook - brak (ovt. van breken); gebrooke; van breeke; gebroken; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - (krèk) int gebrooke (koome) (JM'50) - ongelegen (komen)
brekespel, brèkspèl, brèkspul, zelfstandig naamwoord, et brèkspul inbrènge, uitdrukking; Pierre van Beek: spelbreker zijn; R ook: Alles in brakspul brenge - alles in de war sturen; Cees Robben – [Moeder straft kind] As de mieter naor boven... want gij brengt er het brekspul in... (19640619); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - èrges en 'breekspul' inbrenge - spelbreker zijn ('87); Haor. BREKSPUL - 'breekspul'; Toen hadde 't brèkspul on de gang .A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): brèkspeul, zelfstandig naamwoord  o. breekspeul, brekespel. Hij maoket brekspuil - Hij is de spelbreker; voor de vorm vgl. WNT s.v. 'brekespel' .WNT BREKESPEL, voorheen, en in Zuid-Ned.nog thans BREEKSPEL - iemand die het spel, de vreugde, het genoegen van een gezelschap door twist, misplaatsten ernst enz. stoort. Z.a .Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BREKESPEL - blékspélder, zelfstandig naamwoord mannelijk - iem. die het spel in de war helpt; en dan: iem. waarop geen staat te maken is .WNT BREKESPEL - voorheen, en in Zuid-Ned. nog thans BREEKSPEL - Eigenlijk iemand die het spel, de vreugde, het genoegen van een gezelschap door twist, misplaatsten ernst enz, stoort, bederft. Breekspel spelen .Mv. brekespellen (gewoonlijk: spelbrekers)
brengen, brènge, sterk werkwoord, brengen; Cees Robben: Die wòrre gebròcht dur den ôojevaor. Ik zèè fèèn grôotgebròcht; B brènge - bròcht - gebròcht; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): GEBROCHT, in 't W. ook GEBROECHT: 3e hoofdvorm van 'brengen'; ww; bracht; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ik wó dètte pòst enen brief bròcht; verleden tijd van 'brènge'; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): bròcht (vocaalrekking alleen ten O. v.d.lijn Den Bosch-Tilburg) blz. 108; Antw BROCHT, BROECHT - 2e hoofdvorm van 'brengen'; gebròcht; van brènge; gebracht
brensen, briense, zwak werkwoord, briense - brienste - gebrienst, WBD hinneken (v.e. paard), ook genoemd 'hunkere,' 'hinneke' of 'kwèkke'
bretel, bretèl, zelfstandig naamwoord, bretels; De Wijs – Ge môt naa nie zô overdrève: gij maokt van ieder elastiekske unne bretel... (17-10-1972)
brief, brief, zelfstandig naamwoord, "brief; Ons kermis is dees jaor vur den irsten keer ""dreug gelee"", dè wil zeggen, dè ge in de café's vur oe goeie centen eigenlijk gin drupke snevel zô't kunnen koopen. De köster was in den raod den eenigste die z'ne mond er tegen durfde open te trekken. Van den eene kaant valt dè te begrijpe, want hij hee-t-'m verduveld gère; en dan ten twidde: die thuis niks as leege briefkes meuge lezen, hebben op 'n aander de miste prots. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - niks te leezen hèbben as leege briefkes (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1970) - niets in de melk te brokkelen hebben: niets in te brengen hebben .Frans Verbunt: niks in te brèngen hèbben as leege briefkes; We han over et algemeen niks in te brengen. Lege briefkes zeej de volksmond mar daor schote ok niks meej op. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.3.1:168 'briefke' = bankbiljet; WBD III.3.1:174 'grote brief' = bankbiljet van f 1000; Ook 'rode rug'"
briefkaart, brievekaort, zelfstandig naamwoord, briefkaart; Mar ’t viel nogal mee, want nao drie daoge zwaor verdriet kwaamp er innen brievekaort van Keese... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – Ge kunt beter ’n brievekaort nemen... (19780902); WBD III.3.1:439 ‘brievenkaart' = briefkaart; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): (onder 'kaort’) brievekaort - briefkaart
bries, brieske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van ‘bries’; briesje; Cees Robben - ...Dès un zoft Gôôls brieske... (19570631)
briesen, briese, zwak werkwoord, briese - brieste - gebriest, briesen; WBD (v.e. paard) met neus en lippen proesten (Hasselts), elders genoemd: 'blaoze' of 'snottere'
brievenkopje, brieveköpke, zelfstandig naamwoord, postzegel; letterlijk brievenkopje; Gerard van Leyborgh (=ps. van Lambert de Wijs) - Mar Harrie hedde gin brievekópke in oewe zak, want dan mot ik toch nog effe weg schrève. (Nieuwe Tilburgsche Courant - 24 oktober 1925; Tilburgsche Schetsen: Ceciliafeest)
brievenzakje, brievezèkske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "brievenzakje = enveloppe; LDM: Postagentschappen bestonden nog niet. Wel verkocht men in sommige winkels postzegels, maar met verhoging van een halve of hele cent en daar werd 70 jaar geleden ook rekening mee gehouden. Men verkocht bijv. postzegels en schrijfbehoeften, velletjes brievenpapier, ""brievenzekskes"" of ""avelotten"" (enveloppen), pennen en inkt in 't Herringsend (Haringseind, Korvelseweg) bij F. v.d. Hout-Becx, op Korvel bij Trui Bos (recht tegenover de brievenbus), in den Berrendijk (Berkdijk) bij Piet van Heijst. Zo zal het in andere buurten ook wel geweest zijn. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 12 ‘Van postwagen en diligence’; NTC 11-12-1951)"
brij, braaj, zelfstandig naamwoord, brij; Cees Robben – Enkel kender in de Laai/ Dokkelen wè in d’n braai (19570704)
briket, briekèt, zelfstandig naamwoord, briket; geperste vaste brandstof; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Vur vèèf sènt briekètte, dan hadde vur en dubbeltje, dan hadde dan tien briekètte vur vèèf sènt.” (transcriptie Hans Hessels 2014)
bril, bril, zelfstandig naamwoord, "bril; Pierre van Beek - Van een man met opvallend kromme benen kon men horen zeggen: ""Hij loopt mee 'nen bril; het is een goeie om een verken te vangen"". De bril waarmee we hier te maken hebben, was een rond gat in de planken wand van een varkenskot. Het varken moest hier; de kop door steken om uit de aan de buitenkant staande trog te kunnen eten. Dit was bruikbaar voor een varken van drie maanden maar ook voor een groter. Het werd afgesloten met een houten schuif, welke door een pinnetje in een gaatje op bepaalde hoogte kon worden vastgezet. Men meldt ons ook, dat van iemand met kromme benen gezegd werd: Hij staat ""vene teens"". Met dat ""vene"" weten we helemaal geen raad. (Tilburgse Taalplastiek, aflevering 108, 1970)"
brillantine, briejantiene, zelfstandig naamwoord, Frans: brillantine; haarwater; om het haar glans te geven; van 'briller', glanzen; In mèn haor ha’k allemol slaoge geleej. Nao un tedje blééve die ok vort zitten, ak der mar genoeg briejantiene opsmèèrde. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
brissen, prisse, zwak werkwoord, prisse - priste - geprist, PM bakken en braden; WBD (III.2.1:356) 'prissen' - sudderen, ook 'spetten, spetteren, knetteren'; Verh. PRISSEN onov.ww - bakken en braden; Haor prùsse - slordig werken
britsen, britse, zwak werkwoord, britse - britste - gebritst, "prakken, eten met een vork fijnmaken en dooreenmengen; N. Daamen - handschrift 1916 - ""britsen - moeder maa'k britsen? (aardappelen op het bord tot brei maken)""; Pierre van Beek: (onder schoolmakkers) een medescholier bij armen en benen vastpakken en hem dan in ritmische herhaling met het achterwerk op de grond laten botsen. (Tilburgse Taaklplastiek 154); Dan mòkte we in et midde vant bòrd in de boerekôol en költje om de sjuu in te doen. Èn dan mar britse, meneer. Lèkker! Èn dabbe, èn prakke. Gin gepielie. Spaoje! (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); WBD (III.2.1:359) britse - aardappelen stampen, ook 'brouwen’ genoemd; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BRITSEN zie BRATSEN - het eten fijn prakken met de vork, teneinde het vet daarin te doen trekken."
brobbelen, broebele, zwak werkwoord, borrelen, opborrelen; Soms, ineens, begient de knaorrie; rilt 'n trillerig melodieke; puur en klaor gerol, gebroebel, (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Stilleeve’, 1938); Melodieë moete vloeie; moeten as fonteine sproeie; moeten broebelen as 'n bron; lekker leuteren in de zon. (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Moedertaol’, 1938); ...te kijken of ze et waoter ergeraand zaage broebele... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); ...en toen ik vlakbij kwaam, begos er daor ineens iets te broebele en ik heurde iets spolderen in 't waoter. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’’t Spook’; NTC 3-1-1940); Heur 'm toontjes brabbele, broebele... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Naachtegaol’, 1941)
brobbelschijt, bròbbelschèèt, zelfstandig naamwoord, diarree; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - kwò dèttie et bròbbelschèèt krêeg (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916) ik wou dat hij diarree kreeg (verwensing; bròbbel = luchtbel); WBD III.4.4:214 'brobbelen' = borrelen, ook 'bobbelen', 'bubbelen'
Brockway, Bròkwaaj, zelfstandig naamwoord, Van Rijen (1998): Brockway (naam v.d. eerste Tilburgse stadsbusdienst); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “En wè was de irste bus, de Bròkwaaj?” (transcriptie Hans Hessels 2014)
broddelen, bròddele, zwak werkwoord, broddelen, slecht werk afleveren; De Wijs  – gin sôrt van braaiwerk, bij ons noemen we dè, broddelen! (feb. 1962)
broddelwerk, bròddelwèèrk, zelfstandig naamwoord, slecht uitgevoerd werk; De Wijs – (gehoord bij brei-bezigheden: ) Dès broddelwerk, die braainolde zèn te laank. -’t is zunt want ge zèt al aon den buîknaovel (23-09-1970)
broden, brôoje, bijvoeglijk naamwoord, van brooddeeg gemaakt; A.J.A.C. van Delft – brôoje pèrd – En dan die groote brooje pèrden! Nou iest allemaol taai-taai, liefst nog nie te groote stukken, want 't ies toch al duur genog. (…) Brooje pèrden waren een gebak van brooddeeg in den vorm van Sinterklaas te paard. De grondstof was, gelijk boven geschetst, al naargelang men er aan te kosten wenschte te leggen. Ook werden wel vrijers en vrijsters van speculaas of taai-taai cadeau gegeven. Later zijn de zg. boterletters, elders marsepeinletters geheeten, in de mode en den smaak gekomen.(Nwe. Tilb. Courant, 5 dec. 1929)
broden, brôoje, zwak werkwoord, Van Rijen (1998): slagen, succes hebben; Van Rijen (1998): 'Hè hee-g-ut gebrôojd' - hij heeft het gehaald; WNT BROODEN zw.ww. - Eig. van brood voorzien, met brood voeden, onderhouden; fig. zooveel als: verzadigen, tevredenstellen.
broeden, broeje, bruuje, zwak werkwoord, broeje - broejde – gebroejd, broeden; Dirk Boutkan: (blz. 24) 'bruje' = broeje (geen umlaut wegens volgende j); - korte oe; Cees Robben: de gaans zaat te broeje; et bisje ha gebroejd; de ènd ging ònt broeje; WBD III.4.4:12 'broeilucht', 13 'broeierige lucht' = lucht die onweer en regen voorspelt; WBD III.4.4:31 'broeierig, broeiend weer' = benauwd weer; WBD III.1.4:18 'broeden' = in het geheim uitdenken; Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BROEDEN - bruje wkw. (brude, gebrut); broeden; WBD bruuje (Hasselt) - broeden, op eieren zitten; B bruuje - bruujde - gebruujd; ik bruuj, gij/hij bruujt; Cees Robben – ’t bruujt rontelom... (19570309); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BRU(D)EN - broeden, Fr. couver. Daar bruudt iet.
broeder, broeder, zelfstandig naamwoord, pannekoek; Frans Verbunt: ook: ene flinke stront
broeds, bruuds, bijvoeglijk naamwoord, uu is kort; WBD broeds (Hasselts)
Broek, Broek, toponiem, het Broek, Het Broek; vaak gebruikte naam voor een ven. Robben doelt waarschijnlijk op Het Broek dat zijn naam aan de wijk Broekhoven gegeven heeft .Cees Robben – Blauwslôôt.. Buunder.. Baors en Broek.. (19570316)
broek, broek, zelfstandig naamwoord, bruukske, "1. broek (het kledingstuk); Van Delft - ""Beter de broek aan een wieg gescheurd, dan een oud wijf op bed gebeurd."" Gezegd tegen een man op leeftijd, die een nog jonge vrouw kiest. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); In [een] bruukske van vruuger ha veul weg van innen envelop in vurfrontje mee in lèfke er aon, dè net zaat as in visje, en van aachteren de klep mee twee knupkes. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Van Beek - ""Bij broeken betalen geen doeken."" - Waar heren in 't gezelschap zijn, behoeven de dames niet te betalen. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Waor broeke zèn, betaole gin doeke .Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Zwètsen èn in de broek schèète dè kunde zittende .Pierre van Beek: mar percies ónder èn boove de broek ötkoome - Klein zijn; (fig) nog niet mogen meepraten (Tilburgse Taaklplastiek 153); V - aachter de gebraajde broek krèùpe - naar bed gaan (achter de, vroeger vaak gebreide, broek van de vrouw gaan liggen; naar bed gaan); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - in iemes zen hart begraove liggen as en boerekónt in en turkslèère broek (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916) - in iemands hart gesloten zijn; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): broek (blz. 17 en 155); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dès en stèèrk stuk in en kaoj broek ('41)- dat is kras, ongelooflik; Henk van Rijen: sebiet zak oe de broek es opdoen - ik zal je dadelijk eens onder handen nemen; Frans Verbunt: van dêen broek in daander - heel laat naar bed en vroeg op; Moeten poepen: Audioregistratie 1978 - Toen zèttenie [de pastoor] me daor in, in et kesjòt, daoraachter de kèrk, ik èn Sjefke Dams. Ik vergeet et gaddoome nôot mir. Ènne… daor stonde en paor grôote volle maande vol leege wèènflèske, flèsse èn Damske èn ikke, jè, wij gingen es keure. Der zaat ooveral nòg zon dröpke in. En toen moes Sjefke öt de broek. Ik zèg: “Dè kunde hier! Der ligge strôojhulze zat! Gao daor mar in diejen hoek zitte!” (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Frans Verbunt: en pond broek èn en ons kont - een veel te grote broek; 2. andere betekenissen; WBD laaggelegen vochtige grond; WBD broek - achterste deel v.h. paard, ook genoemd 'aachterkaant', 'krös'; WBD broek - bil v.h. paard, ook 'bil' genoemd; WBD broek - achterhaam (deel v.h. tuig dat het paard op het achterdeel draagt); bruukske; verkleinwoord van 'broek', met umlaut; broekje; R.J. en bruukske meej en gòtje; Cees Robben – En ik strèèk m’n bruukske wir vors in de plooi. (19700116); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Wè zalt dun dur zen bruukske drèntele ('86)-Hij zal van angst diarree krijgen .Dirk Boutkan: (blz. 30) bruukske"
broekekster, broekèkster, zelfstandig naamwoord, Van Rijen (1998): gaai (Garrulus glandarius); WBD III.4.1:149 broekèkster - gaai z.a.
Broekhoven, Broekhoove, zelfstandig naamwoord, Broekhoven (Tilburg-zuid); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ge zèèt zeeker meej den Broekhoovese tram meegekoome (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1964) - Gezegd tegen iemand die erg vlug was .Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - nòr de spleet van Broekhoove moete (JM'50) - moeten betalen (naar de broekzak moeten, waar immers de beurs zit)
broekjanneke, broekjanneke, zelfstandig naamwoord, Van Rijen (1998): ekster (Pica pica); WBD broekjanneke - ekster
broeknachtegaal, broeknaachtegaol, zelfstandig naamwoord, "kikker; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""broeknaachtegoal - kikker""; WBD III.4.2:111 'broeknachtegaal' - kikker, ook genoemd: kinkenduut, of 'kikkebil', 'kinkvors', 'puit', 'kikker'."
broekpoeper, broekpoeperke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, broekpoepertje; kind dat nog niet zindelijk is; Cees Robben – Is ie al dreug, Drieka..? Bekaant, Miena.. Af en toe verliest ons broekpoeperke nog wel is wè... (19850412); Hoe grôoter de strêûp hoe beeter. Ge had toen ok nòg veul mêer sorte kender dan teegesworreg. Ge had irst ‘platte kènder’. Dè waare de kiendjes die nòg nie kosse lôope. Die wèrre dikkels ok ‘haawkènder’ genoemd, omdèt moeders ze òn de mèm moes haawe. Asse dan grôoter wiere van et zòg, dan waare-n-et irst klutjes, dan ploddekes, en dan brakke. Ge had ok nòg broekpoeperkes, jungskes, mèdjes òf durskes. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
broekriem, broeksriem, zelfstandig naamwoord, broekriem; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): oewen broeksriem ònhaole; WBD III.1.3:123 'broeksriem' = broekriem; ook: 'broeks(en)band'; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BROEKS(CH) bvw. Van of behoorende tot eene broek. Broeksche buil (broekzak), broeksche pijpen - broekpijpen.
broekrijden, broekrije, sterk werkwoord, Frans Verbunt: iemand dwingen door te lopen (aachter zen broek rije); Van Rijen (1998): iemand bij zijn kraag en de kont van zijn broek pakken, iets optillen en vooruit duwen; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; (1992): broekrije - iem. achter bij z'n broek en z'n kraag grijpen, wat optillen en hem zo dwingen om te lopen.
broekspijp, broekspèèp, zelfstandig naamwoord, broekspèèp; WBD III.1.3:122 'broekspijp' = idem
broel, broelie, brollie, zelfstandig naamwoord, rommel, gewoel, wanorde; Pierre van Beek: hele hoop; Van Rijen (1998): kinderen (broedsel); Pierre van Beek: en broelie kènder (heeft iets denigrerends); Henk van Rijen: en vrammes meej hil heur broelie - een vrouw met haar hele kinderschare; Frans Verbunt: wanorde; Mart [maar het] risseltaot van al den broelie... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit:  Hukkele mar wir...); Stadsnieuws: Toen ze èfkes der kont gekeerd ha, han de kènder enen hôop broelie gemòkt. (070210) - Toen ze eventjes niet opgelet had, hadden de kinderen een hoop rommel gemaakt .C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BROELIE (Fr. brouille) m., wanorde, onoverzichtelijke toestand die iemand de neiging bezorgt zich terug te trekken en 'hil den broelie' achter zich te laten .WNT BROEL, daarnaast BROELIE - in den zin van rommel, gewoel, wanorde.; brollie; Frans Verbunt: kinderschaar
broeliën, broelieje, zwak werkwoord, WBD III.1.2:22 'broeliën' = krioelen; ook: 'wemelen, wriemelen, friemelen, kriemelen, krieuwelen, draaien'
broer, bruur, zelfstandig naamwoord, broer, jongen; maatje, vriend; lange uu; wordt wsch. kort in verkleinwoord; Dirk Boutkan: (blz. 59) onze / jullie/ hullie bruur; Zèg bruur, witte gij van wie hij en bruur is? - Zeg jongen, weet jij van wie hij een broer is?; • broer als bloedverwant; Dialectenquête 1879: Waannir komd u bruur jaaw bezuuke?; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): men bruur war muug; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BRUER voor brueder, als broeder voor broer; z.a .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BRUUR zelfstandig naamwoord mannelijk - broeder, Fr. frère; 'broeder' wordt gebezigd voor kloosterbroeder e.d .• broer als koosnaam; Cees Robben – Zôdde-me-nie-is-wille-stuupere-bruur...? (19560818); Cees Robben – Hoe is ter meej bruur... [?] (19600212); Cees Robben – Witte gij waor Gôôl leej, bruur.. (19710212); Cees Robben – Ge het wirris abuus bruur.. (19870410); bruurke; verkleinwoord; van ‘bruur’; Vos (Nijm.) in CR: in 'bruurke' is sprake van een oudere umlaut .• klein kind; Cees Robben – haauwt dè bruurke in de gaote... (19591003); • jongen; zelfs als het een zoon is; Cees Robben – Kek toch is wen diepe gatte vadder../ Dè zen gin gatte bruurke.../ Dè zen gaoter... (19671208); koosnaam; Cees Robben – M’n bruurke-bruur (19751212)
Broer, broer, zelfstandig naamwoord, eigennaam, In een gezin dat reeds meisjes telde, kreeg de eerste jongen vaak de voornaam 'Broer'; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; (1992): BROER - Als na het eerste kind (een meisje) een jongetje werd geboren, werd dat dikwijls broertje of Broer genoemd.
broes, broes, zelfstandig naamwoord, schuim (b.v. op de mond van een paard); WBD III.4.2:223 broes - schuimbeestje (Philaenus spumarius), ook 'schuim' genoemd , of 'snot'; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BROES m., schuim, vooral op de mond v.e. paard; ook wel gezegd van mensen die zich opwinden bij het praten: den broes stond op z'ne mond .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BROES zelfstandig naamwoord mannelijk -bruis, dik schuim: Den broes stond op zijn lippen .BROESEM zelfstandig naamwoord mannelijk - dik, vuil schuim, broes.
brok, bròk, zelfstandig naamwoord, brökske, Van Rijen (1998): toffee; WBD III.2.3:245 1/2brok', 'brokje’ = babbelaar; brökske; brokje, stukje, snoepje; Cees Robben: bloozend brökske onverstaand; - verkleinwoord van 'bròk', met umlaut
brokken, bròkke, zwak werkwoord, brokkelen; Mar ons moeder had ok nòg wè in de pap te bròkke. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
broksel, bròksel, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.3:143 - 'broksel' = beschuitenpap ; ook 'luiwijvenpap'; WTT 2012 - Het is vooralsnog onduidelijk of dit woord terug gaat op 'bròk' (brok, namelijk de brokjes van de beschuit), dan wel op een verkorte vorm van 'braaksel'; vergelijk het snoepgoed dat 'kattespouw' werd genoemd, het braaksel van een kat. Of op brok als dialectische variant van breuk, breuksel, namelijk de gebroken beschuit als ingrediënt van de pap.
brommen, bromme, zwak werkwoord, brommen; hier in de betekenis ‘op een bromfiets rijden’; Cees Robben – Den kapelaon moet brommen... (19550129)
brommer, brommer, zelfstandig naamwoord, zanger in een koor die niet (altijd) zuiver kan zingen; Cees Robben – As wij vruuger moesse zingen/ sjonges dè was zô plezaant.../ Want dan zette onze frater/ Alle brommers aon de kaant... (19571214)
bronolie, bronollie, zelfstandig naamwoord, petroleum (uit: bromolie); ...dè was bronolie op ’t vuur... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); ...jullie bronolie-krantje, den Bode van Baozel... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…was er zonne man, zon man van et gaslicht òngestèld meej zonne lange stòk meej zon lèmpke veur derin, petrollie, hè, en knoetje in meej bronnollie èn dan gingie saoves dieje lantèère veur in dè gòtje steeke, de lantèèren ònmaoke”; Interview met de heer De Kok (1978) – Dè was Stien Ollie! Ge heurt wèl dè, dèk nòg en klèèn bietje bij bèn meej men zeuvenentaacheteg! Dè was ene man. Die ha en eezeltje èn die ging langs de deur meej bronollie!; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - bromollie = Johan Mutsaers (blz. 56); ‘t Brònôliemenneke kwaam ok aachterom, ons moeder had in den òrlog en petrôliumstel om te kunne kooke as er wir es gin gas was. As dè mènneke binne was gewist dan bleef et nog lang stinke, mar ge waart al blij dèttie kwaam. (Nel Timmermans; Wètter ammòl òn de deur komt; CuBra; 200?); WBD III.4.4:175 'bronolie', 'bromolie' = petroleum, ook 'peterolie'; Stadsnieuws: Hòlt es gaa wè bronollie: de lamp gaat uit (040606); C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BRONOLIE m., petroleum; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; (1992): 'brónöllie' – petroleum; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): 'bromolie', pietrolie (VI:59); Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): bromollie - petroleum (ook: bromsaus)
bronoliekan, bronolliekan, zelfstandig naamwoord, kan voor petroleum; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – Stien Ollie – “Die reej meej zon, zon kèrke, zôo meej, meej en bronolliekan derop òn zon vat èn enen eezel èn dan zaatie tusse diejen eezel èn dè, èn dè waogentje zaat ie aatij in…” (transcriptie Hans Hessels 2014) zie Klik hier voor audiofragment
bronolielamp, bronollielaamp, zelfstandig naamwoord, petroleumlamp; WBD (III.2.1:274) bronollielaamp - petroleumlamp
bronoliemachine, bronolliemesjientje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, petroleumstelletje; WBD (III)2.1.236 'bronoliemachine' , 'bronoliemachientje', 'machientje' of 'bronoliestelletje'
Bronsgeest, Bronsgist, zelfstandig naamwoord, eigennaam, Frans Verbunt: Bronsgeest, kruidenierszaak op 't Heike; Frans Verbunt: ge mót ze wè toegeeve, zeej Brónsgist - geef ze maar gelijk; Frans Verbunt: hij is zout haole bij Bronsgist - gezegd als men niet wist waar iemand heen was; Frans Verbunt: hij leest den bèùl van Bronsgist - hij kan het weten (maar die builen waren onbedrukt)
brood, brôod, zelfstandig naamwoord, brôoj, brôojer, brood, tarwebrood van (volkoren)tarwemeel, al dan niet gemengd met gebroken tarwe en tarwevlokken, en waarin zemelen met het blote oog waarneembaar zijn. (Koninklijk besluit 4 juni 1998); Dirk Boutkan: meervoud: brôojer/ brôoje; – in het Tilburgs was brôod meestal bruinbrood en roggebrood in het bijzonder; witbrood (melkbrood, waterbrood) werd meestal aangeduid met 'mik'; zie mik; zie voor melkbrood zie mèlkmik; zie ròggebrôod; Verschil brood en mik; Piet Heerkens - Den aawe Teurlings wiste de taoffel aaf mee 'nen; slip van z'ne kiel, sloeg de kat naor den aanderen hoek van de kaomer en smeet et brood en de mik in de kaast. (Uit: Oome Teun en de Iemkers - door A. Wibbelt, hertaald door Heerkens); ...zis man moes worre ötgezakt/ drie sneekes mik, vier dikke rogge/ meej en flitterke gehakt (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Moederdag); Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Van brôod wòrde grôot, van mik wòrde dik. [bruinbrood werd als gezondere voeding beschouwd]; Frans Verbunt: asge hier brôod hèt, moette daor ginne mik gaon zuuke; Algemeen; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - brôod in de zak hèbbe (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916) - een wind gelaten hebben; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): óp dè schip krêege ze beschimmeld brôod; Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Die kan niks as van brôod strónt maoke .Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Van goej brôod kaoj maoke. [?]; Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: Ge zult er beeter van piese as van en körsje brôod. [Gezegd om sterke drank te prijzen]; De Wijs – Wanneer zei’k aon de bûrt? Waant ik zie wel dè ge hier brôôd en koffie mee mot brenge [Lang moeten wachten voordat men geholpen wordt]; Cees Robben: Ge stink as ene schoojer nòr zen brôod; Cees Robben: oew brôod swirskaanten int spèk sòppe; Cees Robben: den hónd zótter nòg gin brôod van lusse; We aate vort brôod van un bordje, dè han die gezinsverzörgsters ingevoerd. Die vonden et mar niks, dè wij ons brôod zô op toffel han liggen, as wij ’s mèèrges of ’s aovens brôod aten. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - gin brôod, gin booter, òch Gòd, òch Gòd, òch Gòd (Daamen, Handschrift Tilburgs; 1916) ['òch Gòd' is een klanknabootsing van het geluid dat het weefgetouw maakt.]; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – (1992): ‘bròòd’ - brood; z.a .Henk van Rijen: brôod hòj bèm, goejbotter hòj bèm, toe teej toe hòj bèm; Frans Verbunt: brôod op de plank; Frans Verbunt: brôod meej brôod èn meej brôod ertusse; Frans Verbunt: waor ze schèèten is brôod, èn waor ze bidden is nôod; WBD III.2.3:42 'brood eten', 'sneetje brood' = avondmaal; Bruinbrood; WBD III.2.3:190 geeft bij 'zemelenbrood' voor Tilburg 'bruin brood' als 'zeldzaam'; 'donker brood' voor Kaatsheuvel en Tilburg; 'zoet brood' voor Goirle en Someren - zie zuut; 'kropbrood' voor Hoogerheide en Tilburg .Roggebrood; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): Men verstaat door BROOD hier, bij uitnemendheid, het roggenbrood. Z.a .WBD III.2.3:142 'broodpap' = pap met stukjes roggebrood; WBD III.2.3:191 'brood' = roggebrood; WBD III.4.4:295 'brood' = idem (25 kg); zie ròggebrôod; Zwart brood; Audioregistratie 1978 - …èn dan vatte ons moeder en stuk zwart brôod, dè krêege we zèllef dikkels ok mar hòr want bij ons wier et ötgezèùnegd bij et eete! Dè weet ik nòg goed… zuur brôod, jè, meej zuurdêeg gebakke nèt as den Dötser dieje kuch doen, hè! Èn die kènder, hè, en bietje booter derop. Et trok van gin kaante! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Oud brood; Zegsman Frits de Koning – Zoer brôod trèkt de kèèr [oud brood trekt de kar - oud brood was nog goed om paarden mee te voederen]; Hartjesbrood; Cees Robben: Kende gij dè brôojke nog van klaoren blom?; zie hartjebrôod; Wòrstebrôod; Ons moeder zette thee en we aten un paor worstebrooikes... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); zie wòrstebrôod; brôoj; broden, meervoud van brôod; Dirk Boutkan: (blz. 34) plur. brôoje naast brôojer
broodje, brôojke, bròjke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, V broodje, kadetje; Dialectenquête 1879: brooikes mi kês; Cees Robben – Zeg kende gij dè brooike nog/ Van klaoren blom.. van enkelt rog/ ’t hartjesbrood... (19600624); Lechim – Aacht brooikes dik meej zult èn kèès... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gin zin mir...); Frans Verbunt: brôojkes meej kèès (oorspr. maaltijd na een begrafenis) (ook Stadsnieuws: 070506); WBD III.2.3:l97 'broodje' = wittebroodje, ook 'klontebrooike' of 'suikerbroodje'; Dirk Boutkan: (blz. 53) brôojke
broodkant, brôodkaant, brodkaant, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek: broodkant (?) (wsch. de rafelende zijkant v. aaneengebakken broden); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - et grótste stuk van zenen brôodkaant óphèbbe ('16) - het grootste deel van zijn leven achter de rug hebben .Van Rijen (1998): 'brotkaant'- brood, eten, zijkant v.h. vloerbrood; Van Rijen (1998): 'Zit te wir òn den brotkaant? - Heb je weer honger?'; Frans Verbunt: den brôodkaant nie in zene zak hèbbe; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bro'kant, zelfstandig naamwoord mannelijk, brokant - broodkant, grote kant (stuk) brood; WBD niet vermeld; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BROODKANT zelfstandig naamwoord mannelijk - Hetgeene er van een brood overblijft, nadat er al veel afgesneden is. 'Nen broodkant is minder als 'en half brood en meer als 'en körst.; brodkaant; Henk van Rijen: zitte wir òn den brodkaant? - zit je weer aan het brood?
broodkast, brôodkaast, zelfstandig naamwoord, WBD spinde (voorraadkast of bewaarruimte voor levensmiddelen), ook genoemd: eeteskaast, vliegekaast of kaast
broodkruimel, brôodkrèùmel, zelfstandig naamwoord, broodkruimel; Van Beek - De broodkruimels steken hem. - Hij doet zeer dartel, wordt overmoedig en let niet voldoende op de kleintjes. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959)
broodmes, brôodmis, zelfstandig naamwoord, broodmes
broodpijp, brôodpèèp, zelfstandig naamwoord, (fantasiewoord) [?]; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - wè óp de brôodpèèp speule (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916) - mensen honger laten lijden
broodzak, brôodzak, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: broodzak: de bakker die langs de deur ging, had die over zijn schouder hangen, met daarin voor en achter de brôojer.
brossig, bròsseg, bijvoeglijk naamwoord, WBD III.4.4:206 'brossig' = bros, broos; 206 'broos', 'bros' = bros
brouwen, braawe, zwak werkwoord, brouwen; WBD (III.2.l:359) 'brouwen' - aardappelen stampen, 'britse'; B braawe - braawde - gebraawe
brouwer, braawer, zelfstandig naamwoord, "bierbrouwer; LDM: In onze schooljaren hebben wij ooit gehoord of gelezen, dat er een tijd was, waarin Tilburg 63 brouwerijen telde. Wanneer dit geweest is, hebben wij niet kunnen achterhalen; ook het Gemeente-archief verstrekte ons hieromtrent geen gegevens. Wel kregen we van de heer Schurink enige lijsten ter inzage van bestaande brouwerijen in de jaren 1690-1696. In 1694 bijv. waren hier 28 brouwerijen, waarvan enige waren aangegeven als ""huisbrouwerij"", de overige als coöp. brouwerij. De eerste brouwden dus voor eigen huishouden met dienend personeel, de andere natuurlijk ook voor eigen gebruik en tevens voor de verkoop. (…) Met deze 28 zijn we echter nog lang niet aan de 63. Bij de toename der bevolking is echter waarschijnlijk ook het getal brouwerijen wel gestegen. Een oud-Tilburger, die er ook iets van weten kon en bij wie wij daarom eens informeerden, vond dit getal 63 absoluut niet onaannemelijk, zelfs zeer goed verklaarbaar, want men moet hierbij niet vergeten, dat koffie en thee toen hier nog totaal onbekend waren. Deze dranken zijn hier pas ingeburgerd na de oprichting der Oost-Indische Compagnie en er kan nog een hele tijd verlopen zijn vooraleer het de volksdranken zijn geworden. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 8 ‘Oude brouwerijen in Tilburg’; NTC 23-6-1951) (…) Nu we toch hierover bezig zijn, willen we nog even de brouwerijen die we in Tilburg gekend hebben de revue laten passeren.1. Aan de Heikant bij de ingang der Heikantse Baan de firma Witlox.2. Aan het Goirke hoek Kasteeldreef Jan de Kanter, tevens koster.3. Aan de Veldhoven C. van Roessel, brouwerij ""De halve Maan"" tevens handelsmouterij.4. Aan de Bosscheweg rechts over de Kanaalbrug brouwerij ""De Kroon"" met mouterij. De eerste hiervan staat er nog, maar zal wel van bestemming zijn veranderd. Tijdens de oorlog 1914-1918 deed ze nog dienst als groente-drogerij.5. Aan de Lovensestraat heeft de heer v. Tulder nog een brouwerijtje gebouwd, maar of er ooit bier gemaakt is betwijfelen wij sterk. Het gebouw bestaat nog en is te vinden op het terrein van de steenkolenhandel der firma Van Ierland .6. Aan de Bosscheweg ter hoogte waar nu fraterhuis en -school staan, firma v. Roessel, brouwerij ""Het Anker"". Deze heer woonde echter op de Heuvel naast de kerk en had ook café, het tegenwoordige ""l'Industrie"" .7. Aan de Bredaseweg, waar nu is gevestigd melkhandel firma v. Thiel, voordien de graanhandel firma Gebr. Majoie, was de brouwerij van de heer van den Boer .8. Eveneens aan de Bredaseweg, tegenover het missiehuis, heeft Henri de Kanter, zoon van Jan (zie nr. 2), ook een brouwerij gebouwd. Hiervan zouden we hetzelfde kunnen zeggen als van nr. 5. Heden is er in gevestigd de garage van de heer Strijbosch .9. Aan het Korvelplein brouwerij ""De Posthoorn"", erven A.H. v. Roessel. Deze A.H. van Roessel was een broer van brouwer C. v. Roessel aan de Veldhoven (zie nr. 3). Op Korvel was ook een mouterij voor eigen gebruik .10. Brouwerij ""De Schaapskooi"", ook met eigen mouterij .Dan waren er nog een paar andere, die echter geen Coopbrouwerijen waren, dus uitsluitend dienden voor eigen gebruik. Wellicht bestaan ze nog, namelijk bij de Eerw. Paters Capucijnen Korvelseweg en de Eerw. Paters Missionarissen aan de Bredaseweg .Buiten deze Tilburgse brouwerijen leverden nog verschillende andere brouwers hier hun product, o.a. die van Hilvarenbeek, Baarschot (onder Diessen), Middelbeers, Vessem en misschien nog andere. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 9 ‘De brouwerij van vroeger’; NTC 1-8-1951); Van Rijen (1998): brouwer; Van Rijen (1998): 'Wòr den braawer zit, kan den bèkker nie zèèn. - Als je veel gedronken hebt, hoef je niet meer te eten.'; Buuk - bierbrouwer, maar ook wel leverancier van dranken (in 't algemeen)"
brug, bruggeske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, brugje; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BRUG zelfstandig naamwoord vrouwelijk, vklw.'bruggeske(n)'; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): 'Bruggesken' voor brugsken of brugken.
bruid, brèùd, zelfstandig naamwoord, brödje, "bruid; Dialectenquête 1879: Wè vur 'n klêd haad de bruid oan? (ui als in fr. Meuse); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - 'tis nòg vèr van laage, zi de brèùd, èn ze schruwde (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916) zeispreuk; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ksal oe ók is diene, zo gaa ge de brèùd zèèt (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916) - Ik zal jou ook eens (be)dienen ... (Doe het opgedragen werk zelf maar!); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dès en aander brèùd (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916) - Dat is andere koek: dat is een veel beter plan dan het vorige .Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): dès en aander brèùd - (over iets of iemand sprekend dat/die veel beter blijkt te zijn); bruid; Van Delft - - Als de beerput vol is, ""komt de boer ruimen"" en ""nimt dan de bruid mee"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)"
bruidje, brödje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, bruidje; WBD (III.3.3:265) brödje, persèssiebrödje = bruidje in de processie
bruidspaar, brödspaor, zelfstandig naamwoord, bruidspaar; WBD III.2.2:86 'bruidspaar'= idem
bruiloft, brölòft, zelfstandig naamwoord, bruiloft; Cees Robben: De biste plòts bij en begròffenis èn en brölòft dès den twidde waoge .Cees Robben: dan vier ik de bange brölòft (firteg jaor getrouwd); Henk van Rijen: Daor hèbbe ze brölòft - werd gezegd van lieden waar een gierkar voor het huis stond om faecaliën op te halen .Dialectenquête 1879: bruloft (met ö van Götter); Henk van Rijen: dòr hèbbe ze bröleft (gezegd bij het legen van de beerput dwars door het huis); Frans Verbunt: bij en mis drinkt er êene èn zinge ze allemòl bij en brölòft zingt er êene èn drinke ze allemòl; WBD (III.3.3:301) brölòft = bruiloft
bruin, brèùn, bijvoeglijk naamwoord, brönder, brönst, bruin; uitdrukking -  enen brèùnen èèrm haole - in het gevlij komen, strooplikken; WBD brèùne (Hasselt) - bep. schimmel; Cees Robben: De kòrst is òn den brèùne kaant; Pierre van Beek: ze brèùn braoje - het (te) bar maken, ze bruin bakken; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - zakken as brèùn bier (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1966) - snel minder worden; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - brèùne bèère = trappisten (blz. 87); WBD III.3.1:259 'een bruine arm halen' = vleien; WBD III.2.3:190 'bruin brood' = zemelenbrood; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bn, bruin; zegsw. ''t al te brön maoke' - het al te bont maken
bruiner, brönder, bijvoeglijk naamwoord, brönst, bruiner, bruinst; resp. comparat. en superlat. van 'brèùn gesyncopeerde d.
bruinig, bröneg, bijvoeglijk naamwoord, Van Rijen (1998): bruinachtig
bruisen, broeze, zwak werkwoord, schuimen; 'n boerinneke [...] mee twee eemers versche roome, die ze pas gemolken had, et schuim stond er nog op te broezen. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939)
bruist, bröst, zelfstandig naamwoord, bazig of koppig iemand; WSD teeldriftig varke; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de bröste = Jaan & Kees Pap-van Pelt (blz. 59); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; (1992): bröst - lomp manspersoon; WNT BRUISTIG - onstuimig. Waarschijnlijk, zij 't ook niet rechtstreeks, afgeleid van 'bruisen'
bruistig, brösteg, bijvoeglijk naamwoord, "bronstig, heftig, ongenaakbaar; WBD geslachtsdrift vertonend (van een koe), ook 'stiereg' of 'rits' genoemd; WBD tochtig, gezegd v.e. vrouwelijk varken; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""bröstig - ons vairke is bröstig (bronstig, tuchtig)""; Stadsnieuws: De stier waar wèl brösteg, mar de koej nog nie stiereg (910706); ‘As ge naa zegt tussen de soep en de èèrpel en op de keukentoffel, dan kos ik oe nog wel geleuve Dré, mar veftien keer, dan zèède nog bröstiger dan un knèèn’, zeej Driekske. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): buistig, bustig, burstig, (aam)borstig. (VI:72); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - bruistig, pruistig, briestig, britsig - tochtig; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BRUISTIG (bröstig) bn (van varkens gezegd) loops; ook wel: ruw en opvliegend van karakter .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BRUISTIG (uitspr. brösteg) - bronstig, tochtig, sprekende v. zwijnen; WNT BRUISTIG - onstuimig. Waarschijnlijk, zij 't ook niet rechtstreeks afgeleid van 'bruisen'"
brul, brul, zelfstandig naamwoord, WBD kween (koe die door een afwijking v.d. geslachtsorganen onvruchtbaar is), ook 'kwee' of 'kweej' genoemd; WBD et brul hèbbe - lijden aan de brulziekte (bij koeien); WBD en brul - koe die aan brulziekte lijdt; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BRUL bijvoeglijk naamwoord, gezegd van een koe die voortdurend stierig is, brulziek; ook van mensen die gauw opgewonden zijn .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BRUL zelfstandig naamwoordn.v. - eene koe, waar men geen kalf in krijgen kan, onvruchtbare koe.
brullen, brulle, brèlle, zwak werkwoord, brèlle - brèlde - gebrèld, brulle - brulde - gebruld, WBD van een koe: bronstig op een andere koe springen, ook 'rije' genoemd; WBD loeien, ook 'blijte', 'blèère', 'kweeke' of 'kwèèke' genoemd; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BRULLEN - Wordt niet enkel gezeid van 't geluid van wilde dieren, maar ook van 't geloei van 't hoornvee. Ook: luidkeels schreien.; brèlle; huilen, schreien; Et bòske brèlde ómdèt gevalle was .Cees Robben – Dan begiende te brellen (19650514); Frans Verbunt: vermeldt ook: rondbazuinen
brutaal, bruutaol, bijvoeglijk naamwoord, "brutaal; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'brutaol'; ' nie te brutaol optreejen'; WBD III.3.1:221 'brutaal', 'strant, astrant' = vrijpostig; WBD III.1.4:130 'brutaal' = moedig; pertaol; brutaal - bijvoeglijk naamwoord; ...mar ‘de spoor’ – zo hietten ie,- die was nog pertaol d’r bij, en hij zi: ""dè kamme niks schillen... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – Gemèèn en pertaol (19590822); Henk van Rijen (1998): "
bui, bui, zelfstandig naamwoord, böjkes, buike, regenbui; gez.: Zède getrouwd dan wordt dè netuurlijk 'n moeilijker geval mar d'r is toch ôk wel 'n mouw on te paassen. Ge brengt [van de kermis] vur oe vernomste helft van oe trouwbuukske bij zo'n gelegenheid 'nen buil stroopmoppen of 'n paor kwatta's mee; dè is 'n veul beter remedie tegen onweer as 'nen bliksemafleijer: de bui drijft over zonder dè-ge't rommelen heurt! (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929); böjkes; van ‘bui’; buitjes, regenbuitjes; Cees Robben – Bôjkes [sic] van de lente zidde...? (19580315); buike; verkleinwoord van ‘bui’; regenbuitje; Cees Robben – Ik heb mar twee buikes gehad (19650820); Cees Robben – Al veul buijkes aachter de rug... (19740830)
buigen, bèùge, sterk werkwoord, buigen; Dialectenquête 1879: buige (ui als in Fr. Meuse, fleuve); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): de burries van de kreugel bèùge deur ónder et gewicht; Dirk Boutkan: (blz. 37) doublet 2/3 p. sing.: 'bögt/bèùgt' (buigt); Dirk Boutkan: (blz. 40) in verl. tijd variatie: bogde / bôogde; B bèùge - bôog - gebooge - in tegenwoordige tijd geen vocaalkrimping; verleden tijd van bèùge; boog; Dirk Boutkan: (blz. 40) bogde/ boogde (met of zonder vocaalkrimping); bôog; verleden tijd van bèùge; boog; Dirk Boutkan: (blz. 40) bogde/ boogde (met of zonder vocaalkrimping)
buik, bèùk, zelfstandig naamwoord, bökske, "buik, dikke buik; ronde bolle bökskes... (Leo Heerkens; uit De kinkenduut (Piet Heerkens), ‘Kenderdaanske’, 1940); Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: gez. Beeter in de wije wèèreld as in nen èngen bèùk .Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden: gez. Schrèèft et mar óp oewen bèùk; dan kundet meej oewen hèmslip ötvèège .WBD 'bèùk' of 'pèns' - buik van een paard; Van Beek - ""Ge kunt 't op uw buik schrijven en met de hemdslip uitvegen"", zegt iemand die het geleende niet wil teruggeven. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); Van Delft - ""Die aanstaande heeft iets voor den buik te binden."" Dit is: Dat meisje is niet onbemiddeld. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); Cees Robben: Dès twee haanden óp êenen bèùk; enen bierbèùk; Cees Robben: Waaren oew ôoge wir grótter as oewen bèùk?; Cees Robben: Kèk tòch is wè nen bèùk; Cees Robben: 9 (blz. 47) 'buiten-buiks te veul eete'; As iederêen dan zenne bèùk volha, begos de vergadering. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Pierre van Beek: gez. Hij heej nen bèùk as en spurriekoej = dikke buik (Tilburgse Taaklplastiek 131); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - nen goejen haon die brèngt er den bèùk èn bòrsten aon – Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): - een goede echtgenoot maakt een vrouw zwanger; Henk van Rijen: as nen boer zenen böök vol heej, is ie vertròkke - als een boer zijn deel binnen heeft, wil hij wel weg; Frans Verbunt: beeter enen bèùk vant drinke as enen bult vant sjouwe; Frans Verbunt: vur êen vlôoj hoefde nie hil oewen bèùk kepot te krabbe (+ Stadsnieuws: 300408); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den bèùk = frater Archangelus (blz. 100); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den bèùk = Verhiel (blz. l07); WBD III.1.1:122 'buik' = buik"
buikband, bökbaand, zelfstandig naamwoord, buikband; WBD bökbaand - buikriem (v.h. paard, die dient als verbinding tussen de beide strengen) (Hasselts woord)
buikje, bökske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van 'bèùk', met vocaalkrimping; buikje; R.J. 'om de bolle bùkskes', 'de spin viel op d'r bùkske'; Cees Robben – Doede gij oew bökske deugd (19601007); WBD III.1.1:123 bökske = buikje; Dirk Boutkan: (blz. 24) 'boekske' = bökske
buikloop, bèùklôop, zelfstandig naamwoord, buikloop; Dirk Boutkan: (blz. 33) bèùklôop (geen klinkerverkorting)
buiknagel, bèùknaovel, zelfstandig naamwoord, navel; De Wijs – (Moeder breit een borstrok voor haar dochter) “Zèk al aon d’n buîknaovel?” (15-06-1963); De Wijs – (gehoord bij brei-bezigheden: ) Dès broddelwerk, die braainolde zèn te laank. -’t is zunt want ge zèt al aon den buîknaovel (23-09-1970)
buikpijn, bökpènt, bèùkpènt, zelfstandig naamwoord, buikpijn; Dirk Boutkan: (blz. 33) bökpènt; Ik krèèg bökpènt van oew gezêever. - Ik krijg buikpijn van je geklets; Cees Robben – Buikpent menneke..?! (19670804); Cees Robben – Ik heb bökpent moeder.. Dan bidde mar tot Sinte Piet det vur oew gat schiet... (19841102); Zôo wè iederéén rolde bekaant van zenne stoel, van et laage. Bökpènt han we’r van gekreegen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord vr. 'buikpijnt' - l) buikpijn; een synoniem is 'pänspent 2) hartzeer, chagrijn, spijt: 'Hij zal er wel bökpent af hebbe'; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; (1992): bökpènt - buikpijn
buikzoet, bèùkzuut, bijvoeglijk naamwoord, "korte u; buikzoet; dat wil zeggen: overrijp, beurs; gezegd van vruchten en met name van peren; soms ook 'rot' en 'wormstekig'; WTT 2012 - de (over)rijping van de vrucht tekent zich af op de schil; de bollende vorm van de vrucht heeft wellicht de associatie opgeroepen met 'buik', ook al omdat het eten van dergelijke vruchten buikpijn/ maagpijn kon veroorzaken. 'Zoet' is een verbastering – onder invloed van de zoete smaak – van 'ziek'. 'Buikzoet' = 'buikziek' .Frans Debrabandere – buikzoet, buikzuut, bukzuut, bokzuit, bn.: buikziek, overrijp, half rot (fruit). Volksetymologisch uit Mnl. buucsocht ‘buikziekte’, buucsuchtich ‘buikziek’. (Etymologisch Brabants woordenboek; 2010); ; WBD III 3.1.2 - De uitdrukking 'buikzoet maken' geeft mogelijk het gevolg van het blutsen van fruit aan (vgl. Van Dale buikziek, 'van vruchten, aangestoken, half verrot') .WBD III 2.3 – lemma MELIG - buikzoet: Gilze en Tilburg .WBD III 2.3 – lemma OVERRIJP - buikziek: alg. Noordmei. en Cuijks, freq .Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  en Noorderkemp., verspr. Mark., Bar., Kempenl. en Peell., zeldz. Tilb. en Zuiderkemp .ook in Hintham, Leende en Dinteloord .WBD III.2.3 – buikzoet als bijvoeglijk naamwoord - buikzoet: verspr. Tilb., zeldz. Maasl .ook in Berghem .Cees Robben – Vleje-week-vrom waren oew pèère buikzuut.. oew appelesiene mörf.. oewe knolraop vôôs... en oew èèrepel glaozig... steeket zelf mar in oewe kaones... (19680209); Cees Robben – [Vrouw bij marktkraam:] Dieje appel is zôô rot as ’n mispel, Martien ... [Markthandelaar:] Bende zot, Serafien... Hôôgstes bökzuut misschien. (1811009); Cees Robben: De Wijs  –  “Zèn deez péére bûikzuut?” (15-06-1963); WNT lemma BUIK – Buikzoet, van vruchten: overrijp; beursch. Gewestelijk ; SCHUERM. Bijv. [1883]. [?]; DE BONT [1958] — Dieën appel ies bekzuut, Die appel is buikzoet, Hs. Lett. 1756, n° 15, 1, 8 [Langstraat, 1899].;bökzuut; buikziek, beurs, overrijp; mèèleg; gebutst of gestooten fruit of fruit dat te lang gelegen heeft: ‘bökzuute pèère’. De u is kort .Cees Robben: ròt ? hógstes bökzuut; Door Robben ook als zelfstandig naamwoord gebruikt: ; Cees Robben – Hed-d’ôk pèrkes zonder bökzuut... Frie? (19560915); Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""buikzuut - gebutst of gestooten fruit of fruit dat te lang gelegen heeft""; WBD III.2.3:157 'buikzoet', 'buikziek' = overrijp; 158 'buikzoet' = melig; WBD III.2.3:160 'buikzoet' = blutsen; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BUIKZOET (Bökzuut) bijvoeglijk naamwoord (van fruit gezegd) overrijp, beurs; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BUIKZIEK - beursch: buikzieke pèren .Str. bökzuut (2:41)"
buikzuur, bökzuur, zelfstandig naamwoord, maagzuur; GG - daor krèèg ik et bökzuur van
buil, bèùl, zelfstandig naamwoord, böltje, papieren zak, buil; Hij leest de bèùle van Brónsgist = hij weet van niks (want die bèùle waren onbedrukt); Zède getrouwd dan wordt dè netuurlijk 'n moeilijker geval mar d'r is toch ôk wel 'n mouw on te paassen. Ge brengt [van de kermis] vur oe vernomste helft van oe trouwbuukske bij zo'n gelegenheid 'nen buil stroopmoppen of 'n paor kwatta's mee; dè is 'n veul beter remedie tegen onweer as 'nen bliksemafleijer: de bui drijft over zonder dè-ge't rommelen heurt! (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929); ...m'n stukske, dè'k mee 'n nuuw pen op 'nen schoonen gladgestreken buil geschreven hô... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929); Daornao ene grôoten bèùl meej friet/ èn flink vant majennèèse... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Kèrmes‘); Audioregistratie 1978 - …mar dan laag der ’n bèùl tabak of tien mar dan han ze wèl zolang gewèrkt dètter êene op der  voete laag die vur de tonbank ston èn dan, hè, nie bij Susse mar bij die jonges dan, hè. Èn dan ten liste begonne ze zowè te stoeje èn dus zètte ze de deur oope èn dan schuptenie dieje bèùl tabak nòr bèùte! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - den bèùl van De Gruiter leeze - een sufferd zijn; erg geleerd doen, maar weinig weten; oud nieuws vertellen; Frans Verbunt: meer bèùl as tebak (gezegd van iemand die verwaand is); Zullie wogen et dan aaf en deeje et in un papieren böltje. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Bekaant alles moes in enne bèùl geschept worre en afgewogen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Onze vadder meej enne grôote bèùl vol snoep vur de thösblèèvers.(Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); We zongen en we kwamen thuis/ Meej ene hele buil meej snoep... (Tony Ansems, Drie koningen; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009); 't Laag vol meej papier, en peukies/ En halve böltjes friet... (Tony Ansems, ‘t Willeminapark; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009); WBD III.1.2:376 'buil' = bloeduitstorting; WBD III.1.2:376 'bult' = buil; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BUIDEL ... zelfs gebruikt men het alhier wel voor een papieren zakje. Z.a .Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): 'bùil' - papieren zak z.a.
builtje, böltje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, builtje, zakje; - verkleinwoord van 'bèùl', met vocaalkrimping; Uitdr. Int böltje praote. - smoezen, achterbaks praten; Hoe genoegeluk dèch ge bij Sjef Woestenberg in builtje tebak haolde... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); WBD III.3.1:291 'builtje praten' = roezemoezen; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; (1992): in 't böltje praote - zitten smiespelen
buis, beus, zelfstandig naamwoord, böske, buis; böske; buisje; verkleinwoord van 'bèùs, met vocaalkrimping
buis, bèùs, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, buis; Frans Verbunt: dronken; Stadsnieuws: As ge bèùs zèèt maag de kastelein oe bist bèùterêepe (010807) - Als je dronken bent mag de kastelein je best het café uitzetten.
buit, buut, zelfstandig naamwoord, buit; -Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): meej den buut gòn strèèke - er met de buit vandoor gaan; Cees Robben: mene buut verdiend meej ènkelt wèève; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): - zelfstandig naamwoord vr. 'buut' - buit, winst: 'de buujt saomen daele '. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BUUT zelfstandig naamwoord mannelijk - buit, Fr. butin; merkelijke hoeveelheid; onverwacht profijt, winst. J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836):. BUET hoort men hier meer dan buit.
buiten, bèùte, zelfstandig naamwoord, buitenverblijf; de buitenkant van een woning (stoep, ramen, tuintje); gòmme nòr den bèùte? - gaan we naar het buiten/landgoed?; Henk van Rijen: doede gij den bèùte, dan waas ik swèls aaf .Goemans, Leuvens taaleigen (1936): BUITEN – vz., bijwoord., zelfstandig naamwoord: hij is van den b. (platteland); op den b. wonen (buitengoed).
buiten, bèùte, bijwoord, buiten; Dialectenquête 1879: buite (ui als in Fr. Meuse, fleuve); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): de tweej dötsers kwaame nòr bèùte; Henk van Rijen: hij is op den bööte - hij is op het land; hij is op zenen bööte - hij is op zijn landgoed; Henk van Rijen: den bööte doen - de buitenboel schoonmaken; gd94 - de waas hangt nog bèüte
buitenbuiks, bèùtenböks, bijwoord, buitenbuiks; overdadig, zoveel eten dat de buik opzwelt en last bezorgt; Cees Robben – Agge (...) buiten-buiks te veul eet of drinkt... (19670804)
buitenmens, bèùtemeens, zelfstandig naamwoord, iemand die op het platteland leeft; Cees Robben – Toen vroeg men unne buitenmeens... (19600708)
buitenrepen, bèùterêepe, zwak werkwoord, WTT 2017 – samenstelling uit ‘buiten’ en ‘repen’. ‘Repen’ in de betekenis ‘hoepelen’, het spel waarbij met een stok een hoepel rollend moet worden gehouden. Zie lemma ‘Rêepe’. In die betekenis al bij Kiliaen: Ludere circulo ligneo (1599). WTT lemma ‘Reepen I, 4: Alleen gewest. in Z.-Nederl., Z.-Limb. (in den vorm reipen) en de Bommelerwaard aangetroffen…’ ‘Vandaar: ‘bèùterêepe’, naar buiten rollen of slaan. Cees Robben: Ik zal oe is bèùterêepe; Stadsnieuws: As ge bèùs zèèt maag de kastelein oe bist bèùtereepe (010307); bèùterêepe - ripte bèùte - bèùtegeript (scheidbaar), met vocaalkrimping, ook in het tegenwoordige tijd; hij ript bèùte
buitenshuis, bèùteshèùs, bijwoord, buitenshuis; gd07 vrouwe die bèùteshèùs kosse wèèreke
buitenstuiperen, bèùtestuupere, zwak werkwoord, Henk van Rijen: niet al te zachtzinnig buiten de deur zien te krijgen
buitenwever, bèùtewèèver, zelfstandig naamwoord, buitenwever, thuiswever; Audioregistratie 1978 –  “Dè waare buiteweevers, die hadde en groot huis èn daor stond en hil ouw ketaaw in… jè, die, die, die naome dè weet ik ammel zozeer niemer hörre!” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); WBD bèùtewèèver (II:941) - buitenwever, wever die thuis en niet op een fabriek werkte, ook 'tèùswèèver' genoemd; WBD bèùtewèève (II:949), ook: tèùswèève - weven buiten de fabriek
buitenwijker, bèùtewèèker, zelfstandig naamwoord, buitenwijker, namelijk een politiefunctionaris of veldwachter zoals in: Diejen ôome èn zene maot waare bèùtewèèkers, die ginge aaltij saome op de fiets bèùte de bebouwde kom meej ene grôote zwarte bouviër de boeve opspoore. (Nel Timmermans; Zit ’t soms in de femilie?; CuBra; 200?)
buizen, bèùze, zwak werkwoord, bèùze - bèùsde - gebèùsd, (geen vocaalkrimping); R gezellig eten; smakelijk eten en op je gemak; buizen; V hij zaat me toch te bèùze; De Wijs – Rôôken doe’k nie mar ik hauw wel van goed buîze (lekker eten) (23-09-1970); Frans Verbunt: veel eten, schrokken; Frans Verbunt: kaaw schootel? dès bèùze geblaoze!; Witte we'k gere te freten heb; We'k gere kook, akker de tijd vur heb; Pee stamp, witte kool, en juine; Rook worst, efkes laote bruine; Lekker, vanavond lekker buize, peestamp; (Tony Ansems, Peestamp;  van de cd Gatvermiedenhoet; 2010); WBD III.2.3:9 'buizen' = schrokken; WNT BUIZEN (I) onz. en bedr.zw.ww (verg. noorsch 'busa i seg - vreten); Onmatig drinken, zuipen. Thans nog slechts hier en daar in de platte volkstaal, zoo b.v. in Groningerland (bepaaldelijk: jenever drinken: Taalk. Mag. 4, 675; MOLEMA ), te Gent (bepaaldelijk: bier drinken) en te Antwerpen (CORN.-VERVL.). Absoluut gebezigd. – ; Buysen. Cothonissare, largiter potare, bibere ex amphitheto, KILIAEN [1588]. — Sij (t.w. de abten) brassen, sij busen, Sij rijden peerden, sij verkeeren, sij flusen, A. BIJNS 39 .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BUIZEN - onmatig drinken, overdadig zuipen
buizerd, bèùzerd, zelfstandig naamwoord, buizerd; meevoud: bèùzers; bep. roofvogel (Buteo); Dirk Boutkan: (blz. 28) door de meervouds-s ontstaat het cluster rts, waaruit de t verzwegen wordt.
buk, buk, zelfstandig naamwoord, mannelijk, handel, verdienste, werk; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Toen ging den buk zon bietje meer aachterèùt èn toen isser de man ötgescheeje, witte wèl” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels)
buks, buks, zelfstandig naamwoord, "stofnaam (textiel); verkorting van zie bukskin - bukskinstòf - buckskin; Gerard van Leijborgh - En wat was zoo wat je eerste werk? „Eerst moest ik de wever helpen om het te leeren, zooveel als bij-wever; doch spoedig deed ik het zelf en weefde toen Bokkebaai*, later ben ik op de buks gegaan"" (De laatste Tilburgsche huiswever, Nieuwe Tilburgsche Courant, 26-10-1940 - Aan het woord is Frans van Geloven, de laatste huiswever.); * Bokkebaai: Bokkingbaai (#), een zeer grof weefsel .# WTT – ‘bokkingbaai’ is onjuist; ‘bok’ is in deze samenstelling een vertaling van het Engelse ‘buck’, zoals in ‘buckskin’, de wol van de huid van een bok."
bukskin, bukskin, zelfstandig naamwoord, "stofnaam (textiel); bukskin - bukskinstòf - buckskin; - WBD II.4. p. 858 – J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij „buckskin"": „Algemeene benaming voor verschillende soorten costuum- en mantelstoffen. Oorspronkelijk: donkere , gevolde, soms licht geruwde heerencostuumstoffen. ; (buckskin (Eng. ) = bokkevel)."" Van Dale zegt bij „bukskin (buckskin)"" : „Sterke gekeperde stof van heel of half wol, aan één kant geschoren"". De respondent van K 183 (= Tilburg) zegt dat bukskin behoort tot de herenstoffen. Grothe spreekt op p . 346 en 379 van „bukskin"" .- Henk van Rijswijk - Buckskin: zware wollen strijkgaren of kamgaren stof in keper of fantasie keperbinding geweven in diverse kleuren, ruiten en strepen. Aan de bovenzijde geschoren, soms met lichte meltonappretuur. Toepassing herenkleding. In de volksmond ook wel broekstreep genoemd. Heel veel verschillende stoffen werden onder deze naam samengevat. (Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954; WNT – lemma Bukskin (2001) - V. DALE [1914]. Buckskin (Engels: bokkevel) of bukskin is een algemene benaming voor gevolde, bovendien een weinig geruwde strijkgaren herenstoffen, welke dikwijls geheel of ten dele uit kunstwol zijn samengesteld, W.P. Encyclop. [1949]. — Van de kettingkepers bij kaard-garenweefsels behooren vermeld te worden de onder verschillende benamingen voorkomende bukskins en kasimiren, Boek d. Uitv. 2, 1, 233 [1865]."
bukswever, bukswèèver, zelfstandig naamwoord, bukskinwever; WBD bukswèèver/ bukskinwèèver (II:942) - bukskinwever; WBD buksketaaw/ buksgetaaw / bukskinketaaw (II:947) - bukskingetouw
bulken, bölleke, zwak werkwoord, bölleke - böllekte - geböllekt, bulken, een boer laten, kokhalzen; De Wijs –  (zoontje zegt tegen z’n aangeschoten Vader) – Hé, toe Pa, bûlk nog 'ns, dan hebbe we wir rozèntjes’   (11-02-1965); Cees Robben – [Hij] doe niks als bölleken en boerkes laote... (19570928); Cees Robben – Ons Nölleke zit te bölleke en aon de mik te pölleke. (19730914); zie opbölk; Henk van Rijen: bölleken èn boere laote - kokhalzen en boeren; Opeten zoddet, al zaate nog zô te bölken en lilluk te doen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Piet van Beers – ‘Laote heure dèt lèkker is: Ze zeej dan: Schaai èùt Piet, ge lèkt wèl ' n koei./ Nêe....dè bölke is nie toegelaote. (‘t Èlfde buukske, 2010); WBD III.1.2:249 'bulken' = oprispen; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BULKEN (Bölke) onov.ww., een stevige boer laten, overlopen van .J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BULKEN voor oprispen, niet onbeschaafd; z.a.
bulkmans, bulkmans, zelfstandig naamwoord, scheldnaam; iemand die te veel eet en daardoor ‘bulkt’; Cees Robben – Waren oew ôôgen wir grôôter as oewen buik, bulkmans..? (19840224)
bult, bult, zelfstandig naamwoord, "buil, gezwel, bult; WBD uitdrukking -  De bulten óp oewe kop (waaraan vaak toegevoegd ""ast mar vur niks is""). Gezegd wanneer iemand gretig gebruik maakt van gastvrijheid .Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - meej en bultje van devoosie lôope ('54) - met een scheef hoofd lopen .Byn. den gouwen bult = Bern. Pessers (blz. 61); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - bultje Van Dijk = 'n kapper v. Hogendorpstr. (blz. 33); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - bultje Eras = Hans Eras (blz. 38); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - bultje Franken = ... Franken, Goirkestr. (blz. 39); WBD III.1.2:263 'bult' = gezwel; WBD III.4.4:231 'bult' = bobbel, ook 'puistje'; (Hasselt) hoogte in het land; ook 'horst* genoemd; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BULT m., bochel, oneffenheid. Als lichaamsgebrek voorwerp van veel scherts. Uitdr.: 'belofte mokt schuld, en ègget nie volbrengt, kredde 'nen bult’, en, als antwoord op 'hoe laat is 't’: kwart over den bult, 't hee krèk gespuld .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BULT zelfstandig naamwoord mannelijk - bochel; hoogte, heuveltje; buil, knobbel."
bunder, buunder, zelfstandig naamwoord, "korte uu; WNT BUNDER - in versch. streken met helderen klinker: buunder; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): Bünder of 'beunder, 'buinder' uitgesproken wordende; Z.a. 1. oppervlaktemaat; bunder, hectare; WBD bunder (oppervl. maat); WBD (III.4.4:291) 'kwart bunder' = idem, ook 'zil'; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bünder II, zelfstandig naamwoord mannelijk bunder, landmaat ter grootte v. 1 ha; Audioregistratie 1978 - In den orlog was dè goud wèrd, witte nie! Die klaajboere in de klaaj wast êen èn al kôolzaod! En dè bròcht veul op! Der kwaam… ast goej kôolzaod was, drieduuzend kieloow van enen buunder! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); 2. toponiem; Den Buunder; ven, ook Grollegat genoemd; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): buunder (met korte uu)? den Buunder (bepaald ven); Cees Robben – Blauwslôôt.. Buunder.. Baors en Broek.. (19570316); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den Buunder = Grollegat (toponiem) (blz. 113); Flaneur (pseudoniem van Antoon Arts) - Maar aan dien plas, aan dien Buunder zou zelfs Gezelle meer dan droefheid hebben gehoord uit het weeklagend rietgezang... Wanneer 's nachts de maan haar stralen schiet over de stille golfjes van dien plas, wie zegt dan, dat er niet witte gedaanten zweven over het watervlak; of als het ontstuimig is in de lucht en de donkere wolken gitzwarte schaduw over de ruw-klotsende waterdeining vlekken, wie zou er willen gaan afwachten of er niet donkere schimmen langs de rietvelden jagen, en of het „droevig lied"" er niet zingt van menschen, die in dien duisteren poel hun dood gingen zoeken of er jammerlijk omkwamen zonder hun schuld?.... Ik weet het niet, ik weet het niet, maar in mijn jeugd waarschuwden de oudere menschen ons reeds voor dien Buunder, als voor een verraderlijk, op menschen afgunstig water, dat onder zijn lachenden waterspiegel de valschheid verborg van de schoone sirenen, die met heerlijk gezang en lonkend oog den mensch roepen in zijn verderf. En als kind waren wij altijd blijde als wij den Buunder achter ons hadden. (Uit: Zonder opschrift; Nieuwe Tilburgsche Courant zaterdag 16 april 1904); Lowie van Dorrus Misters – Aan de IJsclubweg voorbij ""de Buunder"" aan de weg naar het Baks Ven was het jagerscafé ""de Baars""... (Uit: Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 16 februari 1952 Uit onze Tilburgse folklore 13. Oude koffiehuizen in Tilburg 1); Pierre van Beek – Het zal wel de nostalgie zijn geweest, welke ons - met zomerprikkels in het bloed - plotseling naar die sinds lang niet meer bezochte contreien dreef! De Buunder, de Baars, Baksven; Galgeven, de Helleputten, Mie Pieters... Allemaal namen als evenzoveel vergulde herinneringen aan een tijd, waarin de zomers zomers en de dagen trager waren... De Tilburgers trokken graag die kanten uit voor hun zondagse wandeling... (Uit: Het Nieuwsblad van het Zuiden - zaterdag 25 juli 1970; Van de Buunder en Baksven tot Galgeven); Pierre van Beek – Merkwaardig, dat men op huidige stafkaarten; deze naam [De Buunder] niet ontmoet. De plas wordt daar steeds als ""Grollegat"" aangeduid. (Uit: Het Nieuwsblad van het Zuiden - donderdag 15 maart 1979; Kritiek op Tilburg 150 jaar geleden); Pierre van Beek - ""Grollegat"" lezen we op een zestig jaar oude stafkaart bij een blauwe vlek. Wie heeft er nu in Tilburg ooit van het Grollegat gehoord? We hebben hier onmiskenbaar met de Buunder te; maken al ligt hij thans afgesloten achter een ligusterhaag. Wellicht heeft naar de naam Grollegat ooit geluisterd het restant van een waterpoel aan de overzijde van de weg. De Buunder heeft op zijn eigen wijze mee geschreven aan de historie van de verpozing zoekende Tilburgse mens. Des zomers werd er gevist, gezwommen en... verdronken. 's Winters werd er geschaatst, evenals op de niet zo ver hier vandaan gelegen ondergelopen broeklanden van de Tilburgse IJsclub, die hier haar domicilie had en waar vanaf de Koningshoeven de later door het kanaal afgesneden IJsclubweg toegang verleende. Aan de Buunder werd het visserslatijn en nog ander Latijn gesproken, namelijk dat van de peilloze diepte, waarin de Heuvelse kerktoren zou ondergaan. Zulke verhalen en die van vroegere verdrinkingsgevallen hielden het mysterie in stand. Het komt misschien daar wel vandaan, dat wij als jongen met zoveel huiverig respect naar dat donkere watervlak hebben gekeken en daar een duik in het onbekende steeds als een roekeloos avontuur beschouwden, dat niet uit plezier maar alleen uit prestige-overweging minstens één keer gewaagd diende te worden. Baksven was altijd nog beter! Later zijn we gaan denken, dat; diepten van soortgelijke ""putten"" gemeenlijk nogal overdreven worden en dat dit zeker ook voor de Buunder moet gelden. Het verhaal van de grote snoek, die in 1914 gevangen werd met het kepie op van een verdronken militair, zag zich al vanaf zijn geboorte tot het rijk der; fabelen verwezen... Volgens een mededeling van Edmond Meelis was de oppervlakte van de Buunder in vroegere jaren vier maal zo groot als onze generaties die gekend hebben. Door het graven van sloten werden de verdwenen gedeelten en ook broekvelden tussen De Hoeve en De; Baars drooggelegd en in weilanden herschapen. Veel natuurschoon ging daarbij voor altijd verloren. (...) De Buunder ging door voor ""een gevaarlijk gat"". Twee verdrinkingsgevallen vonden wij geboekstaafd. Het eerste betreft een in 1831 in Tilburg in garnizoen liggende officier De Roo. De studenten-vrijwilliger Pieter Jacob Costerus uit Utrecht besteedt daaraan in zijn Dagboek (...) uitvoerig aandacht. Hij vertelt dat vele jongelieden zich naar de Buunder plachten te begeven om zich daar op warme dagen te verfrissen. Hoewel hij de naam Buunder niet noemt en deze op een uur afstand van Tilburg legt in de richting Moergestel, is toch kennelijk dit water bedoeld. Hij omschrijft het als volgt: ""Het water heeft een fris voorkomen, de plaats is eenzaam, de wandeling aangenaam door het groen geboomte. Op kleine afstand heeft men aan de ene kant van de kom een molen, aan de andere kant staat een herberg De Baars genoemd, waar men op zijn gemak kan uitrusten."" Costerus zegt dat niemand van hen, die zich te water begeven, kon zwemmen. De zoon van professor Van Goudoever en De Roo zonken plotseling in de diepte. De Roosendaalse soldaat Lagerwey, die trachtte te helpen, verdween eveneens onder water. Een vierde bader, zekere Ledeboer, slaagde er in Van Goudoever en Lagerwey aan de wal te brengen. De Roo daarentegen verdronk. Het drama blijkt veel indruk op de ooggetuigen te hebben gemaakt. Radeloos stonden zij aan de oever van de Buunder. Costerus besluit zijn notitie: ""De herinnering aan deze gebeurtenis zal niet licht uit mijn geheugen gewist worden en een heilzame invloed op mij achter laten. Diep in de nacht kwam ik thuis."" 20 juni 1831 werd dit neergeschreven. Uit de dagboeknotitie van 24 juni 1831 blijkt dat het slachtoffer die dag begraven is ""met eer, die men een officier bewijst"". Twintig beste vrienden droegen om beurten de kist. Er was muziek bij en veel militair vertoon. (Uit: Het Nieuwsblad van het Zuiden - zaterdag 25 juli 1970; Van de Buunder en Baksven tot Galgeven); 3. Uitdrukking - Naar den Buunder; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - in den Buunder tösheure (JM'50) - overspannen en radeloos zijn (B. is een vennetje waarin reeds verschillende mensen de dood vonden); Pierre van Beek – Tilburg is altijd vertrouwd geweest met zijn; Buunder, zodanig zelfs, dat er een tijd bestaan heeft, dat - wanneer men iemand het ergste toewenste - deze te horen krijgt: ""Ga-de gij maar naar Den Buunder!"". Latere generaties vervingen ""Den Buunder"" door ""het kanaal"". Degene die - volgens de overlevering - vrijwillig; ""naar de Buunder"" ging, zou de bezemmaker M. geweest zijn. Een visser-ooggetuige heeft het naverteld. Hij hoorde de ongelukkige man zeggen: ""Een-twee-drie, daar gaat-ie"". Een plons en... gebeurd was het... (Uit: Het Nieuwsblad van het Zuiden - vrijdag 25 oktober 1974 - De Ley heeft haar kleine geheimen); 3. bezem, borstel; WBD (III.2.1:305) buunder - berkenbezem, ook 'rijsbezem'; WBD (III.2.1:291)'boender'= afwasborstel; WTT 2012 – het grondwoord is hier niet 'bunder' in de zin van oppervlaktemaat, maar 'buunen' in de betekenis boenen. Er dient ook verschil gemaakt te worden tussen bezems van 'buunderhaaj' (zie volgende) en 'berkenbezem'; de laatste is vervaardigd van berkentakken en was voor het zwaardere bezemwerk (straatvegers)."
bunderhei, buunderhaaj, zelfstandig naamwoord, struikhei (Calluna vulgaris); WBD III.4.3: buunderhaaj - struikhei (Calluna vulgaris), ook genoemd: haaj, bissemhaaj; 'bissemhaaj' genoemd omdat de takken gebruikt werden om bezems te vervaardigen; zie bissem
bunzing, bössem, zelfstandig naamwoord, "bunzing; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - stinken as nen bössem (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 197l); Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): bössem - bunsing; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): bössem ""'t is zò'ne lieven bössum""; WBD III.4.2:51 'buisem', 'bunzing', 'fis' (Mustela putorius); WBD III.4.2:52 'buisem' (Korvel) - fret (Mustela furo); WBD III.4.2:54 'buisem' - marter (Martes foina), ook genoemd: 'steenmarter', 'fluwijn', 'fretje', 'fret', 'eierwezel'; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937): geeft 'bôôssem' met de vocaal van dôod (blz. 156); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; (1992): bössem - bunzing; WNT BUNZING - de vormen op -ing staan tegenover die op -em als bokking tegenover bokkem."
bunzingen, bösseme, zwak werkwoord, stinken; WBD III.1.1:255 'buisemen' = stinken
bureau, beroow, beroo, zelfstandig naamwoord, bureau, kantoor; et beroow - het politiebureau; Cees Robben – En dan maag ie meej... naor ’t consolataasie-beroo... (19640228); ? met name het oude politiebureau aan de Bisschop Zwijsenstraat ; Cees Robben – Ze waren op ’t beroo/ wel van vat-aon (19590523) [Deze prent verscheen ten tijde van de afbraak van dit bureau.]; zie boove; Hij ging er meej nòr et beroo... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kèkt nie zo fèèn...); broo; bureau; - Ak zoo vur m’n brooke zit te staore… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); zie broow; broow; bureau; et broow - het politiebureau
burgemeester, börgemister, zelfstandig naamwoord, "burgemeester; Dialectenquête 1879: den burgemister vaan 't durp (gecorr.: burregemister); Hij mòkten er verschaajene börgemister - Hij maakte er nogal wat soldaat .Cees Robben: en stanbild vur den börgemister; Piet van Beers – ‘Zoveul agger nôodeg hèt’: Der zulle nog mar wèèneg meense zèn/ die ""Den Harrie"" hèbbe gekend./ Hij liep as enen Börgemister rond./ Ene groote strèùse vènt. (Het zeventiende boekje, 2010); Henk van Rijen: dan zak oe es börgemister maoke - dan zal ik je eens bij je kruis pakken; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den börgemister van den Haajkaant (Drik van Dyk) (blz. 33); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den börgemister van den Bèsterd (Leo Geerts) (blz. 40); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den börgemister = Huub v.d. Eerden (blz. 36); WBD III.3.1: 'burgemeester', 'burger, burgervader' = burgemeester"
burger, börger, burger, zelfstandig naamwoord, burger, burgemeester (en dan altijd met 'den'); En den burger is hier onze overigheid, dus hij moet iets doen... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); Van Rijen (1998): den börger - de burgemeester; Ieder jaor, rond de verjòrdag/ van onze Kôonegin,/ wòrren er dur den Börger/ hil wè lintjes opgespèld. ... (Henriëtte Vunderink; Lintjesrèège; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Karneval. We hèbbener jaore op moete wòchte, mar toen mogget van den börger. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); WBD III.1:323 'burger', 'burgervader' = burgemeester; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BURGER (börger) m. l) iemand die geen boer is, 2) burgemeester .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BORGER (uitspr. börreger) zelfstandig naamwoord mannelijk - burger, Fr. bourgeois, citoyen .Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; (1992): börger – burgemeester; burger; burgemeester
burgermens, börgermeens, zelfstandig naamwoord, burgermens, gewone burger; hier: leek (i.t.t. priester); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Naa gao ene börgermeens, die doe zonne, zonne toog aon èn die gao in de kèrk stòn te preeke! Pestoors hèbbe ze niemer nôodeg!” (transcriptie Hans Hessels 2014)
burgervader, börgervaojer, zelfstandig naamwoord, burgervader, burgemeester; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'burgervaojer'; WBD III.3.1:323 'burgervader, burgervaaier' = burgemeester
buskruit, buskrèùt, zelfstandig naamwoord, buskruit; Frans Verbunt: den dieje, as die et buskrèùt öt ha moete vèène, schôoteme na nòg meej pèèl èn boog.
bussel, bussel, bösselt, zelfstandig naamwoord, busselke, "bundel, b.v. samengebonden groenten, 'bos', 'buske'; bussels - dennebossen; Stadsnieuws: En vrouw meej ene flinken bussel hout vur de deur (140609) - een vrouw met een weelderige boezem .WBD III.4.3:84 bussel takke - takken (collectief), ook genoemd: krôon, kòp, bundel of gewaaj; WBD III.4.3:96 bussel, bussels - dennenbos (bos bestaande uit naaldbomen) ook genoemd: mastbossen, mastenbos of maast; WBD III.2.3:79 'busseltje' = bundel groenten; WBD III.4.4:258 'bussel' = bundel; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - BUSSEL: een bundel, bosch. Kiliaen en Plant .J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BUSSEL zelfstandig naamwoord vrouwelijk en niet m. -bunsel, bondel; luren, luiers, zwachtels: E kind in de bussel doen .J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BUSSEL voor bundel koorns, of voor een bos hout, hooi of stroo. Z.a .WNT BUSSEL - bos (van takken, stroo, pijlen enz.); bösselt; afval van gerst bestemd voor veevoer; bösselt; afval van gerst bestemd voor veevoer; busselke; verkleinwoord; bundeltje, busseltje; WBD III.4.4:258 'busseltje' = bundel; WBD III.2.3:79 'busseltje' = bundel groenten; 1. Dodenteken; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992): busselke - busseltje. Werd voor de woning geplaatst waar iemand gestorven was. z.a .Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): busselke - bundeltje, bosje; zie wèpke; Kalender 30 nov. 2007: 'Busseltje of 'wèpke’. Twee namen voor een uiting van volkscultuur waarmee elke Tilburger ooit te maken kreeg. D.m.v. een busselke of een wèpke werd het overlijden van iemand publiek gemaakt. Dit gebruik is in Tilburg kort voor het uitbreken van de 2e W.O. verdwenen. In de regio Tilburg kwam het tot in de jaren '50 voor. Op het Regionaal Archief Tilburg worden nog een paar originele Tilburgse wèpkes bewaard. Met een busseltje stro voor de deur van een sterfhuis werd de passanten verteld dat hier iemand overleden was. De herkomst is mogelijk te verklaren uit het afleggen van een dode op stro. Aan een busseltje was te zien of de overledene een man, een vrouw of een kind was. Het busseltje werd op zijn plaats gehouden door een paar stenen. Bij een volwassene waren dat er vijf, bij een vrouw vier en bij een kind drie ook de kleur van de versiering met lintjes was verschillend. In Tilburg werden het bundeltje stro en de stenen op den duur vervangen door een nabootsing in hout .LDM: Direct na het sterven liet men aan de voorzijde van de woning de valgordijnen omlaag en werden de vensterluiken gesloten. Voor de deur plaatste men een stro-""busseltje"". Dit busseltje was circa ½ meter lang en had een doorsnede van ongeveer 20 cm. Aan de voor- en achterzijde hiervan werden 5 en aan iedere zijkant één baksteen schuin liggend opgezet; in het midden, bovenop een houten bord, in de vorm van en met het bekende dodensymbool, doodshoofd met daaronder de gekruiste beenderen, er op geschilderd. Was de overledene niet gehuwd, maar had hij of zij de eerste H. Communie gedaan - waren zij dus boven de leeftijd van elf, twaalf jaar - dan stak men aan weerszijden van het doodshoofd over de gehele lengte palmtakjes, die dan nog werden versierd met witte papieren strikjes en strookjes. Binnenshuis werden de spiegels omgedraaid. Dus met glas naar de muur gehangen. Het stro-""busseltje"" buiten zowel als de omgekeerde spiegel binnen hadden hun symbolische betekenis. Het dorre rijpe afgemaaide stro duidde op het afgesneden leven en de omgekeerde spiegel? Toen wij voor de eerste maal zo'n omgedraaide spiegel zagen, vroegen we aan vader wat dat betekende. Waarom men die spiegel andersom had gehangen en wij kregen ten antwoord: ""Ja, jongen, dat heeft men gedaan, omdat er nu een andere spiegel in huis is, waarin de mensen zich kunnen bekijken!""... Of de stenen ook een symboliek hadden, hebben wij nooit kunnen achterhalen. Waarschijnlijk dienden deze dus alleen om het omrollen of wegwaaien van het stro te voorkomen. Later werd het stro vervangen door een rond hout van dezelfde vorm en omvang als stro geschilderd. De stenen werden door plankjes vervangen in gelijke grootte, in steenkleur geverfd met in het midden een zwart kruisje en omlijst met een zwart randje. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 2 ‘Doden-cultus van eertijds’; NTC – 16-11-1950); Dikkels ging et ôok oover de dooj in de buurt. Dè waare we dan gewaor gewòrre omdè de gerdèène daor dicht waare òf omdètter zon busseltje vur de deur ston. As daor witte strikskes òn zaate dan waarder en kiendje dôod. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2002); 2 bundel, met name dichtbundel; Piet Heerkens - M'n twee vurrige busselkes ""Örgel"" en ""Mus"" wieren over et algemeen heel goed onthaold en hier hedde dan busselke drie ""de kinkenduut"", oftewel de kikvorsch. (Voorwoord in ‘De Kinkenduut’, 1940)"
busselen, bussele, zwak werkwoord, samenbinden; bundelen; WBD III.1.4:47 'busselen’ = schipperen; WBD III.2.3:13 'busselen' = druk eten met kleine hapjes
buten, buute, zwak werkwoord, Buuk buute - aftikken, verstoppertje spelen; Van Fr. 'but' = mikpunt, doel
buts, buts, zelfstandig naamwoord, deuk; Er zitte veul butse in de môor. - Er zitten veel deuken in de waterketel .Cees Robben: 'Ze hebbe hier toch zonne lekkere zachte borrel, meneer, ge kunt er de butse innèèpe'; WBD III.1.2:69 'buts' = bluts; ook: 'deuk, duts, zonk'; WNT BUTS - buil, bult, gezwel; deuk; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BUTS - indeuking, holligheid door drukking veroorzaakt .J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BUTS voor 'weerzin'; z.a .BUTSEN: buts voor kneuzing
butsen, butse, zwak werkwoord, butse - butste - gebutst, blutse; deuken, kneuzen, b.v. van vallend fruit ('blutse'); Ge waart in et kiepenhok gekropen en ge had er aaikes uit de nist gehaold en 'n stuk of tien hadde 'r op de deur van de schuur kapot gebutst en uitgesmeerd en toen kwaamde mee oew haanden en oew kleere vol aaiketiet binneloope en ge riept dè ge de deur toch zoo schoon geverfd had! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); Stadsnieuws: As ge teegen ene lantèèrepaol lopt, kunde oewen tiest aoreg butse(10080); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; (1992): butse - kneuzen, stoten; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BUTSEN - blutsen, indeuken; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BUTSEN voor kneuzen; z.a. C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BUTSEN ov. en onov.ww, door vallen of stoten een deuk of beurse plek oplopen of bezorgen: 'ne gebutsten appel. WBD III.1.2:68 'butsen' = blutsen
butsmuts, butsmuts, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: valhelm
buurman, buurman, zelfstandig naamwoord, buurman; korte uu; Cees Robben: Gij moest en vurbild neemen òn onzen nuuwen buurman. Cees Robben: zak oe rèùle vur den buurman? Dè wèl, buurvrouw; Dialectenquête 1879: - den stier van onzen buurman; WBD III.3.1:319 'buurman' = buurman; ook genoemd: buur, gebuur, naaste buur, nabuur
buurt, buurt, zelfstandig naamwoord, korte uu; 1. buurt, omgeving; Omdè de aovenden zô lang zèn hô 'k besloten wè te gon buurten bij Bartje Bollekes... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 8; 31-12-29); Cees Robben – Munne rooie kôôl groeit de buurt in.. (19640918) [de uitdrukking wordt door Robben duidelijk bedoeld als een slecht bericht voor de tuinder, maar wat er met de rode kool dan qua groei mis is, is nog niet opgehelderd]; WBD III.3.1:318 'buurt' = buurt; ook genoemd: 'geburen'; WBD III.3.1:321 'buurt' = gebuurte; ook genoemd: buurlui, geburen, gebuur, geburen, buren, gebuurt; WBD III.4.4:135 'buurt' = streek; 2. het buurten, gezellig gesprek; De kannen ston daor altij gereed in 't gruunhok, neffen de verkenskooi. Ik vat ze daor en rij dan wir deur zonder 'n sterveling te zien, mar vandemèrge hè'k buurt gekrege. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den buurt = Drik van Iersel (blz. 45); A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bürt, zelfstandig naamwoord mannelijk 'buurt' 1) de daad v.h. buurten 'Ze heet eren bürt al öt; de gezamenlijke mensen die ergens buurten. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BUURT zelfstandig naamwoord vrouwelijk -'De buurt houden' - buurten
buurten, buurte, zwak werkwoord, buurte - buurtte - gebuurt, gezellig babbelen (oorspr. met buren); — korte uu; Et wèèf zit wir èrgerhaand te buurte. Omdè de aovenden zô lang zèn hô 'k besloten wè te gon buurten bij Bartje Bollekes... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 8; 31-12-29); Cees Robben – Ge speult wè kaort en buurt en praot (19601125); Ons Drieka schèènt op tilleviesie/ omdè ik iederen aoved kèèk/ zij wil liever aaltij buurte/ mar deeze week krêeg ik gelèèk. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Zôo gao dè dan, zeej Peer); Ik wier prompt teruggestuurd dur onze vadder, die daor op de plaots stond te buurten meej enne maot van et wèèrk. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Buurte, thee drinke meej un kuukske. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD III.3.1:42 '(gaan) buurten, 'smoren en ouwehoeren' = kortavonden; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; (1992): buurte - gezellig kletsen; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BUURTEN onov.ww, praten als met buren, zonder gewichtigheid en in der zelfde taal; een tot niets verplichtende conversatie voeren. Z.a. J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BUURTEN - den avond al koutende bij den eenen of anderen gebuur gaan doorbrengen. J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): BUURTEN, ook wel kortavonden; z.a. A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bürte(n) zw.ww.intr. - ergens een bezoek brengen en er blijven praten (wat helemaal niet in de buurt hoeft te zijn) Z.a. WNT BUURTEN - in de buurt een bezoek brengen, met een buur gaan praten
buurter, buurter, zelfstandig naamwoord, iemand die (geregeld) ergens komt 'buurten'; korte uu; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bürter zelfstandig naamwoord mannelijk 'buurter', hij die 'buurt'; J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): BUURTER zelfstandig naamwoord mannelijk - iemand die den avond bij eenen gebuur al pratende doorbrengt.
buurvrouw, buurvrouw, zelfstandig naamwoord, "korte uu; buurvrouw; Jan Jaansen - Mar ik zal 'ns naor de buurvrouw gaon en vraogen of dè wel in orde is as d'r kiepe heel den pastoorstuin komen vernielen!"" (uit: Boere-profeet; Nieuwe Tilburgsche Courant 1939); Piet Heerkens - Mar de buurvrouw, kaole madam/ mee twee kender... (De Kinkenduut; 1940); Willem van Mook - De buurvrouw keek Mie mee grote ogen van verwondering aon... (Nieuwe Brabantse novellen; 1970); Lodewijk van den Bredevoort - Un strèùse buurvrouw, Tonia Voskens, pakte onze kenderwaoge, draaide enne verse handdoek om menne kop en zette mèn in de kenderwaoge. (Kosset den brèùne eigeluk wel trekken I; 2006); Lechim - Mar de buurvrouw roept dur de heg/ Of dèsse koffie lust... (uit: Ochèrm, die moeders...; Tilburgsche Koerier; ca. 1970); Lechim - De buurvrouw stao mee 't zwempak aon/ Op d'r plaotske te strèke [strijken]... (uit: ’t Irste goej weer; Tilburgse Koerier; ca. 1970); Piet van Beers - Mar... buurvrouw tòch, 't is tòch nie zôo/ dèk wòr bespieoneerd? (Uit: Nie rôoke in hèùs; CuBra ca. 2005)"
buut, buut, zelfstandig naamwoord, Van Rijen (1998): afmeldplaats bij verstoppertje (Fr. but); - Frans Verbunt: verzamelplaats, 'aftikplaats' bij het verstoppertje spelen. In de carnavalssfeer is buut een tonpraot; Dirk Boutkan: (blz. 7) 'büt' (bij verstoppertje); Buuk - presentatie v.e. deelnemer aan het leuterconcours;
caban, kabaan, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.3:25 'caban' = wijde regenmantel zonder mouwen [?]
cache-nez, kasjenee, kazjeneej, zelfstandig naamwoord, "doek van dunne stof, als sjaal om de hals geknoopt = Fr. 'cache-nez'; WBD III.1.3:146 'cache-nez' = das, sjaal; Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  óns aaw pètjes meej ónze kasjenee; Op d'aandere daogen kon ik m'n kasjeneej wel om m'ne nek en m'n haanden in m'n broekzakken velen en ik was jandories blij as ik bij de stee van Sjef Koolen kwaam ... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929); Van Beek - Een ""kazjeneej"" is een halsdoek;  (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kazineej' zn - soort halsdoek; Bont zelfstandig naamwoordn. 'kaziné' - cache-nez, halsdoek; Witt. kazzienee (S.G. blz. 80 en 147); Cees Robben – En hij riep dan ôôk meteen.../ “’t zèn inscripsies... pree-histories”/ En hij spelde – kazjeneej - .../ - zimmezetje -.. – de pertienes/ - Staon op ’t gutje... bij de pleej... (19570119)"
cachot, kesjòt, zelfstandig naamwoord, cachot, gevangenis; Audioregistratie 1978 - Toen zèttenie [de pastoor] me daor in, in et kesjòt, daoraachter de kèrk, ik èn Sjefke Dams. Ik vergeet et gaddoome nôot mir.  (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
cadeau, kedoow, zelfstandig naamwoord, kedooke, cadeau, geschenk = fr. 'cadeau' met vocaalreductie; Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  kedoo; kedoos; De winnaors van de gèèle trui/ krèègen et ècht nie kedoo/ Zot ene Nederlaander zèèn,/ of wir Bernard Hienoo? (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Naa de Toer in); WBD III.3.:190 'cadeau' = geschenk 'cadeautje, geschenk, gift, present, presentje'; Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 – ‘Diverse Meijerrijse woorden’ - Zoo spreken de Meierijers en schrijven ook van (...) kardootje...
cafe, kefeej, zelfstandig naamwoord, onzijdig, café = fr. 'café' met vocaalreductie; Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  in de café ; caféhaawer; ...in et kefeeke op den hoek... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ik haaw nie van zwèmme); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “En dan wonde Fons (Aleejaose = Elissen), die wonde daor op de Noordhoek, dè kefeejke, ik weet nie òf ge dè ôot wèl nie, dè, dieje kefeej daor ôot gekènd hèt… èn daor stond aaltij enen örgel…”; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Koske van de Wouw  wonde op de hoek van de Misjenaaresstraot (Missionarisstraat) in dè kefeejke daor!”; ook gebruikt als vrouwelijk zelfstandig naamwoord; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…ón den ooverkaant van, van de kerk, daor hadde vruuger de bierhal [het café] van Panhuysen…  èn òn den ooverkaant hadde Piet Krèùse (Kruyssen), die kefeej èn dan hòdde teegenoover op den hoek, hòdde Jantje Vorselaars zitte, ok en kefeej!”; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn toen kosseme saoves òf  tweej keer in de week bij Toon van ’t Hof op de Bredòssewèg in die kefeej daor vruuger de Haos gezeeten heej…”
camion, kamieon, kameeon, zelfstandig naamwoord, WBD III.3.1:395 'camion' = vrachtwagen; LDM - Dan de caméon, wel bekend, ook een platte wagen, waarop ook opzij en achter borden konden worden gezet om het afvallen van de geladen stukgoederen te voorkomen. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 21 ‘Tilburg had een respectabele lijst’; NTC 4-2-1954)
canada, kannadas, kanniedas, zelfstandig naamwoord, Canada populier, canada; 'kanada' - Populus canadensis, ook wel: Populus monilifera Ait. Heukels: Canadassenboom - Oost-Brabant; WBD III.4. 3:132 canadas - witte abeel; ook genoemd witte canada of pèppel; WBD III.4.3:134 canadas - canadapopulier; ook genoemd kannidas, kanada of populier; Bont ka'nidas zelfstandig naamwoord m. 'Canidas' - Canadese populier; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kaniedas' zn - Canadese populier; WNT CANADA - Eene soort van populier, Populus monilifera of canadensis.
canaille, kernòllie, zelfstandig naamwoord, "Uit het Frans: canaille; Daamen - Handschrift 1916:  ""karnalje - une canaille""; R kernòllie; H. van Rijen (1988): kreng, gemeen vrouwspersoon, helleveeg; Ieder viswèèf is nòg gin kenòllie. - Ieder viswijf is nog geen kanalje. Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  't was zo kernaolies heet; Cees Robben – Naa-nie entele.. kernollie... (19580802); Cees Robben – [Echtgenoot met blauw oog spreekt:] Ik zaag meej unne schiem desse sloeg, de kernollie... (19680920); Frans Verbunt:  'knòllie' - bazige vrouw; WBD III.1.4:109 'canaille' = ondeugende vrouw; WNT KANALJE, in den volksmond veelal KARNALJE 1) verachtelijke benaming voor het gewone volk, het gepeupel, het janhagel; 2) gemeen persoon Verbastering van fr. 'canaille'; Bont k?rna'li, zelfstandig naamwoordvr. 'kernalie' - helleveeg (uitsl. v. vrouwen en bepaalde vrouwelijke dieren als geit en koe gezegd). Antw CARNALIE (uitspr. kärnöll?) zelfstandig naamwoord v.- boosaardig, slecht wijf, Fr. canaille; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kernollie' zn - helleveeg; Hees kernollie, kanoelie (II:50); Dichterlijke definitie door Frans Hoppenbrouwers (CuBra), uit: Kempische karakters: Knallie 'n Knallie is een strenge vrouw / ze heeft veelal een harde stem / haar eisen zijn zo zout als brem: / juist daarom staat ze in de kou."
caoutchouc, kesjoe, zelfstandig naamwoord, rubber, gummi, caoutchouc; — Verbastering van fr. caoutchouc; en kesjoeke van en beugelflèske - 'n gummiringetje van 'n beugelfles; Die bus hattie ok himmel zelf gemokt, en ze ree fèn al daoverden ut dan in bietje mar dè kwaam omdèt er massieve kesjoeé baande aan zate... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Is ie wè aauwer geworre dan denkt ie vort hil den dag aon spulgoed, aon in spoortuutje, in kesjoeë katsebulleke en zooal. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); WBD (III.3.2:123) kesjoeë bòl, kètsembòl = kaatsebal; Goem. CAOUTCHOUC (Fr.) 'katsu:' (of Fr. uitspr.) zelfstandig naamwoord m. Hees kusjoew (III:24)
captie, kapsie, kapsies, zelfstandig naamwoord, meestal meervoudig 'kapsies' in een uitdrukking met een infinitief zoals  'maken, hebben, zoeken'; eigenlijk algemeen Nederlands; - uit 'captie' van Latijn 'captio' (zie WNT hieronder); Van Dale - in de uitdrukking  'kapsie(s) maken of hebben' - bezwaren maken, zich met iets niet eens verklaren, ofwel: tegenstribbelen, onwillig zijn; P.H. Schröder (1980), Van Aalmoes tot Zwijntjesjager - kapsies - Het Latijnse werkwoord capere betekent: pakken, grijpen en het daarvan afgeleide captio is dus: de greep, de strik, de streek, het bedrog, de drogreden. Het Franse woord captieux beduidt dan ook: bedriegelijk. Wie kapsies maakt, zoekt dus drogredenen, uitvluchten; hij stribbelt tegen, oppert allerlei bezwaren. Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  aaltij èn ooveral kapsies zuuke (Daamen - Handschrift 1916: ) - overal aanleiding tot ruzie zoeken. WNT KAPSIE, CAPTIE - znw.(v.) Modern lemma: captie - znw. vr. Ontleend aan lat. captio, drogreden. Alleen in de uitdrukking captie(s) maken, bezwaar maken, tegenstribbelen, chicaneeren, kunsten hebben enz. – Als hij vertrekt (uit een hotel), maakt hij eeuwig kaptie op de rekening, LOOSJES, Bronkh. 6, 295 [1807]. – Al maakt hy nu nog zooveel capties, hij zal wel moeten eindigen met toe te geven. Neen jongen, je krijgt het niet, en als je nu nog meer captie maakt, moet je maar naar bed. WTT 2012 - vergelijk kapsoones - WNT lemma kapsoones: (v. kapsie): drukte; F.A. Stoett (1923-1925), Nederlandsche Spreekwoorden, Spreekwijzen, Uitdrukkingen en Gezegden - 1087. Captie maken; d.w.z. zich verzetten, bezwaar maken, tegenstribbelen, uitvluchten zoeken. Het volk zegt veelal kapsies maken. Eigenlijk verstaat men onder captie eene verstrikking, tegenstribbeling, chicane (lat. captio, drogreden; vgl. fr. captieux). Eerst in de 19de eeuw aangetroffen: vgl. Molema, 191: Kapsie maken op iets, aanmerking maken, niet gaaf aannemen, iets afkeuren; fri. kapsie, kapsje meitsje; Bouman, 51; Ndl. Wdb. III, 1967; Het Volk, 16 Sept. 1913, p. 1, k. 3: Wil de rechterzijde hierop kaptie maken dan schendt zij haar eigen aangezicht; Zandstr. 33: Hein stond ze ordentelijk te woord, nooit kapsie of onbeschoft; Slop, 145: In elk geval niet dadelijk toestemmen, de noodige kapsies maken, ze een goed poosje laten darren; Köster Henke, 30; Ppl. 181: En as je dan nog kapsies maakt, dan douwe ze je in 'n dwangbuis; Nkr. V, 22 Jan. p. 3; Dievenp. 80 (zonder eene kapsie te maken); Jord. 465; Het Volk, 15 Juni 1914, p. 1 k. 1: Is er in één krant van rechts captie op gemaakt? Voor Zuid-Nederland vgl. Stallaert II, 39, die captie citeert in de bet. arglistigheid (18de eeuw). In Antw. Idiot. 122 wordt kapsie vermeld in den zin van dwaze, onbezonnen daad.
capucijn, kappesientje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "van kappesien 2 hierboven, de meikever; WBD III 4,2:162 lemma Meikever met witachtige rug - Dit lemma bevat de specifieke benamingen voor een meikever die met meel bestoven lijkt te zijn. mulder – Tilburg; mulderke – Tilburg; molenaar – Tilburg; bakker – frequent in Tilburg; bakkerke – Tilburg; kapucientje – Tilburg, Goirle; manneke – frequent in Tilburg; wijfje, wijfke – frequent in Tilburg; Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek 26, 23-1-1965 –Onder die ""mölders"" (meikevers) kwamen ook ""molenaars"" voor. Dat waren in de jongenswereld meikevers met een witachtige kleur over de dekvleugels (alsof ze met meel bestoven waren). Daarnaast bestonden er ""kappecientjes"" (capucijnen). Deze waren diep, mooi bruin van kleur en zagen er met hun ""baard"" en glad kopje... - en met een beetje fantasie! - ook inderdaad als een capucijn uit."
capucijn, kappesien, zelfstandig naamwoord, "1. capucijn (monnik); lid van de kloosterorde Ordo Fratrum Minorum Capucinorum (franciscanen); afkorting: OFM Cap. In Tilburg gevestigd in een klooster op Korvel. - ook: kappesiener; meervoud: kappesiene, zowel voor de kloosterlingen als de orde. - in de volksmond 'blôotevoetepaoters' genoemd wegens hun blote voeten in sandalen. - hun bruine pij zorgde voor naamsoverdracht op een bepaald soort kever, een soort van erwt, en diverse kruid- en plantnamen - zie verderop. - de kerk van de kapucijnen op Korvel speelde in het geloofsleven van veel Tilburgers een belangrijke rol door 1) de mogelijkheid om in die kerk te zie pesjonkele; 2) het feit dat kapucijnen als biechtvaders meer begrip hadden voor wereldse zaken dan de gemiddelde parochiegeestelijke; 3) de 'dovenbiechtstoel' waarover zij beschikten om slechthorenden de gelegenheid te geven hun zonden te biechten zonder dat de hele kerk daarvan getuige kon zijn; 4) hun voedselverstrekking aan zwervers: zie zie schabberdebonk ; Robben: ""...Hier schafte d'n pot bruine boone...""; Cees Robben – Voor pater De Wit.. kappesien. Titel van de prent van 19650326 in verband met een inzamelingsactie voor missionaris De Wit ofm. cap. De Wijs – ’t was ’n geboren capecien, hij hee de kleere thuis gehad, mar ze paaste nie (17-10-1972) [D.i.: hij heeft zijn roeping gemist]; Frans Verbunt:  de deugd int midde, zi den duuvel, èn hij ging tusse twee kappesiene; Misschien vendt ze’t wel un goeie daod, dèk ene priester, ene paoter terwille ben gewist en wel ene blôote voetenpaoter, ene paoter die in Tilburg zenne kost bij mekaare moes schooie. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Die Kappesiene, dè waar iets hêel aparts. In hullie kèèrek koste pesjonkele, èn onze paa ging daor biechte, want daor kreede nie zo gaaw et schöfke. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Goem.KAPUCIEN - kap?si:n, zelfstandig naamwoord m. - monnik; Bosch kappesien – capucijn; 2. soort meikever; WBD III 4,2:164 lemma Kleine bruine meikever - Voor kleinere, glimmend bruine meikevers zijn er ook specifieke benamingen in gebruik. kapucien – Tilburg, Goirle, Hilvarenbeek; bakker – Tilburg; Piet Brock, uit Vuurstintjes ketsen (1996) – Mölders/ Ge he't z'in soorten:/ 'nen bèkker of kappesien,/ 'n mènneke of 'n wèfke,/ dè kunde hil goed zien. 3. peulvrucht; Pisum sativum subspecies sativum - grauwe erwt; kapucijner; velderwt; voererwt; 'sativum' betekent dat het gekweekte soorten betreft; ook: kapucijner, schokker, 'brèùne bôon', 'kapesientje'; De volksnamen hebben betrekking op diverse soorten; telers onderscheiden strikt: ronde groene erwten, gele erwten, schokkers, kapucijners, rozijn- of grauwe erwten. Cees Robben –  Bruine bôône meej wè kaoije... / Kapecyners... maoger spek (19611221); WBD III.2.3:82 'kapucijntje' = kapucijner; ook 'schokker', 'grauwe erwt'; 4. bloem; Tropaeolum majus - Oostindische kers; Antw. CAPUCIEN zelfstandig naamwoord m. - KAPUSIEN - kapucijn; ook bep. hofbloem; Joseph Samyn, Kruidwoordenboek (1888): TROPAEOLUM MAJUS L. Capucijn; Kapucijntjes, Paterskap; Stanse, Stonse; Tabakpijpen. — Capucine. Het betreft de oostindische kers. Heukels geeft geen benamingen uit Brabant, maar voor Vlaanderen: Capeciene(n), Capecintjes, Capuciene, Capuciene(n)mutsen, Capucintjes, Capucijn, Kappers, Kapuciene(n), Kapucijntjes. (Woordenboek der Nederlandsche volksnamen van planten; H. Heukels, 1907); Har Brok, Van vergeet-me-nietje tot gebroken hartje, 1993: ...volksnamen die allemaal op de vorm van de bloemen slaan: capucijnenmuts, capucijntje (...) paterklimop, paterskapje, paterskopje...; Har Brok, Stinkend-juffertje en duivelskruid - Volksnamen van planten (2006): Vooral in het zuiden deed de vorm van de bloem met slip denken aan de muts of capuchon (kap of tip) aan de pij van de paters; kapucijnen. Zo komt men dan tot capucijnenmuts en capucijn(tje) en; wat algemener tot paterklimop, paterskapje, pastoorkapje, muntenkapje ('monnikenkapje') en zelfs kwezeltip."
caracole, karakòl, zelfstandig naamwoord, eetbare slak; uit Frans: caracole, en mogelijk daar uit het Spaans caracol; de benaming is volgens WBD (zie onder) in Tilburg minder gebruikt dan 'huisjesslak' / 'höskesslak'/; WBD III.4.2:206 'karakol' - huisjesslak (Helicidae), ook genoemd 'slak'; WBD III 4.2:206 Huisjesslak - Algemene benaming voor de slakkensoorten (Helicidae) die kalkachtige spiraalvormige huisjes op hun rug meedragen, waarin ze zich kunnen terugtrekken. De meest bekende is de gewone huisjesslak (Cepaea nemoralis), waarvan het huisje 25 mm breed wordt en geel-bruin gestreept is; hij leeft in bossen, tuinen en bij huizen. De grootste is de wijngaardslak (Helix  pomatia), die gegeten wordt, donkerbruin is en tot 4 cm groot kan worden.
carambole, kèrbòl, zelfstandig naamwoord, biljartterm; carambole; Onzen Oopaa kos veul kèrbols maoke... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Nôot Genoeg Geoefend); Frans Verbunt:  (biljartterm) carambole, geslaagde stoot; Kiske, Willum èn de Sjef/ beljèrten alle weeke./ Iedere kèrbol wort gewikt,/ gewooge èn bekeeke. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Krèèt op tèèd...); WBD (III.3.2:249) kèrbol = carambole; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kèrbol' zn - carambol
carbid, karbied, kerbied, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt:  carbid; Frans Verbunt:  den dieje moes karbied lusse, dan kós ie omhôog; H. van Rijen (1988): 'kerbiet'; kerbied; carbid; H. van Rijen (1988): gez. Ge moest kerbied lusse! (dan zou je ontploffen??); Bont k?rbit, zelfstandig naamwoord m. - carbid; Hees carbid (II:87)
carillon, kèrreljon, zelfstandig naamwoord, H. van Rijen (1988): 'kèrreljon' - carillon, klokkenspel
carnaval, karneval, zelfstandig naamwoord, carnaval; WBD (III.3.2:277) karneval = vastenavond
carosseren, kèrreseere, zwak werkwoord, commanderen; uit Frans 'carrosser' en 'carrosse', koets, en de koets besturen; Cees Robben – Hij kerreseerde ze [ de kinderen] naor bed... (19600219); gekèrreseerd; van ‘kèrreseere’; uit Franse ‘carosse’, koets; de koets besturen; commanderen; Cees Robben – [kinderen die] naor buiten worre gekerreseerd... (1650115)
casueel, kasjeweel, kazjewêel, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, H. van Rijen (1988): opzienbarend, casueel; WNT CASUEEL - A) toevallig, eigenaardig, merkwaardig (bijvoeglijk naamwoord ); B) toevalligerwijze, bij toeval, bijgeval (bijwoord ); kazjewêel; toevallig - uit het Franse ‘casuel’ – in het Tilburgs altijd met de betekenis ‘bijzonder toevallig’, ‘wonderlijk’, ‘buitengewoon’; Cees Robben - ’t Is kazzjewêêel die kiep van mèn.../ zô zörgt ze vur de Paose... (19550312)
catechismus, kattechismes, kattekiesemus, kòttegissemus, zelfstandig naamwoord, catechismus; ...onze vadder zaoliger vertelde aaltij al dèt ie vruuger bij de kwezel op de kattekiesemus was... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); WTT 2013 - circa 1960 lijkt de uitspraak te zijn geweest 'kattegissemus' of 'kattegismus' zie kattebak; Audioregistratie 1978 - Ene keer òf vier pèr week, hi, moese wij smòrreges nòr de kattechismes toe. Daor in die irste klas, daor bij die mèskesschool… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Audioregistratie 1978 - Agge hil et jaor oewe kattechismes gekènd had, dan krêede, wèrd dè op de prikstoel gezeej. Dan krêede en prèntje!  (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); kòttegissemus; catechismus - katechismus; De kòttegissemus moeste van bèùte kènne. - De catechismus moest je uit het hoofd kennen...consciencie, dè stond in den aawe kottechiesmus en 't beteekent geweten. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  et zèn nie aaltij de braafst, die et irst den kòttegissemus kènne (Pierre van Beek –  TT7?) [onleesbaar] - Fraaie theorie wordt niet altijd door gelijke praktijk bevestigd. WBD III.3.3:336 'catechismus', ook: 'catechisles'
cavalerie, kavalerie, zelfstandig naamwoord, cavalerie; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  dès lóchte kavalerie (Kn'50) dat zijn wufte meisjes
ceel, seel, zelfstandig naamwoord, lijst, reeks, opsomming; WBD III.3. 1:250 'ceel', 'litanie' = verhaal
cent, sènt, zelfstandig naamwoord, cent; Frans Verbunt - ene grôote cent - een sou, halve stuiver; Pierre van Beek - ene cènt of anderhalf - niet veel soeps; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Toen zaate de meense in, die hadde gin sènte, jo! Der zaate gin sènte bij de meense, hu!”; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Et was netuurlek ammel vur kènder, hè…de snoep èn de sènte, meer krêede nôot nie…!!”; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ne cènt vurt pèrd vaasthaawe (Si'70) - kaartterm: weinig inspanning, dus weinig verdienste. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - dòr zit vur ne cènt of aanderhalf (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) - Dat is een buurt waar heel gewone mensen wonen, niet veel bijzonders. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - iemand vur vèèf cènt meegeeve - iemand heel wat onder de neus wrijven, flink onder handen nemen. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - spulle fiks, mar cènte niks, zi Jantje van Hees (MP '48) - mooie dingen maar geen geld (vH was een bekend boertje op de Kouwenberg); Frans Verbunt -  ene cènt vurt pèèrd vasthaawe / volk van anderhalve cènt Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - CENS en CENT zelfstandig naamwoord m. - stuk v. 2 centiemen: Hij ziet op 'ne' cent - hij is gierig.
centenbak, sèntenbak, zelfstandig naamwoord, collecteschaal, -bus o. i. d. WBD (III.3. 3:137) sèntenbak, sèntenbèkske - collectebakje
centenneuker, sènteneuker, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt - krentenweger, knibbelaar
centsstoel, sèntsstuulke, zelfstandig naamwoord, cents-stoel; stoel in de kerk waarvoor slechts weinig geld betaald hoefde te worden om die stoel te pachten; meestal dus een stoel helemaal achter in de kerk; ...achteraon [in de kerk] op zo’n cents stuultje... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
cetera, seetera, zelfstandig naamwoord, rest, boel; hil de seetera - heel de boel, alles wat erbij hoort hil de seeterse boel; Henk van Rijen - 'Hil de seeterasse boel viel op straot' - De hele boel viel op straat. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; se.təra, zelfstandig naamwoord m. 'cetera' - het overige, de rest:... en den heele ceter
Chaam, Kaom, toponiem, Chaam
chagrijn, sjacherèèn, sjagrèèn, sagrèèn, zelfstandig naamwoord, 1. verdrietige ontevredenheid; Kèk, onze glasbak stao hêel fèèn,/ dè kos niet beeter trèffe,/ der leej tot èn aanders sjaggerèèn/ enen draankwinkel pal nèffe. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Der stòn der te wèèneg); Mar ik hèb meej die daoge gin tèèd vur sjagrèèn. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Kèk – zeej aauwe Giel'); 2. slecht gehumeurd persoon; de Sjef is êen stuk sjagerèèn/ mar zen vrouw die is tevreeje. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Nuuwe vrouwe nuuwe wètte); Frans Verbunt – dè sjagrèèn laagt nòg nie al zietie ene stront teege de muur opkrèùpe; kZèè gin sjagrèèn ofsikkeneureg,/ èn ok smèèreges nie huumeureg. (Henriëtte Vunderink, Stèmminge, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); GG chagrijn(ig mens), verdriet, slecht humeur; WBD III.1.4:102 'chagrijntje' = lastig kind; WBD III.1.4:212 'chagrijnig' = slechtgehumeurd; 223 'chagrijn' = knorrepot; WBD III.1.4:247 'chagrijn' = idem; 249 'chagrijnig' = bedroefd; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord o. -chagrijn, chagrijnig persoon: 't Is 'n eurst sachreen'; sagrèèn; chagrijn; Frans: chagrin, verdriet; ...degge oe eige veul sagrijn kunt bespaore... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
chagrijnig, sjacherèèneg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, chagrijnig; Wè kèkte tòch wir sjacherèèneg!; Naar Fr. 'chagrin'; Ik heb liever de ze zegge dek zot zee, as sjagerêênig... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)
champetter, sjampètter, zelfstandig naamwoord, uit Frans: champêtre; veldwachter; bij Robben als scheldwoord voor een man die naar vrouwen loert; Cees Robben – Kaole sjampetter. (19671027)
changeren, sjanzjeere, zwak werkwoord, Pierre van Beek – op èn neer sjanzjeere - heen en weer lopen; = Fr. 'changer'; A.P. de Bont – s’anze.rə(n), zw.ww. intr. 'sjanzeren'- changeren, sjouwende veranderen.
chanterelle, sjanternèl, zelfstandig naamwoord, "uitdr. op sjanternèl - op een vrijer uit; Van Frans: chanterelle - lokvogel; - Voor epenthetische r vgl. kernòllie < Fr. canaille; Zèède wir óp sjanternèl gewist?... op vrijersvoeten... De Wijs – As ge ze hebbe mot, motte rond etens tèd koomen, want ze is zowè altij op “sjaanternel” (1965); Cees Robben - [Een man spreekt] Om den aandersten dag gao'k vort vur unne dag of virtien op sjanternel... - Prent van de week 14-11-1986; Cees Robben – ...op sjanternel... (19560609); - in meer algemene zin ook: de bloemetjes buiten zetten; Cees Robben – Dan gao ons Toos op sjanternel (19700116); Cees Robben – Vur unne dag of virtien op sjanternel... (19861114); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - óp sjanternèl gaon ('67) - weg zijn om gelieven te ontmoeten; overal op goed geluk af boodschappen doen, winkelen, gezellig slenteren. (Fr. chanterelle = lokvogel, meisje dat als lokvogel de straat op gaat.); Ze ginge saome nòr de stad toe/ affèèn, zoiets dè kènde wèl./ twee vrouwe meej grôote tasse/ lèkker op dere sjanternèl. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et is mar hoeget zègt ); …die ‘taante’, die ons höshaawe vort regelde waar op chaantrenel. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD III.3.1:43: lemma 'Uitgaan' -  veel op sjanturnel gaan: Tilburg; ook voor Tilburg: 'uitgaan, aan de zwier gaan, de hort opgaan, op stap gaan, zwalken, dweilen' = uitgaan; WBD III.3.1:44: lemma 'Brassen' - 'veel op sjanturnel gaan', 'aan de zwier gaan' = brassen; Jan Naaijkens - Dè's Biks –- sjanternèl: 'op sjanternèl gaon'; GD08 èn sewèèle zèlfs nòg wèl op sjanternèl; Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek nr. 35 (17-4-1965): 'Men kan in onze stad nogal eens gemakkelijk te horen krijgen: ""O, ze is natuurlijk weer op d're sjanternel!"" We hebben deze uitdrukking nooit anders dan met betrekking tot een vrouw horen gebruiken. Erg vleiend is ze niet en de toon, waarop zij wordt uitgesproken getuigt reeds van afkeuring. ""Op sjanternel zijn"" laat zich moeilijk omschrijven. Het slaat o.i. op een vrouw, die ""de stad in gaat"" zonder dat daartoe eigenlijk enige noodzaak bestaat doch die dit uitsluitend doet, omdat ze moeilijk kan weerstaan aan een innerlijke drang er eens uit te zijn, eens weg te zijn uit het huishouden. Zij maakt zichzelf dan wel wijs allerlei boodschappen te moeten doen, maar dit is toch niet de eigenlijke drijfveer van haar handelen. Zulke vrouwen zijn erg ingenieus in het vinden van ""boodschappen"", met als gevolg dat men ze zelden thuis in haar huishouden aantreft. Wie voor de zoveelste maal aan haar gesloten deur klopt, kan dan wel eens geïrriteerd zeggen: ""O, ze is natuurlijk weer op d're sjanternel"". Wellicht is het zonderlinge woord ""sjanternel"" een verbastering van Frans. Daar bestaat ook het woord ""chanterelle"" en dat betekent: lokvogel. In zijn oorsprong zou men hier wellicht moeten denken aan een vrouw, die als lokvogel de straat opgaat. Nu, zodanig ongunstig is ons ""sjanternel"" beslist niet. Het is dan wel danig afgesleten, maar een minder gunstig smaakje is er toch nog aan vast blijven zitten.'"
chapiter, sjappieter, zelfstandig naamwoord, uit het Frans: chapître, letterlijk 'hoofdstuk'. In het Tilburgs meestal in de betekenis 'een onderwerp waar iemand veel van weet', of het eigenlijke onderwerp waarover iemand wil spreken. In het algemeen: 'de kern van de zaak'. Wè veraanderde z'n gezicht toen oome Teun op z'n sjapieter kwaam te spreken. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); Mar - om eindelijk 'ns op mijn sjapieter te kome: toen... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939); ...mar allé naa zè 'k van m'n sjapieter afgedwold. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929); Toen ik ’t irste charpiter geleze ha gonk ik is nor mène velo kèke. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Heur fiets is ’n aander sjapieter. (Jos Naaijkens; ‘Middelbaoreschool- periekele'; CuBra, ca 2005)
chassé, sjasseej, zelfstandig naamwoord, spotnaam; Robben gebruikt de aanduiding voor een oudere man die met een jonge vrouw gesignaleerd wordt. Waarschijnlijk wordt gedoeld op het Franse ‘chasser’, ‘jagen’. Cees Robben – Dieje aauwe Sjassee daor (19840302); — = Fr. 'chassé'?; Stadsnieuws - Moete diejen aawe sjasseej daor zien sjoefele – Moet je die oude man daar zien schuifelen (201009); A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. 'sjassee' - chassé (in de verb. 'enen aauwe sjassei' van oude mensen en dieren gezegd). cf. chasseur als militair: ‘jager’ (Rey)
chauffeur, sjefeur, zelfstandig naamwoord, sjefurke, chauffeur; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – cheffeur, chefeur; Cees Robben – Ik vèèn dè gij mar gevaorluk rijdt sjeffeur.. (19800926); Hij moes in Tilburgopkoome bij de AAT, de aan- en afvoertroepen, sjefeur zottie wòrre, dè wiessie zeker. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Onze Co, trots op zen rijbewèès, dettie in dienst ha gehaold, wier meej veul slèème zôo zot gekreege, dèttie vur sjefeur wilde speule. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - Piet sjefeur = Piet van Loon (blz. 52)
chemise, sjemies, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – overhemd (Fr. chemise)
chemisette, zimmezètje, zelfstandig naamwoord, "verkleinwoord; Van fr. 'chemisette' = halfhemd; PM onderkleding, halfhemd; Van Beek - een ""zimmezetje"" is een slabbetje, dat de wevers als zwart zondags sieraad droegen;  (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Cees Robben – En hij riep dan ôôk meteen.../ “’t zèn inscripsies... pree-histories”/ En hij spelde – kazjeneej - .../ - zimmezetje -.. – de pertienes/ - Staon op ’t gutje... bij de pleej... (19570119); WBD III. 1. 3:98 'chemisette-tje' = borstrok; WBD III. 1. 3:143 'chemisette-tje' = bef; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord  o. - chemisette, onderlijfje (gehoord v. e. oud-pensionaire.); Landh - ziemezätje; Weij (T&T 38:88) Moet een verkleinwoord zijn van een frans leenwoord. BDW zimmezetje - soort halfhemd (Tilburgs)"
cheviot, sjevioot, zelfstandig naamwoord, stofnaam (textiel); Henk van Rijswijk - Cheviot: wollen strijkgaren of kamgaren weefsel uit grovere weinig gekrulde Schotse wol oorspronkelijk van het cheviotschaap, in platbinding, 4 schachts dubbelkeper of visgraat geweven, hardaanvoelende, glanzende, ruw en pluizig uiterlijk, donkergeverfde effen stof voor herenkleding, jongenskleding en damesrokken of –japonnen. (Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954); J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Cheviot. Weefsel vervaardigd uit Cheviot kam- of kaardwol en geweven in gelijkzijdige keperbinding. Meestal in donkere tinten (zwart of marine) geverfd en gebruikt voor heeren- en jongenskleeding, damesjaponnen en -rokken enz. WNT – lemma cheviot (1908) - znw. vr. en onz. Ontleend aan eng. cheviot, oorspr. de naam van een bergrug, vervolgens, in het mv. van de schapen van een daar thuisbehoorend ras, eindelijk met de bij ons bekende bet. - Eene geweven stof vervaardigd van de wol van cheviotschapen of van wol van gelijke hoedanigheid. Samenst. Cheviotwol, lange, glanzende, grove wol van het Schotsche cheviotschaap.
chez, sjee, voorzetsel, uit het Franse ‘chez’, met name als aanduiding in de naam van een cafeetje; Cees Robben – Sjee Sjaan. (19820122) [Opschrift boven de deur]
Chief Whip, sjiefiep, sigarettenmerknaam; Chief Whip
chocolade, seklaade, sjeklaade, zelfstandig naamwoord, Cees Robben - Wè d’ ons moeder toch moes spaoren/ vur de swiet... de kaskenade.../ De kleeraozie... de seklade... (19560512) [De prent behandelt het feest van de Eerste Communie en de kosten daarvan, die ook voor ‘het oog van het kerkvolk’ gemaakt werden. Chocolade was een geliefd cadeautje.]; Cees Robben – Die fèèn trip (...) mee d’r prevelementje en durre seklaade.. (19850215); De fraters zörgden dan veur ranja en wèèrme seklaademelk… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Die soldaote gooiden meej stukken seklaade, die han wij in gin vèèf jaor meer gepruufd. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Om half elf kréég ik elke dag, enne beker seklaade. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Seklaade, waor we de smaok van, meej de komst van onze bevrijders, teruggekregen han, kréégen we zôveul we lustten. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); en ripke seklaade... (Henriëtte Vunderink; Ons Moeder; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Henk van Rijen - 'òn de seklaadekaant gòn zitte' - Aan die kant gaan zitten waar het meeste voordeel te halen valt. Ge moogt oewe schoen zètte, èn de vòllegede mèèrege waare de peeje ènt aaw brôod wèg, èn laager en spikmènneke in, òf en marsepèène vèèrekespotje, òf ene kinkenduut van gevulde seklaa. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); chocolade; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – ' sjeklade'; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - òn de sjeklaadekaant vatte ('76) - de beste kant pakken. — Fr. 'chocolat' > Ned. 'chocolade', met vocaalreductie; Bosch sjeklade - chocolade
chocoladebol, seklaadebòl, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - moorkop
chose, sjoos, zelfstandig naamwoord, zaak, geval; Cees Robben – Da’s de sjoos... (19560428); Cees Robben – En des de sjoos.. (19610922); Henk van Rijen - hil de sjoos - de hele zaak, het hele geval; — = Fr. 'chose'; Jan Naaijkens - Dè's Biks –- sjoos zelfstandig naamwoord  - zaak, kwestie
cichorei, sekraaj, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - cichorei (Cichorium intybus); Cees Robben - sekraai (19680405); Cees Robben - sekraai (19630628); WBD III.2.3:278 'sekraai', 'cichoreikoffie' = cichorei; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; sekrä.i, zelfstandig naamwoord m. 'cikorei'; WNT geeft vr. voor 'sekraei = vermolmd hout; Bosch sekrei - cichorei; WNT CICHOREI, chicorei, suikerij - benaming v. d. planten v. h. geslacht Cichorium, inz. v. d. inheemsche soort Cichorium intybus.
cichoreisla, sekraajslaoj, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - rauw witlof, bladeren van de cichoreiplant
cilinder, slènder, zelfstandig naamwoord, cilinder; WBD 'slenders' (II:938) - cilinders, walsen van een assortiment
citroen, santroene, zelfstandig naamwoord, meervoud, citroenen; ...’t laand waor de santroene groeie, de olijven, de palme, de olienutjes en alles. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
Clapp's, klaps(e), bijvoeglijk naamwoord, eponiem; - een gekweekte peersoort: 'Clapp's Favourite', wereldwijd populair geworden; WTT - 2012: De peer die onder de handelsnaam Clapp’s Favourite bekend is, werd gekweekt door Thaddeus Clapp uit Dorchester (Mass) U.S.A. in 1860. Sinds 1867 verspreid. Cees Robben – Ik heb mèèlpèère, suikerpèère, juutepèère en klapse... en dan hek nog Gôôlse vringpèère, mar die zen enkelt goed vur de stoof... (19850927)
cognac, kejak, zelfstandig naamwoord, "cognac; Cees Robben – Unne scheut kejak... (19840525); Cees Robben – En [ik] kus (...) vur de zovvelste keer devoot en mee smaok/ ’t reliekske vol Fraanse kejak... (19700102); Hij riep: «Gif mar allèèn kejak,/ die aai kunde vergéete» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè hai liever); Piet van Beers – ‘Asperges me’: Boove op 't koor zonge de heere/ saome meej 't allergrotst gemak./ Die hadde vur dèsse begosse/ soms al gepruufd van de kejak. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘Nie sjouwe’: Den dòkter kwaam er òn te paas./ Die zeej: ""Dè duurt wèl weeke.""/ Ik ha 'n flinke kaaw gevat,/ dè hattie zôo bekeeke./ Ik moes èlken dag drie aajer eete/ meej enne scheut kejak./ En nao 'n week toen hak ’n bakkes/ as enen èèrpelzak./ Ik kan dörrom... sins dieje tèèd/ de aajer nie mir zien./ Meej de kejak, ist aanders meej.../ Die lus ik er wèl tien. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Èn saoves vur et nor bèd gaon/ wier der nog kejak geschonke... (Henriëtte Vunderink; De Pestoor; k Zal van oe blèève haawe, 2007)"
cokes, kòkse, zelfstandig naamwoord, alleen meervoud, residu (slakken) van uitgebrande cokes, nog bruikbaar voor huiselijke verwarming; Kees en Bart:  kòksen; Meej ons moeder meej, om kokse te gaon raope op de gasfebriek. Ge kréégt dan zon harkske in oew haand, daormee moeste gij tussen de sintels de nog gloeiende kokse apart rèève. Asse afgekoeld of bekaant koud waren, moeste ze in enne baole zak doen. Ons moeder kosse wij nie bijhaawe. Fèèn wèèrk waar et ôk nie. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); - Hòlde göllie zèlf oew kòkse óp et gasfebriek? - Halen jullie zelf je cokes bij de gasfabriek?; - en stèm as ene kòkseklòpper
cokeskloppersstem, kòkseklòppersstèm, zelfstandig naamwoord, H. van Rijen (1988): zware stem; Van Dale: onaangename, rauwe stem
combiné, kombineetje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, bepaald kledingstuk: rok en blouse en eventueel jasje van dezelfde stof; Naar Franse 'combiner'; ES 2012: kombineeke
comme ça, diekomsa, di-kom-sa, bijwoordelijke uitdrukking, van heb ik me jou daar; ‘kom-sa’ uit het Franse ‘comme ça’; De straot waor tie wonde was nie bestraot, en dè was me daor aaltij innen modderpoel van diekomsa. Mee in gewoon stotkèrke koster nie deur kome of ge most wel mee zis man zèn... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); En ze sloeg de deur mee 'nen bons van di-kom-sa aachter d'ren rug toe... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); Hij hee-g-et verschrikkelijk hoog in z'nen test, mar 't is naovenant nie van di-kom-sa! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); Cees Robben – Dan heese-me-nogal-wè... Jè zeker, zôô van dètteme van die-kom-sa van hedde-me-nie-gezien. (19710424)
comme il faut, kommielfoo, bijwoord, uit Frans: ‘comme il faut’, zoals het betaamt, correct is; Cees Robben – Was oe spraok nie kom-iel-foo..? (19561027)
commies, kommies, zelfstandig naamwoord, douanebeambte, grenspolitie; Hij waar aaltij smokkelèèr gewist en hil wè aachternao gezeete gewist dur de kommieze, aggem wot gelêûve. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
communicant, keminniekaanten, zelfstandig naamwoord, meervoud, van 'communiekant'; - de eerste i is mogelijk een verschrijving; deze vorm is nergens anders aangetroffen. zelfstandig naamwoord, meervoud; communiekanten, kinderen die hun eerste communie doen. Cees Robben – ’k Zie ze gaon... die klèène klaanten/ Stap vur stap keminniekaanten... (19560512)
communie, kemuunie, zelfstandig naamwoord, oew irste kemuunie doen; te kemuunie gaon; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “…as ge dan in de, in de kèrk kwaamt, nou, dan wierde oovergeslaon agge te kemuunie gingt!” (transcriptie Hans Hessels 2014)
compagnie, kompjie, zelfstandig naamwoord, compagnie; Interview Jolen - 1978 - “…der was ginnen êene soldaot van hil de kompjie die iets presteerde hè…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
compliment, kompelemènt, komplemènt, zelfstandig naamwoord, uit Frans 'compliment'; groet (door bemiddeling van een derde), gewoonlijk in het meervoud; De kómplemènte van óns moeder èn òf dè ge... (inleidende formule, vooral men (iets van) de aangesprokene nodig had); De Wijs – (Jongetje belt aan, netjes petje in de hand…) ‘Dag mevrouw, de kompelementen van ons moeder en ons moeder hee gevraogget of ge 'ns kèke wilt, hoe hard ik kan lôpe’ (Jongen loopt hard weg)  (13-07-1966); De Wijs – Doe in ieders geval de kompelemente (23-10-1963); Cees Robben – De kompelemente van ons moeder... (19710604); Goem. COMPLIMENT - komplemènt znw.o., verkleinwoord;  ...mènke de - doen, - maken; Z.a. S.G. blz. 86, 111, 113, 182 (aant. Witters)
conciërge, kesjèrs, zelfstandig naamwoord, conciërge; Goem. CONCIERGE (Fr. uitspr.)
condomologie, kondoomooloogie, zelfstandig naamwoord, fantasiewoord van Cees Robben voor ‘verantwoord condoomgebruik’; Cees Robben – Ik vuul toch wel vur vurlichting en kondomologie en zôô.. (19720408)
conducteur, konnekteur, zelfstandig naamwoord, conducteur; Cees Robben – Lewie... d’n konnekteur (19610929)
conferentie, konferènsie, konfrènsie, zelfstandig naamwoord, Interview Jolen - 1978 - ”Daor hadde de konferènsie veur…de konferènsie. Dè waaren ammel bestuursleede dan, war, zon, zon, zon stuk bond, hè, èn agge naa iets tekort kwaamt koste daor nòr toe èn dan krêede wè. Gij krêet…en stuk spèk òf ene krèntemik òf en schurmikske òf dêen òf daander, zoiets was dè” (transcriptie Hans Hessels, 2013); H. van Rijen (1988): St. Elisabeth- en St.Vincentiusvereniging, bedeling; konfrènsie; H. van Rijen (1988): conferentie, vergadering
connectie, konnèksie, zelfstandig naamwoord, contact, sociaal verkeer; Interview Jolen - 1978 - “van de Mortel…èn Mutsaerts… [lokale politici] nèè…daor hadde zôo gin konnèksie meej, hè…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Mar ge hèt meej die lui nôot gin, gin konnèksie gehad, hè, ge kunt er eigelek, ge kunt er eigelek zo wèèneg van zègge!”. (transcriptie Hans Hessels 2014)
consciëntiestopper, konsieènsiestòpper, zelfstandig naamwoord, "grote, dikke, propperige aardappel; Daamen - Handschrift 1916:  ""consciëntiestoppers (heele groote, dikke, propperige aardappels)""; ES 2012: Het woord, zoals door Daamen opgetekend, staat nog steeds in Van Dale, en is in feite geen dialectisch woord. Het heeft echter wel een bijzondere voorgeschiedenis. Het betekent zoveel als iets waarmee men het geweten (conscientie) sust, of gewetensnood tegengaat. Het begrip is waarschijnlijk pas een aanduiding voor aardappelen geworden met de publicatie van het boek 'Zes jaren te paard. Herinneringen uit het Hollandsche Dragonderleven' van P. Dekker jr. (1852). Dekker hekelt daarin zeer fel de wantoestanden in het Nederlandse leger. Het boek zelf heb ik niet kunnen inzien, wel een bespreking ervan, waaruit het volgende: ""... er [worden] daadzaken in aangevoerd, zoo als omtrent de voeding b.v. bij wier behandeling verzwegen is den invloed van den hongersnood, door 't mislukken van den aardappeloogst, toen een tijd lang goede aardappelen en zelfs goede erwten niet te bekomen waren, zonder met goud te worden opgewogen..."" (Vaderlandsche letteroefeningen, anoniem, 1852); Dekkers schotschrift riep een reactie op: 'Inspectie over de zes jaren te paard etc.' (1852), waarin J. H. Burlage een tegengeluid laat horen. Onder andere met een passage waarin een officier zijn manschappen juist beschermd heeft tegen het opdrijven van de aardappelprijs: '...den officier [...] die bij de keuring der aardappelen (consciëntie-stoppers, zoo als gij ze noemt), er zich geene consciëntie van maakte, op de publieke markt, zijn leverancier den degen in de ribben te draaijen, woedend tegen den bedrieger, die zijnen soldaten te kort had willen doen? In mijn tijd noemde men die consciëntiestoppers ""patrassen,"" en na 5 dagen dienst, kon ik ze ""jassen""...'; Het WNT kent het woord in deze beteknis niet, maar geeft wel, lemma Consciëntie: CONSCIËNTIESTOPPERS, matrozennaam voor bruine boonen."
content, kontènt, ketènt, bijvoeglijk naamwoord, H. van Rijen (1988): tevreden; WBD III .1.4:19' zeer content = zeer blij; ketènt; H. van Rijen (1988): content, tevreden
continu, kontenuu, zelfstandig naamwoord, onafgebroken, (textiel) deel v.h. 'assòrtiemènt
contreien, kontereije, zelfstandig naamwoord, contreien; Cees Robben – ’t mieneke van Jantje Ram/ Moes op gezette tijje/ Vur de vuruitgang naor ’t Laor.../ Want daor stond vruuger kaant en klaor/ Den bok... der kontereije... (19610929)
Cornelia, Keej, eigennaam, Cornelia; GG ook: ons Keej - mijn vrouw; Stadsnieuws:  'Ak mar es wies wès Keej dervan zeej' (160108)
Cornelis, Kenilles, eigennaam, Cornelis; in het bijzonder het bedevaartoord van de heilige Cornelis in Esbeek; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Dè zèn ammel veul dinge die ammel öt den booze zèn vort, hè. Nèt as Keevelèèr, jè, daor heurde nòg wel es ene keer van…èn nèt as Schèèrepenheuvel èn zôo…èn nèt as Pirke Donders…èn nèt as den Hèllegen Éèk in, in, in, in Orschòt…èn den Hèllege Kenilles…” (transcriptie Hans Hessels 2014); Kiske; Keesje; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “…èn Kiske de Paoter ok al, witte nie? En dan zaatie zôo, hattie daor enen hillen hôop kènder rond em staon èn dan zee,… dan vroege ze: ”Paoterke, wè komde gij hier doen?”, ja, “Jöllie, jöllie èfkes plaoge”, zittie “èn goed nòr Onze Lieven Heer löstere!”, zeetie dan!” (transcriptie Hans Hessels 2014); Nillis; Nelis > Cornelis; hier: de heilige Cornelis en diens bedevaartsoord in Esbeek; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Mar nèt as in Orschòt daor bèn ik ok verschillende keere nòr toe gewist toen in dieje tèèd, in dieje tèèd, dè was den Hèllegen Eèk! Èn Esbeek dè was vur de, vur de, de Nilles, vur de kinkhoest!”
cornelisroos, kernillesrôos, knillesrôos, zelfstandig naamwoord, pioenroos (paeonia), kornelisroos (Paeonia); WBD (III.2.1:433) kernillesrôos = pioen (Paeonia officinalis), ook genoemd pioenroos, klaproos; In aanvangssyllabe eerst vooaalreductie, daarna contractie. Bont k?rne'l?srö.s, zelfstandig naamwoordvr. - Cornelisroos, pioenroos; Antw. CORNELISROOS (uitspr. cornell?sroeës) zelfstandig naamwoord v. Pioen, Fr. pivoine; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kernillesròòs' zn - pioenroos; knillesrôos; kornelisroos, ook pioenroos - Paeonia officinalis; Hees knillesroos (VI:31,34); Str. knillesrôos (2:75)
correspondentie, krispendènsie, zelfstandig naamwoord, correspondentie, briefwisseling; De krispondentie mee oome Teun waar veuls te eenzijdig om lang schoon te kunne staon... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Naor oome Teun’; NTC 24-2-1940); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; kr?sp?ndänsi, znw.vr. - korrespondentie
corresponderen, krispendêere, zwak werkwoord, "corresponderen; ""Ik heb geheurd,"" zee de vrouw van den burgemeester, ""dè-t-ie geregeld krispendeert mee ministers... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; krisp?nde.r?(n), zw.ww.intr. korresponderen, aansluiten (van bussen en treinen bv.)"
corruptie, krupsie, zelfstandig naamwoord, "kwaal; van Franse 'corruption' = kleine kwaal, ziekelijke gril, treurige toestand van lichaam en geest. Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  aaltij krupsies hèbbe (We '37); N. Daamen - handschrift 1916 - ""krupsies - hij hee aaltij allerlei krupsies (kwalen)""; WNT KRUPSIE - wsch. uit 'corruptie'. Gewoonlijk in 't meerv. gebruikt voor: lichamelijke kwellingen, klein ongemak."
corvee, kerveeje, zwak werkwoord, corvee doen; Cees Robben – Bij unne gruntenboer kerveeje... (19560721)
coucher, koesjee, bijwoord, uit Frans ‘coucher’, slapen; naar bed; Cees Robben – ’t Was alle daoge vruug koesjee (19670428)
coupon, koeponneke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, couponnetje; WBD koepónneke (II:918) - couponnetje, stuk (afgesneden) weefsel
covercoat, koeverkoot, zelfstandig naamwoord, kooverkooke, PM halflange overjas van betr. lichte stof, met onder ca. vijf naden; Van Eng. 'cover' + 'coat' (covered coat = jagers-, ruitersjasje); zie kooverkooke; kooverkooke; verkleinwoord; ook: koeverkoot; van ‘kooverkoo’; uit Engels ‘covered coat’, halflange overjas; Cees Robben – Ik docht ik laot m’n koo-ver-kooke mar is uit en ik trek mee dees weer m’n miezezonneke mar is aon... (19740322)
cowboy, kojboj, zelfstandig naamwoord, cowboy; met regressieve afstandsassimilatie: w > j; Hees kojboj (V:40)
crank, krènk, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – trapperhefboom (Eng. crank)
crapuul, skrepuul, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – min iemand (Fr. crapule) vD crapule, crapuul, krapuul -; janhagel gespuis
crèche, krès, zelfstandig naamwoord, "crèche, kinderdagverblijf; - Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980, Tilburgse Koerier: En krès op den Haajkaant; Ons Sjaan die kos er nie òn èùt; dus kwaam ze wir bij mèn: “In den Haaikaant komt en Krès; wè zo dè vur iets zèèn?""; Ik hèb ze haorfèèn ötgeleej; al gaaf dè wèl wè laast: “En krès dè is en instèlling; die op de kiendjes paast.”; “As de Moeder bodschappe doe; of wèèrkt bèùteshèùs; dan zèn de kènder tòch verzörgd; èn nie allêenig tèùs.”; Ik hèt wèl zeuve keer gezeej; toen hasset nòg nie deur; want ze zeej: “Ik hoef ginne Krès; daor hèb ik jou tòch veur?”"
crêpe suzette, krèpsuuzjètte, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, uit het Franse ‘crêpe Suzette’, zeer dunne pannenkoekjes; mogelijk een vondst van Robben zelf; niet elders aangetroffen; Cees Robben – [Twee oudere dames onder elkaar] Wij waren vruuger net zôô schôôn mee ons fiel-de-kros kousen en ons krep-suu-zjette bloeskes... (19730720)
crêpepoot, krèppôot, zelfstandig naamwoord, WBD tussenklauwontsteking (bij koeien)
creperen, krampeere, zwak werkwoord, kreperen; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; krämpe.r?(n), zw. ww. intr. 'kremperen' (met invloed van 'kramp' misschien); - kreperen, onder hevige, krampachtige pijnen omkomen. WNT KREPEEREN - KRAPEEREN, Nhd. krepieren - Sterven. Alleen in gemeenzame taal In Z.-Nederl. onbekend. Wsch.door bemiddeling v.h. Hoogduits uit het Italiaans afkomstig 'crepare' = barsten, en bij uitbr. 'sterven'. Vgl. CREVEEREN. Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 – ‘Diverse Meijerrijse woorden’ - Zoo spreken de Meierijers en schrijven ook (...) krampiere...
crimineel, krimmeneel, tussenwerpsel, uitroep; crimineel!; Die is wèl getrouwd! Mee 'n dochter van Door de Vries en dè wit-ie-zelf ook, want ie hee twaalf gegooid hurre! Krimmeneel wen vrammes is dè! (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929); Cees Robben – Krimmeneel.... Wèn paoskiep...... (19560331)
cuisinière, kwiezjèèr, zelfstandig naamwoord, fornuis, cuisinière; vierkante kookkachel met een of meer ovens, waarop men verschillende dingen tegelijk kan koken, braden of stoven; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'kwizienjaire'; Henk van Rijen – 'kwiezejèèr'; WBD (III.2.1:232) 'cuisinière' = fornuis, ook 'kookkachel' genoemd; Verbastering van 'cuisinière' (fr.); Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - 'kwiezejèèr zn - fornuis; Heestermans, Witte nog? Over Bergse en Westbrabantse woorden en uitdrukkingen; 8 dln. 1988-1994. - kwiesjèère (II:66); WTT 2012 in het Tilburgs ook aangetroffen als een kachel met aan de bovenzijde kookplaatsen waarvan de omvang kon worden bepaald door ringen. Namelijk: Elie van Schilt - We hadden gin CV. wel unne kwiesjeer of platte búïs. (Uit: ‘Tèèd’; CuBra ca. 2000); Elie van Schilt - Zelf ben ik van aacht en twintig, ut irste wet ik me nog kan herinneren is dek 's mérugus wakker schrok dur ut geweld van de kwiesjeer die aongemokt wier dur men moeder. Dun deksel en de ringen wieren er allemal afgeschoven, de russel wier omgekiepert, dan ut gepiep van de aslaoi die wier dan op dun hofpad in de kolenzeef leeg gemokt. (Uit: ‘Alles is aanders’; CuBra ca. 2000)
cv, seeveej, zelfstandig naamwoord, cv, afkorting van curriculum vitae, levensloop; Mar 's moeder zeej dè 'nne CeeVeej 'n verhaol is wè over oe èège gao. 'nne sórt leeveslôop zôo gezeej. (Jos Naaijkens; ‘Mènne ceeveej’; CuBra)
daad, daod, zelfstandig naamwoord, daad; WBD III.1.4: 'daad' = handeling
daags, dògs, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, in de tweede naamval; van de dag; Audioregistratie 1978 –  “Mar dògs nòdderaand moes de klèène òngegeeve wòrre bij de geminte, moeste en getèùge hèbbe, war, mar die koste toen al êene vatte van de straot, die zeej “Jan, kom èfkes meej getèùge zèn”, mar ge had mist dè de buurman meej gong…” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); Audioregistratie 1978 - En dan kwaam de slager, hè, òf de slachter dògs nòdderhand. Dan kwam ie saoves gewoonlek èn dan kwaamie die zaak kepòt snije… èn dè ging dan in en hille grôote tòn…  (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); daogs; daags; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dògs nò de mèrt koome, nèt as Jan meej zen kieviete (= draagmars) ('70) - te laat komen; zie dògs
daalder, dòlder, zelfstandig naamwoord, daalder (destijds munt van anderhalve gulden); waarde van anderhalve gulden; En goej klap is enen dòlder wèrd.-; Cees Robben – Vur ’n haffel dolders...(19851122); Henk van Rijen: den irste klap is enen dòlder wèrd - Een goede klap is 'n daalder waard. - de eerste klap is een daalder waard
daaps, daaps, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, Henk van Rijen: zot, niet goed wijs, futloos, suf; Henk van Rijen: 'Daor wòr de daaps van - Daar word je zot van.'
daar, daor, dèr, dòr, bijwoord, "daar; Cees Robben – En wè vond ie daor..? / Alles vur ‘m kaant en klaor. (19540213); Cees Robben – Wörrom z’um daor hôn neergezet (19590912); Cees Robben – Die worren daor bewaord. (19600826); Cees Robben – Hier lotte wè, en daor vènde wè... (19870123); Cees Robben – Daor gao Sooike mee z’n vrouw.. (19800229); Cees Robben – Dieje aauwe Sjassee daor (19840302); Cees Robben – Daor wieren z’n pôôtjes zô muug as van lôôd. (19551119); Cees Robben – Daor is Jantje Kapoen en Mie Tuureluut (19600102); Cees Robben – krek passeerde daor ’n medje... (19660401); Cees Robben – Hier ’n douwke.. Daor ’n klepke (19580726); Cees Robben – Daor zaate twee döfkes/ hil dicht bij mekaar... (19590822); Cees Robben – Daor zwemmen gin vissen en paolingen (19540515); Cees Robben – Daor staon we dan.. (19730519); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  dè bumke zal daor moejlek kunne groeje; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  dörrefde gij daor óp te douwe?; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  daor hèbbe ze en stuk van de brug gevaore; Henk van Rijen: van hierte tòt daorte - van hier tot daar; D. Boutkan: 'daorlangs' (zonder vocaalkrimping) (zin 87, blz.99); dèr; daar; Pierre van Beek: dèr dan; ""En gij 'ne klont boter, dèr dan!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); Staank veur daank, dèr, dè's alles! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); A.P. de Bont: bijw. 'der' (al of niet met veel klem gezegd), daar. 'Kreeg ik dien appel?' Dér heddem.', resp. Der héddem!; WNT DER (II) voegw. Bijvorm van 'daar'; met klemtoon: daarheen, daar, alleen in de verbinding 'her en der', hierheen en daarheen, hier en daar.; dòr; daar; As ge dòr zèèt, moete dòr blèève."
daarnet, tenèt, bijwoord, Henk van Rijen - zojuist
daarnevens, dòrnèève, bijwoord, daarnaast; Interview Hermans - 1978 - “Op Broekhooven êen …Toen wij en jaor òf twaalef waare stond die kèrk er nòg nie want dè was irst en hil grôote waaj èn dòrnèève hadde boer de Brouwer woone… en toen is daor en kèrk gezèt èn is dè ammel veraanderd”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
daarom, dörrom, dörrem, bijwoord, daarom; Henk van Rijen: 'dörum'; Frans Verbunt: ook: om dörrom; WvM 'Durrum ghinge way ...'; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; dörrem - vnw. daarom
daartoe, daortunne, bijwoord, daar, daartoe, tot daar; Cees Robben – Van hiertunne toe daortunne... (19640814)
dabben, dabbe, zwak werkwoord, dabbe - dabde - gedabd, "knoeien, morsen; N. Daamen - Handschrift 1916 – dabbe - morsen; Nog nu kan 'k me niet voorstellen, dat die man, toen hij nog ""zonnen dabber waar"", ooit Adriaantje of Josje genoemd zou zijn. Dat bestáát nie! En dabben kon ie. Dat geknoei in en om z'n duivenkooi zie 'k nog aan. (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956); Van Beek - dabben is morsen  (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 6 december 1958); Cees Robben – Naa kunde op oe slabbeke dabbe, vergimmese dabklôôt... (19870529); Ziezo. Naa kunde op oe slabbeke dabbe, zeevereer !!! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1985); Dan mòkte we in et midde vant bòrd in de boerekôol en költje om de sjuu in te doen. Èn dan mar britse, meneer. Lèkker! Èn dabbe, èn prakke. Gin gepielie. Spaoje! (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Pierre van Beek: ook gezegd van een paard dat stilstaand met een hoef de grond omwoelt; Hees dabbere (I:34); Cornelis Verhoeven:  DABBEN l. ov.ww, met de voeten aanstampen; 2. zich moeizaam voortbewegen over een slechte, modderige weg; ook wel: opzettelijk door het slijk lopen; 3) onov.ww, knoeien, morsen, bv. met pap. Z.a. Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – dabbe - graven, knoeien; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DABBEN - al stampende met de voorpooten de aarde uitgraven, sprekend van paarden; gaan met eenen bijzin v. moeite of onbehendigheid. A.P. de Bont: dabbe(n) zw.ww. intr.+ tr. 1) met de voorpoten al harkende graven; 2)wroeten, krabben; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - DAPPEN zeggen de bouwlieden om Breda niet alleen voor het maken van eenen kuil door de paarden, maar ook voor het maken van denzelven met mensehenhanden. Z.a. Goem. DABBEREN - dabere, wkw (daberde, gedabert) - met de handen of de voeten in water of slijk morsen; door water of slijk gaan zonder acht te slaan op schoenen of kleederen. WBD III.2.3:9 dabbe = morsen (niet vermeld); WBD III.4.4:217 'dabben' = nat maken, ook: 'pletsen'; WBD III.4.2:68 'dabben' - graven v.e. pijp (konijnenhol), ook 'buten' genoemd; WBD III.3.1:209 'verdabben', 'verkwisten, opmaken, vergooien, verbrassen' = verkwisten; WBD III.1.2:73 'dabben' = een kuil graven; WBD III.1.2:74 'dabben' = wroeten; WBD III.1.2:96 'dabben' = morsen; ook: 'zeveren, kliederen, muikelen'; WBD III.1.2:97 'dabben' = plassen met water; ook 'poeliën'"
dabberd, dabberd, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: knoeier; Frans Verbunt: dabber, dabbert, dabklôot - knoeier
dabberen, dabbere, zwak werkwoord, WBD III.1.2:162 'dabberen' = met schoeisel door water lopen
dabkloot, dabklôot, zelfstandig naamwoord, dabklutje, knoeierd; Cees Robben: zit nie zôo te knèlle, dabklôot; Stadsnieuws: wè zèède tòch enen dabklôot; ge kunt ok nôot es niks zèùver haawe(20080l); Cees Robben – Cees Robben – Zit toch nie zôô te knelle, dabklôôt... (19841130); Cees Robben – Naa kunde op oe slabbeke dabbe, vergimmese dabklôôt... (19870529); zie dabbe; dabklutje; verkleinwoord; uit ‘dabbe’ = morsen & ‘klutje’ = klootje = klein klind; Cees Robben – Hedde wir in de Laai te ligge te meutele, dab-klutje... (19790504); zie dabbe
dag, dag, zelfstandig naamwoord, daog, daoge, dag; meervoud = daog(e); virtien daog; alle daog; dag en naacht - zeer veel; uitdrukking: een mens van de dag zijn; oud zijn; Cees Robben – We zen er vort van unne dag en unne vurmiddag... (19671110); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - 'we eeten alle daoge spèk', zi den boer, 'èn vrèddags spèk meej spèèle'; (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1970) (spèk meej spèèle = vis); A.P. de Bont: dag zelfstandig naamwoord.m. - dag; mv. 'daog'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DAG zelfstandig naamwoord.m. - dag: spr. den ou(d)en dag - de ouderdom met zijn kwalen. zie daogen; daog; meervoud van 'dag' maar als zodanig verouderd en tegenwoordig (2012) 'daoge'
dagelijks, daogeleks, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, dagelijks; Kees en Bart: daogeliks
dagen, daoge, zwak werkwoord, daoge - daogde - gedaogd, & zelfstandig naamwoord meervoud van 'dag'; dagen; 1. werkwoord, zwak; dagen; - geen vocaalkrimping; 2. zelfstandig naamwoord meervoud - dagen - vroeger ook 'daog'; - alle daog [alle dagen, elke dag; altijd]; - virtien daog [veertiend agen; twee weken]; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - 'we eeten alle daoge spèk', zi den boer, 'èn vrèddags spèk meej spèèle' (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1970) (= vis); Cees Robben – Nao al ’t zuut der vurrige daogen/ ’t zilte naa op oewen dis..... (19540306); Cees Robben – Zeuve daoge “toepertoe”.... [namelijk op de kermis] (19540814); Cees Robben – Meej vrije daogen en kaoj weer dan rôôket bij ons thuis... (19650507); Cees Robben – [Een landbouwer spreekt:] Drie daoge luiplocht... (19711015); Cees Robben – ’t Was alle daoge vruug koesjee (19670428); Cees Robben – Zeuve daoge banjerheer....!!/ Mee de vrouw en kender/ Kermis haauwe... (19540814); Cees Robben – Virtien daoge op sjanternel.. Ons Tonia maokt daor himmel ginne gatslag van... (19861124) [maakt daar geen probleem van]; Cees Robben – Over twee daog is ’t pèèrd kepot... (19730316); Cees Robben – Dertig daog (19780609); D. Boutkan: alle daog(e) - elke dag ; virtien daog - veertien dagen; – al zen daoge - beslist, vast en zeker: Ik gelêûf et al zen daoge. Dialectenquête 1876 - in zeuve doage; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - tis vort daoge tèllen èn de touwe lòs (JM'50) - Ontboezeming van iemand die het niet lang meer zal maken. Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - en Tilburgs pròtje duurt mar drie daoge (SV'75) - Roddelpraat duurt niet lang; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – daog - dagen
dagvaarding, dagvaardiging, zelfstandig naamwoord, dagvaarding; WBD III.3.1:357 'dagvaardiging' = dagvaarding
dahlia, daalida, daaliea, zelfstandig naamwoord, dahlia; De Wijs – wè staode toch te snuffelen… - k’ruuk liever kruinaogels (seringen) dan snoffels (anjers), mun dalidassen staon schôon maar ruuken nie (10-03-1967); Cees Robben – Welke blomme wilde op oew begraofenis? Snoffels... dalidas.. paosblomme.. of stinkerkes... (19850118); daaliea; dahlia; WBD (III.2.1:455) 'dahlia', 'dahlida' (Korvel); plur. dahlidassen; zie daalida
dak, dak, zelfstandig naamwoord, dèkske, dak; D. Boutkan: meervoud = daoke (36); dèkske; verkleinwoord; dakje
dakhaas, dakhaos, zelfstandig naamwoord, dakhaas; schertsbenaming voor een kat; WBD III,2,1 – lemma KAT - dakhaas: zeldzaam in Tilburg en Kempenland; ook in Hoogerheide, Roosendaal, Breda, Gilze en Oss. WTT 2013 – In Tilburg werd ‘dakhaas’ ook – meestal schertsend – gebruikt om aan te geven dat het verschil tussen een gevild konijn en een gevilde kat nauwelijks waar te nemen is. Ook de smaak – zegt men – is dezelfde. Vooral rond de feestdagen in december moest er gewaakt worden tegen malafide handelaren / stropers / kattenmeppers die dakhazen verkochten als zijnde konijnen. Men zegt dat dat de reden is waarom poeliers de ‘sokken’ van het konijn niet verwijderen; alleen daarmee is het verschil met een kat aantoonbaar. Cees Robben: Schoon hij [de kater Kaerel] slechts vulgair gemept wier../ In het West-End... zijn domein.../ Lag hij later... kloek en nobel/ op de feestdis... as kenijn... (19560107) ; De Bont Dialect van Kempenland IV – Bestiarium - Onder kat hebben we aangegeven dat met balkhaas een kat bedoeld wordt. Men kan dit woord vergelijken met beunhaas, dat oorspronkelijk 'zolderhaas' dan wel 'kat' betekent: Franck —van Wijck s.v. beunhaas. (2005); Cor Hoppenbrouwers - Taal van Kempenland - ballekhaos m. Liejp daor gínnen haos? Jàà, mär 't was n'n ballekhaos. De 'kat', die elders wel eens 'dakhaas' wordt genoemd, heet hier n'n ballekhaos.
dakschijter, dakschèèter, zelfstandig naamwoord, dakschijter, een duif; Dieje gruunteboer waar enne hille dikke vent. Hij waar veural bekend om zen dèùve. Hij is héél dikkels kampioen gewist op de lange afstand meej die dakschèters. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
dal, dal, zelfstandig naamwoord, dal; Dialectenquête 1876 - heuvels en doale
dalen, daole, zwak werkwoord, daole - dòlde - gedòld, dalen; Boutkan: daole - daolde - gedaold; - in tegenwoordige tijd ook vocaalkrimping gij/hij dòlt; dòlt/dòlde; daalt/daalde; tegenwoordige tijd/ verleden tijd van 'daole', met vocaalkrimping
dalles, dallaas, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: ongemak; hij is ermeej gedallaast - hij zit met de rompslomp; Bosch dalles - moeilijkheden, armoede; WNT DALLES - uit jidd. 'dalles' = armoede < hebr. 'dalloet' = armoede
dam, dam, zelfstandig naamwoord, erf bij het huis; WBD III.4.4:187 'dam' = krib; Cornelis Verhoeven:  DAM - erf bij het huis, in bet. ongeveer gelijk met 'missem' en 'werf' maar iets eigendommelijker en meer afwerend gebruikt: iemand van den dam af schuppe. WNT DAM - 5) erf (oorspr. door een wal omgeven stuk grond?)
damastmachine, demastmesjien, zelfstandig naamwoord, damastmachine; WBD 'demastmesien' (II:1038) - damastmachine
damp, daamp, zelfstandig naamwoord, damp; WBD (III.2.1:218) 'damp' = 'rook' = 'blaak'; WBD (III.4.4:59) 'dampig' = mistig; WBD (III.4.4:212) 'damp' - damp, stoom; WBD (III.2.1:217)'dampen' = idem (ww)
dampen, daampe, zwak werkwoord, dampen; D. Boutkan: (blz. 27) - et daamt - uit het cluster mpt wordt de p verzwegen: et daamte
dampig, dèmpeg, zelfstandig naamwoord, kortademig, aamborstig; Cees Robben – ‘k Waar ’n weltje trug zôô dempig/ kort van ossum... (19590307); WBD dèmpeg - kortademig (bij paarden); Stadsnieuws: 'As ge veul in de stobber moet wèèreke, dan wòrde op den duur dèmpeg.' (101007) - Als je vaak in een stoffige omgeving moet werken, dan word je op de duur kortademig. Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – dèmpig - kortademig; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DEMPIG (kemp. ook dampeg) - kortademig, kortborstig; Goem. DEMPIG - dèmpeX, bijvoeglijk naamwoord/bijwoord - Dampig in den zin van aamhechtig; opgezwollen van het veel eten. Gezegd van paarden en menschen. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - DEMPIG voor 'dampig', doch alleen wanneer van een aamborstig paard gesproken wordt. Cornelis Verhoeven:  DAMPIG (dèmpig) bijvoeglijk naamwoord (van paarden en mensen gezegd) aamborstig, kortademig; A.P. de Bont: bijvoeglijk naamwoord - dempig, kortademig, aamborstig (v. paarden en mensen); WNT DEMPIG - aamborstig, kortademig
dan daarbij, dan derbij, bijwoord, R bovendien, daarenboven; èn dan derbij issie nòg gin virtien - en bovendien is hij nog geen 14; Kees en Bart: èn dan derbij . . .
dan niet, dannie, samentrekking, dan niet; Cees Robben – “Dus naa-nie of dannie – of nôôt nie...” (19640710)
dank, daank, zelfstandig naamwoord, dank; B daank - dank; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DANK zelfstandig naamwoord. m. - wil, zin, welbehagen: tegen mijnen dank
danken, daanke, zwak werkwoord, danken; Kees en Bart: 'Dat dankt me de stoep!'; Kees en Bart: 'Dè-d-hangt me de koekoek!'; B daanke - daankte - gedaankt; - geen vocaalkrimping ?
dannetel, danneete, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek: brandnetel; Henk van Rijen: hennepnetel (Galeopsis Tetrahit); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - en verstaandege kiep leej nòg wèl es en aaj in de danneetels ('72); WBD III.4.3:329 danneetel - brandnetel, ook 'prikkel' of neetel genoemd. WBD III.4.3:327 dannetel - hennepnetel (galeopsis tetrahit); A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord.vr. 'dannetel' hennepnetel; mv. 'danneitele(n)'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DANNETEL zelfstandig naamwoord.m. - soort v. onkruid (Galeopsis tetrahit); ook damnetel
dans, daans, zelfstandig naamwoord, dans
dansen, daanse, zwak werkwoord, "dansen; B daanse - daanste - gedaanst/gedaanse; Kees en Bart: gedaansen (passim); - Hij heeft de fieteldans gehad. - Dit is de St. Veitsdans (dansziekte, zenuwaandoening). (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’); - De horlepiep dansen. - Doet ons denken aan een merkwaardige ziekte, die in 1954 in een Engelse zeepfabriek geconstateerd werd bij zeepinpaksters, de zg. ""zeepinpaksters-horlepiep"". Meisjes, die maandenlang niets anders doen dan elke minuut drie pakken zeep inpakken, gaan, buiten controle van de wil, rythmisch handen en voeten bewegen, terwijl het gehele lichaam heftig schokt. Het schijnt ongevaarlijk te zijn. Sommigen vinden de ziekte prettig. ""Het is net de Jitterbug ('n wilde moderne dans)"", zeggen zij. Anderen menen, dat zij op deze wijze veel vlugger werken. ""Je kunt niet ophouden, als het je eenmaal te pakken heeft."" (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’); Cees Robben – Hij daanste gewillig/ Den dôôd tegemoet... (19541211) [De prent steunt een actie om het aantal verkeersslachtoffers in Tilburg terug te dringen.]; Daor wier gedaanse op straot. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - as de vòs oud wòrdt, daanse de kiepen óp zene rug (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1969) - een oud mens verliest energie en gezag; Interview met de heer De Kok (1978) – Dinsdag dan hèbbe we hier karneval. Daor geef ik niks om. Daor geef ik niks om. Ik kan niemer daanse!”"
danser, daanser, zelfstandig naamwoord, danser; WBD daanser (II:1069.) - danser: grote trede v.d. jacquardmachine
danszaal, daanszaol, zelfstandig naamwoord, danszaal; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Toen was er bij Knibbelaor in de Koejstraot ok en daanszaol aachteraon èn as ik de kaans krêeg dan liep ik tèùs wèg èn dan was ik daor netuurlek, kos ons moeder mèn daor vèène netuurlek, dè kunde wèl begrèèpe…” (transcriptie Hans Hessels 2014) zie Klik hier voor audiofragment
darm, dèèrm, zelfstandig naamwoord, dèèrme, darm; MP gez. Liever in den dèèrm dan óp den èérm. (Liever voedsel dan opschik.); Dialectenquête 1876 - dêrm (lange ê); D. Boutkan: het verkleinwoord = dèèremke (blz. 16, 51) meervoud: dèèreme; WBD III.1.1:200 'darmen' = ingewanden; Goem. DARM - zelfstandig naamwoord.m. Van menschen of dieren; 't woord is zeer plat. pijp, tuinslang; WBD III.3.1:335 'darm' = brandslang, ook genoemd: 'brandspuit of ader'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 - DARM, DERM (uitspr. darrem) - lange dunne pijp of buis van leder of lood: de dermen van 'en brandspuit. WNT DARM, derm - 4) Bij vergelijking, in Z-Ndl.: lange, dunne, buigzame buis of slang.; dèèrme; van dèèrm; darmen, ingewanden; WBD III.1.1. lemma ingewanden – frequent noordelijk Tilburg
das, daas, zelfstandig naamwoord, dèske, das (kledingstuk.), insect; oewen daas - je sjaal; WBD III.1.3:144 'stropdas' = stropdas; WBD III.1.3:147 'winterdas' = dikke wollen das; WBD III.1.3:147 'das' idem; WBD III.4.2:28 'daas' = idem (ook: 'blinddaas'); A.P. de Bont: daas II zelfstandig naamwoord. m. das: 1) halsdoek, 2) (stroperst.) schertsende benaming voor 'strik'; 3) proces-verbaal; dèske; verkleinwoord; Henk van Rijen: dasje, sjaaltje
dasspang, daasspang, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.3:146 'dasspang' = dasspeld
dat, dè, dèt, betrekkelijk voornaamwoord, aanwijzend voornaamwoord, voegwoord, dat; D. Boutkan: (blz.20) dè; De vw's as en òf worden vaak gevolgd door 'dè': as dè, òf dè. Ik wies nie dè dè dè betêekende. - Ik wist niet dat dat dat betekende. A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 –  dè bumke zal daor moejlek kunne groeje; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 –  de mèèd zi dèttie gelèèk ha; B dèk, dègge, dè-ie, dèttie, dèsse, dèt (dat het); Kees en Bart: ... wóróm dè wij ...; Cees Robben – ...zeure, dan om dees of dè... (19661021); Cees Robben – ...dè witte war.... (19540417); Henk van Rijen: dès zo waor as de Lonse tram tuut - dat is beslist waar; Cornelis Verhoeven:  DAT, vw en vn; altijd uitgesproken als 'dè', soms als 'dètte'. Z.a. Dialectenquête 1876 - gê daacht dè 'k dè nie wiest; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DA (korte a)= uitspr. van 'dat' aan einde v.e. zin of vóór een woord dat niet met h of een klinker begint. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - DAT neemt in deze streken dikwerf op het einde de letter aan, waarmede het volgende woord begint, zoodat het daarmede één woord schijnt uit te maken. B.v. Dagge, damme (dat men). Zie wijders 'dagge'. Weijnen, Dialectaltlas: dè, geen 'da' (blz.12)
dat het, dèt, dè, dèt: samentrekking van dat en het; et rèègent dèt zèkt; ook als aanwijzend voornaamwoord: dees òf dèt? -dit of dat; dè: dat; aanwijzend voornaamwoord; dè weet ik nie
dat het er, dètter, samentrekking, dat het er; dat er; Cees Robben - “Ze zeggen.. (...) as detter nie deugt... De meensen nie praoten... Mar knaauwen... (19561006) [Prent ter gelegenheid van Robbens verhuizing van Tilburg naar Goirle]; Cees Robben – M’n kumke wiegelt zôô detter de koffie uit-kwaanselt... (19660826); Cees Robben – Detter vuls te veul vrouwen op de wèèreld zen... (19720818)
dat het ook schijt ook, dèt ok schèt ok, tussenwerpsel, uitroep; zich ergens niet meer druk over maken; Cees Robben – En hier kan ik m’n èège toch zôô over opsteuke war... Mar och.. det-ôôk-schet-ôôk.. (19870403)
dat hij, dèttie, samentrekking, dat hij; – dèttie mar verèkt; Naarus, column in GrootTilburg, 1940: ’t Is kollesaol, nor wie dettie den aord hee dè snap ik nie. Naarus, column in GrootTilburg, 1940: Mar ’t viel nogal mee, want nao drie daoge zwaor verdriet kwaamp er innen [een] brievekaort van Keese, as dettie ’t goed mokte en dettie al goeien aord begos te krège...; Piet Heerkens - In: De Zaaier, bijlage van de NTC, 1941: Hoe slim is dieën beest/ dettie 't middeltje vond!; Cees Robben – Weffur moeite dettie deej... (19571214); Cees Robben – D’n dikke die zeej dettie louw hô gevangen [bij het vissen] (19590801); Cees Robben – Hoe meer dettie uit doe hoe lillukker dettie wordt... (19781222); Cees Robben – Swels dettie Dientje kuste... (19590815); Cees Robben – M’n hundje is weggelôôpe (...) Ik denk dettie op kerwaai is (...) ’t is ’n menneke... (19710730); Cees Robben – [Moeder over baby:] Ik denk dettie iets onder de lee-hee.. (19740308); Piet van Beers - uit ''t Kan saome gaon', CuBra 2004: Den irste keer dettie 't prebeerde...; Lodewijk van den Bredevoort, Kosset den brèùne eigeluk wel trekke (2006) – Wij kèèke naor boven en zien ons Jaoneke öt et dakraom hangen en spouwen dettie doe. Tony Ansems - Ook al doede gij nie in Sinterklaas geleuven/ Onze Opa, heeft bewijs, dettie bestaot... (Ons Oma Is Aangereden Deur Ene Schimmel; van de cd Tilburgse Liedjes - American Style; ca. 1990)
dat hij je, dètjoe, samentrekking, dat hij je; Cees Robben – Pooit ‘m naa mar vur detjoe bij oew lörve vat.. (19780811)
dat ik, dèk, samentrekking, dat ik; Cees Robben – Hij zeej dôôdgemoedereerd dek unne interessaante meens zèèè... (19591107); Cees Robben – Ge denkt zeker dek den hemel vur unne doedelzak aon zie.. (19650402); Cees Robben – En dek nie gemak afschiet... (19591107); Cees Robben – En toen viel ik op m’n batterij, meneer dokter, en../ En naa denk dek munne/  startschroef heb begerbeleurd. (19700313)
dat ik er, dèkker, samentrekking, dat ik er; Cees Robben – Ge ziet toch dekker zèè... (19720911)
dat ik het jou, dèkketoe, samentrekking, dat ik het jou; Cees Robben – ’t Spet me dekketoe moet zegge... (19591003)
dat ik je, dèkkoe, samentrekking, dat ik je; Cees Robben – Des lang geleeje dekkoe gezien heb... (19810116)
dat is, dès, samentrekking, dat is > dèt is > dès; Cees Robben – Des naa veertien jaor geleeje... (19660429); Cees Robben – Des nog ’n aauwverwetse fèèn trip... (19680809); Cees Robben – Des aaltij al unne bonzjoerder gewist... (19850419); Cees Robben – Des lang geleeje dekkoe gezien heb... (19810116)
dat is het, dèddist, samentrekking, dat is het, zo is het; Cees Robben – Ut is ’n heel schôôn kèènd.. Dè-dist... (19580705)
dat je eens, dèggis, samentrekking, dat je eens; Cees Robben - ...deggis veraandert.. (19600701)
dat je er, dègger, samentrekking, dat je er; Cees Robben – Het mar ginne bange degger tussen uit nept, Jaon... (19720519)
dat je hem, dèggem, samentrekking, dat je hem; Cees Robben – As ge meej oewen èèremoei ginne raod wit... Dan zèède nie werd deggem het... (19840420)
dat je het, dègget, samentrekking, dat je het; Cees Robben – ge ziet mar degget stelt... (19700116); Cees Robben – ’t Is goed degget zegt (19880129)
dat jij, dègge, samentrekking, dat gij, dat jij; GG ge dènkt dègget kunt, mar ge mòkt niks klaor; Cees Robben – Wegge ruurt/ Degge meevuurt [Wat je aanraakt, dat moet je nemen] (19640313); Cees Robben - ...Wittte gij waor degge kattespauwbrokke kunt kôôpe..? (19640424); Cees Robben – Ik docht degge hier nie waart... (19720911)
dat niet dat, dè nie dè, tussenwerpsel, uitroep, stopwoord; - helemaal niet, in tegendeel; Ik zeg nie detter in Wagner niks in zit, dè nie dè...  (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 5; NTC 29-10-1938); Cees Robben: ...dè nie dè; Cees Robben: Naa schrók ik nie, ôo nèè dè nie? dès goed; nèè, dè nie dè
dat we er, dèwwer, samentrekking, dat we er; Cees Robben – Ze stond er zôô breed bij mee d’r braoi dewwer bekaant mee gdrieje aachter kosse... (19861003)
dat we het, dèwet, samentrekking, dat we het; zelfstandig naamwoord; Cees Robben - Dèwet overmèèrege alwir gehad hebben... (19700320)
dat wel dat, dè wèl dè, tussenwerpsel, uitroep, stopwoord; - inderdaad; Cees Robben – Öllieje Sjennie is ’n nèèch hundje... Dè-wel.. Hij is vernoemt flèènich.. (19600122); Cees Robben – Mar den grôôtsten braand is er wel aaf... dè-wel-dè... (19690815) [Op onze leeftijd doen we het seksueel wat rustiger aan]; Cees Robben – Naase dôôd.. ’t is sunt dè-wel-dè (19700220); Cees Robben – Jöllie moeder is wir oppenuut getrouwd, war... dè-wel... (19800222); Cees Robben – Pierre Claessens die groet u/ Dè-wel-dè... dè doet ie (19820917) [Prent ter gelegenheid van het afscheid van Pierre laessens als chef van de redactie van het Nieuwsblad van het Zuiden.]; De Wijs – dè kan na daorom toch wel zèn, ôk wel, dè wel, dè (10-03-1967)
dat ze, dèsse, samentrekking, dat ze (enkel en meervoud); Cees Robben – Den lotweet desse is... (19600219); Cees Robben – ’t Wordt tèèd desse d’r opkuile... (19791116); Cees Robben – Ze heeter gin èèrig in desse slaoi-beene heej.. (19691024); Cees Robben – Ik keek wel effenaaf toen ik zaag desse m’n fiets gejat han.. (19870918)
dat ze hem, dèssem, samentrekking, dat ze hem; Cees Robben – en ze wit dessem heej... [namelijk een vrijer] (19641106)
dat ze me, dèsseme, samentrekking, dat ze me; Cees Robben – En desseme gadeeseme nog tesse mosse ôôk... (19621005)
dattum, dètteme, aanwijzend voornaamwoord, Robben gebruikt het als eufemisme om de borstomvang van een vrouw aan te duiden. Cees Robben – Dan heese-me-nogal-wè... Jè zeker, zôô van dètteme van die-kom-sa van hedde-me-nie-gezien. (19710424)
datum, daotum, zelfstandig naamwoord, datum; Kees en Bart: daotum, daotums; Frans Verbunt: tèèd is gèld, zi den oober, èn hij tèlde den daotum bij de reekening; Frans Verbunt: de mèlk is nie zuur, mar wèl oover den daotum
dauw, daaw, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.3:154 'dauw' = stijf steenvruchtensap, ook:'most', 'snot'; A.P. de Bont: daauw zelfstandig naamwoord.m. - dauw
dauwen, daawe, zwak werkwoord, Frans Verbunt: as et goed daawt, hoeft et niemir te rèègene; D. Boutkan: (blz. 24) daawe
dauwtrappen, daawtrappe, zwak werkwoord, "dauwtrappen = op (bij voorkeur de eerste) zondag in de meimaand in alle vroegte ter voetbedevaart gaan naar het Mariabeeld in de Sint Jan in Den Bosch, of naar bedevaartoorden in de omgeving. Daarbij ging de harmonie vaak voorop. Frans Verbunt - dauwtrappen, mei-uitstapje in de vroege morgen; Lechim - Want daawtrappe is vur onze Paa/ et schonste fist vant jaor. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Daawtrappe); Cees Robben –  Den irste zondag van de maai/ dan trokken wij dur stad en haai/ mee de meziek naor Meuleschot/ naor Lôôn of Beek.... Mar ’t is kepot...../ dauwtrappen is vort van de baon....../ dè hee jandoome afgedaon! (19540508) Deze prent werd gemaakt naar aanleiding van een hernieuwing (handhaving) van het oeroude verbod op katholiek getinte manifestaties op de openbare weg, meestal ‘het processieverbod’genoemd. Daauw-trappe; Den daauw lag as purpere pèrels / Te fonkele over de waai; / In 't hout sloege vinke en mèrels / En de leeuwerik schoot ut de haai. / De koeie die kwame gelope / Nèjschierig as koeje zèn; / Mar ut vèreke docht: laon we hope / Desse gaauw opgetrommeld zèn! / In Osterwèk ginge ze kerke: / Dès punt een van de dauwtrapperij. / Daornao waar den dorst gaauw te merke / En wier ut un gaauw-tapperij. / Want ut bier smakt zo goed in de mèrge / Nao un brojke meej zoute worst; / En ge kunt van oew ège nie verge / Degge thuis komt meej honger en dorst. / Opgewekt, mar wè slap in de kuite / Kwame ze 's middegs wir trug: / De meziek ging zun buukske te buite / En de daauw liep dun langs durre rug. (Jodocus – J. Stroucken – Toemet-hooi – 1995); Interview dhr. Van den Aker – 1978 –  “Mar jè, dan stonne de meense aatij hil vruug op èn dan ginge ze…den êene ging meej de fiets èn, jè…Asser toen fietse waare mar zoveul waaren er toen die tèèd nòg nie èn dan ginge ze, den êene ging meej de fiets mar ge had er enen hôop die te voet nòr Den Bosch ginge èn te voet trug…” (transcriptie Hans Hessels 2014) zie Klik hier voor audiofragment; Jan Naaijkens – In de nacht van 30 april en 1 mei ""spien 't"" (spande het) in het dorp. Meiskes sliepen op één oor, vol verwachting of er 's anderendaags hen hulde werd gebracht met een mastetak (dat is: goed en schoon) een kersentak (hier wordt aan geplukt), of een doorntak (pas op: ze is stekelig) of misschien wel een rotte koolstronk, dat was ""grôote schand"", want zo'n meisje deugde van geen kanten. De jongemannen sleepten in het holst van de nacht alles wat binnen hoorde te zijn maar buiten was blijven staan door de straten van het dorp en stapelden het op tot een gigantische piramide op het Mèrtveld. Daar kwamen sloten bier bij te pas. Er werd een hels kabaal gemaakt en ongepermitteerde deugnieterijen leverden de veldwachters, geassisteerd door de ""rijks"" Tegelaars en de ""massesees"" (maréchaussees) veel nachtelijke uren overwerk op. De eerste zondag van mei werd de lentelucht vol muziek geblazen. Harmonieën en fanfares uit de omliggende dorpen veroverden met trommels en trompetten het dorp en bezetten de cafés waar ze zich bezatten, want ""dauwtrappen"" is vanouds een dorstverwekkende onderneming geweest. (Het dorp van onze jeugd – 1995)"
daverjanus, daoverjaanus, zelfstandig naamwoord, "bevende man; N. Daamen - handschrift 1916 - ""doaverjanus - een bevende man"""
dazen, daoze, zwak werkwoord, dazen, kletsen, zwammen; Hij haauwt nie van klaozen/ Die raozen en daozen.../ Dè paast nie in dee’z dure tijen! (19541127)
de, de, lidwoord, de; Komt voor in combinatie met aanw.vn.: de dees, de die; – Ziede de dees liever as de die?; D. Boutkan: (blz.43) öt te diepte; hij graoft te kèùl – Het lidwoord wijkt af van de normale assimilatieregels (blz. 61) In het m + vr. enk. kunnen de demonstrativa vergezeld worden van het lidw. als ze zelfst. gebruikt worden: den deeze, de dees; den dieje, de die. Nieuwe Taalgids (1917) XI:51,100,188 (v.d. Ven) 'de(n)' vóor eigennamen: den Harrie e.d. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DE, lidw. Wordt te Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  vóór eigennamen v. mannelijke personen geplaatst. Ook voor namen van dagen als ze enkel voorkomen: Hij gaat de Maandag. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - DE. Dit lidwoord wordt hier veel in het spraakgebruik vóór 'die, deze' en diergelijke woorden gezet. ... De ouden zeiden zelfs 'de eenigen, de sommigen' enz. Z.a. Cornelis Verhoeven:  DE lw, ook gebruikt om de aanw. vnw. 'deze' en 'die' (niet: dat) te substantiveren: de dees - deze hier, den dieje (die daar). Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – DE lidw. soms voorafgaand aan aanw.vd: de dees; den; de (lidwoord, ook in nominatief); Henk van Rijen: 'As dè lukt, dan kalleft den os.' - Als dat lukt, is het een wonder.
de aap, denaop, samentrekking, de aap; Cees Robben – [Onderwijzer tegen leerlinge:] Maaike.. noemt na is ennigte naome van diere die meejen N begiene... Denaop, denos, denezel, en denuil, mister... (19861121)
de ander, daander, samentrekking, de andere, en dan met name 'de volgende'; In daander week opt Heuvelplein/ valt er iets te belèève. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wès wèèn tòch fèèn); Marylin Monroes behaatje/ is in daander week te koop./ Daor zulle kôopers zat vur koome/ God maag weete hoenen hôop. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Behaa-haandel...); Ast daander week wir woensdag is/ ist in hêel Tilburg fist... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vergeet et mar); Goddaank, naa nòg êen klèèn keplètje/ èn men vèrsje is gerêed,/ Daander week doek et wèl beeter/ mar naa ist me vuls te hêet. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vuls te hêet)
de een of de ander, dêen of daander, samentrekking, het een of het andere; een of ander; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Nèt as toen die lui, nèt as die van, van Kessels. Ge had aaltij hier of daor meense die mòkten en môonieka òf dêen òf daander instruumènt èn zôo. En dè zèn ok wèl plòtse dèsse zon klèèn konsèrtje bè mekaare kosse krèège, zak zegge, meej en paor man.…”
de ezel, deneezel, samentrekking, de ezel; Cees Robben – [Onderwijzer tegen leerlinge:] Maaike.. noemt na is ennigte naome van diere die meejen N begiene... Denaop, denos, denezel, en denuil, mister... (19861121)
de os, denòs, samentrekking, de os; Cees Robben – [Onderwijzer tegen leerlinge:] Maaike.. noemt na is ennigte naome van diere die meejen N begiene... Denaop, denos, denezel, en denuil, mister... (19861121)
de uil, denèùl, samentrekking, de uil; Cees Robben – [Onderwijzer tegen leerlinge:] Maaike.. noemt na is ennigte naome van diere die meejen N begiene... Denaop, denos, denezel, en denuil, mister... (19861121)
dear, dier, zelfstandig naamwoord, Tilburgs Engels: ‘dear’; Cees Robben – Helloo may dier... (19670811)
decatiseren, deekatieseere, zwak werkwoord, decatiseren – textielterm; - het laken zo bewerken dat er een glans op blijft; WBD deekatieseere (II:1056) - decatiseren; ook 'deekazeere'
december, disèmber, zelfstandig naamwoord, eigennaam, Henk van Rijen: december
dedderen, dèddele, dèddere, zwak werkwoord, knoeien; Henk van Rijen: dèddere = sudderen; Henk van Rijen: Vur mèn meuge ze nèt zolang dèddere tòt er rôome van komt - Wat mij betreft mogen ze wachten tot ze een ons wegen; WBD III.4.4:09 'dedder' = dril, ook 'druddel'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 - DEDDER zelfstandig naamwoord.m. - dun slijk, modder. DEBBEREN; Bosch dèddel - geknoei; dèddele – knoeien in slijk en modder trappelen
deeg, dêeg, zelfstandig naamwoord, deeg (om te bakken); WBD dêegmesjien - mengmachine voor deeg; WBD dêegtròg - baktrog (kuip voor eerste bewerking van deeg); WBD dêegkòrst - krabsel (deeg dat zich aan de zijkanten en op de bodem van de trog heeft vastgezet); WBD zuurdêeg, zoerdêeg - zuurdeeg (door gisting verzuurd deeg); WBD verrèkten dêeg - te lang gerezen deeg; WBD kepòtten dêeg - ongeschikt deeg (dat niet wil rijzen); WBD schraolen dêeg - uitgedroogd deeg (gezegd van slecht deeg); WBD beschèùtdêeg - beschuitdeeg; WBD III.2.3:225 'deeg' = pannekoekendeeg, ook 'beslag'
deegkorst, dêegkorst, zelfstandig naamwoord, WBD krabsel (deeg dat zich aan de zijkanten en op de bodem van de trog heeft vastgezet
deegmachine, dêegmesjien, zelfstandig naamwoord, WBD mengmachine voor deeg; Henk van Rijen: kneedtrog
deel, dêel, zelfstandig naamwoord, deel, part; dorsvloer; WvM 'de d van de dullekes by os op den deel'; De Wijs – Ze wil d’r déél hebbe mar ik zè nie mesjokke waant ze hee al unne slodder gekregen (17-08-1964); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; 'dèèl'- deel, dorsvloer; Bosch een heel deel = een heleboel; Etymologie: ; Got. dails, D. Teil, N. deel, T. dêel; dil; deel; aantal, hoeveelheid, partij; R Khè nòg en hil dil kooien in et schòp. -; Ik heb nog een hele voorraad kolen in het schuurtje. Kees en Bart: 'n dil (aantal); Cees Robben - ...’n hil dil... (19560512); Henk van Rijen: 'un dil, unnen dil' - een aantal, veel; B dil; vierendil; WBD III.4.4:259 'deel' = boel; 260 'deel' = grote hoeveelheid; WBD III.4.4:261 'deel' = onbepaalde hoeveelheid; WBD III.4.4:271 'deel' = brok; WBD III.4.4:276 'deel' = portie; WBD III.4.4:299 'deel' = kwart hectoliter; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – DIL zelfstandig naamwoord veel; 'n hil dil - nogal wat; Cornelis Verhoeven:  DEEL (del) ....; wordt gebruikt als vage aanduiding van een niet al te geringe hoeveelheid, met onbepaald lidw.: 'n del volk; verrassend grote hoeveelheden heten: 'n hil del - een heleboel. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DEIL (uitspr. dail) zelfstandig naamwoord.o. - deel: een heel deil volk.
deelbaar, dilbaor, bijvoeglijk naamwoord, deelbaar; D. Boutkan: (blz.34) dilbaor (met klinkerverkorting)
dejeunertje, desineetje, deezjeneeke, zelfstandig naamwoord, geschenk bij het feest van de Eerste Heilige Communie, ontbijtstel; Elie van Schilt - Mar de communiedag zelf, dan was er fist, dan kwamen de femielie en ok de buurt mee kudokus, réépen sjoklade mee un communieprentje, un bildje van unne heilige, unne ròòzenkraans, unne nuuwe kerkboek, van opoe en opa kreegde mistal un 'desineetje'. Det was un botterhammenbordje en un kumke mee un schoteltje, op die bordjes stond dan unne communiekaant en verder nog 'Ter herrinnering aon oe heilige communie'. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000); WTT 2012 - Mogelijk is de weergave door Elie van Schilt (boven) niet geheel de juiste. Het woord lijkt immers een verbastering van het Franse 'déjeuner', in het Nederlands in gebruik voor 'ontbijtstel'. Zie WNT lemma déjeuner (1910). De Tilburgse uitspraak zou dan eerder 'deezjèùneeke' zijn of 'deezjeneeke'.; deezjkeneeke; ontbijtstel; uit Frans: un déjeuner; deezjenee met verkleining; WTT 2012 - niet als zodanig opgetekend maar zie: zie desineetje
dek, dèk, zelfstandig naamwoord, dèkske, WBD (Hasselt) paardedeken (tegen de regen of als het paard zweet); dèkske; verkleinwoord; dekje; WBD onderzadel (vilten of kussenachtig geheel dat onder het paardezadel ligt) (Hasselts woord)
deken, deeke, zelfstandig naamwoord, deken; meervoud is deekes; Audioregistratie 1978 – “Mar wanneer dè gij, war, de Hòllanse schaope hèt, die groove, daor wier eigelek gin tèkstiel goed van gemòkt as heerestòf èn daamesstòf mar daor wier ok deekes van gemòkt, die waare gròf!” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels)
dekken, dèkke, zwak werkwoord, dekken; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Veul moete dèkken èn schèète (Kn'50) - In stilte veel hulp verlenen; WBD III.4.2:25 'dekken', ook: 'bespringen', 'rijden'
dekker, dèkker, zelfstandig naamwoord, (dak)dekker; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - tis zó ast valt, zi den dèkker (D'16) - Dit is een uiting van berusting of fatalisme.
deksel, dèksel, zelfstandig naamwoord, datgene wat in een bed boven op de slaper ligt; WBD (III.3.2:333) dèksels = bekkens (muziekinstr.); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 - DEKSEL zelfstandig naamwoord.o. - het deksel van een bed - al wat tot dekking van den slaper dient: lakens, dekens, spreien
del, dèl, zelfstandig naamwoord, "viezerik; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""del - ge bent 'ne viezen del (vuile man, jongen); WBD III.2.2:113 'del' = zedelijk slecht meisje; WBD III.4.4:145 'del' = dal; Hees flauwen dèl (VII:21); 'Luilebol' blz. 38: meisje ... (< bedillen); WNT DEL (II) - slonzige vrouw, slons, sloerie, slet; MNW DELLE
delen, dêele, zwak werkwoord, delen; MP gez. Ieder et zèène èn de kaoj ervan dêele. WBD III.3.1:187 'delen' = schikken (bij een erfenis); WBD III.3.2:172 'delen' = kaarten ronddelen, ook 'geven', 'afgeven'; B dêele - dilde - gedild; - vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij dilt; dilt; deelt; tegenwoordige tijd sing. 2e + 3e pers. van 'dêele', met vocaalkrimping; gedild; van zwak werkwoord ‘dêele’; gedeeld, verdeeld; Cees Robben – D’r valt hil wè te bedillen Merie asser gedild moet worre.. (19650402) [het verdelen van geld]
delk, dèlk, voornaamwoord, alleen als reactie op de vraag 'wèlk?'; R Als correctie op het niet met-twee-woorden-spreken luidt soms het vraagwoord 'welk?' (= Wat?): 'dèlk!'
demi-saison, miezezon, missieson, zelfstandig naamwoord, demi-saison, demi, lichte jas; zowel in voorjaar als najaar draagbaar; echter ook voor dameskleding in gebruik. - Uit het Frans: demi-saison; met procope van als lidwoord opgevatte beginsyllabe > WTT-2013 - dat wil zeggen: bij 'demi' is het deel 'de' opgevat als het lidwoord 'de'; alsof er stond: 'de misaison' > miesezon > miezezon; Cees Robben – Ik docht ik laot m’n koo-ver-kooke mar is uit en ik trek mee dees weer m’n miezezonneke mar is aon... (19740322); Cees Robben - den pronten staand van geenekaant/ Die haauwe vaast mee haand en taand../ en draogen nog meej eere.../ d'n missieson.. d'n sjetten sok/ 't flenelleke.. d'n baaijen rok/ al is 't ôok nie te keere.... (Prent van de week 6-7-1957); Ed Schilders - We droege gin boezeroen mir, mar missiezonnekes. Èn palletoo èn kooverkookes. Dè waar ammòl vur ooverdaags. (Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); WBD III.1.3:33 'demi-saison' = lichte herenoverjas; ook: 'demi'; Debrabandere - miezezon, mieterson, zn.: herenoverjas. Verhaspeling van Fr. demi-saison ‘lichte overjas voor voor- of najaar’. (Brabants etymologisch woordenboek, 2010); kledingstuk, demi, lichte jas; zowel in voorjaar als najaar draagbaar; ook voor dameskleding in gebruik; uit Frans: demi-saison; Cees Robben – D’n missieson (19570706); zie miezezon
Den Biest, den Biest, toponiem, Frans Verbunt: Biest-Houtakker
Den Bosch, Den Bos, zelfstandig naamwoord, Den Bosch, 's-Hertogenbosch; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - In Den Bós óp de wal schèète maag ók nie, èn dè doen ze ók wèl ('50); - Reactie van iemand die op zijn vingers getikt wordt.
denk ik, dènk, samentrekking, denk ik; Cees Robben –En naa denk dek munne/  startschroef heb begerbeleurd. (19700313)
denkbaar, dèngbaor, zelfstandig naamwoord, denkbaar; D. Boutkan: dengbaor (blz.28)
denken, dènke, zwak werkwoord, dènke - docht - gedocht, denken; Cees Robben: Wè dènkte gij daorvan? wè dènkte gij naa van de liefde?; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  hij heej gezeej dèttie òn me zal dènke; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dènken èn gisse kan wèèd misse; tusse dènken èn gisse kunde wèèd misse ('56) = reactie op 'ik denk...'; D. Boutkan: (blz. 27) in 2e pers. en 3e pers. enk. presens wordt in het cluster nkt de k verzwegen – dèngt; A.P. de Bont: zw.ww. - docht - gedocht: denken; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEDOCHT, in 't W. ook GEDOECHT: 3e hoofdvorm van 'denken'; dòcht; dacht; CH gezegde - Ik dòcht, ik dòcht! Dòchters lôope int Haagse bós. (Als reactie op iemands twijfelachtige uitlating 'Ik dòcht'); R.J. 'ze docht bij d'r èigen'; Cees Robben – En ‘k docht, lieve lezer,... (19540403); Cees Robben – Ik docht degge hier nie waart... (19720911); Cees Robben – Ik docht aon goud en kemels... (19591224) [namelijk met Driekoningen]; Cees Robben – Hij docht ’t zèèn... (19590912); Cees Robben – De verleden tijd van.. ik denk..? Ik docht, mister...Des fout, Lewieke, des Tilburgs... Oh, mar ik docht det goed was, mister... (19790209); Dialectenquête 1876 - gê daacht nie, dè 'k dè wiest - gij dacht niet, dat ik zulks wist; WvM 'mar ik dogt da ...'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 - DOCHT - 2e hoofdvorm van 'denken'; WNT DENKEN: onv. verl. tijd: dacht, waarnaast 'docht'; dòchte; dacht je; Cees Robben – Nou wè dochtte... (19580315)
dependentie, dippendènsie, zelfstandig naamwoord, tegenslag (?); De Wijs  – “ ’t Gong ammaol goed, zonder veul ap- en dippendensies.” (apperènsie = aanstalten maken) (10-02-1963)
derde, darde, dèrde, dèrts, driede, driedes, telwoord, derde; Pierre van Beek: darde - derde (naast 'driede'); WNT DERDE, darde; dèrde; Robben gebruikt het woord in combinatie met ‘verzekeren’ van een auto; waarschijnlijk: verzekerd tegen aansprakelijkheid door derden; Cees Robben – ‘khem tegen ’t derde verzekerd mar hij is nog alle riks werd.. (19681101); dèrts; Henk van Rijen: derde; Verkorting van 'dèrdes'; driede; derde; Driede vent stond er stillekes bij te louwen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 8; 31-12-29); Dees is naa al 't driede velleke. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929); En naa de driede reje... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929); Er was 'ne boer en die ha drie zoone; den eene hiette Cis; den aandere hiette Sas; en den driede hiette Sus van Kempen. (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Brabantse psalm’, 1941); Cees Robben – De driede parochie van Gôôl... (19660527); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - DRIEDE voor 'derde'. Het is een zeer goed, schoon thans minder gebruikelijk woord; 'twelk, of wel 'dryde' bij Kiliaan nog voorkomt, en bij vele Ouden gevonden wordt. Z.a. Cornelis Verhoeven:  DRIEDE ouderwets voor 'derde'; ook 'darde' werd gezegd. A.P. de Bont: driede, telwoord - derde; driedes; Frans Verbunt: derde; D. Boutkan: (blz. 43) driedes 'ten derde'
derf, dèèrf, bijvoeglijk naamwoord, vDale derf = ongaar of klef (van brood); WBD III.2.3:203 'derf' - bederf in het brood, ook 'bederf', 'schimmel', 'rek'; WBD III.2.3:204 'derf' = niet doorbakken brood, ook 'klef', 'klei'
derrière, dèrriejèère, zelfstandig naamwoord, Frans: derrière, achterste, achterwerk; Mar as ge unne stinpöst op oewen dèrriejèère had, èn as bidde nie hielep, dan moeste bij ’t feitvrouwke van Van Hees zèèn. Die mòkte d’r èège zallefkes. Vur pöste, èkseem, fratte, padscheete, èn alles. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
dertien, dartien, telwoord, dertien; Kees en Bart: den dartiende; Cees Robben – Ik geef dartien stuiver... (19650709); Henk van Rijen: twaolf aajer èn dartien köökes - een buitenkansje of meevaller; Wil Sterenborg - den dartiende flöt - gezegde bij het kaarten, als er slechts twaalf troefkaarten 'uitgehaald' worden; B dartien; A.P. de Bont: dartien telw. dertien; WNT DERTIEN, dartien
dertig, darteg, dartig, telwoord, dertig; ...dè ze vruger mee d'r dartig jaor pas begosse te vrije! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938); ...hij is nog mar 'n goeie dartig jaor oud, schat ik (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 2; NTC 8-10-1938); Cees Robben – Vier en dartig jonge snuiters... (19591017); Cees Robben – Dartig weken (19600923); Cees Robben – vèèf en dartig jaor bij de Reiniging (19720310); B dartig; A.P. de Bont: telw. 'dartig', dertig; WNT DERTIG - dartig
desem, dissem, zelfstandig naamwoord, mannelijk, desem; waarschijnlijk door Robben bedoeld als ‘uitwerpselen’; Cees Robben – Den dissem uit den pot... (19650917)
dessinateur, dèsneteur, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: dessinateur, (textiel) weefpatroonontwerper
deugd, dugd, zelfstandig naamwoord, deugd; WBD III.1.4:195 'deugd doen = plezier hebben in andermans geluk'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DOGD zelfstandig naamwoord. v. - deugd
deugen, deuge , zwak werkwoord, "deugen; Van Delft - ""Van mekaar meugen ze niet en bij mekaar deugen ze niet"", zegt men over een echtpaar, dat veel kijft en over kleinigheden twist. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); D. Boutkan: deuge 'geducht' (blz.38) deuge - dugt (vocaalkrimping)(ook 39); B deuge - dugde - gedeuge; D. Boutkan: (blz. 4l) gedugd; - vocaalkrimping ook in tegenwoordige tijd: gij/hij dugt; WBD III.1.4:320 'van geen kanten deugen' = zich als een beest gedragen; dugde; deugde; Cees Robben: ze dugde nie van goejeghèd; verleden tijd van 'deuge' (met vocaalkrimping); dugt; deugt; Cees Robben – en ’t gutje dugt van gin kaante.. (19710827); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - sóndagse pis dugt nie (Sn'34)- (De in kruiken in te zamelen urine was in het weekend van slechtere kwaliteit); D. Boutkan: (blz. 30) dugt; Stadsnieuws: et is nie goed of et dugt nie - hst is nooit goed (050406); tegenwoordige tijd 2e+ 3e pers. enk. van 'deuge', met vocaalkrimping"
deugniet, deugeniet, zelfstandig naamwoord, "deugniet; ""'t Is 'nen losbol, 't is 'nen deugeniet...” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 9; NTC 26-11-1938)"
deugnieterij, deugnieterij, zelfstandig naamwoord, kwajongensstreken (uithalen); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn deugenieterij hèbbek nôot gin ötgehèld hor, flauwekul èn zôo…”
deuk, dêûk, zelfstandig naamwoord, deuk; D. Boutkan: plur.: deuke; blz.52: naast sing. 'deuk'; ook 'dêûk', plur. 'deuke' (36); dukske; verkleinwoord; deukje; D. Boutkan: (blz. 32) dukske
deun, duntje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Henk van Rijen: deuntje
deur, durke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, deurtje; R.J. en oope dittie et durke; Cees Robben – Rammelt iemand aon ’t deurke... (19571207); WBD staldurke (de grote dubbele deuren die toegang geven tot de koestal); D. Boutkan: (blz. 31) durke
deur, deur, zelfstandig naamwoord, durke, "deur; Van Delft - ""Ze kunnen niet door één deur in en uitgaan."" Dit is: Ze kunnen als man en vrouw niet in vrede leven.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); uitdrukking -  Pierre van Beek: meej et pak gaon - met ellegoed langs de deur gaan (Tilburgse Taaklplastiek 149); uitdrukking -  Pierre van Beek: meej bliksem èn ónweer langs de deur gaon (= weer of geen weer) (Tilburgse Taaklplastiek 149); Pierre van Beek: óp de deur paase - op het huis passen (Tilburgse Taaklplastiek 187); Henk van Rijen: gruun deur - verraadde vroeger dat de bewoner werkte op het Atelier NS; Mar wij leerde van ons moeder: ‘As ’r twee deure teegenoover mekaare oope staon, moeter êen dicht doen.’ En zôo ist. Dan was alles wir klaoren blom en dikke mik. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Dialectenquête 1876 - vur de deur; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  die deur is van beukenhout gemakt; Henk van Rijen: de wèg lopt er ok langs de deur - het is ook voor-de-hand-liggend; Hees Dè is 'r ene van over de n'alve deur (II:33); WBD staldurke (de grote dubbele deuren die toegang geven tot de koestal); WBD schuurdeur, schuurdeure - schuurdeur (bestaande uit twee vleugels); WBD klèèn schuurdurke - schuurpoortdeurtje (het kleine deurtje in een van de beide vleugeldeuren); WBD ovendeur (van een bakoven: van hout of ijzer)"
deurgat, deurgat, zelfstandig naamwoord, deuropening; Gelukkig schent de wenter 't deurgat van ons laand nog nie te kunnen vènen om binnen te kruipen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929); durgat; het gat van de deur, deuropening; Interview met de heer De Kok (1978) – Ik zèg: “Witte wè, Jan?” “Nèè”, zeej! “Daor ist durgat èn gòdverdomme derèùt, erèùt aachterelkaare!” (transcriptie Hans Hessels 2014)
deurgebint, deurgebont, zelfstandig naamwoord, onzijdig, "de deurstijlen; WBD gebinte (balkenstelsel bestaande uit 2 stijlen en 1 ankerbalk); Cees Robben – Mee oew luie kont (...) in ’t deurgebont... (19830325); Cees Robben – Het gammel deurgebond (19610915); uitdrukking -  in et deurgebont staon - in de weg staan; Oome Teun kwaam mee z'n pijpken in de mond in et deurgebont staon... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); Den herbergier zee: ""Die kunnen deur de vensters kijken en in et deurgebond staon, daor is plaots genog (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; NTC 10-12-1938); De Wijs  – Rijd den kreugel mar deur ’t deurgebint in’t schop (20-07-1962); vM hij ston tussen et durgebont; durgebont; deurkozijn, deurstijlen; vM Hij stón tussen et durgebónt; Pierre van Beek: durgebónt = deurstijl (?); Henk van Rijen: 'deurgebond' zelfstandig naamwoord - deuropening; Frans Verbunt: 'deurgebont'; Frans Verbunt: 'in et deurgebont staon' - in de weg staan; Cees Robben: 'het gammel deurgebond'; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – durgebònt - deurkozijn"
deurstijl, durstèèl, zelfstandig naamwoord, deurstijl (opstaand deel van een deurkozijn); D. Boutkan: (blz. 33) durstèèl
deurwaarder, durwèèrder, zelfstandig naamwoord, deurwaarder; A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord. m. 'deurwerder' - deurwaarder
deuvik, deuverik, zelfstandig naamwoord, deuvik, deuvel; WBD 'deujverik' - drevel / deuvel(II:2749); WNT DEUVIK, eene afleiding van denzelfden stam als DEUVEL - houten pin, die eene opening in een vat sluit.
Devenijns, Divvenijns, eigennaam, Devenijns; naam van een bioscoopuitbater aan de Heuvel; Devenijns opende in 1911 de Aollo Bioscope. Interview Hermans - 1978 - “Ge had vruuger niks as veugeltjes vange…biejeskoope dè was er nòg nie as presies Divvenijns op den Heuvel mar dè was en kwartje intreej!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
deze, dees, deeze, aanwijzend voornaamwoord, deze; dit; dees kèènd, dè kèènd; dees kènder; dees tòffel; dees straot, dees stròtje; deeze waoge, deezen dag; Cees Robben – ...zeure, dan om dees of dè... (19661021); Cees Robben – Ik zèè dees jaor feftig jaor stikkedoor (19810130); Cees Robben – Zèn dees aaier vors, baos..? (19740419); Cees Robben – Bij dees heerlijk jubileum heurt gatsamme ’n Te Deum (197906); Cees Robben – En naa mee dees schuupke spaoide één spit diep ’n enkelt gat... (19780210); Cees Robben – Dees buske blommen/ Is vur jou... (19600506); Cees Robben – Mee dees [mooi] weer laot ik munne borstrok en boezeroen mar is uit (19760612); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  ... ziede nie veul langs dees kaante - ... ziet men hier niet veel; GG deeze kaant - bezuiden de spoorlijn; WNT DEZE, dees; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DEDEZE vrnw. m. dendeze(n), v. en mrv. dedees, o. (he)tdees - deze; Fr. celui-ci. Dendezen is mijn bruur. vHelten 'Vondels taal' §120 - DEZE apocopeert meermalen zijn suffix, vanwaar DEES passim als nom.s.m., nom.acc.dat.s.fem., nom.acc.dat.plur. zelfs een acc.s.masc. dees veroorlooft V. zich te bezigen. Boekenoogen 'De Zaansche volkstaal' zie Par. 153. Bosch dees - deze; de die of de dees?; diejen brommer doeget nie, vat den deeze mar; die pen doeget nie, vat de dees mar; dè potlood doeget nie, vat dees mar (geen lidw. in 't onz.)
diagonaal, diejagonaol, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, diagonaal; WBD diejagónaol (II:917), als dessin voor weefsels
dichtbij, dichtenbij, bijwoord, dichtbij, na(bij); Cees Robben: dan moetem is van dichtenbij bekèèke; Henk van Rijen: 'dichtenbèèj' - dichtbij, op korte afstand; A.P. de Bont: bijw. 'dichtenbij', dichte bij; WNT citaat van Beets: ... dichtebij
dichtbij en veraf, dichtbij èn vèraaf, bijwoord, gezegde; eufemisme voor ‘dronken’, ‘aangeschoten’; Cees Robben – Zat was ik nie (...) mar (...) verrekte dichtbij en veraaf... (19720721)
dichtheid, dichthèd, zelfstandig naamwoord, dichtheid; WBD dichthèd (II:1047) - dichtheid (v.d. binding), ook 'krèùsing' genoemd
dichtknijpen, dichtgeneepe, werkwoordsvorm, van ‘dichtnèèpe’; dichtknijpen; hier: om een sterfgeval aan te duiden; Cees Robben – [Een ‘aanzegger’ spreekt] - Merie heeget laote schiete.../ Van de mèèrege om vèèf uure/ Heese d’r gat dichtgeneepe.. (19640605)
dictionnair, diksjenèèr, zelfstandig naamwoord, woordenboek, dictionaire; = fr. 'dictionnair' met vocaalreductie; Cees Robben – Zôk munne diksjenèèr meej naor school nemen, moeder... / Ge gaot mar te voet.. dè moesse wij vruuger ôôk... (19610120)
die, die, aanwijzend voornaamwoord, die; wordt bij zelfstandig gebruik voorafgegaan door een lidwoord: den dieje, de die, dieje meens, diejen aovend, diejen boek; Cees Robben: nèt as den dieje; zi dieje meens; den dieje daor; Cees Robben: ongelèèk is er bij die van mèn (= mijn vrouw) nôot bij; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - Veel hoort men hier 'de die' met nadruk, in tegenoverstelling van 'de andere' of een soortgelijk woord. Z.a. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DEDIE vrnw. : m. dendieë(n), dendee(n); o. (he)tda(t), (he)tedatte(n); v. en mrv. dedie - Fr. celui-là - die; dieje; die; den dieje (eventueel met telgebaar van duim en wijsvinger) - geld, contanten; agge den dieje mar genog hèt!; Cees Robben – “Kek diejen bok is..!” ... (19560317); Cees Robben – Diejen stobbernist... (19601104) [omdat ‘nist’als mannelijk wordt beschouwd]; Cees Robben – Kik-is-eens-aon... Wè diejen meens nog gezwakt is... (19681115); Cees Robben – Hoe hiet dieje meens, moeder... (19711001); Cees Robben – Dieje weg (...) die rèèchtevort naor ’t geboer van de Van de Braante lopt... (19791102); Cees Robben – Dieje aauwe Sjassee daor (19840302); Cees Robben – [Vrouw bij marktkraam:] Dieje appel is zôô rot as ’n mispel, Martien ... (19811009); zie d’n dieje [den dieje]; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – den dieje die daor ònkómt; dije mis; dije mïs; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – we zón dije put in en uur kunne vóldoen; D. Boutkan: 'Wie ...? Oen dieje die daor ònkomt.' - Degene die ... (blz. 95); zelfstandig naamwoord; geld; altijd voorafgegaan door 'den', en begeleid door het gebaar voor 'geld' (toppen duim en wijsvinger over elkaar gewreven); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Et ging oover den diejen, hè…meer gèld…nòdderaand hèbbe ze dè gedaon gekreege, zo stillekes aon, hè.”; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – dieje (den) - geld; den dieje; een bepaald iemand die eerder genoemd is; Cees Robben – Om meej d’n dieje te kunne akkerderen (...) moette schaopebloed hebbe... (19641106); dies; tweede of vierde naamval van ‘die’: daarom, om die reden; plechtstatig gebruik; Cees Robben – Dies verzuuk ik oe ootmoedig (19660916) [een missionaris schrijft een brief aan zijn bisschop]
die ik, diek, samentrekking, die ik; Cees Robben – Unne vriend diek nie veul zie (19821231)
die je me daar staat, diege-me-daor-staot, bijwoordelijke bepaling, die je bent; Cees Robben – Lillukke drèèn-ôôr diege-me-daor-staot... (19670603)
die van mij, die van mèn, zelfstandig naamwoord, echtgenote; Cees Robben – Ongelèèk isser bij die van men nôôt bij.. Ze haauwt aaltij d’ren pôôt stèèf... (19790518)
die van ons, dons, samentrekking, die van ons; Frans Verbunt: dons - die van ons (samentrekking)
diemit, diemet, diemit, zelfstandig naamwoord, "stofnaam (textiel); diemit; Henk van Rijswijk - 2013 - Ik ken de stof maar meer ook niet. Hier in Tilburg hadden we vooral te maken met wollen stoffen en dit is katoen. (Schriftelijke mededeling); WBD II.4. - Het WNT zegt bij „diemit/diemet"": „Zekere katoenen stof t.w. eene soort van keper met overlangsche strepen en waarvan de inslag aanmerkelijk fijner is dan de schering."" Van Dale spreekt niet van overlangse strepen maar meer in het algemeen van een ingeweven patroon. Bij Bonthond wordt onder „diemet "" verwezen naar „molton-piqué"". Daar wordt gezegd: „Dik katoenen weefsel in verstelde kettingsatijnbinding. Ketting: blauw; inslag: dikke draad (2 cyl. garen). Achterzijde geruwd.Ook diemet. Toepassing: boerenondergoed; Burgers zegt bij „dimet"": „Vrij zwaar katoenen weefsel voor onderkleding en tafelgoed"". De respondent van P 112 zegt dat diemet ook „Turks leer"" genoemd wordt. WNT – lemma Diemet -1911 - — DIEMET, znw. onz. Ontleend aan ital. dimito, mlat. dimitum, gr. ???????, uit twee draden bestaande, verg. ook eng. dimity.— Zekere katoenen stof, t.w. eene soort van keper met overlangsche strepen en waarvan de inslag aanmerkelijk fijner is dan de schering. - Winkeliers, doende in Sayen, Bombasynen, Diemitten, gestreepte Sergien, en andere, Handv. v. Amst. 832 a [1718]"
diep, diep, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, 1. bijvoeglijk naamwoord . diep = niet hoog; WBD diepe koej - koe met korte poten; 2. bijw. Ver weg, achteraf; De Wijs – Ze wônen zô diep in, as ge denkt degger zèt, zedder nog bij langenao nie… (16-01-1975)
dijbeen, dijbêen, zelfstandig naamwoord, dijbeen; WBD schenkel v.e. paard, ook 'dijbêen' genoemd; WBD III.1.1:168 'bil' = dij
dijk, dèèk, zelfstandig naamwoord, dèkske, dijk; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - tusse dèùn èn dèèk ('76) - tussen duin en dijk; tussen neus en lippen; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - gin laand oover den dèèk kunne kôope (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1972) - arm zijn (over de dijk = vruchtbare kleigrond over de Maas, in de polder); WBD III.3.1:396 'dijk' = heerbaan (grote, brede weg); ook 'baan' genoemd; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – Dèèk - dijk; niet alleen voor waterkeringen, ook voor enigszins verhoogde wegen
dik, dik, duk, dukkels, bijwoord, dikwijls, vaak; ook: dikkels; vergrotende trap: dikkelder, dikker; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – dik - bijwoord - dikwijls (dikker, dikkelder); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DIK bijwoord - dikwijls, vaak, Fr. souvent. Hoe dik valt da' veur? DIKKELS en DIKKES bijwoord - dikwijls, Fr. souvent. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - DUK voor dikwijls, 'twelk ook wel eens door DIK wordt uitgedrukt. Z.a. Cornelis Verhoeven:  DIK bijwoord, dikwijls; dik zat - tamelijk dikwijls. Weijnen, Dialectaltlas: Op krt. 76 zegt men in T 'dikkels', in het N echter 'dik'. A.P. de Bont: dik II bijw. 1) v. tijd.: dikwijls, vaak; 2) v. modaliteit: soms, bijgeval; WNT DIK 9) dikwijls, vaak; in dezen zin gewestelijk nog in gebruik, o.a. in Gelderland en de Kempen. WNT sub DIKMAAL en maal - Uit dik (dat op zichzelf reeds de bet. dikmaal heeft); zie zie ook diksentij, diksewèèle, dikzat, duk; 1. dik; Ge zaagt em nie dik op straot; 2. dikkelder; Ge moet ene keer dikkelder koome.- Je moet een keertje vaker komen. Mieke Stok (...)zee dè ze 's mergens wel 'ns dikkelder 'n eindje opstapte (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); De Wijs –  (bij knikkerspel) naa hedde gij gewonne, mar ikke veul dikkelder (17-08-1964); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; dikkelder of dikker - vaker; 3. dikkels; Dialectenquête 1876 - dikkels, nog dikker - dikwijls, nog vaker; Cees Robben: prakkezeere ak tóch dikkels doe; GD07 Naa zèn wérkende vrouwe hêel dikkels mevrouwe ...; 1938 - Piet Heerkens: Och blumke,/ 'k heb oe zo dikkels bekeeke… [D’n Örgel, ‘Blumke’]; 1939 - Piet Heerkens: Kender zie ik dikkels speule… [De mus, ‘Kenderpraot’]; ...en zoo gao-g-et mee de waorheid dikkels: er is geen plaats veur d'r in de herberg! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); 1940 - Naarus: ’t Is euwige sunt dè de daog zo kort zèn, en dè ’t zoo dikkels kaoi weer is… [1940]; 1949 - Piet Heerkens: Kwezels stoote d'r teere teene/ dikkels tegen dezelfde steene… [De knaorrie, ‘Van kwezels en ezels’]; 1970 (ca.) – Lechim over biljarters in het café: Ze motte dikkels smèren; 1981 – Cees Robben: We hebben dikkels zat spek op taofel… [Zilver, ‘D’n ooievaar…’]; 1984 – Opgetekend door Rolf Janssen uit het veel oudere lied ‘Onder de lindeboom’: wie kent er naa nie' Lopend Joke/ die zie duh zó dikkels op straot… [We hebben gezongen…]; 2000 (ca.) Piet van Beers: …den Èngelbewaorder èn de Romse Jeugd/ die laazeme zo dikkels asme konde./ Èn de Kattelieke Illustraasie/ ; wier nètjes ingebonde. [CuBra]; 2006 – Jo van Tilborg: Ok vur vrijbankvléés hè’k dikkels in de rij moeten staon. 2008- Tony Ansems in het lied ‘Achter in de sintelpad’: Ik hebbet dikkels in ’t wild gedaan/ Aachter in de Sintel Pad; WNT DIKWIJLS van 'dikwijl' met adverbiale -s. In oudere taal ook in den vergrotenden trap: dikwijlser. DIK 9) dikwijls, vaak (gewestelijk in Gelderland en de Kempen). Weijnen, Dialectaltlas: Op krt.76 loopt er een grens door T zuidelijk 'dikkels', noordel. 'dik'. Goem. DIKWIJLS - dikels bijwoord; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DIKKELS en DIKKES - dikwijls; Bosch dikkels - dikwijls; 4. dikker; ...hij ha al dikker 't plan gehad... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); Dialectenquête 1876 - dikkels, nog dikker - dikwijls, nog vaker; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; dikkelder of dikker - vaker; duk; dikwijls; zie dik; zo duk ons Braobaant geweld wier gedaon... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Vaonelied’ , 1932); 's meenschen daankklok dukkels luit... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Ons lievenheerentieke' , 1932); dik; dik; 1. bijvoeglijk naamwoord, verwijzend naar de omvang van iets of iemand; Henk van Rijen: dikke mik meej zuure zult - prima voor elkaar; Henk van Rijen: dikke mik - dik in orde; Frans Verbunt: ik zèè zo dik as mied - ik heb te veel gegeten; Frans Verbunt: hoe wildet hèbbe? dik, dun òf dur en duukske?; 2. bijwoord; Henk van Rijen: Tis dik aon - het is nauwe vriendschap; Frans Verbunt: dik doen èn nie hèbbe - opscheppen; Frans Verbunt: ik zèè zo dik as mied - ik heb te veel gegeten
dik zat, dikzat, bijwoord, vaak genoeg; 'k zèè der dikzat gewistA.P. de Bont: diksat, bijw. 'dikzat' - vaak genoeg, vaak, dikwijls: da he'k dikzat gezie'; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – dikzat - dikwijls genoeg
dikdouwer, dikdouwer, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.1:14 'dikdouwer' = iemand met gedrongen postuur
dikkont, dikkont, zelfstandig naamwoord, iemand met een dik achterwerk; S&S DIKKONT: Dik iemand (vooral met een flink ontwikkeld achterwerk). Possessieve samenstelling die evenals 'dikgat' voor zichzelf spreekt. A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord. vr. 'dikkont', dik iemand (vooral met een flink ontwikkeld achterwerk).
dikmook, dikmôok, zelfstandig naamwoord, scheldwoord; Elie van Schilt - Mar vur dik hadden ze ok wir unnen naom ‘Verekte dikmóók of vetkwal’ waren mar gewone benaomingen. (Uit: ‘Ge heurt et niemir, Plat Tilburgs van vroeger; CuBra ca. 2000)
dikoor, dikoor, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.2:283 'dikoor' = bof (parotitis epidemica)
dikstentijd, diksentij, bijwoord, "meestentijds, meestal; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""diksentij - meestal""; A.P. de Bont: bijw. diksentij(d), meestentijds, meestal; DeBo - den diksten tijd - meestendeels, fr. le plus souvent, presque toujours"
dikstenwijlen, diksewèèle, bijwoord, meestentijds, meestal; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DIKSTERWIJL bijwoord - meestentijds, Fr. le plus souvent; A.P. de Bont: bijw. dikstewijlen - meestentijds, meestal
diluvium, deluuvie, zelfstandig naamwoord, van een oudere generatie, iets dat of iemand die ouderwets of verouderd is; WTT 2012 - de verbastering van 'diluvium' in de betekenis 'zondvloed'. Vandaar dat Verbunt en Mandos (hieronder) deluuvie verklaren vanuit het Franse 'déluge' (zondvloed). In het Tilburgs lijkt het woord echter vooral als metafoor gebruikt om 'de oude stempel' of 'gehecht aan oude gewoonten' aan te duiden. Opmerkelijk is dat 'deluuvie' in het Tilburgs niet onzijdig is maar mannelijk. Frans Verbunt:: zondvloed (Fr. déluge); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dèsser nòg êen(e) van d'aaw deluuvie ('69) - Dat is er nog een van het oude diluvium. Variant: ik haaw menèègen òn d'aaw luuvie = aan de oude gewoonte, (het vermoede lidwoord is vervallen); zie aawluuvie
dimdammen, dimdamme, zwak werkwoord, Frans Verbunt: aarzelen
Dina, Dien, zelfstandig naamwoord, eigennaam, vrouwennaam: Dien, Dina, Dientje (verkorting van Huberdina, Geerardine, Bernardina, etc. meestal vervrouwelijkte heiligennamen); Cees Robben – Dien Verpaolen (19590815); Cees Robben – Ons Dien... (19641106); Cees Robben – Dien Dankers (19820122); Cees Robben – Ziede dè daor, Dien..!? (19840720); Cees Robben – Meude gij dè van den dokter, Dientje..? (19840817)
ding, ding, zelfstandig naamwoord, dinger, ding; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - alle ding meej vriendschap, zi goovert swèls dèttie d'aajer bè den buurman öt den nist naam (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1972); D. Boutkan: verkleinwoord: dingske (blz.53) of dingetje; dinger; meevoud dingen; Cees Robben: Wij zèn in Riel schónder dinger gewènd; Henk van Rijen: in dieje winkel hèbbe ze duuzendterhaande dinger; D. Boutkan: dinger (blz.54); GD05 dè kan twee dinger betêekene; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; dinger: wie hè die dinger daor nirgemieterd?
dinges, dinges, zelfstandig naamwoord, menstruatie; De Wijs –  (Moeder trots, de ene moeder tegen de andere) “Wè wordt ze toch grôôt, en hee ze al d’n dinges?” (de menstruatie) (04-07-1969)
dingeske-ding, dingeske-ding, zelfstandig naamwoord, koosnaam; Cees Robben – M’n dingeske-ding (19751212)
dings, dings, zelfstandig naamwoord, "onkruid; Van Delft - - In een slechte weide groeit ""veul dings"" (veel onkruid) en op een ""vuilen ekker groeit veul rugt"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)"
dinsdag, dèstag, tèstag, zelfstandig naamwoord, dinsdag; Cees Robben: as dè ons taante Toonia 'tèstag-taate-middag' komt; Cees Robben: beschient en tèstag-taatemiddeg; en destag-saate-middags; Ik was blij dèk wir ònt wèèrk kos gaon/ en dèstag smèèrges vruug. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘In et zwêet van oe aonschèèn‘); Dialectenquête 1876 - Densdaag - dinsdag; WBD III.4.4:126 'desdag' = dinsdag; Zie Pijnenburg: Etymologie v.h. oudste Nederlands; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - zie 'diessendag'; A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord.m. 'densdag' d.i. 'dijnsdag' - dinsdag. Goem. DINSDAG - zelfstandig naamwoord.m. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DESTDAG zelfstandig naamwoord.m. - Dijnsdag, Fr. mardi; ook DESTAG; tèstag; dinsdag; VR 'testag-taate-middag'; Zie: Pijnenburg - Bijdrage tot de etymologie van het oudste Nederlands, 122
dinsdagmorgen, dèstaggemeèrege, bijwoord, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: dinsdagmorgen
dinteloordspek, dinteloordspèk, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: suiker; enen bottram mee dinteloordspèk; Stadsnieuws: Enen botram meej dik booter en dinteloorspèk (101206)
Dionysius, Denies (Sint), eigennaam, de heilige Dionysius (van Parijs); WTT 2012 - De naam Denies (de s wordt al dan niet uitgesproken) is de Nederlandse variant van het Franse Saint Denis (de s wordt niet uitgesproken). In Vlaanderen en Nederland werd de heilige ook wel ‘Denijs’ genoemd. Sint Dionysius is de stadspatroon van Goirle en Tilburg, maar ook patroonheilige van de parochies Heike, Goirke, en Korvel. De R.K. Werkliedenvereniging (1896-1921) werd naar hem vernoemd, evenals het Kolveniersgilde dat in 1665 werd opgericht. Uiteraard heeft hij ook een straatnaam. De naam ‘Denijs’ was redelijk gangbaar als voornaam van jongens. Een Tilburgs gezegde luidde: ‘Sint Denijs/ Patroon van Tilburg en Parijs. 'Denijs' wordt dus niet dialectisch uitgesproken, wat wel het geval is met ‘Diejenies’, ‘Denies’. Volgens de legende stierf Dionysius in de derde eeuw de martelaarsdood als bisschop van Parijs. Hij werd onthoofd op Montmartre (Berg van de martelaar), maar nam niettemin zijn hoofd op en liep door tot de plek waar nu de kathedraal van Saint-Denis staat. Dionysius wordt daarom vaak afgebeeld zonder hoofd op de schouders maar terwijl hij het in de handen houdt. Modernere afbeeldingen zijn minder macaber en laten hem zien met twee hoofden, het afgeslagen hoofd wordt dan vaak afgebeeld op een schild. Zijn feestdag is 9 oktober.
diorama, diejooraama, zelfstandig naamwoord, onzijdig, diorama; Van Dale: van Grieks dia, doorheen, en horama, gezicht; kijkast waarin door bepaalde opstelling en belichting een perspectivisch effect wordt verkregen. In Tilburg: het diorama van wollenstoffenfabriek AaBe, ook wel 'de etalage van AaBe' genoemd. Deze levensgrote opstelling bevond zich in een etalage aan het Heuvelplein bij het busstation, en was 's avonds hel verlicht. Op den Heuvel koste vruuger in et Diejooraama zien hoe wèèrem de Lappe onder die Tilbörgse AaBee-deekes laage. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
dippeljeur, dippeljeur, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: (textiel) afnemen (deel v.h. assortiemènt)
direct, drèk, bijwoord, direct, zo meteen; Cees Robben – Doe’w-nissels-vaast... Drek-trap-trop... (19580503); Audioregistratie 1978 - En dan moes et [vlees van het geslachte varken] drèk nòr de pestoor! Die, die aat er goed van, dieje kèèrel! Die vrêet ze wèl op, hè, hè, hè… daor koste meej gin wit spèk nòr toe! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Interview met de heer De Kok (1978) – Jao, dè di hij! Hij ging meej sponze langs de deur… Hij, Jan… Jè, ik kan et ammel zo drèk meej de naom niemer noemen, hè..
dirk, dirrek, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: den dirrek - de directeur; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – drik - directeur
dissel, dissel, zelfstandig naamwoord, WBD latierboom (hangende boom die in de paardestal twee plaatsen scheidt)
disselketting, disselkètting, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) - jukriem (verbinding tussen haam en disselboom, als men met een tweespan rijdt)
dist, dist, bijwoord, "hier; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""dist - Kom is dist (kom eens hier)"""
distributie, diesterbuutie, zelfstandig naamwoord, distributie, in het bijzonder de distributie van goederen in de Tweede Wereldoorlog; - …we waoren gelaoien mee proviaand en diesterbuutiebonnekes (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
dochter, dòchter, zelfstandig naamwoord, dochter; Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek - Van êen dòchter kunde gin twee schoonzoons krèège - ongeveer: Wie het onderste uit de kan wil hebben ... (Tilburgse Taaklplastiek 128); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Bootermans waogde zen dòchter wèl, èn dè was zón kösselek paand ('77) - Botermans ... en dat was zo'n rijk bezit (aanmoediging tot iemand die aarzelt bij een beslissing); WBD III.2.2:72 'dochter' = idem; 75 'voordochter' = stiefdochter; A.P. de Bont: dòchter zelfstandig naamwoord. vr. dochter; rav. 'döchter'; 'n jong dochter - een pasgeboren meisje.
dode, dôoje, zelfstandig naamwoord, dôoj, dode, overledene; “Tweej, drie daoge stonde ze zoiets ... den dôojen in hèùs èn dan bròchte ze em wèg…jè, dè was de kèùl in!”; dôoj; doden, overledenen, meervoud van dôoje; Kees en Bart: gin dooi; Kees en Bart: bang dètter dooj bij valle; Dikkels ging et ôok oover de dooj in de buurt. Dè waare we dan gewaor gewòrre omdè de gerdèène daor dicht waare òf omdètter zon busseltje vur de deur ston. As daor witte strikskes òn zaate dan waarder en kiendje dôod. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2002); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - DOODE voor 'het lijk'; oud gebruik, reeds bij Melis Stoke. Z.a. A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord. m. 'dooie' - dode; mv.'deui' - doden; bijvoeglijk naamwoord; doods, dor; Dialectenquête 1876 - dooi bloajer - dorre bladeren; Cees Robben - ...in dè dooi vervallen huis (19600826); WBD III.3.3:322 'dooimis' = dodenmis
doebes, doebes, zelfstandig naamwoord, goedzak; Cees Robben: Jan Sòffers, diejen doebes; WBD (III.2.1:478) doebes = roepnaam van de hond; ook: zoek, zoek zoek, braaf beest, goede lobbes, loeres, doetje of joekel
doedelen, doedele, zwak werkwoord, geluidjes maken; vergelijk doedelen in doedelzak; Alleen aangetroffen bij Piet Heerkens; Den örgel die heur ik zo geere / zuut doedelen over de straot, (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘D’n örgel’, 1938); Toe draai dan en doedel mar, zieltje, [klein kind] / want zitte nie stampvol meziek? (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘D’n örgel’, 1938)
doedelzak, doedelzak, zelfstandig naamwoord, gezegde: ‘de heemel nie vur ene doedelzak aonzien’ – niet achterlijk zijn; Cees Robben – Ge denkt zeker dek den hemel vur unne doedelzak aon zie.. (19650402)
doek, doek, zelfstandig naamwoord, duukske, doek; MP gez. Waor broeke zèn, betaole gin doeke. • luier; Cees Robben – ’t zèn toch nog mar prullekes,/ pas amper uit den doek... (19551231); duukske; verkleinwoord doekje; en duukske vurt bloeje; MP, R Tegen iemand met veel noten op zijn zang: Zèg mar hoe get hèbbe wilt: dik òf dun òf dur en duukske. (koemelk gaat ook door een doek in de melkbus.); R Iemand heeft geld gewonnen; een ander merkt op dat geld niet gelukkig maakt; een derde zegt: 'k wó tòch mar dèk ze in en bescheete duukske ha; Kees en Bart: der duukskes óm draaje; Cees Robben – Hoe wilde de pap, pa.. Dun.. dik.. of dur ’n duukske.? (19860912) [Je mag zeggen hoe je het wilt hebben]; Dik, Dun ? Of dur un duukske ? (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)
doel, doel, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: schietbaan voor handboogschutters: 'den doel'; Cees Robben – ‘k Keek is in den doel... (19560714); WBD (III.3.2:226) doel of guld - vereniging van boogschutters
doen, doen, sterk werkwoord, doen - di - gedaon, "doen; Stamtijden; – de verleden tijd met ‘i’ lijkt te verdwijnen en plaats te maken voor vormen met ‘ee’; - Boutkan - doen - dee - gedaon; - Boutkan voor de verleden tijd: di - dee; - Tegenwoordige tijd - ik doe / gij doet / hij doe; - Gebiedende wijs - doe (Boutkan: gij doe, imp. doet); - A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 –  doen, ik doewet, wij doenet; Tegenwoordige tijd; - altijd vormen met korte oe; ik doe, gij doet, hij doe, wij doen, gullie doet, ze (zullie) doen; Dialectenquête 1876 - Wè doet ie doar? Ze doen der niks goeds. Cees Robben: zó ge doet, zó worde gedaon; Cees Robben: et doe hier ammòl zeer; Cees Robben: schèène doe ze wèl; Cees Robben: Wè God doe, is wel gedaon ; Tegenwoordige tijd vragend, en bij inversie van onderwerp en persoonsvorm – het onderwerp wordt vaak samengetrokken met de werkwoordsvorm; doek / doede, doede gij / doetie, doeze, doeget // doeme / doede, doede gullie / doenze, doen hullie; Jan Jaansen - ""Nou, dan doeme mee! Veuruit! Duvels dan mar!"" (ps. van Piet Heerkens - uit: De nuuwe kapelaon van Baozel; NTC 938); Cees Robben: dan doeme dè saome öt de frut; Jodocus - mar toch doeget me goed... (ps. van Jac. Stroucken; uit Toemet-hooi, 1993); Tony Ansems - Ok al doeget gin pent... (uit: 'Za'k Moete Niese Akkum Aai; van de cd Tilburgse Liekes, American Style, Vol. II; 2009); Verleden tijd; Verl. tijd van 'doen' (deed) met vocaalkrimping: di(n); ik di, ik deej / ge dit, ge deet/ hij di, hij din, hij deej/ we din, we deeje/ gullie dit, gullie deet/ ze din, ze dinne, ze deeje, ook met 'zullie'; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – wij dinnet/deejenet; dik dè; dittiet mar; din zullie dè mar; Henk van Rijen: hij dit gèère - hij deed het graag; ze zin dèsset nie din; B Al di(n) ie ôok niks; Hi wo nie doen, wà d'aander din. (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Ons volk’,  1932); De Wijs – Zinneze dè zennet dinnen? (feb. 1962); Cees Robben: Wèk ók di, zöllie din et aanders.- Wat ik ook deed, zij deden het anders. Cees Robben: ak et kós, dik et ôok: lèk alle manne din; dan dik niks; et kèènd môog nór hèùs: et dit èn et aat goed; wè didde gij vruuger?; wè didde gij vruuger vur oewe kost?; Elie van Schilt - Dan nog de processie daor alle scholen aon meedin, de heilig hart processie naor dun Heuvel. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000); Lodewijk van den Bredevoort - Op de nòrregt laag de moter van et wasmesjien, die digget niemer. Ik waar hillemaol nie nuuwsgierig naor die dingen en hoefde ok nie te weete hoe dè zôiets in mekaare zaat. Ik vond dè mar smèrrig wèèrk zon ding öt mekaare haolen om te kèèke wetter naa eigelek kepot waar, omdettie et niemer di. (ps. van Jo van Tilborg; uit: Kosset den brèùne eigelek wel trèkke?, deel 2, 2007); Lodewijk van den Bredevoort - Ze di net of ze dôof waar... (ps. van Jo van Tilborg; uit: Kosset den brèùne eigelek wel trèkke?, deel 2, 2007); Henriëtte Vunderink - Ik di meej önt groot dikteej... (uit: 'Grôot dikteej van de Tilbörgse taol', 2007); Verleden tijd vragend, en bij inversie van onderwerp en persoonsvorm – het onderwerp wordt dan samengetrokken met de werkwoordsvorm; dik, deej ik / didde gij, deede gij/ dittie, deetie/ dimme, deeje me / didde gullie, deeje jullie, deede gullie / din ze, deeje ze; Cees Robben: wè didde gij vruuger vur oewe kost?; Verleden tijd – samentrekking van werkwoordsvorm, persoonsvorm, en voornaamwoord; De Wijs – Mee dè ze zaat, disset (feb. 1962) [deed ze het]; De Wijs – Meej dè ze zaat dissùt! (17-3-1962) (15-06-1963) [deed ze het]; Lodewijk van den Bredevoort - Op de nòrregt laag de moter van et wasmesjien, die digget niemer. [deed  het] (ps. van Jo van Tilborg; uit: Kosset den brèùne eigelek wel trèkke?, deel 2, 2007); zie digget; Verleden tijd, gebruikt als een verleden toekomende tijd; Lodewijk van den Bredevoort - As der kaort gespuld wier, vroege ze wel of ik meedeej. (ps. van Jo van Tilborg; uit: Kosset den brèùne eigelek wel trèkke?, deel 2, 2007)werkwoordsvorm; - altijd: gedaon; Kubke Kladder - ...blij as 'n kend dè z'n irste kemunie gedaon hee. (Uit 't klokhuis van Brabant 1; Nieuwe Tilburgsche Courant 9 oktober 1929); Kubke Kladder - ...en bovendien ik hô m'n wordje goed gedaon, want ik zè nie op m'n mundje gevallen al zeg ik 't zelf... (Uit 't klokhuis van Brabant 1; Nieuwe Tilburgsche Courant 9 oktober 1929; Piet Heerkens - Zoo gezeed, zoo gedaon... (Uit: De gemeenteraod van Baokel; in Vertesselkes; 1941); Cees Robben: Wè God doe, is wel gedaon; Cees Robben: tis gedaon; De Wijs – Ach jonge, ik heb al gedaon veur dè gij oe broek los hèt. (23-10-1963); Cees Robben: ik hèb al gedaon vur gij oew broek los hèt; Uitdrukkingen; - et nie doen, et slèècht doen - verpieteren, wegkwijnen (van planten); R - èèrges oover doen - ergens over tobben (Hij heeter veul oover gedaon); R - oew èège doen - voor zichzelf zorgen: hij doe zen èège; MP - Tis niks gedaon - Het haalt niets uit. De Wijs – Al blaost ze nog zo hôog van de toren, ze môt èève goed veege asse gedaon hee (20-03-1968); De Wijs – Dettie aaltij zo hôôg van de tôren blaost, heettie van gin vremde, mar as ie gedaon hee, mottie èvengoed veege! (17-08-1964); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – doen - gaan, doen (ik doe mar wir es òp hùis aon); Cornelis Verhoeven:  DOEN z.a. Weijnen, Dialectaltlas: ik doe,(zonder j) krt. 68; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DOEN ... ook: bedragen, weerd zijn; WBD III.4.3:27 'het niet doen', c.q. verèèrmoejen, niet willen groeien, armetierig, niet aarden, niet tieren, wegkwijnen, voor het begrip 'niet gedijen'; dee; deed (verleden tijd van doen); D. Boutkan: (blz.76) ik/hij dee/di, gij deed/dit, wij/zij deeje/din, gullie deed/dit; deej; van doen (verleden tijd); deed; - verleden tijd van doen, naast 'di'; zie doen; di; deed, deden; D. Boutkan: di-degèj, gèj di-get; (76) ik dee/ di; zie zie verder doen; digget; samentrekking van deed het; doen; verleden tijd; 2e + 3e persoon enkelvoud; 'di' (verkorting van 'deej') + 'et' (voornaamwoord 'dat' of lidwoord 'het''); deed het (na ik, gij, hij/zij/et en gullie); Hij digget nôot nie goed; Na ik komt ook voor: 'ik dit'. (in plaats van 'digget'); Daarnaast bij ik ook: 'ik deet' en 'ik deejet'; Cees Robben: Hij digget op et list; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ik, gij, hij, göllie digget; — Het fonetisch hiaat tussen 'di' en 'et' is opgevuld door inlassing van 'g' waar eigenlijk 'j' thuishoorde (Schuurmans: Encl. pron. blz.22); A.P. de Bont: Par. 242. zie doen; dik; samentrekking van deed ik; Cees Robben – Ak bij jou te biechte moes/ Dik net zôô lief gin zonde... (19830121); din; deden; ze din òf ze niks zaage; Cees Robben – Oew ôôge din zeer van de rôôk... (19571221); Mar as ze din we ze zin, dan trapt ur nie in... Jè, as ze deeje wè ze zeeje, waar ik dik tevreeje... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); zie doen; dint; samentrekking van deden het; Cees Robben – Of ze dint overnuut (19571221); dit; samentrekking van deed het; Cees Robben – ’t Dit en ’t aat goed... (19790622); dittie; samentrekking van deed hij; Cees Robben – Rits-rats.. dittie meej z’n mis (19660429); doede; samentrekking van doe je; Cees Robben – En dan doede mar net... (19580301); doeget; samentrekking van doet het; Cees Robben – Zêêveren... dè doeget naa.. (19580315); Cees Robben – Wènteren... dè doeget nie (19580315); Cees Robben – Dooien doeget as de weergaoi.. (19580315); Cees Robben – Ik doeget vur ’n tas koffie... (19681206) [In een prent over een inzamelingsactie die in Goirle gehouden werd om een ‘moderne kraomkliniek’ in te richten in missiegebied Kongo.]; Cees Robben – En doeget mar aachtermekaar dan heddet zôô vurmekaare.. (19691219); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  ik, gij, hij, göllie digget; gij, hij, göllie doeget; 2e en 3e pers.enk. 'doe' + vn/lw 'et' + 2e pers.mv. Het fonetisch hiaat dat ontstond tussen 'doe' en 'et' is opgevuld door inlassing van 'g'. (Zie Schuurmans: Enclit. pron., blz.22); De A.P. de Bont: Paragraaf 242; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - DOEGET, vragenderwijze voor 'doet het?' Z.a. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DOEGET - samentrekking van 'doet het'; Hij doeget niet.; doek; samentrekking van doe ik; Cees Robben – Dè doek zôô mar makketijen... (19671013); Cees Robben – ’s naachts doek niks as ruure en wèène... (19780407); Cees Robben – Schèèl zien.. hik.. doek impetèts...; doesser; samentrekking doet ze er; Cees Robben – ’ksie-ze-nie... Mar zèèn doesser... (19620622); doew; van gebiedende wijs van ‘doen’ en ‘oew’= bezittelijk voornaamwoord jouw; doe je; Cees Robben – Doe’w-nissels-vaast... (19580503); gedaon; gedaan; Cees Robben –Dè hebben de klokken van Rôôme gedaon! (19550409); Cees Robben – Wie heej nog niemand kaot gedaon... (19570615); afgelopen, voorbij; Cees Robben – “Naa is ’t gedaon.” (19540925); Cees Robben – gedaon waar ’t fist (19590822) ; gedaan hebben = zijn behoefte gedaan hebben; Cees Robben – Mar assie gedaon heej mottie effegoed vèège... (19650828); Cees Robben – Jonge, waor wilde ligge... Ik heb al gedaon vur gij oew broek los hèt... (19780714) ; uitdrukking - gedaon gehad/ gedaon gekreege - ontslagen; Bij X hèbbe ze ammòl gedaon gehad/gekreege. Anoniem – 1959 – ; Nillus kon gin paf mir zegge / d'r hielp niks gin permetaosie, / Op staonde voet krig ie gedaon, / en 't errigste: 'n kaoi rikkemedaosie. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEDAAN bvw. - geeindigd, uit; 't Is met de' vent gedaan - hij is dood; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  gedaon deelw. - gedaan; hij hè gedaon gekreejge; gedoegeter; samentrekking van je doet het er; Cees Robben – gedoegeter neffe [je doet het ernaast = verkeerd] (19560707)"
doening, doening, zelfstandig naamwoord, WBD III.3.1:87 'doening' = winkel
doerak, doerak, zelfstandig naamwoord, meestal gebruikt om een ondeugend kind aan te duiden. De etymologie twijfelt echter omtrent de afleiding. WNT lemma Doerak geeft: Ontleend hetzij aan russisch doerak, domoor of aan maleis doerhaka, ongehoorzaamheid, verzet. Robben gebruikt beslist de Russische variant in een prent over een jongetje dat is blijven zitten. De prent heeft als titel ‘Stom’. Cees Robben – ...Luijen doerak... (19580719); Cees Robben – Och munne lekkere doerak... (19751212)
does, does, zelfstandig naamwoord, hond (in kindertaal); WBD (III,2.1:476) does = hond, ook 'hundje'; Cornelis Verhoeven: DOES m., oud en kinderlijk woord voor hond: doe 't doesje mèr èèje. A.P. de Bont: does zelfstandig naamwoord. m. 1) hond (kindertaal,); 2) de verbinding 'ene röwen does' wordt van een persoon gebezigd die slordig is op zijn kleren en in zijn werk.
doeskin, doeskin, zelfstandig naamwoord, stofnaam (textiel); van Engels doe [spreek uit doo], hert, & skin; letterlijk hertenhuid; wollen stof die daarop lijkt. Henk van Rijswijk - 2013 - Uitgesproken met een oe. (Schriftelijke mededeling); Henk van Rijswijk - Doeskin: een oude naam voor wollen stof van fijne strijkgarens in keperbinding geweven, afgewerkt in kaalappretuur en gebruikt voor uitgaanskleding van leger-eenheden. (Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954); J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Doeskin - Minder zware Bukskin voor uniformen e.d. in 5 sch. satijn-binding.
doffel, doffel, zelfstandig naamwoord, "goedzak; N. Daamen - handschrift 1916 - ""doffel - 't is zo'n goei doffel (goedmoedig en niet bij de hand)""; WNT DOFFELEN ww - inwikkelen, inpakken, t.w. een persoon in doeken instoppen, t.w. iemand die in bed ligt."
dokkelen, dòkkele, zwak werkwoord, dòkkele - dòkkelde - gedòkkeld, "pootjebaden; (B) duikelen; – Meej schôon weer gingeme dòkkele in de Laaj. Bij mooi weer gingen we pootje baden in de Ley. Flaneur (pseudoniem van Antoon Arts) - En weet ge, wat de schavuit had uitgevoerd? Hij was liefst gaan “dokkelen"" in het Bax-ven, en had bij Mie in den Baars een glas melk gedronken en den vos in de kooi bewonderd en de kauwen op het dak. (Uit: Zonder opschrift; Nieuwe Tilburgsche Courant zaterdag 16 april 1904); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""dokkelen - met de bloote voeten door het water loopen""; Kees en Bart: 'as 't blank stao moete dokkelen'; Piet Heerkens –; STERKE VROUW; Ziede gij daor dè weuwke gaon?; Ze hee d'r witte klumpkes aon. Ze staawt nog stevig deur de sneuw; al is z'al ruim 'n halve euw. D'r muts is sneuw, d'ren rok is roet; d'ren maantel, jao, die stao se goed. Ze dokkelt nog zo dapper deur; 't is nog 'n kraachtig wijfken, heur!; Uit: De Mus, Piet Heerkens; Tilburg 1939; Cees Robben – Enkel kender in de Laai/ Dokkelen wè in d’n braai (19570704); Cees Robben – Ik zèè mee m’n mokkel in de Laai wiste dokkele... (19850607); Cees Robben – Gaode zwemme, Naris... / Zwemme... / Ik kan nog mar aamperkes dokkele... (19610630); Henk van Rijen: dur et slèèk dòkkele - door de modder lopen; Pierre van Beek: dokkelen, verband met 'dokkeren'? Klanknabootsing?; Elie van Schilt - Bekaant tegen Lòòn op Zaand lagen de plakken, ok wel genoemde ut Lons Laaike, ut waren verschillende plaassen, rondom groeide er haai, daor gingen we 's zomers ok wel dokkelen, zwemmen konde er nie, ut was te ondiep. (Uit: ‘Tilburg waor zen oe bossen’; CuBra ca. 2000); Ed Schilders – Tilburg aan de Ley (Het lied van Peerke Donders; uit de Tilburgse Revue 'Gloria Historia', 2009): Ja, ik heb in Suriname heel m’n leven hard gewerkt; Tussen lepra en melaatsheid, tussen ziekenhuis en kerk; Het was uit naastenliefde, en het was een hels karwei; En ik droomde écht waar élke nacht… van Tilburg aan de Ley. Bij het laatste zonlicht las ik vaak een stuk uit mijn brevier; Of ik bad een rozenhoedje in mijn boot op de rivier; Dan stroomde traag de Coppename links en rechts voorbij; En dan dacht ik bij m’n eige: Kijk, ’t water van de Ley. Ik zag ziekte, dood, dag in dag uit, ellende, slavernij; En dan smeekte ik ‘Wi Tata’ - Onze Vader, maak ze vrij; Wat zou ik dan nog treuren om mijn schaapjes op de hei; Maar ik wou nog één keer dokkelen in’t water van de Ley!; Refrein; Dit maakt me blij! – Dokkele in de Ley!; Dit maakt me vrij! – Dokkele in de Ley!; Nee, ik ben nooit meer teruggekeerd, ik had het veels te druk; Met verzorgen van melaatsen, en hun vleugje klein geluk. Ik kan niet t’rug en daarom maakt dit water mij zo blij; Dat ik hier nu kan staan dokkele in’t water van de Ley. Dialectenquête 1876 - Hij dokkelt in de Laai - baadt in de Lei; Stadsnieuws: In de vekaasie fietsteme nòr Esbeek om te gòn dòkkele in de Flaos. (151210) - In de vakantie fietsten we naar Esbeek om te gaan pootjebaden in de Flaas. Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – dokkele - pootje baden; A.P. de Bont: zw. ww. intr. I gezegd v. geluid door stoten op straatstenen; II. teuten,'kloten', niet vooruit kunnen. Jager DOKKELEN - dokken - beide heeft Kil. voor duikelen, duiken: zie ook Ten Kate II 172. In De Jagers citaat betekent 'dockelende' bukkende of duikende. Cornelis Verhoeven:  DOKKELEN onov. ww. - wat onhandig en onzeker lopen, gezegd van kinderen en van mensen die zich over een slechte weg, bv. door de modder te voet voortbewegen. Ook: pootjebaden. De Bo DONKELEN = duiken; De Jager - wdb. Frequentatieven - DOKKELEN - dokken: Beiden heeft Kiliaan voor 'duikelen, duiken'. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - DOKKELE- pootjebaden (midden v. nbrab.) Mogelijk iterativum bij 17e-eeuws dokken 'duiken' (of 'doen duiken'?); WBD III.1.2:160 'dokkelen' = waden; WBD III.1.2:161 'dokkele' = pootjebaden; WBD III.4.4:185 'dokkelplaats' = doorwaadbare plaats"
dokkeltje, dòkkeltje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Frans Verbunt: klein meisje; WTT - 2017 waarschijnlijk gezien de wijze waarop kleine kinderen enigszins waggelend lopen
dokmaardoor, dòkmardeur, zelfstandig naamwoord, Buuk - donateur van de carnavalsstichting Tilburg
dokter, dòkter, zelfstandig naamwoord, dokter; MP gez. Waor den bakker zit, hoeft den dòkter nie te zitte. MP gez. Oewe gang is ginnen dòktersgang.(= geen kostbare onderneming; = behoeft geen haast); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den dòkter = dr. Schuerman (blz. 71); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den dòctòr = P.C. de Brouwer (blz. 29)
dol, dòl, bijvoeglijk naamwoord, dol; Henk van Rijen: dòlle kôop - 'koopje'; WBD III.1.4:230 'dol' = razend van woede; WNT DOLLEKOOP - koop tegen spotprijs, spotkoopje
dol, dölleke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, döllekes, dölleke, dölleke; verkleinwoord van dol; lief meisje; GG dè klèèn dölleke van onze Toon; döllekes; meervoud van dol; Henk van Rijen: denneappels; WvM 'de d van de dullekes by os op den deel'
dolderij, dòlderij, zelfstandig naamwoord, moeilijkheden; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - èèrges meej in de dòlderij koome (D'16) in moeilijkheden komen
dolen, doole, zwak werkwoord, doole - dolde - gedold, dolen; ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij dolt
dols, dòls, zelfstandig naamwoord, meervoud, moeilijkheden, trubbels; Meej den dieje hèmme veul dòls gehad. Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - èèrges veul dol(s) meej hèbbe ('87); WBD III.1.4:358 'dols' = moeite; 383 'dols' = drukte; 'dol' als in Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  + genitief-s (partit.)?; Hees - dol 'moeite, last' (I:43); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - 'veel of grooten dol met iets hebben' voor 'veel moeite'; z.a. Weijnen, Dialectaltlas: blz.165: dols komt voor naast 'laast'; 'geneuk' = synoniem, (krt.95); A.P. de Bont: dóla'si zelfstandig naamwoord.vr.'dollatie' - drukte, herrie, beweging. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DOL zelfstandig naamwoord. m., zonder meerv. - last, moeite, leed, beslommeringen; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; 'dols' - moeilijkheden; WNT DOL (V) Thans boven den Moerdijk niet meer gewoon: 1) last, moeite; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - DOL (I) - moeite, last
dom, dom, zelfstandig naamwoord, naaf (nevenvorm van 'duim'); WBD 'dóm' - naaf (II:2764); WBD III.1.4:33 'dom' = idem; WNT DOM (II) - doem -, zelfstandig naamwoord. bijvorm van 'duim' - Naaf
Dominicus, Domien, eigennaam, van Dominicus; Cees Robben – “Oew slekbord rammelt...” riep Domien (19600722); Cees Robben – Moete dè zien, Domien... (19840302)
donderdag, donderdaag, zelfstandig naamwoord, donderdag; Dialectenquête 1876 - Donderdaag
donderjagen, donderjaoge, zwak werkwoord, dónderjaoge - dónderjaogde - gedónderjaogd, herrie maken, vervelend doen; Zèn de kènder wir ònt donderjaoge!; WBD III.1.4:401 'donderjagen' = zich vervelen; 410 'donderjagen' = vervelen; A.P. de Bont: dóndarja.ge^n) zw.ww.intr. - donderjagen, razen, tieren, leven en rumoer maken. WNT DONDERJAGEN - het iemand lastig maken, zaniken, zeuren,vervelend zijn.
donderleider, donderleider, zelfstandig naamwoord, bliksemafleider; WBD (III.2.1:65) donderleider - bliksemafleider
Dongeseweg, Dongesewèg, toponiem, Aan de Dongenseweg was jarenlang een woonwagenkamp gesitueerd; Cees Robben – Op den Dongeseweg... bij de minsten van al (...) Bij het woonwagenkamp (19600102)
donker, donkere, donkerte, zelfstandig naamwoord, 1. zelfstandig naamwoord: de duisternis, de avond, het donker; Cees Robben: Vur den dónkere teus!; Henk van Rijen: 'Ge wit dè ge vur den donkerte töös mot zèèn, war?'; Henk van Rijen: 'Wè zit te daor tòch òmmol in den donkerte?' Wat zit je daar in het donker; Cees Robben – As hier elken hellige z’n lichtje heej... zit ons Lief-Vrouwke in d’n donkere... (19661202) [Iedereen heeft het zijne gehad, maar degene die daarvoor heeft gezorgd staat met lege handen; daarmee wordt een gevoel van miskenning uitgedrukt]; GD94 Ik kwaam in den donkere wir tèùs; Frans Verbunt: ik zie in den donkere nèt zo goed as zonder licht; …dè deeje fetsoenleke jongens en mèskes nie, die waare vur den donkerte tèùs. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Piet van Beers – ‘Gin strôom’: dan zitte we ammòl tegelèèk/ in den donkere meej z'n alle. (Spoeje doemmeniemer; 2009); A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord.m. 'donkere' - duisternis:'veur den donkeren thous zen'; Goem. in den dungkere; vé den dungkere; van den dungkere. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DONKERE zelfstandig naamwoord.m. - het donker, de duisternis; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – 'donker' zelfstandig naamwoord donker: vur d'n donkere thuis!; Frans Verbunt: het invallen van de duisternis; WNT DONKERTE - l) duisternis, 2) donkere plek, plaats; 2. werkwoord, zwak; donker worden; 't Begon stillekes aon te donkeren. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)
donker, donker, bijvoeglijk naamwoord, donker; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - zó dónker as et bakkes van de hèl ('31); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Onze Lieve Vrouw stao int dónker ('73) -men zit er krap bij; WBD III.2.3:190 'donker brood' = zemelenbrood; WBD III.4.4:2 'donkere maan' = nieuwe maan; WBD III.4.4:16 'donker'= bewolkt; WBD III.4.4:238 'donker worden' = schemeren
donkeren, donkere, zwak werkwoord, WBD III.4.4:238 'donkeren' = schemeren
dood, dood, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.2:194 'mee de dood in zijn ogen lopen' = wegkwijnen;
dood, dôod, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, dood; gez. Ge gaot nie dôod vurdè ge en kèèr zaand óp hèt. Je sterft niet voor je tijd. Kees en Bart: 'dodsveraachting'; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – et kiendje was dôod vurdèsset kósse dôope; gez. om de dôoje dôod nie - beslist niet; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - as ge dôod gaot, gaode int paopeköltje (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1968) - kinderplagerij; Frans Verbunt: dôod is nie èèrg, mar ge mot zo verrèkkes lang stilligge; Frans Verbunt: zörgt dègge nie dôod zèèt vurdègge dôodgaot; WBD III.1.2:219 'dood' = verkleumd; WBD III.1.1:256 'dood' = gevoelloos; ook 'doof'; WBD III.2.3:266 'dood' = verschaald (bier); GD08 Och val dôod, meens, lèèfde gij nòg!
doodbidder, dodsbidder, dôodsbidder, zelfstandig naamwoord, "doodbidder, aanspreker; LDM: Voor de tijd dat de stichting ""Rooms leven"" de begrafenissen regelde, werd dit particulier door de ""doodbidders"" verzorgd. Deze hadden voor hun raam een bordje, waarop behalve hun naam ook te lezen stond: ""Aanspreker en lijkbezorger"". Nu was het geen zeldzaamheid, dat voor de woning van een ernstige zieke, waarvan een spoedig einde verwacht kon worden, een of soms méér van deze mannen in de buurt bleven rondwandelen om zodra de zieke de laatste adem had uitgeblazen, direct hunne diensten te kunnen aanbieden. Hier werd dan het spreekwoord: ""De een zijn dood is de ander zijn brood"" tot een waar woord gemaakt. Het is natuurlijk wel te begrijpen, dat wanneer dat op en neer kuieren door de naastbestaanden van de zieltogende werd opgemerkt, dit bij hen een minder prettige indruk maakte. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 2 ‘Doden-cultus van eertijds’; NTC – 16-11-1950); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Jao, ge hòd van die dôod, ge hòd van die dôodsbidders hadde, die kwaame dan. Want vruuger, vruuger hadde op veul plòtse as de meense enen dôojen in hèùs hadde, dan wier der zon wèpke bèùte gezèt, en paor stêene teege mekaaren aon èn daor zon palmtèkske tusse, en boske strôoj…”; Hij is dodsbidder, mar ut is ok unne echte dooije diender ook! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Henk van Rijen: doodbidder, aanzegger v.e. sterfgeval, aanspreker; Soms kwaam enen dodsbidder langs om òn te zègge hoeneer de begròffenis waar. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2002)"
doodgemoedereerd, dôodgemoederêerd, bijwoord, doodgemoedereerd, zonder blikken of blozen, alsof het niks is; Meej ene gestripten bòrsròk aon/ aachter enen bol aonjaoge/ èn daor nòg dôodgemoedereerd intree vur dörve vraoge... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Van den aandere kaant bekeeke‘); Cees Robben – Hij zeej dôôdgemoedereerd dek unne interessaante meens zèèè... (19591107); Cees Robben – [dirigent tegen koorzanger:] Fortissimo, dè wil naa krek nog nie zegge degge dôôdgemoedereerd gewoon moet gaon staon te kwèèke. (datum onbekend)
doodmaken, dôodmaoke, zwak werkwoord, doodmaken; D. Boutkan: (blz. 33) dôodmaoke (geen klinker-verkorting)
doodmoe, dôodmuug, bijvoeglijk naamwoord, doodmoe; Kees en Bart: dôodmuug; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DOODMUUG - doodmoede
doods, dods, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, doods
doodsbang, dodsbang, bijvoeglijk naamwoord, doodsbang; D. Boutkan: (blz.35) dodsbang
doodsbeeldje, dodsbildeke, dodsprèntje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "doodsprentje, bidprentje; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""doodsbildeke (doodsprentje)""; Frans Verbunt: 'dodsprèntje': hij liegt as en dodsprèntje; WBD (III.3.3:332.) dodsbildeke, dodsprèntje - doodsprentje"
doodskist, dodskiest, zelfstandig naamwoord, doodskist; WBD (III.3.3:325) dodskiest = doodskist
doodskop, dodskòp, zelfstandig naamwoord, mannelijk, doodshoofd (onzijdig); Cees Robben – D’n dôôdskop (19590912); Interview Jolen - 1978 - “…zon ding, zon bôomstammeke, zo dik…zo dik èn dan die èn daor stond de…latje, dikke latjes teegenaon, war, meej en kröske derop òf de êen òf de aandere òf en dodskòp!” (transcriptie Hans Hessels, 2013) [bedoeld is: een wèpke, ofwel busselke]
doodstil, dodstil, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, doodstil; R.J. 'doodstil'
doof, dôof, bijvoeglijk naamwoord, ? doof, dove; van gehoor; Cees Robben – [Moeder roept kind:] Gonneke.. Gon.. Gonda... heurde-me-nie dôôve kwartel... (19680621)  - Robben heeft bewust de naam Gonda gebruikt: de heilige Aldegonda van Maubeuge gold voornamelijk als geneesheilige tegen kanker maar zij werd ook aangeroepen ter genezing of voorkoming van doofheid. (Jo Claes e.a., Geneesheiligen in de Lage landen; 2005.); Frans Verbunt: ne meens mót veul ònheure assie nie dôof is; Hij wier òn baaj de kaante wèl wè dôof. (Henriëtte Vunderink, Vergeefse mankemènte, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); ? gevoelloos; verdoofd; Cees Robben – M’n been is dôôf... (19680419); Cees Robben – [zieke vrouw:] Dokter, m’n haand is wir dôôf (19831216); WBD III.1.1:256 'doof' = gevoelooos; ook 'doof'; • WBD III.4.4:2 'dove maan' = nieuwe maan, ook: 'donkere maan'
dooier, dôojer, dojer, zelfstandig naamwoord, dooier; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – dè maoke ze meej den dôojer van en aaj; dojer; WBD dooier
doop, dôop, zelfstandig naamwoord, doop, doopsel; voltrekking van het eerste sacrament bij rooms-katholieken; Cees Robben – Maag ik ôôk meej naor den dôôp zuster... (19690530)
doopkleed, dopklêed, zelfstandig naamwoord, doopkleed; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 –  dópklêed; WBD (III.3.3:279) dopkleeke = doopkleed
doopsel, dopsel, zelfstandig naamwoord, doopsel; Cees Robben: van et dópsel tòt den dôod; WBD (III.3.3:279) dopsel = doopsel
doopvont, dopvont, zelfstandig naamwoord, "doopvont; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 –  dópvónt; WBD (III.3.3:60) dopvont = doopvont; D. Boutkan: dopvont; WBD III.3.3:60 dopvont, dopvontkepèl; WTT 2012 - Ook onzijdig gebruikt: Elie van Schilt - In de kerk aongekomen bij ut dopvont, daor wier oe kupke onder al die lappen uytgefrut en mee un "" Ik dóóp oe in de naom van de vadder en de zoon en ok nog dun heilige geest""... (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000)"
door, deur, dur, bijwoord, voorzetsel, "door; Dur de drukte kósseme der nie deur. Tis zis uur deur - Het is over zessen, (zie Hft: door); ""Gao liever naor bed, want et is al lang negen uur deur!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); D. Boutkan: (blz. 41-42) durlôope - lopt is en bietje deur; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  de burries van de kreugel bèùge deur ónder et gewicht; D. Boutkan: (blz. 41) 'deur/ dur' als ww-deel; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - DEUR in stede van 'door'; reeds bij Kiliaan; geene verbastering, doch zelfs ouder dan 'door'. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DEUR vz + bijwoord - door, fr. par, à travers de, enz.: er doorheen; voort, weg, voorbij: Hij is al meer as en uur deur. De(n) kwa(d)e deur zijn.; dur; door; dur de week; Cees Robben: alles leej dur mekaare"
door kordons, durke-durke-dons, de betekenis is niet duidelijk; mogelijk deel van een aftelrijm van kinderen; Cees Robben – De kender hebben ginne rust (...) en moeten deurke-deurke-dons (19650507)
doorbijten, durbèète, zwak werkwoord, "doorbijten; Pierre van Beek – Wanneer iemand ""z'n geld aon z'n hart gewaasen is"" zijn we niet ver meer van de vrek uit de buurt en men kan er vast van op aan, dat zo iemand wel ""'n halfke kan durbèten (doorbijten) al was 't dè-t-ie van awerdom op z'n taandvlees liep"". Men heeft nu eenmaal van die ""vuil meense"" - zelfs in Tilburg. Het woord vuil heeft hier niet de betekenis van smerig maar van gierig. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950)"
doorbladeren, durblaojere, zwak werkwoord, doorbladeren; Henk van Rijen: ge mot dees buukske mar is durblaojere
doorbraak, durbraok, zelfstandig naamwoord, doorbraak; Kees en Bart: 'durbraok'
doordat, durdè, voegwoord, doordat; Kees en Bart: durdè
doordeweeks, durdeweeks, bijvoeglijk naamwoord, doordeweeks; WBD III.5.1:214 'doordeweekse dag', 'werkendag, werkdag' - werkdag; WBD III.1.3:3 'doordeweekse kleren' = doordeweekse kleren; WBD III.1.3:4 'doordeweeks pak' = doordeweekse kleren
doordoen, durdoen, sterk werkwoord, R opschieten, verder gaan met iets; R Allee, doe es deur!; Frans Verbunt: doorwerken; durdoen - di deur - durgedaon; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DEURDOEN - door een stramijn, eene zift, teems of zoo iets duwenVerkwisten, doorbrengen; doorschrappen; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; durdoen - doordoen (bijv. 'van 't aaw int nuuw'); Bosch durdoen - door een zeef draaien
doordouwer, durdouwer, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: doorzetter; GD08 die durdouwerkes, rollaaters hiete ze gelêûf ik
doordraaien, durdraaje, zwak werkwoord, durdraaje - draajde deur - durgedraajd, doordraaien; WBD worstvlees en -vet kleinmaken, ook genoemd 'dur de meule draaje'
doordreinen, durdrèène, zwak werkwoord, Frans Verbunt: aanhoudend zeuren
doordrijven, durdrèèver, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: doordrijver; WBD III.1.4:328 'doordrijver' = dwingen
doorduwen, durdouwe, zwak werkwoord, durdouwe - douwde deur - durgedouwd, doorduwen, doordrukken (ook fig.); WBD III.1.4:50 'doorduwen' = aandringen
doorgaan, durgaon, sterk werkwoord, durgaon - ging/góng deur - durgegaon, doorgaan; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DEURGAAN - weggaan, vertrekken, heengaan; voorbijgaan; met kracht en spoed gaan.
doorgaans, durgòns, bijwoord, doorgaans
doorheen, durheene, bijwoord, Henk van Rijen: doorheen
doorjager, durjaoger, zelfstandig naamwoord, Cees Robben – Van kends-af-aon unne durjaoger... (1561020); Frans Verbunt: snelle eter; Stadsnieuws: Fèène kòst beschiet er bij hum nie aon, tis ene èchten durjaoger / schròkker (100210)
doorlaatbaar, durlaotbaor, bijvoeglijk naamwoord, doorlaatbaar; D. Boutkan: (blz. 34) 'durlaodbaor'
doorlopen, durlôope, sterk werkwoord, durlôope - liep deur - durgeloope, doorlopen; Cees Robben: òf ie durlópt blèèft de vraog; Henk van Rijen: ze riepe 'durlôope' èn ek krêeg nen douw; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DEURLOOPEN - heenloopen, wegloopen; voorbijloopen; verder loopen
doorlopend, durlôopend, bijwoord, continu, onophoudelijk; Henk van Rijen: ze is durloopend op sjanternèl - ze is voortdurend op stap; WBD III.4.4:73 'doorlopend zeiken'= aanhoudend regenen
doorn, doore, zelfstandig naamwoord, dorens; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – die rôoze hèbbe lange doores; D. Boutkan: die rôozen èbbe lange dôorens
doornvink, doorevink, zelfstandig naamwoord, "groenvink, Chloris chloris (?); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""doorevink - groene vink""; WBD III.4.1:131 'doornvink' - groenling"
doorpinner, durpinner, zelfstandig naamwoord, doorschieter; WBD I:1477 'durpinner' - doorschieter (aardappelplant die na een periode van stilstand weer doorgroeit en veel kleinblijvende aardappels voortbrengt)
doorschokken, durschòkke, zwak werkwoord, doorschokken; WBD 'dörschòkke' (II:1013) - doorschokken: de kam vastzetten; ook: 'dörschudde' genoemd
doorschudden, durschudde, zwak werkwoord, doorschudden; WBD 'dörschudde' (II:1013) - doorschudden: de kam vastzetten; ook: 'dörschòkke' genoemd
doorslaan, durslaon, sterk werkwoord, doorslaan, het klieven van een geslacht rund; durslaon - sloeg deur - durgeslaon/durgeslaoge; Audio-opname 1978 – “Dan sneede gij zak zègge van aachtere, boove de koej wier dè durgeslaon, zak zègge, dè kontwèèrek zogezeej, dòr aachter witte wèl, èn dan, jè, dan moeste diejen ènteldèèrem deröt haole èn dan lòsmaoken èn doen èn dan viel er hil dieje pèns, die viel in êene keer in diejen bak neer!” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013); WBD bewerken van deeg op de werktafel; WBD durslaon (II:1038) - doorslaan: inschieten v.d. weefspoel; ook: slaon, inslaon, inschiete, schiete of gôoje
doorslag, durslag, zelfstandig naamwoord, vergiet; WBD (III.2.1:172) 'doorslag', temst = vergiet
doorslepen, durslèèpe, sterk werkwoord, er doorheen halen, voor de gek houden; Zôo spraak ik vleeje week twee heere/ èn die sleepe der mèn wè deur/ meej men plat Tilburgs tòltjè... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Òn den aandere kaant‘)
doorsnijden, dursnije, sterk werkwoord, doorsnijden; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - de peeperkoek óp tòffel lèggen èn dan dursnije (Kn'50) - gemeenschappelijk bezit verdelen
doorspelen, durspeule, zwak werkwoord, doorspelen, d.w.z. kaart spelen in de nacht van oud- op nieuwjaar - ook: 'van taauw int nuuw speule'; Dan ginge ze durspeule. Vant aauw int nuuw. Jookere. Òf rikke. Dè gong er soms gròf aon toen, meese. Sewèèle wèl vur ene stöver de kaort. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
doorstaan, durstaon, sterk werkwoord, doorstaan; WBD deurstaon (m.b.t. een paard) - beervoetig zijn (een bepaalde afwijking in de beenstand hebbend), ook genoemd 'bèèrvoeteg'; WBD III.1.4:261 'doorstaan' = lijden
doorzakken, durzakke, zwak werkwoord, durzakke - zakte deur - durgezakt, doorzakken; voortgaan met drinken; WBD inzakken (van brood, doordat de deegpunten niet over elkaar vallen)
doos, dôos, zelfstandig naamwoord, duske, "doos; (fig.) onnozel vrouwspersoon, doetje; wè zèède tòch en dôos! - Wat ben je toch een doetje. Cees Robben: Hèdde dè tòch onderaand deur, dôos dè ge zèèt!; gez. PPierre van Beek: (Van een vrouw die gevallen was met een doos als bagage): èn daor laag ze dan: dêen dôos nèffe daander. N. Daamen - Handschrift 1916 – ""dôos - 't is zo mar een dôos (meisje zonder energie)""; WBD III.1.4:34 'doos' = domme vrouw; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – 'dòòs' - doos, gans; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DOOS (scherpl. o), verklw. doozeke(n), dooske(n), Kemp. döske(n), zelfstandig naamwoord.v. Wijf. Wordt niet enkel verbonden met 'oud': 'n oû doos, maar ook met gierig, lui, smèrig en vuil; Bosch doos - doos, domme vrouw, onnozele vrouw; WNT DOOS - weinig bij de hand, onnoozel vrouwspersoon die gemakkelijk is beet te nemen.; duske; van dôos; • doosje; Cees Robben – Hier hedde ’n duske (19650528); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Piet Stamp jè, meej zen duske luusiefèrs òn de Hema…die zeej aatij ”sènte dooze, sènte dooze” mar der zaat niks in èn die gaaf ie dan, verkòcht ie vur ene sènt, hè…” (transcriptie Hans Hessels 2014); • onnozel vrouwtje, doetje; Henk van Rijen: hèdde nie en duske blinksmèèr?; D. Boutkan: (blz. 29) combinatie van kwalitatieve (o- u) en kwantitatieve (ô - u) mutatie: dôos-duske."
dop, dòp, zelfstandig naamwoord, döpke, dop; WBD dòppen òn de speene hèbbe - (v.e. merrie) afscheiding geven uit de tepels als bewijs van zwangerschap, ook genoemd 'behaawe zèèn' of (Hasselt) 'ònt èùre zèèn'; döpke; verkleinwoord; dopje; V – Aftelrijmpje! öpke döpke booterstöpke, öpke döpke dons; verkleinwoord van 'dòp', met umlaut
dopen, dôope, zwak werkwoord, dopen; Boutkan - doope - dópte - gedópt - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij dópt; R.J. Thèske hèk em laote dôope; figuurlijk gebruik van ‘het doopsel’, het sacrament van de doop waarbij de pasgeborene wordt begoten met water; vandaar: verdunnen met water; Cees Robben – En de miste kasteleins zen nog  ’t biste rôôms ôôk... Ze dôôpen d’ren snevel nog aaltij aauwverwets... (19831007) [water bij de jenever doen]; Cees Robben – [Over slappe koffie:] Meej ’t volgende zetsel kunde vort dôôpen... (19621116); Dialectenquête 1876 - doapen - doopen; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 –  et kiendje was dôod vurdèset kósse dôope; Henk van Rijen: meej et vòlgende zètsel kunde vort dôope (gezegd als er slappe koffie geschonken wordt); D. Boutkan: dôope, dôopklêed, dopvont; dopt(e); doopt(e); tegenwoordige tijd / verleden tijd sing. van 'dôope', met vocaalkrimping
dorp, dörp, zelfstandig naamwoord, dorp; Den Haajkaant is gin dörp mir. MP gez. On et dörp de praacht, mar hier de maacht. (Gez.van Goirkenaren: het geld was op 't Goirke te vinden); Cees Robben: et dörp dè spraak van en wónder; Dialectenquête 1876 - durp - dorp (vgl. de spelling 'putjes' voor 'pötjes'); durpsplèèn; gez. et kan beeter van de stad as van et dörp (wegens het vermogen); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - òn et dörp de praacht, mar hier de maacht (Ps) - Het geld was op 't Goirke te vinden.('Het dorp' het Goirke, een deel van Tilburg); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - der gebeurt in en stad meer as in zeuve dörpe (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1970)- waar veel mensen wonen, kan veel gebeuren; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DORP (uitspr. dörrep) zelfstandig naamwoord.o., Fr. village - dorp; heeft ook de bepaalde beteekenis van 'dorpskom', het gedeelte v.e. dorp dat rond de kerk ligt en gewoonlijk het meest bebouwd is. WBD III.3.1:317 'dorp' = dorpskom, centrum v.h. dorp, ook 'kom'
dorpel, dörpel, dölleper, dölper, zelfstandig naamwoord, "dorpel, drempel; MP gez. Et klinkt nèt òf dègge meej en klapmuts óp enen houteren dörpel slaot. Dialectenquête 1876 - dörpel (ö van 'Mörder), sleepend: dörrepel; Henk van Rijen: 'dörrepel, dölper'; B dörpel; WBD (III.2.1:41) dorpel - vensterbank buiten; WBD (III.2.1:42) vensterdorpel - vensterdorpel; WBD (III.2.1:65) dorpel = drempel; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - dorpel, durpel, delper - drempel ( = deur + paal); Weijnen, Dialectaltlas: dörpel (blz.18, 74); A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord.m. - dorpel, drempel; WNT DORPEL, in de schrijftaal is 'drempel' meer gewoon...; als dölleper; De verwisseling van de R en de L (methatesis) komt vaker voor in het Tilburgs; zie: Van Delft - Een dorpel noemt hij een ""dulleper""; een orgel een ""ulleger""; zelfs hoort men de wijk Korvel ooit ""Kullever"" noemen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929); Cornelis Verhoeven:  DORPEL (dörpel, maar dikwijls ook: dölleper) m. drempel: go mèr op den dölleper zitte; hij komt hier nie over den dölleper. (Samen met dam een woord dat geladen is met territoriale instincten.); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - dorpel, durpel, delper - drempel ( = deur + paal); Henk van Rijen: 'dörrepel, dölper'; - L – Wordt met R verwisseld, en omgekeerd. Zulker (zurkel), flamboeës (framboos), kellever (kervel), hallever (armvol), enz. (Schuermans, Algemeen Vlaamsch Idioticon, 1865-1870); dölper; Henk van Rijen: dorpel, drempel; ook: 'dörrepel'; - Met metathesis uit 'dörpel'; Van Delft - Een dorpel noemt hij een ""dulleper""; een orgel een ""ulleger""; zelfs hoort men de wijk Korvel ooit ""Kullever"" noemen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929); Cees Robben – Swels d’n ölleger spulde/ stölperdenie over den dölleper van de Kölleverse kerk.. (19651015)"
dorsen, dòrse, zwak werkwoord, dorsen; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  dòrse, hij dòrst, hij dòrste, hij heej gedòrst (sic); B dòrse - dòrste - gedòrse; A.P. de Bont: dòrse(n) ww (verl. tijd 'dòrste', verl. deelw. 'gedòrse(n)' en zeldzamer; 'gedòrst' tr. - dorsen; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; 'dorse' - dorsen; deelw.: gedorse
dorst, dòrst, zelfstandig naamwoord, dorst; Frans Verbunt: et zèn bedörve kiendjes die van drinke dòrst krèège(ook Stadsnieuws: 120706)
double face, double face, zelfstandig naamwoord, mannelijk - stofnaam (textiel); double face; Henk van Rijswijk - 2013 - Ik ken de uitspraak alleen in de Engelse versie. (Schriftelijke mededeling); Henk van Rijswijk - Double face: de naam geeft aan dat de stof een dubbel uiterlijk heeft. Men noemt dat ook wel reversible. Een reversible-coat is een jas die aan twee zijden gedragen kan worden. Het is een dubbelweefsel waarbij de twee zijden gewoonlijk door bindkettingdraden met elkaar verbonden zijn. De bovenzijde heeft meestal een andere structuur en kleursamenstelling dan de onderzijde. Het onderweefsel is vaak geruit. Toepassing winterjassen. (Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954); J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Double-face. Weefsel met verschillend gekleurde of bedrukte zijden, b.v. dekens. WNT – lemma Doubleface – 2001 - znw. m., mv. -s. Uit fr. double-face (T.L.F.); zoo ook du. doubleface; vgl. eng. double-face (1966). Ook nog wel los geschreven, of met een koppelteeken. ? (Text.) Dubbel geweven stof met aan de twee zijden verschillende patronen of verschillende kleuren. Double face, kaardgaren wollen stof, dubbel geweven met verschillend patroon in onder- en boven weefsel, meestal gemêleerd boven, geruit onder, V. HOYTEMA, Garen 176 [1917]. Dubbelweefsels. Hieronder verstaat men weefsels, die uit minstens twee ketting- en twee inslagstelsels bestaan en als het ware twee weefsels vormen, die boven elkaar liggen en van verschillende kleur en/of kwaliteit kunnen zijn (double face), V. PAASSEN en RUYGROK, Textielwaren 206 [1965].
douwderiedouwtje, douwderiedouwke, zelfstandig naamwoord, alleen aangetroffen bij Piet Heerkens; deuntje, melodietje; en zong z'n douwderidouwke:  (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Aaw Tilburg’, 1938)
doven, dôove, zwak werkwoord, "Henk van Rijen: doven; WBD III.3.3:115 'doven' = idem (kaarsen); zelfstandig naamwoord; dove; Pierre van Beek – ""Hier zie ik oe, zeej den blende!"" en ""Naauw heur ik oe, zeej den dove!"" kan iemand wel eens ten antwoord krijgen als hij ""goed uit den hoek komt"" of de spijker op de kop slaat. (Tilburgse taalplastiek 6 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 11 maart 1950); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den dôove = (Jan Kortenray jr.) (blz. 50)"
draad, draod, dròjke, zelfstandig naamwoord, draad; Cees Robben - ...de vêêring van d’n draod... (19560630); WBD prikkeldraod, prikdraod, pikkeldraod - prikkeldraad; R.J. 'ik knupte de draoier'; - Er was geen goeie draad mee te spinnen. - Hij was onhandelbaar, er was niets mee aan te vangen. (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’); Interview Hermans - 1978 - “…want affèktgaores op zichzèllef die zijn van ketoen mar ge hèt ok veel die gevèrfd zèèn dèt wol is, war…..want ene wollen draod kunne ze nie zo dun maoke as ene gewoone hillen dunne zijen draod òfwèl ene ketoenen draod..” (transcriptie Hans Hessels, 2013); WBD kèttingdraod (II:989) - kettingdraad; WBD lèngdraod (II:1012) - lengdraad: ter reparatie v. kettingdraden; WBD inslagdraod (II:1029) - inslagdraad; Henk van Rijen: de draoj zèn dur bekaar gewèèrd - ... zijn in de war geraakt; D. Boutkan: draojer, draoje (plur.) (54); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DRAAD, DRAAT zelfstandig naamwoord. m., vklw. draodje, dreudje, draaiken, draoken; mrv. draoi(d)en en draoten; Fr. fil; als stofnaam m, niet o.
draadhek, draodhèkke, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) sluitdraad voor een weide-ingang
draadje, dròjke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, draadje; R+J draojke
draadmaker, dròjmaoker, zelfstandig naamwoord, draadmaker; Elie van Schilt - Ik zaat nog op ut kleuterschooltje, toen kreeg ik unnen trapauto mee Sinteklaos, un vul te duur stuk spulgoed vur un kéénd van unne draoimaoker mee un weeklóón van elf gulden. (Uit: ‘Toen Sint Nicolaas nog Sinteklaos was’; CuBra ca. 2000); Elie van Schilt - kender van unne metseléér, draoimaoker of duveléér, die wieren gin misdienéér. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - enen dròjmaoker = spinner, c.q. spinnerijhouder (blz.87)
draaiboom, draaibôom, zelfstandig naamwoord, WBD draaiboom voor de koeketel (draaibare boom aan een staande paal); LDM: Velen van ons hebben nog wel de leurders gekend uit Kaatsheuvel met bezems en boenders. Was de stal aan het huis verbonden, dan was er vanaf de goot ook een deur, die toegang gaf op de voorstal, de ruimte waar het vee gevoerd werd. In de woonkamer naast de gootdeur was dan de draaiboom, een staande balk, die draaide tussen vloer en zolder met aan het boveneind een liggende balk, tussen beide zat een schuine stutbalk. Aan het vrije uiteinde hing een stang of ketting met haak, waaraan de sopketel op juiste hoogte boven het haardvuur kwam te hangen. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 16 ‘Rond de boerenhaard 1’; NTC 27-6-1952); A.P. de Bont:: dreiboom zelfstandig naamwoord. m. - draaiboom, 'op ene spil draaiende boom, waarmede men een last verplaatst' (WNT s.v. 2)
draaibord, draajbòrd, zelfstandig naamwoord, "Van Beek - ""'t Is een draaibord"" - Hij waait met alle winden. - Hij huilt met de wolven, waarmee hij in 't bos is. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959)"
draaien, draaje, zwak werkwoord, "draaien; WBD schôon gedraajde koej - koe met mooie billen, ook genoemd: 'vierkaante', 'meej goej / mooje bille', 'meej goej aachterstèl'; WBD et kalf zit gedraajd, resp 'aachtersteveure' - met de kop naar achter, dus verkeerd (vóór de geboorte,); WBD in zen hakke draaje - (v.e. paard) bij het stappen de voeten naar binnen keren, ook genoemd 'haoks' (loope); WBD draaje - keren (v.d. ploeg, aan het eind van een akker); - draaje - draajde - gedraajd; WBD 'dur de meule draaje' - worstvlees en -vet kleinmaken, ook genoemd 'durdraaje'; Kees en Bart: der duukskes óm draaje; Cees Robben: Zódde gij oew braoj daor ók in wille draaje?; Van Beek - ""Ik ben er mee gedraaid"". Ik ben er mee klaar! 't Valt niet mee. (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959); Frans Verbunt: draaien as ene stront in ene pispòt; Weijnen, Dialectaltlas: geen umlaut (blz. 91/92); Antw DRAAIEN - Iemand iet draaien - hem iets kwaads toebrengen. WBD III.1.4:417 'draaien' = slinkse streken"
draaier, draajers, zelfstandig naamwoord, meervoud, WBD knobbels (kleine heupen achter de grote heupen, meestal in de vorm van uitstekende botten of knobbels, bij koeien)
draaihek, draajhèkke, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) draaiend weidehek
draainek, draajnèk, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: kleine bonte specht (Dendrocopos minor; ook: Picus minor); WBD III.4.1:142 draajnèk - bonte specht
drab, drab, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.4:l68 'drab' = modder, slijk; 236 'drabbig' = troebel; WBD III.2.3:267 'drab' = droesem (bezinksel in wijnfles); WBD III.2.3:276 'koffiedrab' = koffiedik
dracht, draacht, zelfstandig naamwoord, dracht; WBD III. 4.3:26 'dracht' = drachtig zijn
draf, drèfke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Cees Robben - ...op ’n drefke... (19570525); Henk van Rijen: drafje; WBD III.1.2:125 'op een drafje lopen' = op een sukkeldrafje lopen; ook: 'op een schokje lopen', 'op een kiependrafje lopen'
dragen, draoge, sterk werkwoord, draoge - droeg - gedraoge, dragen; Cees Robben: gedraogen óp de wènd; dègge dees medòllie nog lang meugt draoge; WBD (de koe) draogt - ze is drachtig, ook genoemd 'draogend' ofwel 'der is en kalf in', 'der zit en kalf óp'; ze is 'behaawe'; WBD draogt oover - (van een koe) heeft de drachtigheidsperiode overschreden c.q. is 'oover tèèd'; B draoge - droeg - gedraoge; in tegenwoordige tijd geen vocaalkrimping; Dialectenquête 1876 - ze droeg 'n maand op den rug; WBD III.4.3:33 'dragen' = vrucht zetten; D. Boutkan: (blz.37) draoge, (hij) draogt
dragend, draogend, bijvoeglijk naamwoord, WBD drachtig (van een koe), waarvan men ook zegt: 'behaawe'
drank, draank, zelfstandig naamwoord, drank; Kees en Bart: sterken draank; Cees Robben: naa moete den draank vort öt oew lèèf laote; Cees Robben: ge moet den draank en mònd laote staon; Frans Verbunt: ge kunt den draank öt zen bakkes tappe (gezegd van iemand wiens gezicht drankmisbruik verraadt); Cees Robben: 'ge moet d'n draank 'n maond laote staon ...'
drapé, drapeej, zelfstandig naamwoord, " stofnaam (textiel); WBD II.4. p. 861 – J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij „drapé"": „Kamgaren weefsel in versterkte satijnbinding. Licht geruwd en geschoren. Meestal zwart geverfd. De binding is in tegenstelling met Laken, meer of minder zichtbaar. Toepassing: smokings.""; drapé : dràpeej, K 183 (= Tilburg); WNT – lemma Drapé -2001- Fijne zwarte of donkerblauwe, uit kamgaren geweven wollen stof, inz. gebruikt voor gelegenheidskleeding, kostuums e.d. Drapé. Kamgaren weefsel in versterkte satijnbinding. Licht geruwd en geschoren. Meestal zwart geverfd. De binding is in tegenstelling met Laken, meer of minder zichtbaar. Toepassing: smokings, BONTHOND, Wdb. Manufact. [1942]. Drapé. Fijne, wollen meestal kamgaren stof, geweven in speciaal versterkte satijnbinding met lakenappretuur. Soms ook kamgaren ketting en strijkgaren inslag. Gebruikt voor damestailleurs, officierslaken en, zwart geverfd, voor heren gelegenheidskleding, V. PAASSEN en RUYGROK, Textielwaren 334 [1965]."
dras, dras, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.3:276 'dras', 'koffiedras', 'koffiedrats' = koffiedik; WBD III.2.3:267 'dras' = droesem; III.4.44:236 'drassig' = troebel
draven, draove, zwak werkwoord, draove - draofde - gedraofd, draven (ook in WBD); geen vocaalkrimping
dreigen, drèège, zwak werkwoord, drèège - drèègde - gedrèègd, dreigen, bedreigen; D. Boutkan: 'Hij bedrèègde mèn meej ene knuppel' (blz.94); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEDREGEN: 3e hoofdvorm van 'dreigen': DREIGEN, dreeg, gedregen; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - GEDREGEN, voor 'gedreigd'. Men zegt het ook meestal in Zuid-Brabant.
dreinen, drèène, zwak werkwoord, drèène - drènde - gedrènd, "dreinen, lastig zeuren; (met vocaalkrimping); - in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: drènt; Hij blêef mar drèène. - Hij bleef maar zeuren. Dialectenquête 1876 - drêne (ê van fr. même) - pruttelen; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""draine - zaniken""; We zaate aamper in de bus/ toen begosse de klèène/ oover de mallemeule/ al op vurhaand dur te drèène. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Nòr de kèrmis‘); WBD III.1.4:252 'dreinen' = drenzen; A.P. de Bont: zw. ww. intr. - dreinen: 1) staan te draaien, onzeker zijn wat te doen; 2) dreigen te regenen: Et hee den heelen dag al gedrend. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DREINEN, zie: drènen; drènt; pv. dreint; tegenwoordige tijd sing. 2e + 3e pers. van 'drèène, met vocaalkrimping"
dreinoor, drèènoor, zelfstandig naamwoord, "dreinoor; dreinen lijkt een verbastering van ‘drenzen’; ‘oor’ is een gangbaar achtervoegsel in berispingen als verondersteld wordt dat de aangesprokene niet wil luisteren; vergelijk ‘druiloor’, zie neet-oor; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""drainoor - zaniker""; Naa motte nie mène dè ik innen dreinoor zè, die tegen alles in de oppusietie komt... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – Lillukke drèèn-ôôr diege-me-daor-staot... (19670603); Cees Robben – Vat de schuup (...) drèènôôr... (19821022); De Wijs  – Meetoere bende ûnne lillikû drèver, dreiner! (feb. 1962)"
drel, drèl, zelfstandig naamwoord, dril, geleiachtige substantie; Cornelis Verhoeven:  DREL (drèl) m, dril, geleiachtige substantie
drenkkuil, drinkeskèùl, zelfstandig naamwoord, WBD weterkuil (natuurlijk of gegraven kuil op het erf of op de weide, waarin men het vee drenkt); in de Hasselt genoemd: drinkkèùl of drinkesgat. WBD III.4.4:183 'drinkkuil' = drenkplaats in een sloot
dreutel, druddel, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.4:209 'druddel' = dril, ook 'dedder' of 'kledder'
drie, drie, telwoord, drie; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Drie dingen zijn niet te stuiten: en aaw schuur die braandt, en aaw vrijster die wil trouwe, èn enen boer meej en percèssievaon in zen klaawe ('73); D. Boutkan: drie - derde, maar 'driedes' - ten derde
drieappelepap, drieappelepap, zelfstandig naamwoord, kinderspel; bokspringen; Cees Robben – Oversprong.. hiet dè vandaog... (...) ’t aauw “drie appelepap” (19570427); De Wijs  – Gaon we driehappelepappe of pliesieke speulen mee vreuke? (15-06-1963); Henk van Rijen: spel; Frans Verbunt: variant op bokspringen: één jongen steunt met zijn handen tegen een muur en de anderen bespringen hem; zie kassen
driedraads, driedraods, bijvoeglijk naamwoord, "driedraads; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - en driedraodse stèèrke tas koffie (D'16) (driedraads = stof die uit driemaal zoveel draden geweven wordt als het gewone linnen); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""driedraadse - 't is driedraadse (zeer sterke kop koffie)""; Frans Verbunt: en driedraods stèèrke tas koffie (sterke stof werd met driedubbele draad geweven)"
drieërhande, driederaand, telwoord, drieërlei; Cees Robben – ‘k Heb driederaande sôôrt... (19640214); Cees Robben – Ik beteul zelf munnen hof en win veul. ’s middags hek vort driederaand sôôrt gruuntes op taofel... peekes, peeje en wortele... (19850517); De Wijs  – De weffere mende van die driederaande (feb. 1962); Henk van Rijen: 'driederhaande/-te'; Frans Verbunt: der zèn driederaande leuges: klèèn leuges,grôote leuges en dodsprèntjes; A.P. de Bont: drieërhande; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – driederande - drie soorten
driegen, driege, zwak werkwoord, rijgen; R.J. 'moederke moet er oew klirkes nog driegen'; Den herfstweind driegt z'n witten draod/ deur ’t laoken... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Jaors-brullof’; 1932)Mientje mijn kiendje, slaop, ; d'engeltjes komen al vliege, vliege, ; moederke moet er oe kleerkes nog driege... (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Slaopliekes 2’, 1938); WBD driege (II:ll73) - rijgen; ook 'rèège' genoemd; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - driegen - met losse steken rijgen (zelfstandig naamwoordl.); WNT DRIEGEN II, van dezelfde stam als 'dringen'. Met een losse draad hechten, rijgen. Thans in N.-Ndl. verouderd. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - DRIEGEN wordt hier gebruikt voor 'rijgen, aanrijgen'. Z.a. A.P. de Bont: driege(n) zw.ww.tr. - met een losse draad en wijde stenen rijgen. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DRIEGEN - met een lossen draad hechten, rijgen
driehoekig, driehoekerig, bijvoeglijk naamwoord, driehoekig; Bij ons oomaa hing nòg zon driehoekerig bòrdje òn de muur meej in et midde en ôog dè zeej dè Gòd alles zaag. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
drieklets, drieklèts, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.2:133 'op een drieklèts lopen = vlug lopen; ook: 'stiefelen, stouwen'
Driekoning, Driekonning, eigennaam, enkelvoud, een van de Driekoningen; Cees Robben – De zwarte Driekôning die hedde genekt... (19561222)
Driekoningen, Driekôoninge, zelfstandig naamwoord, "1. zelfstandig naamwoord eigennaam; Driekoningen - de feestdag van 6 januari, in de Roomse kalender Epifanie, de openbaring van Jezus als mens; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – - Driekònninge - Driekoningen [de o is in Beek dus kort]; Piet van Beers –uit: 'Kèrsemes 1996' – Ik hèb vur ènkele jaore terug/ unnen bôom meej klèùt gekòcht./ Èn...nao Driekooninge hèk 'm/ nao munne tèùn gebròcht. 1.1. Een van de beelden uit de Kerstgroep; Cees Robben: den zwarten driekooning die hèdde genèkt. [datum?]; 2. Samenstellingen; 2.1. Driekôoningezinge; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Dan gingde Driekôonenge zinge, dan ginge ze de straoten aaf èn dan hadde zon mèndje bij, zon körrefke, èn dan krêede ooveral en paor (???) òf en snoepke èn zôo òf meense wòr ge ene sènt van krêegt èn agge dan tös kwaamt hadde meschien en kwartje òf tweej kwartjes…”; Henk van Rijen: op zis janewaarie gòn ze driekôoninge-zinge; Lodewijk van den Bredevoort (Jo van Tilborg) – Gaon zingen meej Driekôoninge waar nie zon succes. Oew haande vroren van oew lèèf en dan moeste nog den hille tèèd, dè sigarekiesje rèècht hauwe. In dè kiesje stond un braandende kèèrs, et waar un miraokel as ge die vlam op den hille lange, barre tocht aon kost haawe. Enne echte lampion, waor de miste kender meej langs de deuren gingen, zaat er bij ons nie aon. Wij behielpen ons èège mar meej un sigarekiesje. Et vroor det klapte, en oew haande hielde nie wèèrm. In de bôjem van et kiesje han ze meej enne gloeiende spèker gaotjes gebraand in de vörm van un ster, ge liept asset ware meej un lichtende ster te venten. Veul kiesjes heb ik in braand zien vliegen, in dè van men kos ik et kèrske amper aonhaawe, den héle tèèd waaide et èùt. Nèè dè Driekoningenzingen hè’k nôôt zon succes gevonden. Wè moeste trouwes meej al die plekzooi, diese in oew tas flikkerde, as beloning veur oew zingen. Ge waart nog nie ötgezonge of ze knikkerde de deur al dicht. (Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Jeugdherinneringen van een gewone volksjongen; 2006); 2.2. driekôoningenaovend; WBD (III.3.3:240) driekôoningenaovend; 2.3. Driekôoningefist; Piet van Beers –uit: 'Allòchtontjes' – Diejen dag zèn der nog veul/ zangerkes gewist./ Dès èlk jaor opnuu/ meej 't Driekooningefist. 2.4. Driekôoningelieke; Piet van Beers –uit: 'Traditie' – Ik was de Kèrstbôom af òn 't tèùge./ Toen stond er iemand òn de bèl./ Ze zonge 'n Driekoningelieke./ Ge kènt dè vèrsje toch nog wèl. 3. Afgeleide verbeeldingen; 3.1. weversterm; WBD Driekôoninge (II:1008) - drie naast elkaar gelegen 'smètte', ten teken dat een stuk (weefsel) vol was. Lambert de Wijs – 1928 - ""Kunde vandaog niet naar 't durp?"" ""Dè leet 'r aon of dè de drie koningen op komst zèn."" ""Ze zitte precies tege de veurboom."" ""Dan rij 'k om tien ure naar 't durp."" (...) Dit gesprek had plaats voor 'n groote veertig jaren, in de weefkamer van een eerzaam weversechtpaar aan den Heikant. (...) Dat naar 't durp gaan werd altijd vooraf gegaan door de komst van de drie koningen. Ter verklaring hiervan diene, dat elk stuk ongeveer 12 smet lang was. De smetten nu, 'n teeken van roode aard, ""rooièèrd"", werden van 1 tot en met 11 gemerkt; de twaalfde echter met drie teekens; 'n ingenieus wever had hiervoor den naam van ""drie koningen"" uitgedacht. Gerard van Leijborgh - Wanneer een stuk „vol"" was dan kon de wever dit reeds van te voren zien aankomen, want dan zag hij niet één, doch 3 smetten bij elkaar. De wevers noemden dit de „Drie Koningen”. (De laatste Tilburgsche huiswever 4, Nieuwe Tilburgsche Courant, 22-11-1940 - Aan het woord is Frans van Geloven, de laatste huiswever.); 3.2. kaartterm (familietaal?); WTT 2012 - bij het kaartspel zwikken: alle drie de kaarten zijn 'heren'; als bod ook genoemd 'zes jannewaarie' (ca. 1970)"
driekwart, driekwart, bijwoord, over iemand die zich afwijkend gedraagt. Cees Robben – Hullieje pa is unne wous.. hullie moeder unne abbetjoek.. en zelf is ’t ôôk mar unne drie-kwart... Vur de rest gaoget wel. (19840330)
drieling, drieling, zelfstandig naamwoord, WBD bepaald type klein paard; ook in Hasselt 'drieling'; WBD 'sjètlander' - shetlander
drieponder, drieponder, zelfstandig naamwoord, drieponder (brood, kanonskogel?); R Ik hèb mene grótsten driepónder al binne; Ik heb de langste tijd van mijn leven al achter de rug.
dries, dries, zelfstandig naamwoord, WBD weide, grasland; (Hasseltse term); Hoogen dries - topon. Pierre van Beek: Den dienen hèbben ze nòr den Hoogen Dries gebròcht - die hebben ze in ongewijde grond begraven (nl. op de algemene begraafplaats aan de Oisterwijkse baan, nabij het Heuvelse kerkhof). (Tilburgse Taaklplastiek 154); WNT DRIESCH - l)verarmd bouwland; 2) braakland; enz. z.a. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - dries - dicht bij de woning gelegen weide; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DRIES zelfstandig naamwoord. m. - weide, dicht bij de woning gelegen. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - DRIES wordt, in de Baronie, genaamd de grond in het gemeen, en het met gras bezette land in het bijzonder, 'twelk binnen eene boerenhofstede besloten is. Z.a. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - DRIES: Een stuk weiland het geen bij het huis of tusschen de akkerlanden ligt, dus een hoog stuk weiland. Zie Kiliaan. A.P. de Bont: dries zelfstandig naamwoord. m. - (in de regel) dicht bij de woning gelegen hoog stuk weiland.
drieslag, drieslag, zelfstandig naamwoord, WBD óp nen drieslag (lôope) - gezegd v.e. paard dat tegelijkertijd galoppeert en draaft; A.P. de Bont: drieslag zelfstandig naamwoord. m. drieslag: 1) zekere onregelmatige gang v.e. paard; 2) term bij het dorsen met vlegels.
driespener, driespinder, zelfstandig naamwoord, WBD driespeen, koeuier die slechts uit drie kwartieren melk geeft, ook 'driespeejn' genoemd; A.P. de Bont: driespeender zelfstandig naamwoord. m. - koe die uit slechts drie spenen melk geeft.
drietand, drietaand, zelfstandig naamwoord, drietand; WBD 1461 (Hasselt) 'drietaant' - drietandige aardappelhaak (buiten de Hasselt): 'errepelhaok'
drift, drift, zelfstandig naamwoord, WBD big van acht tot twaalf weken, ook 'lôopvèèreke' genoemd (Hasselt); WBD III.4.4:189 'drift' = vuil in sloten of tegen dijken; Cornelis Verhoeven:  DRIFT, m. o.a. ook: jong varken; wsch. zo genoemd in een tijd dat varkens in een drift of kudde gehoed en langs wegen (dreven of driften) voortgedreven werden. Weijnen, Dialectaltlas: drift in T, ook 'Bag', 'kap/kabbe' en 'kuuske' (blz. 153); A.P. de Bont: drift II zelfstandig naamwoord. vr. - halfwassen varken; minder vaak 'drever'
drijftol, drèèfdölleke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, drijftolletje; kinderspeelgoed: drijftol, tol die met een zweepje in beweging moet worden gehouden (aandrijven); zie hakdöllekes; Cees Robben – [Kinderen in een winkeltje:] Meneer, verkôôpte sewèèle nog drèèfdöllekes meej ’n zwipke en hakdöllekes meej ’n piske... (19800418); Henk van Rijen: drijftolletje; WBD (III.3.2:81) drèèftòl, draajtòl, drèèfdòl; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – drèèfdölleke - drijftol
drijven, drèève, sterk werkwoord, drèève - drêef - gedreeve, drijven (overg. + onoverg.); Cees Robben: en waoterke dè zuutjes drèèft; drèèftölleke (speelgoed); (geen vocaalkrimping); drêef; dreef; — verleden tijd sing. van 'dreeve'
drijver, drèèver, zelfstandig naamwoord, koppig persoon; De Wijs – ‘Toen’t nog ‘nen klèènen brak waar, dacht ik al dettet aaltij 'nen drèver zô blève’ (23-10-1963); De Wijs – Meetoere bende ûnne lillikû drèver, dreiner! (feb. 1962); Cees Robben – ‘t [het kind] zal aaltij wel unnen drèèver blèèven... (19631129); drèèverke; verkleinwoord; opvallend klein persoon, wel beweeglijk; WBD III.1.1:11 'drijvertje' = iemand van kleine gestalte
dringen, dringe, sterk werkwoord, dringen; D. Boutkan: dringe- dróng - gedrónge
drinkbak, drinkesbak, zelfstandig naamwoord, drinkbak; WvM dès nen drinkesbak vur d'eekhoorentjes
drinken, drinke, sterk werkwoord, drinken; D. Boutkan: drinke - drónk - gedrónke; D. Boutkan: (blz. 27) in 2e pers. en 3e pers. enk. presens wordt in het cluster nkt de k verzwegen - dringt
drinkkruik, drinkeskrèùk, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: 'drinkeskröök' - kruik waarin drinken werd meegenomen naar het werk
droes, droes, zelfstandig naamwoord, WBD goedaardige droes (bij paarden), kooierdroes, vooral bij jonge paarden; WBD droes - verkoudheid (bij paarden); men spreekt ook van 'bevange'; WBD III.2.3:267 'droes' = droesem, ook 'dras', 'drab', 'zakse'; A.P. de Bont: droest zelfstandig naamwoord. m. - droes (paardeziekte); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DROES zelfstandig naamwoord. m. koffiedik, Fr. mare de café; ook draf en dras. WNT DROES (II) 2) naam voor verschillende paardenziekten; (III) 2) koffiedik
droezig, droezeleg, bijvoeglijk naamwoord, WBD (Hasselt) gezegd van een paard dat last heeft van troebele ogen, ook genoemd 'traonôoge'; WNT DROEZELIG l) Van paarden: aan droes lijdende
drogen, drêûge, zwak werkwoord, drogen; D. Boutkan: verleden tijd drêûgde naast drugde (blz.39); B dreuge - dreugde - gedreugd (zonder naglijder); - geen vocaalkrimping (D. Boutkan: 41); Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “En dan liete die blaos wè drêûge èn zo gauw asse wè gedrêûgd was, jè dan gingder meej voetballen op straot”. (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels); Cees Robben – Verder gaot ie [de wol] op d’n taas/ om te dröge.. (19560630); Lechim - ...meej et dreuge van de waas... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et gift gin paas, zon gôore waas. ); Appeltjes dreuge waar un bezigheid, die elk jaor terugkwaam. Ons moeder schelde un wasmaand appel en sneej die in schefkes. Die schefkes appel wieren in de zon te dreuge geleed. Asse dreug waren hadde nog gin kwart maand over. Om ze dreug te haawe, wieren ze boven op de vliering op kraante geleej. Meej gedreugde prèùme saome, wier daor tuttiefruttie van gemaokt, dè waar un toetje veur de fistdaoge en veur bij de pudding. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD drêûge - drogen van leer (II 640); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - iederêen moet er zen neus oover drêûge, tot Jan Rap mee zenen örgel ('70) - iedereen meent zich ermee te moeten bemoeien; WBD de derde keer bakken van beschuit (de tweede keer heet 'kleure')WBD drêûge (II:1026) - drogen: droogwaaien; ook: blaoze; A.P. de Bont: zw.ww.tr. en intr. 'dreugen' - drogen. Voor het vocalisme zie § 134 v.d. Klankleer. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DROOGEN (Kemp. ook druëgen) - drogen, Fr. sécher. Haor. - D'n dreuge - droge plek: dan moeste onder d'n dreuge zien te komme
droger, drêûger, zelfstandig naamwoord, droger, iemand die iets droogt; WBD drêûger - droger, van leer (II 642)
drol, dròl, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.2:16 'drol', 'drolleke' = liefkozend woord voor een kind; 34 'verwende drol' = verwend kind; WBD III.3.1:249 'drol' = grap
drollendraaiers, dròlledraajer, zelfstandig naamwoord, K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - dròlledraajers = (grasmaaiers v.d. Plantsoendienst (blz.88)
drollenvanger, dròllevanger, zelfstandig naamwoord, GG plusfour; WBD III.1.3:59 'drollenvanger' = pofbroek; Ik zaag der pico bello èùt, meej menne irste plusfour, in de volksmond drollenvanger geheten. (…) Dieje dròllenvanger zon we al gaaw gaon vervloeken, bij et voetballen zakten die pèèpe van die broek aaltij op oew schoen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
drolletje, drölleke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van ‘dròl’; als koosnaam voor kleine kinderen; drolletje; Cees Robben – Ze slaope daor, de dröllekes/ In beddekes... as möllekes... (19580531); Dialectenquête 1876 - drulleke (u = fr. oeu); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; drölleke - drolletje; kooswoord; benaming voor suikerbroodje met kaneel; Bosch drùlleke - klein persoon (ook liefkozend), kleine drol
drom, drèm, zelfstandig naamwoord, A.P. de Bont: drem, zelfstandig naamwoord. m. (weverst.) 'drem, drom' - het niet meer te verwerken uiteinde v.h. kettinggaren. Z.a.
dromen, drôome, zwak werkwoord, dromen; Wie ha dè naa ôot kunne drôome! Drôomend veej vergit te graoze; Cees Robben: Waor ik snaachs nòg wèl van drómde ...; Cees Robben: Ik drómde vannaacht dèk wèèrk hò; Dialectenquête 1876 - hij is 'nen droomer; B droome - drómde - gedrómd; ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij drómt
droog, drêûg, bijvoeglijk naamwoord, droog; Giestere rèègenden et èn naaw ist drêûg. WBD drêûg staon - geen melk meer geven (van een koe gezegd); Cees Robben – Unne mond zô dreug as schar... (19560714); Dialectenquête 1876 - 'nen dreugen zommer; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  hullieje mónd is drêûg van den dòrst; D. Boutkan: (98) .. drêûg fan den dòrst; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - zó drêûg as en hòrt (HM'70) - zo droog als een horde; erg droog; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ge hèt venaacht zeeker nie drêûg geleege (D'16) - gezegd tegen iemand die nogal vroeg uit de veren is. K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den drêûge = George Dröge (blz.35); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DROOG (scherpe o, Kemp. oog druëg), Fr. sec. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - DREUG voor 'droog'. In Neder-Saksen zegt men ook 'drüge'. Weijnen, Dialectaltlas: drêûg, met umlaut (krt.48); A.P. de Bont: Onder 'dreuge(n): voor het vocalisme van 'dreug' en 'dreugen' zie par. 134 v.d. klankleer. WBD III.1.4:263 'droog' = sip (kijken); WBD III.2.2:31 'droog' = zindelijk; WBD III.4.4:28 'droog houden' = droog blijven (weer); ook: 'overblijven'
droogkamer, drêûgkaomer, zelfstandig naamwoord, de kamer waarin sigaren gedroogd werden; Interview Jolen - 1978 - “De siegaarefebrieke die ik gewèrkt hèb die hadde en, en drêûgkaomer, hè, èn daor wèrde de siegaare in gedrêûgd èn asse dan gedrêûgd waare dan ginge ze in rèkke staon.” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
droogkloot, drêûgklôot, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: droge-humorist; Stadsnieuws: Bè diejen dreugklôot moete geduureg èfkes dènke, vurdè ge kunt laage. (161209) - Bij die droogkomiek moet je meestal even nadenken,voordat je kunt lachen.
droogleggen, drêûglègge, sterk werkwoord, "droogleggen = alcoholgebruik verbieden; Ons kermis is dees jaor vur den irsten keer ""dreug gelee"", dè wil zeggen, dè ge in de café's vur oe goeie centen eigenlijk gin drupke snevel zô't kunnen koopen. De köster was in den raod den eenigste die z'ne mond er tegen durfde open te trekken. Van den eene kaant valt dè te begrijpe, want hij hee-t-'m verduveld gère; en dan ten twidde: die thuis niks as leege briefkes meuge lezen, hebben op 'n aander de miste prots. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929)"
droogmachine, drêûgmesjien, zelfstandig naamwoord, droogmachine; WBD II:1057 - droogmachine; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “...èn toen zèèk nòr de wolle stòffe febriek oovergegaon èn daor beurde ik netuurlek meer. Bij Janssen-De Horion hèb ik toen gewèrkt èn toen hèbbe we op de dinge gewist, op et drêûgmesjien gezeete…”. (transcriptie Hans Hessels 2014)
droogmaken, drêûgmaoke, zwak werkwoord, droogmaken; WBD drêûgrmaoke (II:1056) - droogmaken: ook: drêûge
droogrek, drêûgrèk, zelfstandig naamwoord, WBD droogrek voor vaten en emmers buitenshuis, ook genoemd 'kannerèk', 'drugrèk', 'pannerèk', 'rèk', 'mèèlkrèk' of (Korvel:) 'droeprèk'
droogschaven, drêûgschaove, zwak werkwoord, WBD drêûgschaove - droogschaven, van huiden, d.w.z. aan de vleeskant uitdunnen c.q. op gelijke dikte brengen (II 613)
droogte, drugte, zelfstandig naamwoord, droogte; D. Boutkan: (blz. 34) 'drugte, drèùgte'; Cees Robben: 10 'die drugt' (blz. 9)
droogte, drugt, zelfstandig naamwoord, droogte; Cees Robben – Die drugt, die drugt... [klagende tuinder] (19760820); A.P. de Bont: dreugt zelfstandig naamwoord. vr. - droogte; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DRÖGT zelfstandig naamwoord. v. - droogte (Kempen)
droogzolder, drêûgzulder, zelfstandig naamwoord, droogzolder; WBD drêûgzulder - droogzolder, voor het leer (II 643)
droom, drôom, zelfstandig naamwoord, droom
drop, dròp, zelfstandig naamwoord, dröpke, "druppel; verkleinwoord = dröppeltje of dröpke; MP gez. Den lèsten dròp is bótterknòp. (De koe moet goed uitgemolken worden.); ""Veul dröppeltjes maoken 'n regenbui"", zee oome Teun. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); dröp; WBD ozie van het dak (onderste rij/rijen pannen of onderkant v.d. strobedekking; dit overstekende dakdeel voorkomt dat de muren nat worden door regenwater); ook 'euzel' genoemd; WBD III.4.4:74 'drup', 'drop' = druppel; dröpke; verkleind zelfstandig naamwoord; van drop = druppel, druppeltje, dropje, borrel; Gif me nòg en dröpke. Kees en Bart: 'ik heb m'n drupke thuis'; ...klein te zijn is toch geen schaand, want in de kleinste glaoskes zitten de lekkerste dröpkes! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); Dröpke dauw dè-d-aon dè blaoike / hangt te bibberen in de kou (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Dröpke dauw’, 1941); Zo'n lekker dröpke poëzie... (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Er viel ’n lieken’, 1949); Toen ie al over de zeuventig was, verzeilde hij op 't klôster tussen de aauw mènnekes. In den beginne stond 't hem wel nie aon zo alles op uur en tijd en nooit 'n drupke - ook 's zondags nie. (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956); ...al hèk meej de karneval/ men dröpke wèl gelust... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Vur den aawe prèès‘); Cees Robben – En die nog nôôt zô ver ak weet/ ’n Dröpke heef gezwit  (19651231); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - vlökskes geeve dröpkes ('50) - weersvoorspelling; Audioregistratie 1978 - Toen zèttenie [de pastoor] me daor in, in et kesjòt, daoraachter de kèrk, ik èn Sjefke Dams. Ik vergeet et gaddoome nôot mir. Ènne… daor stonde en paor grôote volle maande vol leege wèènflèske, flèsse èn Damske èn ikke, jè, wij gingen es keure. Der zaat ooveral nòg zon dröpke in. En toen moes Sjefke öt de broek. Ik zèg: “Dè kunde hier! Der ligge strôojhulze zat! Gao daor mar in diejen hoek zitte!” (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Henk van Rijen: hij is dröpkesverkouwe - hij is verkouden om dropjes te snoepen; WBD III.2.3:250 'dropje' = drop; 268 'drupje' = borrel; WBD III.2.3:251 'droppin' = dropsteel; WBD III.4.4:74 'drupje' = druppel; A.P. de Bont: dröpke(n) zelfstandig naamwoord. o.) voorheen een borreltje dat drie cent kostte."
dropveter, dròpveeter, zelfstandig naamwoord, dropveter, snoepgoed van drop met het voorkomen van een lange schoenveter; Wij moese aatij irst de [Hasseltse] kepèl in èn ’n rôozehuuke bidde vurdèmme vur êen of twee cènte snuupkes mochte kôope. En ik moet zègge, dan smòkte-n-et ok beeter. Et joodevèt, de stroopseldòtjes, de dròpveeters, ’t zuuthout, tôoverbòlle. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
drozen, drôoze, drôozele, droze, zwak werkwoord, ; drôoze WBD (III.2.l:394) 'drozen, drozelen' = sluimeren, dommelen
druif, drèùf, zelfstandig naamwoord, dröfke, druif; zonderlinge; WBD (II:2375) 'dröf' - een v.d. knoppen waartussen het zaagblad v.e. spanzaag bevestigd is; WBD III.1.4:197 'druif' = pretmaker; WBD III.2.1:466 'druif' = wijnrank; WNT DRUIF 4) In toepassing op personen, inzonderheid in de verbinding 'een fijne druif' van iemand die zich onwaardig gedraagt.; dröfke; verkleinwoord; druifje; D. Boutkan: (blz. 31) dröfke
druipen, drèùpe, sterk werkwoord, druipen; B drèùpe - drôop - gedroope; - vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij dröpt; drôop; droop; verleden tijd sing. van 'drèùpe'; dröpt; druipt; — tegenwoordige tijd sing, 1e + 2e pers. van 'drèùpe', met vocaalkrimping
druipkol, drèùpkòl, zelfstandig naamwoord, WBD wit stervormig vlekje op het voorhoofd van een paard, ook 'kòl' genoemd
druivenwingerd, drèùvevèèger, zelfstandig naamwoord, "N. Daamen - Handschrift 1916 – ""druivevaiger - druivenstok tegen den muur""; WBD (III.2.1:465) drèuvevèèger of drèùfèèger - wijnrank"
druk, druk, bijvoeglijk naamwoord, druk, bezig; Buuk Et druk hèbben as en pan meej vastenaovend - voortdurend bezig zijn
drukte, druktes, zelfstandig naamwoord, meervoud; drukte; Cees Robben – Nie veul druktes... (19580426); Cees Robben – De druktes en ’t geroezemoes (19590711)
druktemaker, druktesmaoker, zelfstandig naamwoord, druktemaker; Kees en Bart: druktesmaoker; WBD III.l.4:391 'druktemaker' = idem (!)
druppelen, dröppele, zwak werkwoord, druppelen; 't dröppelt uit oe strotjen uit ... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Naachtegaol’, 1941); Henk van Rijen: nie dröppele mar durpiese; WBD III.4.4:65 'druppelen' = lichtjes regenen
druppen, dröppe, zwak werkwoord, druppen, druipen; Et aaigèèl dröpte intussen langs ons moeder der vingers op de grond... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006);  Tegen de pan aon ha iederéén un stukske [brood] liggen, waor ie et gesopte op öt liet dröppe. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
dubbel, dòbbel, dòbbeld, dubbeld, bijvoeglijk naamwoord, dubbel; 'nen dikken driedobbelden zoen! (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Michieltje’, 1938); ...driedobbel en dik... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); ...op zukke oogenblikken bende driedobbeld zoo taai as aanders. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’’t Spook’; NTC 3-1-1940); Cees Robben - ... ook al vouw det dobbel... (19720714); VB dòbbelen trits - langer dan normaal, dubbel zolang (zie onder WNT); WBD dobbeldoekwèèver / dubbeldoekweèver (II:942) - dubbeldoekwever; WNT DUBBEL, dobbel, doubel, dubbeld, dobbeld. A.P. de Bont: bijvoeglijk naamwoord . 'dobbel' - dubbel; WNT onder TRITS: Volgens Schuerm. te Antwerpen in de uitdrukking -  'dat is dobbel en trits' of: ' dobbelen tris' om aan te duiden dat iets zeer overvloedig is. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DOBBEL - dubbel, 'en dobbel' deur.; dubbeld; bijvoeglijk naamwoord, bijwoord; dubbel; Henk van Rijen: dubbele trits - driedubbel zo lang; - met paragogische t; WNT III:3527 DUBBEL, dobbel, doubel, dubbeld, dobbeld;; dubbeld; dubbel; zelfstandig naamwoord; Fèftig gulde vur en bloeske/ et dubbelde vur en paor schoen. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et moet èrges vandaon koome)
dubbelbil, dòbbelbil, dubbelbil, zelfstandig naamwoord, WBD dikbil, dubbelbil (kalf met dikke billen); Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “En die kòcht daor zak zègge en koej òf en vaars òf, òf onverschilleg wèt òf, òf enen òs eej…Jan van den Booij die ging aatij nòr Ossendrecht nòr toe. Die hadde boere zitte die daor speesjaol vur òsse zogezeej vètmèste, van die dubbelbille èn zôo…” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels; A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord.m. 'dòbbelbil' - kalf dat van achteren bijzonder breed en flink ontwikkeld is, nog meer dan bij een dikbil. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DOBBELBIL zelfstandig naamwoord. m. - een kalf met dikke billen; billeman; dubbelbil; WBD dikbil, dubbelbil (kalf met dikke billen); zie zie dòbbelbil
dubbeldoek, dòbbeldoek, zelfstandig naamwoord, dubbeldoek; WBD dòbbeldoek (II:1048) - dubbelweefsel
dubbellijster, dubbellèèster, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: kramsvogel (Turdus pilaris)
dubbeltje, doppeltje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Frans Verbunt: dubbeltje (op Korvel en in Goirle)
dubbeltjesmik, dubbeltjesmikske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, bep. brood dat indertijd 10 cents kostte. uitdrukking -  Nog vur gin dubbeltjesmikske - beslist niet
dubbeltjespot, dubbeltjespòt, zelfstandig naamwoord, dubbeltjespot, spaarpot (meestal in een café) waarin de eigenaar wekelijks een of meer dubbeltjes deponeert, ten einde ze uiteindelijk als kermisgeld te gebruiken; Kees en Bart: 'vanwege den gebeurden dubbeltjespot'; ...iedere Zondag trouw on den dubbeltjespot betolt (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929)
duf, duf, bijvoeglijk naamwoord, WBD III.4.4:211 'duf' - muf, ook 'duffig'
duffel, duffel, zelfstandig naamwoord, "duffel - stofnaam (textiel); WBD II.4. p. 862 – J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij „duffel"": „Zwaar kaardgaren dubbelweefsel voor winterjassen"". Van Dale zegt bij „druffel"": „1 . Dikke wollen stof met lang haardek die waarschijnlijk haar naam ontleent aan het Belgische plaatsje Duffel. 2 . Zware (winter)jas van de onder 1. genoemde stof"". duffel: duffel, K 183 (= Tilburg); Henk van Rijswijk - Duffel: zware strijkgaren stof, sterk gevold, aan beide zijden geruwd met een hoog en dicht haardek, in keper- of versterkte keperbinding geweven. Waterafstotend gemaakt. Toepassing winterjassen en joppers. Marineduffel: als duffel maar dan marineblauw geverfd en bedoeld voor de marine. Zeeduffel: extra zware uitvoering van duffel. (Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954); WNT – lemma Duffel – 1915 - znw. onz. Ontleend aan den naam van de stad Duffel bij Antwerpen. 1. Eene soort van dikke wollen stof. Van het gekeperd zie fries onderscheidt zich duffel alleen door dikker spinsel, steviger volling en eenigszins korter geschoren hair, KUYPER, Technol. 2, 459. 2. Winteroverjas van duffel."
duif, dèùf, dèùve, döfke, zelfstandig naamwoord, döfke, duif; Cees Robben: Hij zit wir bij zen dèùve. Ge kunt beeter dèùve haawe. Cees Robben: Hij schiet zôo ónder zenèège dèùve?; Interview Jolen - 1978 - “Dèùve wèl! Dèùve wèl! Daor was mèn bruur meej van de biste van hier in Tilburg, Willeke Jolen! Dè was ene goeje liefhèbber. En ik hèb ok goej dèùve gehad, goej prèèze verdiend”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview Jolen - 1978 - “… Frankrijk èn, èn, èn dan ginget hier, dan ginget van vurraon aaf, hè, van Baarle Nassau ging dè omhôog hè…je, de irste vluchte kwaampe van, mist van Baarle-Nassau…èn ge had wir aander vereeneginge die vlôoge den aandere kaant irst èùt. De was sondagsmèèreges aatij dèùve lôope hè, dèùve lôope…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); Henk van Rijen: 'dööve-lôope' -estafetteloop met duif, vanaf het duivenkot naar het clublokaal, om deze te klokken; WBD III.4.1:120 'duif - algemeen en vrouwelijke duif; WBD III.4.1:121 'koolduif' - houtduif (Columba palumbus); WBD III.4.1:121 'bosduif' - houtduif (Columba palumbus); WBD III.4.1:121 'wilde duif' - houtduif (Columba palumbus); WBD III.4.1:123 'tortelduif' - tortelduif (Streptopelia turtur), ook; 'tortelduifje' genoemd; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de dèùve = dames Diepen (blz.33); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de grèèze dèùf = mej. Paijmans (blz.105); döfke; verkleinwoord; duifje; Cees Robben – Daor zaate twee döfkes/ hil dicht bij mekaar... (19590822)
duikelen, dèùkele, zwak werkwoord, WBD III.1.2:11 'duikelen' = vooroverduikelen; ook: 'tuimele', 'stulpen'
duiken, dèùke, sterk werkwoord, dèùke - dôok - gedooke, duiken; M: verleden tijd dok; – in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij dökt; – D. Boutkan: (blz. 40) verl. tijd dôok, maar: dokte gij?; dökt; van 'dèùke'; duikt; tegenwoordige tijd sing. 2e + 3e pers. van 'dèùke', met vocaalkrimping; dôok; dook; D. Boutkan: (blz. 66) 2e pers. pl. gullie dokt/ dôokt; - verleden tijd sing. van 'dèùke'
duikplank, dökplank , zelfstandig naamwoord, duikplank; D. Boutkan: dökplank
duim, dèùm, dèùme, zelfstandig naamwoord, dömke, duim; lengtemaat van 2,87 cm, verdeeld in 4 kwartier à 0,71 cm. 10 dèùm = een voet à 0,287 m, waarvan er 20 een roede maakten, 5,75 m (in Tilburg in gebruik vóór de invoering v.h. Ned. Metriek Stelsel, 1820); zie: Verhoeff; Cees Robben: et spèk moet enen dèùm dik zèèn; Henk van Rijen: 'K-stao hier mar dööme te draaje' - Ik sta hier mijn tijd te verdoen.; dömke; verkleinwoord; duimpje; centimeter; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - de dömkes is vur iemand wèèrm haawe (D'16) - De duimpjes eens voor iemand warm houden = Duimen voor iemand. WBD III.1.1:155 'duimke' = duim
duims, döms, bijvoeglijk naamwoord, duims, een duim dik; A.P. de Bont: bijvoeglijk naamwoord  'duims' een duim dik; dömse planke. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DUIMS(CH) Eénen duim lang, breed of dik: duims(ch)e planken
duimsep, dèùmsjèp, zelfstandig naamwoord, duimdrop, zachte drop die op de duim plakte om opgelikt te worden; Gin dèùmszjèp mir bij Sjoo de Lèpper/ Alle cènte die zèn op. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gao de cènt foetsie?); Frans Verbunt: duimdrop
duin, dèùn(e), zelfstandig naamwoord, (plur.); duinen; de Druunense en de Lonse dèùne; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - tusse dèùn èn dèèk ('76) - tussen duin en dijk; tussen neus en lippen; Henk van Rijen: gaode soomers meej de kènder nòr de dööne, et kan nie fènder!; WBD III-4.4:139 'duin' = idem
duister, döster, bijvoeglijk naamwoord, duister; Den aawen Wenter zit in z'n hut; et is er koud en döster (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘Wenter en lente’, 1944); Cees Robben: de köster int döster; WBD III.4.4:238 'duister = donker; 238 'duisteren' = schemeren; WBD III.4.4:238 'duister worden' = schemeren; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DUISTER (uitspr. döster): Zoo duister as e graf.
duisternis, dösternis, zelfstandig naamwoord, duisternis; Cees Robben – Daor uit de dösternis/ kwaamp unne vremde stoet (19600715)
Duits, döts, bijvoeglijk naamwoord, "Duits; nen dötsen sòldaot; Ok de veurlichting, ok in un pril stadium, wè waar dè eigeluk? kwam ‘nicht im frage’, om mar ens op den Dötse toer te gaon. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - dötske = uit Duitsland afkomstige vrouw (blz.87); Èn et valt me steeds op dèt er èlke kêer/ Dötse toeristen òn koome draove,/ die daor dan diepe kèùle gòn graove... (Henriëtte Vunderink, ""Dötse kèùlegraover"", uit: Tis de moejte wèrd; 2011); A.P. de Bont: döts, bijvoeglijk naamwoord . - Duits; Goem. DUITSCH - döts; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DUITS (uitspr.döts) zelfstandig naamwoord.m. (niet als bijv. nw. vermeld)"
Duitse machine, döts mesjien, zelfstandig naamwoord, "hulpmachine bij het weven; letterlijk 'Duitse machine'; Gerard van Leijborgh - „Het weefgetouw"", zoo antwoordde hij, is het persoonlijk eigendom van den wever; die weven wilde, moest maar zorgen, dat hij een getouw had. Het getouw, waarop ik altijd geweven heb, werd door de firma Van Meerendonk gemaakt, evenals het Duitsch machien*. Van Meerendonk was zoowat de alleenheerscher op dit gebied, op 't Goirke, Hasselt en Heikant. Het maken van zulk een weefgetouw kostte plm. 40 gulden, dat was voor vele wevers dikwijls een heele som, zoodat hij in eere gehouden werd. * Duitsch machien = een soort jacquard of harnas, in tegenstelling met Fransch machien. (De laatste Tilburgsche huiswever 3, Nieuwe Tilburgsche Courant, 16-11-1940 - Aan het woord is Frans van Geloven, de laatste huiswever.)"
Duitser, dötser, zelfstandig naamwoord, eigenn. Duitser; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – de tweej dötsers kwaame nòr bèùte
Duitsers, de, döts, den, zelfstandig naamwoord, den döts, de duitsers; Sommegte waare vur den Döts. - Sommigen waren duitsgezind. synecdoche; Op enen aovend, ’t moet Vrijdag of Zaoterdag zèn gewist want ons moeder was de kènder in bad òn ‘t doen, kwaam ons overbuurvrouw binne èn vertelde dè den döts had gecapituleerd (Nel Timmermans; den orlog; CuBra; 200?); A.P. de Bont: döts bijvoeglijk naamwoord . Duits; 'den Döts' - de Duitsers; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DUITS(CH) (uitspr. döts.) zelfstandig naamwoord. m. -Duitscher: 'nen Duits(ch); de duits(ch)er; Dieë man is 'nen Duits(ch).
duivel, duuvel, zelfstandig naamwoord, "duivel; 1. De duivel als boosdoener; Van Beek - 't Is of de duvel er mee speelt. - 't Is onverklaarbaar, hoe zoiets niet slagen wil. - Telkens is er tegenkanting of ongeluk bij dat werk. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); R Den duuvel schèt aaltij op êenen hôop (gezegd van mensen die vaak geluk hebben); In nood dan vreet den duuvel vliege! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); 2. In vergelijking met een religieus idee; MP gez. De duuvel kómt oover et koor de kèèrk in. [Er is geen houden aan]; Pierre van Beek – Vroeger placht de ""duvel over 't koor de kerk in te komen"". Men gaf daarmede aan, dat de eerbiedigheid op het koor wel eens wat te wensen overliet. (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950); Van Beek - Als een engel duivel wordt, is hij de kwaadste van allen. Liefde, die in haat verkeerde, is de felste van venijn. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); Pierre van Beek – De uitdrukking ""As O.L. Heer een kerk bouwt, zet de duvel er een kapel neffe"" slaat op de cafés die men gewoonlijk nabij een kerk aantreft al kan men er ook wel een diepere zin uithalen, namelijk deze, dat de duivel er steeds op uit is de mens tot het kwaad te verleiden. (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950); Van Beek - Waar God een kerk bouwt, sticht de duivel een ""kapelleke"" (café). (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); Den duuvel zeej: de fèèn zèn de mèn, en de gròffe krèèk vanèèges - de overdreven godsdienstigen zijn voor mij, en degenen die erop los leven, krijg ik vanzelf (beide uitersten deugen dus niet). Pierre van Beek – ""De fèn zen de mèn, zeej den duvel, en de groffen komen vanzelf wel!"" spreekt voldoende voor zichzelf. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950); Pierre van Beek – Zodra iets moet ""al zô den duvel de kèrs (kaars) vaasthawen"" valt er niet meer aan te ontkomen… (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - al zó den duuvel de kèèrs vaasthaawe (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1964) - Het moet beslist; er valt niet aan te ontkomen; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - as de duuvel en ziel èn de pestoor en èèrfenis heej, dan zèn ze allebaaj rèddeloos verloore. (JM'50) Men zegt dit als geld of voorwerpen in verkeerde handen terechtgekomen zijn. Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Variant: as de pestoor de èèrfenis èn den duuvel de ziel heej, zèn ze allebaaj rèddeloos verloore ('50); 2.1 Wijwater; Van Beek - Hij kijkt als een duivel, die wijwater gelekt heeft. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); gez. Henk van Rijen: spartelen as nen duuvel in en wijwaotersvat - paniekerig te keer gaan; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - te keer gaon/ kèèke/ zich weere as nen duuvel in en wijwaotersvat ('50) (zie Brabantse Spreekwoorden onder 'spartelen'); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DUVEL zelfstandig naamwoord. m. - duivel, Fr. diable: Spartelen gelijk 'nen duvel in e wijwatervat. 3. Als toppunt; Pierre van Beek – ""Zô kwaod (kwaad) as 't aachterste end van den duvel"" is een ietwat lange superlatief voor ""kwaad""… (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950); Van Beek - ""De duvel kon 'm niet heffe of draoge"". - Hij was zo arm als een Tilburgse schrobbelaar (wiens loon destijds zeer laag was). (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgse uitdrukkingen afl. ?; 29 augustus 1959); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - zó hard as nen duuvel op zene kop (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1957; spreekwoordel. vergelijking; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - zó hard zèèn dè den duuvel oe nie wil (D'16); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - al zó den duuvel de kèèrs vaasthaawe (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1964) - Het moet beslist; er valt niet aan te ontkomen; N. Daamen - handschrift 1916 - ""'t is tegen den duuvel hoarplukken"" [gevecht - haarplukken - win je niet van de duivel; het is hopeloos]; Cees Robben – ’t Is tegen d’n duvel gehaorplukt... (19641106); ...wè stinkt oewen tabak toch! Hedde 'm van den duuvel z'n moer gekocht? (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); Wè gij er in [in de collectezak] zudt doen dè waar wel zoo'n verdimd klein bietje dè den duuvel et er nog nie in veenen kos al hielp 'm z'n schoonmoeder zuuke! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Daor hadde nòg zonne schôone bij, èn dè was Denie van Lôon, die was vur gin hèl òf duuvel bang…” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels); 4. De mens als duivel; Pierre van Beek – ""As ge van den duvel sprikt (spreekt), rammelen z'n kuiten"" en ""zô den duvel is vertrouwt-ie z'n gasten"" vraagt niet om een verklaring. (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950); Pierre van Beek – ""Sôrt zuukt sôrt (soort), zeej den duvel tegen den schôrsteenveger"" behoeft wel geen toelichting… (Tilburgse taalplastiek 6 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 11 maart 1950); Pierre van Beek – Wanneer men iemand noemt ""te lomp om vur den duvel te daansen"" slaat men zijn intelligentie niet hoog aan. (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950); Pierre van Beek –  en wanneer het er ""ievrans (ergens) uitziet of den duvel er gejongd heej"" is het daar maar een rommelig boeltje. (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950); Van Beek - Als hij zat thuis komt, is er de duvel te koop, d.w.z. dan is het er niet pluis, raast en tiert hij. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); Van Beek - Hij is de duvel ontkropen. - 't Is een slimme vocativis. - 't Is een gladde vogel. - Hij is de duivel te glad af. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - den duuvel óntkroope zèèn, toen ie sliep (D'16) - gezegd van een gewiekste slimmerik of een kwaadaardig mens...; Van Beek - Hij was bij de duvel te biecht, d.i. hij had misplaatst vertrouwen geschonken aan iemand, die hem niet welgezind was. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); Cees Robben – Van engel naor duvel.../ Van waereld naor cel... (19570112); Cees Robben – Waor geld zit.. zit de duvel.. En waor niks zit.. minstens twee.. (19580726); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - der lópt en duuveltje rónd et hèùs (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1969) - Er heersen spanningen in het huis; er is bijna altijd herrie. 5. De mens in vergelijking met de duivel; Van Beek - Hij is te lomp om voor de duvel te dansen. - Hij is dom en onhandig. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); Van Delft - Dat iemand ""te stom is om voor de duvel te dansen"" kan moeilijk als eeretitel aangemerkt worden. Evenmin is 't vleiend te hooren, dat hij ""rèrt als een waterhoentje"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Pierre van Beek – ""Dè zullen we den duvel en de mulder mar laoten schaaien, die schaaien 't zô veul!"" waarbij gesuggereerd wordt, dat de molenaar nogal relatie heeft met de duivel. De uitdrukking wordt in het algemeen gebezigd als men bedoelt aan te geven, dat men een zaak maar op haar beloop moet laten - er zich niet in moet verdiepen. (Tilburgse taalplastiek 11 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 17 april 1950); Van Beek - Hij laat geen duivel op zijn hart smoren. - Hij zegt, waar het op staat. Hij spreekt rechtuit. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); Van Beek - Gin duuvels óp oew hart smoore - liever zeggen waar 't op staat (Tilburgse Taalplastiek 173); Van Beek - Hij vloekte alle duivels uit de hel. - hij vloekte nog erger dan de duivel. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); Van Beek - Hoe meer de duivel heeft, hoe meer hij hebben wil. - Rijke mensen kunnen vaak het minst iets missen. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); Van Beek - 't Eerste gewin is kattegespin en 't leste heeft van de duvel in. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); Van Beek - 't Is een duivel in mensengedaante. - 't Is een boosaardig mens. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek - Wie meej den duuvel it, moet nen lange leepel hèbbe. (= in onbetrouwbaar gezelschap dient men op zijn hoede te zijn) (Tilburgse Taaklplastiek 167); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - hij is as en duuveltje in en duske: zoo ziedem èn zoo ziedem nie (Pierre van Beek: TT) - Gezegd over een druk en beweeglijk persoon. Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - sórt zuukt sórt, zi de duuvel teege de schórstêenveeger ('84); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - hij is nèt et stópke van den duuvel zen óliekrökske (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1971) – gezegd van een klein, nietig mannetje; As den duuvel zélf nie kan kome, dan stuurt ie er z'n wijf henen. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939) [Vrouwen zijn vaak erger dan mannen]; ...en ge trekt 'n gezicht as 'n pötje vol duuvels. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); 5.1 as den duuvel op Geerte; ...omdè-t-ie [baanwielrenner Jan Pijnenburg] in Stuttgart gefietst hee as de duvel, die Geerte aachternao zaat. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929); Naaijkens - lemma AS - 't Gong erop as d'n duuvel op Girtjes. 't Ging; er hevig aan toe. (1990); - Verbunt - Geert, Geerte, Girtje - eig - Geert de Vlug, omstreeks 1767 een Tilburgse misdadiger; Henk van Rijen -  Girt(e) - roepnaam voor Gerardus, vermeend voormalig booswicht uit Tilburg. Hè hee-g-ut ur op as den duvel op Girte. Hij aast er op als de duivel op een booswicht. (1998); 6. Uitroepen; Van Beek - ""Dat dank je de duvel!"" - Uitroep van dezelfde betekenis als: Dat geloof ik wel! (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); Van Delft - ""Ge zoudt er de duvel van geeselen"" zegt iemand, die boos is, 't is verschrikkelijk. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - der den duuvel van geesele (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1965) - Er de duivel van geselen; iets erg, verschrikkelijk vinden. Heerkens - As ge 't over den duuvel hebt, dan ziede z'n stertje wiebere! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’’t Spook’; NTC 3-1-1940); Jaansen - ""Kèk, as ge over den duvel praot, ziede z’n stèrtje...” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 4; NTC 22-10-1938); Lechim - Wir laoter…..toen ik en bietje vreej/ èn we meer wo as kusse/ toen zeej de mèdje…nêe…doe nie/ daor zit den duuvel tusse. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Den duuvel is in slaop gevalle); 7. Andere bronnen; Cees Robben: dètter de duuvel meej spult; zoo zwart as de duuvel; ...zi den duuvel;; Cees Robben: toen de duuvel laag te slaope;; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  den duuvel; WNT DUIVEL, duvel; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - 'Ruiterij' zi den duuvel, èn hij reej óp en vèèrke (D'16); ...dè spiegels over et algemeen liegen as den duvel... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de NTC 22-4-1939 – 8-5-1939)"
duivelaar, duuvelèèr, zelfstandig naamwoord, duivelaar, wolmenger, 'vèthòl'; Interview met de heer De Kok (1978) –  Duuvelstoejaoger. Duuvelèèr, zôoiets allemòl, hè. WBD 'duuvelèr' (II:937) - degene die het doet (wol mengen en malen); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - duuvelèèr = bepaald beroep in textielindustrie (blz.88); Toen ging et nòg beeter meej de stad, èn meej de tèkstiel. Der kwaame mesjienes, en toen er mesjienes waare, kwaame der duuvelèèrs en schrobbelèèrs. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Elie van Schilt - kender van unne metseléér, draoimaoker of duveléér, die wieren gin misdienéér. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000)
duivelen, duuvele, zwak werkwoord, wolven, duivelen; WBD duuvele (II:937) - wol mengen en malen
duivelhok, duuvelhòk, zelfstandig naamwoord, ruimte in fabriek waar de ruwe wol gezuiverd werd; WBD duuvelhòk (II:937) - wolmalerij; Frans Verbunt: ook: duuvelkòt: ruimte waarin wol werd gemengd
duivelmachine, duuvelmesjien, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: (textiel) machine waarin de wol voorbewerkt wordt
duivelmolen, duuvelmeule, zelfstandig naamwoord, wolf, duivel; WBD duuvelmeule (II:937) - wolmolen
duivelsgeweld, duuvelsgewèld, zelfstandig naamwoord, de grootst denkbare moeite; Ik kreeg et ècht nie vur mekaar/ meej gin duuvelsgewèld. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wè rèmt op rèème?')
duiveltjeskervel, duuveltjeskèrvel, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, WBD III.4.3:306 duuveltjeskèrvel - gevlekte scheerling (Conium maculatum), ook 'dolle kervel' genoemd
duivenmelker, dèùvemèlker, zelfstandig naamwoord, "duivenmelker; Van Beek - Liefhebbers van de duivensport zijn ""duivenmelkers"";  (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Ut Café zaat wir vol mee deuvemellekers... (Tony Ansems, Pieter Post plein; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008); WBD (III.3.2:241) dèùvemèlker, ook 'poeler' = duivenmelker"
duizelig, dèùzeleg, bijvoeglijk naamwoord, duizelig; WBD III.1.2:222 'duizelig' = duizelig; WBD III.1.2:224 'duizelig zijn' = duizelig zijn
duizeligheid, dèùzeleghèd, zelfstandig naamwoord, duizeligheid; WBD III.1.2:226 'duizeligheid' = duizeling, duizeligheid
duizend, duuzend, telwoord, duizend; Kees en Bart: duuzend; Naa wo'k dè'k duuzend oogen ha'; wè zu'k geniete (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Lente’, 1939); mar aachter dè schuurke daor zaagde gij staon; 'nen boom mee duuzende peeren eraon... (Piet Heerkens; uit Vertesselkes, ‘Vrouwke Misére’, 1944); Cees Robben – Meej duuzend blommen aon de kaant (19600520); Sjeraar heej duuzend keer gezeej:/ Lòt ons Merie mar maawe... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vekaansie-praot); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DUZEND en bij sommigen DUZELD, telw. - duizend, Fr. mille
duizendereender, duuzenterinder, telwoord, Henk van Rijen: duizend dezelfde
duizenderhande, duuzenterhaande, bijvoeglijk naamwoord, duizenderhande, duizenderlei; Henk van Rijen: in dieje winkel hèbbe ze duuzenderhaande dinger
duizendste, duuzenste, telwoord, duizendste; (D. Boutkan:. blz. 90)
duizendzinnige, duuzendzinder, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek: wispelturig iemand; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - enen duuzendzinder zèèn (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1970) - er duizend zinnen op na houden: steeds iets anders willen. = duizend + zin (lust, begeerte)
duizig, deuzeg, bijvoeglijk naamwoord, duizelig, licht in het hoofd; Henk van Rijen: 'döözeg' - afwezig, in gedachten; Cees Robben – [Vraag aan een zieke] Hoe is ter meej bruur...  [Antwoord] Nog aaltij deuzig war.. (19600212); Cees Robben – deuzig en zat.. (19700102); GG enen deuzege - een slome: mannelijk equivalent van dôos; Stadsnieuws: Ons oopoe waar aatij en vief wèfke gewist, mar op et list wier ze tòch en bietje deuzeg - ... een beetje suffig (260706); N. Daamen - Handschrift 1916 – 'deuzig' = duizelig; WNT DEUZIG - dozig - van denzelfden stam als 'duizelen', maar met korten stamklinker. 1) duizelig, draaierig, 2) slaperig, suf, soezig, 3) beneveld, verward, verhit, 4) stompzinnig, bot, stomp
dun, dun, bijvoeglijk naamwoord, dun; uitdrukking - : òn den dunne zèèn - diarree hebben; WBD III.4.4:37 'dun weer' = fris weer. ook 'zuur, lucht weer'; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; dun bijvoeglijk naamwoord - dun, slap; 'on d'n dunne'; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - DUN, dun in den buik zijn: aan de afgang zijn, een goedaartigen buikloop hebben.
dunken, dunke, sterk werkwoord, dunke - dòcht - gedòcht, dunken; D. Boutkan: (blz. 27) in de 3e pers. enk. presens wordt de k verzwegen: dungt
dunner, dunder, bijvoeglijk naamwoord, vergrotende trap; Henk van Rijen: dunner; - Van 'dun' met epenthetische d; D. Boutkan: (blz. 49) 'dunner' zonder infix; ‘Kunde gullie dè brôod nie wè dunder en dieje kèès nie wè dikker snije?’ (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
duren, duure, zwak werkwoord, duren; Cees Robben: Et zal mènne tèèd wèl duure; wè duur et tòch lang; B duure - duurde - geduurd; — geen vocaalkrimping; — steeds lange uu
durske, durske, zelfstandig naamwoord, "verkleind zelfstandig naamwoord;  alleen in de verkleinde vorm bekend?; meisje; N. Daamen - handschrift 1916 - ""durske - 't is zo'n oarig durske (meisje)""; Hi ziet 'n daonig durske staon,/ nou sjuust zo iets vur mij, hé! (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘De bie zit op de blom’ , 1932); Och, Hannie; ik kan nie; genog naor oe kijke; vriendelijk durreske-fijn (Leo Heerkens; uit De kinkenduut (Piet Heerkens), ‘Och, Hannie...’, 1940); Hoe ik as durske fietse leerde/ op en kar meej blòkke... (Henriëtte Vunderink; Vruuger; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Ge had ok nòg broekpoeperkes, jungskes, mèdjes òf durskes. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord. o. deurske, deernke, meisje; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – durske - deerntje, meidje; Bosch durske - meisje"
durven, dörreve, dörve, zwak werkwoord, durven; Kees en Bart: ge dorft nie; as ie dorf dan ...; “Mar Kees toch” zin de toeheurders, “en dorrufde gij dè?” ”Ja, dat dorf ik”, zi Kees. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Hoeveul taartjes dè Sien op heej/ dè dörf ik nie te schatte. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Pertrètjes kèeke); Audioregistratie 1978 – “…daor dörref ik nie, daor dörref ik alles nie oover te vertèlle, van vèèchtpartije èn van allerhande dinge, nèè, nèè, nèè dè doewek nie, nèè, daor hoefde ok nie bij te zèèn ok nie!” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); Dialectenquête 1876 - ik dèrf, ik dierf; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – dörfde gij daor óp te douwe?; D. Boutkan: döreve - dieref - gedörefd/gedöreve; B dörve - dörfde - gedörfd; ik durf, gij dörft, hij durft, mv. durve; Henk van Rijen: 'dörreve - dòrs'; - verleden tijd 'doorf' (Gols ?); WBD III.1.4:129 'durf' = moed; 132 'durver', 'durfal' = durfal; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - DORF in den verl. tijd van 'durven' gebruikt men hier vrij algemeen, zelfs onder beschaafde lieden; ook in den 3den persoon: hij dorf. Z.a; Weijnen, Dialectaltlas: Krt.71 geeft een zwak verleden tijd; het 'dorf'-gebied (met korte vocaal) ligt even ten N, resp. ten W. van T. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DERVEN (in 't Z. der Kempen ook: darren en dörven); verleden tijd 'dorref' DÖRVEN (uitspr. dörreven) - durven, Fr. oser. Vd: gedorven/ gedörven.; dierf; D. Boutkan: 'diref' - durfde (blz.6); Verleden tijd van 'dörve' (Onder invloed van 'bedierf')?
dutsel, dutsel, zelfstandig naamwoord, dutseltje, "sloom vrouwspersoon; Cees Robben: dès ginne knêûp vur òn men gulp, dutsel; Cees Robben: Zij is wè dutselèèchteg, èn hij de tèl vort kwèèt; N. Daamen - Handschrift 1916 – tis en dutsel (sukkeltje); Pierre van Beek – Onder een ""dutseltje"" verstaat men een 'n weinig pienter, maar heel goedig vrouwtje. (Tilburgse taalplastiek 15 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 5 juni 1950); WBD (III.3.3:197) dutseltje, 'sibbedeeske', bidziel = kwezel; WBD (III.1.4:34) 'dutsel' = domme vrouw; WBD (III.1.4:40) 'dutseltje' = onnozel iemand; Stadsnieuws: Naa dere meens dôod is, isse niemer bij de tèèd; tis en èchte dutsel geworre (311206); WNT DUTSELEN - freq. van DUTTEN: suffen, dutten; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – dutsel - sukkelachtig iemand; Cornelis Verhoeven:  DUTSELEN, onov. ww, een duts zijn, zich sukkelig en stumperig gedragen, z.a. Hoeufft – 'Dutsel' zegt men van een teutelachtig vrouwspersoon, vooral indien hetzelve niet zeer doorzigtig of schrander is. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DUTS zelfstandig naamwoord. m.- onnoozele bloed, sukkelaar; beetgenomene, gefopte; troetelwoord voor een kind. Bosch duts - dom, halfzachte persoon, sukkel; deuk"
dutselachtig, dutselèèchteg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "sufferig, sikkelachtig ; A. Weijnen – Etymologisch Dialectwoordenboek (2e) - duts sukkel (znl.). Wschl. afgeleid van *dutsen (waarvan afgeleid nl. dutselen), dat een intensief was bij dutten (= mnl. dutten ‘waanzinnig doen’). ; N. Daamen - handschrift 1916 - ""dutselaichtig (sukkelachtig) niet als ziek doch als onhandig bedoeld""; De Wijs – Och, ze is niet kwaod, ze wil wel, mar ze is ’n bietje dutselechtig (17-10-1966); Cees Robben – Zij is wè dutselèèchtig.. En hij de tel vort kwèèt... (19841026); Frans Verbunt: ouderwets; WBD III.1.4:41 'dutselachtig' = niet goed helder van geest; Bosch dutselechtig - vergeetachtig, sukkelig"
dutselen, dutsele, zwak werkwoord, dutsele - dutselde - gedutseld, dutten, soezen, bijna in slaap vallen, suffen; A.P. de Bont: dutsele(n) zw. ww. intr. - sukkelen, niet voortmaken; Cornelis Verhoeven:  DUTSELEN onov. ww. 'een duts zijn', zich sukkelig en stumperig gedragen, niet goed wakker kunnen blijven; vooral gezegd van oude mensen die aftakelen en 'dutselachtig' worden. WNT frequentativum v.d. stam van 'dutten' - suffen, dutten; niet algemeen. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - DUTSELEN, voor 'suffen'. Men gebruikt het wsch.als een freq. v. 'dutten', slaperig zijn, en bij Kil. 'delirare'. In het Neder-Saks hoort men op meer dan eene plaats 'dutzig' voor 'dom, stomp van begrip'. WNT DUTSELEN freq. van DUTTEN: suffen, dutten
duur, duur, bijvoeglijk naamwoord, duurder, duurst, duur; de uu is altijd kort; Henk van Rijen: dès duure mòsterd! - dat is erg duur!
duvelstoejager, duuvelstoejaoger, zelfstandig naamwoord, "Van Dale - duvelstoejager - benaming voor iemand die allerlei diensten en ongeregelde werkzaamheden verricht; In het Tilburgs soms het zelfde als duuvelèèr; Interview met de heer De Kok (1978) – Toen zèèk nòr van Bèèrkel Abbedam gegaon, van Bèèrkel Abbedam. Daor heb ik en jaor òf drie gewerkt, drie òf vier jaor. Nèè, ik was gin weever, hè, toen ston ik in de spinnerij meer. As duuvelstoejaoger noemde ze dè. N. Daamen - handschrift 1916 - ""duuvelstoejager - iemand die voor evenveel meedoet, 'n meelooper"""
duveltje, duuveltje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, kacheltje, op pootjes; kleine duivel; Henk van Rijen: Spartele as en duuveltje in en wijwaotersvòtje - Erg tegenstribbelen
duw, douw, zelfstandig naamwoord, duw; Cees Robben: Gift mèn dèùf en èxtraa douwke; Henk van Rijen: 'daaw'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DOUW zelfstandig naamwoord. m. - duw: iemand 'nen douw geven. WNT DUW, douw
duwen, douwe, daawe, zwak werkwoord, "duwen; Cees Robben: ge douwt em in den zoeren azèèn; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  dörfde gij daor óp te douwe?; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dan moete aandersóm gòn zitte, dan douwt et (ED'84) - reactie op de klacht 'Het trekt hier'. B douwe - douwde - gedouwd; Henk van Rijen: douw et mar du(r) de deur deur; Frans Verbunt: derónder gedouwd wòrre - begraven worden; Henk van Rijen: 'daawe'; WBD III.1.2:82 'douwen' = stoten; Weijnen, Dialectaltlas: Krt. 69 geeft 'douwde' als verleden tijd en 'gedouwd' als part., waarnaast in westelijke stukken van T. 'gedouwe' voorkomt. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DOUWEN - duwen, Fr. pousser; er van gedouwen zijn - er aan toeleggen, het bekoopen. GEDOUWEN: 3e hoofdvorm van 'douwen'; WNT DUWEN, douwen; daawe; Henk van Rijen: duwen; Henk van Rijen: 'Ze riepe ""durlôope"" èn-k krêeg unnen daaw.'; Henk van Rijen: 'Daaw ut mar du de deur deur!';"
duwkar, douwkèèr, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: stootkar, ook 'stótskèèr'; En òn de vurdeur kwaam elken dag de melkboer meej en douwkèèr meej enen hond eronder die moes hèlpe trèkke. (Nel Timmermans; Wètter ammòl òn de deur komt; CuBra; 200?)
dwaallicht, dwaollicht, zelfstandig naamwoord, dwaallicht = glimworm; WBD III 4,2:172 lemma Glimworm - De glimworm (Lampyris noctiluca) is een in onze streken zeldzaam voorkomend en tot de verbeelding sprekend insect dat op vroege zomeravonden licht geeft. Het mannetje heeft lichtbruine dekschilden en vliegt, vaak in grote aantallen, op warme juliavonden onder de bomen; het wijfje is ongevleugeld, lijkt op een larve en kruipt over de grond. Beide hebben aan het achterlijf een gecompliceerd fel geel lichtgevend orgaan. Ze worden 12 mm. glimpworm – Middennoordbrabant; lichtworm – frequent in Tilburg; dwaallicht – Tilburg; pierworm – Tilburg; pier – Tilburg
dwaalschaap, dwalkschaop, zelfstandig naamwoord, " letterlijk: een afgedwaald schaap; - alleen aangetroffen in Tilburgse bronnen; - het woord gaat terug op de bijbelplaats(en) waar afvallige gelovigen vergeleken worden met schapen die uit de kudde van de herder treden - zie met name de parabel van het 'verloren schaap', en Psalm 119: 'Ik heb gedwaald als een verloren schaap; zoek Uw knecht, want Uw geboden heb ik niet vergeten.';  - 'dwalk' lijkt een verbastering van 'dwalen', 'afdwalen' - zie WNT lemma Dwalen; - het woord is overgedragen op zeer uiteenlopende 'buitenbeentjes', zoals: - WTT - afgedwaald schaap; figuurlijk: iemand uit de familie die aan lager wal geraakt is; Pierre van Beek - Ook ooit gehoord van een ""dwalkschaap""? Dit is een bepaald soort mens. Iemand van twaalf ambachten en dertien ongelukken, die niet weet wat hij wil, nu eens hier, dan daar rondhangt, soms ook wel aan de zwerf gaat. Enfin, iemand, die niets presteert en waarmee ook niets valt aan te vangen. Dus een a-sociaal persoon of een in de maatschappij verdoolde. ""Dwalken"" houdt verband met ""dwalen"". Het lijkt ons niet uitgesloten, dat ons woord uit de schapenwereld stamt. Waarom zou een schaap met een neiging steeds van de kudde af te dwalen niet ""dwalkschaap"" genoemd zijn? (Tilburgse Taalplastiek 25-1-1974); Cees Robben – [vader tegen zoon:] Ge bent toch mar ’n dwalkschaop... [zoon:] Dè zen de biste vadder... Onzen lieven heer gong ze zuuke... (19721229); Frans verbunt (1993) - dwalkschaop - sukkelaar, zwerver; Goedgetòld (2004) - dwalkschaop - zwerver, ontheemde; overdrachtelijk: iemand die de weg in het leven kwijt is. - toen hullie moeder dood waar, wierie en dwalkschaop: toen zijn moeder gestorven was, raakte hij letterlijk en figuurlijk ontheemd. - We waaren ammòl schaope van de Goejen Hèrder èn zeeker gin dwalkschaope. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2005); Henk van Rijen: 'dwallegschaop' - buitenbeentje, zwart schaap; Stadsnieuws: Toen hullie moeder dôod waar, wierie en dwalkschaop - …raakte hij letterlijk en figuurlijk ontheemd (021209)"
dwaas, dwaos, bijvoeglijk naamwoord, dwaozer, dwaost, dwaas; Cees Robben: suf èn dwaos; WBD III.1.4:39 'dwaas' = ezelachtig; WBD III.1.4:42 'dwaas' = gek; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DWAAS bvw - onbesuisd, wild, uitgelaten
dwalen, dwaole, zwak werkwoord, "dwalen; Pierre van Beek – ""Dwaolen is meenselijk, zei den boer en hij kuste de meid in het donker"" wordt vergoelijkend gezegd voor een daad, die eigenlijk niet in de haak is. (Tilburgse taalplastiek 6 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 11 maart 1950); Cees Robben: dwaolen in de dösternis; dwaole; B dwaole - dwaolde - gedwaold (bij B geen vocaalkrimping)"
dwaler, dwaoler, zelfstandig naamwoord, iemand die door de natuur dwaalt; Cees Robben – Peer van Dun was unne dwaoler (...) die de haai in den blende kos belôôpe (19570119)
dwalken, dwalke, zwak werkwoord, dwalke - dwalkte - gedwalkt, Pierre van Beek: dwalen
dwarsdrijver, dwarsdrèèver, zelfstandig naamwoord, dwarsdrijver; Ik had en ôom, hij is al jaore dôod./ Enen drammer hij wies aaltij alles beeter./ We noemden em dwarsdrèèver of bètweeter,/ òf vringerd, waor ie ok nie van verschôot. (Henriëtte Vunderink, Kriem pasjoonèl?, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)
dwarsrug, dwarsrug, zelfstandig naamwoord, WBD keerstrook/ wendakker (strook grond aan het uiteinde van een akker, waar de ploeg gekeerd wordt), ook genoemd 'rug', 'tèène', 'tèènerug', 'vurft' of 'vurènd'; A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord. o. - dwarsveld, veld aan het einde van enige andere liggende, en wel rechthoekig daarvan.
dweil, dwèèl, zelfstandig naamwoord, dweil; WBD ovendweil (werktuig om een bakkersoven vochtig schoon te maken); WBD III.1.4:109 'dweil' = ondeugende vrouw; WBD III.2.2:113 'dweil' - zedelijk slecht meisje; WBD III.2.1:310 'dweil' = idem; A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord-m. - dweil
dweilen, dwèèle, zwak werkwoord, dwèèle - dwèlde - gedwèld, dweilen; van kroeg naar kroeg trekken; op straat zwalken; Zumme saome zeume of wilde gij sewèèle dwêêle ? (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); WBD de oven reinigen (in een bakkerij); Dialectenquête 1876 - dwêle (ê = fr. même.); WBD III.3.1:43 'dweilen', 'uitgaan, aan de zwier gaan, de hort opgaan, op stap gaan, op sjanturnel gaan, zwalken' = uitgaan; - dwèèle - dwèlde - gedwèld, met vocaalkrimping; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: hij dwèlt, gij dwèlt; WBD III.3.1:46 'dweilen' = nachtbraken; WBD III.2.1:311 'opdweilen' = dweilen, ook 'aandweilen'; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; dwèèle - rondtrekken. In Carnavalstijd van café naar café trekken.
dweiltocht, dwèèltòcht, zelfstandig naamwoord, Tocht langs een reeks kroegen door carnavalvierders; Interview Hermans - 1978 - “…dè was en dwèèltocht, war, toedè we tös kwaame èn dan laagen ons ôogen al en bietje boovenop… èn dan kwaame we tèùs èn dan viele we in de bèdsteej oover ons moeder heen omdè ge zat waart!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
dwepen, dweepe, zwak werkwoord, dwepen; B dwêepe - dwipte - gedwipt; - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij dwipt; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DWEPEN en DWEPEN - naar een onzeker heenkomen rondtasten, ronddwalen als een verstooteling, die niet weet waar te blijven.; dwipt(e); dweept(e); tegenwoordige tijd/verleden tijd van 'dwêepe', met vocaalkrimping;
dwingen, dwinge, sterk werkwoord, dwingen; WBD III.3.1:268 'dwingen' = bevelen; WBD III.1.4:50 'dwingen' = aandringen; D. Boutkan: dwinge - dwóng - gedwónge
eau de cologne, onjeklonje, oddeklonje, oodeklonje, ooieklonje, ôojeklonje, zelfstandig naamwoord, eau de cologne, Keuls water, reukwater; • ...en d'r zakduukske rook zoo lekker naor onjeklonje... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); • Cato van Dungen laag op de sofa mee 't hoofd aachterover en de dienstbode hield 'r 'nen zakdoek mee onjeklonje onder d'r neus. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); • Hanna, z'n zuster, had 'm stiekum enkelde dubbeltjes gegeven om 'n stiekum fleschke onjeklonje veur d'r mee te brengen, mar moeder hoefde daor niks van te wete. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939); • En ie rook zelfs naor odeklonje, ze kos et goed ruuke... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); • ...en juffrouw Jaanse was er van overtuigd, dè de ware deugd nie naor odeklonje rook, mar eer naor wierook of zo iets (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); • D'een waaschte [de zieke] d'r polsen mee natte doeke, d'aander d'r gezicht mee onjeklonje... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de NTC 22-4-1939 – 8-5-1939); • duukskes meej oddeklonje... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Asse de kaans mar krèège); • Gin oddeklonje of dê spul/ om lekker van te ruuke (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè kan ok wèl en seprieske zèn); • Elie van Schilt - nee in de kapsalon van toen rooke we gewoon un fris luchtje van oojeklonje 4711 of un aander merk. (Uit: ‘Ut stonk mar toch mis ik de stank van vruuger’; Cubra, ca. 2000); • Eigen roem die ruukt, net as onjeklonje/ Eigen roem die stinkt nie... (Tony Ansems, Eigen roem die stinkt nie; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009); • Henk van Rijen - eau de cologne, Keuls water, reukwater; • WBD III. 1. 3:278 'onjeklonje' = eau de cologne; ook 'ruuk'; • Stadsnieuws - aaw wèfkes han in de kèrk dikkels ene zaddoek meej onjeklonje bij der (110407); • Reelick e.a. - Bosch' woordenboek (1993 & 2002) - onjeklonje
eau de goulardwater, oodeglaarwaoter, zelfstandig naamwoord, Van Rijen: goulardwater ; loodacetaat tegen huidaandoening; Van Dale: GOULARDWATER - genoemd naar de Franse arts Goulard, die het in 1760 introduceerde; verkoelend en opdrogend heelmiddel, een oplossing van loodacetaat in alcohol, verdund met water (eau de Goulard)
Ebstein, hèbstijn, bijvoeglijk naamwoord, inhalig, hebberig iemand; Informant Vromans -  Naar jodennaam Ebstein
echel, èchel, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: bloedzuiger; Sjef Paijmans - ...en bloedzuigers waren eggels. (Herinneringen - CuBra, circa 2002); WBD III.4.2:205 'echel' - bloedzuiger (Hirudo medicinalis); Cees Robben:  'munne man drinkt as unne ech-chel ..'; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - echel - bloedzuiger; WNT ECHEL - bloedzuiger
echt, èchtig, bijwoord, echt, werkelijk; De Wijs – dè he’k echtig nie gedaon, krûîske sterven en honderd duuzend èzere botterhammen eten (17-08-1964)
eczeem, èkseem, zelfstandig naamwoord, eczeem; Mar as ge unne stinpöst op oewen dèrriejèère had, èn as bidde nie hielep, dan moeste bij ’t feitvrouwke van Van Hees zèèn. Die mòkte d’r èège zallefkes. Vur pöste, èkseem, fratte, padscheete, èn alles. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
eed, êed, zelfstandig naamwoord, eed; Etymologie: ; Got., D. Eid, N. eed, T. êed
eekhoorn, inkhoorentje, inkhurntje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, verkleind; Frans Verbunt, Tilburgs voor Tonpraoters (7e, 1996):  eekhoorntje; Stadsnieuws:  'Der zaat en inkhoorentje onder den bôom buukenotjes te zuuke'(141007); WNT INKHOORN - gewestelijke bijvorm van eekhoorn; Dialectenquête 1876 - inkhurntje; Jan Naaijkens, Biks:  inkhoorn zn - eekhoorn
eelt, ilt, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, 1. zelfstandig naamwoord; eelt; Cees Robben – Ak mar wè in m’n haanden krèèg... En as’t mar gin ilt is... (19760220); Lechim - mar ik weet de dieje groffen breeje/ gin ilt mir op zen haande heej. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kèrmes haauwe); Lechim - Zèn haande zèn êenen bonk ilt... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: As vadder belond); WBD III.1.2:350 'eelt' = eelt; ook 'weer' of 'zweel'; 2. bijvoeglijk naamwoord (met voor- en achtervoegsel); Zen iltige haande strilden de blaoier (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Onzen oopaa); Hij wreef oover der schouwerblaoi/ meej zen verilte haand (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Blôot slao dôod...)
een, êen, êene, en, ne, nen, voornaamwoord, voorzetsel, telwoord, lidwoord, een, ene, een zekere; Cees Robben:  têen èn taander; nie vur t'êen of taander, mar ...; vat er nòg êne van mèn; Cees Robben:  die heurt er ginnen êene (= niets); êen ding weet ik zeeker; Cees Robben:  (tot zijn vrouw): zoo as gij bestaot er gin êen; van et êen kwaam et aander; Cees Robben:  dè we der êenen óp kunne vatte; van zen lèève ginnen êene; Cees Robben:  zene kòp is êene laazerus; êene meej veul geneuk; Pierre van Beek: Van wie zèède gij er êen(e) / intje? - hoe heet je?; Pierre van Beek: Hij zeeter ginnen êene / hij zeeter nie veul - hij is zwijgzaam, gesloten; Henk van Rijen: êene tuut mèm - één pot nat; êenen ik èn êene gij - grove steek voor het hechten van stof; Etymologie: Got. ains, D. ein, N. een, T. êen; en; (bij dagbepalingen); een, 'n; Dirk Boutkan: (blz. 27) 'enen dag op et laand'; Verbogen vormen: ene, enen, ne, nen; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - een (vóór naam v.e. weekdag, bv. 'en zondag' - verleden, aanstaande; ne; een ('n), mannelijk (slot-n is fonetisch geconditioneerd, d.w.z. verschijnt vóór onmiddellijk volgende klinker, h, d, t, b en r.); Nieuwe Taalgids 78:537. Ontstaan uit 'ene(n)'; nen heer, nen boer, nen hof, nen aawen dömstòk, ne pestoor, ne köster; Antw. NE, NEN (toonloze e) - een, Fr. un; vóór een mann.zelfstandig naamwoord.: ne mens(ch), ne goeie jongen, ne kleine wagen. Begint het onmiddellijk volgende woord met b, d, h, r, t of eenen klinker, dan zegt men 'nen': nen heer.
een en ander, têen èn taander, onbepaald voornaamwoord, het een en ander; Kómt óns taante Too naa taatemiddag nòg meej têen èn taander?; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Daor din ze zogezeej in e… zèg et es gauw… in…ts..ts..ts…gòdvernondejuu…die gebrökte ze zogezeej vur e… vur middelsèène…, vur têen èn taander gebrèùke…” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels)
een-twee-hupsakee, aajne-tswaaje-hoepsekaaj..., uitdrukking, Tilburgs Duits; een-twee-hupsakee; Cees Robben – (19790601) [De prent haakt in op een bezoek van het Duitse Rode Kruis aan Tilburg.]
eend, ind, ènd, zelfstandig naamwoord, eend; verkleinwoord intje; Cees Robben:  en ènd; Henk van Rijen:  meervouw. 'inte', enkelvoud 'int'; Elie van Schilt - unne schóóne vijver mee indjes... (uit: ‘Un paor momentjes vur wet ouw monumentjes’; CuBra, ca. 2000); Elie van Schilt - Op weg naor de bossen en ok in de bossen zelf hadde hier en daor un slótje en un venneke, daor gingen we in ut vurjaor dikkopkes vangen, inde-aaieren zuuken of jong indjes. (Uit: ‘Tilburg waor zen oe bossen’; CuBra ca. 2000); WBD eend, ook genoemd 'êend'; WBD ind, eend, poel poel poel - roepwoorden voor de eend, ook 'èndvoogel'; WBD ènd, woerd, wuunder (korte uu) - mannelijke eend; WBD ind, indje - vleinamen voor een eend; WBD eendje - roepwoord voor een jonge eend; WBD indje, klijn eendje - vleinamen voor een jonge eend; Dialectenquête 1876 - ende - eenden; WBD III.4.1:204 'eend' resp. 'wilde eend' - wilde eend (Anas platyrhynohos); WBD III.4.1:207 'eend' - krakeend (Anas strepera); ènd; eend; Cees Robben – De end ging aon ‘t broeie (19810515)
eender, inder, bijvoeglijk naamwoord, eender, hetzelfde; Vergelijkend: haorinder; Et blèèft mèn inder. - Het blijft mij gelijk. Kees en Bart (krantenrubriek ca. 1930):  'nen eenderen toeschort'; Ok agge strak de pèèp ötgaot/ hèdde van staand gin hinder/ want bij St. Pieter òn de poort/ zèn we allemòl wir inder. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gin verschil); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…daor heej vruuger ok ene kiejòsk gestaon die muziek gaaf. Körvel presies inder!”; Stadsnieuws:  Tis ammòl inder, òf ge naa dur den hond òf dur de kat gebeete wòrt (030509); WBD inder - stuks vee [?]; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch 1899: EENDER - eenderlei, dezelfde: Dat is ter eendere, dat is eender.
eenderhand, inderhaand, bijwoord, hetzelfde; eender; van dezelfde hand; 't is al inderhaand...  (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Oh! Klotterende klompen’; 1932)
eenmaal, immel, eemel, êemel, immòl, bijwoord, eenmaal; Cees Robben – 'k Zie 'm na-mar immel nooi-war... (19680119); Cees Robben – Hij is naa immel wè jengelèèchtig... (19680628); Cees Robben – [Werkster tegen ongeduldige vrouw:] Ik kan na immel nie luien en meepesaant den tooren nog vasthaauwe ôôk... (19821015); Interview Hermans - 1978 - “…ge had nie veul sènte, ge kost nie veul ònlègge… èn mènne kastelein, assie oe kènde dan pofte ie wèl… mar as ons moeder öt bèd komt èn ge had daor nòg wè staon, dan krêegde nòg ruuzie… dè moet in bèd wir goed gemòkt wòrre… hahahahaha… hahaha… zôo ist immel!” (transcriptie Hans Hessels, 2013)zie KLIK HIER om het interview te beluisteren; Henk van Rijen:  tis ok immel wènter, war - het is uiteindelijk ook winter, nietwaar; Henk van Rijen:  dès naa immel de kaoje kaant dieter òn is - dat is nu eenmaal de slechte kant die eraan zit; Interview met de heer De Kok (1978) –  …want ik was dan vort immòl en jaor òf zeuvetien, achtien èn zôo… (transcriptie Hans Hessels 2014); eemel; Henk van Rijen: eens, eenmaal
eens, is, bijwoord, eens, 'ns; Cees Robben – Kèkkis of ie kèkt Pietje... En as ie kèkt... Nie kèèke... (19541224); Cees Robben – ‘k Keek is in den doel... (19560714); Cees Robben – [vader tegen een kind] Alleej... Gift d’n ôôme is ’n hendje... (19580510); Cees Robben – Dokter Jaanse kwaamp is kèèke... (19660429); Dialectenquête 1876 - mok de gloaze is vol - vul de glazen; Dirk Boutkan (1996) - (blz.99) zuukt is nòr menen oed; De Bont:  is, resp es, bijw. 'is' (zwakke vorm van) eens; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch 1899: ;  EENS (uitspr. is) bijwoord   wordt veel aangewend zonder bepaalde beteekenis en geeft aan de uitdrukking eenen zweem van verzachting = Ne keer; es; eens; ook uitgesproken en gespeld 'is'; kom es gaa hier
eer, ir, voegwoord, onderscheidend voegwoord van tijd; Henk van Rijen:  eer, voordat
eer hij, irtie, samentrekking, van 'eer' (voordat) en 'hij' met t als verbinding; Audioregistratie 1978 - Êene persôonewaoge hing òn, aachter die lookoomootief èn dan en rij veejwaoges, en stuk òf tien, vèftien. Die zaate vol veej irtie in Den Bosch was, hor! Dikkels zat meejgereeje meej onze vadder, daor swoensdag Bossche Mèrt! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
eerder, irder, bijwoord, vergrotende trap van irst; eerst, eerder, de eerste; Asse van iemand ’n kèrstkaort had gekreege, stuurde ze d’r êen trug. Dán pas. Irder nie… (Jos Naaijkens; ‘De kèrstman die mar nie vol kwaam’;  CuBra, ca 2005)
eerlijk, irlek, bijvoeglijk naamwoord, Henk van Rijen:  eerlijk; Dirk Boutkan (1996) - (blz.34) irlek (met vocaalkrimping)
eerst, irst, urst, bijwoord, eerst; Ik waar irst; Willem den Irste; Cees Robben – Mar ‘k moetet irst nog zien... (19600219); Cees Robben – De goei gaon aaltij ’t irst... (19720519); Cees Robben – Zonder irst ’n kröske te maoke... (19720707); Cees Robben – De goei gaon aaltij ’t irst... (19740118); Cees Robben –Waor zal ie naa ’t irst aon begiene? (19840824); Dialectenquête 1876 - hij is den irste; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 - doe irst dè raom is toe; de irste mis; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - irste, geen 'urste' (blz.12); urst; vroeger, voorheen, eerst; toen urst (vooral bij kinderen) - onlangs; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - EERST (urst), bijwoord , vroeger; ook wel - vooral bij kinderen! toen urst, als verwezen wordt naar een bepaald tijdstip uit een niet zeer recent verleden. Verg. krek en toen. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - 'irste' (ongeronde vorm); de geronde vorm 'urste' juist ten N. en ten O. van de stad Tilburg. (krt. blz.12); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - örst, telw., bijvoeglijk naamwoord  en bijw. 'eürst' - eerst; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - urst tw. - eerst
eerste, irste, rangtelwoord, eerste; Cees Robben – Den irste zondag van de maai/ dan trokken wij dur stad en haai/ mee de meziek naor Meuleschot/ naor Lôôn of Beek.... Mar ’t is kepot...../ dauwtrappen is vort van de baon....../ dè hee jandoome afgedaon! (19540508) [Deze prent werd gemaakt naar aanleiding van een dreigende hernieuwing (handhaving) van het oude verbod op katholiek getinte manifestaties op de openbare weg, meestal ‘het processieverbod’genoemd.]; zelfstandig gebruik; Cees Robben – ’t Irste wettie zeej... (19580726); Interview Hermans - 1978 - “Daor hadde vruuger dieje pèttemaoker van Appels èn hedde daor dè kefeej van Eerdewijk, daor gingde mistal en borreltje vatte. Mar witte wè dè is?... Den irste smòkt nie zo goed as de vierde!” (transcriptie Hans Hessels, 2013)zie KLIK HIER om het interview te beluisteren
eerstens, irstes, telwoord, in de eerste plaats; - Irstes Vrede op ’t programma. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
eerwaarde, irwaarde, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, eerwaarde; GD05 toen kwaam diejen irwaarde nòg gereegeld òn hèùs
eeuw, euw, zelfstandig naamwoord, M eeuw; Cees Robben:  middeleuws; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  et is en 'uw' geleeje dèk oe gezien hèb; Dirk Boutkan: (blz.24) ' öw' = euw; idem blz.99; A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord vr. 'euw' - eeuw
eeuwig, euweg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, eeuwig; korte eu; Cees Robben – Euwig jong.. en euwig oud. (19700417); ‘As gij dè veur mekare wit te boksen, zal ik oe euwig dankbaor zèèn…’ (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Ik heb toen boven op de zolder bij ons thèùs, op men knieën un héél rôzenhuuke zitten bidden, dè’k mar nôot naor de hel zô hoeven. Euwig braande, des lang. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); 's Moeder heej ôk nie 't euwege lèève. (Jos Naaijkens; ‘Mènne ceeveej’; CuBra); uitdr: Henk van Rijen: euweg sund - bijzonder jammer; A.P. de Bont: bnw. en bijw. 'éuwig' - eeuwig
eeuwigheid, euweghèd, eeuwighei, zelfstandig naamwoord, eeuwigheid; Piet van Beers – ‘Slotgebed’: Ten slotte de zeegen, vur ons allemaol saomen/ vandaog mee de Carneval èn in euwighei AOMEN. (‘t Èlfde buukske, 2010); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  EEUWIGHEID zelfstandig naamwoord v. -Da(t) zal 'en eeuwigheid duren.
eeuwsel, euse, zelfstandig naamwoord, eeuwsel, weide in een bos; WNT: weide die rondom of aan twee zijden door hakhout is ingesloten; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - eeuwsel, uwsel - zomervoederweide (brab.); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  EESEL, EEUWSEL zelfstandig naamwoord o. -bij landb.: weide of beemd, tusschen een bosch gelegen of langs twee of vier zijden door een schaarbosch begrensd. WNT: gewestelijk in Z.-Ndl., bepaaldelijk in Braband. Euuwssel... Pascuum, ager pascuus, KIL. Zie: Pijnenburg - Etymol. v. h. oudste Nederl., blz. 33+; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - EUWSEL - weide. Niet meer in de dagel.omgang, maar er zijn nog weiden die zo genoemd worden.
effectgaren, affèktgaore, zelfstandig naamwoord, Alle garens die afwijken van het normale garenbeeld .Interview Hermans - 1978 - “…want affèktgaores op zichzèllef die zijn van ketoen mar ge hèt ok veel die gevèrfd zèèn dèt wol is, war…..want ene wollen draod kunne ze nie zo dun maoke as ene gewoone hillen dunne zijen draod òfwèl ene ketoenen draod..” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
effenaar, uffenèèr, zelfstandig naamwoord, effenaar; WBD uffenèèr, nuffenèèr, offeneer (II:1001) - effenaar = toestel om kettingdraden gescheiden te houden. – 'nuffenèèr' is wsch. een geval van metanalyse. WNT EFFENAAR - laddervormig toestel om de draden van een keten, terwijl men ze op den boom brengt, in groepen gescheiden te houden.
effenaar, öffenèèr, nuffenèèr, zelfstandig naamwoord, effenaar; WBD öffeneer, uffenèèr, nuffenèèr (II:1001) - effenaar: toestel om kettingdraden gescheiden te houden.; WBD nuffenèèr, uffenèèr, öffeneer (II:1001) - effenaar, toestel om kettingdraden gescheiden te houden. Opm. 'nuffenèèr' is wsch. een geval van metanalys
effenaf, èffenaaf, bijwoord, "uitdrukkingloos, vlakweg, zonder meer, kortweg, nuchter, langs z'n neus weg, te kijken staan; Piet Heerkens – mar et smidje ha' zin in 'n schoon jong wijfke; mee 'n geef en 'n slaank jongemeiskeslijfke; hij stookte ze gloeiïg en smeedde er op los...; mar 't wier geen maagdeke, lief van blos; nee 't wier een monster, zwart en afschuuwlijk; geen meensch meer gelijk, nee, effenaaf gruuwlijk... (1941); De Wijs – Hij kekt zô effenaaf, zo zuurig en ie is al zo lillijk (17-10-1966); Cees Robben – Ik keek wel effenaaf toen ik zaag desse m’n fiets gejat han.. (19870918); Cees Robben – Wè kekte toch effenaaf Toon..! (19671006); Cees Robben – Hij zieter zôô mar effenaaf uit... (19740308); Cees Robben – Zeej ’t pastôôrke effenaaf... (19600116); Pierre van Beek – ""Van fèn (fijn) meense en motrègen worde vern....; ge zijt nat zonder dè-ge er èrg in hed!"" Onder ""fèn"" wordt verstaan: uiterlijk vroom, dus zonder dat de innerlijke gesteldheid aan het uiterlijk vertoon evenredig is. De H. Schrift - en ook ons volk - noemt die ""effenaaf"": Farizeeërs! (Tilburgse taalplastiek 8 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 25 maart 1950); bijvoeglijk naamwoord; bijna hetzelfde, vergelijkbare; Cees Robben – Ik keek wel effenaaf toen ik zaag desse m’n fiets gejat han.. Na hek van de asseraansie ’n effenaave trug gekocht... (19870918); –; Bosch effenaf - glad, neutraal, wezenloos, zonder te lachen; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – èffenaf bijwoord. - kortaf; A.P. de Bont: effenaf bijw. 1) op de kop af, juist, precies; 2) zonder versiering; 3) koel: Hij keek mar effenaf. Cornelis Verhoeven:  EFFEN AF (effen aaf) bijwoord, glad, zonder rimpeling; ook: zonder te lachen, neutraal, tamelijk koel: effen aaf kééke. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  EFFENAF bijwoord - effen, zonder versiering. Zij was maar effenaf gekleed. Rechtuit, zonder omwegen; weinig van zeggen, slecht gemutst: Hij is zoo effenaf vandaag."
eg, eeg, èg, zelfstandig naamwoord, eg; zie zie ook èg; WBD (Hasselt) - eg; WBD (Hasselt): houtere eeg, èèzere eeg, zaoj-eeg, stòppeleeg, spèèkereeg, kèttingeeg, schèèfeeg, wòrteleeg, eegtaant; ègge, vurègge, inègge, rögtègge, eeghaok;  elders: zaotèg, kèttingèg, schèèfèg, vleugelèg, peeje-èg, ègge; Henk van Rijen: èèzere êeg, onkrèùdêeg - onkruideg; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - EEGT - egge; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  EEG (zachte e) zelfstandig naamwoord v. - egge; Trommelen 'Tilb. toponiemen in de 16e eeuw' no.171 eegd = eg; èg; zie ook eeg; WBD eg, ook genoemd (Hasselt) 'eeg'; WBD sleep, ook genoemd 'slèèp' (werktuig bij het slepen, o.a. t.b.v. de egalisatie v.d. akker); WBD ègge - eggen; WBD (Hasselt) vurègge - eggen voor het zaaien; WBD (Hasselt) inègge - eggen na het zaaien; WBD (Hasselt) ègge meej de lichten hoek - bot eggen
egaal, eengaal, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, egaal; geen Tilburgse bewijsplaatsen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  EENGALIG, eegalig - gelijk, effen, Fr. égal: twee eegalige pèèrden; de pataten komen eegalig uit.
egalig, eegaaleg, bijvoeglijk naamwoord, WBD III.4.4:16 'egalig' = bewolkt; WBD III.4.4:227 'egaal' = vlak, ook 'effen', 'plat'
egel, èègel, zelfstandig naamwoord, egel, kaardcilinder; WBD 'aegels' (II:938)- vroeger: entreewalsen
ei, aaj, aai, zelfstandig naamwoord, aajer, aajke, "zowel enkel als meervoud (naast aajer); ei, eitje, eieren; I ei; Hoe is oew aaj? - Hoe is je ei (zacht genoeg)?; Cees Robben – En vandaog wil ik slaoi mee juin meejaai meejèèrepel... (19810902); – Soms vrouwelijk gebruikt: Piet van Beers – ‘Op dieet’: Den êenen dag ' n maoger lèpke./Den aanderen dag 'n harde aaj. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “En wie was dè ok wir die aatij bij De Kluit èn zôo ooveral kwaam meej zen aajer èn zen viskörref, hoe hiet die ok wir?” (transcriptie Hans Hessels 2014) Klik hier om dit bestand te beluisteren; WBD mölkaaj - bebroed onbevrucht ei; WBD vèùl aaj - bebroed bevrucht ei; Frans Verbunt: zó gezien as en vèùl aaj; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - meej en lèg-aaj zitte (Si'70) - bedrogen uitkomen; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Ksó wille dèggen aaj waart, dan kónde ók geleej wòrre (Pierre van Beek: TT '7l) - Gezegd tegen iemand die wil rusten .Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ge moet et zèùpen óm en aaj nie te bedèèrve (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): - waarschuwing tegen verkeerde zuinigheid (zuipen was een drank; zie aldaar); Kan'k un aai hebbe op mijnen botterham?; Det he'k liever dan kaas; Oof tongeworst of jem; Och wilde gij vur mijn un kiepeaaj gon kope; Want ik ka nut waoter; Ut mijn bakkes vuule lope...; (Tony Ansems, Kan’k un aai hebbe op mijnen botterham;  van de cd Gatvermiedenhoet; 2010); II eitje; uitdrukking -  Èrges aajkes onder lègge - overdreven ter wille zijn .Van Delft - - Als wij des zomers vogeltjes gaan zoeken dan ""gaon we veugeltjes zuuken"" en we vinden ""veugeltjes op aijkens en mee naokte jong van bremkwetjes, piedieven, kweiken, schrijvers, kakeluutjes, blaauwkupkes, merkoven, koolmees, enz."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Ge waart in et kiepenhok gekropen en ge had er aaikes uit de nist gehaold... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); Een verstaandige kiep kaokelt pas as 't aaike geleed is! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Van Delft - ""Hij heeft er ook een eike bijgeslagen"" wil zeggen: Hij heeft er zich ook mee gemoeid. ""Hij heet er 't zijne bijgedaon."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Cees Robben – Bij unne Paose paast ’n aaike. (19540417); Cees Robben – Tiest Vermeeren haoj ’n kiepke... / En die preutse pik-madam/ Leej ’n aaike... en ’t woog zuiver.../ Honderd-vijf-en-sistig gram...  (19560428); Cees Robben - ..Mister, ge mot er op tèèd wè aaikes onder lègge... (19680628) [iemand verwennen]; Cees Robben –Ik moet er af en toe welles ’n aaike onder legge.. (19660304); Cees Robben – Mar as ik op m’n liste beenen liep, Merie.. Dan wieren d’r bij men aaikes onder geleej... (19650430); Cees Robben – Ze wordt gevierd as ’n vuil aaike... (19710522) [Ze wordt goed verzorgd]; Cees Robben –  Lust ons piskouske ’n koppel aaikes van de tiet-tiet-tiet... (19840615); Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek - aajkes verloore lègge -een erfenis regelen - Van Rijen (1998): een verkeerde bestemming geven .Van Beek - ""Ik heb nog een eike met hem te pellen."" - Of: een appeltje met hem te schillen. Ik moet hem nog eens ernstig over iets ""onder handen nemen""; ik wil hem eens flink de waarheid zeggen. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); De Wijs – Ik maag um gère, ge mot er zo af en toe ‘ns ’n aaike onderlegge, dan komt ie wel op gang (24-02-1966); Frans Verbunt: en goej meens, mar ze moes en aajke lusse van en zwart kiepke (gezegd v.e. heel traag mens); Hoe wieste wégge moest zegge/ Hoeger aaikes onder moest legge... (Tony Ansems, Toon; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008); III eieren; Dialectenquête 1879 Kernkamp – Ze droagt aaier in 't mèndje [ze is zwanger]; Cees Robben – Komdom d’aaier zuute kiendjes..? (19540417); Cees Robben – Hardlèèvig (...) van al die harde aaier... (19670324); uitdrukking: oud nieuws brengen; Cees Robben – [ge] komt bij men meej oew aaier nao de Paose..! (19590328); Pierre van Beek: gez. Twaalf aajer èn dartien kèùkes - meevaller, buitenkansje; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ge kunt hier aajer krèègen óp de mèrt; meej den doojer van en aaj; Pierre van Beek – Wie zich hoort toevoegen, dat hij ""inzit"" over ""ongeleed aaier (eieren)"", kan er van overtuigd zijn, dat men van oordeel is, dat hij zich bezorgd maakt over zaken, die daartoe geen aanleiding geven. Bang zijn zich aan koud water te branden, zoals het beschaafd Nederlands kent, vertoont hiermede dus veel overeenkomst. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950); Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek - Et zèn gin aajer al rólle ze. (Tilburgse Taaklplastiek 172); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Et zèn gin aajer al rólle ze (Pierre van Beek: TT '73) - Het wil niet vlotten; alles gaat even moeilijk .Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - De aajer verloore lègge (Pierre van Beek: TT '72) - Niet kunnen beslissen over de erflating; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Et van aajer maoke ('87) - Het bont maken ....as ge aaier in oew zakken hebt, dan springen er over 'n uur allemaol jonge kiepkes uit. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; NTC 10-12-1938); Mar, wè doede gij, slurpte gij de aaier uit, menneke? (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); Naa is ’t wel beroerd demme [in de oorlog] nie zoveul aaikes kunne ete as me willen... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); De Wijs – Zèn deez aaier vers? - Vers? Ze hadden eigenlijk merrege pas geleej motten worren (09-04-1973); Naa waren onze kiepe van de leg en ons moeder mar gillen: ‘Naa hebben we gin aaier meej Paosen’. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); De aajer waare wir zô goeiekôop degger gin kiepe vur kost haawe. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Zôo hen we un paosaaieractie gehaawe, meej wel virtig man zèn wij in Tilburg langs de deur gegaon om sèùkergoedaaier òn de man te brenge. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Twaalf aajer èn dartien kèùkes (Pierre van Beek: TT '7l) - een buitenkansje; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dè klòpt as twaalf aajer meej nen mikken bótteram (Pierre van Beek: TT '70); Henk van Rijen: komdom daajer? - kom je om de eieren?; Henk van Rijen: aajer òf jong - kiezen of delen; Frans Verbunt: wèl aajer eete, ók al hèdde gin kiepe; een buitenechtelijke of losse relatie onderhouden met een vrouw; Piet van Beers – ‘Den haon sprikt’: DEN HAON SPRIKT:/ Gullie wit wèl, biste mèède/ Dèt al gaaw wir Paose wort./ Ik hèb verlèt nòr grôote aaier./ Klèntjes koom ik nie te kort. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘Nie sjouwe’: Den dòkter kwaam er òn te paas./ Die zeej: ""Dè duurt wèl weeke.""/ Ik ha 'n flinke kaaw gevat,/ dè hattie zôo bekeeke./ Ik moes èlken dag drie aajer eete/ meej enne scheut kejak./ En nao 'n week toen hak ’n bakkes/ as enen èèrpelzak./ Ik kan dörrom... sins dieje tèèd/ de aajer nie mir zien./ Meej de kejak, ist aanders meej.../ Die lus ik er wèl tien. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Vruuger noemde ze ’t mansvòlk ok wèl vèèrrekes. Naa, as dieje vènt nòr de durskes van plezier ging, ge wit wèl wèk wil zègge, dan zinne ze dèttie gin kiep hield mar wèl aajer ging eete. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Frans Verbunt: meej oew aajer nò Paose koome - te laat met een attentie aankomen; Frans Verbunt: aajer òf jong; et van aajer maoke; aajer maoke; uitdrukking; slechte stoot bij biljarten; Cees Robben – Hier maokten ze aaier... (19571221); verkleinwoord van 'aaj'; eitje; Cees Robben – Bij unne Paose paast ’n aaike. (19540417); Cees Robben – Tiest Vermeeren haoj ’n kiepke... / En die preutse pik-madam/ Leej ’n aaike... en ’t woog zuiver.../ Honderd-vijf-en-sistig gram...  (19560428); Cees Robben - ..Mister, ge mot er op tèèd wè aaikes onder lègge... (19680628) [iemand verwennen]; Cees Robben –Ik moet er af en toe welles ’n aaike onder legge.. (19660304); Cees Robben – Mar as ik op m’n liste beenen liep, Merie.. Dan wieren d’r bij men aaikes onder geleej... (19650430); Cees Robben – Ze wordt gevierd as ’n vuil aaike... (19710522) [Ze wordt goed verzorgd]; Cees Robben –  Lust ons piskouske ’n koppel aaikes van de tiet-tiet-tiet... (19840615); Henk van Rijen: èrges aajkes onder lègge - iemand overdreven ter wille zijn; Henk van Rijen: ge mot er mar goed aajkes onder lègge, dan zal ie ze wèl vööl broeje; Frans Verbunt: aajke öt de fles - advocaatje; WBD III.2.3:146 'aaiketiet' = ei; ook 'tietei'"
eierbloem, aajerbluumke, aajerblumke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Frans Verbunt: primula (primula veris - eersteling v.d. lente) = aajerblumke; WTT 2011: sleutelbloem, ook zie 'mertuntje' genoemd; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): Aajerbluumkes - primula's
eierdopje, aajerdöpke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, eierdopje
eierkoek, aajerkoek, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: eierkoek; Frans Verbunt: der zèn ok gèèl aajerkoeke
eiermand, aajerkörf, zelfstandig naamwoord, eiermand; WBD III.2.1:207) 'eierkorf '
eierpruim, aajerprèùm, zelfstandig naamwoord, pruim tabak zo groot als een ei; – De locht is naa zo wijd en ruim ; en lekker, - as 'n aaierpruim. (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Naacht’, 1938)
eierstruif, aajerstrèùf, zelfstandig naamwoord, Informant Ad Vinken: gebroken rauwe eieren; geklopte eieren; omelet; hij zaat himmòl onder den aajerstrèùf; luste gij aajerstrèùf?; WBD III.2.3:150 'eierstruif', 'struif' = eierkoek
eierwezel, aajerweezeltje, zelfstandig naamwoord, wezeltje; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'aaierwezeltjes'; WBD III.4.2:48 'eierwezel' - wezel (Mustela nivalis); WBD III.4.2:54 'sierwezel' - marter (Martes foina), ook genoemd: 'fluwijn', 'steenmarter', 'buisem', 'fret' of 'fretje'; Het epitheton duidt op de activiteit v.h. dier: eieren roven.
eigen, eigen, eige, zelfstandig naamwoord, "familie; Van Delft - ""Van eigen moet 't hebben"": Van je familie kun je onaangenaamheden verwachten. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)"
eigen, èège, èèges, eige, bijvoeglijk naamwoord, voornaamwoord, "eigen; intiem, vertrouwd; eigen; mezelf, jezelf, zichzelf etc. bijvoeglijk voornaamwoord; Cees Robben:  men èègeste kernòllie: oewen èègen ikke; Piet van Beers – ‘Nòdderhaand moete nie maawe’: vur 't èègeste plezier. (Brabants Bont 1; z.j., ca. 2005) voornaamwoord - wederkerend; R oew eège doen; hij doe zen èège - hij zorgt voor zichzelf; B Toe zenèège koome. - Tot zich zelf komen; gez. MP As g'oewèège goed doet, dan doedet gin rot appel. (D'16); gez. MP Wie zenèège bewaort, bewaort gin ròt appel. gez. MP Agge oewèège nie kietelt, dan laagde nôot. Cees Robben – Mar ik ontgaaf ’t m’n èège... (19860613); Cees Robben – Wie heej naa z’n èègen/ ’t Mist laoten paaien...? (19580524); Cees Robben – Hij is van z’n èège al zôô zot as ’n kerrad... (19660218); Cees Robben – Des aaltij al unne bonzjoerder gewist die z’n èège nôôt erges iets aon gelege heej laote ligge... (19850419); Cees Robben – Ge het genog aon oe èège... (19790824); Lodewijk vanden Bredevoort – Zwemmen han we ons èège geleerd. (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Lodewijk van den Bredevoort –Hij besloot dus zen èège aon te melden bij Openbare Werken. Meej twee gezonde haande aon oew lèèf, kosse ze oe daor aaltij gebrèùke. Et gaaf un vaast lôon, ‘en vaaste èèrmoei’, in de volksmond. (Kosset 1, 2006); zelfstandig gebruik; Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek - Eège gao veur. (èège = tot de familie behorend); WBD III.2.2:58 'eigen (zijn)' = verwant; 'eigen volk' = verwant; 61 = familie; Buuk - èège is gin vödje - je mag best trots zijn op jezelf; bijwoordelijk gebruik; Henk van Rijen: èège meej mekaar zèèn - familiaar met elkaar omgaan; Andere dialecten; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  EIGEN versterking van mij, ons, uw: Ik scheer mijn eigen; zijn eigen = zich; Dat is van eigen(s) - dat spreekt vanzelf; verwant door bloedverwantschap of aanhuwing: 'Nen bruur is meer eigen as 'ne zwager; op zijn eigen - onafhankelijk; eigen zijn mee iemand - zeer bevriend, zeer gemeenzaam; zie derèège; zie zenèège; èège; z’n/zen èège, zelf, van of uit zichzelf; Cees Robben – Hij is van z’n èège al zôô zot as ’n kerrad... (19660218); èèges; zie eiges; R zelf; Henk van Rijen: ge zèèget èèges, wè ge zeet - je bent het zelf, wat je zei; eige; zie ook èège; 1. bijvoeglijk naamwoord; Kees en Bart: 'mee dè d'eiges boter maoken' - met dat zelf boter maken; As ge 't allemol goed beschouwt beteekent 't toch eigenlijk niks in z'n eige; (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929); 2. wederkerend voornaamwoord; niemand zal 't geluk oe geven; as ge'r eigens niks veur doet!; (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Timmerman’, 1939); Mar jè, ge mot et eiges weete, 't zijn ou zaoke... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); Den burgemeester hee-g-et me eiges gezeed! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); Wè vreuger van eiges gong kan naa himmaal nie mir, en wè vruuger nie hoefde dè mot en zal naa. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); ""En hedde dan éiges nog iet veur oe maog?"" (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘Vrouwke Misére’, 1944); Bosch eiges - zelf"
eigen vijf, èège vèèf, zelfstandig naamwoord, kinderspel met centen als inzet; mogelijk vergelijkbaar met mitjesteeke; Interview Jolen - 1978 - “…mitjesteeke…sènt (…) meej sènte…mar meej, meej de èège vèèf, dè witte nie zeeker hè…meej de èège vèèf…mèèj de èège vèèf, dè noemde ze zôo hè…” (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview Jolen - 1978 - “…meej de èège vèèf wast…dan hadde vèèf lòsse sènte…gewoon lòsse sènte nèt as ge naa nòg hèt, war… êen, tweej, drie, vier leuwkes boove, dè was, dè noeme ze òbbers! Agge dan, ik zal mar es zègge, ik gôojde er drie mar den aandere gôojden er mar tweej dan ha ik die vèèf gewonne… dè was èège vèèf!” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
eigenaar, èègenèèr, zelfstandig naamwoord, eigenaar; Kees en Bart: eigenèèr; 'eigenaer'; 'huiseigenaers/-ners'; R.J. 'ègenaor', 'ègenèr' (blz.165)
eigengereid, èègegeraajd, bijvoeglijk naamwoord, eigengereid; Cees Robben – unne èège-geraaide meens valt ôôk nie te raoije... (19680320); Cees Robben – Ge bent unne èège-geraaide meens en ge wilt nie geraoje zèèn... (19660729)
eigenlijk, èègelek, èchtelek, eigendigluk, bijwoord, eigenlijk; Cees Robben:  we doe ónze paa hier dan èègelek oover de vloer?; Stadsnieuws: Ik drink èègelek nôot, mar zo meejendan meude wèles ... (210107); èchtelek; eigenlijk; Naarus - 'k Weet zeker dè gullie oe eige al is afgevraagd het wurrom zo dieë Naarus echteluk hier uweg gegaon zèn, en zo’j daor giender nogal aorde? (ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); eigendigluk; eigenlijk; De Wijs  – “Eigendiglijk staode daor mar ’n bietje te meutele.” (10-02-1963)
eigenste, èègeste, bijvoeglijk naamwoord, voornaamwoord, eigen; Cees Robben – Oewen èègenste... (19721013); Goem. EIGENSTE - bn, vn, in verbinding met lidw. of demonstr.: den - , dezen - , dien - , dat - enz. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  EIGENSTE, met lidw. of aanw. of bez. vn = dezelfde: zijn eigenste woorden, dat is die eigenste vrouw.
eigenteelt, èègetilt, zelfstandig naamwoord, zelfgeteelde tabak; De pèèp dietie rôokte, ging om den haoverklap èùt. Zal wel van den èègentilt gewist zèèn. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
eigenwijs, èègewèès, bijvoeglijk naamwoord, eigenwijs; Cees Robben:  wè zèède toch èègewèès; WBD III.1.4:175 'eigenwijs' = koppig; 225 'eigenwijs'= balorig
eigenwijsheid, èègewèèzeghèd, zelfstandig naamwoord, eigenwijsheid
eik, èèk, zelfstandig naamwoord, èkske, eik; Cees Robben:  en kiest van waajbôomehout òf van èèke; Henk van Rijen: (boogschuttersterm) enen boog van turks èèke - latboog van lagen hout; Dialectenquête 1876 - klauter in den êikenboom (ê = die in gête - geiten); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  ónder diejen èèk ligge veul èèkels
eikel, èèkel, zelfstandig naamwoord, eikel; èèkels raope; Hedde'r wel 'ns in gebeten?; Eekels zijn mar verkenseten!; Mar 'nen eik, mee stam en kroon; komt uit 'n eekeltje en is schoon! (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Eekels’, 1941); Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek - En blènd vèèreke vènt ók nog wèl is enen èèkel. (Tilburgse Taaklplastiek 136); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  ónder diejen èèk ligge veul èèkels; Mandos, Brabantse Spreekwoorden: tis goej weer vur de èèkel (Bi'40) - zonneschijn na regen; Henk van Rijen: dès linken èèkel - dat is linke soep
eiken, èèke, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, van eikenhout; Cees Robben – Of ge naa begraove wordt in ’n kiest van waai-bôôme-hout of van èèke.. d’r onder gaode.. (19750704)
eikenboom, èèkenbôom, zelfstandig naamwoord, eik, eikeboom; zie èèk; Dialectenquête 1876 - êkenboom (ê = fr. même); WBD III.4.3:110 èèkenbôom - eik (Quercus)
eikje, èkske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; eikje; verkleinwoord van 'èèk', met vocaalkrimping
eind tot eind, ènterènt, bijwoordelijke uitdrukking, van eind tot eind;  - Ge kunt 't wel van èntertènt vragen. - Van eind tot eind (der straat of 't dorp), alom. (Hier is die r voor klankafwisseling, zoals in arzijn of kernijn in plaats van azijn en konijn.) (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’)
einde, ènd, zelfstandig naamwoord, èndje, WBD III.2.2:52 'einde' = dood;
einde, ènd, zelfstandig naamwoord, "eind, afstand; langwerpig stuk; We gòn en èndje waandele. Alles hier op de wèreld hee toch een end, behalve sesiesworst zô ""de Tuter"" zeggen, want die hee-t-er twee. Jè, wè zulde daor op afdingen!... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929); Cees Robben:  èn zôo begient et ènd van dees wèèreld; en lieke zónder ènd; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  Hij wó mèn meej en ènd hout slaon. Henk van Rijen: en èndje moeder Gods - stok voor een aframmeling; Henk van Rijen: stuuper mèn is en èndje - geef me eens een zetje; WBD III.3.1:399 'dood end' = doodlopende weg; WBD III.4.4:131 'end’ = poosje; 196 'end' = uitgestrektheid; Cornelis Verhoeven:  Eind ... 2. (van iets langs gezegd, bv. worst of hout) stuk: 'n ènd hout. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  END zelfstandig naamwoord o. , vrklw. endje(n), endeke(n). - eind, einde; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ènd - einde; 'n ènd hout - een stuk hout; • "
eindelijk, èndeling, bijwoord, eindelijk: Schu eindeling = eindelijk; Mol. endeling - eindelijk, op 't laatst, ten laatste
einder, ènder, zelfstandig naamwoord, einder; WBD III.4.4:7 'einder' = idem
Eindhoven, Èndhoove, zelfstandig naamwoord, plaatsnaam, toponiem; Eindhoven; ook: Ènthoove, met name in Tilburgse toponiemen als Ènthoovesewèg; Mar ast in Endhoove gebeurt... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dan vuuldet meer); Zeg Tirrus hèddet ok geheurd/ hoet in Endhoove gao? (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gekleurd dè maag nie)
eindvoor, èndvoor, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) - zijvoor (deze blijft aan de zijkanten van een bijeengeploegde akker over)
eis, èès, zelfstandig naamwoord, eis; Cornelis Verhoeven:  EIS (èès) m, wat geëist wordt, vooral in de uitdrukking - : 't zal den èès mèr zen - dat zal slechts een ideale voorstelling v. zaken betreffen.
ekster, èkster, zelfstandig naamwoord, ekster - Pica pica; Èn de lindebôom? Int jaor blòk toen de èksters nòg gin kont han èn dur der ribbe scheete, stond ie der al. Naa issie al bekaant vèèf jaor wèg, mar hèdde gij em gemist? (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 1998)
eksteroog, èksterôog, zelfstandig naamwoord, likdoorn; M-I de naar binnen geperste eeltmassa onder de voetzool; likdoorn; WNT EKSTEROOG - eeltachtig gezwel op de tenen
el, èl, zelfstandig naamwoord, lengtemaat van 0,726 m; (in Tilburg in gebruik vóór de invoering v.h. Ned. Metriek Stelsel, 1820); Henk van Rijen: ze heeget gin zeuve el brêed - ze heeft het niet al te breed; Henk van Rijen: goed van vèèf cènt et èl - iets van de minste kwaliteit; Cees Robben:  'zoo gemèèn as goed van vèèf cent 't el'
elastiek, illestiek, illestiekske, zelfstandig naamwoord, ook aangetroffen: èllestiek; Henk van Rijen: elastiekje; Naarus– As ge daor op dè zulderke komt ziede vliegtuigmodelle en teekeninge en plaote, ’t is net in museum. Zweefvliegtuige hangen mee touwkes aon ’t zolder, d’r zèn ok motervliegtuige bij mee innen houteren schroef en illestieke moters. [bron?]; Elie van Schilt – Er waren toen ok nog meesen mee un kofferke op hunne rug, die verkochten knupkes, gaoren, illestiek en nog veul meer dingen, ut waren mist woonwaogen-meesen, die zo hun kosje scharrelden. (bron?); Lodewijk van den Bredevoort – Tegen enne bol schuppen, enne prop papier, meej ellestiekskes verend gemokt. Die ellestiekskes kregen we deur enne fietsbaand aon ripkes te knippen en die dan om dieje prop papier te spannen. Asset un bietje meej zaat koste der wel un ketier tegen aon schuppen, veur de ellestiekskes der allemol wir af waren gesprongen. (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.4.4:208 'gumelastiek' = rubber
electriciën, illetriezjèèn, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen:  elektricien
electriek, illetriek, zelfstandig naamwoord, elektriciteit; Piet van Beers –; Daor hadde Mieke, Ton en Nel; de tòffels vur ons klòrgezèt; meej hil ´t geneuk van vlêes èn sauskes; gruunt´ èn brôod (ge kènt dè wèl); Èn… op iedere tòffel (vur vèèf man); ´n illetriek goermètte stèl. (bron?); Piet van Beers – Ik hèb tòt naa toe nôot geweete; degge van unne stêen kond eete. In zonne stêen zit michaniek; èn dè wèrkt òp illetriek. (bron?); Lechim –; Toontje vraogt unne lèèren bol; Al is 't nog zônne klène; Mar 'n kempleet illetriek spoor; Dès de wens van Eugène. (Tilburgse Koerier, ca 1975); Cees Robben – Aalleej... Zet den illetriek aaf.. (19690228); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Dè was ammel gas, toen was er gin illèktriek!”; Interview met de heer De Kok (1978) –  Nèè, dè was… irst stôom! Jè, èn toen nòdderaand, toen hèbbe we en mesjiene gekòcht, en stôommesjiene gekòcht. (…) Dè hèb ik zèllef meej opgebouwd. (…)  Èn nòdderaand ist illèktriek gewòrren, hè!; Henk van Rijen:  de stôommallemeules lôope vort op illetriek - de stoomcarrousels draaien tegenwoordig op elektriciteit; Frans Verbunt, Tilburgs voor Tonpraoters (7e, 1996):  illèktriek; CiT (62) 'De stoommallemeules lopen vort op illetries'; GG illektriek - elektriciteit, stroom; Stadsnieuws:  Toen den illektriek ötviel, hèmme mer en kèrkske gebraand (220807); bijvoeglijk naamwoord; Kees en Bart (krantenrubriek ca. 1930):  illetrische ...; ..en kompleet illetriek spoor... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Sintreklaos ôok) [elektrische trein als speelgoed]; Cees Robben – Dilletrieke laamp is kepot, köster... (19750425)
elf, èlf, telwoord, elf
elfde, èlfde, telwoord, elfde [zonder svarabhaktivocaal omdat die binnen de eerste syllabe blijft]
elfendertigst, èlvendèrtegst, bijwoord, De Wijs – Ach meens, ’t gao wel goed mar alles op z’n elfendertigst (1965); Frans Verbunt: uiterst fijne kam in de weverij, waarmee (waarop) het fijnste linnen geweven werd; dat werk vorderde langzaam. WNT ELF-EN-DERTIGSTE - grappige aanduiding van eene ongunstige plaats in eene rangorde, in Z-Ndl.
elk, èlke, voornaamwoord, elke; Dirk Boutkan: (blz. 62) De vorm 'èlke' kan een 'n' krijgen, alleen in m.sing.
elk, ielk, ielek, onbepaald voornaamwoord, elk, ieder; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - IELK, voor een ieder, hetzij bij verbastering van 'elk' of bij zamentrekking van 'iegelijk', waarvan ook 'elk' misschien zamengetrokken is; Kees en Bart (krantenrubriek ca. 1930):  'in ielk geval' (bis); 'ielken Zondag'; 'ieleke keer'; 'op ielk gebied'; ielken stap... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Ons volk’,  1932); Dan krege ze ielk in [een] pèr [peer] die gestoofd was. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – de blaoier vallen vruug van ielek bömke... (19570704); C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978):  IELK onb.vn (ouderwets) iedereen, elk; uit (een)iegelijk?; De Bont: :  'ielk' - elk; 'ielken dag'; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch 1899: ;  IELK (uitspr.: iellek) - ieder, elk, Fr. chaque, chacun; Bosch ielkendeen - iedereen
elkaar, bekaare, mekaare, wederkerig voornaamwoord, elkaar; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'bekare', 'bij bekare', 'aachter bekare', 'van bekare gaon'; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): ''t zal wel veur bekare koomen'; 'mee bekare overeenkoomen'; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): vnw. 'bekander', 'mekander', 'malkander'. vnw. 'bekaar', mekaar, malkander
elke morgen, allemèèrges, aalsmèèrges, bijwoord, elke morgen; Goedgetòld (2004) – as ge alle aovende int kefeej zit, hèdde ok alle mèèrges kòppènt; aalsmèèrges; elke morgen; aal= alle; Aalsmèrges sukkelt ze naor ’t raom...  (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘M’n ideaol’ , 1932)
elkeen, èlkendêen, voornaamwoord, elkeen, iedereen; B elkendeen; — Van elk+een met epenthetische d; Bosch elkendeen - iedereen
elleboog, èlleboog, èllenboog, zelfstandig naamwoord, elleboog; Mandos, Brabantse Spreekwoorden: Meej dèlleboogen op de knie kunde schèète vur drie (D'16); Mandos, Brabantse Spreekwoorden: waafel, èlleboog van taafel ('86) - gezegd tegen iemand die zijn ellebogen op tafel heeft.
ellemaat, èllemaot, zelfstandig naamwoord, ellemaat; WBD èllemaot (II:1384) - ellemaat, maatstok
elzensijs, èlzesèèsje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Henk van Rijen: sijs (Carduelis spinus)
embouchure, ammezuur, zelfstandig naamwoord, uit het Franse embouchure; WNT – a. Mondstuk van een blaasinstrument. b.  De houding van lippen, tong en andere lichaamsdeelen betrokken bij het bespelen van een blaasinstrument; ook: de wijze van aanblazen, het toongeven op een blaasinstrument. —  Een goede embouchure hebben, een blaasinstrument door een goede mond- en ademhalingstechniek goed en zuiver bespelen .R uithoudingsvermogen; Mar Kareltje kreeg er zjenie en ammezuur in; (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); Frans Verbunt: vermogen om goed op een blaasinstrument te spelen; lipspanning; - In het Tilburgs wordt ‘en goej ammezuur’ gebruikt om aan te geven dat men goed in vorm is of in goede conditie .Cees Robben – [laat de muziekkiosk van het Wilhelminapark aan het woord:] Ik ben un kios mee un goei ammezuur... (19550730); R Hij heej nòg den amezuur van ene jonge kèèrel .Cees Robben: Hij heej den amezuur nòg van ene fèfteger (Burgemeester van Voorst tot Voorst, 1e spade hoogspoor.); Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'aonmonding'; Henk van Rijen: ginnen ammezuur hèbbe - geen lust, fut, animo hebben; Van Rijen (1998): Vandaog gin ammezuur - vandaag geen zin / lust; Frans Verbunt: De blaozers v.d.hèrmenie vatten en paor glaoze bier vur et ammezuur .ÈN MAR BLAOZE…; Den aawe Jan Buuster; (wie kènt die naa nie); blaost tweej instremènte; bij de Stadshèrmenie . Hij blaost bij de marse; ’n koopere trompèt; èn bij de klassieke; ’n hêel aaw kòrnèt . Nao lang rippeteere; verlies d'ammezuur .Dan vatte wè pilskes .Dè schilt op den duur; (Piet van Beers; CuBra; 20??); WBD (III.3.2:325) ammezuur = mondstuk; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): amezü.jer zelfstandig naamwoordo. ammezuur, embouchure, mondstuk v.e. blaasinstrument...; Verbinding 'ammezuuier hebben (op)' zekere geschiktheid bezitten voor het bespelen van (een af ander blaasinstrument). Z.a .Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): AMMEZUUR - 'ammezuur hèbbe'- aanleg hebben v. 't bespelen v.e. instrum .A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - ammezuur - embouchure (Hamont-Achel); Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): ammezuur is onze variant van embouchure (I:14)
emelt, eemelt, zelfstandig naamwoord, emelt, larve van de langpootmug; WBD III 4,2:158 lemma Emelt, larve van de langpootmug – ; emelt – frequent in Tilburg
emmer, êemer, zelfstandig naamwoord, emmer; WBD puteemer (ook Hasselt en Korvel - putemmer - zinken of gekuipte houten emmer waarmee men water put); ...om den eemer vol waoter te scheppe... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); – 'n boerinneke [...] mee twee eemers versche roome, die ze pas gemolken had, et schuim stond er nog op te broezen. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939); – en laait ie as vlam naor buiten uit; dan helpt er geen blusse mee eemer of spuit! (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Den braand’, 1949); Cees Robben:  twee eemers waoter haole; Mandos, Brabantse Spreekwoorden: vrouwetraone ... en kwartje den eemer (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1970) - ze vloeien rijkelijk; Cees Robben:  'List heetie nog unne êemer waoter verkocht'; Piet van Beers – ‘Eet meer fruit’: Wel twoalef eemers vruchten... (With Love; 1982-1987); WBD (III.2.1:123) 'emmer', 'putemmer'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  EEMER zelfstandig naamwoord m. - emmer: Het règent mee' eemers; nen eemer melk. A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord m. - emmer; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - EEMER: Dewijl het waarschijnlijk van ee (water) komt, behoort men eemer te schrijven. Z.A. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - EEMER, nu emmer; het eerste bij Kil. en Plant., het laatste niet. 'Emmer' was eertijds 'immer'. WNT EMMER, gewestelijk ook 'eemer'; 'emmer' en de daaraan beantwoordende vormen hebben den invloed van een ondergaan. EEMER - zie EMMER. De Jager 'Taalkundige handleiding tot de Staten-overzetting des bijbels'; EEMER Jes. XL:15: Siet de volckeren zijn geacht als een druppel van eenen eemer / Eemer werd vroeger bestendig geschreven voor 'emmer dus bij voorb. Vondel III.123: 'Men bluscht een' grooten brant met eenen eemer bloets' ... Deze, thans verouderde, schrijfwijze, welke, naar de afleiding, de ware schijnt te zijn, komt ook alleen bij Kil. voor. Het woord wordt ook nog in Breda aldus uitgesproken. Zie Hft. Etymologie: ; Got. — D. Eimer, N. emmer, T. êemer
en, èn, voegwoord, en
en alles, èn alles, bijwoord, versterking van het voorgaande; Cees Robben – [Hij] leej te bed en alles... (19780721)
en nu jij, èn naa gij, tussenwerpsel, uitroep; en nu jij; om datgene wat verteld is te versterken; met een zekere uitdaging: overtref mijn verhaal maar eens; Cees Robben – [Een vrouw tegen haar vriendin] Hij spult mar d’n banjerheer.. ’t komt er meej de schoep binnen en ’t gaot er meej de kèèr uit. En naa gij Merie... (19641106)
en passant, meepesaant, impesaant, bijwoord, "voegwoord; uit Frans: en passant (in het voorbijgaan); S.G. 'en passant' blz. 91, 179; veel nuanceverschillen in de betekenis: terloops, tegelijkertijd, in het voorbijgaan, zodra; R direct, onmiddellijk; zodra; ondertussen; - Dan gaode meepesaant nòr de mèrt. - Dan ga je terloops naar de markt. R Ik riep en ie kwaam meepesaant (onmiddellijk); VW Meepesaant dèk et zi (zodra, op hetzelfde moment); - Mar meepesaant! - Maar ondertussen!; Verh. PASSANT, bij 'in': impessaant - en passant, intussen; meepesaant - in één moeite door: ja ja, mèr meepesaant (of: mee imperesaant) - ja, maar intussen . .. (uiting van achterdocht). in passant; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'in passant' (passim); WNT XII:668, en passant, vernederl. tot 'in passant'; impassaant; Daamen Handschrift 1916: ""impassaant (ondertusschen)""; in pesaant; - 'k Gonk in pesaant mar nor huis… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); impesaant; Cees Robben:  'hij naait oe impesaant 'n oor aon'; De Bont:  impesant, bijw.verb. 'in passant' - en passant; impersant; Jan Naaijkens, Jan Naaijkens, Biks: :  impersant bijvoeglijk naamwoord - ondertussen; Van heel die hitte/ Lopte kaans, impersaant/ Det oewe motor vast komt zitten... (Tony Ansems, Olliede gullie de jullieje ok?; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008); mee in pesaant; Witt.: 'mee-impesaant'; ... en mee in pesaant wier dieën zieken vinger dan is flink aon dè nuske afgevreve. (Naarus; Brieven van een oud Tilburger; ca. 1940; CuBra); meepassant; Cees Robben – ... En vat meepassaant ’n tas koffie Fons...... (19560224); meepesaant; Cees Robben – [Werkster tegen ongeduldige vrouw:] Ik kan na immel nie luien en meepesaant den tooren nog vasthaauwe ôôk... (19821015; Lechim: Die [de tandarts] vatte 'n hèèl gròòte tang/ 'k Ging meepesaant aon't kwèken. (Michel van de Ven; knipsel uit de Tilburgse Koerier; ca. 1970); Mar wij, we stòn hier meepesaant/ vur hil de wèèreld gewôon vur schaand. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: De tour?..Besjoer...); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “De Piushaove dèttis, dè hèbbe ze toen nòdderaand ok meejpesaant tegelèèk oope gemòkt daor, hè, dè kenaol, dè is durgetrokke van, jè, van, van, van Den Bosch aaf…”; Henk van Rijen - doe meepesaant es en kaffetuuleke om dè buukske - [een kaftje om dat boekje]; Henk van Rijen - meepesaant ie zaat, zaat ie al rond te schööme - hij zat nog niet of hij schooide al. Den èùtslag krèègde meepesaant, van die assistènte... (Nel Timmermans; APK; CuBra; 200?); Bosch meepesant - tegelijkertijd, in een moeite; Stadsnieuws -  As ge tòch nòr de kèlder gaot, brèngt dan meepesaant en paor flèskes bier meej. (200307); meepersaant; Han ze ginne heilige veur enne naom, dan verzonnen ze der ter plekke, éne bij. Dè waar dan meepersaant oewe patrôonhèlige... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); mepessaant; Cees Robben – Ge het mepessaant toch ’n weltje oe verzet gehad... (19810417); impesaant; van fr. 'en passant'; zie meepesaant"
endeldarm, ènteldèèrem, èndeldèèrm, zelfstandig naamwoord, endeldarm van geslacht rund; in de slagerij: aarsdarm; Audio-opname 1978 – “Dan sneede gij zak zègge van aachtere, boove de koej wier dè durgeslaon, zak zègge, dè kontwèèrek zogezeej, dòr aachter witte wèl, èn dan, jè, dan moeste diejen ènteldèèrem deröt haole èn dan lòsmaoken èn doen èn dan viel er hil dieje pèns, die viel in êene keer in diejen bak neer!” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013); èndeldèèrm; endeldarm; WBD III.1.1. lemma endeldarm, dikke darm – endelderm – ook in Tilburg, Udenhout; zie ènteldèèrem
endeling, èndeling, zelfstandig naamwoord, "N. Daamen - handschrift 1916 - ""Ge mot is nor den endeling informeeren (afkomst)"""
ene, inne, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen:  ene (een zekere)
eng, èng, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, eng; WBD èng staon (v.e. paard) - met de benen dicht opeen staan; Mandos, Brabantse Spreekwoorden: hij is zó èng dègge ginne spèèker in zen gat kunt peutere (Bi'40) hij is erg gierig
engel, èngel, zelfstandig naamwoord, Lekker. Iedere keer as ik 'nen hap naam kreeg ik 'n gevuul of er 'n engeltje mee 'nen fluweelen sok over m'n hart aaide. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30); Van Beek - Hem heeft een goede engel gediend. - d.w.z. per toeval is hem een geluk te beurt gevallen; of: Onverwacht is iets goed afgelopen buiten eigen toedoen. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); GG en zat wèèf is nen èngel in bèd - alcohol maakt de remmen los; Buuk Dè smòkt òf er en èngeltje oover oew tong (hartje) piest = heel lekker
Engels hemd, èngelshèm, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: overhemd met losse boord; WBD III.1.3:47 'Engels hemd' = overhemd; ook 'boezeroen'
enige, ènnige, ènnegt, innigte, onbepaald voornaamwoord, enige, enkele, een paar; uiteenlopende uitspraak; ènnige; Cees Robben – Aleen mar verlet naor ennige stessel-kiesjes... (19720414); ènnigte; ... al was ze wel ennigte jaoren aawer as hij. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 4; NTC 22-10-1938); As ge ennigte weken gelejen dur den ekker liept, zodde gezee hebben: dè wordt niks mee 't gruun; (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929); - We hebben hier ok ennigte schone grote museums. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Ennigte daage van te veure... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – ennigte spie – een paar stuivers (19551119); Piet van Beers – ‘Schabbernak’: Nao ènnigte weeke waare de Tilbörgers/ Daor al hillemol op ötgekeeke. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘Strompele’: Al ènigte maonde ha ik laast (...) van menne rechterknie'. (Spoeje doemmeniemer; 2009); WBD III.4.4:257 'enigte' gering aantal; ènnegte; Der stónne nòg ènnegte koej in de waaj. Kees en Bart: ènnegte (passim); A.P. de Bont: ennegte - telw. - enige; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ènnegte - telwoord enige, enkele; innigte; Hullie moeder had innigte weeke geleeje nog gevraogd of ze mee naor de stad ging om wè bloeskes en ’n broek te gaon kôope. (Jos Naaijkens; ‘Middelbaoreschoolperiekelen’; CuBra, ca 2005); innegte; enige; zie ènnegte
enigheidje, êeneghèdje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; eentje; Kees en Bart: óp men êeneghèdje - in/op mijn eentje; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  EENDIGHEID en EENIGHEID zelfstandig naamwoord v. - eenzaamheid: in de een(d)igheid zitten
enigste, ènnegste, bijvoeglijk naamwoord, Henk van Rijen: enigste; WBD III.2.2:70 'het enigste kind' - enig kind; ook: 'eenling'/'enkeling'
enkel, ènkeld, ènkelt, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, enkel, slechts; ...enkeld en alleen... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); ...en al laag er de lijn ok al enkelde jaoren, er liepen toentertijd nog mar enkelde treinen op 'nen dag... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939); Rembrandt die hee van z'n; wonder-palet; op geen enkeld paneel; zoo'n schoon rood oot gezet! (Leo Heerkens; uit De kinkenduut (Piet Heerkens), ‘Vlinderke’, 1940); Cees Robben – ’t Is paone en tis enkelt röcht.. (19600219); Cees Robben – Zeg kende gij dè brooike nog/ Van klaoren blom.. van enkelt rog/ ’t hartjesbrood... (19600624); Cees Robben – Ge het gin licht op..! .. Dè klopt... enkelt donker... (19660603) [...alleen donker bier]; Cees Robben – ’t Is enkelt unne weet... (19670922); bijvoeglijk naamwoord; één enkel, slechts één; Cees Robben – En naa mee dees schuupke spaoide één spit diep ’n enkelt gat... (19780210); Cees Robben – Op de goot stao enkelt de waas te wosseme... (19791012); WBD III.4.4:257 'enkelte','enkele' = gering aantal; met paragogische t; A.P. de Bont: ènkel(d) telw. en bijw. - enkel
entel, èntel, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: verandering, andere manier; Pierre van Beek: et óp nen èntel gooje - het op ruzie aanleggen (Tilburgse Taaklplastiek l6l); Henk van Rijen: - het op een andere manier proberen
entelen, èntele, zwak werkwoord, èntele - èntelde - geènteld, "WBD III.1.4:240 'entelen' = kibbelen; N. Daamen - handschrift 1916 - ""èntele - ruziemaken, vooral onder de kinderen""; Van Beek - ""Entelen"" - ruzie maken. (Nwe. Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958); Van Beek - ""Op 'nen entel gooien."" - ruzie zoeken; provoceren. (Nwe. Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958); Cees Robben – Naa-nie entele.. kernollie... (19580802); Henk van Rijen: zitte awir te èntele - zit je alweer te vervelen!; Òch, d’r waar netuurlek in èllek höshaawe welles stront òn de knikker. Dè begos meej stèchele en èntele. Daor kwaam hommeles van, èn dan begos ’t ’r pas goed te spanne. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); CiT (1)'Zitt'awir te entelele?!'; Cornelis Verhoeven:  ENTELEN (èntele) onov. ww, doorgaan met pogingen om gelijk te krijgen. Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – èntele ww - klieren, vervelen; WNT: knorren, brommen, kijven (verouderd) vervelend doen, pesten, vitten"
enter, ènter, zelfstandig naamwoord, WBD veulen van een jaar oud, ook 'jòrling' genoemd
entree, intreej, aontreej, zelfstandig naamwoord, entree(geld); Interview Hermans - 1978 - “Ge had vruuger niks as veugeltjes vange…biejeskoope dè was er nòg nie as presies Divvenijns op den Heuvel mar dè was en kwartje intreej!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)zie KLIK HIER om het interview te beluisteren; aontreej; entree, intreegeld; Aontreej zès euro èn as ge wot konde oewe jas kwèèt vur enne euro. (Jos Naaijkens; ‘De kèrstfèèr’; CuBra, ca. 2005)
envelop, avelot, zelfstandig naamwoord, "enveloppe; LDM : Postagentschappen bestonden nog niet. Wel verkocht men in sommige winkels postzegels, maar met verhoging van een halve of hele cent en daar werd 70 jaar geleden ook rekening mee gehouden. Men verkocht bijv. postzegels en schrijfbehoeften, velletjes brievenpapier, ""brievenzekskes"" of ""avelotten"" (enveloppen), pennen en inkt in 't Herringsend (Haringseind, Korvelseweg) bij F. v.d. Hout-Becx, op Korvel bij Trui Bos (recht tegenover de brievenbus), in den Berrendijk (Berkdijk) bij Piet van Heijst. Zo zal het in andere buurten ook wel geweest zijn. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 12 ‘Van postwagen en diligence’; NTC 11-12-1951)"
epinglé, eepinglee, eepilee(j), eepingleej, zelfstandig naamwoord, "uitspraak onzeker; niet af te leiden uit WBD; épinglé - stofnaam (textiel); WBD II.4. p. 862- J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij „épinglé"": „Katoenen weefsel in effen binding, met afwisselend blauwe en witte kettingdraden en blauwe inslag, waardoor een z.g.n. speldeknopruitje ontstaat. Toepassing: verpleegsterskleeding. épinglé: het type épinglé in: K 183 (= Tilburg) . WNT – lemma Épingé – 2001 - znw. onz., g. mv. Uit fr. épingle (1907); Stof met zeer fijne ribben. TAS, Textielwdb. [1953]. V. DALE [1976]. — Verpleegsterslinnen of epinglé; eepilee(j); épilé - stofnaam (textiel); WBD II.4. p. 862 – J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) verwijst bij ,,epilé ""naar „biberette"". Bij „biberette"" zegt hij: „Bontsoort van konijnenvel, geschoren en onder verschillende namen in den handel gebracht. épilé: het type épilé in: K 183 (= Tilburg) ."
er, er, der, bijwoord, er; Dirk Boutkan: het postcliticum 'der' blz.40; der; er; der was is - er was eens; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  der waare vèèf prèèze; Henk van Rijen: der boj gin man hogger; D. Boutkan: (blz.69) als objectsencliticum: -er / -der (3. sing., fem.)
er naast, dernèffe, bijwoord, ernaast; dernèffe doen - blunderen; dernèffe vatte - misgrijpen; Hij heej dernèffe gevat - hij heeft de verkeerde keus gemaakt (inz. m.b.t. het huwelijk)
er onder gaan, der onder gaon, uitdrukking, begraven worden; Cees Robben – Of ge naa begraove wordt in ’n kiest van waai-bôôme-hout of van èèke.. d’r onder gaode.. (19750704)
er uit zagen, drötzaage, samentrekking, er uit zagen; Cees Robben – Kwossebons lekasböllie drötzagge... (19540605)
erbarmelijk, erbèèrmelek, bijvoeglijk naamwoord, Henk van Rijen: gebrekkig, ellendig
erbij zijn, erbij zèèn, uitdrukking, erbij zijn, zwanger zijn; En vurlichting waar der toen nòg nie bij, dus veul vraauwe waare-n-er èllek jaor steevaast bij. Dan waare ze wir aon de tèl, èn asse ’n mònd of zis op scheut waare, dan werd de luurkörf wir klaor gezèt. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
erdoor, derdeur, voornaamwoord, voornamelijk bijwoord; erdoor, erdoorheen; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Mèn vadder ha vruuger, die was timmerman, die ha zon stèr gemòkt. Zon, zon, zon, zon dinge rond gemòkt èn dan zon spilleke derdeur èn wirskaante en stèr, en stèr gemokt, zôo van die hout mar, èn dan hôj ie onder de dinge zon, onder spilleke en touwke aon en agge dan trok dan begòs die stèrre rond te draajen, hè!”
eren, eere, zwak werkwoord, eren, vereren; B eere - irde - geird; - ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij irt; irde; eerde; - verleden tijd van 'eere', met vocaalkrimping
erfenis, èèrfenis, zelfstandig naamwoord, erfenis; Goem. è:rfenis, zelfstandig naamwoord vr.
erfhuis, erfhèùs, zelfstandig naamwoord, erfhuis; Mandos, Brabantse Spreekwoorden: Geurtjes èrfhèùs (Kn'50) - onderlinge verkoping bij arme mensen, op zondagmiddag, zonder notaris
erg, èèrg, èèrig, zelfstandig naamwoord, erg; Cees Robben – Ze heeter gin èèrig in desse slaoi-beene heej.. (19691024)Ze hèbben oe dus, zonder èèrg, verdronke. (Henriëtte Vunderink, Oode òn de lindenbôom, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); Henk van Rijen: 'Haawt ur èèreg in' - Ben er op bedacht; Frans Verbunt: dieter gin èèrg in hèbbe, die zitten in Vught; WBD III.1.4:299 'erg' = gruwelijk; 'zonder erg' = zonder opzet; bijwoord., bijvoeglijk naamwoord; erg, zeer; èèreger - èèregst; Cees Robben – Ik heb nog gin èèrig in oe... (19830909); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  ERG - spijtig, verdrietig
ergens, èrreges, èrgeraans, èèreges, erregent, ieveraans, bijwoord, "èrreges; ergens; om is gaaw erregent nor toe te beene (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Henk van Rijen: ergens; èrgeraans; ergens; Et moet daor ergeraans ligge. Van Delft - ""Ergeraans"" wil ook zeggen: ergens.  (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); En in Baozel is dè nog 'n bietje erger as ergerand aanders! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938); Cees Robben:  Hèdde göllie èrgeraand òn gedraaid?; WBD III.4.4:198 'ergent', 'ergant', 'ergerans', 'ieverans', 'ieverantergens'; 'ieverens' = ergens; Piet van Beers – ‘Vrèmde kòst’: Frankrijk, Portugal of Spanje/ òf daor èrgeraand. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Stadsnieuws: Ik weet nie persies waor ie wont, èrgeraand op Körvel gelêuf ik (300806); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; èrreges; ook 'èrgant'; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - ERGERHANDS voor 'ergens'. Dit woord meen ik bij de oude schrijvers wel gevonden te hebben. Cornelis Verhoeven:  ERGAND bijwoord, ergens. Bosch ergand - ergens; WNT kent het niet, wel ERGERINGS, gevormd naast ERGENS; ieveraans; ergens; - met uiteenlopende bijvormen; ieveraans; ... ieveraans in de haai geboren... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); ...want de vadder van den aawe Vinken waar ieveraans uit et Noorden vandaon gekomen... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); Cees Robben – Hij zaag unne boer... verjaogd en op zuuk/ Naor laand ieveraans... (19551119); Cees Robben – ’t Was ieveraans in ’t Meule-end... (19560609); Cees Robben – ...ieveraans verloren geleej (19850726); De Wijs – As get nergenââns veint, motte ieveraans kèkke (23-10-1963); Henk van Rijen:  'hè de ieveraans mèn kèmke zien ligge?'; Stadsnieuws:  Hèdde gij sewèèle ieveraans menen bril gezien? Nèè nieveraans.' (211203); ieverand; ...ieverand in 'nen sloot langs de weg... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); ieverans; As ie ieverans op 'n station komt... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun naor zee’; NTC 18-11-1939); Vlee jaor hekkut nog meemokt dettur ieverans inne weg gemokt wier... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Leuwerik, boven 't jonge koren/ heur ik oe bellekes ieverans rinkele (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Leeuwerik’, 1949); ieverus; Daamen, Handschrift 1916:  ""ieverus - hij mos irst nog ieverus zain (ergens)""; ievraand; Van Delft - ""Ievraand"" wil zeggen: ergens. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); ievrans; Kees en Bart (krantenrubriek ca. 1930):  'waor ievrans?'; Algemene bronnen; WBD III.4.4:198 'ieverans', 'ieverens', 'ieverantergens' = ergens; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - IEVERHANDS voor 'te eeniger plaatse', 'ergens'. Van iever of iewer en hands, zoo veel als aan deze of gene zijde. Goem. IEVERHANDS - i:verans bijwoord   IEWERS, IEVERS - i:ves: minder gebruikt. WMT IEWERINGS, ieverings, bijw. v. plaats. In de volkstaal der zuidelijke gewesten is een gelijkbet. IEVERANS(T) nog algemeen verbreid. Ergens. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - IEVERS - ergens (vla., brab.) = ie (eerste deel v. ielk) + waar + adv. s. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - ievers - ergens (vla. brab.) = ie(ik)+waar+bijwoordelijke -s; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch 1899:  IEVERANS bijwoord   -ergens, Fr. quelque-part; bij Sch. en Hfft. ook 'ieverhands' ook 'ievers' en in 't N. der Kemp. 'ergerans'. 'Ieverans niet' - nergens."
erger, èèreger, èrger, zelfstandig naamwoord, erger; gez. teege den èèreger - om te voorkomen dat het erger wordt; Cornelis Verhoeven:  ERGER (èrger) m. - alleen in 'tege den èrger', om te voorkomen dat het erger zal worden, uit voorgevoel van nog meer ellende; gezegd over uitingen van goed humeur of uitbundigheid waarachter enige bewolking te vermoeden is, bv. van kinderen die zeer uitgelaten zijn en weldra in de put zitten of ruzie zullen maken. Z.a. Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – èèrger zelfstandig naamwoord - erger; dè zal teejge d'n èèrger zèn, zegt men als ... (z.a.)
ernevens, erneffe, bijwoord, ernaast; Audioregistratie 1978 – “Ròktie em dan moes de meens ene sènt òn hum geeve mar môog ie nòg ene keer doen, mar ging ie ernèffe, ging ie ernèffe, war, èn ròldenie en èndje vèrder, moesie daor blèève ligge…” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels)
eronder bossen, eronder bosse, zwak werkwoord, tekeer gaan; geweld gebruiken; Cees Robben – Ge hetter de vurrege week nogal ondergebost... (19730302)
ertegenaan, erteegenaon, bijwoord, ertegenaan; Henk van Rijen: hij pèèrden erteegenaon - hij sloeg erop
ertussenuit, ertussenèùt, voornaamwoordelijk bijwoord, ertussenuit; Henk van Rijen: toen ie de pliesie zaag, pèèrdenie ertussenööt - toen hij de politie zag, ging hij ervandoor
erve, èèrf, zelfstandig naamwoord, erf; WBD III.3.1:187 'erf' = erfgenaam
erven, èèreve, sterk werkwoord, B èèreve - órf - geórve; ik èèref, gij/hij èèreft; Dirk Boutkan: èèreve - ieref - geòreve; Mandos, Brabantse Spreekwoorden: neering is gin èèreve (Kn'50) - alleen een zaak of winkel brengt de klandizie niet aan; wat de eigenaar doet, is ook belangrijk. Piet van Beers – ‘Rommelmèrt?’: ' n Koopere laamp, die ik ôot hèb ge-orve. (Spoeje doemmeniemer; 2009); WBD III.3.1:186 'erven' = erfenis; WBD III.3.1:187 'erven' = erfgenaam; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEORVEN: 3e hoofdvorm van 'erven'; geòrve; geërfd; Henk van Rijen –  'geòrreve'; Piet van Beers – ‘Laandhonger’: M'n schôônvadder ha wè bos en wè laand van Kees-omke's ge-orve. (With Love; 1982-1987); ierf; erfde; verleden tijd van èèreve; orf; verleden tijd van 'èèrve'; erfde
erwt, èrt, zelfstandig naamwoord, "erwt; Dialectenquête 1876 - erten en boone; N. Daamen - handschrift 1916 - ""hij hee doar z'n erten uit""; Van Delft - ""Wie tegen 't heilig huiske pist, heeft z'n erwten uit van dien kant en kan z'n biezen wel pakken, want hij wordt toch met den nek aangekeken."" Dit is: Wie in strijd met de kerkelijke geboden handelt (of in engeren zin: wie de bedienaren der Kerk weerstreeft of tegenwerkt), kan het op den duur niet op dezelfde plaats uithouden. Hij doet het best te vertrekken, wijl hij dan van die zijde toch geenerlei hulp meer te wachten heeft. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); Kubke Kladder – Dè ze zukke kost vur ons nie mokt is nog al wiebus, aanders zô ze mee hil d'r gekook gaauw d'r erten uit hebben... (ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit 't klokhuis van Brabant 9; 22-02-30); Jan Jaansen – ...as ge d'erte zoo diep in d'eerde stopt, dan zijn ze mee Sint Jan nog nie boven. (ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Jan Jaansen – ...die kiepe van onzen buurman hebben al onze erten uitgekrabbeld! (ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Pierre van Beek – Dezer dagen tekenden wij ten slotte nog op: ""'t Zèn kender, zeej Bronsgist, gif ze 'n erwtje!"" Bronsgeest was weleer de thans nog bestaande kruidenierszaak van de firma De Bruyn in de Monumentstraat. Als moeder boodschappen kwam halen, plachten de kinderen hier steeds ""een snoepje"" toe te krijgen. Van de betekenis der uitdrukking zijn we niet zeker. Ze kan als een plagerijtje tegenover de kinderen bedoeld zijn, maar als diepere zin kan men er ook wel uithalen, dat 'n kinderhand gauw gevuld is. (Tilburgse taalplastiek 4 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 25 februari 1950); WBD III.2.3:81 'erwt' = doperwt; ook: 'peulerwt'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  ERT (uitspr. aeaert, èèrt, aart, aeaet, aat; - erwt; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – èrt - zelfstandig naamwoord erwt; hij hè z'n èrte ööt; • in het gezegde ‘zen èrte èùt hèbbe’: afgedaan hebben. Robben gebruikt het gezegde in de laatste prent die hij tekende voor Rooms Leven/ Kerknieuws, dat ophield te bestaan: Cees Robben – Zonder Kerk-nuus (...) want dè hee (...) net as ik z’n erte uit... (19691227); zie zie ook snèrt; zie zie ook Dossier Snert"
erwtensoep, èrtesoep, èrtsoep, zelfstandig naamwoord, "erwtensoep; Piet van Beers –; ""Agge tòch gaot Bal,"" ...zeej Merie; ""Brèng dan wè Praaje meej. Tweej dikke, vur den Èrtesoep; èn wè vur den Hasjee"" (CuBra); Piet van Beers –; Ast rèègent of miezert, of 't waait er es flink. Dan zègge ze: ""Wè ist toch wir snèrtweer.""; Ik haaw nie van rèègen èn òk nie van wènd. Mar... van èrtesoep hèb ik gin afkeer. (CuBra); èrtsoep; erwtensoep; èrtsoep meej wòrst; Piet van Beers – ‘De donkere daoge vur Kèrsemis’: Én as dan telèste/ de middag vurbij is/ Dan wèèrm ik dè pènneke/ èrtsoep mar op. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘Praaj’: ""Breng dan wè Praaje meej./ Tweej dikke, vur den Ertesoep/ èn wè vur den Hasjee"" (Spoeje doemmeniemer; 2009); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  ERTSOEP, ERTSOP zelfstandig naamwoord  v. - erwtensoep; zie snèrt"
essentie, èssènsie, zelfstandig naamwoord, Boerke Tinuske de Bont/ strooit essensie op den ekker,/ goed veur den grond;/ 't ruukt nie lekker,/ wel gezond. (Piet Heerkens; uit: Brabant, 1941); Henk van Rijen: drijfmest (Fr. essence)
etalageweek, eetallaazjeweek, zelfstandig naamwoord, WTT 2013) – de week waarin Tilburgse slagers hun etalages zo fraai mogelijk inrichtten met uitbundig opgemaakte vleesschotels en versieringen. Meestal de week voor Pasen om het naderende einde van de vastentijd te vieren. Dergelijk etalages trokken steeds veel publiek. Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Mar nou is dèt donderdags vur de Paose waar dè zogezeej en eetallaazjeweek èn dan hadder veul dieter iets manjiefieks van kòsse maoke hor. Zak zègge iets van vèt spèùte van kouw varkesreuzel, daor zogezeej wèt kalfsvèt tussedeur dè en bietje harder wòrt òf van alles spèùte op hamme èn kestêele òf têen èn taander van maoke…”” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels; De etalageweek was een populaire vorm van volksvermakelijke vrijetijdsbesteding, en is vergelijkbaar met 'nòr et ötgepakt kèèke' (sinterklaasetalages), en het bezoek aan kerken waar in de kersttijd levensgrote kerststallen werden aangericht, het 'kèrstalle louwe'. A.J.A.C. van Delft - ‘Dan wordt er een aandacht besteed aan de etalages als op geen anderen dag van het jaar (…) Vandaar dan ook dat er op Witten Donderdag steeds een bijzondere drukte in de straten heerscht want men gaat Paasch-etalages kijken. En ieder jaar sta je dan als leek-toeschouwer verbluft over wat die knappe vaklui naar voren weten te brengen. Neen, dat in het slagersbedrijf zulke mooie dingen gemaakt konden worden, daar had je toch eigenlijk geen erg in.’ (NTC 10 april 1934)
eten, eete, zelfstandig naamwoord, sterk werkwoord, eete - aat - gegeete, 1. werkwoord, sterk; eten; Dialectenquête 1876 - èten en drinke (tusschen ee en è in); Mandos, Brabantse Spreekwoorden: irst eete, dan zêevere (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1972) - eerst leven, dan filosoferen. Frans Verbunt: eete, pissen èn nòr bèd; MP gez. Hak hooj gegeete, dan hak törf gescheete. MP gez. Had, had haaj gefreete, dan hadde törf gescheete. MP gez. Ge meut wèl óp en aander hónger krèège, agge tèùs mar kómt eete. [... als je maar niet vreemd gaat]; Cees Robben:  gegeeten èn gedrónke; as ge haaj had gegeete ...; Cees Robben:  Ge hèt naa immel klaante daor kunde nie van eete; 1.1. In tegenwoordige tijd vocaalkrimping: ik eet/ gij/hij/ zij it; imp.: it; Piet van Beers – ‘Ötverkôop’: Dan is m'n vrouw al vruug op pad/ ; èn it bèùte de deur. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Dirk Boutkan: eete - (hij) it (vocaalkrimping) blz.38; 1.2. Als voltooid deelwoord ook 'ge-eete'; Elie van Schilt - 's Middags wier ur werm geëten... (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  G(E)EETE: 3e hoofdvorm van 'eten'; GETEN: samentr. van 'geëten'; 2. zelfstandig naamwoord; Cees Robben:  meej oew ge-eet; aat; at, meervoud: aate(n); – verleden tijd van 'eete'; eete - aat - gegeete; – In den ològ aate ze veul èèrpel.- In de oorlog at men veel aardappels .Cees Robben: Dan aat ie öt de haand; Asse wiese wè ze aate; et kèènd aat goed; it; eet; - 2e+3e pers. tegenwoordige tijd van 'eete', met vocaalkrimping; MP gez. Tis nie èèrg asge onderwèg honger krèègt, agge mar tèùs it. Cees Robben – Dan it ie al d’n vorse worst en hil m’n soepvlees (19641231); Cees Robben – [Vrouw over haar man:] Hij it uit m’n haand... (19691114); Cees Robben –... Nol van Ham/ Die aaltij it en zit (19651231); Marc van Oostendorp – In Tilburg zegt men trouwens ook hij it. Die [I] is dus weer de korte versie van de [e] van eten. In dit geval hoor je (en spel je) weliswaar maar één [t], maar eigenlijk zijn er natuurlijk twee: die van het eind van de werkwoordsstam en de uitgang. (blogspot 'Brabantse klinkers', website Neder-L, 11 december 2013).
etenskast, eeteskaast, zelfstandig naamwoord, WBD spinde (voorraadkast of bewaarruimte voor levensmiddelen), ook genoemd: broodkaast, vliegekaast of kaast
etenswaar, eeteswaor, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: etenswaar, levensmiddelen
eters, eeters, zelfstandig naamwoord, "aardappelen voor consumptie door mensen; Van Delft - - ""As we dan goed misten, dan haolen we een vat van de roei, de zetters en verrekeseirepul nie meegerekend, nee alleen een vat eeters"", zoo keuvelde een Hasseltsche huiswever (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)"
ether, eeter, zelfstandig naamwoord, de ether; in verband met televisieuitzending; Cees Robben – Swels ons Logje in den eeter zit, ben ik aon ’t verteeveeje... (19741018)
etterbuil, ètterbèùl, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: 'ètterboöl' vervelend iemand
evangelie, eevangeelie, zelfstandig naamwoord, evangelie; Mandos, Brabantse Spreekwoorden: aawwèèveneevangeelies (D'16)- oudewijvenevangelies: verhalen uit de oude tijd; bakerpraatjes; Frans Verbunt: êene van et lang eevangeelie - langdradig iemand
even, èffe, èève, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, effen, even, egaal; een korte tijd, even; De Wijs  – Hakoe daor effe? (feb. 1962); Cees Robben – ...effe veul... (19820827); WBD III.4.4:227 'effen' = glad, vlak, ook 'egaal', 'plat'; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - EFFEN en effentjes zegt men hier voor even, eventjes in de beteekenis van 'een weinig'; 'twelk schijnt aan te duiden, dat 'even' en 'effen', hoezeer thans onderscheidenlijk gebruikt wordende, dezelfde woorden zijn. Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – èffe - bn, bijwoord - eenkleurig, even, glad; èève; Henk van Rijen: even, hetzelfde; Henk van Rijen: 'Ze praote aatèj èève plat'; Henk van Rijen: 'T-is ammòl èève rôot'
evene, eevie, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.3:341 eevie - oot (Avena fatua), ook 'oot' genoemd
evengoed, èffegoed, bijwoord, evengoed, net als iedereen; Cees Robben – Mar assie gedaon heej mottie effegoed vèège... (19650828)
eventijdig, èffegetije, eevegetij, bijwoord, "tegelijkertijd; N. Daamen - handschrift 1916 - 'aiveketij' - tegelijkertijd; Cees Robben – hij (...) heej effe-getij z’n antwoord klaor... (19650416); Henk van Rijen: 'èffegetèèj'; zie èffe zo getij; uit even & getij; op hetzelfde moment, gelijktijdig; Van Delft - Ze liepen alle twee hard en ze waren ""evegetij te ende"". Dit is: Ze waren even vlug aan het einde. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929)"
eventjes, èfkes, bijwoord, "eventjes, even; Cees Robben – Swels det ik efkes wochte moes (19590912); Cees Robben – Komt toevallig Siendereklaos efkes nog mee appels gooien (19571207); Cees Robben – Aon de raand van de stad/ Leej unne zaanderige pad/ Nog efkes – en dan laot-ie ’t schiete... Hij is uit de tèèd.. (19580222) [Over de Reitse Hoevenstraat; Robben bedoelt hier de asfaltering van de zandwegen in het toenmalige buitengebied van Tilburg]; Cees Robben – Hij keek me efkes aorig aon (19661021); Cees Robben – Jonge.. löstert naa is efkes... (19701023); Cees Robben – En toen stond ie efkes stil... (19701120); Piet van Beers –; ""Ik gao èfkes nòr de tèùn, Merie.""; zeej Balthazar Vermeer. ""Ak oe sewèèle nie mir zie; ist naa de liste keer."" (CuBra); Tillie B – Èffe vraoge hoe dèt meej em gao. Meschient èfkes oover zenen bast aajen òf òn zen wòrtele kriebelen òf iets. (pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); WBD III.4.4:131 'efkes' = poosje; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – èfkes - bijwoord: even; Weijnen, Dialectaltlas: Kaart 101 sluit 'èfkes' niet uit, evenmin als 'wèltje' en 'tèdje'; A.P. de Bont: efkes, bijw. efkens - eventjes; Goem. EVENTJES, EFFENTJES - èfkes, bijwoord; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  EFKENS bijwoord. eventjes; lichtjes, in zeer geringe mate: Ik kwam maar efkens aan ze' lijf en hij begost te grijzen."
examen, èksaome, zelfstandig naamwoord, examen; Cees Robben - ’t eksaome van ’t verkeer/ wier dan ôôk mee glaans genomen... (19540717)
expres, èsprès, omsprès, ötsprès, sprès, utsprès, bijwoord, Henk van Rijen: met opzet = 'spèrs'; omsprès; Henk van Rijen - expres, met opzet; ötsprès; expres, met opzet; Cees Robben – Nie uitspres gedaon?! (19631011); sprès; opzettelijk, expres; — Fr. 'exprès' met apocope van aanvangssyllabe; - Hij heeget nie sprès gedaon. Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'espres'; ...mar dè ’t van spres was daor geleuf ik niks van... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Henk van Rijen - per ongeluk èsprès - zogenaamd per ongeluk; WBD III.1.4:310 'spres', 'voorspres', 'vanspres', 'uitspres' = opzettelijk; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – SPRES (sprès) bw - expres, met nadruk, speciaal. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - spräs, bijw. 'spres' - expres; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - EXPRES - alsprès of asprès, in den zin van opzettelijk; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - ESPRES, EXPRES bw - met opzet; Bosch sprès - expres; utsprès; Henk van Rijen - expres, met opzet; WTT 2012 - Cees Robben schrijft 'uitspres', waaruit we mogen afleiden dat het woord ook met de korte 'ui' werd gebezigd; dus: 'ötsprès'
ezel, eezel, zelfstandig naamwoord, "ezel - dier uit het ondergeslacht van de paardachtigen - Equus africanus asinus; I Uitdrukkingen; I.1 Voortplanting; - êene van nen eezel oover de halve deur - gezegd van een kind van een ongehuwde moeder [WTT: de uitdrukking verwijst naar het kruisen van ezels en paarden, en daarmee naar onvruchtbaarheid]; Mandos, Brabantse Spreekwoorden: Van nen eezel oover de halfdeur gewipt ('70)- een buitenechtelijk kind; I.2 Noodlot / bestemming; MP gez. As ge as eezel geboore zèèt, wòrde gin pèrd. Kubke Kladder - Hoop op beterschap bestaot er nie want as ge as ezel geboren zijt, worde toch nooit 'n pèrd. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929); Van Delft - ""Als men als ezel geboren is, wordt men geen paard."" Dit is: Wie arm is, blijft het in den regel. Een werkman heeft als regel geen kans zich hoogerop te werken. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); Pierre van Beek – We hebben lang gezocht naar een Nederlandse zegswijze, die overeenkwam met het opschrift van een Italiaans asbakje, dat op onze tafel prijkt. Dit luidt: ""Chinasce tondo non può morir quadro!"" Letterlijk vertaald wil dit zeggen: ""Wie rond geboren wordt, kan niet vierkant sterven."" In Tilburg heeft men er een eigen spreekwoord voor en wel het volgende: ""As ge as ezel geboren zijt, worde gin pèrd!"" De Tilburgse uitdrukking is - naar wij menen - evenwel toch iets enger in de betekenis omdat men er hier het gezegde gewoonlijk bezigt als men aan wil geven, dat iemand die arm is het in de regel wel blijft. Tevens wil men er wel mee aangeven dat het voor een gewoon man moeilijk valt hogerop te komen. (Tilburgse taalplastiek 11 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 17 april 1950); II Diverse; Cees Robben – Hij zit daor as unne ezel tussen twee bèèrege hooi... Waor zal ie naa ’t irst aon begiene? (19840824); Piet van Beers – Nêe, hij zètte ´m te pèrd, of beeter gezee, ten eezel èn ging er zèlf nèffe lôope. Van daor èùt nòr Jeericho dès nog ´n hil ènd èn ge moet flink ònstappe vur dègge in de bebouwde kom van die plòts zèèt .´t Verhaol gao dan vèrder: De Samaritaon zuukt ´n kosthèùs vur zene passazjier. (CuBra); Dialectenquête 1876 - den ezel is kuppig - de ezel is koppig; Mandos, Brabantse Spreekwoorden: Beeter van enen eezel wèl gedraoge dan dur en pèrd int zaand geslaoge (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1971) - Beter met minder tevreden zijn dan door grote ambities mislukken. Mandos, Brabantse Spreekwoorden: Wie nen eezel rijdt, moet ók ieder jaor ene koop hout paachte (Pierre van Beek: TT-'69) - Het een hoort bij het ander (z.a.); Mandos, Brabantse Spreekwoorden: zó frut as den eezel van Stien Óllie (RL'77)- zo onooglijk als de ezel...; Frans Verbunt: kèèken as enen eezel die int hooj stao te zèèke - onnozel (ook Stadsnieuws: 220306); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  EZEL, zelfstandig naamwoord m. - ezel; fig. dwarsdrijver, nijdigaard; WBD III.1.4:36 'ezel' = ezelachtig persoon"
fabriek, febriek, zelfstandig naamwoord, "fabriek; in het Tilburgs vaak onzijdig: et fabriek; Cees Robben – De schaauw van ’t febriek (19771111); Interview Hermans - 1978 - “Ik hèb mijn vrouw leere kènne, war…bij ons op de zaak, Verschuuren-Peron…hèb ik eerst gewèrkt èn dè febriek dè stond juist teegenoover de Noordhoekse kèrk hier…” (transcriptie Hans Hessels, 2013)zie KLIK HIER om het interview te beluisteren; Cees Robben – Wij zèn uit ’t laand van febrieke en haai (19580308); Piet Heerkens - TILBURG / 'k Zie oe daor zo geere ligge / Tilburg, waor 'k geboore ben / mee oe kerken, oe febrieke / waor ik iedere lijn van ken. Naarus - 1940 - Den oudste die hiette Kees, ne goeie jongen, wèd gebrocht, want hij was tegen z’n aachtiende jaor al zelfstaandige wèver op ’t febriek, verdiende inne schoone cent, en as gevolg daor wir van hattie nogal wè aonleg veur opschepperij. Naarus - 1940 - As ’t Zondags smèrgens nog stikdonker is, en ik lig nog fèn te knorre en te zaage, net of hil de boomzaogerij van in stoelefebriek op ons slaopkaomer stao, dan vuul ik ineens wè gekrabbel en gefriemel nève me. Leo Heerkens - ca 1940 - 'k Zie daor oew kerke, 'k zie oew febrieke,/ werke en bidde, zò is 't oe geleerd;/ hou dà mar vol, m'n roetige stadje,/ dan groeide en dan gao-g-et oe noot nie verkeerd. Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn dan ginge wij om twaalef uur, gòn wij schòfte èn dan zètte we de zaak stil èn dan vlug, vlug in et bazzeroentje zôo mar èn en paor klumpkes aon nèt doen òf ge stond te wèrreke, gauw èfkes nòr Fonske Illese (Elissen), gauw en glòske bier drinke èn dan wir in et febriek!”; Lodewijk van den Bredevoort - 2007 -Wanneer ze de kolenvergassers opentrokken, moes de waas ôk nie bèùte hangen, die zaat dan binnen de kortste keren vol zwarte stippen. Ik kan wel zeggen dè ons moeder daor nie blij van wier, want dan liep ze te mopperen en moese wij ons èège hillemol èùt et zicht haawe. Wie daor over klaogde, over die roetvlokken en wie klaogde daor nie over as hèùsvrouw, kréég de raod op et ketoor van de gasfebriek – wij zin aaltij de gasfebriek ok al waar daor de elektriciteitscentrale gevestigd – ‘Dan gaode mar ergens aanders wonen’. Lodewijk van den Bredevoort - 2006 - Ik hè dees week de toer om de mulkwaogen te rijen. In de vruugt, as de miste meenschen nog op één oor liggen haol ik bij de boeren de kannen op en breng die in Tilburg naor 't mulkfebriek. Lodewijk van den Bredevoort - 2006 - Dezer daogen laas ik in de kraant, dè, al is de winkelweek afgeloope, de lichtjes toch tot nô Sinterklaos blijven hangen. Sjonge, sjonge, dè's nie mis hurre! Wè zal 't electriesfebriek ze verdienen!; Lechim - ca 1960-1975; Want — zee d'n heer van 't febriek / Hij is lang dóód intusse — / Veul vrije tèd dès ammol niks / Dès duuvels oore kusse.; Lechim - ca. 1960-1975; Och, 't was mar 'ne gewone wever / Mar in men ôoge was ie grôot / Ok hum febriek is naauw gesloten / Gelukkig is ie al lang dôod.; Lechim - ca. 1960-1975; Toen: / waare de kèrke hòl èn grôot / meej wèènig licht, dur 't glas in lôod. / Vanaf pielèère èn van muure / konne de Hèllige oe begluure. / Naa: / Zèn de kèrke Bidfebrieke / de sfeer is wèg... èn 't mistieke. / Meej al die laampe èn dè licht / doek nie zo gaaw, m'n ôoge dicht.; Lechim – ""Gao meer fietse, dès gezond""/ leesde in alle kraante./ De baoze van et fietsfebriek/ zuuke zôo nuuwe klaante. (ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Vat de fiets‘); Lodewijk van de Bredevoort – ... tegenover et gasfebriek. (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Lodewijk van de Bredevoort – Ik hè dees week de toer om de mulkwaogen te rijen. In de vruugt, as de miste meenschen nog op één oor liggen haol ik bij de boeren de kannen op en breng die in Tilburg naor 't mulkfebriek. (Kosset 2006); Elie van Schilt - ut is vort net un fabriek desse on ut bouwen zen mar nóót afkomt. (uit: ‘Un paor momentjes vur wet ouw monumentjes’; CuBra, ca. 2000); GD07 – ge kost wèl nòrt febriek; WBD lèèmfebriek - lijmfabriek, in de leerindustrie (II 611); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  In dè febriek is niks te zien; WBD III.3.1:87 'fabriek', 'gedoe, gedoentje, bedrijf' = zaak; A.P. de Bont: febrik, zelfstandig naamwoord o. - fabriek; zie voor genus paragraaf 373 v.d. vormleer; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  FABRIK (uitspr. gelijk Fr. fabrique) zelfstandig naamwoord o. en niet v."
fabriekskolen, febriekskoole, zelfstandig naamwoord, alleen meervoud, fabriekskolen; WBD (III.2.1:253) 'fabriekskolen' = vette kolen, ook genoemd: eierkolen, vetkolen of vette kolen
fabriekslap, febriekslap, zelfstandig naamwoord, "scheldnaam voor textielarbeiders die met smoutolie moesten werken en naar die olie stonken; 1941 - De scheldtitel waarmede de jongeren [in de textielfabrieken] vooral werden aangeduid was fabriekslap en vethol; de welwillende algemeene benaming was voor de kleinen: draadmaker en voor de grooten fabrieksmeens, werkmeens, en voor allen te samen 't of dè werkvolk! Mét de noodige minachting a.h.b. Dat was misschien nog het ergste van al, dat de waardeering al te veel zich uitte in weinig achting. (Anoniem; in Nieuwe Tilburgsche Courant 30-01-1941, ‘Hoe was het “in onze streken?"".’); zie vèthòl, febrieksmeens, wèrkmeens"
fabrieksmens, febrieksmeens, zelfstandig naamwoord, "fabrieksmens, arbeider in een textielfabriek; 1941 - De scheldtitel waarmede de jongeren [in de textielfabrieken] vooral werden aangeduid was fabriekslap en vethol; de welwillende algemeene benaming was voor de kleinen: draadmaker en voor de grooten fabrieksmeens, werkmeens, en voor allen te samen 't of dè werkvolk! Mét de noodige minachting a.h.b. Dat was misschien nog het ergste van al, dat de waardeering al te veel zich uitte in weinig achting. (Anoniem; in Nieuwe Tilburgsche Courant 30-01-1941, ‘Hoe was het “in onze streken?""’)"
fabriekswever, febriekswèèver, zelfstandig naamwoord, fabriekswever; WBD febriekswèèver (II:941) - fabriekswever, ook 'masjienaolwèèver' of 'masjienaole wèèver' genoemd; WBD 'fabriekswèève' (II:949) - fabrieksweven; zie binnewèèver; zie hèùswèèver / tèùswèèver
fabrikant, fabriekaant, fabberiekaant, zelfstandig naamwoord, fabrikant; We hebben de schoonste stad van et laand,/ en onze vadder is fabberikaant! (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Tilburg zingt’, 1941); Cees Robben – En we worre mar fabberiekaant... (19580308); Cees Robben – Gatverdikke dan ben ikke/ Net unne rijke fabrikaant..! (19540612); Mandos, Brabantse Spreekwoorden: De fabrikaant èn de pestoor die lôopen in dezèlfde voor (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1973) - die hebben dezelfde opvattingen; Henk van Rijen: segaarekiesjesplènkskesspèèkerskesfabriekaant - klein baasje; Elie van Schilt - Vruuger hadden we ok nog pastoor en fabrikaant/ Die mokte det we nie lééfden boven onze staand. (Uit: ‘Men stad’; CuBra ca. 2000); Elie van Schilt - ut was irst un villa van un rééke fabrikaanten familie. (Uit: ‘Men stad’; CuBra ca. 2000); GD05 de fabriekaanten èn pestoors waare wèl rèèk
facie, faasie, zelfstandig naamwoord, "van Fr. face; Van Delft - De melkboer interrumpeert: ""Naa, gij bent ok 'n schón"", doch mondvlug antwoordt de ander: ""Mèr as 'k zónne kop ha as gij, liep ik er direct onder uit"", en de ander gekscheert daarop weer goedig: ""Wè? As ge zón faosie had as ikke, liepte van verwaondhèt neffe oew schoene.""(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Henk van Rijen: gezicht, gelaat"
failliet, fajiet, faljiet, fejiet, feliet, bijvoeglijk naamwoord, failliet; — = fr. 'faillite' met spellinguitspraak van de 'l' en vocaalreductie; Tot naa toe gonk-ie iederen keer faljiet... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); Cees Robben:  ôok al 'fajiet', ge zieget mar wir; Goem. FAILLIET - faljit (= 'faljiet') zelfstandig naamwoord vr.; fejiet; failliet; De man die zonder wèèrk geròkt/ omdèt febriek fejiet is (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dènkt es deur...)
falie, fòllie, zelfstandig naamwoord, fòltje, "hoofd- en schouderdoek, falie; Pierre van Beek: Iemand òn zen fòllie trèkke - iemand ter verantwoording roepen. Kees en Bart - dialoog in Tilburg Post 1922-193? - 'dè ze d'r faolie om doe ten teeken van rouw'; Mandos, Brabantse Spreekwoorden: Iemand òn zen fòllie trèkke (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1970) - hem achter de vodden zitten; N. Daamen - handschrift 1916 - ""falie - zwarte doek die de vrouwen over het hoofd dragen als ze naar de kerk gaan""; Robben gebruikt het woord figuurlijk: Cees Robben – Grauwe follie [de grauwe regenlucht die als een doek over de wereld ligt]; Als attribuut bij het doopsel: Interview Hermans - 1978 - “…dè din ze vruuger onder de fòllie… in mènne tèèd hèk nie, wij hadden al witte dinge veur mar in de vruugere tèèd ginge ze onder de fòllie… din ze dan oover der hoofd… èn maantels…èn de klèène op den èèrem, die laag onder die fòllie, hè, èn zôo ginge ze nòr den dôop!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); WBD (III. 3.3:331) 'voile' = rouwsluier; ook 'vollie' genoemd; WBD (III.1.3:207) 'voile' = sluier aan een dameshoed; 206 'falie' = idem; WBD III.2.2:100 'falie' = rouwsluier aan een hoed; ook 'rouwband'; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – 'follie' - falie z.a. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - Men noemt hier eene falie wel doorgaans een regenkleed ... Z.a. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  FALIE (in 't W. 'feulle' uitgespr.) zelfstandig naamwoord v. ongeveer als boven. S.G. falie, blz. 80, 130, 279 (aant. Witters); fòltje; verkleinwoord van 'follie'; kleine sluier; Witt. - 'faaltje' - kleine sluier, voor het gezicht gedragen als men in de rouw was"
falievouwer, fòllievaawer, zelfstandig naamwoord, "Pierre van Beek: degene die de doodsbiddersfalies opvouwt; figuurlijk - (mogelijk) iemand met uitgestreken gezicht of begrafenisgezicht van iemand zonder gevoelsrelatie tot de nabestaanden; schijnheilige. N. Daamen - handschrift 1916 - ""falievouwer - schijnheilige"" (synoniem: ""femelair""); Hees falievouwer (IV:84); Hooft (uitlegkundig wdb.) FALYVOUWEN. Bedekt, bedrieglijk handelen, pluimstrijken. FAALYVOUWER. Iemand die bedekt, bedrieglijk handelt. N.H. 588, 36. WNT FALIEVOUWER, mooiprater, pluimstrijker, huichelaar. (In N-Ndl. verouderd); Z-Bev. (blz.44) 'n fôôljevouwer: een pietje secuur; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  FALIESTRIJKER zelfstandig naamwoord m. - falievouwer, vleier, huichelaar"
familie, femielie, fermielie, zelfstandig naamwoord, familie; Kees en Bart - dialoog in Tilburg Post 1922-193? - femilie; ‘k Heb is geheurd van ’n fène irste klas Tilburgse fermielie... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); M'n moeder vertelde, dat ze hum nog as ennen blaog van 'n jaor of tien, toen ie meej kaaischeuten aon 't speulen was, naor z'n vadder zunnen kop mikte meej nen proem, omdat die meej nen kaai op naor de Heilige Fermelie wou gaon. (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956); Cees Robben:  hij is femielie van hilt vurnaom van de stad; de heilege femielie; Frans Verbunt: as ge iemand in de femielie hèt die wijwaoter kan maoke, is oew kòsje gekòcht; Frans Verbunt: femielie zèèn ómdesse in dezelfde winkel snuf gekocht hebbe; GD06 der zaaten in de miste femielies hil wè geoefende kèèle
familielid, femielieleeje, zelfstandig naamwoord, meervoud, van femielielid; familieleden; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Dan wier zon zandkar meej pèèrd èn waoge, wier zon lèèk op zon zandkar geleeje…gezèt…èn dan ginge der ènkele femielieleeje, ginge der rondom op zon kar zitte èn dan brènge ze oe van öt de haaj èùt, zak zègge, dèsse oe nòr et dörp toe brènge!”
fatsoen, fesoen, zelfstandig naamwoord, fatsoen; Oew fesoen haawe - Z'n fatsoen houden; Vocaalreductie in eerste syllabe; syncope van 't'; - Ge kost mee goei fesoen oew neus nie buiten steken… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Piet van Beers – ‘Grèèze cèlle’: Mar... ge kunt meej goei fesoen/ èègelek zoiets nie doen. (Spoeje doemmeniemer; 2009)
fatsoenlijk, fesoenlek, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, fatsoenlijk; erg, flink, royaal; Kees en Bart - dialoog in Tilburg Post 1922-193? - fesoenlek (passim); Cees Robben - ..Kom fesoenluk... en nie in oew vaon naor beneeje... (19640508); Henk van Rijen: fesoènlek - flink, royaal (portie); Henk van Rijen: fesoen(de)lek; WBD III.1.4:438 'fatsoenlijk' = idem; WBD III.1.4:442 'onfatsoenlijk , onfatsoendelijk; onfatsoenlijk; A.P. de Bont: bnw. en bijw. - fatsoenlijk, middelmatig, tamelijk: 'fessoenlijk' goei aepel; hij is nog fessoenlijk lui, den dieë. Koenen Hij had het fatsoenlijk te pakken - erg
fazant, fezaant, zelfstandig naamwoord, fazant (Meleagris gallopavo); WvM 'en f de faasaant mee 'n pluym op zun kop' [?]; — Fr. 'faisan' via Ned. 'fazant', met vocaalreductie en verlengde a; A.P. de Bont: fazant zelfstandig naamwoord m. - fazant; Goem. FAZANT - fazant, zelfstandig naamwoord m. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  FEZANT zelfstandig naamwoord v. en niet m. - fazant
fazel, vaazel, zelfstandig naamwoord, vrouwelijk geslachtsdeel; WBD III.1.1. lemma  schede – vazel, frequent noordoostelijk omgeving van Tilburg; WTT 2013 - de etymologie van dit woord is volstrekt onduidelijk
feest, fist, zelfstandig naamwoord, fisje, feest; Cees Robben – gedaon waar ’t fist (19590822); Cees Robben – ’k vier m’n zilver fist... (19600701); De kèrmes die valt daorin ôok/ we zèn wir öt den braand/ we haawe rond de lèndenbóóm/ wirt schôonste fist vant laand. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Meej de fiets); [Ons moeder] mòkte ooveral en fist van. Die deej waoter bij de soep, èn dan zisse dèmme “Lewaajsoep” han. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); We hèbbe fist vendaog, want we doen al tien jaor dees dikteej. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2003); Grôot fist meej klèèn èèrpel zogezeej. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2003); Hij is wir trug nòr Spanje toe/ et fist is wir vurbij. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Spulgoed‘); Cees Robben:  et moet en grôot fist wòrre; . Henk van Rijen: 'Grôot fist meej klèèn èèrpeltjes' - een feest dat pover of niet gevierd wordt; fisje; verkleinwoord; feestje; Dirk Boutkan: (blz. 28) uit het cluster stj wordt de t verzwegen.
feestdag, fistag, zelfstandig naamwoord, feestdag; WBD (III.3.2:261) 'feestdag', 'naamdag'; Driekôoninge is ginnen fistag mir; Daor maokeme ne fistag van. -Daar maken we een feestdag van: dat is een goede reden om weinig te werken. Henk van Rijen: 'fisttag'; WBD (III.3.3:208) fistag - feestdag (v.e. heilige)
feesten, fiste, zwak werkwoord, fiste - fistte - gefist, "feesten; gezegde: Ast is dèt is, dan fisteme; Cees Robben – Aon ’t fisten... (19571123); Cees Robben – Bij ’n lôôze baor fiste... (1979130); Piet van Beers – ‘Jonges, löster is’: ""Van aovent gòn we meej zen ammol/ fiste op ' t Kedènt. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Fiste kunneme in Tilbörg ommers as de biste. Nie dèt dan en bistebènde wòrt. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2003)"
feit, fèèt, zelfstandig naamwoord, feit
feitelijk, fèètelek, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, Henk van Rijen: feitelijk, eigenlijk
feliciteren, fieleseteere, fliesieteere, zwak werkwoord, "feliciteren; ""Gefieleseteerd bruur...” (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); fliesiteere; feliciteren, gelukwensen; WBD (III.3.2:263) fliesieteere, besteeke = gelukwensen en een geschenk geven; Henk van Rijen: 'fielesetêere, fiesietêere'"
femelaar, feemelèèr, zelfstandig naamwoord, "femelaar; vD. die femelt, zoetsappige zeurkous, kwezel die temend spreekt; N. Daamen - handschrift 1916 - ""femelair - schijnheilige""; Bosch femel - overdreven godsdienstig iemand; WNT FEMELAAR - iemand die zoetsappige en zeurige praatjes houdt"
femelachtig, fiemelèèchteg, bijvoeglijk naamwoord, WBD III.2.2:108 'fiemelachtig' = preuts
ferm, fèèrm, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, Henk van Rijen: ferm, flink; WBD III.1.4:164 'ferm' = pront; WBD III.4.4:203 'ferm' = rechtopstaand, ook 'fluks', 'steil'; WBD III.4.4:222 'ferm' = behoorlijk groot, flink, groot
fideel, fiedêel, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, Henk van Rijen: fideel, getrouw
fiducie, feduusie, fieduusie, zelfstandig naamwoord, "fiducie, vertrouwen; N. Daamen - handschrift 1916 - ""veduussie - vertrouwen""; Pierre van Beek – Dat men niet veel ""fedusie"" (vertrouwen) heeft in de zaligheidskansen van een advocaat, verraadt de uitdrukking ""Hij schiet er in as 'nen avecaot in de hel."" (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950); Frans Verbunt: der gin feduusie mir in hèbbe; Stadsnieuws: Daor hèb ik hillemòl gin feduusie mir in (191207); fieduusie; fiducie, vertrouwen; uit het Franse 'fiducie'; Cees Robben – Ik heb er gin fidusie is... (19570720); Cees Robben – Toch hek nog wel fidusie man (19600916)"
fiedel, fiedel, zelfstandig naamwoord, viool; WBD (III.3.2:327) fiedel, vedel = viool
fiedelen, fietele, zwak werkwoord, Henk van Rijen: fiedelen, spelen, zingen; Bosch fietele - school verzuimen, spijbelen; fietere - spijbelen; WNT FIETELEN, afl. van FIERTER, kermishouden; FIETEREN - stilletjes de school verzuimen, te 's-Hertogenbosch
fiep, fiep, zelfstandig naamwoord, fopspeen; strooplikker, lievelingsleerling; Tiest ist fiepke van de fraater; Tòch waar 'k op school vruuger 'nne goeje jonge. Daor leej 't nie aon. 'k Waar 't fiepke van de frater. (Jos Naaijkens; ‘Mènne ceeveej’; CuBra); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - fiepke Vemeer = A.Vermeer (blz.8l); WBD III.2.2:24 'fiep' = speen; WBD III.2.2:26 'fiep' = fopspeen; ook 'fiepje'; A.P. de Bont: fiep zelfstandig naamwoord vr.- speen voor zuigelingen; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; fiep - speen voor zuigelingen
fiepen, fiepe, zwak werkwoord, in het gevlei proberen te komen
fiets, fiets, zelfstandig naamwoord, fiets; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Toen ik bij Thijssen-Halle (?) ging wèrreke, toen waaren er vier jonges waaren der. En toen ik bij Thijssen-Halle wèrrekte, toen was den irste dèsse daor en fiets krêege, die hadde nòg nôot gin fiets gehad èn ze moese meej viere moese ze fietse leere bij ons op de, op de plòts, op de febrieksplòts!”
fietsen, fietse, zwak werkwoord, Henk van Rijen: fietsen; Henk van Rijen: 'Dè fietst ur in' - dat smaakt
fietsenmaker, fietsemaoker, zelfstandig naamwoord, rijwielhersteller; GD08 de fietsemaoker ... ik bedoel dieje meens die die kèrkes mòkt
fietsenput, fietseput, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: ondergrondse fietsenstalling
fietsplaatje, fietsplòtje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Henk van Rijen: fietsplaatje, merk v.d. rijksbelasting
fijn, fèèn, zelfstandig naamwoord, Stadsnieuws: Hij kos et nie haawe van et fèèn - hij had het echt naar zijn zin (260406)
fijn, fèèn, bijvoeglijk naamwoord, fènder, fènst, "1. fijn (niet grof); Dialectenquête 1876 - fêne kurrels - fijne korrels; WBD fèèn riet (II:1016) - fijn riet: rietkam voor dichte ketting; WBD fèèn - gezegd van een paard met dunne fijngebouwde poten, ook 'fèn'; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  et is en klèntje mar en fèntje; Cees Robben:  Vur fèèn meensen en motreege moette oppaase (Rooms Leven 18-12-1964); Cees Robben:  Ons taante Ketoo fèèn.?. Hukkum op oe gatsofie.. mar d'r gèèt, die is fèèn.. As die keutelt dan potter-nostert ze ..... (NvhZuiden, 9 april 1971); Cees Robben – Zôô fèèn as poppestront... (19871120); 2. zeer godsdienstig, godsvruchtig, zonder zonde(n); Cees Robben – Vur fèèn meensen en motrèègen moette oppaase Tirris.. (19641218); Henk van Rijen: Dur fèène rèègen èn fèèn meense wòrde et miste nat - ... bedonderd. gezegde - De fèèn zèn de mèn, zeej de duuvel; Pierre van Beek – ""De fèn zen de mèn, zeej den duvel, en de groffen komen vanzelf wel!"" spreekt voldoende voor zichzelf. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950); FEEN Pierre van Beek – ""Van fèn (fijn) meense en motrègen worde vern....; ge zijt nat zonder dè-ge er èrg in hed!"" Onder ""fèn"" wordt verstaan: uiterlijk vroom, dus zonder dat de innerlijke gesteldheid aan het uiterlijk vertoon evenredig is. De H. Schrift - en ook ons volk - noemt die ""effenaaf"": Farizeeërs! (Tilburgse taalplastiek 8 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 25 maart 1950); Cees Robben:  de fèèn zèn de mèèn, zi den duuvel (NvhZ 31-3-1978); LDM: Nu nog iets over de gewone werkmanscafés. Meestal waren dat bijzaken die door de vrouw werden waargenomen in de tijd dat de man zijn werkzaamheden buitenshuis verrichtte. Op Korvel bijv. waren Smits en v. Boxtel meesterknecht, de eerste bij Gebrs. Diepen, de tweede bij v. Doren en Dams. Zo waren er meer. Van één hoorden wij nog ooit iets vertellen. De naam van zijn zaak zullen we maar niet noemen, zij komt ook niet op de voorgaande lijst voor. Op zekere dag zat hij met zijn patroon op diens kantoor. Zij schenen elkaar te kennen en aan elkaar gewaagd. De patroon stelde hem de vraag: ""Als nu de duvel eens binnenkwam, wie van ons tweeën zou hij dan eerst nemen?"" De meesterknecht antwoordde niet direct. De patroon zei daarop: ""Ik denk wel van mij, want ik ben enz. ..."" Onder dat bedrijf kwam een weverke binnen. Hij had zijn stuk geleverd en wilde geld beuren. Nu zei de patroon tegen dat weverke: ""Wat zegde gij er van Jantje?"" ""Ja,"" zei Jantje, ""maar ik weet niet waar ge het over hebt."" De patroon zei welke vraag hij gesteld had aan zijn meesterknecht. Jan dacht even na en zei toen: ""Ik geloof niet mijnheer, dat ge een van twee groot gevaar loopt."" ""Niet?"" vroeg mijnheer, ""wie zoude gij dan denken, dat hij zou vatten?"" ""Wel mij, mijnheer."" ""Jou?"" zei mijnheer vol verwondering, ""en gij zijt zo'n braaf goei katholiek menneke."" ""Precies daarom, mijnheer, jullie krijgt hij toch wel, daor hoeft ie nie mee te hosten!"" (haasten). (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 14 ‘Oude koffiehuizen in Tilburg 2’; NTC 8-3-1952); R Dè zèn zon fèèn meense: zo fèèn as poppestront. Dun dieje doe zun êege nog fender veur as gemaole poppestront... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Èn tòch was et nie zonne fèène/ messchien zit ie wèl in de hèl... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Onzen oopaa); 3. gierig; Van Delft - - Hangen er meerdere hoeden aan een kapstok, dan vragen wij: ""Wèffere ies de jouwe"". (Welke is de uwe?) ""Ne fijne meens"" (gierig man) zou er den beste willen uitpikken.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); 4. aangenaam; Cees Robben:  dè lèkt me tòch zo fèèn; Henk van Rijen: ik vur mèn vèèn et fèèn - persoonlijk vind ik het fijn; 5. verfijnd, beschaafd; Cees Robben:  daor hèdde die fèèn trip wir (NvhZ 15-2-1985); 'n aauwverwetse fèèn trip (Rooms Leven 8-9-68); Henk van Rijen: en fèèn trip - een knappe vrouw; 6. Bijnaam; de fèène = Pius Arts; WBD III.1.4:164 'fijn' = chic; A.P. de Bont: fe.n, bnw. en bijw. - fijn; fènder; vergrotende trap van 'fèèn'; fijner (minder grof) - met epenthetische d; Gaode soomers meej de kènder nòr de dèùne: 't kan nie fènder. Cees Robben – Dè kan nie fènder!! (19540814); Dirk Boutkan: fènder / fèèner (in het eerste geval met d-epenthesis en voc. reductie); fènst; overtreffende trap van 'fèèn'; fijnst; Cees Robben – Des ’t fenste wè ik heb... (19550205); Dirk Boutkan: (blz. 35) fènst (van 'fèèn' met vocaalreductie)"
fijngevoelig, fèèngevuuleg, bijvoeglijk naamwoord, Henk van Rijen: fijngevoelig
fijnmaken, fèèmaoke, zwak werkwoord, fijnmaken; Dirk Boutkan: (blz.. 42) fèèn - fèèmaoke: geen kwantitatieve mutatie
fijnproever, fèènpruuver, zelfstandig naamwoord, fijnproever; Tilbörgers zèn fèènpruuvers. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
fijt, fèèt, zelfstandig naamwoord, fijt
fijtwijfje, fèètwèfke, zelfstandig naamwoord, fijtvrouwtje'; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - fèètwèfke = Elisabeth Petronella van Hezik; (1884-1955), ook genoemd et Hasselts wèfke; Evert Pierson –; Kende nog et Fèètwèfke; die toen in de Hasselt wonde; èn meej zalf geneeze kos; èkseem en ok vèùl wonde; (Evert Pierson, 1992)
fikoren, fikoore, zelfstandig naamwoord, meervoud. WBD III.1.1:95 'fikoren' = rechtstaande oren
fil d'écosse, fiel-de-kòs, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: bep. fijne katoen (Fr. fil de coton) [onjuist; wtt]; Henk van Rijen: 'fiel-de-kòs-kawse' - kousen van ...; Cees Robben – [Twee oudere dames onder elkaar] Wij waren vruuger net zôô schôôn mee ons fiel-de-kros kousen en ons krep-suu-zjette bloeskes... (19730720); WTT 2012: de verbastering betreft 'fil d'écosse', zoals Swanenberg schrijft in Goedgetòld (blz.19), van Fr. fil d'écosse letterlijk 'draad van Schotland'; Zie dossier: zie fiel- de- kòs- kousen en andere damesbenen
filet, fieleej, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.3:47 'filet' = lendenstuk
finale, fienaol, zelfstandig naamwoord, "naadje van de kous; N. Daamen - handschrift 1916 - ""Finaal - hij mot er aaltij 't finoal van weten ('t naadje v.d.kous)""; bijwoord, bijvoeglijk naamwoord; finaal, helemaal, totaal, definitief; (zie ook 'stik'); Kees en Bart - dialoog in Tilburg Post 1922-193? - 'de wèreld stao fienaol op d'ren kop'; Mandos, Brabantse Spreekwoorden: aantij et fienaol dervan moete weete (D'l6) - het naadje v.d. kous; Cornelis Verhoeven:  FINAAL (Finaol) bijwoord - helemaal, totaal, definitief: finaol kepot; - Fr. 'final' via Ned. 'finaal', met ronding v.d. 'aa'; A.P. de Bont: bijw. finaal, volstrekt, volslagen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  FINAAL bijwoord. - geheel, gansch; waarlijk, wezenlijk! Ik ben finaal muug."
fipo, fiepoow, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: mislukking, waardeloos iets; Stadsnieuws: 'Dè waar ok ene fiepoow: we verloore meej vèèf-nul.' (300907)
flambard, flambèèr, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: flambard, slappe deukhoed; WBD III.1.3:175 'flambard' = flaphoed; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – flambèèr - hoed (fr. flambard) z.a. WNT FLAMBARD, ontl. aan fr. - slappe, breedgerande vilten hoed.
flanel, flenèl, bijvoeglijk naamwoord, flanel; Flanel. Wollen, halfwollen of katoenen weefsel met een kort, door elkaar liggend haardek. De binding is, in tegenstelling met molton, te zien. WNT lemma Flanel – 1919 - Als stofnaam. Los geweven, gladde of gekeperde, weinig gevolde, eens geruwde, niet of slechts eenmaal geschoren wollen of halfwollen stof. Als voorwerpsnaam. Els de Baan - Het zachte donsachtige laagje, dat door het ruwen is ontstaan, maakt flanel onder meer geschikt voor babyhemdjes, beddelakens, pyjama's en overhemden (bijvoorbeeld de zogenaamde 'houthakkershemden'). (Goed garen, 1994); Cees Robben – ’t Flenelleke (19570706); Ze stonke nòr smoutolie, dè wèl, mar ze mòkten ok laoke èn ze mòkte flenèl. Èn rips, èn baaj, èn ok mesjèster. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
flanel, flenèl, zelfstandig naamwoord, flenèlleke, flanel; de verkleinde vorm ook voor een kledingstuk: onderkleed; J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Als voorwerpsnaam. Kleedingstuk van de onder 1) genoemde stof, bestemd om op het bloote lichaam te worden gedragen. Een flanel wordt gewoonlijk over de geheele lengte met knoopen gesloten en heeft geen of korte mouwen.
flantuten, flantoet, zelfstandig naamwoord, "N. Daamen - handschrift 1916 - ""flantoet - eene vrouw van niet veel; ook wel als grapje gebruikt"""
flapdrol, flapdròl, zelfstandig naamwoord, "schijterd, lafaard; N. Daamen - handschrift 1916 - ""flapdrol - onbenullige vent, bangert"""
flater, flaoter, zelfstandig naamwoord, flater; Kees en Bart - dialoog in Tilburg Post 1922-193? - flaoter
flausch, flaus, zelfstandig naamwoord, stofnaam (textiel); flausch; Henk van Rijswijk - 2013 - uitgesproken als 'flaus' (Schriftelijke mededeling); Henk van Rijswijk - Flausch: wollen strijkgaren, gevold en geruwd dik weefsel met een verward hoog haardek en een vachtachtig oppervlak gebruikt voor wintermantels. Zowel in ketting als inslag worden getwiste kaardgarens en bouclégarens gebruikt. Geweven in ajourbinding. Dat is een platbinding waarbij door toevoegen en wegnemen van bindingspunten ingeweven openingen ontstaan. Soms ook als dubbelweefsel geweven waarbij boven- en onderzijde duidelijk van elkaar verschillen. Een wollen deken is ook een duidelijk voorbeeld van flausch. (Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954),
flauw, flaaw, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, M flauw; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  ze hèbben em bont en blaauw geslaon; flaauw; WBD III.1.1:254 'flauw' = gevoelig zijnde
fledder, flèdderke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; WBD III.2.3:124 'fleddertje' = dun schijfje
fleer, flèèr, zelfstandig naamwoord, fleer, klap, slag; Cees Robben:  Ik zal oe sebiet en flèèr verkôope (19870814); Henk van Rijen: 'K-za oe sebiet un flèèr verkôope' - ... een opdonder geven; Frans Verbunt: ene krèùkezèèker mòkt gin verschil tussen en flèèr, en peut èn en pèèr; Stadsnieuws: Agge nie ophaawt zakkoe es en flèèr verkôope dè oewe kòp vort nòr oe kont kan kèèke (020809); WBD III.1.2:32 'fleer' = slag; ook: 'peer, veeg, opdoffer, maai, hengst, enz.’; WBD III.1.2:36 'fleer' = muilpeer; ook:'kaakslag, peer'; WBD III.1.2:42 'fleer' = oorveeg; ook: 'lel, oorvijg, veeg, opneuker' enz. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - flèèr - oorveeg, klap tegen wang of oren
fleppes, flèbbes, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, slap, ziek; Cornelis Verhoeven: FLEBBES (flèbbes), bijwoord. slap, ziek; altijd i.v.m. het drinken gezegd: ge drinkt oew èège flèbbes. Van Dale: aan de flep - aan de drank, en fleppen - drinken. Vgl. 'leppen'. WNT FLEPPEN, flappen - 2) met welbehagen drinken, veel van drinken houden, vooral m.b.t. alcoholhoudende dranken, maar ook tot koffie en thee. A.P. de Bont: bnw. 'flèps' - flauw; in de zomerdag is pompwater vaak 'flèps'. Haor. Flèps - flets, ongezond
fleren, fluure, zwak werkwoord, "vleien; N. Daamen - handschrift 1916 - ""fluuren - ergens (lief, aanhoudend) om vragen""; WBD (III.2.1:487) fluure = een hond vleien; ook: ònhaole; Sch. - FLUREN = fleren = vleien (Brab.Leuv.); Goem. - FLEREN - vleien, meest van kinderen gezegd."
fles, flès, zelfstandig naamwoord, fles; WBD de flès erin doen, flès indoen, in de flès doen (II:995) - een kruis inlezen; ook: leejze, gelès erin doen, fenès erin doen; WBD flès (II:996) - dradenkruis; ook: fenès, gelès; WBD flèsroej (II:999) - vitsroede; ook: roej; WBD flèsroejlus (II:1000) - vitskoord; ook: ónderbaand; idem II:1010); WBD flèsroej (II:1009) - flesroede (onderdeel weefgetouw)
flest, flèst, zelfstandig naamwoord, R een soort schrale leem, die de ruimte van de uitgediepte stal opvulde
fleur, fleur, zelfstandig naamwoord, uit Franse ‘fleur’ = bloem; in de bloem van het leven; Cees Robben – hij waas toen nog in zunne volle fleur (19650430)
fleur de matras, fleur de matras, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: 'flöör de matras' - slechte tabak (term uit W.O.II). WTT 2017: woordspeling op de exotische tabaksnaam fleur de Madras.
flikflooien, fielefaawe, zwak werkwoord, Frans Verbunt: zeuren (kindergezeur) ; Stadsnieuws: As ge zôo blèèft fielefaawe, krèède himmel niks - ... zeuren, krijg je ... (270110) ; WBD III.1.4:436 fielefooien (ook: fielievouwen) - strelen, aanhalen, lief doen. N.B. niet voor Tilburg; daar: flikflooien, fikfakken, als in Van Dale. ; Nittersels wóórdenbuukske: fieliefaauwer - mooiprater.
flikkerboom, flikkerbumke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, esdoorn; Ennigte meters daor vandaon groeide in ‘flikker bumpke’, gewitwel daor groeie van die vleugeltjes aon die draaiend nor beneeë komen en as ge dè bolleke splitste koste die vleugeltjes fèn op oe neus plekken. Dè hout is ’t taaiste wèt er bestao, daor maoke ze haomer en schuupstelen van; bij ons hiette dè ‘flikkerbumpke’ mar ’t was dan innen ‘Esdoorn' of in ’t latèn innen ‘acer pseudo platanus’. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
flip, flip, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: vrijer; WBD III.2.2:84; 'flip' = jongen met wie een meisje verkering heeft; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – flip - vrijer
floconné, vlòkieneej, zelfstandig naamwoord, WBD floconné, lamsvacht-imitatie (II:863)
flodder, flòdder, zelfstandig naamwoord, vrouwelijk; vrouwelijk uitgaanstype; WBD III.1.3:10 'flodderen' = niet passen (van kleding); ook 'slobberen' van N. 'flodderen' = fladderen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  FLODDER zelfstandig naamwoord v - vleister, fleemster: Dat meisken is 'en eerste flodder; FLODDER zelfstandig naamwoord m. - wandel: op zijnen flodder zijn; Samenst.: floddergat, -kont, -madam; WNT FLODDERMADAM - vrouw die veel van opschik houdt; thans: vrouw die met goedkoope opschik zich het voorkomen van eene dame zoekt te geven.
flodderboon, flòdderbôone, zelfstandig naamwoord, meervoud, Frans Verbunt: tuinbonen; WBD III.2.3:84 'flodderboon' = tuinboon, ook 'labboon', 'knauwboon'; zie zie dossier Tuinboon
flodderig, flòdderiedòsse, uitdrukking, er mar teegenaon flòdderiedòsse; Het nogal bont maken; slordig werken
flos, flòs, zelfstandig naamwoord, takje met een pluis aan een den
flox, flòks, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.1:441- flòks = herfstsering (Buddleia loganiaeae); WBD III.2.1:444 - flòks = vlambloem (Phlox drummondi)
fluisteren, flöstere, werkwoord, fluisteren; R.J. 'ik weet weh nuuws flùstert z' in m'n oor'; WBD III.3.1:291 'fluisteren' = roezemoezen; WBD III.3.1:298 'fluisteren' =lispelen; Goem. - FLUISTEREN - flöstere, wkw (...rde, ge...rt); geflösterd; van ‘flöstere’; gefluisterd; Cees Robben – ’k Heurde ’n geflösterd lied (19600715)
fluit, flèùt, zelfstandig naamwoord, flötje, "fluit; WBD 'fluitkeetel' (II:1390) - fluitketel: stoomketel (voor petten); WBD III.1.1:222 'fluit' = penis; WBD III.1.4:109 'fluit' = ondeugende vrouw; WBD III.2.2:113 'fluit' = zedelijk slecht meisje; Cornelis Verhoeven:  FLUIT (flöt), v. behalve het muziekinstrument ook: gulp v.d. mannenbroek: oew flö:t stoj ope. vóór de invoering van de gulp, ten tijde v.d. zgn. klepbroek, zal 'fluit' betekend hebben: mannelijk lid (zie WNT); A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord vr. fluit: l) vrouwelijk schaamdeel; 2) ""eene wulpsche vrouw""; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – 'fluit' - benaming v.e. schaamteloze vrouw; flötje; fluitje; — verkleinwoord van 'flèùt', met vocaalkrimping; N. Daamen - handschrift 1916 - ""fluitje - 't goa as 'n fluitje ('t gaat vanzelf)""; WBD (III.3.2:339) flötje = kinderfluitje, ook 'fieper' of 'fiepertje'; WBD (III.1.1:222) 'fluitje' = penis; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – flötje - fluitje, piemeltje; flötje flötje flierehout, as ge nie afgòt zèdde stout"
fluiten, flèùte, sterk werkwoord, flèùte - floot - gefloote, fluiten; Int vurjaor flèùte de veugeltjes. MP gez. Flèùtende mèskes èn brullende koej zèn zèlde goej. (Br.Heem 38:204); Dialectenquête 1876 - fluiten (ui = eu van fr. Meuse); – hij flöt (in tegenwoordige tijd vocaalkrimping); – Dirk Boutkan: (blz. 40) verl. tijd flôot, maar: flotte gij?; Frans Verbunt: assie flöt dan liegt ie nòg ...; WBD III.4.1:48 'fluiten' - zingen (van vogels) ook: preken, slaan, slagen, slag; A.P. de Bont: zw. en st.ww intr. en tr. 'fluiten' l) op hoge toon janken (v.e. hond), 2) niet reppen van, niet verder vertellen; flôot; floot; - verleden tijd van 'flèùte'; flöt; fluit (2e, 3e pers. enkelvoud van 'flèùte'); Hij flöt hil den dag. Cees Robben:  as ie flöt dan liegt ie al; 2e + 3e pers.enk. van 'flèùte' met vocaalkrimping; Mandos, Brabantse Spreekwoorden: zit de voogel in de kooj, dan flöt de voogelèèr minder mooj (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1964) - gezegd van een getrouwde man.
fluitjesbroek, flötjesbroek, zelfstandig naamwoord, mannen- resp. jongensbroek met gulp; WBD III.1.3:57 'fluitjesbroek' = broek met split; WNT FLUITJESBROEK - broek die met een gulp wordt gesloten; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  FLUITJESBROEK zelfstandig naamwoord v.- bij kleerm.: de gewone mansbroek, zooals ze thans wordt gedragen en die van vóór met knoppen en knopsgaten sluit. Cornelis Verhoeven:  'fluit' = gulp van mannenbroek. Vóór de invoering van de gulpbroek (ten tijde van de 'klepbroek') zal 'fluit' wel mannelijk lid betekend hebben. Zie WNT Fluit I, 11 +12; A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord vr. 'fluitjesbroek' - broek die met een gulp wordt gesloten. Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – flötjesbroek - broek met gulp
fluitjeshout, flötjeshout, zelfstandig naamwoord, fluitjeshout; in de uitdrukking 'van flötjeshout'; - uitdrukking - : waardeloos; iemand van flötjeshout = een sufferd, ene laobes, een prulvent. WBD III.4.3:119 flötjeshout - wilg (Salix); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; flötjeshout (in minderwaardige betekenis); WNT: fluitjeshout, het hout van de wilg, is zeer geschikt om er fluitjes van te maken. A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord o. fluitjeshout, hout geschikt om er in het voorjaar fluitjes van te maken, bijzonder wilgehout. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  FLUITJESHOUT zelfstandig naamwoord o. - elzen-, sporken- en ander hout, waar de jongens in het voorjaar fluitjes van maken.
fluitketel, flèùtkeetel, zelfstandig naamwoord, fluitketel; WBD 'fluitkeetel' (II:1390) - fluitketel: stoomketel (voor petten)
fluks, fluks, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, WBD III.4.4:203 'fluks' = rechtopstaand, ook 'ferm', 'steil', 'recht'
fluweel, flewêel, zelfstandig naamwoord, "fluweel, zachte, glanzend geweven stof; Henk van Rijen: fluweel (II:865); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – floer zelfstandig naamwoord - fluweel (van Fr. velours); J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij „fluweel"": „Weefsel met een bovenkant met rechtopstaande garenuiteinden, ontstaan door een bijzondere apprêtuur. De binding bestaat uit een grondweefsel, in effen- of keper, waartusschen draden, die over grootere afstanden los liggen (Inslagfluweel). Door deze door te snijden en op te borstelen (velvet) ontstaat een pluche-achtig haardek: pool . fluuweejl (of: fleweejl ?), K 183 (= Tilburg)"
fluwijn, fluuwèèn, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.2:53 'fluwijn' - steenmarter - (Martes foina), ook genoemd: 'buisem', 'fret', 'fretje' of 'eierwezel'
foele, foele, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.3:98 'foele' = venkel
foeterpot, foetelpòt, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: rommelpot; Stadsnieuws: Meej driekôoninge ginge de kènder meej de foetelpòt langs de deure (060110)
foetseler, foetseler, bijwoord, Henk van Rijen: gewoon, normaal
foetsie de travail, foetsjee de travaljee, uitdrukking, Frans Verbunt: maak dat je wegkomt!
foezel, foezel, zelfstandig naamwoord, "mannelijk; sterke drank van slechte kwaliteit, in het bijzonder zelfgestookte jenever; WTT 2013 - mogelijk is de benaming gekozen omdat de drank vaak clandestien gestookt, verkocht en geschonken werd. zie foezele en foezelmaand; 1971 - Dat tenslotte met ""foezel"" slechte jenever wordt aangeduid, menen we al vroeger gemeld te hebben. Dit woord duikt in de Nederlandse taal echter pas op in de 18de eeuw. Er bestaat ook foezelolie. Dit is een mengsel van hogere alcoholen, ontstaan bij de gisting van suikerhoudende stoffen. Hij heeft een onaangename reuk en smaak en wordt daarom uit jenever en brandwijn afgezonderd. Nu is het wel duidelijk hoe slecht smakende jenever aan zijn minderwaardige naam komt. (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek 125, 7-6-1971)"
foezelaar, foezelèèr, zelfstandig naamwoord, "foezelaar; iemand die vals speelt, iets in het verborgene doet; 1974 - Parallel hiermee loopt de ""foezelèr"". Ook dat is iemand die iets ""verstopt"". (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek 187, 15-7-1974); 1974 - In België, waar in cafés de verkoop per glas van sterke drank is verboden, hebben wij ooit een andere praktijk beleefd, die van méér brutaliteit getuigde. Toen aan een grenskantoor de inzittenden van een autobus op Belgisch gebied ""aanlegden"", glipten ze door een spleet van de schuifdeur naar een tijdelijk afgesloten deel van het café. Op de rand van het met zwart zeildoek bedekte biljart stonden daar de borrels al ingeschonken klaar als soldaten in het gelid. Dat had daar een of andere ""foezelaar"" even versierd... (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek 187, 15-7-1974)"
foezelen, foezele, zwak werkwoord, foezele - foezelde - gefoezeld, "1. vals spelen; 1971 - Foezelen bij het kaartspelen zou, volgens onze zegsman duiden op ""slecht spelen"". Wij dachten dat het meer te maken had met oneerlijk spelen. (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek 125, 7-6-1971); 2. verbergen; Hij ha zolang gefoezeld tòdèt wèg waar. 1971 - Men kan ook iets wegfoezelen. Dat betekent heimelijk wegmoffelen. (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek 125, 7-6-1971); WBD (III.3.2:30) foezele, foetele = vals spelen; ook: ont doen, ont spelen, vals spelen; WBD (III.3.2:187) foezele = een list gebruiken bij het kaarten; Stadsnieuws: Ge moet meej hum aatij oppaase dèttie nie zit te foezele (121108); K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - FOETELEN: in het spel bedriegen, onrecht doen - Hier van daan FOETELER. Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – foezele ww - oneerlijk spelen; bedrog plegen; 3. stiekem vrijen; 1975 ca. – Lechim - En Kees lee stiekum mee z’n Sjaan/ Te foezele in de haai/ Dè maag wel nie van de pestoor/ Mar 't is toch ommers maai. (uit: 't Wier wir maai; ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier)"
foezelmand, foezelmaand, zelfstandig naamwoord, "1971 - “Stillekes in de foezelmand geraken” betekent steeds meer bezocht worden met kwaaltjes, die de groeiende ouderdom signaleren. Een foezelmand is een lappenmand. (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek 125, 7-6-1971); 1974 - Daarnaast kennen we echter nog een heel andere ""foezelmand"". Volgens de drankwet mag alleen in cafés met vergunning sterke drank verkocht worden. Hoewel daarop streng controle was, werd er hier en daar toch wel stiekum jenever getapt voor goede bekenden. Dit gebeurde dan niet in de caféruimte, maar in de keuken of achterkamer. De jeneverfles zat daar verborgen in de ""foezelmaand"" en ook wel vaak in de wieg van de baby. Bij het afrekenen in het cafélokaal gaf men dan op hoeveel borrels men ""achter"" had gedronken. Dit gebeurde echter in ""geheimtaal"". Had men bv. twee borrels genoten, dan luidde het: ""twee keer tegen de wieg gestoten"". Hiermede komt deze uitdrukking, die we hier al eens summier behandelden als een borreltje drinken, in een helderder licht te staan. De wieg heeft nu haar verklaring gekregen. Ook de uitdrukking ""twee keer gefoezeld"" was; gangbaar bij de afrekening. (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek 187, 15-7-1974); - Frans Verbunt: geheime bergplaats voor clandestiene jenever"
foezeltje, foezeltje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "borreltje, met name jenever; zie foezel; 1974 - Wordt er van een borreltje gezegd, dat het ""maar een foezeltje is"", dan heeft men te maken met slechte jenever. (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek 187, 15-7-1974)"
fok, fòk, zelfstandig naamwoord, "WBD III.1.1:85 'fok' = neus; WBD III.1.1:88 'fok', 'grote fok', 'fokker', 'fokkerd' = lange neus; WBD III.1.1:90 'dikke fok"" = dikke neus; ook 'fok' of 'fop'; WNT III:4605 FOK 4) Gew. in Z-Ndl. in den zin van neus, blijkbaar naar den vorm."
fokbeer, fòkbèèr, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt:) mannelijke, niet meer zuigende big
fokkederen, fòkkedeere, zwak werkwoord, waarschijnlijk een bijvorm van ‘akkedeere’, uit Frans ‘s’accorder’, goed met elkaar overweg kunnen; Cees Robben – Nèè, dè fokkedeert nie... Mar ’t doe wel vort.. (19750404); zie akkedeere; A.P. de Bont: zw.ww.intr. 'fokkederen, bij elkander passen, overeenkomen, een harmonisch geheel vormen, (zie WNT fokken B5); WNT FOKKEN B) onz. 5) Voegen, passen, betamen, goed uitkomen. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  FOKKEDéEREN - overeenkomen, bij elkander passen, een harmonisch geheel vormen, Fr. convenir, adapter
fonds, fons, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: ziekenfonds (de fons); zie fonsbaos; Anoniem – 1959 – ; Wettie beurde was vier gulde; van de fons van Hulp in nood. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)
fondsbaas, fonsbaos, fondsbaos, zelfstandig naamwoord, "vertegenwoordiger van een (arbeids)verzekering die de deelnemers regelmatig bezocht om de premie te innen; Elie van Schilt - Dan hadden we ok nog un stel baozen, de gasbaos , de fondsbaos van ut ziekenfonds en de fondsbaos van de verzekering. (Uit: ‘Alles is aanders’; CuBra ca. 2000); Piet van Beers – ‘Stil op straot’: Den bèkker èn de mèlkboer/ de gruunte èn den koolenboer./ De ""Fonsbaos"" èn de meens van ' t gas./ ' t Mènneke van de Kèrmiskas. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Vruuger as ik stout was/ Zei onze Pa, deze zoon is nie van mijn/ Want mee heel die maffe streken/ Zal hij er zeker wel ene van de fondsbaos zijn... (Tony Ansems, De Fondsbaos; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009)"
forel, floorèl, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.2:96 'florel' - forel (Salmo trutta), ook 'forel' genoemd
fornuis, fernèst, zelfstandig naamwoord, bep. stookgelegenheid; R 'Soms bestond ér gelegenheid om vanuit de vuurplaats (ernaast) een zich in de stal bevindend 'fernèst' te stoken, waarin het veevoeder gekookt werd. WNT FORNUIS: vroeger ook FORNEIS en gewest. FORNOOIS; ontleend aan oudfr. Fornaise
Fosco, fòskoow, zelfstandig naamwoord, WTT 2013 - Chocolade- dan wel cacaodrank van het merk Fosco. Vaak wordt verondersteld dat het chocolademelk betreft, maar Fosco was in feite een siroop die nog aangelengd moest worden met melk of spuitwater. Kees en Bart - dialoog in Tilburg Post 1922-193? - 'wèrme fosko'; Henk van Rijen - fòskoow, chocolademelk (van het merk Fosco); WTT 2013 - Deze 'overheerlijke alcoholvrije drank', zoals de fabrikant van Fosco het in advertenties aanprees, was zo populair dat de merknaam 'Fosco' in gebruik werd genomen voor iedere chocoladedrank. Vergelijk het merk 'Kwatta' voor repen chocolade in het algemeen, en 'Spa' voor elke soort mineraalwater. 'Fosco', de drank, is ontleend aan het Italiaans, waarin het eenvoudigweg 'donkerbruin' betekent. Doordat die betekenis in het Nederlands verschoven is naar 'chocoladedrank' spreekt men van een 'pseudo-ontlening'. Vergelijk 'tuttifrutti' dat in het Italiaans 'alle vruchten' betekent, maar in het Nederlands: 'gedroogd fruit'. (Bron: Nicoline van der Sijs, 'Pseudo-ontleningen', in Onze Taal, oktober 1994)
fotokast, footookaast, zelfstandig naamwoord, fototoestel; Oe foto-kaast ent wiek-end-sjiertje/ dè oe zó lèkker lòcht beviel/ zèn veraanderd in enen dömstok/ èn ene gewôone blauwe kiel. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dan ist vurbij...)
fotsen, fòtse, zwak werkwoord, Cees Robben – Hier maokten ze aaier... en fôtsten ze vlot.. (19571221); Frans Verbunt: (biljartterm) ketsen, als de keu niet op tijd gekrijt is
fouilleren, foeleere, zwak werkwoord, foeleere - foeleerde - gefoeleerd, fouilleren
foulard, vlaartje, zelfstandig naamwoord, dim. lefdoekje, pochet, foulard; Henk van Rijen - kèkt es wèt ie freet is meej zen vlaartje - trots met zijn pochetje; – Van fr. ‘foulard’, hals- of zakdoek.
frame, fraom, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: frame (v.e. fiets)
François, Sôoj, eigennaam, verkorting van Vlaamse Fransooi, uit Franse François; Cees Robben – ...zoer weer Wouters... Echt frôôi Sôôi... (19571116); de verkleinde vorm is Soojke; Cees Robben – Daor gao Sooike mee z’n vrouw.. (19800229); Cees Robben – Dè witte, Sooi (19831209); Cees Robben – toen onze Sooi van zunne sus ging... (19850906)
franje, frannie, zelfstandig naamwoord, franje - uit Franse ‘frange’; Cees Robben – Oew broek is aon ’t reffele... Ge hetter de frannies aonhange...  (19770812); WBD III.1.3:15 'franie' = rafel; A.P. de Bont: fraanie zelfstandig naamwoord  vr. - franje
frank, frank, frange, zelfstandig naamwoord, frank; B drie frange - drie frank; - 'Poepen vur en frèngske' (naar de hoeren gaan in Antwerpen) - (de Tilburgse scheurkalender, 3 sept. 2007); Vruuger hamme tòch ommers ok vrèmd gèld, bevobbeld frangskes as we nòr den Bèls ginge. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2001); A.P. de Bont: frang, zelfstandig naamwoord m. 'frang' - frank (munt); mv. 'frange(n)'
Frans, fraans, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "frans; Van Delft - ""Daor ies gin woord Fraansch bij"" zegt men bijv. als iemand nogal in grove taal uitpakt, of ""er een knoop oplegt"". De Vlaming zegt hiervoor: ""Dat is plat Vlaamsch"", d.w.z. dat is onbewimpelde taal, dat is duidelijk gesproken. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); WBD fraans staon - (v.e. paard) met de hoeven naar buiten gekeerd staan; WBD III.2.3:272 'een Franse' = brandewijn"
frater, fraater, zelfstandig naamwoord, frater; GD05 ene fraater hamme ok nog êene in de femielie
Fratersgat, Fraatersgat, zelfstandig naamwoord, toponiem, Fratersgat; WTT 2013 - 'Fraatersgat' is in Tilburg gebruikt voor twee plaatsen op de plattegrond. 1) zie Peeters, hieronder, 2) de Fraterstraat. Henk van Rijen: Fraterstraat; Ene fraater hamme ok nòg êene in de femielie. Die zaat int kloster òn et Fraatersgat vurdèttie nòr Suurienaame gegaon is. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2005); 1929 - Voorstel tot het plaatsen van twee nieuwe electrische lichtmasten ter vervanging van één bestaande op het Stationsplein. De heer DE WIJS (R.K.V.P.), zegt, dat in het voorstel staat 2 lichtmasten inplaats van 1. Hij meent, dat er toch 3 lichtmasten op het Stationsplein staan. Voorts vindt spr. met alle waardeering voor de prestaties van den teekenaar wat de teekening betreft, — het ontworpen model toch niet mooi. Hij vindt de oude mooier dan de nieuwe en zou het beter vinden de nieuwe masten in denzelfden stijl te laten als de oude. Vervolgens zou spr. de raad in overweging willen geven ook in de Koestraat bij het z.g. Fratersgat een lichtmast te plaatsen en een bij den Bredascheweg bij de Ringbaan, waar het ‘s-avonds zeer donker is. (Nieuwe Tilburgsche Courant 14-9-1929; gemeenteraadsverslag); 1941 - MEVROUW, heeft U bij Henk Verhaaren, Koestraat 121 A t.o. het Fratersgat, nog aardappelen te goed, gewone bonnen, geen afgestempelde, laat deze week afhalen of thuisbezorgen, daar ik met dit vriezende weer niet langer bewaar. (Nieuwe Tilburgsche Courant, 3-12-1941; advertentie); 1987 – De kaart van A. Arts uit ca. 1870 geeft als plaatsaanduiding de naam De Molen Bogten. Het is niet uitgesloten dat bogt hier de betekenis had van een door hek- of paalwerk afgesloten ruimte op een erf. De naam is waarschijnlijk ontleend aan de Veldhovense molen, die destijds aan het Rosmolenplein stond. Vroeger heette in de volksmond het eerste stuk van het Molenbochtplein, bij de Koestraat, het Fratersgat, vermoedelijk in verband met de fraterschool aldaar. (Ronald Peeters, De Straten van Tilburg, 1987; lemma Molenbochtplein)
fratersvet, fraatersvèt, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: mayonaise of mosterd (bij de frites)
fratertje, fraaterke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van ‘fraater’; behalve een frater [kloosterling] ook de vogel kneuter; Cees Robben – Unne nist jonge fraterkes... (19760903)
frazelen, fraozele, frêezele, zwak werkwoord, "frazelen; Van Dale - gewestelijk: stamelen, beginnen te spreken (van kleine kinderen); N. Daamen - handschrift 1916 - ""froasele - het kindje begint al te froasele (stamelen)""; ""Vrouw Petit,"" fraozelde den riddacteur mee 'n zuut mundje... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); Oew lollig gefraozel dè dröpt van den tak; turelatirelatuut (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Merel’, 1939); Wè fraozelde zuut en wè leuterde vlot; Wè zingde gij, zingde gij, zingde gij zot! (Piet Heerkens; uit De knaorrie, De knaorrie’, 1949); Cees Robben – En de wend die fraozelt zuutjes,/ liefdesliekes in mun oor.. (19540612); Cees Robben – ’t Is de wend die fraozelt (19591224); Stadsnieuws: Dieje zatlap zaat zo mar en bietje vur zenèègen öt te fraozele -(241206); WNT FRAZELEN - In versch. toepassingen op het voortbrengen van geluiden, o.a. van een kind dat begint te leeren spreken.; frêezele; Frans Verbunt: ijlen; WTT - mogelijk hetzelfde als 'fraozele'"
Fredericus, Frie, eigennaam, uit Fredericus; Cees Robben – Hed-d’ôk pèrkes zonder bökzuut... Frie? (19560915); Cees Robben – Dè is onze Frie... (19581206); Cees Robben – Hoe oud zèède naa, Frie..? (19720204)
freule, fröllie , zelfstandig naamwoord, jong meisje; eigenlijk verbastering van’vrouwlui’ of ‘vrouwlieden’, dus vrouwvolk, een vrouwmens; Cees Robben – Dè vrammes kende ik al toen ’t nog ’n fröllie was.. (19650716); Cees Robben – Kekt toch ammol nie naor die vröllie... (19760702); Henk van Rijen: fròllie - jonge vrouw, vrouwvolk; WBD III.1.1:5 'vrouwlie' = vrouwen; Stadsnieuws: Dè frammes kèndenik al toen et nog en fröllie waar - Die vrouw kende ik al toen het nog maar een meisje was (220608); WNT FRUL 5) Troetelkind, lievelingetje; DeBo FRUL, troetelkind, keppe, lieveling; Gent FRULLEKE. Troetelkind, lieveling; A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord vr. 'vrellie', - 'vrouwlie, vrouwspersonen, dim. mv. 'vra:lliekes'
friemelen, friemele, zwak werkwoord, WBD III.1.2:22 'friemelen' = krioelen; ook: 'wemelen','wriemelen', 'kriemelen', 'krieuwielen', 'broeliën', 'draaien'; WBD III.1.2:26 'friemelen' = heen en weer schuiven; ook 'wieberen'; III.1.4:363 'friemelen' = prutsen; 404 'friemelwerk', 'gefriemel' = vervelend werk
fries, vries, zelfstandig naamwoord, "stofnaam (textiel) van fries; Henk van Rijswijk - Vries: zeer oude benaming voor een grof wollen strijkgaren weefsel met langharig dek uit grovere wol van losgesponnen inslaggarens. Gebruikt voor winterkleding en overjassen. Rood, lichtblauw en donkerblauw vries: als vries maar dan in de wol geverfd waarbij de kleur afhankelijk is van het gebruik. Meestal in 4 schachts gelijkzijdige keper geweven. (Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954) ; J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Fries: Grof weefsel in effen, versterkt of dubbel-geweven. Door ruwing ontstaan lange haren aan de oppervlakte, die door middel van walsen zijn plat gestreken. Ketting is wol of katoen; inslag zwak getwiste wol of afval-wollen garens. WNT – lemma Fries I - 1920 - znw. m. Ofri. Frêsa, Frîsa, wellicht van den stam van ofri. frisle, frësle, eng. to frizzle, krullen. ↪2. Zekere wollen stof. Fries of Vriesch is grover, dikker en langhairiger dan laken, voor 't overige tamelijk sterk gevold, doch slechts weinig gerouwd en alleen met 1 tot 3 sneden geschoren, diensvolgens meestal volkomen gedekt, KUYPER, Technol. 2, 458. Gerard van Leijborgh - ""Er zijn"" zoo antwoordde hij, voor Tilburg werkelijk drukke tijden geweest, dat was bijv. in den tijd van de randbaai en de vrieskes. Toen was het voor den wever een goede tijd en vele „eigen"" huizen stammen uit dien tijd. Het heele huishouden werkte dan mede... (De laatste Tilburgsche huiswever 3, Nieuwe Tilburgsche Courant, 16-11-1940 - Aan het woord is Frans van Geloven, de laatste huiswever.)"
froid, frôoj, bijwoord, Koud, met name van het weer. Cees Robben – ...zoer weer Wouters... Echt frôôi Sôôi... (19571116). WTT-2017: mogelijk uit het Franse 'froid'
front, front, zelfstandig naamwoord, frontje, WBD III.1.3:47 'front', 'frontje' = halfhemd; WBD III.1.3:141 'frontje' = gesteven voorstuk v.e. overhemd; ook: 'plastron'
frot, fròt, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: (textiel) verdikking in draad; knoop in haren; pukkel, puist; WBD III.4.4:312 'frot' = warboel
frots, fròts, zelfstandig naamwoord, mislukking? (bij het biljarten: mislukte stoot?); biljartterm; de precieze betekenis is (nog) niet opgehelderd, ondanks de uitleg die Robben geeft: Cees Robben – (...) unne frots, Wel alles geraokt mar niks gemaokt... (19840323); Cees Robben: 10 (blz. 70) 'munne pommeraans frotst'; Waas FROTS - vod of lur; FROTSER - knoeier, slechte werkman. Cornelis Verhoeven: FROTTEN - slecht werk afleveren. Verwant met FRUT?; A.P. de Bont: frót zelfstandig naamwoord vr. en m. - prop (b.v. uitpuilende tabak boven op de pijp); overdrachtelijk: ''n dikke frót' (van een dik vrouwspersoon gezegd).
frotten, fròtte, zwak werkwoord, fròtte - fròtte - gefròt, frommelen; WBD III.1.2:76 'frotten' = wrijven; ook: 'ruisen, strijken'; WBD III.1.2:109' frotten' = verfrommelen; WBD III.1.4:362 'frotten' = prutsen; 367 'frotten' = slordig doen; WBD III.1.4:370 'frotten' = stuntelen; WBD III.4.4:224 'frotje' = iets kleins in zijn soort, ook 'opneukerke'; WBD III.4.4:232 'frotje1 = bobbel, ook 'bult'; WBD III.4.4:310 'gefrot' = in de war; WBD III.4.4:314 'frotten' = vermengen; Bosch frotte - frommelen; haastig in elkaar zetten (naaien); Cornelis Verhoeven:  FROTTEN ov.ww., niet 'frotteren, boenen, wrijven' als bij v.Dale, maar 'bij elkaar frommelen in een kleine ruimte, slordig opvouwen', en, onoverg. gebruikt: slecht werk afleveren. In tegenst. tot 'aankloten' hebben de woorden 'frotten' en 'modden' altijd een uitgesproken ongunstige betekenis. A.P. de Bont: frótte(n) zw.ww.intr.: tot een prop samenschieten (b.v. garen); Goem. FROTTEN - frote wkw - hard wrijven, boenen
frullen, frullen, zwak werkwoord, "N. Daamen - handschrift 1916 - ""frullen - Kender ge mot oeë mond nie zò vol frullen"""
frut, frut, zelfstandig naamwoord, "mislukking: tis frut - het is een mislukking; Pierre van Beek: tis frut meej den bók - het gaat niet naar verwachting; 't Is wir frut bekaant. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929); Van Delft - ""'t Is 'n uir, zee Jan Tooten, en de kat jongde in z'n pruik"", waarvoor men ook wel hoort: ""'t Is frut, zee Jan van Pelt"", als iets niet goed lukt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); – mar mee de buurvrouw was et frutjes! (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Van Kees en Kee’, 1941); Pierre van Beek – ""'t Is 'n uir, zeej Jan Tooten en de kat jongde in z'n pruik!"", een opmerking, die men horen kan als iets niet goed lukt. Eenzelfde betekenis heeft ook: ""'t Is frut, zeej Jan van Pelt!"" en ""'t Is knudde mee den bok!"" (Tilburgse taalplastiek 4 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 25 februari 1950); Mandos, Brabantse Spreekwoorden: zó frut as den eezel van Stien-óllie (RL'77( - zo onooglijk als de ezel van S.O) een bekende petroleumventer [WTT: de venter = Stien Ollie]; prop van papier; Pierre van Beek – Men praat ook van een ""frut papier"", d.i. een propje in elkaar ""gefrommeld"" papier. (Tilburgse taalplastiek 4 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 25 februari 1950); varkensblaas; verkorting van frutblaos (zie daar); Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Heej Toon òf Lewie òf onverschilleg wie twa: “Ge krèègt ene frut as ge et vèèreke zen gat kust” èn zôo ging dè witte nie”. (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels; verwarring: öt de frut doen - ontwarren, ophelderen; Pierre van Beek – 't Woord ""frut"" wordt in Tilburg ook nog gebruikt in het gezegde: ""'t Zit in de frut"" als men wil aangeven, dat iets in de war is. (Tilburgse taalplastiek 4 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 25 februari 1950); WBD frut (II:1035) - frut: garen dat men (in de spoelgaatjes) erbij stopt; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – frut zelfstandig naamwoord, bijvoeglijk naamwoord - in de war: in de frut, öt de frut doen; A.P. de Bont: frot II, zelfstandig naamwoord vr. en m. 'frut' (alleen in de zegsw.:) op 'n/ene frut ötdraeie - op niets uitlopen. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  FROT, FROTS zelfstandig naamwoord v. - verbrodde, mislukte zaak; FRUT bijwoord - frut schieten (speelterm) misschieten, er nevens schieten; bijnamen; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - frutje Maos = J.L. Maas (blz.53); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - frut Hirkes = Heerkens, Piusstr. (blz .41); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - frutje Maos = J.L. Maas (blz.53); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - in de frut, öt de frut = Dirk van Maren (blz.54); speen; N. Daamen - handschrift 1916 - ""frut of frutje - zoethoudertje, speen""; Pierre van Beek – …""frut"" was de geïmproviseerde speen, waarmede moeder eertijds de kleine kinderen zoet hield. De moeders deden een paar lepeltjes suiker op een wit linnen lapje, namen hiervan de uiteinden bij elkaar en bonden er een lintje of touwtje om zodat het uiteinde met de suiker een balletje vormde. Als de kleintjes in de wieg lagen te schreien, duwde men ze zo'n ""frutje"" in de mond. Men zag er de kinderen soms echter ook nog wel mee lopen als ze één tot twee jaar oud waren. Als de remedie tegen het huilen niet hielp, werd de ""frut"" door sommige moeders nog wel eens ""gesopt"" in de brandewijn of anisette. (Tilburgse taalplastiek 5 Nieuwe Tilburgse Courant –dinsdag 7 maart 1950); Uiteraard gebeurde het nogal eens, dat de huilende zuigelingen hun ""frut"" op de met wit zand bedekte plavuizen smeten. Moeder streek er dan eens vlug een paar keer mede langs haar schort en dan werd de zoethouder - indachtig het gezegde: ""zand schuurt de maag"" - weer in het mondje van de kleine gestopt. (Tilburgse taalplastiek 5 Nieuwe Tilburgse Courant –dinsdag 7 maart 1950); WBD III.2.2:24 'frut' = speen, ook 'fiep'; WBD III.2.2:26 'frut' = fopspeen; WBD III.4.4:267 'frutje' = hoeveelheid haren of draden; tabak; Ge lopt hil den gòdsgaansen dag/ meej ene frut in oewe mond/ ènt stao gereegeld in de kraant/ rôoke dès nie gezond. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Vraog et mar òn de slachter‘)"
frutblaas, frutblaos, zelfstandig naamwoord, "varkensblaas; R.J. 'n frutblaos vur m'n eigen; Cees Robben – Gif mèn mar de frutblaos vadder... (19550205); Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek - Ieder vèèreke heej mar êen frutblaos. (Tilburgse Taaklplastiek 128); N. Daamen - handschrift 1916 - ""prutbloas of frutbloas (?) - stuk van een varkensdarm, aan het eene einde toegebonden; men hield de openzijde dicht, na dat men den darm stevig vol geblazen had, draaide dan het stukje darm in een, en liet het dan ineens los, hetgeen dan een min of meer harder knalletje gaf)""; Pierre van Beek – 'n Veelbetekenende glimlach glijdt over het gezicht van de oude Tilburger als hij hoort spreken over de ""frutblaos"" van het varken. De jongere generaties menen wel te weten wat dit is, doch ze hebben het daarbij vaak mis. Zij bedoelen de waterblaas van het varken, die gebruikt wordt voor het maken van foeke- of rommelpotten ter gelegenheid van het nauwelijks nog hier in zwang zijnde ""Vastelaovend-zingen"". Vroeger echter verstond men onder ""frutblaos"" een aanhangsel van de dikke darm van het varken, dat als speeltuig gebruikt werd door de jeugd. Het was een stukje darm van 15 tot 20 cm, aan de onderkant dichtgegroeid en van boven, waar het was afgesneden, open. Het werd volgens Lowie van Dorrus Misters tussen duim en wijsvinger van de linkerhand genomen, opgeblazen, met de rechterhand een paar slagen omgedraaid zodat de lucht niet kon ontsnappen en vervolgens met de duim van de rechterhand van onder ingeduwd, waardoor een soort onwelvoeglijk geluid ontstond. En laten we daar vandaag maar mee eindigen! Waar onze onschuldige ""taalplastiek"" al niet toe voert! Tja, ""van 't een komt 't aander!"" Wat ook de bedoeling is! (Tilburgse taalplastiek 5 Nieuwe Tilburgse Courant –dinsdag 7 maart 1950); Cees Robben:  9 (blz. 35) ‘gif mèn mar de frutblaos’"
frutboel, frutboel, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: warboel, rommeltje; WBD III.4.4:312 'frutboel' = warboel
fruttelorem, fruttelorem, bijwoord, niks waard, onbeduidend; Cees Robben –Al wek onderhaande neem/ Is fout en fruttelorem... (19710122)
frutten, frutte, zwak werkwoord, frutte - frutte - gefrut, "prutsen, prullen; Hij zaat on zene lózzie te frutte tót ie kepòt was. Kees en Bart - dialoog in Tilburg Post 1922-193? - 'Ze stonden te frutten meej 't apparaat'; 'ene sigarenfrutter'; Pierre van Beek – Daarnaast kennen we ""iets in elkaar frutten"". Dat is iets slordig maken. Men treft het woord ook nog aan in ""ballenfrutters"", de scheldnaam voor de bewoners van het nabije Goirle, welke betiteling zij te wijten schijnen te hebben aan het feit, dat men (de jeugd?) er vroeger zelf ballen in elkaar knutselde. (Tilburgse taalplastiek 4 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 25 februari 1950); WBD III.1.4:362 'frutten' = prutsen; WBD III.4.4:310 'gefrut' = in de war; Stadsnieuws: 'Braaje, dès nèt zolang meej en draojke frutte dètter en trui van komt' (111107); Goem. FRUTSELEN - fritsele - knoeien, onbeduidend klein werk verrichten. Cornelis Verhoeven:  FRUTTEN onov.ww - frutselen, prutsen, zich met onbelangrijk werk en kleine voorwerpen bezighouden, in een laag tempo en met twijfelachtige resultaten; soms ook 'frotten', z.a."
fruttenbol, fruttenbòl, zelfstandig naamwoord, fiasco, mislukking; Tis wir fruttenbol meej et weer. - Het is weer waardeloos weer.
fundament, fundemènt, zelfstandig naamwoord, fundament, achterwerk; De Wijs –  (Gehoord bij de gym-les van m’n jongste dochter) - Ze sprong hoôg genôg mar nèt gedeukt op d’r fundament (17-10-1966);
fundering, fondeering, zelfstandig naamwoord, fundering; Audioregistratie 1978 - Daor langs de Lonsewèg, langs de Grint, hè, daor moete eigelek nòg fondeeringe ligge! Ok van ene meule die daor ôot gestaon heej! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
fysionomie, fiezelemie, zelfstandig naamwoord, 1. gezicht, uiterlijk, gestalte; ...en daorbij ha ie 'n gezicht as van aawe lappen, 'n fiezelemie vol rimpels en krassen as 'nen wenterappel; (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); Nèè, tis meer om zo te zègge hullie hille fiezelemie die et zicht veul lèèvendeger mòkt. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2000); GG ze heej en schôon fiezelemie, mar ze moet der kwèèk nie oope doen; Stadsnieuws: Ze heej en schôon fiezelemie, mar ze moet der kwèèk nie oopedoen - ze ziet er goed uit, maar ze is wel grofgebekt. (100107); WBD III.1.1:62 'fysionomie' = gezicht; 2. vrouwelijk geslachtsdeel; WBD III.1.1. lemma  vrouwelijk geslachtsdeel -  fysionomietje (fieselemieke): uitsluitend opgetekend voor Tilburg; in Lier, en alleen daar, in dit verband nog aangetroffen: blote fysionomie (bloete zjemie). WBD III.1.1. lemma  schede - fysionomie (fiezelemie, foezelemie), uitsluitend in Nieuw Vossemeer en Tilburg.
ga weg, gaowèg, tussenwerpsel, Frans Verbunt – uitroep van ongeloof
gaaf, gêef, gèèf, gaof, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "redelijk goed, apart, gaaf; et gao gêef goed meej em; Dès ene gêeve - Dat is een exemplaar!; R Se heej en gêef gezichje; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""gêef - 't is 'n gêef (knap, net) meisje""; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – ''n geeve waai'; ...‘k trof ut nog krek, want ze [de bus] zaat al gèfkes vol, mar ‘k ha nog in plotske. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); - Wel geefkes muug want ’t is tegesworrig wel 100 kielemeters (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Dan dacht hij aan zijn kinderjaren hoe zijn moeder moest sparen om 't grut gèf veur den dag te laten komen. (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956); Cees Robben – Om ’t [de akker] geef te leggen war.../ Des unne hillen toer (19830401); Cees Robben – ’t Moet er geef uitzien (19830930); Pierre van Beek – die zieter gêef èùt; V dès en gêef mèdje, die van den bèkker; Piet van Beers – ‘Belègge’: Ak m'n borreltje mar krèèg, 'n stuk spek in de pan/ èn m'n brôod nog wè gèèf kan BELEGGE. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Dè leek me wèl gêef, Tilbörgs Kampiejoen Tilbörgs Knaawe wòrre. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - gêêf bijwoord, bijvoeglijk naamwoord  - mooi, gaaf, goed, vlak, effen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GÈÈF - gaaf, ongeschonden, Fr. intact; gelijk, effen; fraai,bevallig; Hft. GEEF, gaef, voor 'gaaf'. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – GAAF (gee:f), bijv. en bijw. gebruikt : het tweede wijkt het meest v.h. ABN af: gee:f goed - tamelijk goed. Ook verkleind: gee:fkes. A.P. de Bont – - gaaf: l) ordelijk, net; 2) vlak, effen, gelijk. Hees gèèf (I:40); Bosch geef - goed uitziend, mooi; CiT (21) 'Des nog een geef pietelairke'; WBD III.1.4:67 'gaaf' = braaf; WBD III.4.4:228 'gaaf' vlak. ook 'egaal', 'effen',. 'plat'; Dirk Boutkan (blz. 35) superl.'geefst(e)', zonder vocaalreductie Etymologie: Got., D. gäbe, N. gaaf, T. geef; gaof; M heel"
gaan, gaon, sterk werkwoord, gaan; De uitspraak in de vervoegingen is zeer wisselend; zowel de lage als de korte a komen voor. Praesens: ik gao - gij gaot - hij gao - wij/zullie gaon/gòn; imp. gao!; Dialectenquête 1876 - ik gao, hij gaot, we gaon; Verleden tijd en voltooid deelwoord - ging/gong - gegaon (B: góng); Btk: ging; - Et gao zot gao, mar et moet gaon. Hoe het ook gaat, het moet lukken. B hoe gaoget? gaode gij?; WBD er tussenöt gaon (v.e. paard) - op hol gaan, ook genoemd 'óp hòl slaon'; Cees Robben – De goei gaon aaltij ’t irst... (19720519); Cees Robben – Asser ammol ingaon... (19610707); Cees Robben – Hört dè bist toch is te keer gaon... (19590905) ; Cees Robben – [dirigent tegen koorzanger:] Fortissimo, dè wil naa krek nog nie zegge degge dôôdgemoedereerd gewoon moet gaon staon te kwèèke. (datum onbekend); Cees Robben – Hij haauwt lang weg mee zunne gaoren-bol... Dan kumme niet gaon katsele.. (19671215); Cees Robben – We gaon gevangertje doen.. en blôôt slao dôôd... (19670908); Cees Robben – Zumme naa is gaon proeme of doede liever hakdolle... (19670908); Cees Robben - Ik zie (...) M’n kiendjes vur slaoi al d’n hofpad op gaon... (19570309); Cees Robben – De kender gaon ’t list... (19540724); Cees Robben – Dan kunme slaope gaon... (19670428); Cees Robben – En dan gaon we bij oma’s thee-leppen... (19640228); Cees Robben – Ik en d’n onzen zen er tegen in gaon ligge... (19641106); Dialectenquête 1876 - gao de meê? Plur. gellie gao meê, war?; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - daor gaon de zaogers van Beek (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1968) - achter elkaar lopen (z.a.); Henk van Rijen - ek zal es gòn kèèke; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  gaon ww - gaan: hoe gògget?; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GINK 2e hoofdvorm van 'gaan': ging, gong, gonk; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - gaon/ goan (krt.19); WvM 'da mun bloet twee keer soo snel ghingk'; Dirk Boutkan (blz. 38) gaon: plur. met verkorting: 'gòn'n- in inf. over het alg. geen verkorting; 'k ha nia moete gaon, gaon en staon. Als hulpww. wel verkorting: gòn kèèke, stòn te kèèke (blz. 66); imperatief uitsluitend 'gao'; Verleden tijd = gong of gonk, gonge(n) en gonke(n); WTT 2013 - Het lijkt erop dat de verleden tijd 'gong' na 1945 sterk in onbruik is geraakt. ...en nie lang daornao gonk-ie dood... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); Cornelissen keek er van op en ie vroeg, of et om 'n flinke som gong... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); ...nao 't eten gongen ze aon den heerd zitten om den aovond in te praoten. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’’t Spook’; NTC 3-1-1940); Op staonde voet gonk ie naor huis terug... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); De zon waar nog mar amper op of Teun gonk op pad... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939); Toen de groote verhuiswaogen et dörp binnen kwaam gerejen, gongen al de gerdijntjes opzij... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938) ; Ze gonk de gang in... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; NTC 15-10-1938) ; Ze gong aon 'n sleutelgat luisteren... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; NTC 15-10-1938) ; ...hij gong veur et venster staon en keek naor den overkaant. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); ...wè dunkt oe as we 'ns saomen gongen roeien op een van de vennen daor in Oisterwijk? (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); ...mar 't waar beter as ie naor huis gonk. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); Toen et vis-sezoen wir oope waar/ gong kaort-club «Schuppe aacht»/ as êen van dirste nòr de Maos/ int hartje van de naacht. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Onder waoter‘); ...die gonken mee de kermis nor den Haag... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); ...en ’t gonk goed (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); - …dan gonken we vaoren, schotsenrijers vangen, steentje kletsen en spatten en poelieën (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); ...dè schon vertessel van die drie mènnekes die saome gonke waandele... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); ’t Gong er over thermiek, thermise strooming en alderhande vliegterme die in hil endje boven mèn petje gonken. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Toen et vis-sezoen wir oope waar/ gong kaort-club «Schuppe aacht»/ as êen van dirste nòr de Maos/ int hartje van de naacht. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Onder waoter...); Zôo gonge wij ok teege tiene/ mee de kiepe mar op stòk... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Zôo gao dè dan, zeej Peer); Driek gong meej en bejaorde-rèès/ enen dag meej nòr de zee... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gin zin mir...); En uur te vruug gonge we al... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kèrsmes vruuger...); Asset afgelôope waar, gongen we meej hil de femilie bij onze opa eten. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); We gongen veur dè we naor school gongen aaltij irst nog naor de kerk, naor de mis van half aacht. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Ge gongt dan meej zon zwarte ziel rèècht naor de hel… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); …en ons moeder zette mar thee, dè gong er wel in... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); et gêe; PM 't gaat; Hoe gaoget? et gêe. Dirk Boutkan (blz. 23) gêe - ('t) gaat; gaodoe; samentrekking van ga je je; Cees Robben – Gaodoe bos verkôôpe..? (19870619); gaoget; samentrekking van gaat het; van gaon met voornaamwoord het; ook gebiedende wijs; gaat het, gaat dat; Cees Robben – Gaoget op de mert mar vraogen. (19540306); Cees Robben – Hullieje pa is unne wous.. hullie moeder unne abbetjoek.. en zelf is ’t ôôk mar unne drie-kwart... Vur de rest gaoget wel. (19840330); Cees Robben – Hoe gaoget, Drikka.? (19870925); Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – Hoe gaoget, Bart?; B hoe gaoget? 2e en 3e pers. enk. 'gao' + 'et'; Het fonetisch hiaat tussen 'gao' en 'et' is opgevuld door inlassing van 'g' (Schuurmanss Encl. pron., blz. 22) A.P. de Bont – §242. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GAGET - gaat het; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - GAGET - gaat het; gink; oude verleden tijd van 'gaon'; meestal opgetekend als 'gong'; het betreft niet de samentrekking van 'ging ik'; Interview Jolen - 1978 - “…dè gink oover, jè, den bond, war, de afdeeling van den bond èn zôo, war, dè weet ik nòg…et lôon, hè!” (transcriptie Hans Hessels, 2013); gòmme; samentrekking van gaan we; Ast tèèd is, gòmme. Cees Robben - saome gòmme et nuuwe jaor in: dôod gòmme ammòl; Henk van Rijen - gómme óf zumme nòg blèève?; Versmelting van ww-uitgang(n) met persoonlijk voornaamwoord  (w) levert m op.; gòn; gaan; Dirk Boutkan (blz. 23) gòn (tegenwoordige tijd pluralis) - = gaon, met vocaalkrimping; gong; verouderde verleden tijd; ging; R.J. die ònt vèrze maoke góng; Henk van Rijen –  ginke, gonke - gingen; imperfectum enkelv. van 'gaon'; meervoud + -e; - Geen vocaal krimping! maar wisseling; Cees Robben – Ik gong om raod... (19651231) ; Cees Robben – Mar ’t spel gong deur.. (19710102); Audioregistratie 1978 –  “Mar dògs nòdderaand moes de klèène òngegeeve wòrre bij de geminte, moeste en getèùge hèbbe, war, mar die koste toen al êene vatte van de straot, die zeej “Jan, kom èfkes meej getèùge zèn”, mar ge had mist dè de buurman meej gong…” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); Audioregistratie 1978 – “Mar die om hallef twaalf nòr de kèrk moese, war, waare die kleere van die alwir vulste grôot èn die schoene vulste grôot want die om hallef twaalf nòr de kèrk gonge, die schoene waare vul te grôot, die klapperde daor oover die kaaje van die grôote wèg heene, dèsse van de vèrte omkêeke, daor koome die zoone…” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GONG en GONK: 2e hoofdvorm van 'gaan'; daarnaast ook: ging en gink; zie gaon zie gonk; gongterop; samentrekking van ging het erop; toen werd er gevochten; Cees Robben – En van ’t een wôôrd kwamet taander, .. en toen gongterop... (19720825); gonk; oude verleden tijd van ‘gaon’; ook zie gong; ging; Cees Robben – Ik zeej saluu.. en gonk naor huis (19600708); Cees Robben – Ons Siska gonk drie keer van d’ren sus... (19860620); Cees Robben – Ze gonk te veld... (19600219); Cees Robben – [Ze] vergonken in d’r ongeluk... (19600304)
gaande, gònde, gaonde, gòns, tegenwoordig deelwoord, "tegenwoordig deelwoord van 'gaon'; gaande; Cees Robben - Wès hier naa wir 'gaonde'? Wè is er tòch gònde?; Cees Robben - daor is niks 'gaonde'; uitdrukking: ‘niks gaonde’; niets aan de hand; Cees Robben – Daor is niks gaonde Wout... (19791012); Jan Jaansen - ""Vergimd, daor hedde 't gaonde!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); gons; tegenwoordig deelwoord van gaon. gaande; R van gòns - op de heenreis, heenweg; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GAANS - gaande: Wat is daar gaans?"
gaapbol, gaopbòl, zelfstandig naamwoord, gaapbol, papaver somniferum; Gaap- of slaapbollen zijn vruchten van de papaver (Papaver somniferum); Frans Verbunt – hèdde soms laaw soep meej gaopbòlle op? - waarom kijk je me zo hinderlijk aan; GG gaap- of slaapbol = vrucht v.d. papaver (Papaver somniferum); Stadsnieuws - Hèdde soms laaw soep meej gaopbòllen op? - waarom zit je zo naar me te staren? (020806)
gaar, gaor, gaar, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, gòrder, gaorst, "gaar, gaarder, gaarst; WBD nie gaor - te nat (gezegd van brood); Cees Robben – Vrouw.. De bôôntjes zen nie gaor... Nou dan knaauwde ze mar gaor... (19770805); Cees Robben – ’t Was vurrekkes goed gaor... (19760820); WBD gaor - gaar, d.w.z. voldoende gelooid (in de leerindustrie; II 620); gaar; Van Delft - ""'k Wou die duif gaar veur geen geld kwijt."" Gaar wil zeggen heelemaal (niet). (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); gòrder; gaarder, gaarst; vergrotende en overtreffende trap van 'gaor', met vocaalkrimping"
gaarne, gèère, gèèr, bijwoord, gaarne, graag; Hèddet gèère? - Heb je het graag?; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'nie gerre': 'gerre'; 'k Zie oe daor zo geere ligge, / Tilburg, waor 'k geboore ben, (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Tilburg’, 1938); 'k Heur ze geere, mijn taol... (Leo Heerkens; uit De mus (Piet Heerkens), ‘mijn taol’, 1939); De R die komt wir in de mònd/ de heur ik nie zo gèère... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘De R van rèère‘); Cees Robben – Ik teul toch zô gère... (19570309); Cees Robben – ’k Was nog gèère wè gebleven... (19580215); Cees Robben – vrouw over haar man: Hij tuutert gèère moeder... (19660610); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 - eete zullie ók gèère kèès?; Henk van Rijen - dietem nóg gèère lusse - die geen borrel afslaan; Vunderink - ik zo oe gèèr iets wille vraoge.... (Henriëtte Vunderink; Zoas ik et as kèènd beleefde; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Stadsnieuws - Enen bak kòffie hèk wèl gèère, mar ene klaore hèk nòg liever (220309); WBD III.1:230 'gaarne mogen, mogen', 'lijden, goed kunnen zetten, staan op’ = iemand gaarne mogen; WBD III.1.231: 'gaarne zien','(veel) houden van, veel ophebben met, verkikkerd zijn op, verliefd zijn op' =houden van; WBD III.1.4:433 'gaarne hebben'= begeren; WNT GAARNE, gaarn, garen, geerne; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - gèère bijwoord - gaarne; A.P. de Bont – gä.r, bijw. 'geer', geern, gaarne; Antw GÈRE(N), bijwoord -gaarne: Ik zou nie' gèren. Bosch gere - graag; WBD III.2.3:29 'gaarne lusten/ hebben' = lusten; Buuk Hij lustem gèère - hij is niet vies van een borrel.
gaars, gaars, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, gaarsteg; ranzig; in het eerste stadium van bederf verkerend; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – GARST (gaarst) bijvoeglijk naamwoord  ranzig, garstig, van geel geworden spek gezegd: gaarste spek is symbool voor armoedig en onsmakelijk eten. zie gaarsteg
gaas, gaos, zelfstandig naamwoord, vrouwelijk, gaas; Henk van Rijen - gao es gaos haole - ga eens gaas halen CiT (30) 'Gao's gaos haole'; Jawel, hij liep meej nog un paor aander seldaote un sigretje te rôoke, aachter de gaos. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
gaatjestang, gòtjestang, zelfstandig naamwoord, WBD gaatjestang: een tang om rijggaten in schoenen te maken (II:725)
gabardine, gabberdiene, zelfstandig naamwoord, "stofnaam (textiel); gabardine; WBD II.4. p. 866 – J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij „gabardine"": „Kamgaren of katoenen weefsel in stijle keperbinding geweven. Indien voor regenkleeding, waterdicht geïmpregneerd."" - gabberdiene, K 183 (= Tilburg); Henk van Rijswijk - Gabardine: een dicht meestal kamgaren weefsel in keperbinding met een steil diagonaal verlopend lijnenpatroon (steilkeper) en afgewerkt met kaalappretuur. Door de kettingdichtheid te verhogen gaat de keper ook steiler lopen. Gebruikt voor regenmantels en –jassen, mantelpakken en japonnen. Vaak waterafstotend gemaakt. (Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954)"
gabbelat, gabbelat, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek – dolle trien
gade, gaojke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, MTW wederhelft (m.b.t. een vogelpaar); WBD III.4.1:25 'gadetje (gaaike)' (= gaojke) - wederhelft v.e. vogelpaar
gadeslaan, gaojslaon, sterk werkwoord, gadeslaan; Cees Robben – Slaoget toch goed gaoi dan hedder genaoi van.. (19650115); Henk van Rijen - slaoget mar gaoj - bekijk het maar (?); Allêênig op-'n plötske/ waor ik nie wor gaoigeslaon. (Lauran Toorians; Nòjaorsaovend; CuBra; 200?); Stadsnieuws - Slaoget tòch goed gaoj, dè de draojer nie in de frut lôope - Blijf toch goed opletten dat de draden niet in de war raken. (230510); WBD III.1.4:336 'gadeslaan' = zorgen voor; A.P. de Bont – goislo'n st.ww.tr. en wederk. 'gaoislöon' - gadeslaan, zorg dragen voor, behartigen.
gagelbroek, gaogelbroek, zelfstandig naamwoord, met gagel begroeid stuk land; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - deur de gaogelbroeke moete (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1972) - door de gagelbroeken moeten = een moeilijke tijd doormaken (Het Gagelbroek = een laag gelegen, met gagel begroeid stuk land) (gagel = Myrica gale)
gal, gal, zelfstandig naamwoord, gal; WBD legger (bep. gewrichtsziekte bij paarden), ook genoemd 'klappees', 'lègger' of (Hasselt) 'ligger'; WBD galle (Hasselt) - gal (vochtophoping in een peesschede)
galerij, gòlderij, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek – troep, rommelzooi (verbastering van 'galanterie' (collectivum)?); WS Is het geen verbastering van 'galerij', waarnaast een vorm met 'd' (gaanderij) gangbaar is? L treedt vaker in de plaats van N: hun/hullie.
galgen, galge, zelfstandig naamwoord, "geen enkelvoud (plurale tantum); bretels; Hij ha en broek meej galge. Cees Robben - waor zèn men galge?; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""galgen - bretels""; WBD III.1.3:123 'galg' = bretel; Heestermans - Witte nog? I, p. 21 - galg 'bretel'; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  galg zelfstandig naamwoord  - galg, bretel; Bont, zelfstandig naamwoord vr 'galg' - 1) bretel; 2) onderdeel v.e. spinnewiel; 3) (weverst.) elk v.d. beide leren riemen die de kammen in op- en neergaande beweging brengen; 4) (Molenaarst.) bep. draaiboom. WNT GALG 2d) draagband (t.w. bij manskleeding) over de schouders gedragen en aan de broek bevestigd, om het afzakken daarvan te beletten; bretel."
galggeselen, galggissele, zwak werkwoord, Henk van Rijen –  afstraffen, onder handen nemen, een pak slaag geven
galopperen, gallopèère, zwak werkwoord, galopperen; WBD (Hasselt) gallopaers; elders: type 'viervoets'
gang, gang, zelfstandig naamwoord, gangske, gang (concreet en abstract); WBD òn de gang zèèn - beginnen te rijzen (gezegd van deeg); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 - GANK zelfstandig naamwoord m. - in gank - aan den gang
gangetje, gèngske, gangske, gèngeske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, gangetje; et gao zen gèngeske; gangske; kleine gang, gangetje; WBD stalgangetje ( verbinding tussen voorstal en achterstal, opzij langs de koestand heen)
gans, gaans, zelfstandig naamwoord, gans, ook volgens WBD; Dialectenquête 1876 - gaanze - ganzen; Cees Robben – ’n Gaans op ’t Zaandend (19780609); WBD III.4.1:211 'gans' - grauwe gans, wilde gans (Anser anser); WBD gaans, gans - roepwoorden voor de gans; WBD gaans, gans, gaanske - vleinamen voor de gans; WBD gansje - roepwoord voor een jonge gans; WBD gaans, gansje - vleinamen voor de jonge gans; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Nòr de gaanze gaon, mar ophaawe waor ze begiene te zwèmme (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1970) - Bij tegenslag snel de moed laten zakken. Frans Verbunt – et bier is nie vur de gaanze gebrouwe; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de gaans - frater Amabilius (blz. 100); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - Bartje Gaanzenek = Bart van Iersel (blz. 45)
ganzenbloem, gaanzeblom, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.3:393 gaanzeblom - gele ganzebloem (Chrysanthemum segetum), ook genoemd: pèrsblom [pèrs = van het paard, 'van et pèèrd']
ganzentong, gaanzetong, zelfstandig naamwoord, ganzetong' zelfstandig naamwoord  - paardebloem (Taraxacum officinale); blad v.d. paardebloem, molsla, 'molslaoj' (Taraxacum); Frans Verbunt – = pisblomme; ‘Vadder wè zodde gij lusse, moet ik van ons moeder vraoge’? ‘Gif men mar gaanzetonge’, zittie. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Stadsnieuws - Onze paa ging saoves nao et wèèrk langs de Golsewèg gaanzetonge steeke vur de knèène (070609); WBD III.4.3:287 gaanzetong - paardebloem (Taraxacum officinale); WBD III.2.3:88 'ganzentong' = molsla, ook 'veldsla’; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - 
gapen, gaope, zwak werkwoord, gaope - gòpte - gegòpt, "kijken, gapen; gaope - (met vocaalkrimping) ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimpings gij/hij gòpt; Stao nie zó te gaope, gaoperd! - Sta niet zo te kijken, sufferd!; ...ze willen natuurlijk allemol wete wè Kubke Kladder te vertellen hee, dè gopt as 'nen oven! (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929); GAOPE ""Dè gopt (gaapt) as 'nen oven"" of ""dè is zô klaor as 'n klontje"" zoudt ge daarop ten antwoord kunnen krijgen. (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950); Van Beek - ""Dat gaapt als een oven"", zei de boerin. Daarmee bedoelende: dat spreekt vanzelf. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); Frans Verbunt – dè gòpt as enen oove - dat is zo klaar als een klontje; Hey klein drölleke, wet zitte toch te gaopen...  (Tony Ansems, Hey klein drölleke; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009); WBD (III.2.1: 586) gaope - geeuwen, gapen; gòpt(e); gaapt(e); — tegenwoordige tijd/verleden tijd van 'gaope', met vocaalkrimping"
gaper, gaoper, gaoperd, zelfstandig naamwoord, gaper, toekijker; Cees Robben - leuwegaoper die ge zèèt; WBD III.1.4:9 'gaper' = nieuwsgierigaard; ook 'gaperd'; gaoperd; uilskuiken, sufferd; Pierre van Beek – gaoper = + 'klòssenbak', 'laobes'; Stadsnieuws - Hee gaoperd, kunde nie öt oe dòppe kèèke! (190809); WBD III.1.4:9 'gaperd' = nieuwsgierigaard; ook 'gaper' 37 'gaperd = ezelachtig persoon
garage, gròzzie, zelfstandig naamwoord, garage; Ferry van de Zaande: De Grozzie van Men Buurvrouw (Derin, Deruit) (2014)
gareelhaak, gerilhaoke, zelfstandig naamwoord, meervoud, WBD (Hasselt) - treiten (de lederen omwikkelingen v.h. haam, waaraan de haken bevestigd zijn); WBD (Hasselt) - treithaken (de haken op de treiten, waaraan de trekstrengen bevestigd worden); geril = gareel
gareelspaan, gerilspaon(e), zelfstandig naamwoord, meervoud, WBD (Hasselt) beide pluralisvormen worden evenals de dito 'hòmspaon(e)' gebruikt voor: haamspanen, de twee houten hoofdbestanddelen v.h. haam; geril = gareel
garen, gaore, zelfstandig naamwoord, garen; Cees Robben - Meej veul raozen èn tiere kwaamp er bij hum gaoren op de klòs. Pierre van Beek – Zien dètter gaoren op de klòs komt (T 184); WBD (II:698) hènnepgaore, kèmpgaore - hennepgaren (niet vermeld); WBD (II:702) spienaolgaore - spinaalgaren (niet vermeld); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - gaore vernaojen èn tèèd verkwiste (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1968) - nutteloze arbeid verrichten; WBD gaore (II:919) - garen; WBD lènggaore (II:1012) - lenggaren: ter reparatie van kettingdraden; Frans Verbunt – der mot gaore op de klòs koome - er moet iets gebeuren; Frans Verbunt – hij heeget zwarte gaoren ötgevonde; Stadsnieuws - Der valt gin goej gaore meej te spinne - je kunt er niets mee aanvangen (080306); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - gaore (krt. 61); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GAREN (uitspr. gaoren en goaren) vrnw.- allen: geen van garen. GAREN zelfstandig naamwoord o. Fr. fil; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  gaore zelfstandig naamwoord  - garen
garenbol, gaorenbòl, zelfstandig naamwoord, garenbol; bol garen; bal die van garen gemaakt is; kaatsbal voor kinderspel; Cees Robben – Hij haauwt lang weg mee zunne gaoren-bol... Dan kumme niet gaon katsele.. (19671215)
garenboom, gaorenbôom, zelfstandig naamwoord, garenboom; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - iemand róllen as nen vrèdagsen gaorenboom (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1979) hem erdoor halen (Vrijdags werden de stukken van de doekboom gerold, waar ze tijdens het weven omgedraaid werden, om ze 's zaterdags bij de fabrikant in te leveren.); Henk van Rijen –  (textiel) kettingboom; WBD 'gaoremboom' (II:957) - garenboom
garf, gèèrf, zelfstandig naamwoord, gèèrfke, garf, garve, schoof; Cees Robben - gèèrf, gèèrfke; WBD III.4.4:238 'garf' = bundel; A.P. de Bont – gärsf zelfstandig naamwoord vr. en m.'geerf' - garf; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - gèèrf zelfstandig naamwoord  - garf; WNT GARF, garve, voorheen bij dichters ook GERVE
garm, gèrm, zelfstandig naamwoord, WBD vrouwelijk schaap, ooi, ook 'schaop' genoemd of 'ôoj'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GERM zelfstandig naamwoord v. - vrouwelijk schaap, ooi; WNT GARM, ook GERM: ooi die nog niet gelammerd heeft
garnaal, gèrnaol, zelfstandig naamwoord, garnaal; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “…meej zon kruk meej tweej maande meej gèrnaole kwaampie hier aatij…Woutje, Woutje... Van Arnemuije (Arnemuiden), die kwaam van Arnemuije aaf èn die kwaam hier aatij leure meej gèrnaole!” (transcriptie Hans Hessels 2014)
garstig, gaarsteg, gaars, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord; Pierre van Beek – ranzig, o.a. van spek gezegd (= gaars?); WNT GARSTIG, voorheen met uitstooting der r, ook GASTIG. Van vette zelfstandigheden ... sterk van smaak en kwalijk riekend, ranzig, galsterig. Cees Robben – Of ’t gaarstig waar.. of licht behaord (19590919); Bij et brôod, gereukt spek en zôlang et nie gaastig waar best lekker. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Et spek kwaam wel nie ons neus èùt, mar et schilde nie veul. Et kos ôk zô verrekkes zout zèèn, en asset tegen november liep, wier et ôk steeds mar gaastiger. Dè spek dè zaag niemer wit mar steeds gèler, ik kan nie zeggen det lekker waar. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.2.3:53 'gaarst' = ranzig; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 - 'gaast' bijvoeglijk naamwoord  - ranzig
gas, gas, zelfstandig naamwoord, gas; Doe de gas mar èùt
gasconnade, kaskenaade, kaskenoj, kèskenaoj, zelfstandig naamwoord, "blufferige drukte, opschepperij; noten op z'n zang, pretenties, praatjes; WTT -2012 - Van Frans. 'gasconnade': grootspraak, opsnijderij, snoeverij (als van Gasconjers, bewoners van de Gascogne). De toeschrijving is waarschijnlijk zeer willekeurig. Pierre Germa schrijft in 'Du nom propre au nom commun, dictionnaire' over 'gasconnade': Synonyme de fanfaronnade, de vantardise, de hâblerie, comme en seraient coutumiers les Gascons, selon une croyance répandue dont; on peut discuter le bien-fondé.' De toeschrijving is mogelijk het gevolg van het feit dat de Gasconjers tijdens de Franse Revolutie het hoogste aantal soldaten geleverd hebben. Rey (Dictionnaire historique de la langue française), dateert de toeschrijving in de 17de eeuw: 'Le mot s'est employé au figuré de façon péjorative (1622) pour parler d'une personne qui a les traits que l'on attribuait (...) aux Gascons, supposés vantards et malins.'; Schuermans (Algemeen Vlaams Idioticon; 1865-1870): KASKENADEN, mv., verwaande manieren, gekke streken. Een kaskenademaker, iemand die verwaande manieren heeft, die gekke streken uitzet (Antw. Limb.). Van 't fr. gasconnade, snorkerij; zwelserij (in Br. snakerij). R Ge moet nie zóveul kaskenaoj hèbbe, gij. Daamen - Handschrift 1916:  ""kaskenoade - ze hee wè kaskenoade (opsnijderij)""; Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  'kaskenaode'; ""Ze mos niks hebben van swiet en kaskenaode mèr vur de kleeraozie kwaam ze op. We moesten er pront opstaon."" (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956); Cees Robben - Wè d’ ons moeder toch moes spaoren/ vur de swiet... de kaskenade... (19560512) [De prent behandelt het feest van de Eerste Communie en de kosten daarvan, die ook voor ‘het oog van het kerkvolk’ gemaakt werden.]; Cees Robben – Wè heej ze toch veul kaskenaade... (19561215); Cees Robben – Gij meej oe kaskenaade.. (19661021); Van Beek - ""kaskenaode"" is opschepperij. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Witt. 'keskenaode (S.G. 362, 90, 111, 237, 273, 330); Zôo lèève zonder kaskenaoi/ dès schonder èn veul rèèker./ Dan gaoder grôot op agge heurt:/ daor gao ene Krèùkezèèker. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Lòt ze’t mar heure‘); Frans Verbunt:  'kèskenaode' - verbeelding; Bosch kaskenade - opschepperij, verbeelding; Hees kassekenade (II:11); Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kèskenaoj zn - opschepperij; Verhoeven (1978):  KASKENADE (kèskenaot) v. gasconade, opschepperij. Z.a. Bont kask?no.d? zelfstandig naamwoordvr. 'kaskenade' resp. 'kasgenaai' d.i. gasconnade, opschepperij, pralerij, aanstellerige drukte. Antw. KASGENADEN, KASKENADEN zelfstandig naamwoord v.mrv.   - drukte, lawaai, beslag; van Fr. gasconnade; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kasgenaade, kaskenades (mv.) - koude drukte, zwetserij; WBD III.1.4:171 'gasconnade-tjes veil hebben' = zich heel wat inbeelden; WBD III.1.4:174 'gasconnade' = pralerij; WBD III.1.4:389 'gasconnade maken' = koude drukte maken; Frans Verbunt:  kèskenaode - verbeelding; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèskenaoj - opschepperij (ook: kèskenaode); Haor kèshenaodemaokers - opscheppers"
gasfabriek, gasfebriek, zelfstandig naamwoord, ... wij zin aaltij de gasfebriek ok al waar daor de elektrciteitscentrale gevestigd.  (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
gaslantaarn, gaslantèère, zelfstandig naamwoord, gaslantaarn; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  Gaslantèren zelfstandig naamwoord v + m. - gaslantaarn
gast, gaast, zelfstandig naamwoord, gasje, gast; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'kermisgaast' - kermisgast, kermisbezoeker; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'gaaste'; 'gasjes'; 'zukke gaaste'; Dialectenquête 1876 - de genoddigde gaaste; Cees Robben – D’n vremde gaast (19590912); Diktee 2000 - 'Vural die gaasten öt èèrme laande ...'; A.P. de Bont – ga.st, zelfstandig naamwoord m. 'gaast' - gast: l) vent, kerel, kwant; 2) kind; gasje; gast - verkleinwoord van 'gast'; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – gasjes; Dirk Boutkan (blz. 53) gast - gasje; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - GAST - gezel. In Brabant zeer gemeen, en in de meierije ook zeer bekend; b.v. een brouwersgast, een kleermakersgast. Noch bij Kil., noch bij Plant. WNT GAST, dim 'gastje', in de volkstaal GASJE
gasthuis, gaasthèùs, gasthèùs, zelfstandig naamwoord, "gasthuis, ziekenhuis; GD07 die bèùteshèùs kosse wèèreke zoas int gaasthèùs; Van Delft - Maar de buurvrouw vergoelijkt haar houding, want ""ze heej in 't gaasthuis gelegen waor ze geopereerd is en nie afgemaokt"", hetgeen wil zeggen, dat zij niet onder narcose gebracht werd.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Cees Robben – Hij kwaamp in ’t gaasthuis terèècht (19650528); [Nonne] waare vrèmd genog hier bekaant de êenigste vrouwe die en beheurlek vak leerde èn bèùteshèùs kosse wèèreke, zoas int gaasthèùs. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2007); gasthèùs; gasthuis, ziekenhuis; WBD III.1.2:395 'gasthuis' - ziekenhuis; A.P. de Bont – ga.sthous, zelfstandig naamwoord o. - gasthuis, ziekenhuis"
gat, gat, zelfstandig naamwoord, gaote, gaoter, gaotje, gatje, gètje, gòtje, götje, "1. gat = achterste, kont, billen, aars; - in deze betekenis is het meervoud eveneens 'gat' (ze zaaten op d'r gat); - het verkleinwoord is 'gatje'; gez. Et zal oew gatje/kuntje vaore - Het zal je tegenvallen; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""gat - de pap, melk of room hee t'r gat omgegooid (gehottelt; geschift)' [WTT 2013 - schiften, zuur worden; er lijkt een verband met 'dere körf omschudde' zie körf]; MP gez. Hij hòlden en roej vur zen èège gat; MP Wie de blaos wil hèbbe, moet irst et vèèrke zen gat kusse. MP gez. Haawt Gòd vur ôoge èn de haand vur oew gat, dan zal oe niks óntvalle. MP gez. Ast nie waor is, geef ik mèn gat vur en kummeke soep. Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - (bij kleine kwalen): bid mar dèt vur oew gat schiet, dan kundet ötpoepe; Frans Verbunt – meer meej zen gat ómgôoje as meej zen haande rèèchtzètte; Frans Verbunt – meej zen gat in de booter valle; WBD III.1.1. lemma  achterwerk - gat, frequent in Tilburg; WBD III.1.1. lemma  bil c.q. dij – gat, gaat, noordelijk Tilburg; 1.1 in de uitdrukking 'vur oe gat schiete'; naar de wc kunnen; gebruikt als men wil zeggen dat een goede stoelgang een einde maakt aan een kwaaltje. Cees Robben – Det rap vur oew gat schiet.. Dan bender zôô van aaf... (19831118); Cees Robben – Ik heb bökpent moeder.. Dan bidde mar tot Sinte Piet det vur oew gat schiet... (19841102); 1.2 uitdrukking voor afstand; verder weg dan gedacht; Cees Robben – Van ’t Krèèvent naor ’t Kedent is mar unne bolscheut... zisse... Mar ’t stikt z’n gat aanders wèèd aachteruit, en ’t lekt wel op ’n Bossche rèès... (19850504); 2. gat = opening in een vaste stof; - het meervoud is gaote of gaoter; - Dirk Boutkan - gat - gaote (36); - Jan Naaijkens - Dè's Biks – 1992 – meervoud: gaoter; - het verkleinwoord is gòtje; MP gez. Kaanters gat is rónd.(= Wij moeten alles over onze kant laten gaan.); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - en gat meej en gat is gin gat, mar en gat zónder en gat is en gat (D'16) raadsel; antwoord: WC-bril; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - et gat afdraaje (JM '50) - een taak of verplichting niet nakomen; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ge vangt em nie vur êen gat waor der twee zèn (Kn'50) - dat is een slimmerik; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - zó schèèrp as en gat (D'16) - spreekwoordelijke vergelijking; Frans Verbunt – ge vangt em nie vur êen gat; Frans Verbunt – et zèn kaoj katte die vur êen gat mèùze; WBD III.1.3:242 'gat = gat in een kous' ook: 'kot' of 'knol'; 3. samenstellingen; WBD schórgat - hooiluik (naar de hooizolder); WBD (Hasselt:) drinkesgat of drinkkèùl - waterkuil (natuurlijke of gegraven kuil op het erf of op de weide, waarin men het vee drenkt); WBD schèpgat - schepgat van de (water)put; 4. bastaardvloek; gat = verbastering, vermildering van 'God'; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – gat hier èn giender (bastaardvloek); 5. verwensing; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - kwóge verroestte meej en blik òn oew gat (Si'65) - verwensing; 6. toponiem 't Gat; Bij Robben = ‘Het gat van Lievengoer’ langs de Donge aan de Gilzerbaan. (19570119); gaote, gaoter; meervouden van gat; gaten; mar ik haaw ze sekuur in de gaoter (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘De paoter en de kinkenduut’, 1941); Cees Robben – Kek toch is wen diepe gatte vadder../ Dè zen gin gatte bruurke.../ Dè zen gaoter... (19671208) ; Cees Robben – En gaoter waorin ge bleeft steken (19590822); zie gatte; ‘Oopaa, der zitte nammòl gatter in den opstoet.’ Èn toen zeej dieje meens: ‘Dè zèn gin “gatter”, mènneke, dè zèn “gaoter”.’ (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Henk van Rijen –  'Hè lult oe de gaoter in oew sokke' - Hij praat de oren van je hoofd; WBD (II:2767) 'spêêkgaoter' - spaakgaten in de naaf; WBD III.1.4:336 'in de gaten houden' = zorgen voor; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - gaoter, meerv. van 'gat'; gatte; van ‘gat’; gaten; door Cees Robben gebruikt om zijn lezers correct Tilburgs te leren: Cees Robben – Kek toch is wen diepe gatte vadder../ Dè zen gin gatte bruurke.../ Dè zen gaoter... (19671208) ; zie gaoter; gaotje; verkleinwoord; van ‘gat’ – het meervoud is ‘gaoter’; gaatje; Cees Robben – Of zô mar in ’t zaand... in ’n gaotje... (19570525); gatje; gaatje; WBD spangatjes (of: -gòtjes) - spoelgaatjes (II:1035); ook: gòtjes, gètjes; gòtje; gaatje; - verkleinwoord van 'gat', via 'gaote' naar 'gòtje'; Dirk Boutkan gòtje, götje (zeer klein) (blz. 32); R.J. 'die kèkt nòr oew kòrtjes en knipt ze vol gòtjes'; Cees Robben - 'Ik kan dè gatvergimmes gaotje nie vèène'; Dialectenquête 1876 - gotje; WBD gòtjes (II:1035) - gaatjes (spoelgaatjes); ook: spangatjes, spangòtjes, gètjes; Cees Robben - 'om de gaotjes aon te vullen'; götje; R.J. 'meej allemaol gutjes erdeur'; gaatje (kleiner dan 'gòtje'); Dirk Boutkan götje (zeer klein); daarnaast; gòtje (blz. 32)gaatje; WBD gètjes (II:1035) - gaatjes, spoelgaatjes; ook: (span)gatjes of -gòtjes"
gatdarm, gatdèèrm, zelfstandig naamwoord, gatdarm; WBD III.1.1. lemma endeldarm, dikke darm – gatderm – frequent Tilburg
gateind, gatènd, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.5:52 gatènd - ondereinde v.e. stam; ook genoemd: kontènd, voet of stronk; WBD III.4.5:59 gatènd - boomstronk; ook genoemd: kontènd, strèùk, pòst of knöst
gatgedag, gatgedag, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen –  ondeugd, kwajongen
gatservetje, gatservètje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "stuk toiletpapier; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""gatservetje (Closetpapier)""; Neffen de closetpot stond un kiesje, daorin lage de gatservetjes, stukskes kraant, in nette vierkantjes geknipt. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)"
gatslag, gatslag, zelfstandig naamwoord, klap op de billen; een probleem; Cees Robben – Hij maokt er unne gatslag van.. (19600219); WNT - bilslag, in het spreekw. ”Kermisgaan is een bilslag waard”, voor een pretje moet men wat over hebben (zie b.v. Gew. Weuwen. 3, 25 [1709]; POTGIETER 6, 224 [1838]; en verg.: ”Spelen gaen te lande-waert, Dat is wel een bil-slagh waerd”, DE BRUNE, Spreeckw. 47 [1636]; ”Een kus van zulk een mond is wel een bilslag waard”, Spyt d. Verl. 31 ); Cees Robben – Virtien daoge op sjanternel.. Ons Tonia maokt daor himmel ginne gatslag van... (19861124) [maakt daar geen probleem van] ; Cees Robben – Ge maokt er unne gatslag van.. (19700918); Pierre van Beek – We mòkten er ene gatslag van. (overbodige drukte) (Tilburgse Taaklplastiek 145); (gatslag: klap tegen de billen); Frans Verbunt gatslag = kwinkslag; WNT XIV:1511 gatslag - bilslag (verouderd); WBD III.4.4:245 'gatslag’ = lawaai
gatspie, gatspie, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.1. lemma  aarsspleet – gatspie, uitsluitend opgetekend voor Tilburg; Henk van Rijen –  holte tussen de billen; Henk van Rijen –  'Jan gatspie' - smalende betiteling, scheldnaam voor een kwajongen
gatstop, gatstòp, zelfstandig naamwoord, "N. Daamen - Handschrift 1916 – ""gatstop - scheldnaam voor een kwajongen"""
gatvermiedenhoed, gatvermiedenhoed, tussenwerpsel, bastaardvloek; wsch. persoonlijk taalgebruik; Tony Ansems – Zondags ging ie gerre nor 't café toe/ Mar ons Oma vond/ Dat ie ut mar nie moes doen/ Ze verstopte zijn schoenen/ En den Opa zachtjes vloeken/ Gatvermiedenhoed. (Tony Ansems, Gatvermiedenhoed;  van de cd Gatvermiedenhoet; 2010); Ja, den Opa die zi, of ie kwaot was of nie/ Gatvermiedenhoed... (Tony Ansems, Gatvermiedenhoed;  van de cd Gatvermiedenhoet; 2010)
gauw, gaaw, gaa, bijvoeglijk naamwoord, "gauw, vlug; Pierre van Beek – en gaawske - een vlug klein kind, een vluggertje, een haastig gedronken borrel; Cees Robben - Dur ene snòtneus verweete, dès gaaw vergeete; nèt zôo gaaw; Cees Robben - Ik hèb mar gaaw meej de kaaw ene pulling òp et voetènd geleej; Cees Robben - Hoepelt naa tòch gaaw òp; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  de zwòleme zulle vòrt gaaw trugkoome; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ge kunt stikken as ge gaaw zèèt (D'16); Cees Robben - doe es gaaw oew aaw aon; WBD III.4.4:324 'gauw' = rap; A.P. de Bont – ga.u, bnw. en bijw. 'gaauw' - gauw: Als aansporing tot iemand om spoed te maken, hoort men Gaauw!, of met herhaling! Gaauw! Gaauw!; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 - gaaw bijwoord - gauw, licht, gemakkelijk; gaa; gauw, vlug; Gao naa gaa! - Ga nou gauw weg!; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  twaoter zal gaa kooke - het water zal dadelijk koken; Goem. GAUW - ga: bijwoord; Te Winkel - De grammatische figuren, blz. l05: ""Ga, bijvorm van gauw, o.a. te vinden Floris 1284, Hist.v. Troyen 546, 6325, Rijmbijbel 5935, 33014; evenals galike (...), galinge (...) en de samenstelling gadoot, d.i. plotselinge dood, beroerte (...). De wortel van ga en gauw is die van het werkwoord gaan. Zie De Vries, Taalkundig Magazijn IV (1842):87.""; Verwijs/Verdam - Mnl.wdb. II:860 - GA, bijw. - spoedig, schielijk, gauw. Vroegmiddelnederlands woordenboek - II:1375; lemma ga II: snel, bijwoord. 1. weldra, binnenkort; toe Miekelief, wor gaaw mijn vrouw,/ ik haaw verpoepies veul van jou; Piet Heerkens - ‘Sjandoedelida’; 1938; 2. m.b.t. een snelle handeling; Mar na was er inne jonge en die lekte z’n pèèr gaaw aaf en toen sopte ie nog eens. - Naarus – ‘Brieven van een oud-Tilburger’; 1940; Uh!-Uh!-Uh! - gaaw, red oe huid!/ Kooning auto mot veuruit! - Piet Heerkens – ‘Claxon’ – 1940; Frie Oomen die kwaam/ al daolijk geloopen/ en kreeg bevel om; den herd gaaw te sloopen. - Piet Heerkens – ‘De gemeenteraod van Baokel’; 1941; 3. meteen, zonder dralen; onneuzelen hals, kom gaaw in mijn huiske,/ hier hedde mijn brood, maok mar gaaw 'n kruiske! - Piet Heerkens – ‘Vrouwke misère’; 1941; Daor slao de veurdeur open; de Lente staot er veur...; gaaw is de Wenter deur; de keuken weggeslopen...; Piet Heerkens – ‘Wenter en lente’; 1941; Cees Robben – Gao-naa-toch-gaa... (19570817) ; Cees Robben – Zeg naa gaa worraon of worraaf... (19670603); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Miet, gao mar gauw daor bij Bert Hòns (Haans), gao mar gaa vur en dubbeltje bintjes haole, dan hèbbe we mèèrege soep èn kaojkes, zôo… (transcriptie Hans Hessels 2014) zie Klik hier voor audiofragment; Interview met de heer De Kok (1978) – …èn dan hèdder nòg êene diek naa nie zo gaa kan noeme…; 4. na korte tijd; Slecht gelijmd kan nie lang haawe; dus, 't begos al gaaw te naawe!; valse liefde is kort van zang; 't leeve gong z'nen harden gang; Piet Heerkens – ‘Liefde?; 1949; Veul te buurten ha onze vadder nôot, tegen onze opa. Wij han et ôk; aaltij al gaaw gezien en wô’n er wel èùt, èùt dè halfdonkere kot. Lodewijk van den Bredevoort – Kosset den brèùne eigeluk wel trekken?; 2006; Hij was vant völlesbakkeras; brèùn, meej hier èn daor wè streepe; èn hij had al gaaw begreepe; dèt hier nog zo slèècht nie was. Henriëtte Vunderink – ‘Onzen hond’; 2007; 5. zodra; Zô gaaw de zon gezakt is gao'k de tèùn on't spèùte. Piet van Beers – ‘Zomermiddag’; 2004"
gauwer, gaawer, bijvoeglijk naamwoord, vergrotende trap; Henk van Rijen –  gauwer, vlugger
gauwigheid, gaaweghèd, zelfstandig naamwoord, in de gaaweghed - in de vlugte; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GAUWIGHEID zelfstandig naamwoord; spr. Alles is 'en weet, maar vlooien vangen is 'en gauweigheid.
gauwte, gaawte, zelfstandig naamwoord, haast; uitdrukking -  in de gaawte - inderhaast, vlug – In de gaawte viet ie et meej. Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'om mee de gaawte iets te vatten'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GAUWTE zelfstandig naamwoord v. - Met de gauwte - in der haast; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  in de gaawte - inderhaast
gauwtje, gaawke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, MTW vluggertje (vlug nog een borreltje); Buuk - Drinkeme nòg en gaawke? - drinken we nog een vluggertje /afzakkertje?
gave, gaof, zelfstandig naamwoord, M goaf; gave
gawalo, gawalo, zelfstandig naamwoord, Robben noemt ‘gawalo’ in een reeks van onderwijsvormen als ‘Mulo, MTS, Gym’. De betekenis is niet duidelijk. (19560721)
gazet, gazèt, zelfstandig naamwoord, krant; WBD III.3.1:310 'gazet = krant
geaffaireerd, geèffereerd, bijvoeglijk naamwoord, bedrijvig; Pierre van Beek – geèffereerd doen - bedrijvig doen; Nederlandse woordvorm op basis van Franse 'affaire'.
geappeld, geappeld, bijvoeglijk naamwoord, WBD gezegd van een zgn. appelschimmel, in Hasselt ook wel 'gepènningd' of 'pómmeleej' genoemd [WTT 2013 - het laatste wsch. van het franse 'pomme', appel]
gebakken Jaap, gebakke Jaop, zelfstandig naamwoord, een gebakken bokking; afgeleid van de naam van een visboer (Jaap); Cees Robben – Enkelt gebakken Jaop (19870220)
gebakkraam, gebakkraom, zelfstandig naamwoord, gebakkraam; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…Jaaa…ene mallemeule èn enen hoogaatie èn ene ootooskòtters èn zôo èn dan gebakkraome èn snoep èn nooga, olliebòlle èn, jè, pòllinge èn zôo. As ge dan saoves nòr de kèrmes waart gewist dan moeste enen bèùl olliebòlle meejneeme òf et was nie goed, hè, dan hoefde nie tös te koome!”
gebed, gebeeke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van gebèd; ‘Aoventgebeejke’, ‘Murgengebeejke’ – Titels van gedichten van H.A. Sterneberg s.j. in Een Busselke Braobaansch,  1932); ...de veugeltjes zongen d'r aovondgebeekes... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); Henk van Rijen –  'gebeejke' – gebedje
gebeente, gebinte, zelfstandig naamwoord, gebeente; WBD III.1.1:27 'gebeente' = geraamte; Cees Robben - hier moet laoter mèn gebinte ruste; WBD III.1.1:28 'gebeente' = been, beenderen
gebeteren, gebeetere, zwak werkwoord, "verhelpen, voorkomen (?); P Ik kan et ók nie gebeetere. - Ik kan er ook niets aan doen. N. Daamen - Handschrift 1916 – Gebetere 'ik kan et nie gebeteren' (helpen); Van Delft - ik kan het niet ""gebeteren"" wil zeggen: ik kan er niets aan doen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); GEBEETERE Pierre van Beek – …en wie het niet ""gebeteren"" kan, wanneer er bijv. iets verkeerd gegaan is, heeft aan die verkeerde gang van zaken geen schuld. (Tilburgse taalplastiek 15 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 5 juni 1950)A.P. de Bont – zw.ww.intr. 'gebeteren' - beter worden: 'Dä gebetert v. aege’; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEBETEREN - verhelpen: uitsl. in onbep.wijs en vergezeld van 'kunnen', in vragende en loochende zinnen; Kan ik 't gebeteren dat ...; WNT GEBETEREN v.h. ww. BETEREN met het voorv. ge- ter versterking der met het ww kunnen verbonden negatie. - beter maken, verhelpen"
gebeuren, gebeure, zwak werkwoord, gebeuren; B gebeure - geburde - gebeurd; - ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: et gebeurt
gebeuren, geburde, persoonsvorm, gebeurde; B verleden tijd van 'gebeure', met vocaalkrimping
gebint, gebont, gebonte, zelfstandig naamwoord, WBD tasruimte in de schuur (v.d. dorsvloer gescheiden door 't tasmuurtje) (ook in Hasselt); wordt eveneens 'tasrömte' genoemd; WBD gebinte (balkenstelsel bestaande uit 2 stijlen en 1 ankerbalk); WBD gebónte (meervoud) - tasruimte in de schuur (idem als enkelvoud); vM durgebónt - de deurstijlen; hij stón tussen et durgebónt; naa'k stao te droomen in 't deurgebont (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Merel’, 1939); Cees Robben - in et deurgebónt; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – GEBONT o.- gebinte, ruimte tussen de staanders waarop een huis gebouwd is: 't vurste gebont = het woonhuis, soms alleen de bedstee: goed boeren in 't vurste gebont - actief en vruchtbaar zijn in de bedstee, veel kinderen hebben; in 't aachterste gebont - achter in het huis of de schuur (waar het soms ook niet pluis was). A.P. de Bont – gebónt zelfstandig naamwoord o. - kozijn (v. deur of venster); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - gebont - gebint (Meierij). Ablautend bij 'binden'
gebit, gebit, zelfstandig naamwoord, gebit; Frans Verbunt – en gebit gelèèk de kèrmes van Riel
gebitoog, gebitôoge, zelfstandig naamwoord, meervoud, WBD (Hasselt) bitringen (de beide ringen aan het einde van de bitstang v.h. paard)
gebleekt, geblikt, zelfstandig naamwoord, gebleekt; WBD geblikten blóm - bloem (meel) van bleke kleur
gebod, geboje, gebôoje, zelfstandig naamwoord, meervoud, van gebòd; geboden; MP gez. Et èlfde gebòd: Doe gin man goed, dan zal oe gin kwaod geschieje. Henk van Rijen - vat et mar meej oew vèèf geboje - pak het maar met je vingers; WBD III.3.1:323 'gebooi' =aankondigingskastje, c.w. 'aanhangbord'; Dirk Boutkan gebòd - geboje (blz. 54); WBD gebôoje (III, 3.3:293) = huwelijksafkondigingen; WBD III.1.1:1148 'tien geboden' = handen: 153 idem = vingers; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - (de tien; gabooj: uitgangsloos meervoud (blz. 118.); A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord mv. 'gebooi' - geboden; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - 'gebooj' zelfstandig naamwoordmv - geboden, mededelingen, vingers
geboer, geboer, geboert, zelfstandig naamwoord, boerenbedrijf; ...Eerst mar de kom van et dörp en dan iederen dag 'n aandere wijk 't geboert afaozen! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); 't Moet indruk maoke, 't geboert moet er wakker van worren! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 6; NTC 5-11-1938); Cees Robben – Dieje weg (...) die rèèchtevort naor ’t geboer van de Van de Braante lopt... (19791102); A.P. de Bont – GEBOER - boerenbedrijf. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEBOERT zelfstandig naamwoord o. - al wat boert of het boerenbedrijf uitoefent; GEBOER zelfstandig naamwoord o. - het boeren, wijze van boeren, meest spottend gebezigd. WNT GEBOERTE - de gezamenlijke boeren; de boeren of landlieden. Meest met een zekere minachting gezegd.
geboomte, gebôômt [gebôomt], zelfstandig naamwoord, geboomte; Cees Robben – ... geburen en gebôômt.. (19590905)
gebroeders, gebruurs, zelfstandig naamwoord, meervoud, gebroeders, gebroers; Cees Robben – Drie gebruurs... (19600304); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEBRUURS zelfstandig naamwoord m.mrv. - gebroeders: 't zijn drij gebruurs.
gebrood, gebrôojd, bijvoeglijk naamwoord, gebrood; z'n dagelijks brood hebbende, zijn bestaan hebbend,voltooid deelwoord van het werkwoord ‘broden’, van brood voorzien, levensonderhoud bieden; zie WNT lemma GEBROOD; Cees Robben – [soldaat tegen vrouw:] En mocht ik sneev’len... (...) Dan nie gelammenteerd... / Dan zèdde gij gebrooid.. Ge wit ik ben goed verastereerd... (19551217); GR assie er den aord ha, dan was ie gebroojd èn ónder de panne; Henk van Rijen –  'Ze zèn gebrôojd vur hil dur lèève' - Ze zijn voorgoed binnen. Stadsnieuws - Hij heej nie te klaoge, hij is ommers goedgebrôojd - hij is immers verzekerd van een goed bestaan (3006l0)
gebruik, gebrèùk, zelfstandig naamwoord, gebruik; Cees Robben - en schoon gebrèùk van jaore hèr; WBD III.3.1:189 '(gebruik; bij (het) leven', 'tocht'= vruchtgebruik; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEBRUIK zelfstandig naamwoord o. - Hoeveelheid lands, die een landbouwer gebruikt.
gebruiken, gebrèùke, zwak werkwoord, gebruiken; B gebrèùke - gebrökte - gebrökt; - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij gebrökt; gebrökt(e) ;gebruikt(e); - tegenwoordige tijd sing. resp. verleden tijd van 'gebrèùke', met vocaalkrimping
gebuurt, gebuurt, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt – mensen in een bepaalde buurt; buurtgenoten; is den duuvel oew gebuurke, / dan is et leeven een vaogevuurke! (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Van Kees en Kee’, 1941); WBD III.5.1:319 'gebuurt' = buurt; 321 'gebuurt' = gebuurte; ook genoemd: 'geburen, gebuur, buren, buurt of buurlui'; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  gebuurt zelfstandig naamwoord  - de buurt; WNT GEBUURTE - 2) Zeker aantal naast of nabij elkander staande huizen, die een bepaald deel van eene stad of een dorp, of eene onderafdeeling van een stadskwartier of wijk vormen.
gedachte, gedaacht, zelfstandig naamwoord, gedachte; idee; opvatting; R.J. 'oew gedacht'; en schôon gedaachte; R.J. 'van kou lijden was geen gedacht'; Toch was daor gin gedaacht van. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929); Ik zeg potdome Drik, dè was gin kwaoi gedaacht... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929); De Wijs – (Gehoord na ’n communiefeestje) Jaons, Laot naa de schaal van de kau-schotel nie valle. - Indirekt heb ik daor zô gezeed gin gedaacht op gehad. (20-03-1968); De Wijs – (uit diepzinnig gesprek opgevangen) - ik zeg… ik docht dekket goed daacht mar jè, ik was er neffe omdèk daor zô gezegd zogezeed gin gedaacht op gehad had. (17-10-1966); Cees Robben – Daor hek (...) nog gin gedaacht op gehad... (19690613); Cees Robben – Zôô kwaamp ons boerke op ’t gedaacht (19610929); Henk van Rijen - hij hò er gin gedaacht op gehad - hij was het vergeten ...en dè waren un stelletje druktemaokers, daor hedde gin gedaacht van. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  gedaacht zelfstandig naamwoord  - gedachte; WBD III.3.1:244 'van gedacht zijn', denken, geloven = menen; WBD III.1.4:4 'zijn gedachte hebben' = redeneren; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord o. 'gedaacht' - gedachte; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEDACHT zelfstandig naamwoord o. - gedachte
gedallest, gedallaast, bijvoeglijk naamwoord, WTT-2017: Uit het jiddische ‘dalles’, ‘armoede’. Zie WNT lemma ‘dalles’, met uitdrukkingen als ‘In de dalles zitten’ en ‘Dalles hebben’, beide: in de armoede zitten, aan lager wal raken. Een werkwoord ‘dallassen’ hebben wij niet aangetroffen, wat niet heeft kunnen verhinderen dat in het Tilburgs alleen de vorm van een voltooid deelwoord voorkomt: gedallest, gedallaast. De vorm met a wsch. uit het Bargoens = 'genillest'. Afgezwakte betekenis: het slecht getroffen hebben; Cees Robben – Wè zemmer toch wir mee gedallaast... (19730519); Cees Robben – Ik werk vort mee unne ballaast (...) Dan bender mee gedallaasd (19860418); Cees Robben – We zen-der wel mee gedallaast... (19670901)
gedeelte, gedilte, zelfstandig naamwoord, gedeelte
gedijen, gedije, zwak werkwoord, gedije - gedijde - gedijd, gedijen, groeien, in grootte toenemen
gedoente, gedoentes, zelfstandig naamwoord, meervoud, gedoentje, "nering, bedrijf; vaak ook als ‘gedoentje’ voor kleine boeren; Cees Robben – Hij zaag de gedoentes, vervallen, keduuk (19551119); gedoentje; verkleinwoord; bedrijf, in het bijzonder boerenbedrijf of kleine nering; Ze waar vruug weduwvrouw geworre en ze moes heel 't gedoentje van de boerderij besture en dè kreeg ze nie enkeld klaor, mar ze kreeg 't klaor mee groot gemak... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939); ""As we deez' köpke koffie op hebben, mijnheer pastoor, dan gaon we ons gedoentje 'ns bekijke."" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Frans Verbunt – kleinschalig bedrijf; Daor giender onder d'iepen lee/ 't gedoentje van d'r boerestee. (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Sterke vrouw’, 1939); Graot zaat op zen aaw gedoentje/ èrges midde op de haai/ vèr van de bewonde wèèreld/ wèèd van trubbel èn lewaai. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Graot zene Kèrsmes; WBD III.3.1:86 ' gedoentje', 'gedoe, bedrijf, fabriek' = zaak; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - gedoentje zelfstandig naamwoord  - klein boerderijtje; WNT GEDOENTE - II) abstract: Doen in den zin van 'zaak, nering, bedrijf', - iemands zaak,nering of bedrijf, met inbegrip van de gebouwen, den grond enz."
gedoetje, gedoejke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Henk van Rijen –  gedoetje
gedrang, drang, zelfstandig naamwoord, het gedrang; Derde rang [in de bioscoop], dan moete hil den tijd staon en in den drang staon ok nog! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; NTC 10-12-1938)
gedroogd, gedreugd [gedrêûgd], stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, gedroogd; Cees Robben – Dan eten ze gedreugde schar (19600520) [de traditionele lekkernij bij de bedevaart van Sint Job in Enschot]
gedrukt, gedrukt, bijvoeglijk naamwoord, gedrukt; WBD gezegd v.e. paard met witte vlekken, ook genoemd 'wilde haor'; WBD gezegd v.d. paardehuid bij slechts passend tuig
geduld, geduld, zelfstandig naamwoord, geduld; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - veul geduld, en schèèrpe schèèr èn en zittend gat (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 197l) - dit waren de eisen die aan een goede wever gesteld werden
gedurig, geduureg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "telkens weer; steeds maar; Et sneut geduureg. Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'dè-t-er nog gedurig bij komen'; ""Mar mee den tijd worren de jongelui gedurig aawer, dè-d-is 't vervelende van de zaok."" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); Ik heb in [een] aorig sort gevuul vur huiselikhei, zon sort daor ge alle geduurige mee in botsing komt mee de aander helft. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Ze hield nie van geduureg praote/ et was meer en meens van «doen» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Meej pesjoen‘); Stadsnieuws - 'Hij is en bietje ongeduureg; hij lopt geduureg hèrs èn geens' (181107) = Hij is wat onrustig; hij loops alsmaar op en neer. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – GEDURIG bijwoord, telkens weer, steeds opnieuw: hij is gedurig ziek. Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  'geduurrig bijwoord - voortdurend; WNT GEDURIG 3) zonder ophouden of tusschenpoozen voortdurende; voortdurend, aanhoudend."
gedurigte, geduuregte, zelfstandig naamwoord, voortdurendheid; gez. alle geduuregte - steeds maar weer; korte uu; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – GEDURIGTE, alleen in de uitdrukking -  'alle gedurigte' - met grote frequentie, zeer dikwijls en toch onverwacht. WNT GEDURIGHEID - 1) gedurig, in den zin van volhardend; volharding, standvastigheid; 2) gedurig in den zin van voortdurend, hetzij zonder ophouden, hetzij met geringe tusschenpoozen.
geel, gèèl, bijvoeglijk naamwoord, gèèler, gèlst, "geel; schôon gèèl blomme; Cees Robben - ...rôôd en gèèl... (19600715); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - de gèlste pèère wòrren et irst geplòkke (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1970) - de gekste meisjes lopen het eerst tegen de lamp; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""gaile wiewouw - wielewaal, gele merel""; Ik zaag er [paddenstoelen] zô wit as roome, zô gèl als boter, wir aandere zô bruin as peperkoek en vettig blinkend of er ollie over gesmèrd zaat... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929); Henk van Rijen –  gèèle wiewaaw - wielewaal (Oriolus oriolus); WBD III.1.2:323 'geel', 'gele verf' = geelzucht; A.P. de Bont – ge'l, bnw. 'geel', komp.: geelder; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GÈÈL - geel: zoo gèèl als 'ne pee, als oker, als was"
geel blauwe, gèèl blauwe, zelfstandig naamwoord, GG voetballer bij NOAD, welke club speelde in de stadskleuren Z.a.
geeldoppendoos, gèèldòppedôos, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt – onderbroek met veel urinevlekken
geelst, gèlst, bijvoeglijk naamwoord, geelst; - superlatief van 'gèèl'
geëmailleerd, gimmeljeerd, bijvoeglijk naamwoord, geëmailleerd; ...zón messien, mee veul nikkel en glaanzende tegels of gimmeljeerd gewitwel “kwiezeljaer” noemen ze die dinger. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
geen, gin, ginne, telwoord, geen' met vocaalkrimping; Cees Robben - In de schônste stad van ’t laand/ kwaam... En mee gin lege haand/ Tôôntje...  [Prent over de geboorte van de 127.000ste Tilburger, genaamd Tôôntje van Zundert. ‘De schonste stad van et laand’ is de volksnaam voor Tilburg.]  (19540213); Cees Robben – Mar het mar ginne bangen... Ik ben ginne onte meens... (19641127); Cees Robben – Ge lôôpt er mee ginne riek deur... [van een degelijk kledingstuk; onverslijtbaar]; Cees Robben – Heet-ie naa echt ginne gèèle-vèèref..? (19650507); Cees Robben – Mar ’t is toch ginne staand.. (19600826); Cees Robben – “Isser dè eene van ’t Gurke Tonia...?” “Nee hörre... d’r wordt bij ons ginne Turk vermist...” (19560303); Cees Robben – De kender hebben ginne rust (19650507); Cees Robben – As ge meej oewen èèremoei ginne raod wit... Dan zèède nie werd deggem het... (19840420); Cees Robben – ‘k Heb ginne aord meej deeze maantel.. (19680119); Cees Robben – Men kender wille toch wel elke week wè nuus, Nel... En zelf hek nog ginne buuste-haauwer aon m’n kont... (19860926); Henk van Rijen - we hèmmener gin mir / wè, hèmmener gin mir?; Henk van Rijen - ze hòj er gin kèènd aon - ze had er geen kind aan; Henk van Rijen - ginne klaoren blom - geen zuivere koffie; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 –  witte ginne waogemaoker. WvM 'die hèn we hier ghin'
geen een, ginnenêene, samentrekking, geen een, geen enkele; ...al wè'k schrijf is vur ons eigen Brabantsche volk en daor hee ginneneene vremde sjandoedel z'n snotneus tusschen te steke. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  ginnenêene 'mins' is vólmòkt. niets - geen enkel woord; Cees Robben – Ze zeeter ginne eene ... (19651022) ; Cees Robben – Mar [hij] zitter ginne eene... (19661021); Cees Robben – Ze zitter ginne eene bij die gelegendigheid... (19680920) ; Cees Robben – Ge zegt er ginne eene... (19700827); Zi onze paa vruuger as we zaate te eeten al nôot veul, naa zittie der mistal hillemol ginnen ééne mir. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); niets - geen geld; Cees Robben – Meense dieter ginne eene hebbe,.. hebben ’t aaltij over aander meense geld... (19850816)
geen iemand, ginniemand, voornaamwoord, niemand; variant van 'gin man'; Cees Robben – Ge zaagt er gin niemand (19590822); Want in zene tèèd in vruuger jaore/ kon em bekaant gin niemand aon. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Òn Bartjes); Taollied - 'daor hoefde ginniemand öt te lègge ...’; Bosch ginniemand - niemand; zie geniemand
geen iemand, geniemand, geniemaand, voornaamwoord, ...ze maoken alles bekend wè toe dan toe geniemand wies! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); ...mar geniemand wies er iemand... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); Gij zegt: ons oogen zijn te blend,/ ons ooren zijn te doof, ons hart te klein - geniemand kent/ den hemel as deur et geloof. (Piet Heerkens; ‘De schoone weereld’, gepubliceerd in De Zaaier, bijlage van de Nieuwe Tilburgsche Courant, 1941); Henk van Rijen –  niemand; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - geniemes vn - niemand; zie ginniemand
geen man, gin man, voornaamwoord, niemand; variant: ginniemand; Dè gelêûft gin man. - Dat gelooft niemand. Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – Dan wit er gin man mir waor 't schaait; A.P. de Bont – ge'mán (geen man) vnw. 'geenman' - geen mens, niemand; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEE(N) MAN - niemand; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - GEEN MAN - geen mensch of niemand (man beteekent eigenlijk 'mensch')
geen meer, gimmer, bijwoord, samentrekking van 'geen meer'; We hèmmer gimmer. - We hebben er geen meer.
geen van allen, ginvanalle, gineenvanalle, voornaamwoord, geen van allen; niemand; ... ons meenschen die gineenvanalle weten waoraon we 't verdiend hebben... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)
geeneens, gineens, bijwoord, niet eens; Agger nie op geweeze wòrt,/ dan ziedem nog gineens. (Henriëtte Vunderink, De krèùkezèèker, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - 'ginins' bijwoord - niet eens; Bosch gineens - niet eens
geer, gêer, zelfstandig naamwoord, WBD geer (II:1225) - geer; Van Dale - geer: naar boven spits uitlopende lap of strook; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEER (scherpe e) zelfstandig naamwoord m. en niet v. - scherptoeloopend stuk, dat men in een kleedingstuk naait om de breedte te vergrooten.
geest, gist, zelfstandig naamwoord, geest; K&B in mene gist; R.J. 'die zie zwart as ene gist'; Dialectenquête 1876 - gist; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - zene gist zien krèùne (MP'36) - ergens vreselijk tegenop zien; Cees Robben – Bezeten dur den helsen gist (19660527); Cees Robben – Den tobber (...) gaaf al lang den gist... (19570313); Cees Robben – Heej jouw perd verstaand..? Verstaand, dè weet ik nie.. Mar gist zit er in. (19800725); Henk van Rijen - hij gaaf de gist - hij ging dood; WBD III.1.4:207 'geestig' = grappig
geestelijk, gisselek, zelfstandig naamwoord, de geestelijkheid, de geestelijken; ook onzijdig: et gisselek; Hil't gisselek waar derbij. - Alle geestelijken waren present. Cees Robben - Ik bèn 'geestelijke' advieseur van jöllieje gèètenbónd gewòrre. Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - as ge de gisteleke wilt eere, moete der nie mee verkeere (MP'86); - De waardering daalt namelijk bij het constateren van hun gebreken. - gesubstantiveerd adjectief; ...de priester, pestoor of kapelaon, et zal wel enne gisseluke gewist zèèn, goot wè waoter over menne krèùn... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Daor hebben hil wè gisseleke wel un dagtaak aon gehad, denk ik naa. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Soms vertelde dè gisseluk in die godsdienstlessen wel leuke verhaole.Gisseluk waar de naom die onze vadder gaaf aon alles wè enne zwarte lange rok droeg en meej de kerk te maoke ha. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD (III.3.3:369) 'geestelijk (ook geselijk)' = priester; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEESTELIJK zelfstandig naamwoord o. - Het geestelijk - de geestelijkheid, de geestelijken. Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  'gistelek 't' zelfstandig naamwoord - de geestelijkheid
gegeven, gegeeve, zelfstandig naamwoord, gegeven; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - der gaon veul gegeeves in ene zak (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1970) - een bedelaar moet veel krijgen eer zijn zak vol is
gehaast, gehòst, bijvoeglijk naamwoord, gehaast, door haast gedreven
geheel, hilles, voornaamwoord, "alles; Handschrift Daamen 1916: ""hilles - alles"""
geheim, gehèèm, zelfstandig naamwoord, geheim
geheupt, gehupt, bijvoeglijk naamwoord, WBD schêef gehupt - (paard) met een scheve heup, ook 'ónthupt' genoemd
gehoretje, gehooretje, zelfstandig naamwoord, De Wijs – Gao de mee gehoretje doen? (gehoorentje speule = verstoppertje spelen) - Nèè, want gij haauwt noôt loos in de kiepedôôs. Dès wel, waant ’k hè aaltij ’n loerig plaotske (10-01-1970); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “..èn gehoorentje, gehoorentje zin wij vruuger hè, gehoorentje doen…verstòppe dòraachter dur de zaak èrges, hè…nou, mèskes èn jonges dur mekaar, dè din jonges èn mèskes  tesaome netuurlek, dè din jonges èn mèskes tesaome jao…ojeejao…” (transcriptie Hans Hessels 2014)
geil, gèèl, bijvoeglijk naamwoord, gèèler, gèlst, geil; WBD (III.3.3:355) gèèl, hêet 'vies', 'vèùl' = onkuis? ook: hitsig, los, gek; WBD III.2.2:108 'geil' = geil, wellustig; A.P. de Bont – ge'l, bnw. 'geel', komp.: geelder
geilig, gèèleg, bijvoeglijk naamwoord, WBD III.1.4:440 'geilig' = wulps
geilogen, gèèlôoge, zwak werkwoord, vervelen, meestal in combinatie met zitten of staan te -; Henk van Rijen –  begerig kijken; stòn te gèèlôoge - zich staan te vervelen; Radio Brabant: inwoner Terheijden zegt: afleiding van werkwoord gèèle (gijlen) m.b.t. het gistingsproces in de bierbrouwerij: ogenschijnlijk: niets doen; - Alleen de infinitief wordt gebruikt, in comb. met 'te'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GÈÈLOOGEN - zich zitten of staan te vervelen. Wordt gemeenlijk maar in de onb. wijs gebezigd. We zaten daar te gèèloogen. Ook: niets zeggen en anderen afgunstig bekijken.
geit, gèèt, zelfstandig naamwoord, gètje, geit; WBD geit, ook 'sik' genoemd of 'gèjt'; Dialectenquête 1876 - gête - geiten (ê =même); Gezegde - Pierre van Beek – voejer zuuke vur aandermans gèèt; Gezegde - Pierre van Beek – èfkes de gèèt gòn verzètte (smoesje om te vertrekken voor een kleine boodschap); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - iemand òp en natte gèèt zétte (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1968) - voor de gek houden; De Wijs – Ze laacht as un gèt op gummie hakke (11-02-1965); Cees Robben – ge laacht net as ’n gèèt op gummi-hakke... (19650305)Cees Robben - ge moet de gèèt gòn mèlleke; vurèùt dan meej de gèèt; (Tilburgse Taalplastiek l31); Lechim - Der komt nòg gin goei gèèt vandaan/ wort in de stad gezeej,/ mar agge Gôol es goed bekèkt/ valt dè tòch hêel veul mee. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gin aaw èèzer); Frans Verbunt – alles viere, ok de verjòrdag van de gèèt; Frans Verbunt – iemand op en natte gèèt zétte - voor de gek houden, te kijk zetten; Frans Verbunt – van Gôol komt nòg gin goej gèèt; Frans Verbunt – èfkes de gèèt gòn verzètte - gaan plassen; Frans Verbunt – ik hèb die stèm nôot geheurd, zi de köster, èn der stond en gèèt op et koor; Frans Verbunt – ieder zörgt vur zenèège èn et gètje vur de kòffierôom; Frans Verbunt – ene gèètestart èn en vrouwetong staon nôot stil; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - Mieke de gèèt = bep. simpel vrouwtje (blz. 93); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - van de gèèt gehad hèbbe - erg nieuwsgierig zijn; varianten: gèètevlêes òphèbbe ('70), en gèèt òn de kòp hèbbe ('64), hèdde sóms gèèt òp? ('82); Dè waren meense die waren nie katteliek, dè waren protestantse bokken, volgens wè ze tegen ons vertelden. Die protestanten schêene ons ôk èùt veur kattelieke gèète. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); De gèète van Gôol, òf de Golse gèète? (Henriëtte Vunderink, Q-korts, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); WBD gèètestal - geitenstal; WBD 'gijt', 'gèt', 'mieke', 'mieke mieke' - roepwoorden voor een geit; gez. Pierre van Beek – Ik hèb die stèm nôot geheurd, zi de köster, èn zen gèèt stónd òp et koe???; WBD III.1.1. lemma urineren  - Tilburg – ‘De geit verzetten’. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEIT zelfstandig naamwoord v. - dwaas, onverstandig vrouwmensch; CiT (10) 'G'het gèt-oge'; De gèèt van Jan Pigge; zie Jan Pigge; gètje; verkleinwoord; geitje; WBD 'gètje', 'klijn gètje' - vleiwoorden voor jonge geit; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de zeuve gètjes = gezusters Mutsaerts (blz. 57
geitenkop, gèètekòp, zelfstandig naamwoord, geitenkop; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - oover hónderd jaor hèbbe we tòch ene gèètekòp (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1970) - over honderd jaar zijn we allemaal dood; Stadsnieuws - Oover honderd jaor hèmme tòch ammòl ne gèètekòp (l90409) - Over honderd jaar zijn we toch allemaal dood.
geitenmelker, gèètemèlker, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen –  nachtzwaluw (Caprimulgus europaeus); WNT GEITENMELKER - eig. iemand die geiten melkt; doch inzonderheid in gebruik als benaming van een Nachtvogel, tot de familie der zwaluwachtige vogels (hirundines) behoorende ...; WTT-2012: de naam 'geitenmelker' duidt op de klassieke legende waarin deze vogel 's nachts geiten doodde en de geitenmelk dronk. (Bron: Britannica); zie gèètevoogel
geitenoog, gèètôoge, zelfstandig naamwoord, meervoud, geite-ogen; Henk van Rijen - ge hèt gèètôoge - je hebt geite-ogen
geitenpaal, gèètepaol, zelfstandig naamwoord, geitenpaal; Door Robben gebruikt als een term uit de handboogsport; de betekenis is niet duidelijk. (19560714)
Geitenpark, gèètepark, zelfstandig naamwoord, toponiem, Frans Verbunt – aanduiding van het Julianapark; 1926 - Uit het smalle steegje, dat de Goirkesche leesbibliotheek van een hoog heerenhuis scheidt, kwam een klein ventje getippeld. Voordurend gooide hij een sinaasappel eenige meters boven zich uit om hem even zoo vele malen weer op te vangen met een klemvastheid, die alle doelverdedigers der wereld hem benijden konden... Uit de richting van 't befaamde Geitenpark kwam óók een jonge tippelaar; en of “Tilburg Vooruit” nu alle Goirkesche kinderen getrakteerd had (wellicht uit vreugde, dat de gondelvaart 1925 zoo buitengewoon schitterend geslaagd was!) ik weet het niet, maar feit was, dat het ventje uit de Geitenparkwijk óók kaatste met ’n sinaasappel. Op het kerkplein ontmoetten de kaatselaars malkander. (Tilburgsche Courant 18-03-1926; ATILLA EN ORPHELIUS. Een Goirkesch novelleke van wringen en wrijven - Een boksmatch om een “appelesien”); 1937 - Voor niet-ingewijden merken wij op, dat het Julianapark in den volksmond nog wel Geitenpark genoemd wordt. — Red (Nieuwe Tilburgsche Courant - 13-11-1937); Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Daor hadde ok wir de firma van Olphen zitte…femielie öt de Tèùnstraot…ge had Walter Dirkx zitte, dè was ok en grôote slachterij òn et Wilhelminapark... ge had Gust Vromans zitte, ge had Pessers zitte, daor òn dè gèèteparkske…” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels)
geitensik, gèètesik, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.5:400 gèètesik - moerasspirea (Filipendula ulmaria), ook spirea genoemd
geitenstaart, gèètestart, zelfstandig naamwoord, "geitestaart; Van Beek - ""Een vrouwetong en een geitestaart staan nooit stil."" - Vrouwen praten altijd. (Zeer schilderachtig voor wie wel eens 'n geit bezig zag. Hier hielden de huiswevers destijds veel 'n geit.) (Nwe. Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958); Cees Robben – Un vrouwetong en unne gèètestart .. staon nôôt stil.. (19640626); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - en vrouwetóng èn ene gèètestart stòn nôot stil ('69) - ironische opmerking over het gepraat van vrouwen"
geitenvlees, gèètevlêes, zelfstandig naamwoord, geitevlees; Henk van Rijen - den dieje heej zeeker gèètevlêes op - wat is die nieuwsgierig!
geitenvogel, gèètevoogel, zelfstandig naamwoord, beo; vogel; WNT - lemma BEO - 1. (Dierk.) Indische praatvogel, met glanzend blauwzwart gevederte, gelen snavel en gele koplellen (Gracula religiosa). Praten als een beo, gedachteloos napraten. WNT IV:916 - GEITENMELKER zelfstandig naamwoord m. benaming v.e. nachtvogel, tot de familie der zwaluwachtige nachtvogels (hirundines) behorende, die veel gelijkenis met de zwaluw heeft.
gejudas, gejuudas, zelfstandig naamwoord, uit het werkwoord ‘juudasse’; naar de apostel Judas die Jezus verraden heeft; vals spel spelen; in het algemeen: treiteren, sarren, zeuren; Cees Robben – [Vader tegen twee zoontjes] En as ge nie ophaauwt mee dè gejudas... (19830902)
gek, gèk, zelfstandig naamwoord, gek; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ge kunt de gèkke kènne òn der kuure (‘65); BrSp zó gèk zèèn as ene kreugel (‘87) – zwoegen; Frans Verbunt – zó gèk as en kèrrad – stapelgek
gekloot, geklôot, zelfstandig naamwoord, gedonder; Frans Verbunt – geklungel, gesukkel; WBD III.1.4:368 'gekloot' = slordig werk; ook 'klootwerk'; Cees Robben - Daor hèddet naaw meej oew geklôot; Stadsnieuws - Wèn geklôot is dè tòch ammòl daor in de polletiek; dèsse es wè doen èn nie zoveul maawe! (28020); A.P. de Bont – geklö.t, zelfstandig naamwoord o. 'gekleut' - gekloot, getalm, geteut; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEKLOOT zelfstandig naamwoord o. - het klooten
gekloterd, geklooterd, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, geklopt; Cees Robben – ’n Geklooterd aai... (19840525)
gekschoven, gèkschoove, werkwoord, waarschijnlijk zwak, maar vervoegingen zijn niet aangetroffen; gekscheren; Cees Robben – Hij (...) gekschooft mar meej alles... (19600226)
gekuld, gekuld, bijvoeglijk naamwoord, "gedupeerd, beetgenomen, gefopt; uitdrukking -  èrges meej gekuld zijn - ergens mee gedupeerd zijn; Henk van Rijen - den ooverwèg is dicht; daor zèmme meej gekuld; Nou, daor zèède goed meej gekuld - ... gefopt (060208); Ik vuul me naa dus wèl gekuld... (Henriëtte Vunderink, Geene, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); Mar toen der en paor wèdstrijde dur oranje waare gespuld,/ toen wier gezeej: ""Meej dieje Van Basten zèn we wèl gekuld. (Henriëtte Vunderink, ""Fans van Oranje"", uit: Tis de moejte wèrd; 2011); Daor waar ik toen môoj meej gekuld,/ marjè, et was men èège schuld. (Henriëtte Vunderink, Et vaastetrommeltje, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - gekuld ww.: gedupeerd"
gekwansel, gekwaansel, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.4:368 'gekwansel' = slordig werk; zie kwaansele
gelag, gelaag, zelfstandig naamwoord, gelag; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - tis en hard gelaag en kèènd te kusse meej en stêene bakkes (D'16); WBD III.2.3:4 'gelag' = drank
gelamenteer, gelammenteer, zelfstandig naamwoord, uit werkwoord zie ‘lammenteere’, uit Franse ‘Lamenter’: klagen; geklaag; Cees Robben – Waor blèèft dan ons gelamenteer... (19700213); Cees Robben – Heurt toch wen gelamenteer... (19590228)
geland, galander, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - gelande, belendende grondeigenaar; WNT GELAND bnw. Eigenaar zijnde van een of meer stukken grond, t.w. in de uitdrukking -  'geland zijn' = land in eigendom hebben.
geld, gèld, zelfstandig naamwoord, "geld; Pierre van Beek – Wanneer iemand ""z'n geld aon z'n hart gewaasen is"" zijn we niet ver meer van de vrek uit de buurt en men kan er vast van op aan, dat zo iemand wel ""'n halfke kan durbèten (doorbijten) al was 't dè-t-ie van awerdom op z'n taandvlees liep"". Men heeft nu eenmaal van die ""vuil meense"" - zelfs in Tilburg. Het woord vuil heeft hier niet de betekenis van smerig maar van gierig. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950); Pierre van Beek – Nu we dan ongezocht toch bij het geld verzeild geraakt zijn, mogen we er wellicht ook even aan herinneren, dat ""de pastoor ôk gin twee missen vur één geld"" doet. Men kan dit ten antwoord krijgen als men bijv. iemand iets voor een tweede keer wil laten vertellen. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - gèld is et slèèk der aarde, mar ge dabt er zèlf tòch gèère in ('70) (vB); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - naa gèld vur den houthakker (JM'50) - boter bij de vis; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - zèède hoer, schèlm òf dief, hèdde gèld, ik hèb oe lief (JM'50) - geld maakt alles goed; Frans Verbunt – nòr et gèld stinken as en vèèrkeskónt nòr den brómóllie; Frans Verbunt – tèèd is gèl, zi den oober, èn hij tèlde den daotum bij de reekening; Cees Robben - 'wörrom komde wir half-zat aon? omdèkker gimmer ha' (=duiten=geld)"
gelden, gèlde, sterk werkwoord, gèlde - góld - gególde, gelden; Dirk Boutkan; gol; Henk van Rijen –  gold (verleden tijd van gelden); gèlle; gelden; Henk van Rijen –  'Dè gol ok vur mèn' - Dat gold ook voor mij. B gèlle - gòl/gou - gegòlle/gegouwe; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GILLEN, gol/gou, gegollen/gegouen - gelden, weerd zijn, Fr.valoir; gol; Henk van Rijen –  gold (verleden tijd van gelden)
gele verf, gèèle-vèèref, zelfstandig naamwoord, geelzucht; Cees Robben – Heet-ie naa echt ginne gèèle-vèèref..? (19650507)
geleden, geleeje, bijwoord, van lije; Van Dale: in de verouderde betekenis van voorbijgaan; Cees Robben - drie uur geleeje; dès laank geleeje; taageteg jaor geleeje; Cees Robben - Dès lang geleeje dèkkoe gezien hèb; Pierre van Beek – pas geleeje - kort geleden (contaminatie); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  et is en 'uw' geleeje dèk oe gezien hèb,
geleerd, geleerd, bijvoeglijk naamwoord, geleerd; WBD III.1.4:25 'geleerd' = wijs
geleerdheid, gelirdeghèd, zelfstandig naamwoord, geleerdheid
gelees, gelès, zelfstandig naamwoord, verbastering van 'lezen' ?; WBD gelès erin dóen (II:995) - een kruis inlezen; ook: leejze, fenès erin doen, de flès erin doen, flès indoen, in de flès doen; WBD gelès (II:996) - dradenkruis; ook: flès of fenès; Schu - GELES - voor 'gelees', het lezen, het gebed.
gelegenheid, geleegendigheid, geleegeneghèd, zelfstandig naamwoord, gelegenheid; Cees Robben – Ze zitter ginne eene bij die gelegendigheid... (19680920); geleegeneghèd
geleng, gelèng, zelfstandig naamwoord, WBD hol, het smalle middenstuk v.d. zool v.e. schoen, dat hoger ligt dan de rest v.d. zool (II:669)
geleuter, geleuter, zelfstandig naamwoord, De Wijs – Dès gin zinnige praot, dès geleuter (nog platter zou men in Tilburg zeggen) Des zèk op unne riek (13-07-1966)
gelig, gèèleg, bijvoeglijk naamwoord, gelig;
gelijk, lèèk, voegwoord, voegwoord; gelijk, net als; Gin krèùk hier kènt Karneval lèèk as gij... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kèk, dès Jan); Naa moet er en nuu brug koome/ van beton, lèèk in de stad... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Mie der brugske); Ze lèève lèèk de grôote tèèd... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et moet èrges vandaon koome) [Ze laten het breed hangen, het zijn patsers}; Henk van Rijen - toen ie daor zo gèèl laag, leek ie lèk en lèèk; ...en boek lèk as: Ikke, Jan Crèèmer. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kinder-boekenweek)
gelijk, gelèèk, zelfstandig naamwoord, gelijk; èn gelèèk hòj; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – Daor hèdde gelèèk aon. Cees Robben - ónze vadder heej aaltij gelèèk; ge hét al wir is gelèèk; Cees Robben - óngelèèk is er bij die van mèn nôot bij; gelèèk òf óngelèèk; Cees Robben - Ik wil er mene kòp ónder verwèdde dèk gelèèk hèb; ge hèt gin gelèèk; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  de mèèd zi dèttie gelèèk ha; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ge had al gelèèk vurdè ge begóst (D'16); D’16 ge hèt gelèèk dègge nen òs kópt: die hoefde nie te mèlke; Henk van Rijen - gelèèk heej gin neus - het gelijk heeft twee kanten; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – GELIJK (geléék) 1. recht, het juiste inzicht; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…et kenaol dè was nòg nie gelèèk oope…”; bijwoord; helemaal, compleet, allemaal, in elk opzicht, meteen; WBD III.4.4:228 'gelijk' = vlak, ook ‘plat', 'egaal', 'effen'; WBD III.4.4:273 'gelijk' = helemaal, geheel; Verhoeven - GELIJK (geléék) 3. bijwoord alles, allemaal, helemaal: hij weet 't geléék. Cees Robben – Dan hek ze gelèèk gehad. (19770527); Cees Robben – As ’t van’t vèèreke is dan lus ik ’t gelèèk... Mar sjem en kwatta-strooisel dè kan ik nie pruimen... (19660204); Cees Robben – Akkoe mar zie Sofie zèèk gelèek van munne apprepoo... (19641127); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GELIJK bijwoord - geheel en gansch, ten eenenmale; in 't gelijk - in ’t geheel; van s gelijken - desgelijks: Ik wens(ch) oe van s gelijken. Gelijktijdig. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - GELIJK (Lat. omnino), voor 'geheel en al', 'ten eenen male', b.v. 'het is gelijk aan stukken'; z.a. Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - gelèèk bw., tw - gelijk, helemaal, vlak, onverschillig, tegelijk; Verhoeven - GELIJK (geléék) 2. bijvoeglijk naamwoord gelijk, hetzelfde. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GELIJK en LIJK bw.- zoodra, toen. Komt achter het ww in menigvuldige spreekwijzen voor en geeft daaraan eenen zweem van schimp of verwondering; gelèk; gelijk; zoals; Cees Robben – Gelek ge zegt... (19660812); gelèks; gelijk, even hoog, op één lijn - Met adverbiale S. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – GELIJKS (gelèks) bw., recht, op één lijn, even hoog: 'gelèks staon' is het tegendeel van 'schriks staon'; mogelijk is de adv. s uit de analogie te verklaren. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GELIJKS (uitspr. geleks) zelfstandig naamwoord o. - gelijken, Fr. égaux, in de uitdrukking -  mijn (uw, zijn, heur, hun) een, geen gelijks; Dieë jongen is gee' gelijks veur u.; lèk; gelijk, zoals; gelèèk', met aferesis van prefix, en vocaalkrimping; R.J. 'jouw twee ugskes zen lèk blumkes'; ...dè blinkt net lek zilver! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun naor zee’; NTC 18-11-1939); Cees Robben – Lek ’n prentje... (19601118); Henk van Rijen - toen ie daor zo gèèl laag, leek ie lèk en leek
gelijk als bij jullie, lèkasböllie, samentrekking, net als bij jullie; Cees Robben – Kwossebons lekasböllie drötzagge... (19540605)
gelijken, gelèèkene, zwak werkwoord, gelijkenen; WNT (IV:1192) onz. en bedr. zw.ww., bijna uitsluitend gebruikt in de onbepaalde wijs in de tegenw. tijd en in de beide deelwoorden. Afgeleide frequentatieve vorm van 'gelijken'.
gelling, gèrling, zelfstandig naamwoord, WBD moederloos of door de moeder verstoten lam
geloof, gelôof, gelêûf, glêûf, zelfstandig naamwoord, geloof; R.J. 'van ou gelôof en liefde'; Cees Robben - geloof of gelêûve: geloof; in de figurlijke zin van ‘bewustzijn’; Cees Robben – Ons oma viel van d’r stökske en d’n opa van zunne graot... en verloor bekaant z’n gelôôf... (19860620) [flauwvallen]; gelêûf; Henk van Rijen –  geloof; ook 'glèùf'; Naglijder op basis van verwantschap met 'geloof', met scherplange oo.
geloven, gelêûve, zwak werkwoord, gelêûve - gelêufde - gelêûfd, geloven; Ik gelêûf dètter en diepe gleuf in óns gelôof zit. Ik denk dat er een diepe kloof in ons geloof zit. Gij gelooft zeker dè onze Lieve Heer Gerrit hiet en in dun Kieviet stao te spoije? (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Cees Robben - Ik gelêûf al zen lèève dèk ...; geloof òf gelêûve; Cees Robben - as ge men sóms nie gelêûft; dan kunde em nòg nie gelêûve; Dialectenquête 1876 - zuldet geleuve (.eu iets zachter dan in fr. peur); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  ik gelêûver niks van; Henk van Rijen –  'gelêûve, glêûve' - geloven; WBD III.1.4:57 'geloven' = vermoeden; WBD III.3.1:245 'geloven' = menen; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - GELEUVEN, ten platten lande, voor ‘gelooven'. Het is volmaakt gelijk met de Neder-Saksische uitspraak. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Braban (1937) - gelêûve, met umlaut (krt.48)
gelte, gèlt, zelfstandig naamwoord, WBD gesneden vrouwelijk varken; WBD vrouwelijk varken dat nog niet gejongd heeft; WBD birgèlt - vrouwelijke, niet meer zuigende big; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GELT zelfstandig naamwoord v. - vrouwelijk zwijn, verken dat nog geene biggen heeft gehad. Eene gelt is geene zeug, want eene zeug heeft biggen gehad.
geluid, gelèùd, zelfstandig naamwoord, geluid; - et was dodstil, der was niks gin gelèùd
geluk, geluk, zelfstandig naamwoord, "geluk; Van Delft - - Een boer zegt: ""Als geluk en schoon weer bij elkaar schieten, dan kalft den os"", waar wij zeggen: ""Als de as breekt, valt de kar"" of ""Als de hemel valt, zijn alle musschen dood"".(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Ast geluk ènt goej weer bè mekaare slao, jè dan kant gebeure dèt lukt (D'16) - Als het geluk en het goede weer samengaan, ja dan kan het gebeuren dat het lukt. Variant: ast geluk ènt goej weer bè mekaare slaope ('67); WBD III.1.4:193 -'geluksvogel' = idem; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - zoo gelukkeg as nen hónd die òp zene verjòrdag verzoope wordt (D'16) ‘gelukkeg’ ironisch voor: ongelukkig; Variant: ge ziet erèùt as ene jóngen hónd die òp zene verjaordag verzoope wordt ('69)"
gemaan, gemaon, zelfstandig naamwoord, gemaan; namelijk aanmaningen, rekeningen; Cees Robben – En daornao [ na de kermisweek] ... toezjoer gemaon [rekeningen]/ van slachter en van bekker... (19540814)
gemacht, gemaacht, zelfstandig naamwoord, WBD de geslachtsorganen v.d. hengst; Henk van Rijen –  manlijke schaamstreek; WBD III.1.1:218 'gemacht' = mannelijk geslachtsdeel; Èn dan staode daor meej oew gemaacht te kèèk... (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2007); Stadsnieuws - Assie zeenuuwèèchteg wier, dan stond ie òn zen gemaacht te frunnneke - dan stond hij in zijn kruis te krabben (031208); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - gemecht, gemacht, gemachm gemechs - mann. geslachtsdelen; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  ; gemaacht zelfstandig naamwoord  - mannelijk geslachtsdeel; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEMACHT zelfstandig naamwoord o.- mannelijkheid; Kil.: virialia; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord o. 'gemach', 'gemacht' - manlijk schaamdeel; WNT GEMACHT zelfstandig naamwoord onz. De bet. wisselt tusschen die van manlijk schaamdeel en die van lies, doch 'gemachie' wordt in de volkstaal ook gehoord voor vrouwelijk schaamdeel. Z.a. Ook bij Keyser, v.d. Water, Gunnink, Karsten, Ter Laan, Corn.-Vervliet.
gemak, gemak, zelfstandig naamwoord, WC; WBD (III.2.1:112) gemak = wc, ook 'huiske'; ook 'pleej' genoemd
gemak, gemak, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "gemakkelijk; Cees Robben - Dès gemak zat — agger mar èèrg in hèt. Dè zal nie gemak gaon. Cees Robben - Dès gemak óm èèrepels te zètte; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - meej tweeë veur êen gespan, dè trèkt gemakker ('64) (zie: span); Frans Verbunt – der gao veul gemak in ene klèene zak; Tilburgers zèn gemakke meense. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); WBD III.1.4:354 'gemak' = gemakkelijk; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - ""Tilburg: volgens mijn proefpersoon 'mekkelek' maar ook 'gemak ' (blz. 93); '(ge)makkelek' volgens kaart 52. 'Gemak' in een strook ten zuidoosten van T langs de Belg. grens vanaf Reusel tot Haaren.""; A.P. de Bont – gemak, bnw. en bijw. 'gemak' - (ge)makkelijk (komp.: 'gemakker'); Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  gemak bijvoeglijk naamwoord, bw. - gemakkelijk"
gemakkelijke, gemakke, zelfstandig naamwoord, een gemakkelijk persoon; meestal met ontkenning: ongemakkelijk persoon; Interview Jolen - 1978 - “Mar bij ons hadde, ha, ha, zak ok es vertèlle, fraater Matthaeus. Hèdde daor ôot van gehêûrd? Dè was dan den baos… op Körvel, in de Kappesienestraot, dieter nòg is! Enne… dè was ginne gemakke…nèèèè!!” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
gemakkelijker, gemakker, bijvoeglijk naamwoord, vergelijkend, makkelijker (vergrotende trap van 'gemak'); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - meej tweeje veur êen gespan, dè trèkt gemakker ('64)
gemayonaisd, gemajenèèst, werkwoordsvorm, van wat waarschijnlijk een fantasiewerkwoord is: ‘majenèèze’; Robben gebruikt het voor een garagehouder die een auto heeft ‘gemajjenèèst’, doorgesmeerd; Cees Robben - ...hillemol gemajjenèèst (19681101)
gemeen, gemèèn, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, gemènder, gemeen, laag; Cees Robben – Zôô gemèèn as goed van vèèf cent ’t el... (19810501); WBD (III.3.2:34) gemèèn speule = vals spelen; WBD (III.1.3:88) 'gemeen' = leep, doortrapt; WBD (III.1.4:409) 'gemenerik' = geniepige plager; WBD (III.4.4:53) 'gemeen koud weer' = guur weer; A.P. de Bont – gemä.n, bnw. 'gemein' - gemeen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEMEIN bvw - gemeen, Hgd. gemein - gering, arm, behoeftig
gemeenlijk, gemènlek, gemènlik, bijwoord, gemeenlijk, doorgaans, gewoonlijk, in de(n) regel; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – gemenlik (passim); gemeinlijk (passim); Dikke meensen zijn gemenlijk nog al goeiig en gemoedelijk! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); ...de ondeugden, die daor gemenlijk mee verbonden zijn... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); - Om te begiene wiere we veul laoter wakker as gemenlijk… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); - Gemènlik duuret nie lang (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); - ‘s Zaoterdags is dè gemenlik te doen. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); ’s Zondags is ’t gemènlik kaoi weer... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – Wè denkte gij naa in ’t algemeen bekeken dan gemellik over alles an zôô van ge wit wel..? (19660923); Henk van Rijen - gemènlek schòfte nie òpt heubòrd van de kèèr - gewoonlijk schaft je niet op het kopschot van de kar. CiT (47) 'Gemènlek schófte-n-ie op 't hubbert van de kèr'; A.P. de Bont – gamänlek, bw., 'gemeinlijk' - gemeenlijk, gewoonlijk; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEMEINELIJK bw. -gemeenlijk, Fr. ordinairement
gemeenschap, geminschap, zelfstandig naamwoord, gemeenschap; Dirk Boutkan (blz. 34) geminschap (met vocaalreductie)
gemeente, geminte, gemènte, zelfstandig naamwoord, gemeente; B gemènt; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – gemènte (passim); gemènteraod; 't juwêel van de geminte; Cees Robben - bij de geminte hèdde de miste vaasteghèd; Henk van Rijen - öt de geminte- óf oopaas bosse gehòld? - Ben je daar wel eerlijk aangekomen?; WBD III.3.1:316 'gemeente' = gemeente; WBD III.3.1:329 'gemeente' = gemeenteheide; ook 'gemeentehei' of 'hei'; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - gemènt, de - zelfstandig naamwoord  - de gemeente - 'geminte' zelfstandig naamwoord  - gemeente; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEMEINT zelfstandig naamwoord v. — gemeente, Fr. commune; daarnevens: gemeente
gemeentepils, gemintepils, zelfstandig naamwoord, leidingwater; Cees Robben – 75 Jaor gemintepils van de T.W.M. (19730831); Henk van Rijen - leidingwater; Henk van Rijen - 'Drink mar gemintepils; daor haaw de unne klaoren hals van' - Drink maar leidingwater, daar blijf je nuchter van.
gemeenteraad, geminteraod, zelfstandig naamwoord, gemeenteraad
gemener, gemènder, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, gemener, lager; Cees Robben - dès nòg gemènder as rebarber zónder sèùker; Dirk Boutkan gemènder; hiernaast: geminder (met vocaalreductie van resp. 'gmèèn' en 'gemêen'; met d-epenthesis) met epenthetische d
gemenigheid, gemèèneghèd, zelfstandig naamwoord, gemeenheid, slechtheid, laagheid
gemeut, gemeut, zelfstandig naamwoord, gebabbel, geklets; Agge meej un half oor meej lösterde nao der gemeut waarde subiet hillemaol op de hôogte  meej wetter in de buurt spêûlde. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); zie meute
gemoed, gemoed, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen –  borst(en); WBD III.1.1:117 'gemoed' = borsten v.e. vrouw
gemoeiig, gemoejeg, bijvoeglijk naamwoord, Frans Verbunt – meegaand; WBD III.1.4:74 'gemoedelijk' - bezadigd; WBD III.1.4:350 'getnoedig' = gewillig; WBD III.2.3:146 'gemoeiig' = mals, gezegd van boter; ook 'mals', 'zacht', 'smeuiig' of 'smerig'; Haor GEMOEI-IG - zacht (van aard)
genaaid, genaajd, bijvoeglijk naamwoord, gedupeerd, benadeeld; As oewen baos erötschaajt, dan zèèder meej genaajd. WBD III.1.4:419 'genaaid' = gedupeerd
genade, genaoj, zelfstandig naamwoord, voldoening, (B) genade, aangenaam; - …er zo veul genaoi van heb gehad as naauw… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); - Niks as plezier en genaoi hek lèvenslaank van die bisjes gehad. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – Slaoget toch goed gaoi dan hedder genaoi van.. (19650115); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - der genaoj van hèbbe ('66) - er genade van hebben, plezier aan beleven; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - genaoj (krt.39); A.P. de Bont – gano.i zelfstandig naamwoord vr. 'genooi' - genade, hulp, bijstand, verlichting van pijn; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GENADE, GENAAI zelfstandig naamwoord v. -als tusschenwerpsel, voorafgegaan van: God, Deezes, Meere, enz.
genaken, genaoke, uitdrukking, 'te genaoke zèèn' - vaak met ontkenning; Nederlands 'niet te genaken zijn'; Anoniem – 1959 – Mar de meulesteller was nie te genaoke,/ ; die liet zun eige nie vur gleupert en neetoor uitmaoke. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)
gene, geene, aanwijzend voornaamwoord, die daar, gindse; Cees Robben - Moete we naa deeze kaant èùt? Nèè, geene kaant in. Cees Robben - den pronten staand van geenekaant ...; et Gurke leej òn geene kaant = over de spoorlijn van het zuiden uit geene kaant = de overzijde van de van oost naar west lopende spoorlijn; • bijvoeglijk naamwoord met zelfstandig naamwoord; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Dè was daor teege… gêene kaante waor naa die grôote graazje stao, zôo daor van dinges, zôo veur op den Bosscheweg…van de Leepel (Lepelaers)!” (transcriptie Hans Hessels 2014)
gene kant, geenekaant, zelfstandig naamwoord, gindse kant; volksnaam voor het noorden van Tilburg, namelijk alles ‘boven’ de spoorlijn; het zuidelijk deel van de stad is ‘deeze kaant’; Cees Robben – Peer van Dun van geenekaant... (19570119) ; Cees Robben – Den pronten staand van geene kaant (19570706) [de bemiddelde bevolking (fabrikanten) uit het noorden van Tilburg]; Buuk - de andere (vanuit het centrum gezien noordelijke) kant van de spoorlijn en dan m.n. de stadsdelen Goirke, Hasselt en Heikant
genekants, geenekaants, bijvoeglijk naamwoord, "van de overzijde van de spoorlijn (die Tilburg van oost naar west doorsnijdt); Is oewe maot ene geenekaantse?; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""geenekaanse of te wel Turken, zie Turken"""
generaal, ginneraol, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, generaal; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – ginneraole rippetitie; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – ginneraol
generaliteitslandje, ginnerallieteitslandje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, generaliteitslandje; de generaliteitslanden waren in de tijd van de Republiek landsdelen die geen stem in het landsbestuur hadden; onder andere Staats-Brabant; aan het woord kleeft in Zuid-Nederland de betekenis van uitbuiting door het Noorden. Audioregistratie 1978 - Virtien Achtien! Toen krêege wij ineens zôo tacheteg Amsterdammers in de schuur èn in de stal! Ènne… dè was ook en drukke èn… Daor koste al òn zien dè wij wèèd aachter liepe, die zuiderlinge, hè! Want die [Amsterdammers] hòn van alles! Rôokwèèrek! Kwatta! Jè, wij zèn hier aaltij zôo mar et ginnerallieteitslandje gewist hor! Zègt dè daor (tegen de interviewer, Jan Briefies, een 'Hollander') in Noord-Holland mar bij jöllie! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
geneuk, geneuk, zelfstandig naamwoord, "troep, rotzooi, lastig gedrag, aanstellerij; naajt em mar meej hil oew geneuk - Hoepel maar op met je hele troep. Ze heej veul geneuk bè der = Ze is erg verwaand; - innen zegelrink, die ‘k droeg vur ’t geneuk. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Hij [de pastoor op de preekstoel] hô 't over bloote nekken, vleeschkleurige kouskes, te duur kleer, polka haor enz., afijn, hij wô eigenlijk zeggen dè 't er vul te veul geneuk in de wereld is. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); Geneuk as de meenschen tegenswordig krijge dè's gewoonweg verschrikkelijk, ôk bij ons op 't dörp en de boerinnen gon er ôk al on mee doen! De gawe ketting mee 't kruis, die doen ze niemer aon... ph!... dè's vul te awerwets. De groote muts blijft in de kaast: die is te zwaor, daor krège ze vort koppent van - zeggen ze - en darrum zette ze liever 'n huudje op. Dè zô'n ding op hullieë kop net zô min vuugt as ne vulpenhaawer in 'nen boerenvisjeszak willen ze nie geleuven. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); ...en dorrum hè'k niks gezee mar meelijend in m'n eige gelaachen en gedocht: ""Geneuk, Kubke... niks as geneuk van veur tot aachter!"" (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); Cees Robben - Dieje klôotveeger was òk niks vur jou; êene meej veul geneuk èn nat; Henk van Rijen - der is vusteveul geneuk in de wèèreld - rotzooi; WBD III.3.1:303 'geneuk' = bekakte praat; 301 'geneuk' = bluf; WBD III.1.4:170 '(veel geneuk hebben' = zich heel wat inbeelden; WBD III.1.4:174 'geneuk' = pralerij; 393 'geneuk op niks' = koude drukte; 404 'geneuk' = vervelend werk; Bosch geneuk - het hele zaakje; irriterend gedrag; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - geneujk zelfstandig naamwoord  - deftig, voornaam volk; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – GENEUK o., vooral gebruikt in de uitdrukking -  'hil 't geneuk' - het hele zaakje, de hele zwik, alles wat erbij komt kijken; meestal niet van waardevolle of gerespecteerde zaken gezegd. Los van deze combinatie betekent het woord ook wel: vervelend gedoe, irriterend gedrag. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Op blz. 165 wordt 'geneuk' genoemd in een opsomming synoniemen van laast en dòls. (zie ook krt.95); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GENEUK zelfstandig naamwoord o. - prulwerk, voddewerk; WBD 111.4.4)223 'geneuk' = iets kleins in zijn soort, ook 'neuk', 'neukding', 'neukepietje'; Haor GENEUK - ratteplan"
geneukstamper, geneukstamper, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt – aansteller; Stadsnieuws - Dieje geneukstamper lopt geduureg nèffe zen schoene (070107)
geneven, genèève, zelfstandig naamwoord, meervoud, zeer oude vorm voor ‘neven’; al in de 14de eeuw opgetekend; MNW - Slechts in het mv. voorkomende. Mhd. genëven; vgl. got. ganithjis, verwant. Zij die onderling neven, neven van elkander zijn. Ook in ruimeren zin verwanten. De tegenwoordige taal heeft dit woord, alsmede gevriende, geviande, genichten verloren, doch gebroeders, gezusters en gelieven behouden. Cees Robben – De kènder van Drieke van Hanne.. en Mart (...) dè waren genèèven... (19580201)
genezen, geneeze, sterk werkwoord, genezen; B geneeze - genaas - geneeze; vocaalkrimping in tegenwoordige tijd 2e + 3e pers. enk.?; Goem. GENEZEN; genaas; genas, genazen; - verleden tijd van 'geneeze'
genie, sjenie, zelfstandig naamwoord, "Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - èrges gin sjenie in hèbbe ('16) - ergens geen zin in hebben; niet verliefd op iemand zijn. Varianten: gin/veul, sjenie/sjenieëghe; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""sjenie - ik heb er gin sjenie in - geen zin in"""
genieïgheid, sjenie-eghei, zelfstandig naamwoord, "werklust (?); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""ik heb er gin sjenie in - geen zin in 'sjenieëghei'"""
genieten, geniete, sterk werkwoord, genieten; - ast zondagaovend wòrt, heetie genoote van zen spòrt; B geniete - genôot - genoote; genôot; genoot; - verleden tijd van geniete
genillest, genillest, bijvoeglijk naamwoord, Pierre van Beek – opgelaten; 'gedallaast' daor zèèk meej genillest
genoeg, genog, genogt, bijwoord, telwoord, "genoeg, voldoende; Pierre van Beek – zat genóg - vaak genoeg; M genógt; 'et Sneuwt! 'et sneuwt! - Ik ha' 't verwocht! / Naa worren alle waaie wit,/ want in de grijze locht daor zit / nog sneuw genocht! (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Sneuw’, 1938); ...mar er waar nog bij langenao geen geld genogt! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); Cees Robben – Nôôt genog en nôôt content... (19601007) ; Cees Robben – ...vat die maand waas op ge zèèd maans genog .. (19640904); Cees Robben – Ge het genog aon oe èège... (19790824); Cees Robben – Ge wit genogt det zôô zal zèèn... (19660812); Cees Robben – De wegt is wel lang.. mar ik heb tij genogt.. (19760423); De Wijs – As göllie ôk mee hellept assisteren zèn we wel mee genogge (20-03-1968); Pierre van Beek – Ik wil dè genóg doen = zonder tegenzin, graag (Tilburgse Taaklplastiek 126); Nôot Genog Geoefend; Onze Grutvadder ging veul beljèrte / bij Jantjes op den Biksendèèk / daor waare ze toendertèèd al / en èchte beljèrtclub rèèk / Die hiette: «Nooit Genoeg Geoefend” / Dè was ene schôone naom / want dur dè gestaog ge-oefen / wiere ze in et spul bekwaom / Onzen Oopaa kos veul kèrbols maoke / mar assie òn et plèkke blêef / liep ie saoves bijt nòr hèùs gaon / Sewèèle wèl is lilluk schêef. / Dan wier ie veur al op den dörpel / dur ons oopoe afgetruufd: / ""Tis nie Nôot Genog Ge-oefend / et lékt meer op Nôot Genog Gepruufd"". Lechim - pseudoniem van Michel van de Ven; knipsel uit de Tilburgse Koerier (1960-1980); Ze wilden ècht wèl langer meej oe pronke,/ mar kènde jou meschien nie goed genoegt. (Henriëtte Vunderink, Oode òn de lindenbôom, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); Bosch genogt - genoeg; A.P. de Bont – telw. en bijw. 'genóg' - genoeg; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - GENOG wordt hier dikwijls ... gezegd voor 'genoeg'. Z.a. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – GENOEG (genog) bw. voldoende, zat; 2. zeker, wel; dikwijls inleiding v.e. bedenking; ... dè wit men ammal genog ...; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GENOG bw. - genoeg"
genoot, genôot, zelfstandig naamwoord, genoot
geouwehoer, geaawehoer, zelfstandig naamwoord, geouwehoer, zaniken, kletsen; Cees Robben - 'Gin geaauwehoer mar saauwelpraot'
gep, gèp, bijwoord, "Van Beek - Bij dit verklaren kwam als wederwoord: ""Da's nie gep.... en toch nat"" zou ons grôotmoeder zeggen. De bedoeling is, dat 't iets zeer bijzonders was. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)"
gepennigd, gepènningd, bijvoeglijk naamwoord, WBD in Hasselt gezegd van een zgn. appelschimmel, evenals 'pómmeleej'; de namen 'appelschimmel' en 'geappeld' gelden ook; A.P. de Bont – bnw. gepenni(n)gd – in de verbinding 'gepennigde vaerkes, varkens met hier en daar zwarte plekjes ter grootte v.e.dubbeltje of een kwartje op de huid, meest aan de rugzijde
gepermitteerd, gepèrmeteerd, bijvoeglijk naamwoord, gepermitteerd, geoorloofd; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEPERMETEERD bvw. - geoorloofd (enkel als gezegde in vragende en loochenende wendingen): Is da' nu toch gepermeteerd van 'ne' mens(ch) zoolank laten te wachten?
gepik, gepik, zelfstandig naamwoord, "N. Daamen - Handschrift 1916 – ""gepik - ik heb m'n gepik, zeggen de kinderen als ze bij het spelen hun aandeel hebben""; WNT GEPIK zelfstandig naamwoord  onz. als benaming eener voortdurende handeling ..."
gepraat, gepraot, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen –  gepraat, geklets; Henk van Rijen –  'Doe-g-ut mar nie, al is-t mar vur ut gepraot van de meense.' - Je kunt het beter niet doen, anders wordt er tooh maar over gekletst.
geraakt, geròkt, bijvoeglijk naamwoord, geraakt; WBD III.1.4:227 'geraakt' = boos
geraamte, geraomt, gerèmt, geròmt, zelfstandig naamwoord, geraamte, skelet; Cees Robben - ...’t Geraomt uit de Schèè..èèf... (19561201) [Prent over het in aanbouw zijnde politiebureau in de Lange Schijfstraat (tegenwoordig Noordhoekring; het bureau is ondertussen alweerafgebroken); - Zon dartig pond ze’k naa kwèt en as dè zoo nog innen tèd durgao dan ze’k over in paor maonden net in gerèmt. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - òp zen gerèmt gòn zitte (Kn'50) - gaan rentenieren, en dan moeten rondkomen met bescheiden middelen. Cees Robben – ...maoger geremt.. (19670811); Cees Robben - et geròmt öt de Schèèf; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - òp zen gerèmt gòn zitte (Kn'50) - gaan rentenieren en dan rond moeten komen met bescheiden middelen, (gerèmt = mager persoon.); Frans Verbunt – gewèld maoken as en neukend geròmte in de dakgeut; WBD III.1.l:27 'geraamte' = geraamte; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEREMT zelfstandig naamwoord o. - geraamte
geraas, geraos, zelfstandig naamwoord, geraas; Cees Robben - et geraos
geradbraakt, geraojbròkt, bijvoeglijk naamwoord, geradbraakt; Cees Robben – Zelf ben ik ôôk al geraoibrokt... (19670901); Henk van Rijen –  geradbraakt, doodmoe
geraden, geraoje, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, bijvoeglijk naamwoord ; aan te raden, raadzaam; geraden; in de betekenis ‘aangeraden’, ‘raad geven’;
Gerard, Seraar, Graod, eigennaam, Gratje, Graortje, Gròrtje, Gròtje, van Gerardus > Franse Gérard > Sjeraar > Seraar; Cees Robben – Zumme zômedene is ruile Seraar...? (19560114); Cees Robben – Hedde dè geleze, Seraar.. (19720317); Gratje; verkleinwoord; eigennaam; Gerard; Cees Robben – (19870619); Cees Robben – In de wei van Graotje Govers... (19611201); Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - 'Gratje' zelfstandig naamwoord e. - Graad, Gerard; Gròtje; ook: Graordje?; Gerardje; Henk van Rijen –  Gròrtje, Gròtje - roepnaam voor Gerard
gerbeleuren, begèrbeleure, begèrveleure, zwak werkwoord, begèrveleure - begèrveleurde - begèrveleurd, verwaarlozen, bederven; — van Fr. guère valeur ?; Hij vèègde alleman de maantel/ mar heeget nôot begèrbeleurd (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1979; uit: Vèèfèntwintig jaor: De prènt van Keese) [Bedoeld wordt de Prent van de week van Cees Robben]; Cees Robben – Tiest Vermeeren haoj ’n kiepke... / En die preutse pik-madam/ Leej ’n aaike... en ’t woog zuiver.../ Honderd-vijf-en-sistig gram.../ Naor d’affaire waar ’t kiepke/ iet of wet begerbeleurd... (19560428); Cees Robben - ...begerbeleurd van kop toe teen (19650326); Cees Robben – En toen viel ik op m’n batterij, meneer dokter, en../ En naa denk dek munne/ startschroef heb begerbeleurd. (19700313); Frans Verbunt: varianten: begarbeleure, begèrbeleure, begèrveleure; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): Verhoeven: ouderwets en tamelijk zeldzaam; niet in WNT, noch bij A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958). Misschien van fr. 'guère' en 'valeur', dus: nauwelijks waarde aan iets hechten, iets als van weinig waarde behandelen (vgl. verbellemonden).
gerechtigheid, gerèèchteghei, zelfstandig naamwoord, "Pierre van Beek – zen gerèèchteghei krèège - bediend worden, de laatste sacramenten ontvangen (Tilburgse Taaklplastiek 154); Cees Robben - zen gerèèchteghei heetie gehad, meneer dòkter; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""geraichtighei - hij hee behoorlik z'n geraichtighei gehad - is voorzien van het H. Sacrament der stervenden""; WBD III.1.4:302 'gerechtig' = rechtvaardig"
gereed, gerêed, bijvoeglijk naamwoord, klaar; frequent gebruikt als 2e lid v.e. samenstelling met inf.+s als 1e lid; aflèggesgerêed - op het punt te sterven; de èèrpel ston opzèttesgerêed; B springesgerêed - gereed om te springen; gez. MP Lui zwêet is gaa gerêed. Cees Robben - den boer zaat gerêed; Henk van Rijen - de èèrpel stòn òpzèttesgerêed; Cees Robben - 'm'n portemenee laag vattesgereed'; WBD III.1.4:318 'gereed' = idem; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - krt. 94 geeft voor T 'klaor'? onmiddellijk ten noordwesten strekt zich een gebied uit waar 'gereed' gezegd wordt.
gereedschap, geridschap, zelfstandig naamwoord, gereedschap; Dirk Boutkan (blz. 34) geridschap (met vocaalreductie)
gereformeerd, geriffemeerd, griffelmeerd, bijvoeglijk naamwoord, onklaar; gez. en kèèr geriffermeerd maoke - (stiekem) onklaar maken; zie Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - onder 'kar'; Henk van Rijen –  De bak van een 'hoogkèèr' laten kippen en de 'dómp' ertegenaan zetten, zodat deze onbruikbaar wordt. Een kar geriffemeerd maoke: Audioregistratie 1978 - En kèèr geriffermeerd maoke! Dan din ze die op zene zijkaant gôoje, dè din ze saoves òf snaachs, hè! Op zene zijkaant èn dan de burrie die konde himmel ondersteboove draaje! Èn dan wir trugzètte! Dan moeste aatij vòllek gòn haole! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); WBD III.1.5:11 'gereformeerd' = binnenstebuiten; ook: 'links'; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – GEREFORMEERD (geriffermeert), bijvoeglijk naamwoord  - verkeerd, averechts; weinig oecumenische aanduiding van alles wat 'anders' en weerbarstig is. A.P. de Bont – bnw. gereformeerd, hervormd: 'ene geriffemeerden boer'; 'n kaar geriffemeerd maoke' - de burries onder de kar doorhalen. Z.a. Bosch geriffemeerd - gereformeerd; griffelmeerd; gereformeerd; Vruuger dilde daor innen pastoor de laokens uit, naa is ie [de kerk] griffelmeerd... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
gerei, geraaj, zelfstandig naamwoord, spullen, gerei, bepaald soor mensen, kinderen; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – eetgeraai; WBD III.1.1:216 'gerei', ‘neukgerei', 'trouwgerei' = geslachtsdelen; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord o. gerei; in de weverstaal verstaat men door 'geraei' het 1,5 m lange deel v.d. schering dat de wever telkens strekt; ...die twee waren allebaai van die ras-echte aawerwetsche vertellers, die uren en uren aon den gang kossen blijven over roovers en spoken en heksen en zu'k geraai meer. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’’t Spook’; NTC 3-1-1940); Cees Robben – Daase afgezwabberd pèèp-geraai (19871113) [Daase = van het as]; Cees Robben – Snoep-geraai (19680412); Mar nie allêeneg vur de oudjes./ Èffe goed vurt jòng geraaj. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vèèf jaor  Òns Hèrmenieke)
geren, gêere, gèère, zwak werkwoord, gèère - gèèrde - gegèèrd, ook in tegenwoordige tijd geen vocaalkrimping; WBD (Hasselt; geren, geervormig zijn (= niet rechthoekig), gezegd van een stuk grond; WBD (Hasselt) 'geere' - geerakker ploegen; WBD geere (II:1226) - geren: schuin laten uitlopen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEER (scherpe e) zelfstandig naamwoord  m. en niet v.- scherptoeloopend stuk, dat men in een kleedingstuk naait om de breedte te vergrooten.
gerfkamer, gèrfkamer, zelfstandig naamwoord, sacristie; WBD (III.3.3:71) gèrfkamer = sacristie; WNT GERFKAMER. uit Gerwen (verscherping rw tot rf), in de bijzondere opvatting van 'aankleeden' (Kil.: adornare) en kamer, reeds in de Middeleeuwen in gebruik voor de kamer waar de priester zich kleedt voor den dienst.
gericht, gericht, bijvoeglijk naamwoord, kort, rechtstreeks; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – GERICHT, bijvoeglijk naamwoord  - kort; gezegd van een weg, vergeleken bij een andere mogelijkheid om op dezelfde plaats te komen. Tegenstelling: 'óm'. A.P. de Bont – bnw 'gericht' - korter wat afstand betreft; komp. 'gerichter'. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GERECHT en GERICHT bvw, bw. - recht, zonder omweg: gericht gaan; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - gericht - bijvoeglijk naamwoord  korter in afstand; Hees de gerichtste weg (VII:28)
geriefhout, geriefhaawt, zelfstandig naamwoord, geriefhout, timmerhout; Cees Robben – En ik vuul me as geriefhout verzinken... (19550730); Lowie van Dorrus Misters - Maar er was nog meer nodig voor hof en stal, namelijk geriefhout om bijvoorbeeld de omheining en/of vloer van het varkenshok in stand te houden of voor de afscheiding der andere stalbewoners, ook voor boonstaken en palen voor de droogdraden enz. Die werden ook wel eens stiekem gekapt, maar dat bleef toch altijd gevaarlijk. Meestal werd dat geriefhout gekocht op verkopingen in de wintertijd. De dennenbossen aan de Bredaseweg of in de Blaak werden geregeld gedund. De uitgekapte boompjes werden in hoopjes gelegd en genummerd. Dan werd gelegenheid gegeven de kopen te bezichtigen en konden de kijkers de nummers noteren van de kopen, die hun het best aanstonden. In de Warande, eigenaar notaris Daamen, en de pannenbakkerij van de familie v.d. Mortel was geregeld ieder jaar zulk een verkoping. Na de verkoping trokken de kopers er op uit om de boompjes van takken te ontdoen. Hiervan werd met eiken wissen mutserd gebonden en als alles klaar was, bestelde men een voerman die de boel thuis bracht. Voor het mutserd binden gebruikte men een eiken wis, dit is een lange eiken stok, omdat deze bij het draaien boog zonder te breken. Later toen die wallen meer werden gerooid, nam men gebrande ijzerdraad om mutserd te binden. Wallen waren 3 à 4 meter brede schaarhoutbosjes, die dikwijls om de akkers lagen. Zij bestonden uit oude stronken, die als het bovenhout groot genoeg was voor mutserd, werden gekapt en dan weer opnieuw uitschoten. Door de behoefte aan meer bouwland werden die oude tronken uitgegraven, zodat ze thans in de omstreken van Tilburg zo goed als niet meer voorkomen. Ook de jaarlijkse houtverkopingen hebben afgedaan. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 6 ‘Paaseieren, namen en verdwenen gebruiken’; NTC 29-3-1951)
gerij, gerij, zelfstandig naamwoord, rijtuig; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 't gerij (= auto); WBD III.3.1:390 'gerij' = voertuig; WBD III.3.1:394 'gerij' = koets; Verhoeven - GERIJ (gerééj) o. rijtuig; nogal ouderwets. Het woord rijtuig wordt uitgesproken als in ABN; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord o. - gerij, rijtuig (tilbury of dgl.) dem.: 'gerijke(n)’; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GERIJ zelfstandig naamwoord o. -verkeer met rijtuigen: In onze straat is veul gerij; Bosch gerij - rijtuig
gerozenkranst, gerooziekraanst, gerozziekraanst, uitdrukking, ermee – zèèn; in de aap gelogeerd; de etymologie is niet duidelijk; mogelijk cynisch gebruik van 'rozenkrans'; ook 'gerooziekast' is gehoord, maar is niet schriftelijk vastgelegd
gerst, gaarst, zelfstandig naamwoord, gerst als voer voor kippen; Cees Robben – Gin ochtendvoer of kiepegaarst (19670922); Dialectenquête 1876 - tèrf en gaarst - tarwe en gerst; WBD I:1405: gaarst; Henk van Rijen –  garst - gerst; A.P. de Bont – ga.rst, zelfstandig naamwoord m. 'gaarst' - garst, gerst
gerustigheid, gerusteghèd, zelfstandig naamwoord, geruststelling dès en hil gerusteghèd; Verhoeven - GERUSTIGHEID (gerustighèt), vr., gewoonlijk in ' 'n hil gerustighèt' een grote geruststelling, een geruststellende gedachte. Hft. GERUSTIG voor 'gerust', of ook wel voor 'rustig'. A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord vr. 'gerustigheid' - gerustheid; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GERUSTIGHEID zelfstandig naamwoord m. - gerustheid
geschemer, geschiemer, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen –  flitsend beeld, trillend aanzien; WNT SCHEMER - 3)vage schijn, vage gewaarwording; SCHIEM - Gewestelijk verschillende vorm naast scheem en schim.
geschieden, geschieje, zwak werkwoord, geschieje - geschiedde - geschied, geschieden; MP gez. Et èlfde gebòd: Doe gin man goed, dan zal oe gin kwaod geschieje. B geschieje - geschiedde - geschied; et geschiedt
geselen, gissele, zwak werkwoord, geselen; Henk van Rijen - wè hèbbe ze dieje sneevel tòch gegisseld - ... toch mishandeld; Buuk = geselen, overdr.: water bij de jenever doen.
gesloten, gesloote, bijvoeglijk naamwoord, gesloten; WBD gesloote, (Hasselt) 'gesloowte' - harmonisch van bouw (v.e. paard), ook 'sórteg' genoemd; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GESLOTEN huis: waar geene nering gedreven wordt.
gesp, gèps, zelfstandig naamwoord, gesp; WBD gèps (op een bepaalde schoen) (II:721); WBD gips (II:1102) gesp (in de kleermakerij); Str. geps (I:81); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEPS zelfstandig naamwoord v. - gesp, Fr. bouclé; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - gèps zelfstandig naamwoord  - gesp; ook: gips; WNT GESP, in de volkstaal ook wel GEPS
gespan, gespènneke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Henk van Rijen - gespan, gereedschap
gespind, gespind, bijvoeglijk naamwoord, WBD gespind brôod - brood dat onderhevig is aan zgn 'leng': bederf waarbij de broodkruim slijmig wordt en zich tot draden laat trekken; ook 'lèng' genoemd
gespuis, gespèùs, zelfstandig naamwoord, gespuis
gestaag, gestaog, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, aanhoudend, onophoudelijk, bestendig, gestadig; zie staoj; De aander han gestaoig beet/ mar Nilles zaat vur aop... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Onder waoter...); Tòch draait de wèèreld gestaojeg deur... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: En nuu begien ); ...mar ze liete der taande zien/ ènt ging gestaoikes deur. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: SISTIG JAOR); Henk van Rijen - naa kunneme wir gestaog ònrôoke - nu kunnen we weer flink doorroken; WBD III.4.4:325 'gestaai' = langzaam; Dur de straot rejen zeker zes keer per dag waogens meej kolen veur de gasfebriek. Dè ging mar stapvoets, die knollen, dieter vurstonden liepen gestaoi aon. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Haor GESTAOJ(-KE) - gemak
gestadig, gestaojeg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, aanhoudend, onophoudelijk, bestendig, gestadig; zie staoj; De aander han gestaoig beet/ mar Nilles zaat vur aop... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Onder waoter...); Tòch draait de wèèreld gestaojeg deur... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: En nuu begien ); ...mar ze liete der taande zien/ ènt ging gestaoikes deur. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: SISTIG JAOR); Henk van Rijen - naa kunneme wir gestaog ònrôoke - nu kunnen we weer flink doorroken; WBD III.4.4:325 'gestaai' = langzaam; Dur de straot rejen zeker zes keer per dag waogens meej kolen veur de gasfebriek. Dè ging mar stapvoets, die knollen, dieter vurstonden liepen gestaoi aon. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Haor GESTAOJ(-KE) - gemak
Gestel, Gèèsel, zelfstandig naamwoord, eigennaam, Moergestel
gesteld, gestèld, bijvoeglijk naamwoord, voorzien; in de problemen; R Ge kópt mar ne nuuwe, dan zèède wir gestèld. - ... dan is het weer oké; R Ge zèèt er wèl meej gestèld. - Je bent er wel mee klaar!; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dermee gestèld zèèn as en dörp mee ne gèkke pestoor ('66) - pastoors werden vroeger benoemd ad vitam; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GESTELD - welstellend, welgesteld; gestelde mens(ch)en; in goeden of slechten staat. Met iemand/iet gesteld zijn - er mede op zijnen stel zijn, in staat zijn.
gesticht, gesticht, zelfstandig naamwoord, WBD III.3.1:331 'gesticht' = gekkenhuis; WBD III.3.1:332 'gesticht' = rusthuis
gestolpt, gestölpt, bijvoeglijk naamwoord, Frans Verbunt – onder een stolp gezet; Frans Verbunt – der is gin maand oover gestölpt - het zou me niks verbazen
getaald, getòld, bijvoeglijk naamwoord, bespraakt; Ze is goedgetòld = welbespraakt, goed van de tongriem gesneden; m.a.w. ze heeft een luide stem; Stadsnieuws - Dè meens is goedgetòld, mar ze kwèkt wèl - Die vrouw weet zich goed uit te drukken, maar haar volume is wel aan de forse kant. (030908); N.B. 'getòld' is participium praeverbale; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - hèlgetold: moete as geminteraodslid zijn
getal, getal, zelfstandig naamwoord, getal; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'in grooten getaole'
geteld, getèld, bijvoeglijk naamwoord, geacht; Frans Verbunt – meetellend, gewaardeerd; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GETELD bvw. - geacht: Geteld worden gelijk 'en 0 in 't cijferen. WNT XVI:1442 9) Uit de bet. meerekenen laat zich ook het gebruik van 'tellen' verklaren in den zin van: aanzien (als), beschouwen (als), achten, houden (voor).
getijd, getijd, bijwoord, WBD III.1.4:307 'getijd zijn' = voornemens zijn
getouw, getaauw, ketaaw, zelfstandig naamwoord, weefgetouw; Cees Robben – Den wèèver rook naor z’n getaauw... (19701016); ketaaw; getouw; en aawerwèts haandketaaw - een ouderwets handgetouw; R.J. 'nuuw ketaaw'; 'op 'n awerwets haandketaaw'; 'n Weeverke; 'n jong, vlug weeverke; al op z'n nuuw ketaaw  (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Aaw Tilburg’, 1938); Cees Robben – Uit ’t laand van ketaauwe en wol... (19580308); Onze vadder stao in en blauw kieltje òn zen ketaaw/ te lèùstere nòr et getok èn ons moeders gemaaw... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Tilburg op z’n bèst); Audioregistratie 1978 - …èn toen was Drikka Kools, die wonde daor op de Ruudèèk waor naa Jan van Kempen wont in dè ouw hèùs. Èn die ha daor en ketaaw, die was vort oud èn dan moes ik daor gòn wèève nouw…òchòd, òchòd, òchòd, hè…Gin brôod, gin gèld, òchòd, òchòd, òchòd! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); WBD ketaawe (II:943) - getouwen; ketaaw (II:944) - getouw (ook: II:945); WBD handketaaw/haandgetaaw (II:944) - handweefgetouw; WBD masjienaol ketaaw/getaaw (II:945) - machinaal weefgetouw; WBD brèèd getaaw/ bri-j ketaaw (II:945) - breedweefgetouw; stemh. spirant is stemloze explosief geworden; WBD
getouwbegeleiding, ketaawbegeleiding, zelfstandig naamwoord, muzikale begeleiding van een weefgetouw; Cees Robben – Den Sjef zingt goed... Mar ’t biste meet ketaauw-begeleiding.. (19810313) [Milde spot van Robben op de zangkwaliteiten van wevers; thuiswevers kenden vele liedjes om de arbeid van vitaminen te voorzien; het geluid van het weefgetouw gaf de maat aan]
getouwsteller, ketaawstèller, zelfstandig naamwoord, getouwsteller, afsteller van het weefgetouw; WBD getaawstèller/ketaawstèller (II:948) - getouwsteller; WBD ketaawestèller (II:948) - getouwe(n)steller
getuid, getèùrd, werkwoord, voltooid deelwoord, Henk van Rijen –  getuid, met een touw vastgezet
getuig, getèùg, zelfstandig naamwoord, gereedschap; mannelijk geslachtsorgaan; Cees Robben – D’r gao niks boven aauwverwets getuig... (19720310); ook als ‘gereedschap’ in de figuurlijke zin van mannelijk geslachtsdeel; in die zin door Robben uitgebreid tot ‘voorbehoedmiddel’; Cees Robben – Ik kan er niks aon doen, pa... [dat mijn vriendin zwanger is] Ik hâ m’n getuig nie bij me... (19810710); WBD III.2.1:225 'ketsgetuig' = idem (vuurslag+ vuursteen); WNT GETUIG - voorheen, en thans nog in vlaamsch België, in denzelfden zin gebezigd als TUIG, gereedschap, gerei ...; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – GETUIG: gereedschap, mannelijk geslachtsorgaan; 'z'n getög afnemen' = castreren; dubbelzinnig: 'hij haj z'n getög meegebrocht'. A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord 'getuig'- 1) gereedschap; 2) minachtende benaming voor de vrouwen); 3) de vrouwelijke resp. manlijke geslachtsdelen; 4) gerei, soort, tuig; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GETUIG zelfstandig naamwoord o. - hetz. als in het Holl. tuig, gereedschap
getuigen, getèùge, zwak werkwoord, getuigen; B getèùge - getèùgde - getèùgd; - geen vocaalkrimping
geturelepiep, getuurelepiep, zelfstandig naamwoord, klanknabootsing; alleen aangetroffen bij Piet Heerkens; Daor fluit 'ne kalme merel ; in et töpke van 'nen iep, ; en ik denk: waor haolde gij, kerel, ; oe zot geturelepiep?! (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘De merel’, 1938)
geul, gultje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van 'geul'; Henk van Rijen –  geultje
geuren, geure, zwak werkwoord, geuren; in de betekenis: ervan genieten; Cees Robben – Dan geur ik ’m (19701016)
gevaar, gevaor, zelfstandig naamwoord, gevaar; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord o. 'gevaar' - gespan, voertuig met paard
gevaarlijk, gevaorlek, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, gevaarlijk; Cees Robben - ik vèèn dè gij mar gevaorlek rijdt; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  in de Schelde zwemmen is gevaorlek; Dirk Boutkan gevaorlek, gevó(r)lek (blz. 34; WBD III.1.4:298 'gevaarlijk' = idem
gevangetje, gevangetje, gevangertje, zelfstandig naamwoord, "Van Delft - Het ""gevangetje"" werd met meer kinderen gespeeld. Allen holden mede en blijde weerklonken de kinderkreten bij een al of niet geslaagde achtervolging. Waren er al flink wat gevangen, dan gingen de ""gevangenen"" mede voor achtervolgers spelen en zoodoende was en bleef de heele kinderschaar in uitstekende beweging. De hindernissen stapelden zich al spelend hierbij meer en meer op en het werd een wilde jacht, die warm bloed door de aderen joeg en kleur op de wangen tooverde. Zoo'n laatste ""loslooper"", een echt haantje de voorste, prat gaande op zijn langdurige vrijheid, wist met echte jongensrapheid en overmoed het vaak tot flink in den avond vol te houden zijn achtervolgers te ontloopen en na eindelijke overwinning ging hij met hooge borst en snoevende op zijn vlugheid naar den dikken boterham met spek of suiker. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104; 16 maart 1929); Cees Robben – We gaon gevangertje doen.. en blôôt slao dôôd... (19670908); ...ze deeje onderweege ginne bokkesprong of gevangertje net as wij aaltij deeje as we in un gruupke ergens naor toe moese. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Onderweege deeje we gevangertje, wieter getikt wier, moes wir iemes aanders perbere te raoke. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)"
geven, geeve, sterk werkwoord, geeve - gaaf - gegeeve, geven; Dirk Boutkan (blz. 38) geeve - gift (met vocaalkrimping); Et gift niks agge niks gift. - Als je niets geeft, is het ook goed. In tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij gift; imp. gif; MP gez. Tis er êene van Kleef, daor haawe ze meer van den hèb as van de geef. Mar ullie moeder hee-t-oe over oew broek gegeven dè 't kletste en ge hebt gekweken dè'k et naaw nog heur! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); WBD geeve - aanzetten (het toevoegen, in een brouwerij, van gist aan de (afgekoelde) wort); Cees Robben – Van geven (...) gao de biste gèèt kepot [vrijgevigheid leidt tot armoede] (19650416); Dialectenquête 1876 - géve, gaaf, gave - geven, gaf, gaven; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - van geeven is men grutmoeder gestörve; ha ze den gist nie gegeeve, dan lèèfde ze nòg ('66) - reactie van iemand op geschooi. Henk van Rijen - van geeve gao de biste gèèt nóg dood - je kunt niet blijven geven; WBD III.3.2:172 'geven' = kaarten ronddelen, ook 'delen'; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - geeve (krt.11); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEGOVEN: 3e hoofdvorm van 'geven'; gaaf, gave; verleden tijden van geeve; gaf, gaven; Dialectenquête 1876 - gève - gaaf - gave; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GAAF - 2e hoofdvorm van 'geven'; gif; geef; Gif me nòg en dröpke; imperatief van 'geven', met vocaalkrimping - eveneens in tegenwoordige tijd sing. 2e + 3e pers. Cees Robben – Gif mèn mar de frutblaos vadder... (19550205); DANS die kèèrs gift en goej licht war; Henk van Rijen - gif is hèrs - geef eens hier; Henk van Rijen - gifde niks mir om em om? - geef je niets meer om hem?
gevoeglijk, gevuugelek, bijvoeglijk naamwoord, MTW gevoeglijk
gevoel, gevuul, zelfstandig naamwoord, gevoel; korte uu; R.J. zô'n raor gevuul, zô'n gèk gezaog; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – gin gevuul; Cees Robben - daorveur hèk teveul gevuul; ik hèb et gevuul dèk vals zing; Cees Robben - 'as g'unne meens zèèt meej gevuul'; WBD III.1.4:191 'blij gevoel = vreugdevol zijn’; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord o. 'gevuul' - gevoel
gevoeligheid, gevuuleghèd, zelfstandig naamwoord, gevoeligheid; korte uu
gevogelte, gevoggelt, zelfstandig naamwoord, gevogelte; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord o. –Gevogelt -gevogelte; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEVOGELT zelfstandig naamwoord o. -gevogelte
gewaad, gewaod, zelfstandig naamwoord, gewaad; Cees Robben - gewaod; WBD III.3.3:73 'gewaden' = liturgische gewaden
gewaarworden, gewaorwòrre, sterk werkwoord, gewaarworden, merken, te weten komen, ontdekken; Henk van Rijen - dè zudde gaa genog gewaorwòrre - dat zul je vlug genoeg merken; Henk van Rijen - khèt gewaorgewòrre - ik heb het ondervonden
gewarig, gewòrreg, bijvoeglijk naamwoord, waakzaam (gezegd van een hond); Ik zuuk un gewórrig hundje. (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Cees Robben – Zô geworrig as unne hond... (19650430); Henk van Rijen –  gewillig, volgzaam; WBD (III.2.1:485) gewòrreg = waakzaam; WBD (III.1.4:13 'gewarig' = waakzaam; WBD (III.1.4:331) 'gewang' = gehoorzaam; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - gewarig - waakzaam (zelfstandig naamwoord l.) = mnl. gewarich 'opmerkzaam'; - Zal wel samenhangen met 'gewaarworden'; Goem. GEWARIG; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - GEWARIG, voor 'waakzaam', doch even als 'gewahrsam' in het Hoogd. niet van een mensch, maar wel b.v. van eenen hond; eertijds echter ook van eenen mensch. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – GEWARIG (gewarrig) bijvoeglijk naamwoord, waakzaam; z.a. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEWARIG - waakzaam, v.e. hond; WNT GEWAARWORDELIJK (?)
gewarigheid, gewòrreghèd, zelfstandig naamwoord, waakzaamheid; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEWARIGHEID zelfstandig naamwoord m. - waakzaamheid; WNT GEWAARWORDELIJK
gewas, gewaas, zelfstandig naamwoord, gewas; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – houtgewaas; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord o. 'gewaas' - gewas, wasdom, groei, gestalte
geweer, gewèèr, zelfstandig naamwoord, geweer; warboel, wirwar; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'geweir'; ''n gewair mee 't verkeer'; Dialectenquête 1876 - hij liep mid'n gewêr (ê als in même)
geweld, gewèld, zelfstandig naamwoord, lawaai; Mòkt nie zón gewèld. - Maak niet zo'n lawaai. R Leuze van een kinderharmonie: Veul gewèld vur wèèneg gèld. WBD III.4.4:244 'geweld' = lawaai; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord o. 'geweld', grote hoeveelheid, menigte
gewin, gewin, zelfstandig naamwoord, "winst; MP gez. Et eerste gewin is kattegespin, et twidde kröpt den zak in. Van Beek - Is men aanvankelijk aan de winnende hand, dan luidt het: ""'t eerste gewin is kattegespin"", waarop gerepliceerd wordt: ""Maar 't leste gewin gaat de zak in"".  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)"
gewoonte, gewonte, zelfstandig naamwoord, gewoonte; WBD III.1.4:306 'gewoonte' = idem; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – gewónte; Dirk Boutkan (blz. 53) meervoud: gewontes
geworden, gewòrre, werkwoord, Henk van Rijen –  zijn gang gaan; doorgaan waar men mee bezig is; Henk van Rijen –  Lòt ze mar gewòrre - Laat ze hun gang maar gaan; Bosch geworre - ermee overweg kunnen
gewricht, gevricht, zelfstandig naamwoord, wreef; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - gevricht (blz. 188); A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord o. 'gevricht' - gewricht; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - 'gevricht' zelfstandig naamwoord  - wreef
gewrik, gevrêûk, zelfstandig naamwoord, gewrik, gewring; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEWROOK, GEWRUËK zelfstandig naamwoord o. - het wrooken; WNT WREKEN (II) - wreiken, wrieken, wreuken, wrooken, vreken, vreiken, vreuken
gewrocht, gewròcht, bijvoeglijk naamwoord, WBD III.4.4:226 'gewrocht' = krom
gezaai, gezaoj, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, gezaodje, gezòdje, "aandeel; uitdrukking -  zen gezaoj / gezòdje gehad hèbbe - z'n aandeel gehad hebben; Cees Robben – Mar gij het oew gezaodje ook wel gehad... (19790202); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - zen gezaoj hèbbe ('70) - gelijk staan met de inzet bij spelen; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""gezoat - ik heb m'n gezoat, zeggen de kinderen als ze bij het spelen hun aandeel hebben""; WBD III 4.4:277 'gezaad', 'gezaai' = portie; WNT GEZAAI - l) datgene wat men zaait; 2) datgene wat opkomt uit hetgeen men heeft gezaaid; gezòdje; aandeel; verkleinwoord van 'gezaoj', met terugkeer van de weggevallen d van zaod. uitdrukking -  Zen gezòdje/ gezaoj gehad hèbbe - z'n aandeel gehad hebben; WBD III.4.4:277 'gezaad', 'gezaai' = portie"
gezeik, gezèèk, zelfstandig naamwoord, gezeik; de ellende; Cees Robben – Toen den import bij ons tege pisse plasse begos te zegge is ’t gezèèk begonne... (19800523)
gezever, gezeever, zelfstandig naamwoord, geklets, zachtjes regenen; Cees Robben - èn naa gin gezêever; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEZEEVER zelfstandig naamwoord o. - het zeeveren
gezicht, gezicht, zelfstandig naamwoord, uitdrukking -  gezicht van aaw lappe - bedrukt gezicht; gezicht; Dieë hô er gezicht op. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929); gez. Pierre van Beek – en gezicht van zeuve daoge rèège - somber, boos gezicht (Tilburgse Taaklplastiek 131); gez. Pierre van Beek – Hij zèt en gezicht as enen èùl vur et geutgat - van verbazing (Tilburgse Taaklplastiek 740125); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEZICHT zelfstandig naamwoord o.: Een gezicht trekken; zij(n) gezicht hou(d)en - zwijgen; gezicht hebben - toonen, goed voorkomen
gezond, gezond, zelfstandig naamwoord, gezond; Dirk Boutkan (blzt.27) in de superlatief wordt de d niet uitgesproken: gezonst; WBD gezónd - zonder beschadiging, gaaf (m.b.t. huiden; II 583); A.P. de Bont – bnw. gezond; 'gezond maoger' antwoord dat gewoonlijk gegeven wordt op de vraag 'Hoe geiget?'
gezwaai, gezwaaj, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.3:84 gezwaaj - takken (collectief), ook genoemd: krôon, kòp, bundel of bussel
gezwak, gezwakt, bijvoeglijk naamwoord, lenig; Frans Verbunt – gespierd, lenig, goed gebouwd, getraind; uitdrukking -  goed gezwakt - nog lenig van leden; Cees Robben – Kik-is-eens-aon... Wè diejen meens nog gezwakt is... (19681115); Toenk nòg goed gezwakt waar gink ’r ok nòg hardlôope ok nòg. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); WBD III.1.1:26 'gezwak', 'gezwakt' = lenig; Haor GEZWAK - lenig; WNT ZWAKKEN II 7) Iets met behendigheid, vaardigheid doen, verrichten. In aansluiting bij ZWAK = behendig, vaardig. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - gezwak- lenig, flink (oostnbr.) Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  ; 'gezwak' bijvoeglijk naamwoord  - lenig; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – GEZWAK bijvoeglijk naamwoord  lenig: hij is goed gezwak - hij is zeer lenig. A.P. de Bont – bnw. en bijw. -'gezwak' - lenig, vlug, rap, wakker, behendig. Z.a. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  VERZWAKKEN ww - beweegbaarder, leniger maken: en wandelingsken verzwakt de beenen
giebel, gieber, zelfstandig naamwoord, meisje dat altijd de slappe lach heeft; R Dès me tòch en gieber; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord  vr. 'giebelkont' - vrouw of meisje die (dat) graag giebelt; ook 'giebelmuts'
giebelen, giebere, gibbere, zwak werkwoord, giebere - gieberde - gegieberd, "R zacht proestend of zenuwachtig lachen; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""gibberen - gibberkont (lachebek)""; Henk van Rijen –  giechelen, ingehouden lachen; Jag. GIBBEREN - gibben. Gibberen is Vlaamsch voor lachen. Het primaire GIBBEN kwam onder de vorm GIEBEN (giebelen) voor; Eng. to ghybe. WBD III.1.4:204 'gibberen','giebelen' = giechelen; A.P. de Bont – zw.ww.intr. 'giebelen' - bedwongen lachen, gichelen; WNT GIJBELEN en GIEBELEN - bedwongen lachen, gichelen (in Oost-Friesland, Groningen, Overijsel, Gelderland. A.P. de Bont – zw.ww.intr. 'gieberen', variant van giebelen; WNT GIECHELEN, giggelen, giegelen, gichelen; gewestelijk ook: gicheren, kicheren, kichelen; Jag. GIBBEREN - is Vlaamsch voor lagchen; In het eng. is 'to gibber' snappen (v. Dale: brabbelen, snateren, kletsen)."
giebelgeit, giebergèèt, zelfstandig naamwoord, gieber', meisje dat altijd de slappe lach heeft; Cees Robben – Daor gao die Gôôlse giebergèèt... (19851025); Stadsnieuws - Ge zut dèrteg van die giebergèète in de klas hèbbe! - ... van die pubers (240110)
giebelkont, gibberkont, zelfstandig naamwoord, "lachebek (= 'gieber'); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""gibberkont (lachebek)""; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - 'giebelkont' zelfstandig naamwoord  - lachebek! ook: giebelgeit"
gielsijs, gielsèèsje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Henk van Rijen –  Europese kanarie (Serinus canarius)
gieltjes, gieltjes, zelfstandig naamwoord, uitdrukking -; op gieltjes, informeel, slonzig gekleed; GG kèkt nie nòr mèn kleere, ik zèè mar op men gieltjes - let niet op mijn kleren, ik heb maar snel wat aangetrokken
gierig, giereg, bijvoeglijk naamwoord, gierig; Cees Robben - giereg, vèùl, van den haawvaast ...; korte ie
gierkist, gierkiest, zelfstandig naamwoord, WBD gierbak (houten kist die geplaatst kan worden op een kar waarmee men gier naar het land brengt.); tweemaal korte ie
gieteling, gieteling, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen –  merel (Turdus merula); WBD III.4.1:81 'gieteling' = merel
gieten, giete, sterk werkwoord, gieten; Dialectenquête 1876 - giete, hij goot, gegoote (OO luidt ietwat naar ou); Dirk Boutkan 'Mene vriend is de bloeme gòn begiete' - gaan gieten (blz. 94); WBD III.4.4:64 'gieten' = regenen; ook 'sauzen'; WBD III.4.4:66 'gieten' = hard regenen; WBD III.4.4:68 'regenen dat het giet' = hard regenen; B giete - goot - gegoote; WBD III.4.4:218 'gieten' = gutsen, ook 'plenzen', 'spetten'; WBD III.4.4:72 'gieten' = aanhoudend regenen; WBD III.4.4:218 'gieten' = uitgieten, uitschenken; WeïjD giete (krt.9); gôot; goot; -verleden tijd van giete
giezen, gèùze, zwak werkwoord, gèùze - gèùsde - gegèùsd, begerig kijken; Stao tòch nie aaltij zó te gèùze! - Sta toch niet altijd zo begerig te kijken; Cees Robben – Ik gao d’r nog wel is guize... (19790921); Wij mar gèùze, is mèn helft nie klender, dan dè van dieje aandere. Ik waar nie veul beter dan de héle reut en kéék èùt naor de grôotste helft. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)  ; WNT GUIZER - bedelaar (?); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GUIZEN - slenteren, lui en traag gaan. Van Dale (XI): giezen (allen onbep. wijs) (gew.) begerig kijken (naar), gieren (I) gieren (I) (veroud.) hevig begeren, gretige blikken op iets slaan. N.B. Ned. kent geen 'guizen', wel 'guizig'= begerig, verlangend, tuk op. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – GUIZEN (göze) onov.ww, staan gapen, nieuwsgierig en begerig kijken, v.Dale 'giezen'.
gift, gift, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.4:229 'gift' = woede
gij, gè, gij, persoonlijk voornaamwoord, gij, u, jij (zie ook ge); Cees Robben - omdè gèt zèèt; Dialectenquête 1876 - gè daacht nie, dè 'k dè wiest (ê is volgens toelichting van fr. même); Verhoeven - DE (als in 'hèdde' e.d.) uit 'du'! Z.a.; e; gij/ ge verkort tot e achter persoonsvorm; in bijv. komde, kwaamde, witte, wieste; GG15 Enclitisch verbonden restant van het pers. vn. gij/ge; Uit gi, de bijvorm van gij, ontstond ji, waarvan de i resteerde in bijv. komt i, waarin de slotconsonant van het werkwoord stemhebbend werd (komdi) en de slotvocaal ten slotte reductie onderging: komde.; ge; gij, maar ook: men; Ge meut nie vloeke; ge zót zégge; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GE vrnw - Wordt veel gebruikt voor 'men': Ge zoudt zeggen dat; - gij - gullie - persoonlijk voornaamwoord  -je, u, jullie; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - ge; zie gè; gij; jij, je, u (zie ook -e); Cees Robben - ómdè gèt zèèt; vatte gij mar gaaw en kuukske; - In een verwijt wordt 'gij' aan het slot herhaald: Gij hèt nôot ginnen tèèd gij!; Gij haawt alles vur oewèège gij!; WvM 'daor sedde ghay gedopt'
gijlen, gieleke, zwak werkwoord, gieleke - gielekte - gegielekt, vals spelen
gijlkuip, gijlkèùp, zelfstandig naamwoord, WBD gistkuip (kuip waarin men de wort laat gisten, in een brouwerij); WNT Gijl - brouwersterm voor 'gistend'
gilde, guld, zelfstandig naamwoord, de guld, gilde; Cees Robben – “De Guld” St Dionysius prijsverschieten op den guldendag (19581011); WBD (III.3.2:226; guld = boogschuttersgilde, ook doel genaamd; A.P. de Bont – golt zelfstandig naamwoord vr. 'guld' - gilde; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GÜLD - zelfstandig naamwoord v. en niet o. - Gild, gilde; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - guld de, zelfstandig naamwoord  - het gilde; WNT GILD, gilde, gulde
Gilze, Giels, Gils, toponiem, Gilze; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – Giels; Interview Jolen - 1978 -  “As we gèère nòr et vliege ginge kèèke, ginge we nòr Giels…aachterdeur waarder zôo”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
Gilze-Rijen, Gielze-Rije, toponiem, plaatsnaam; Gilze-Rijen; Interview met de heer De Kok (1978) –  Daor bèn ik nòr toe gegaon. … dè was bè Gielze-Rije! Gielze-Rije! (…) Booven op de trein zaate we, zôo ginge we nòr Gielze Rije toe! Mar we moese van Gielze-Rije nòr et vliegveld nòg en half uur lôope!
Gilzerbaan, Gielsebaon, toponiem, Gilzerbaan; Cees Robben – Heel op z’n gemak dur de aauw Gielsebaon (19551119); Cees Robben – ’t Waoter van de Gielsebaon/ Is zonder reuk of smaok... (19580830) [Bedoeld is het pompstation van de Tilburgsche Waterleiding Maatschappij (Robbens werkgever) aan de Gilzerbaan, en afgebeeld op deze jubileumprent bij het 60-jarig bestaan.]
ginder, giender, bijwoord, ginder, ginds; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – giender; gat hier èn giender (bastaardvloek); R.J. toen ik giender kwaam; Cees Robben – Giender... waor dè wegske kromt. (19590905); Henk van Rijen - wès daor ginder wir gònde? - wat is daarginds weer aan de hand; A.P. de Bont – giender bijw. - ginder, ginds; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - giender bw. - ginds
ginderwijd, gienderwèèd, gunderwijd, bijwoord, "ginds, ginder; bóns, böllie èn gienderwèèd - Bij ons, bij jullie en ginds; 'k Geniet dan 't gunderwijd gelegen/ gedaone goed... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Levenswaandel’,  1932); ""Wie weet wè-t-ie ammaol hee meegemaokt giender wijd...” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); Cees Robben – In den Haaikaant giender wèèd... (19590905); versterking van ‘ginder’ door ‘wèèd’= wijd, ver weg; Cees Robben – Daor gienderwèd in zunnen hof... (19550129); Cees Robben – Gienderwèèd.. daor gao die Gôôlse giebergèèt... (19851025); Audio-opname 1978 – “… èn dan daor gienderwèèd die koeje èn die vèèrze stonden ammel vaastgebonde…” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn toen zèn wij op de schòtse, zèn wij nòg ôojt oover et kenaol gereeje gienderwèèd nòr den Biestenhoutakker toe toendertèèd èn toen is dè, is dè durgetrokke gienderwèèd gelèèk nòr Dongen op aon…èn van Tilburg aaf  kwaam et tòt hier op de Lènshaajke, zak zègge…”; A.P. de Bont – bijw. 'gienderwijd' - ginds (in de verte); Hees ginterwijd (VI: 12); Bosch ginderwijd - daarginds"
ginds, geens, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, ginds; vgl. 'hers èn geens'; Dialectenquête 1876 - hers en gêndsch (ê: vgl. gête - geiten) - hier en gindsch; Cees Robben – “Want in dè giense höske geens../ Wier vruuger bier gebrouwen... (19560908); Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - geens bijwoord - die kant, ginder; giens; Cees Robben – “Want in dè giense höske geens../ Wier vruuger bier gebrouwen... (19560908); Henk van Rijen –  ginds
gindsgaand, geensgòns, giensgòns, bijwoord, "op de heenweg; — Met adverbiale s; Geensgòns begós et te rèègene. - Op de heenweg begon 't te regenen. In 't geensgaons hebben we 'ne keer aongeleed, en toen we terugkwame nóg 'ne keer. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 6; NTC 5-11-1938) ; ...in et geensgaons kreeg ik 'n glas waoter veur niks en in et terugkomes 'n glas rome veur twee cente.. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 6; NTC 5-11-1938); Van geens gons, gong ut beter as toen we trugkwaampe... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Henk van Rijen - hij waar int ""giensgons"" al tèène - hij was op de heenweg al doodmoe; Stadsnieuws - Geensgòns gao rap, mar trug hèk de wènd van veure (050809); Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - 'ginsgons bijwoord - op de heenweg; giensgòns; Henk van Rijen –  op de heenweg; Henk van Rijen –  'Hè waar in-t giensgòns al tèène' - Hij was op de heenweg al doodop."
gips, gips, zelfstandig naamwoord, gips; Hij ha zenen èèrm in de gips; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - gips (krt.41)
giroffel, snòffel, zelfstandig naamwoord, "plant die tot het geslacht Dianthus behoort (zie onder) ofwel de anjelieren; circa 300 variaties. De Tilburgse aanduiding snòffel duidt op de welriekendheid: snòffele = snuffelen = ruiken aan. - tros-anjer (Dianthus barbatus); - Henk van Rijen –  gras-anjer (Dianthus plumarius); zie lievermènneke; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""snoffels - anjelieren""; De Wijs – wè staode toch te snuffelen… -k’ruuk liever kruinaogels (seringen) dan snoffels (anjers), mun dalidassen staon schôon maar ruuken nie (10-03-1967); Cees Robben – Welke blomme wilde op oew begraofenis? Snoffels... dalidas.. paosblomme.. of stinkerkes... (19850118); Cees Robben – Ik ruuk liever snoffels as kruinaogel... (19670519); WBD III.4. 3:357 snoffel - anjer (Dianthus), ook genoemd: stinkende juffers; WBD III.2.1:425 snoffel, boeresnoffel = duizendschoon, ook: lievermenneke; Bosch snoffelke - kleine anjer; Hees sjenoffel (I:74); Jan Naaijkens - Dè's Biks – snoffels zelfstandig naamwoord  - anjelieren (dianthus); Goem. JENOFFEL zelfstandig naamwoord vr. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - JENOFFEL. De duizend-schoonen worden hier genoemd 'boeren-jenoffels'. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - GENOFFEL: een bloem, anjer, anjelier. Zie Kil. en Plant. A.P. de Bont – snòfəl, zelfstandig naamwoord vr. 'snoffel' 1) anjelier; 2) vrouwelijk geslachtsdeel, snᴐfəl, zelfstandig naamwoord vr. 'snoffel' - anjelier (de oudere, welhaast verdwenen klankvorm v. h. woord). Str. snoffel (1:111); Etymologie; WNT - lemma Genoffel (1887): Naam van eene plant, behoorende tot de familie der Caryophyllaceae en tot het geslacht Dianthus; Dianthus Caryophyllus L. (OUDEMANS, Flora, 2, 630). Het woord genoffel is verbasterd uit geroffel (bij DODON. 278 a [ed. 1608] ook groffel), ontleend aan fr. girofle, waarnevens sp. girofle, girofre, it. garófano, ontstaan uit gr. καρυόφυλλον (DIEZ, Etym. Wtb. 1, 204). De genoffel is dezelfde plant, die thans anjelier heet: reeds bij KIL. [1599] worden de namen angheliere, angiere en ghenoffel gelijkgesteld. (...) Al deze Romaansche, Germaansche en Slavische namen worden ook gebezigd voor eene geheel andere plant, afkomstig uit de keerkringslanden, behoorende tot de familie der Myrtaceae (OUDEMANS 2, 684), en welker gedroogde bloemknoppen bij ons kruidnagelen heeten (hd. gewürzelfstandig naamwoord elke). Ons woord genoffel echter wordt alleen toegepast op Dianthus Caryophyllus, maar is thans in de algemeene taal weinig meer in gebruik."
gist, gèst, gist, zelfstandig naamwoord, gist; Dialectenquête 1876 - gest - gist; WNT GIST - in ouderen en thans nog gebruikelijken vorm: GEST; gist; gist; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - van gist tót kanêelwaoter (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1972) - van het kastje naar de muur
gisteren, giestere, bijwoord, Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'giesteren'; gisteren; Cees Robben - Ik bèn giestere oover ene kaajscheut geklòtterd; Cees Robben - Hoe ist giestere verlôope? Ik hèb giestere nòg en spraaj pèrsmoppe gezien; Henk van Rijen - As ge mèn giestere gehuurd hòt, hòdde me naaw wè te kommendeere. Èmme kreege sondaags ok dikkels “Soupe à la giestèèr”. In goei Tilbörgs: “Soep van giestere”. Meej dikke fèrmesèllie. Die soep konde eete meej ene verkèt. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); A.P. de Bont – bijw. 'giesteren' - gisteren
glaasje, glòske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "glaasje; Vat nòg en glòske. Cornelissen ha den bijnaom van ""Bitterkesboer"", want hij waar groot van stuk en kos er veul aon van die glaoskes. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); Ze dronken mee d'r tweeën enkelde glaoskes in de veurkaomer... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); Cees Robben – vieze glaoskes vet van ’t roet... [namelijk de glaasjes met roet waardoorheen naar zonsverduistering wordt gekeken] (19540703); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…gauw èfkes nòr Fonske Illese (Elissen), gauw en glòske bier drinke èn dan wir in et febriek!”"
glacés, glassees, zelfstandig naamwoord, meervoud, zachtleren vingerhandschoenen; van Frans: glacé
glad, glad, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, glad; geheel en al; WBD III.4.4:227 'glad' = vlak, ook 'effen', 'egaal', 'plat'; WBD III.4.4:210 'glad' = glad, ook 'gladdig' Ik zèè et glad vergeete. - Ik ben het helemaal vergeten. Frans Verbunt – zo glad as ne pòlling in nen êemer snot; WBD III.1.4:27 'glad' = slim; 88 'glad' = leep, doortrapt; WNT GLAD - bijwoord van graad: als bepaling bij werkwoorden: geheel, volstrekt; ook: stellig. Glad vergeten = totaal vergeten. Hoeufft: 'Ik heb het glad vergeeten' - geheel en al; ook glatteg; glad, gladdig; Henk van Rijen - wèst tòch gladdeg - wat is het toch glad!; WBD III.4.4:210 'gladdig' = glad; WNT GLADDIG - tamelijk glad; glibberig
gladakker, gladèkker, zelfstandig naamwoord, gladakker; ’t Was me wel innen gladdekker den dieën... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
gladdig, glatteg, gladdeg, bijvoeglijk naamwoord, gladdig, tamelijk glad; Pierre van Beek – et èès is glatteg; WNT gladdig - tamelijk glad (Glattig - gladdig, glad, glibberig, DE BO); A.P. de Bont – bnw. 'glattig' - gladdig, glibberig, glad; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GLATTIG, GELATTIG - glad, glibberig
gladdigheid, gladdeghei, zelfstandig naamwoord, gladheid; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GELATTIGHEID zelfstandig naamwoord v. - zonder mrv. - gladheid; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - glattighèd; Haor. GLADOIGHED - gladheid
glans, glaans, zelfstandig naamwoord, B glans; Cees Robben - ’t eksaome van ’t verkeer/ wier dan ôôk mee glaans genomen... (19540717); WBD III.2.3:163 'glans' = dauw (laagje op vruchten}
glanzen, glaanze, zwak werkwoord, WBD glaanze - glanzen, het leer aan de nerfkant glanzend maken (II 662), ook 'glaansstôote' genoemd; WBD III.4.4:241 'glanzen' = blinken
glas, glas, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord glòske ; Dirk Boutkan (blz. 52) glaas of glas; WBD III.1.1:110 'glas' = glazuur (op tanden); ook 'email'; glaoze; glazen; Dialectenquête 1876 - mok de gloaze is vol - vul de glazen; plur. van 'glas
glas-in-lood-sokken, glas in lôôd sokke, zelfstandig naamwoord, meervoud, (het enkelvoud komt niet voor); glas-in-lood-kousen; dameskousen met een blokmotief; hippe kousen dan wel nylonkousen in de eerste helft van de jaren zestig; Cees Robben - ... Daor hedde ze wir... Meej d’r glas in loôôd sokke... (19631213); De Wijs  – (Passeert 'n meisje met geruite kousen aan) ‘Daor hedde ze wir mee d’r glas in lôôdsokke’ (23-10-1963);
glazen, glaoze, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, glazen; R.J. 'ùt 't glaozen drinkfonteintje'; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  gif óns vier glaoze bier; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - 'glaozende' bijvoeglijk naamwoord  - glazen
glazenwasser, glaozewaaser, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt – libel
glazig, glaozeg, bijwoord, De Wijs  – “Wè kèkt dè menneke toch glaozig.” (10-02-1963)
gleigoed, gelaajgoed, zelfstandig naamwoord, porselein (?, zie Hoeufft) ; serviesgoed, aardewerk; WNT GLEIERGOED, GLEIERWERK = GLEISWERK - verglaasd aardewerk uit gleier, dat misschien pottenbakker beteekent, en werk = aardewerk. GLEI is wsch. pottenbakkersklei. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - GLEIWERK noemt men hier hetgeen, wat men elders aardenwerk noemt. Z.a. Antw GLEIWERK, GELEIWERK zelfstandig naamwoord v..o. - vaatwerk van fijne witte aarde met tinasch verglaasd. (is geen porselein!)
gleikast, gelaajkaast, zelfstandig naamwoord, kast met opbouw en glazen deurtjes voor het opbergen van porselein
gleuf, glufke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, glufke; verkleinwoord; Henk van Rijen –  gleufje
glijden, glije, sterk werkwoord, glijden; WBD III.3.2:154 glije, slippere, slibbere = glijden op het ijs; WBD III:1.2:13 'glijden' = glijden, ook ‘slipperen’ ‘schuiven’; B glije - gleej - gegleeje; gleej; gleed; verleden tijd van 'glije'
glijer, glijer, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt – step, autoped; Henk van Rijen –  'glèjerke' - houten stepje; WBD (III.3.2:131) glijer, autopèd, aveseerplèngske, stèp = step; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - glijer zelfstandig naamwoord  - step
glijermannetje, glijermènneke, zelfstandig naamwoord, jongen op een step; 't jungske glijert op z’n stepke... (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Stokperdjes’, 1941); Menneken in oe overalleke; volgelapt mee lepkes blauw; 'k veen oe op straot een lief gevalleke; op oe glijerken aon de sjouw. Tippetippetip zoo doet oe vuutje; ieder stepke geefde gij gas; en ze zien oe vurig snuutje; zóó nooit gloeien in de klas. Soepel as waoterke schiete gij tussen; auto's fietsen en waogeltjes deur; en de zwaore loggere bussen; blijfde gij in et druk verkeer nog véúr. Lollige glijende gloeienden bengel; ongelukskes krijgde gij nie; onder de vleugels van oewen engel; die oe zeker geeren zie. Menneken in oe overalleke; volgelapt mee lepkes blauw; 'k veen oe een lief en vief gevalleke; op oe glijerken aon de sjouw. (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, 1941)
glimkever, glimkeever, zelfstandig naamwoord, glimworm; WBD III 4,2:174 lemma Mannelijke glimworm - ; glimkever – frequent in Tilburg; glimworm – zeldzaam in Tilburg
glimmen, glimme, sterk werkwoord, glimmen; WBD III.4.4:241 'glimmen = blinken; Dirk Boutkan glimme - glóm - geglómme
glimworm, glimwörm, zelfstandig naamwoord, glimworm; WBD III 4,2:172 lemma Glimworm - De glimworm (Lampyris noctiluca) is een in onze streken zeldzaam voorkomend en tot de verbeelding sprekend insect dat op vroege zomeravonden licht geeft. Het mannetje heeft lichtbruine dekschilden en vliegt, vaak in grote aantallen, op warme juliavonden onder de bomen; het wijfje is ongevleugeld, lijkt op een larve en kruipt over de grond. Beide hebben aan het achterlijf een gecompliceerd fel geel lichtgevend orgaan. Ze worden 12 mm. glimpworm – Middennoordbrabant; lichtworm – frequent in Tilburg; dwaallicht – Tilburg; pierworm – Tilburg; pier – Tilburg; WBD III 4,2:174 lemma Mannelijke glimworm - ; glimkever – frequent in Tilburg; glimworm – zeldzaam in Tilburg
glinsteren, glienstere, zwak werkwoord, glienstere - gliensterde - gegliensterd, glinsteren
glint, gelint, zelfstandig naamwoord, omheining, hekwerk, schutting; WNT: GELINT/GELIND. Voorv. ge- in collectieve zin + grondwoord dat in onze taal niet meer voorkomt, maar duidelijker wordt aangewezen door het hd. 'gelände'. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - GELEND, gelind, of bij verkorting 'glind', is hier algemeen voor eene schutting of omtuining in gebruik. Z.a. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - GELIJND of GELIND: ene houten heining of schutting. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GELINT en GELENT zelfstandig naamwoord o. – hek van latten
gloeiend, gloejend, gloejeg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, gloejendeg; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GLOEIENDIG, GELOEIENDIG, GLOEIIG, bvw.- gloeiend; HFT. GLOEIJENDIG, voor gloeiend. Schoon zelfs door vondel gebruikt, keurt Huydecoper het af.; gloejeg; PM gloeiend heet...; stookte den braand in de pijp mee 'n stukske gloeiig hout... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Stadsnieuws - Braand oewen mond nie, dieje kòffie is nòg gloejeg. (020907); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – GLOEIIG - bijvoeglijk naamwoord  - gloeiend heet; A.P. de Bont – bnw. en bijw. 'gloeiig' - gloeiend, brandend; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GLOEIENDIG, GELOEIENDIG, GLOEIIG - gloeiend; WNT GLOEIIG - verouderd: heet, warm
glorie, gloorie, zelfstandig naamwoord, glorie; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - die gloorie heej moet pènt lije (JM'50) - wie mooi wil zijn, moet pijn 1ijden.
gluipen, glèùpe, zwak werkwoord, gluipen; WBD III.1.2:13 'gluipen' = sluipen; ook 'glippen'; WBD III.1.2:124 'gluipen'=verdacht rondlopen; ook: 'sluipen', 'struinen'; WBD III.1.4:92 'gluiper' = idem
gluiperd, glèùperd, zelfstandig naamwoord, scheldwoord; gluiperd; Anoniem – 1959 –; Mar de meulesteller was nie te genaoke,/ die liet zun eige nie vur gleupert en neetoor uitmaoke. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)
goal, goltje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Henk van Rijen –  doelpunt, doel; goal
God, Gòd, zelfstandig naamwoord, God; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - hij stikt Gòd de ôogen èùt (Pierre van Beek – TT’69) - gelegd van iemand die ondanks dat hij het goed heeft, altijd klaagt; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - nie van en 'Gòd zeegent oe' bevrijd zèèn (JM'50; - een knappe dochter nog niet uitgehuwelijkt hebben; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - zèède van Gòd verlaoten òf hèdde gin knêûpen òn oew ónderbroek? ('72) - ben je nou helemaal gek; reactie op onmogelijk verzoek
god vergeef me, gatvergimme, gadvergeeme, gatjevergimme, tussenwerpsel, "bastaardvloek; gat = God; vergimme = vergeef me; ook adjectivisch gebruikt: Die gatvergimmese kwòjóng!; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – gatvergimme; Cees Robben - ik kan dè gatvergimmes gaotje nie vèène (15-04-1965); Cees Robben - – Ge staot zonder benzine meneer… Wel gatvergimme.. daor kan ik bist al drie daoge mee gereeje hebbe… (14-03-1975); Stadsnieuws - Jè, dès gatvergimme nie op sneubòlle gekokt (311208); Cees Robben - – ge zit gatvergimme net te loere as unne hond in ’n vleeshal.. (02-07-1976); Cees Robben - – Ik ben geboren en getogen/ in de aauwe Koningswaai/ en ik had daor in’t verleeje/ gatvergimmes munnen draai… (over Pieta Melis; 19-02-1971); Willem van Mook – ’k Heb gatvergimme m'n ziel toch nie aon den duvel verkocht, 'k Ben 'ne goeie katholieke meens. (Nieuwe Brabantse novellen; ca. 1970); Jodocus (J. Stroucken) – En wè 's dè, gatvergimme?/ Dè zèn rooj spruite, zeej ik fier (Toemet hooj; 1993); Piet van Beers – Ge hèt me doen simme/ gatvergimme. (uit ‘Lieve Annelieke’); gadvergeeme; bastaardvloek; Gadvergemennogaontoetoch... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun naor zee’; NTC 18-11-1939); gatjevergimme; bastaardvloek; Piet Heerkens – ""Wel gatjevergimme,/ die kraai krijgt et verrig,/ riep Jan, 't is 'n slimme!"" (uit ‘De köster van Baokel’, in: Vertesselkes, 1941)"
goddank, gòddaank, tussenwerpsel, goddank; Cees Robben - góddaank
goddomme, gòddoome, gaddimme, gaddimmes, gaddoome, gadoome, gedamme, g, tussenwerpsel, "bastaardvloek; Tot dèsse ineens van kaojeghèd zeej:/ ""Ik lig vur piet snòt hier, Gòddoome!"" (Henriëtte Vunderink, Kaawe jatte, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); Tis èlke naacht etzèlfde Gòddoome! (Henriëtte Vunderink, Slaopeloosheid, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); gaddimme; bastaardvloek; Jan Jaansen (Piet Heerkens) – Die geleerde architecten jaogen oe mar op onnoodige onkosten. Wè ze buitengewoon goed kunnen: rekeningen schrijven, dè kunne ze gaddimmes goed."" uit ‘Bad Baozel’; Mwe. Tilb. Courant, 1939); ""Gadimme,"" riep den aawe Stokkermans... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; NTC 10-12-1938); gaddoome; bastaardvloek; uit: God & verdomme; Karel de Beer – Bijnamenboek - ""Kèts (Kaatsheuvel, zie pag. 91) èn Lôon zèn eene gaddoome"" (dit is één pot nat.) (website); Gerard Steijns - Èn dès gaddoome ok en goej reeje vur fist! (Tien jaor diktees, 2010); ; Ge heur'et bekaant alle daoge : Wanneer komt 'r nog is sneuw ?; Dès gadoome lang geleeje; 't lèkent wel 'n halve euw. Lechim – uit ‘Sneuw’, ongedateerd knipsel uit De Tilburgse Koerier; ca. 1975; Wè Juliaon vur ons gedaon hee; Dès gadoome nie mar niks…; Lechim – uit ‘Mee pesjoen’, ongedateerd knipsel uit De Tilburgse Koerier 1975; “'t Wordt gadoome ammol duurder”; Heurde daogeluks duuzend keer; 'n Klootig pekske sigerette; Dè kost vort 'n kwartje meer. Lechim – ‘BeeTeeWee-wee…’; Ik had men vertier en fietste mee veul plezier; in de verte zaag ik altij den heuvelse toren. Mar op ene keer mee hul men gekèèk ; verzelde ik in 'n vremde wèèk; en gadomme, ik was harstikke verlore. Elie van Schilt – ‘Toon den zoon (van Nilleske)’; Karel de Beer – “Kèts (Kaatsheuvel) èn Lôon zèn eene gaddoome"" (dit is één pot nat.) – (2000, van de website over Tilburgse bijnamen van Karel de Beer); Gerard Steijns –  Èn dès gaddoome ok en goej reeje vur fist! (Tien jaor diktees van Gródjes, 2010); gadoome; bastaardvloek; gadoome; bastaardvloek; uit: God & verdomme; Cees Robben - Ik heb 'm jaore zo/ van Beek zien koome/ 't was fikkie,/ en vendaog gadoome/ stond ie ineens weer op de vloer... (In: Goirle, 1975); Lechim - Dès gadoome lang geleeje... (uit: ‘Sneeuw...’; Tilburgse Koerier, ca. 1970); Lechim - Dès gadoome nie mar niks... (uit: ‘Mee pesjoen...’, Tilburgse Koerier, ca. 1970); Lechim - 't Viel gadoome echt nie mee... (uit: Fèftig jaor “Kunst en Kraacht"", Tilburgse Koerier, ca. 1970); gedamme; bastaardvloek; uit: God & verdomme; Piet Heerkens - Toen riep er den boer al naor de meid:/ ""ge mot er 's efkes koome,/ gedimme-gedamme-gedome!""/ en de meid kwaam deur die gruune waai,/ vol lollige blumkes al in de Maai....../ en ze hebbe mekare genoome! (In: Den Örgel, 1938); gedimme; bastaardvloek; uit: God & verdomme; Piet Heerkens - Toen riep er den boer al naor de meid:/ ""ge mot er 's efkes koome,/ gedimme-gedamme-gedome!""/ en de meid kwaam deur die gruune waai,/ vol lollige blumkes al in de Maai....../ en ze hebbe mekare genoome! (In: Den Örgel, 1938); gedoome; bastaardvloek; uit: God & verdomme; Piet Heerkens - Toen riep er den boer al naor de meid:/ ""ge mot er 's efkes koome,/ gedimme-gedamme-gedome!""/ en de meid kwaam deur die gruune waai,/ vol lollige blumkes al in de Maai....../ en ze hebbe mekare genoome! (In: Den Örgel, 1938)"
goddorie, gadoorie, tussenwerpsel, "bastaardvloek; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – gadoorie; Jan Jaansen (Piet Heerkens) – Gaddorie,"" riep oome Teun… (Oome Teun en de Iemkers - door A. Wibbelt, naoverteld deur P. Heerkens S.V.D. 1941); Jan Jaansen (Piet Heerkens) – Gaddorie, gij bent nog magerder as vruuger, mensch. (Oome Teun en de Iemkers - door A. Wibbelt, naoverteld deur P. Heerkens S.V.D. 1941); ...zes-honderd-duuzend, et is zoo gadories veul! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939)"
godgans, gòdsgaans, bijvoeglijk naamwoord, Frans Verbunt – godgans; Frans Verbunt – de gódsgaansen dag - de hele dag
godjan, gadjèn, gatjèn, tussenwerpsel, "bastaardvloek; ""Gadjen!"" vloekte Bartje. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 8; 31-12-29); gatjèn; bastaardvloek; Jan Jaansen (Piet Heerkens) – ""Haaw op mee dè gekreun,"" zee taante Hanna, ""ik wor d'r zemellappig van, gatjèn… (uit ‘Oome Teun en den dokter’, Nwe. Tilb. Courant, 1939); Lechim (M. v.d. Ven) – Gatjèn wè hemme toch genoten/ Van 't prachtig weer in maai/ Gin vögeltje heeter gefloten/ Gin blumke bloeit 'r langs de Laai. (ongedateerd knipsel uit De Tilburgse Koerier; ca. 1975); Telangeliste wast gatjèn/ nie mir om öt te staon. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Taandpènt....); Ik zèè drie daoge vrij gewist/ gatjèn, wè was ik muug... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘In et zwêet van oe aonschèèn‘)"
godju, gatjuu, tussenwerpsel, bastaardvloek (uit God en Dieu); Lechim (M. v.d. Ven) – En Sjaan zaat in d'r nuuwe baank/ Gatju wè was ze frèèd. (ongedateerd knipsel uit De Tilburgse Koerier; ca. 1975); Lechim (M. v.d. Ven) – Gatju, wè zumme dan fiste strak. (ongedateerd knipsel uit De Tilburgse Koerier; ca. 1975); Lechim (M. v.d. Ven) – Ik hagge't gezee, dus mos ik mee/ Gatju, ha'ik mar niks gezee… (ongedateerd knipsel uit De Tilburgse Koerier; ca. 1975); Lechim (M. v.d. Ven) – Vleeje week is de St.-Anna-kerk/ in 't openbaor verkocht/ Gatju Kriesje, wè was 't 'r druk/ Dè hadde nóót verwocht. (ongedateerd knipsel uit De Tilburgse Koerier; ca. 1975); «Gatju, waor blèèft de tèèd ?» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Dees is den duuzendste Koerier‘); ...gatju wè wasse frêed. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Te zwaor op de (aachter)haand‘); Cees Robben - gatjuu; Henk van Rijen –  verdorie: uitroep van teleurstelling (God oh God)
godsakkerdekont, gòdsakkerdekont, tussenwerpsel, bastaardvloek; Henk van Rijen –  bastaardvloek
godsamme, gatsamme, gaddeezeme, gadeeseme, tussenwerpsel, "bastaardvloek (= God zal me ....); Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – gatsamme (passim); Cees Robben – Bij dees heerlijk jubileum heurt gatsamme ’n Te Deum (197906) [Geen Prent van de week, maar een ‘tussendoortje’ om het koperen bisschopsjubileum van monseigneur Bluyssen te vieren.] ; Cees Robben – Lôôpter ôôk de kentjes aaf/ En zegde gatverdikke... Dan snapter ôôk gin bal mir van/ Gatsamme net as ikke... (19700403) [Deze regels, zo gaf Robben in de Prent aan, te zingen op de wijze van ‘Zèède gij unne pronte meens’.]; Cees Robben – Reesde mee de BBA [openbaar vervoer] en zidde gatverdikke...?! Dan wierde gij toch ôk deurnat gatsamme... net as ikke... (19540828) [deze prent speelt in op de actualiteit: in de vakantiemaand augustus had het meer dan een hele dag achter elkaar geregend. Bovendien is het een variant op het zogenaamde ‘Tilburgs volkslied’]; Cees Robben - – Gelukkige is ’t  woord nie, zik deuzig en zat.. mar zaolig gatsamme.. dè-wel….. (nieuwjaarsgedicht; 02-01-1970); Piet van Beers – Biljarte zô nog gaon,….. messchien ôk damme./ Daor zwitte ôk nie zôveul van, gatsamme. (uit ‘Roland Garros’; ca. 2005); gaddeezeme; bastaardvloek; Jan Jaansen (Piet Heerkens) – De mergen daorop kos oome Teun haost nie uit z'n bed kome, zoo stijf waar ie. ""Wel gaddezeme,"" bromde-nie, ""m'n beene slaope nog nao en ze willen mar nie wakker worren…” (uit ‘Oome Teun op collecte’, Nwe. Tilb. Courant, 1939); Cees Robben – Gadeeseme-nog-aon-toe (19610901); Cees Robben – En desseme gadeeseme nog tesse mosse ôôk... (19621005); gadeeseme; zie gaddeezeme"
godsjongens, gadsjonge, tussenwerpsel, bastaardvloek; ...gadsjongens, wè hee dieën meens 'nen strot! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 2; NTC 8-10-1938)
godverdeseme, gadverdeezeme, tussenwerpsel, bastaardvloek; Goed? Nee, wel gadverdézemes goed óók! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 2; NTC 8-10-1938)
godverdie, gòrdie, tussenwerpsel, bastaardvloek; de verbastering is onduidelijk; betekenis is zoveel als ‘goeiendag..!’; Verkorting van 'gòrdewikt' ?; Cees Robben – Gordie, wè heej Merieke ’n grôôte spie... (19801205)
godverdikkie, gatverdikke, tussenwerpsel, "bastaardvloek; gat = God; Cees Robben – Gatverdikke dan ben ikke/ Net unne rijke fabrikaant..! (19540612); Cees Robben – Lôôpter ôôk de kentjes aaf/ En zegde gatverdikke... Dan snapter ôôk gin bal mir van/ Gatsamme net as ikke... (19700403) [Deze regels, zo gaf Robben in de Prent aan, te zingen op de wijze van ‘Zèède gij unne pronte meens’.]; Cees Robben – Reesde mee de BBA [openbaar vervoer] en zidde gatverdikke...?! Dan wierde gij toch ôk deurnat gatsamme... net as ikke... (19540828) [De prent werd gemaakt naaraanleiding van zeer langdurige regenval in Tilburg.]; Karel de Beer – Praote gij van ""gienderwèèd,""/ Koomde wèl es dur de Rèèt,/ Witte gij ok wort Kedènt is,/ Itte pòlling meej de Kèrmis,/ Kènde gij et Fraatersgat,/ Èn zègde ""gatverdikke!""/ Dan zijdegij van onze stad,/ Van Tilbörg, nèt as ikke! – Tussen haakjes: dit lied moest bij speciale gelegenheden plechtig gezongen worden, staande en uit volle borst, herinner ik mij van vieringen van belangrijke verjaardagen van mijn oma. Voordat dit gebeurd was mocht de aanval op het familiediner beslist niet worden ingezet. (2000, van de website over Tilburgse bijnamen van Karel de Beer)"
godverdomme, gadverdimme, tussenwerpsel, bastaardvloek; 'k Heb gadvergimme nog noot in m'n leven zoo heure zinge... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 2; NTC 8-10-1938); oei-oei, daor kwaam ineens, den hond aon, gadvergimme... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Mijn irste broek, 1941)
godveren, gòdvere, zwak werkwoord, Frans Verbunt – vloeken; WBD III.1.4:236 'godverren’ = opspelen; Stadsnieuws - Dieje meens is nògal vèùlgetòld: hij lòpt hil den dag te gòdvere (081106)
godvergiele, gatvergiele, tussenwerpsel, bastaardvloek; Cees Robben - – Gatvergiele, gienderwèèd.. daor gao die Gôolse giebergèèt (25-10-1985)
godvergielegeitenkeutel, gatvergielegèètekeutel, tussenwerpsel, bastaardvloek; Stadsnieuws - Gatvergielegèètekeutel, wès dè hêet (160909)
godvergrammer, gòdvergrammer, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen –  rotzak
godverju, gatverjuuw, tussenwerpsel, bastaardvloek - gat = God; juuw = juu = verbastering van Dieu/ God; Anoniem – 1959 – ; Nillus ha de klosse over laote loope; en daor haddet gatverjuw; Dieje zuukert, de meulesteller; stond bezije de contenu. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie);
godverwikt, gòrdewikt, tussenwerpsel, "N. Daamen - Handschrift 1916 - ""gordewikt! 'n uitroep - wel verduld!"""
goed, goed, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen –  kledingstof, ellegoed, goederen; Henk van Rijen –  'Goed van vèèf cènt t-èl ' - slechte kwaliteit stof; Henk van Rijen –  'Zo slèècht as goed van unne cènt ut èl'- iets v.d. minste kwaliteit; WBD III.1.3:5 'goed goed' = zondagse kleren; WBD III.1.3:6 'zomergoed' = zomerkleren; 'wintergoed' = winterkleren
goed, goed, goej, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, goed(e); MP gez. Goeje praot kòst niks en goeje raod is gèld wèrd. MP gez. Et èlfde gebòd: Doe gin man goed, dan zal oe gin kwaod geschieje. Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'gij het goei praoten'; Pierre van Beek – goej booter = roomboter; Henk van Rijen –  'Goej botter'; Pierre van Beek – goed van inneeme - veel drinkend; Pierre van Beek – goed van ònneeme - lichtgelovig; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  die kèèrs gift en goej licht war! de pestoor heej goeje wèèn; Henk van Rijen - te goeje koome - tegemoet komen (in zeker opzicht); Henk van Rijen –  goej kaomer - pronkkamer, salon; GD94 hij is pas ten goeje wèg - hij maar net weg; Hees goeie botter (IV60); Frans Verbunt – et is nie goed òf et dugt nie - het is nooit goed; WBD III.3.1:249 'een goeie' - kwinkslag; WBD II.1.2:185 'nie goed' = zwak van gezondheid; onwel; WBD III.1.3:4 'goede kleren' = zondagse kleren; WBD III.1.3:5 'goed pak', 'goed goed' idem; WBD III.1.4:329 'goed' = gedwee
goede, goej, zelfstandig naamwoord, onzijdig, alcoholische drank; Cees Robben – Ze [twee vrienden] han saome gepesjonkeld/ En te veul van ’t goei gehad... (19620504)
goedendag, goejendag, zelfstandig naamwoord, goedendag, goeiendag; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - te lui zèèn óm gen'dag te zègge ('66) - zeer lui zijn
goedigheid, goejeghèd, zelfstandig naamwoord, goedheid; Cees Robben – Ze deugde nie van goei-jig-hed (19740510); WBD III.1.4:67 'goedig’ = braaf; 69 'goedig' = zachtzinnig; WBD III.1.4:330 'goedig' = gedwee; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GOETIGHEID zelfstandig naamwoord v. - goedheid; WNT GOEDIGHEID - goedheid, welwillendheid, vriendelijkheid
goedkoop, goejekôop, bijvoeglijk naamwoord, goedkoop; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'goeikooper' (bis); 'goeiekooper' (passim); Cees Robben - zolang de snijblómme nòg zôo goejekôop zèn; A.P. de Bont – bnw. en bijw. 'goeiekoop' - goedkoop; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GOEDEKOOP (uitspr.: goeiskoop) - goedkoop (goeiekooper = betere koop)
goedmaken, goedmaoke, zwak werkwoord, WBD III.3.l:229 'goed maken', 'weer goed maken' = bijleggen
goeierdjes, goejkes, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, verkleinwoord; van: goed; De Wijs – (Gehoord bij ’t trekken van de H. Hartstoet) des toch unne schône manskèrel en dès un schôôn vrouwspersôôn. Ze doen dan toch mar mee, en dan die kèènder, ’t zèn ammaol goeikes! (17-10-1966)
goesting, goesting, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.4:188 'goesting' = zin; WBD III.2.3:26 'goesting' = eetlust
gofferen, goffere, zwak werkwoord, Henk van Rijen –  de mond volproppen, snel eten
Goirle, Gôol, Goerle, toponiem, plaatsnaam, toponiem; Goirle; gez. Gôol, dòr kòmt nòg gin goej gèèt vendaon!; Cees Robben – Wè issetter goed... in Gôol.. (19561006) [Prent ter gelegenheid van Robbens verhuizing van Tilburg naar Goirle]; Cees Robben – De driede parochie van Gôôl... (19660527); Cees Robben – Witte gij waor Gôôl leej, bruur.. (19710212); Der komt nòg gin goei gèèt vandaan/ wort in de stad gezeej,/ mar agge Gôol es goed bekèkt/ valt dè tòch hêel veul mee. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gin aaw èèzer); Dan moette en zondag is gòn kèèke/ Bij Mill-Hill, giender in Gôol. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Op Gôol aon); ....ok al komt ie dan van Gôol aaf/ ik mèèn dèttie bij Tilburg heurt. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vèèfèntwintig jaor: De prènt van Keese); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - de wènd van Gôol dugt nie ('76); De gèète van Gôol, òf de Golse gèète? (Henriëtte Vunderink, Q-korts, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); WvM 'bay os in Ghool'; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  'Gòòl' eigen. Goirle; Goerle; Goirle; alleen aangetroffen als detail in een prent van Cees Robben (19670609):
Goirlese, Gôôlse, Gols, bijvoeglijk naamwoord, uit Goirle; Cees Robben - ...Dès un zoft Gôôls brieske... (19570631); Cees Robben – Die Gôôlse bloei... (19570704); Cees Robben – Vol Gôôlse krolse kuren... (19610929); zie Golse; Gols; van Goirle, Goirles; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de Golse Tilburger = Cees Robben (blz. 67); Piet van Beers – ‘Priventief’: Blèèf öt de buurt van Gôol vandaon,want daor loope Golse gèète. (Het zeventiende boekje, 2010); zie Gôolse
Goirlese, Golse, zelfstandig naamwoord, iemand uit Goirle; Al is Tilburg en grôote stad/ èn Gôol daorbij mar klèèn/ tòch zo ik bist es aaventoe/ ene Gôlse wille zèèn. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gôol is wir veur...)
Goirlese wringpeer, Gôôlse vringpèèr, zelfstandig naamwoord, de etymologie is niet duidelijk; waarschijnlijk geen soort peer maar een verwijzing naar ‘dwarsliggers’ in Goirle; Cees Robben – Ik heb mèèlpèère, suikerpèère, juutepèère en klapse... en dan hek nog Gôôlse vringpèère, mar die zen enkelt goed vur de stoof... (19850927)
golden delicious, gòlde liesjes, zelfstandig naamwoord, meervoud, Frans Verbunt – golden delicious (merktterm voor de appels 'golden delicious')
golliën, gòllieje, zwak werkwoord, Henk van Rijen –  gapen, kijken; WBD III.1.1:238 'golliën' = nieuwsgierig kijken; ook 'spitssmoelen'
golliepaap, gòlliepaop, zelfstandig naamwoord, "sufferd; Van Delft - De zoutleurder (zoutsmokkelaar) was ""ginne gollipaop"". Dit is: Geen sufferd. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); Cees Robben – “Kek uit oew soepers, golliepaop....” (19560211); Cees Robben – Gollie-paop.. (19700612); Et wòrt gelèèk et vruuger was:/ en gèèt wòrt wir en gètje./ ene suffer hiet wir gaoliepaop/ en stuk wir lèkker mèdje. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Lòt ze’t mar heure‘); Van Beek - ""'n Gaolliepaop"" is een sufferd. Ook ""ne louw"". (Nwe. Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958); Van Beek - 'n ""Golliepaop"" is 'n sufferd. 'n ""Taotolf"" is ook zo iets. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Quinten - Zaagdum laauwe, dun golliepaoper ? (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Henk van Rijen - kèkt öt oe soepers, gòlliepaop.' - kijk uit je doppen, sufferd; Piet van Beers – ‘De buurvrouw vertèlt’: Zôo teege êene issie thèüs/ dieje grôote Gaolipaop. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Van Tilborg - ‘Hoe komde daor na wéér bij, gaoliepoap dè ge zèèt’. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Vunderink - Ge zaagt ze nò en tèdje dènke:/ ""Wènne gòlliepaop."" (Henriëtte Vunderink; Et naojmesjien; k Zal van oe blèève haawe, 2007); WBD III.1.4:35 Hieronder is 'gòlliepaop' niet vermeld; ook elders niet. Stadsnieuws - Wè zèède tòch ene gòlliepaop, ziede dè naa nie? (250307); Bosch galleperd - gaperd, sufferd, deugniet, kwajongen; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - golliepaop - iem. die staat te suffen of erg onhandig is. Wordt voornamelijk gebruikt voor vrouwspersonen. Hees 'Witte nog?' 3: goalipoap blz. 15+19: herkomst onbekend; May galliepaop - sympathieke vlegel; Hees goalipoap III:15, 19, 22); A.P. de Bont – galperd, hannes, sulachtig persoon, suffer, dromer z.a."
golliepapen, gòlliepaope, zwak werkwoord, onoplettend zijn; R verveeld (en zinloos) wachten; Stao toch nie te gòlliepaope; R Ik hè en uur ston gòlliepaope, ir dèttie kwaam. Cees Robben - oew pèt tèùs òphaawe, nèt as hier, gòlliepaop; Alleen de infinitief is gangbaar, meestal vergezeld van 'staon' of 'zitte; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - Golliepaope - suffen, gapen
gom, gom, zelfstandig naamwoord, stijfgeworden sap uit steenvruchten, ook snot of slèèm genoemd
gooien, gôoje, zwak werkwoord, gooien; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - hij ha zóveul as ge meej bei oew haande in oew gat kunt gôoje (D'16) - hij had dus niets; de kunstgreep levert niets op; WBD góoje (II:1038) - gooien: inschieten v.d. weefspoel; ook: inschiete, schiete, inslaon, durslaon of slaon
Goortjes Bos, Gurkes Bos, toponiem, Interview met de heer De Kok (1978) – …van daor aaf zèèk nòr et Gurkes Bos gegaon. Gurkes bos, noemde ze dè vroeger. Dès nouw Kapèlstraot gewòrre, aachter Èrras (Eras) Febriek. Dè noemde ze Gurkes Bos, hè. Daor bèn ik nòr toe gegaon as klèène jonge. (transcriptie Hans Hessels 2014)
goot, geut, goot, zelfstandig naamwoord, gutje, "goot; keuken; Lowie van Dorrus Misters - Verder rondgaande zag men een deur naar de goot, waar de gootsteen stond met er onder of er naast het moosgat, waardoor het afvalwater een uitweg had om in het mooskuiltje bij de mesthoop zijn einde te vinden. Ook zagen wij er meestal de bezem, een bundel bremtakjes, berketakjes of heideplanten, bovenaan vastgemaakt door gespleten eikenwissen. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 16 ‘Rond de boerenhaard 1’; NTC 27-6-1952)Cees Robben - en bietje teut schôof ie langèùt in de geut; Heurde smèrges vruug in de geut/ musse meej veul lewaai/ vèèchte èn speule meej mekaar/ dan witte: Tis wir maai. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Tòch maai‘); Audioregistratie 1978 - “En vruuger de keuke, dè was de goot! De goot, jè! De geut! Ik dòcht de goot! De goot! De goot! De goot! De geut of de goot? Goot! De goot!? En dan hadde zon götje in, zôo agge de geut schuurde dègge et waoter zôo bèùte kont vèège! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); WBD mestgoot (ter afvloeiing van het mestvocht); WBD voejergeut - voedergoot in de koestal, ook 'koebak' genoemd; WBD III.3.1:405 'goot' = straatgoot; WNT GOOT, gote, geut, geute; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - geut, goot - bijkeuken; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – GEUT v. l) goot, afvoer; 2) keuken met pomp en spoelbak. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEUT zelfstandig naamwoord  hoeveelheid vocht die men ineens ergens in of uit giet. Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - geujt zelfstandig naamwoord  - goot; goot; (v); R keuken; WBD bijkeuken (op de boerderij), ook 'moos' (hs K183), washèùs'of 'aachterhèùs' genoemd. WBD (Hasselts) goowt - vuilwatergoot (voor vuil water van keuken en elders, ook genoemd 'moozegoot'; N. Daamen (handschrift 1916) ""goot - achterkeuken""; Cees Robben – Op de goot stao enkelt de waas te wosseme... (19791012); K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - GEUT voor 'goot', een vertrekje aan de boerenhuizen, alwaar het morswerk wordt verricht. Een vatenhok. Wsch. omdat in dat vertrek doorgaans ene goot is die het water ... naar buiten brengt. Men zegt niet IN, maar OP de geut zijn."
gootgat, geutgat, zelfstandig naamwoord, "WBD gootgat (afvoergat door de buitenmuur van de bijkeuken), ook genoemd: moozegat, (Hasselt:) moowsgat; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""gootgat - gootgat voor 't vuile water"""
gootje, gutje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van 'geut'; gootje, afvoerkanaal van gootsteen naar moosput; Cees Robben – Det gutje van de moosput stonk/ Dè was mar heel normaol; (19701016); Cees Robben – En hij riep dan ôôk meteen.../ “’t zèn inscripsies... pree-histories”/ En hij spelde – kazjeneej - .../ - zimmezetje -.. – de pertienes/ - Staon op ’t gutje... bij de pleej... (19570119); Henk van Rijen - staon opt gutje bij de pleej - staan achter het huis, bij de wc
gootjesnon, gutjesnon, zelfstandig naamwoord, bijnaam voor de nonnen van de congregatie der Dochters van O.L. Vrouw van het heilig hart (klooster aan de Bredaseweg). De bijnaam is afgeleid van de vorm van de kap, waarin aan de bovenkant een ‘gootje’ herkend werd. gutje is het verkleinwoord van ‘geut’, goot. Cees Robben – Hier hedde verdikke ’n gutjesnon... (19840921); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - gutjesnon - zuster v.e. bepaalde congregatie (blz. 89)
gootsteen, gotstêen, gutstêen, gutsteen, zelfstandig naamwoord, synoniem: pompsteen; gootsteen; Waoter moeste meej enne zwengel neffen de gôotstéén omhôog pompen, deur dieje zwengel omhôog en naor beneje te bewegen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); ‘Boove de gôotstéén kund’oe èège toch nie fetsoenlek waase’. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); gutsteen; Henk van Rijen –  ook 'gotstêen'; WBD gootsteen (soms vereenzelvigd met aanrecht); - 'gut' vocaalkrimping uit 'geut' (= goot); Bosch gutsteen - gootsteen, aanrecht; Haar gutsteen - gootsteen
gordijn, gerdèèn, gòrdèèn, zelfstandig naamwoord, gerdèntje, gordijn; zie gòrdèèn; WBD (III.2.1:117) 'gordijn' = glasgordijn; ook genoemd: glasgordijn; Ons moeder heeget aaltij druk/ zo gaaw de zon gao schèène/ Dan zeejse : «Ik maok nôot ècht schôon,/ mar ik waas wél men gerdéène»  (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et schènt gelèèk te schèène); As es moeder de gerdèène waast/ stao alles ooverhôop. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: As de gerdèène gewaasse worre); As de zon scheen, deej de zuster de gerdèène dicht. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Tis ôot gebeurd dèttie snaachs in de höskaomer op ene stoel vur et raom zaat, in et donker meej de gerdèène dicht. (Nel Timmermans; Zit ’t soms in de femilie?; CuBra; 200?); GD08 aachter de gerdèntjes; gòrdèèn; gordijn; zie gerdèèn; Wij sliepen meej zen allemolle op enne grôote zolder meej un gordèèn in et midden. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); gòrdèèn; gordijn; zie gerdèèn; Wij sliepen meej zen allemolle op enne grôote zolder meej un gordèèn in et midden. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
gorgel, görgel, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen –  keel
gossiemijne, gòsjemijne, tussenwerpsel, "bastaardvloek; ""Gosjemijne, m'nen kop draait as 'nen mallemeulen""... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 6; NTC 5-11-1938)"
gossienokke, gòssie-nòkke, tussenwerpsel, bastaardvloek; 'gòssie' = verkleind en verbasterd uit 'God'; 'nòkke' is waarschijnlijk uit 'nog aan toe'; Cees Robben – (19870515); Ed Schilders - gekend als 'gòssienòkkie' (Hasselt, 1960)
goud, gaawd, zelfstandig naamwoord, goud; Dialectenquête 1876 - gaaud en zilver
gouden, gouwe, gaawe, bijvoeglijk naamwoord, gouden; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'die gouw Brölòft'; 'ne gouwen lózzie; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den gouwen bult (Bern. Pessers) (blz. 61); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de gouwen aop = E. van Spaendonck (blz. 73); gaawe; gouden, van goud; Frans Verbunt – gaawe gaast - toffe kerel
goudkever, goudkeever, zelfstandig naamwoord, gouden loopkever; WBD III 4,2:178 lemma Gouden loopkever - De gouden loopkever (Carabus auratus) is een glanzend groene, slanke kever van 25 mm die snel kan lopen. Hij leeft in velden en tuinen en eet insecten en wormen. De benamingen uit dit lemma kunnen een enkele keer ook de gouden tor gelden. De gouden tor (Cetonia aurata), 18 mm, is een groenzwarte kever met een geelgouden glans op de dekschilden die bij het vliegen gesloten blijven. goudkever – Tilburg; junikever – Tilburg
goudvink, goudvink, zelfstandig naamwoord, goudvink; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - tis mis meej de goudvink: ze zingt nie (D'16) - Het meisje waarmee de vrijer wilde trouwen, bleek minder te bezitten dan hij verwachtte.
graan, graon, zelfstandig naamwoord, gròntje, graan; R.J. 'moeder bakt van graon'; Cees Robben - rèèpend graon
graantje, gròntje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Henk van Rijen –  graantje
graat, graot, zelfstandig naamwoord, gròtje, graat; in vis; Hattie ons vrijdags kunnen trakteren op un voorntje baorske of forelleke bij de èèrpel. Han wij kunnen kankeren op de grôtjes. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.4.2:137 'graat' - honingraat, ook 'raat' genoemd; ruggegraat; Cees Robben – Ons oma viel van d’r stökske en d’n opa van zunne graot... (19860620) [flauwvallen]; gròtje; (vis)graatje; WBD III.4.2:74 - 'graatje' -graat, ook 'spijl' genoemd
grande sinjoren, grande sinjeuren, zelfstandig naamwoord, meervoud, dikke, grote sigaren; Cees Robben – Zijn grande sinjeuren die geuren (19820917)
gras, graas, zelfstandig naamwoord, "gras; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – 'khè hier graas gezaojd'; WBD I:1396: 'gras', 'graas'; A.P. de Bont – gra.s zelfstandig naamwoord o. 'graas' - gras; gras; gras; Pierre van Beek –""Hij ziet het gras aon de verkeerde kaant groeien."" Een dode op het kerkhof ""kijkt"" immers aan de onderkant tegen de graszoden aan. (Tilburgse taalplastiek 13 Nieuwe Tilburgse Courant – donderdag 11 mei 1950); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - alle gras is gin hoojgras (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1973) - niet iedere zoon brengt het even ver als zijn vader; WBD I:1396 'gras', 'grààs'"
grauwe, graawe, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen –  misser bij het boogschieten
grauwen, graawe, zelfstandig naamwoord, werkwoord, WBD III.3.1:299 'grauwen' = snauwen; WBD III.2.1:480 'grauwen' = grommen v.e. hond, ook: brommen, grommen
grauwtje, graawke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, MTW heggemus (Prunelle modularis); Cees Robben - ...meej grouwkes... (19600708); WBD III.4.1:73 'grauwke' c.q. 'blauwke' c.q. 'hegmus' ook 'blauwpieper' of 'blauwpiepertje'; WBD III.4.1:78 'grauwke' - grauwe vliegenvanger (vogel), ook genoemd: 'weverke', 'spinnerik', muggensnapper'
graven, graove, sterk werkwoord, graven; B graove - groef - gegraove; - geen vocaalkrimping; Der waar gin gat gegraove, de grond waar te hard bevroore gewist. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD III.4.2:68 'graven' - graven v.e. pijp in de grond door konijnen; ook genoemd: 'dabben', 'buten', 'wroeten', 'een hol maken'; WBD III.1.2:73 'graven' = een kuil graven; ook: 'spaden'
grazen, graoze, zwak werkwoord, graoze - graosde - gegraosd, grazen; (geen vocaalkrimping)
greep, gròp, zelfstandig naamwoord, "greep, letterlijker dan handvol, alleen m.b.t. wat werkelijk gegrepen kan worden; en: gròp = snuupkes; Pierre van Beek – Destijds verkocht een groenteboer de peulerwten 'meej de gròp', d.w.z. per handvol; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""grop - een handvol""; WBD III.4.4:266 'grobje' = kleine hoeveelheid; WBD III.4.4:277 'grob' = handvol, ook 'handje' en greep'; WNT GROBBELEN = grabbelen; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - grob - zoveel men met de hand kan pakken; mnl. 'grobbe' = vrek; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – GROP v. (van 'grijpen') een handvol; in tegenstelling tot 'haffel' alleen gezegd van iets wat werkelijk in de hand genomen wordt: 'n grop ding; A.P. de Bont – grop, zelfstandig naamwoord vr. 'grob'- zoveel men met de hand kan grijpen, handvol. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GROB zelfstandig naamwoord v. greep, zoveel als men met de hand kan grijpen."
grensjagen, grènsjaoge, zwak werkwoord, Frans Verbunt – jongensspel, soort gevangertje; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - grènsjaoge ww - grensjagen: jongensspel
greppel, grippel, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek – slootje, sleuf, greppel; CiT (85) 'Kunde gij stieks over die grib?'; Schm. GRIPPE, v. in Wvl. 't zelfde als elders: grep, greppe, greppel, breb, groeb, groef, groep, goot, riool, zeppe, zode. Kil. GRIPPE / gruppe - groeve, Sulcus (= greppel, geul); WNT GREPPEL, grippel, gruppel
gretig, greeg, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.3:27 'greeg' = hongerig, ook 'gretig'
gribbel de grabbel, gribbel de grabbel, uitdrukking, "uitdrukking; te grabbel; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""iets te gribbel de grabbel gooien""; Cees Robben – alles is te gribbel-de-grabbel gegooid... en hil de mieter onverdoens verdaon... (19650205)"
griebel, griebel, zelfstandig naamwoord, kriebel; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - de griebels oover de grabbels kreege (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1969) - herhaalde rillingen over de rug krijgen bij verwachting van sneeuw
griep, griep, zelfstandig naamwoord, de ziekte; onzijdig!; Interview Jolen - 1978 - “Tis te hoope dèk goed gezond blèèf! Alloewèl, alloewèl dèk zo vèr wèg zèè gewist…dèk wèl vèr wèg zèè gewist!  Dè wast griep, zin ze dan…et griep…et griep!!” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
griezel, griesel, zelfstandig naamwoord, griezel; Henk van Rijen –  tuinhark; GG gruis, fijn erdeeld materiaal of patroon; tuinhark; WBD III.4.4:206 'vergriezelen' = verpulveren; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - griesel zelfstandig naamwoord  - tuinhark
grijpen, grèèpe, sterk werkwoord, grijpen; Dirk Boutkan grèèpe - grêep - gegreepe; grêep; greep; verleden tijd van grèèpe; grèpt; tegenwoordige tijd van sterk werkwoord ‘grèèpe’; grijpt; Cees Robben – ’t grept oe (19610915)
grijs, grèès, bijvoeglijk naamwoord, grijs; gez. Beeter grèès as kèès - Beter grijze haren dan geen haren. Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - beeter grèès as kèès (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1971) - beter grijs dan kaas: reactie op de opmerking 'Wat word je grijs'
grijze, grèèze, zelfstandig naamwoord, hoofd met grijze haren; spottend bedoeld
grijzen, grèèze, zwak werkwoord, Pierre van Beek – ooveral meej zene grèèzen bè zèèn - bemoeizuchtig zijn, zich niets laten ontgaan. Henk van Rijen –  'Hè zit ooveral meej zunne grèèze tusse' - Hij bemoeit zich overal mee. werkwoord; Henk van Rijen –  grijzen, grijs worden; grijs; WBD III.1.4:204 'grijzen' = grijnzen; WBD III.1.4:265 'grijzen' = mokken; WBD III.1.4:251 'grijnzen' = huilen; WBD III.1.4:252 'grijnzen' = drenzen; WBD III.1.4:270 'grijnzen' = een lelijk gezicht trekken
Grint, Grint, toponiem, Toponiem, Audioregistratie 1978 - Daor langs de Lonsewèg, langs de Grint, hè, daor moete eigelek nòg fondeeringe ligge! Ok van ene meule die daor ôot gestaon heej! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
grit, grit, zelfstandig naamwoord, voer voor kippen; eigenlijk fijngemalen schelpen; bij kippen meestal de eierschalen; Cees Robben – Gin haover maïs of grit... (19670922); kuil (?), greppel (?); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “En die weejseejs, die waaren er toen nòg gin. En dan wieren er en paor van die paolen in de grond gezèt èn daor laag zonnen ballek laag ooverheene èn as gij behoefte moest doen dan koste gij meej oew blôote reet op zonnen ballek gòn zitte, dan viel dè aachter oewe rug, viel dè in zonne grit neer!”
groeien, groeje, zwak werkwoord, groeien; 't [is] on 't groeien gegaon as spurrie. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929); De Wijs –  (Gehoord van een volkstuinder:) munne rooie kôôl groeit de buurt in, munne spinaozie stao vol ruigt en mun peekes zèn nog nie bekwaom (17-08-1964); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - der mar teegenòn gegroejd zèèn (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 197l) - er maar tegenaan gegroeid zijn: er niet voor de volle 100, bijhoren. WBD III.1.1:8 'nie groeien' = slecht groeien; WBD III.4.4:10 'groeien' = betrekken (v.d. lucht); WBD III.4.4:14 'groeiende lucht' = lucht die onweer en regen voorspelt; WBD III.4.4:15 'de lucht groeit' = lucht die onweer en regen voorspelt; Dirk Boutkan (blz. 24) 'grujs' = groeje (geen umlaut wegens volgende j)
groen, gruun, bijvoeglijk naamwoord, gruuner, gruunder, gruunst, "groen in diverse betekenissen; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - gruun (krt. 48), met umlaut (blz. 88) stoffelijk bijvoeglijk naamwoord; groen (de kleur); niet rijp (v.e. vrucht), ongekookt; gruun van mos... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘In et bos’, 1941); Henk van Rijen - gruun deur - hadden veelal werknemers v.h. Atelier der NS, omdat de locomotieven vroeger ook groen geschilderd werden. Dialectenquête 1876 - grune tèkskes - groene twijgen; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  et hôoj is nòg gruun; WBD III.2.3:32 'groen' = rauw (ongekookt); WBD III.2.3:162 'groen' = onvolgroeid (vrucht), ook 'vernepen', 'kriel'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GRUUN - groen, Fr. vert, Hgd. grün. Zoo gruun als gers, als prei. bijvoeglijk met een werkwoord; We lusse ze gruun - We zijn er niet bang voor; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""ik lust em gruun (groen) - ik kan hem gemakkelijk aan""; Z'n postuur brengt dè trouwens al eenigszins mee. Op 'n paor korte beentjes torst-ie 'n gezellig kogelbuikske waorover 'n laokensche-broek-mee-presenteerblad spant, die zô gruun zie alsof er mos op groeit. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929); R.J. 'weh schèt duh gij toch gruun'; Frans Verbunt – Heej van Arendonk, wè schèt jouw mènneke gruun, ik weet nie wè et gegeeten heej, omdè et zo gruun gescheeten heej. zelfstandig naamwoord; Cees Robben – We gaven ze gruun [als voedsel] (19570525); Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  gruun zelfstandig naamwoord  - groenvoer; Audioregistratie 1978 - Dörrom ginge wij ok höskesmis haole, zimme vruuger, [uit] weejseejs haole int stad. Höskesmis om de weilande en alles te bemisse èn as we gruun moese zaaje!  (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); WBD I:1420 'gruun', 'knòlls' - stoppelknollen; WBD III.1.2:247 'groene' = slijm (fluim)"
groen plukken, gruunplukke, zwak werkwoord, Op den oogenblik zen we druk bezig mee gruunplukken en mangelpeejen utdoen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)
groene ham, gruune ham, zelfstandig naamwoord, groene ham; alleen aangetroffen bij Robben; mogelijk een goedkoop soort ham, mogelijk een woordspeling dan wel verbastering van 'ruwe ham'; Cees Robben (19680405)
groenhok, gruunhòk, zelfstandig naamwoord, groenhok; De kannen ston daor altij gereed in 't gruunhok, neffen de verkenskooi. Ik vat ze daor en rij dan wir deur zonder 'n sterveling te zien, mar vandemèrge hè'k buurt gekrege. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929)
groenig, gruuneg, bijvoeglijk naamwoord, Henk van Rijen –  groenachtig; WBD III.2.3:156 'groenachtig' = onrijp
groenjager, gruunjaoger, zelfstandig naamwoord, Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'gruunjaoger'; politieagent buiten de bebouwde kom, 'gruunjas'; waarschijnlijk zo genoemd wegens de kleur van de uniformjas; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GRUNE JAGER (en niet groenjags) - soldaat v.h. voetvolk. GRUUNJAGER zelfstandig naamwoord m. - loofvorsch, boomkikvorsch
groenjas, gruunjas, zelfstandig naamwoord, politieagent buiten de bebouwde kom; 'gruunjaoger'; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 –, ene gruunjas (passim); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - gruunjas - veldpolitieagent (blz. 89); Elie van Schilt - Zwemmen in ut knaol was verbooien en de gruunjassen zoals de Poel en de Knippel die waren er fel op uit om oe te vangen, vur we gingen zwemmen verstopte we ons kleren en zaagen we unne gruunjas aonkomen dan zwommen we vlug naor dun aandere kaant. (Uit: ‘Ut knaol; CuBra, ca. 2000); WBD III.3.1:346 gruunjas = rijksveldwachter
groenmout, gruunmout, zelfstandig naamwoord, WBD geweekt brouwgraan (graan dat voldoende geweekt is en geschikt is om de kieming te ondergaan)
groensel, gruunsel, zelfstandig naamwoord, groente, 'gruunte(s)'; WBD III.2.3:78 'groensel' = groente; ook moes'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GRUUNSEL zelfstandig naamwoord v. - groente, moeskruiden; GRUUNSEL zelfstandig naamwoord v. - groenvink, groenling, fringilla chloris; WNT GROENSEL l) collectieve benaming voor groene plantendeelen 2) eetbaar groen
groenstamp, gruunstamp, zelfstandig naamwoord, stamppot van aardappels met boerenkool; Cees Robben – Ze loven d’n gruunstamp van broeder portier (19570921); Stadsnieuws - Gruunstamp meej kaojkes èn, agge et en bietje brêed hèt, meej wòrst - koolstamppot met uitgebakken vet spek . .. (121008)
groente, gruunte, gruuntes, zelfstandig naamwoord, collectivum, groente(n), 'gruunsel'; Cees Robben – Ik beteul zelf munnen hof en win veul. ’s middags hek vort driederaand sôôrt gruuntes op taofel... peekes, peeje en wortele... (19850517); Stadsnieuws - Den afval van de gruuntes ging nor de knèène, èn die aate we dan wir meej Kòrsemis (231207); A.P. de Bont – grünts zelfstandig naamwoord vr. 'gruunte' - groente; mv. 'gruuntes'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GRUUNTE zelfstandig naamwoord v. - groente? meervoud: gruuntes.
groenteboer, gruunteboer, zelfstandig naamwoord, groenteboer; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - van tèl zèèn as ene ròtte kôol bè de gruunteboer (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1964) - niet gewaardeerd worden; Schèùn tegenover ons wôonde enne bekker en enne gruunteboer en; aon den aandere kaant, op et huukske, zaat enne slager, tegenover un; sigarenboer, die ôok taxi reej. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
groentekar, gruuntekèèr, zelfstandig naamwoord, groentenkar, de kar van een door de straat trekkende groentenboer. Henk van Rijen –  groentekar
groenzaad, gruunzaod, zelfstandig naamwoord, stoppelknolzaad; WBD I:1431 'gruunzaot' - stoppelknolzaad
groep, gruupke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, groepje; WBD III.3.1:36 'groepje' = gezelschap
grof, gròf, bijvoeglijk naamwoord, gròffer, grof; WBD gròffe koej - stukkige koe (forsgebouwde), ook 'zwaore' of 'stugge' koej genoemd. WBD gròf - gezegd v.e. paard met zware poten; WBD gròffe krèùn - met gaten in de kruin (gezegd van brood); WBD 'gròvve krookoo' - grove kroko (soort leer) (II 663); A.P. de Bont – grof, bnw - grof; 't Is grof! - 't Is bar
grommes, grommes, zelfstandig naamwoord, "meervoud; gemopper, standje(s); uitdrukking -  grommes krèège - een standje krijgen; Piet van Beers – ‘Den haon sprikt’: Wè we krèège, dè is grommes""/ En nog staank vur daank erbij. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘Dippiedoe’: En strak dan krèè'k wir grommes van “ons moe”. (Het zeventiende boekje, 2010); Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - 'gròmmes' zelfstandig naamwoord  - een standje; Haor GROMMES - gemopper"
grond, grond, zelfstandig naamwoord, "grond, aarde; Van Beek - En uit boerentaal herinner ik me ""Grond vervliegt niet"" om uit te drukken, dat men beter een stuk land kan hebben, dan geldswaardige papieren, die aan schommelingen onderhevig zijn. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); GG dès daor goeje grond - het is daar vruchtbaar (ook overdr.: een gezin met veel kinderen); GG hij heej nie meer grond as dè wèt onder zen naogels zit"
grondzoeker, grondzuuker, zelfstandig naamwoord, soort meikever; Cees Robben - We han capecientjes en bekkerkes... en grondzuukers (19570525)
groot, grôot, bijvoeglijk naamwoord, grotter, grotst, "groot; Van Delft - ""Ik heb 't er niet groot op"": Ik ben er niet op gesteld. Of: Ik ben er bang voor. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Cees Robben - as ik groot bèn war…; en groot höshaawe; Cees Robben - òp en grôot kerwaaj; et moet en grôot fist wòrre; Cees Robben - dès dan ómtrènt zôo grôot; zó grôot as ene riksdòlder; Cees Robben - ik zèè fèèn grôotgebròcht; wie krèègt laoter den grótsten krôon?; Cees Robben - die heej de grótste kòp; Cees Robben - 'snert lust-ie as unne grôote'; Henk van Rijen - aander meense kènder zèn aatij gaawer grôot; Frans Verbunt – grôote lut - grote meid; Frans Verbunt – zo grôot as mèèrege den hêelen dag; grotter; vergrotende trap van grôot; groter; ge zèèt nie grótter as mèn; Henk van Rijen - zoo wórret kalf grótter as de koej - de kosten worden zo groter dan de koe; WBD III.1.1:8 grótter wòrre = groeien; Dirk Boutkan (29) kwantitatieve mutatie: groot - grotter (35) met vocaalreductie.; grotst; overtreffende trap van grôot; grootst; Henk van Rijen - den grotsten braand is eraaf - de felheid/drift is eraf; Cees Robben - die heej de grotste kòp; Frans Verbunt – as de grotste de biste waare, kosse we ze gelèèk kènne; Dirk Boutkan (blz. 35) grotst (van 'groot' met vocaalreductie)"
grootje, grutje, zelfstandig naamwoord, 1. meestal de oma, grootmoeder, het grootje; Pierre van Beek – grut - grote grootmoeder, b.v. 'ónze grut'; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – grutmoeder; Cees Robben – Ons grutje (19601118); Dialectenquête 1876 - grutje - grootmoedertje; WBD III.2.2:62 'grootje' = grootmoeder, ook 'opoe'; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - grutje zelfstandig naamwoord  - grootje ('grootmoeder' wordt alleen in het sprookje van Roodkapje gebruikt); 2. soms ook meervoudig: de grootouders, zonder geslachtsonderscheid; och, en et wieren zoo'n pronte grutjes!  (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Van Kees en Kee’, 1941)
grootmoeder, grutmoejer, zelfstandig naamwoord, "grootmoeder; ""Och, grutmoeder,"" zee de jonge boerin... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939)"
groots, gruts, grots, bijvoeglijk naamwoord, "trots, aanstellerig fier; ""Heelheuvel"" stond er mee groote letters boven te lezen; de Baozeleers gingen gin klein bietje gruts op dieën grutsen naom. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); ...en onze Vadder was gruts op mèn... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Hij is er vuste invoudig en te weinig gruts veur. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); - Daar hoeft ie niet groots op te zijn. - Zich niet op laten voorstaan, trots. (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – GROOTS (gruts) bijvoeglijk naamwoord  - op tamelijk kinderlijke manier trots; A.P. de Bont – bnw. groots, trots, ijdel, hovaardig (bijz. op kleren); Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  gruts bijvoeglijk naamwoord  - ijdel, trots; Bosch gruts - trots; R.J. 'vremd van gròotsighei'; R.J. 'de meskes van Gôol die zen schòon en nie' grôts'; Henk van Rijen –  'grots, grotseg'; Schôôn meske mee oe gruts gedaacht'... (Lauran Toorians; Blauwke; CuBra; 200?); èn dès dus ok nie iets/ om naa zo grotseg op te gaon. (Henriëtte Vunderink; Tilbörg; k Zal van oe blèève haawe, 2007); WBD III.1.4:167 'groots' = deftig; 168 'grots' = trots; WNT: grootschig, dialectisch 'groozig'. Van grootsch met -ig. 1) verheven, edel, nobel; 2) trotsch, fier; hoovaardig, hoogmoedig, hooghartig, laatdunkend; Hees grôôtsig (IV:37)"
grootsig, grotseg, bijvoeglijk naamwoord, trots, fier, verwaand, hoogmoedig; R.J. 'vremd van gròotsighei'; R.J. 'de meskes van Gôol die zen schòon en nie' grôts'; Henk van Rijen –  'grots, grotseg'; Schôôn meske mee oe gruts gedaacht'... (Lauran Toorians; Blauwke; CuBra; 200?); èn dès dus ok nie iets/ om naa zo grotseg op te gaon. (Henriëtte Vunderink; Tilbörg; k Zal van oe blèève haawe, 2007); WBD III.1.4:167 'groots' = deftig; 168 'grots' = trots; WNT: grootschig, dialectisch 'groozig'. Van grootsch met -ig. 1) verheven, edel, nobel; 2) trotsch, fier; hoovaardig, hoogmoedig, hooghartig, laatdunkend; Hees grôôtsig (IV:37)
grootsigheid, grotseghei, zelfstandig naamwoord, verwaandheid, trots, hoogmoed; R.J. 'vremd van gròotsighei'; 'grootsighei'; WBD III.1.4:169 'grootsigheid' = trots (subst.); A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord vr. 'greutsigheid' - grootsigheid, grootdoenerij, hoogmoed. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GROOTS(CH)IGHEID(Kemp.: grötssghäd) zelfstandig naamwoord v. - grootschheid, trotsheid. WNT GROOTSCHIGHEID - heerlijkheid, verhevenheid; hoogmoed, hoovaardij
grootte, grotte, zelfstandig naamwoord, grootte; Audioregistratie 1978 – “Dan hadde vruuger ene grôote kaaj meej èèzere bòlle van die grotte, war, èn daor deej èllek die meej di ene sènt. Op dieje kaaj!” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); WBD III.4.4:196 'grootte' = uitgestrektheid; Dirk Boutkan (blz. 34) grotte (met vocaalkrimping); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GROOTTE (Kemp. grötte, Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  ook grutte) - grootte
grootvader, grutvadder, grutvaojer, zelfstandig naamwoord, "grootvader; uitdrukking -  ónze grutvadder - de gemeente, het armbestuur; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Stien Ollie! Dès de grutvadder van mèn irst…, mèn twidde vrouw! Hahahahahahaha! Die wonde vruuger op Broekhoove òn deeze kaant Bosmanne.  (transcriptie Hans Hessels 2014); Van Beek - Een andere vernederende belediging klonk uit de woorden: ""Ik heb nooit 'n pekske van Grutvadder gehad lek gij"". Het feest der eerste H. Communie was vroeger voor de kinderen een echte hoogtijdag. En de ouders wedijverden vaak om hun communiecantje dan het mooist gekleed in de ingetogen kinderrij door de kerk en over de straat te zien gaan. Zelfs de armsten moesten op die dag een nieuw costuumpje aan hebben, zodat voor die gelegenheid het Armbestuur menigmaal bijsprong. Met ""Grutvadder"" werd euphemistisch het Armbestuur aangeduid. Zodoende wordt de uitdrukking duidelijk. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgse uitdrukkingen afl. ?; 29 augustus 1959); Van Delft - ""Ik gao naor onze grutvadder."" Dit is: Naar het Burgerlijk Armbestuur. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); Van Delft - ""Vruuger zaten ze naacht en daag in de bosschen van onzen grutvadder."" Dit is: Vroeger gingen ze dag op dag sprokkelen in de gemeentebosschen. Het sprokkelen en door de bosschen zwerven is voor sommige Tilburgers van behoeftigen komaf een soort levensbehoefte geweest. Vandaar mogelijk de geijkte Tilburgsche uitdrukking, die kort als parlementaire taal in de raadzaal gebezigd werd: ""Hij liegt als een houtraper."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); Zelfs 't aaw grutvadderke Stokkermans moes 'n kaortje hebben. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; NTC 10-12-1938); Pierre van Beek – Wél weten we, dat het houtrapen of houtsprokkelen door de arme bevolking in Tilburg vroeger méér beoefend werd dan thans. Men ging daartoe naar ""de bossen van onze grutvadder"", waarmede de gemeentebossen bedoeld werden. De uitdrukking van ""onze grutvadder"" voor de gemeente werd trouwens nog meer gebruikt. Zo sprak men ook van ""nor onze grutvadder gaon"" als men bedoelde bij het Burgerlijke Armbestuur te gaan aankloppen. . (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950); Pierre van Beek – Tot het specifiek Tilburgs behoort zeker: ""In grutvadders bos is hout genog!"", dat in waarde overeenkomt met het beschaafd Nederlands: ""'t Is goed riemen snijden van andermans leer."" Zoals wij hier vroeger reeds mededeelden, werden in Tilburg de gemeentebossen aangeduid met ""de bossen van onze grutvadder"". De armere ingezetenen plachten hier hout te gaan sprokkelen. (Tilburgse taalplastiek 15 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 5 juni 1950); Audioregistratie 1978 - Wij kwaame toen veul bij ze grutvadder. Die wonden op Lôove.  (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Frans Verbunt - onze grotvadder - de bósse van ónze grutvadder - de gemeentebossen; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - nòr ónze grutvadder gaon (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1934) - bij sociale zaken aankloppen; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - tapt ene pòt vant biste bier want grutvadder is dôod (D'16)- Men loopt vooruit op een erfenis; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - grutvaoder; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GROOTVADER zelfstandig naamwoord m. - fig. Armbestuur. Bij grootvader gaan - door het armbestuur ondersteund worden. A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. – grootvader: (verouderde maar nog bekende benaming voor) armmeester; fluim, rochel, grootvader; WBD III.1.2:242: 'grutvaaier' = fluim, rochel"
groten, grôote, zelfstandig naamwoord, meervoud, van ‘grôote’; de groten, de volwassenen; Cees Robben – ’t Ballet lokt de grôôten... (19580524)
gruis, grèùs, zelfstandig naamwoord, gruis, sintels; R.J. ónder stòf èn grèùs; WBD III.2.1:257 'gruis' = kolengruis
gruwel, graawel, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen –  gruwel
gruwelijk, grouwelek, bijvoeglijk naamwoord, gruwelijk; ...'nen grouwelijken roofridder... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); ...waar ik zó grouwelijk ’t laand aon heb... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
Gruyteren, gruitere, zwak werkwoord, "Pierre van Beek – heen-en-weer wandelen van de winkel van De Gruyter aan de Markt naar die op de Heuvel, v.v., de pantoffelparade in de Heuvelstraat. (Tilburgse Taaklplastiek 116) Later sprak men van 'een Heuvelstraatje pikken' of van 'mèskesmèrt'; Elie van Schilt - Ons scharrelterrein om ut zo mar te noemen was ""De Heuvelstraot"". Aon de kaant van dun Heuvel op dun hoek tegenover de Hema laag toen unne winkel van De Gruyter, on dun aandere kaant van de Heuvelstraot, dus aon de kaant van de mert [Oude Markt], laag ok unne winkel van De Gruyter, en dees stuk van de straot was de plek waor wij 's zaterdags en 's zondags liepen te lopen om naor de medjes te kèèken en de medjes keken naor ons natuurlijk, want die kwamen ok naor de Heuvelstraot om unne vrijer op te doen. Soms moeste wel unne keer of zis op en neer van De Gruyter naor De Gruyter vur ge iets gevonden had waor ut mee klikte. We hadden toen nie van die draogdingen waor muziek uit kwaam, wij zongen er zelf wel un liedje bij. (...); Dikwels was ut medje opgedaon bij ut lòòpen van De Gruyter naor De Gruyter mar vur ene aovond, mar ik ken er ok zat die zen er inmiddels onderhaand veftig jaor mee getrouwd. (Uit: ‘Van de Gruyter nao de Gruyter’; CuBra ca. 2000)"
gruzelementen, griezelemènte, zelfstandig naamwoord, meervoud, Henk van Rijen –  gruzelementen, scherven, stukken
guirlande, gelanders, zelfstandig naamwoord, meervoud, Henk van Rijen –  slingers, versiering (Fr. guirlande); Stadsnieuws - As we verjaorde dan hing ons moeder gelanders òn de zulder. (200108.); WNT GUIRLANDE (uitspr.: gierlande) l) Eigenlijk: slinger van groen en bloemen; 2) in vrijer gebruik: slinger in het algemeen.
gulp, gölp, zelfstandig naamwoord, "gulp; R dès ginne knêûp vur òn men gölp; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""gulp - 'n broek mee 'n gulp (vierkante voorsluiting van een broek), klepbroek"""
gulzig, begulzeg, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, WBD III.2.3:20 'begulzig' = gulzig
gummiehak, gummiehakke, zelfstandig naamwoord, meervoud, van ‘gummiehak’; rubberen hak onder schoenen; Cees Robben – ge laacht net as ’n gèèt op gummi-hakke... (19650305)
gust, gust, guust, bijvoeglijk naamwoord, WBD (v.e. merrie) - niet drachtig, ook 'leeg' genoemd, of (Hasselt) 'nie behaawe '; WNT GUST van vrouwelijke zoogdieren: niet drachtig, hetzij: nog nooit bevrucht geweest, of: voor het oogenblik niet bevrucht. enz. zie guust; guust; WBD gust (Koe die wel vruchtbaar geweest is, maar niet meer gedekt wordt); ook 'gust' genoemd
guts, guuts, zelfstandig naamwoord, guts; WBD (II:271l) 'draajguuts' - draaiguts (II:2712);
gymnastiek, gillemestie, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen –  gymnastiek
haaft, haaft, bijvoeglijk naamwoord, "druk; Handschrift Daamen 1916: ""haaft - hij hee get haaft (druk; of: 't is haaft: er is haast bij)""; WBD III.4.4:282 'haaft' = van belang; Haor HAAFT – dringend ""'t is haaft (er is haast bij)"""
haak, haok, zelfstandig naamwoord, hòkske, haak; WBD puthaok (ook in Hasselt) - puthaak (stok welke scharnierend of d.m.v. een ketting opgehangen is aan de putzwengel); WBD schèphaok - ijzeren haak aan de puthaak; WBD gerilhaoke (Hasselt) - z.a. WBD (Hasselt) eeghaok - egstok (dienend om de eg op te lichten); WBD mishaok - mesthaak (gereedschap om mest uit de stal of van de kar te trekken); Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): nie in den haok; WBD (II:72l) schoenmakersterm: niet vermeld; Kernkamp, Dialectenquete 1879: haok - hukske (u van 'mulder' = mölder); Brabantse spreekwoorden (Mandos): meej de kèèl in den haok hange ('7l) — niet weten hoe het hoofd boven water te houden; Brabantse spreekwoorden (Mandos): haoke krómmen al vruug (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1969)- een jong mens moet geleid worden: later lukt dat niet meer. WBD (II:2699) 'verstèkhaok' - verstekhaak; WBD (III.1.3:125 'broekshaak' = gesp v.e. broek; hòkske; verkleinwoord; haakje; Interview Hermans - 1978 - …èn dan hadde van die èèzerdraojkes meej midde en êûgske derin, dan wier daor meej zon klèèn handvatje deraon, meej en pinneke deraon, en hòkske, war, dan zaat de vrouw veur èn hij eraachter èn dan gaaf hij den draod aon èn die sloege ze om dè hòkske èn dan trok zij em dur die ôog…êen vur êen…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); WBD kamhòkske (II:1015) - kamhaakje: inrijghaak (voor weefkam); ook: rèègnòld of rèèghaok genoemd; Boutkan: (blz.53) haok - hòkske
haaknaald, hòknòld, zelfstandig naamwoord, haaknaald; Henk van Rijen: hòk mar en hòknòld - had ik maar een haaknaald
haaks, hòks, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "haaks; WBD 'haoks lôope' - (v.e.paard) bij het stappen de voeten naar binnen keren,ook genoemd 'in zen hakke draaje""; WBD III.1.1:171 'hoks' = knieholte; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HAAKS(CH) - in den haak, rechthoekig, Fr.d'équerre; fig.dwars, wederstrevend. Gij zijt altijd zoo haaks(ch)"
haal, haol, zelfstandig naamwoord, "WBD haal (instrument waaraan men de kookketel boven het open vuur hangt); WBD 'haal' naast 'haol' (?); WBD kèttinghaol - haal in kettingvorm; WBD zaoghaol - haal met zaagvormig blad; WBD (klèèn) hòltje - kettingvormig verlengstuk onder aan de haal, langhaal; De Bont: hool zelfstandig naamwoord vr. - haal, ""het getakte ijzer waaraan ketel of pot over het vuur wordt gehangen"" (WNT)."
haalbaar, hòlbaor, bijvoeglijk naamwoord, haalbaar; Boutkan: (blz.34) hòlbaor (met klinkerverkorting)
haam, haom, zelfstandig naamwoord, hòmke, haam, ook volgens WBD (Hasselt), leren of houten juk om de hals van; trekpaarden; WBD ónderhaom (Hasselt) - vilten haam (of twee met elkaar verbonden kussens die het paard om de nek draagt onder het haam, indien dit te groot is in de Hasselt ook genoemd 'óndergeril'; Cees Robben: et kooper van de haome blónk; Cees Robben: (tegen de pastoor): ge hèt oewen haom nie aon (de stola); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - HAAM noemt men hier het juk, 't welk op de voorschiften der paarden of ossen gelegd wordt. Z.a. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - HAEM: een gedeelte van het tuig van een karpaard. Z.a. De Bont: haom zelfstandig naamwoord mannelijk: haam, kraagvormig halsjuk van trekpaarden
haamklippel, hòmsklippel, zelfstandig naamwoord, WBD haamhout (een voor aan het trekstuk v.d. ploeg bevestigde dwarsbalk)
haamkussen, hòmkusse, zelfstandig naamwoord, haamkussen; WBD hòmkusses (Hasselt) - haamkussens (de vilten binnenbekleding v.h. haam)
haamspaan, hòmspaon, hòmspaone, zelfstandig naamwoord, meervoud, WBD (Hasselt) beide pluralisvormen worden evenals de dito 'gerilspaon(e)gebruikt voor: haamspanen, de twee houten hoofdbestanddelen v.h. haam
haan, haon, zelfstandig naamwoord, hòntje, "verkleinwoord = zie hòntje; haan; Jan Jaansen - Ze had al 'n partijke haonen geslacht en er waar groote verslaogenheid in et kippenhok, want, och jao, de haontjes zijn wel 'ns laastig veur de kiepkes, mar as ze d'r nie zijn, of al te weinig, dan is 't ok nie goed, dè snapte! (uit het feuilleton 'Oome Teun in den trein' van Piet Heerkens;); Lechim - Mee 'n stuk of vèf zis koeikes/ 'n Haffel kiepe en 'nen haon/ Hai alles we 'ne meens kan wille/ Hij keutelde zó mar wè aon. (Ongedateerd knipsel; Tilburgse Koerier, ca. 1970); Lechim - En ze di'n mee hoôge fiste [hoogtijdagen]/ Mee virtien man van èènen haon... (Ongedateerd knipsel uit Tilburgse Koerier, ca. 1970); Piet van Beers - In de Lònse Moer daor wonde / onzen Ôome Adriaon. / Hij ha zeuve zwarte kiepe èn unne grôoten zwarten haon. (uit: Aaajer òf jong; CuBra); Piet van Beers - Ziede ´m daor gaon/ zô fier èn frèèt, z´n borst flink brèèd/ èn èlken dag z´n biste kleere aon./ Hij schudt zene kop/ z´n vèère glimme/ èn zô nou èn dan/ ziede´m kwansuis ´n kiep beklimme. (uit: 'Den haon'; CuBra, ca. 2007); Elie van Schilt - Ge wiert wakker dur ut kraaien van dun haon van dun buurman, ut getok van de kiepen, hèèl uitgelaoten as ze un aai hadden gelee. (Uit: 'Vruuger heurde wij aanders'; CuBra, circa 2002); 1. mannelijke kip (Gallus gallus); 1.1 Metafoor voor seksualiteit; De haan speelt meestal een rol is spreekwoorden en gezegden die betrekking hebben op seksualiteit en voortplanting; De Wijs – (Twee ouwe vrijsters kopen bij de boer 4 kippetjes maar willen er (voor de orde) ook 4 haantjes bij hebben. De Boer: ) Dè is nie nodig, 4 haontjes bij 4 kiepen (Een van de vrijsters:) Jè, mar wij weten wè wochten is. (10-03-1967); Cees Robben: Dènkte naa dèk van zónne stómmen haon nóg êen aaj wil ötbroeje. Brabantse spreekwoorden (Mandos): nen goejen haon die brèngt er den bèuk èn bórsten aon (Handschrift Daamen 1916) - een goede echtgenoot maakt een vrouw zwanger); Frans Verbunt: ne goejen haon is nie vèt; Piet van Beers - Den haon komt vur de middag scharrele/ èn dan gaoget wir van "" HUPSAKEE "". (uit: 'De Aodelukke kiep'; CuBra, ca. 2007); Tony Ansems - Kaka Diedel Dee, kraaide den haon/ Kaka Diedel Dee, z'heej overspel gedaon/ Kaka Diedel Dee, van heur kan'k niks op aon/ Waar komt dat Russisch ei, onder der gat vandaon? (Van de cd Tilburgse Liedjes - American Style, 2007); 1.2 Eigenschappen van de haan; 1.2.1  Meeloper; Van Beek - ""'Haontje van den toren was zenne leermister"". - Hij draaide met alle winden mee. Hij was niet flink; hield er geen eigen mening op na. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgse uitdrukkingen afl. ?; 29 augustus 1959); 1.2.2 Verwaandheid; Cees Robben: Hij is zó verwond as enen haon die dénkt dè de zón ópkómt ómde hij kraajt; Lechim - Ik waar zo frèèd as unnen haon/ Mar de blèèk nie zo schraander/ Want toen 't bal laot tène was/ Vertrok ze mee 'n aander. (Ongedateerd knipsel; Tilburgse Koerier, ca. 1970); Frans Verbunt: lôopen as enen haon meej stront òn zen pôote - bekakt, parmantig; WNT - lemma Snoeshaan - Iemand die luidruchtig of aanmatigend optreedt, opschepper. Veelal met de gedachte aan iemand die een losbandig leven leidt of iemand die krijgshaftigheid ten toon spreidt. (...) Uit: Hoogduits schnauzhahn, eigenlijk kalkoensche haan. 1.2.3 Ongenaakbaar; Brabantse spreekwoorden (Mandos): ge bént nog nie van mèn aaf, zi den haon teege de pier, èn hij had em al half óp (D'16) gezegd tegen iemand die ten onrechte meent aan gestelde eisen te voldoen. Bijnamenboek Karel de Beer: de gebraojen haon = Jozef Janssen (blz.45); 1.2.4 Gulzigheid; Informant Raaijmakers -  Hij vloog erop aaf as nen haon op ne knoezelbos. WTT 2013 - Deze vergelijking lijkt afkomstig uit de duivensport. De enige andere vindplaats van deze uitdrukking is het in Tilburg bekende lied 'Daor komt mene witpèn aon' van Jo Hoogendoorn, opgetekend door Rolf Janssen: 'En is 't concours [de duivenwedstrijd] ten end/ en d'n ötslag wordt bekend/ gaon ze [de duivenmelkers] op de lèsten los/ a's 'nen haon op 'ne knoezelbos/ eene roept er dan vol lol/ zeg, doet 'm nog es vol... (We hebben gezongen en niks gehad; 1984); 2 Ander mannelijk gevogelte; 2.1 mannelijke kalkoen (Meleagris gallopavo); Jan Jaansen - Den Sik wier zoo rood as 'nen kalkoenschen haon (uit: 'Den Sik van Baozel'; feuilleton van Piet Heerkens naar een tekst van Wibbelt; Nieuwe Tilburgsche Courant 1939); WBD I.6. Kleinvee - lemma Mannelijke kalkoen - haon - mannelijke kalkoen; 2.2 mannelijke zangvogel; WBD III,4.1:25 'haan' (=haon) - mannelijke zangvogel, ongeacht de vogelsoort - als 'man' of 'mannetje' ('mènneke') frequent in Tilburg; als  'haan': zeldzaam in het midden van het Tilburgse, ook in Gilze. 2.3 mannelijke fazant (Phasianus colchicus); WBD III.4.1:183 'haan' - mannelijke fazant; verspreid in Tilburg; 2.4 Korhoen ((Lyrurus tetrix of Tetrao tetrix); WBD III.4.1:185 'korhaan' - korhoen (Tetrao tetrix), ook 'korhoen'; zeldzaam in Tilburg; hòntje; haantje; verkleinwoord van 'haon', met vocaalkrimping; WBD hòntje - mannelijk kuiken; WBD (III.3.3:77) hòntje - haantje, torenhaan"
haar, heur, der, deren, persoonlijk voornaamwoord, bezittelijk voornaamwoord, heur; haar; B heure voogel, heur kat, heur kèènd, heur boeke; den heure, de heur; Cees Robben – Ik vèèn heur wel ’n aorig medje... (19860328); De Wijs – Heur heur (nou moet je haar horen) (16-01-1975); De Wijs – Of ge naa hem heurt of ge heurt heur, ’t is twee haande op înnen buîk. (09-07-1967); Cees Robben – En ons Mien zigget heur (19850222); Sinds zij is verdwene/ Is zij al lang over hum hene/ Mar hij heget nog steeds over heur. (Tony Ansems, Hij heget nog steeds over heur; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HEUR - vn. - haar, hun 'Die mens(ch)en heur huis'; der; haar, hun; haar; Cees Robben: ik kan naa nie óp deren naom koome; Cees Robben: dan haawt ze meej der kènder saome! ze haawt deren pôot stèèf; Cees Robben: ze hòkt saome meej deren Fons; ze zakt hòst dur der knieje; Cees Robben: meej dere sjeklaade; Dialectenquête 1876 - durren vrêier; deren; van ‘dur’, haar; ‘dur’ wordt ‘durre’ als een mannelijk zelfstandig naamwoord volgt; de n dicht het hiaat als dat zelfstandig naamwoord met een klinker begint. Cees Robben – ’n Stuup kênd vur durren aauwer..! (19550806); Cees Robben – Ik kan nie op durren naom komen... (19780818) [de n achter durren is eigenlijk overbodig]; Cees Robben – Die fèèn trip (...) mee d’r prevelementje en durre seklaade.. (19850215)
haar, haor, zelfstandig naamwoord, haor, hòrke, "haar, haartje, haren; R gezegde: (Als iemand iets doms gezegd of gedaan heeft, vergoelijkend, spottend): Lòt ze mar kamme die gin haor hèbbe!; B meej hangende haor - met hangende haren; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Dan moeste de oore, daor moeste vur oppaase. Ast te hêet waoter was dan krulde ze op èn dan braande die haor derin èn zôo wast meej en varke presies inder. Ast te hêet was dan braande die haor drin èn dan hadde soodemieters veul wèèrk want dan koste ze nie schôonkrèège die ròtzakke!” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels zie Klik hier voor audiofragment); Audio-opname 1978 – “En dan hadde van die krènge bij, jè, dieter zon haor op hadde staon! Hadde die mense die niks dinne dan in die tèèd dèt slachten was, dan vur te zoute vur de boere, die ginge hil die boere ginge die aaf, war, mar dan trokke ze wèl der haore!” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013); Naa zo alles praachtig gegaon zèn, mar d’r kwaam in haor in de boter... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Van Beek - ""De haren van zijn ziel verbranden"". (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959); gezegde: Pierre van Beek – - et haor krèège = boos worden. Er bestaat ook in Nederland een gewestelijke uitdrukking 'het haart in de keel krijgen'. 'Haart' betekent: een scherp of branderig gevoel, b.v. door rook of mist of van scherpe spijs of drank, waardoor men aan het kuchen raakt.(Tilburgse Taalplastiek 152). N.B. 'haart' niet in WNT. M.b.t. 'et haor krèège' zou verband met WNT HADER, in samengetrokken vorm 'haar' = twist, krakeel, kunnen bestaan; gezegde: - zen haor trughaole - wraak nemen; Brabantse spreekwoorden (Mandos): beeter rooj haor dan blónd óp en eezelskont ('71); WBD I:1467 haore - baard, stekels v.e. aar; WBD [?] wilde haor -witte vlekken (bij een paard), ook genoemd 'gedrukt'; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): haor zelfstandig naamwoord- haar; ge moet oe haor trughaole z.n.; hòrke; dim; haartje; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): gin hòrke beter; verkleinwoord van 'haor', met vocaalkrimping"
haar, aar, tussenwerpsel, WBD naar links (commando voor een paard); WBD aaróm, (uitsluitend Hasselt:) aarewèch - naar links; Bovendien zijn nog in gebruik: 'hier' en 'hieróm' - naar links; WNT HAAR (IX) Eigenlijk een voermanswoord in Overijssel, Geld., Ned. + Belg. Limburg, N-Brabant en Zeeland... gebruikelijk om het paard naar links te doen gaan .Etym.: wsch. slechts klanken. Haar/her = herwaarts = hierheen. Z.a.
haar eigen, derèège, voornaamwoord, uit 'der' (haar, hun; zie boven) en 'eigen'; zich, zichzelf; Dialectenquête 1876 - Ze laote derèège waasse - zij laten zich wasschen; Dialectenquête 1876 - Ze kunne derèège nie verdiffendère - ... verweren; WTT 2012 - de mannelijke vorm is zie 'zenèège'
haarband, haorbaand, zelfstandig naamwoord, WBD koot v.e. paard, ook 'koogel', (Hasselt) 'koowgel' genoemd; WBD kroon (v.e. paardehoef), ook genoemd (Hasselt) 'hòrbaand' of 'krôon', elders 'krôonraand'; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HAARBAND zelfstandig naamwoord mannelijk: - het gedeelte van den voet eens peerds boven den hoef.
haard, hèèrd, zelfstandig naamwoord, zie hèrd; haard; woonruimte; Pierre van Beek – Den hèèrd kèère. - De woonruimte vegen. WBD hèrd - woonvertrek v.h.boerenhuis met vuurhaard; WBD hèrd - vloer van het woonvertrek (v.e. boerenhuis); Kernkamp, Dialectenquete 1879: hêrd met ê van Fr. même; haard, schoorsteen; ook 'schaauw'; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HÈÈRD zelfstandig naamwoord m. - haard, vuurstee; bij uitbr. beteekent 'hèèrd' de vloer v. h. woonhuis: den hèèrd opkèren; hij staat hier alle dagen op den hèèrd.; hèrd; zie hèèrd; 1 het woon- dan wel leefvertrek in de boerderij, rond de haard; WBD woonvertrek (eigenlijk woonvertrek v.h. boerenhuis, gekenmerkt door de aanwezigheid van een haardvuur); WBD de vloer van het woonvertrek (v.h. boerenhuis); Ik stapte nor binnen bij Barte, waor ôk de kuster op den herd zaat... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 8; 31-12-29); Den boer en de boerin zaten toen saomen bij den herd in de groote, halfdonkere keuken; (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Pierre van Beek – bij iemand oover den hèrd koome - over de vloer komen (Tilburgse Taalplastiek 142); Pierre van Beek – Een jongeman die 'bè d'aawers oover den hèrd komt' vrijt thuis. (Tilburgse Taalplastiek 142); Cees Robben – Van ’t schapraaike naor d’n herd... (19590307); Brabantse spreekwoorden (Mandos): midden dur den hèrd gaon (De '59) - verwaand zijn; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - herd, hèèrd - woonvertrek (brab.) = nl. haard 'stookplaats'; 2 de haard, dan wel de kachel in het woonvertrek; Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ;  den hèrd - de haard (stookgelegenheid); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): hèrd, den - zelfstandig naamwoord- de haard, ook het vertrek; Lowie van Dorrus Misters - Dan kwam de haard. Nu moeten de lezeressen zich geen moderne kamerkachel, met deze naam, voorstellen. Neen, de boerenhaard was heel wat eenvoudiger. Het was gewoon een ring van rond staafijzer met een diameter van ca. een halve meter, die steunde op vier ijzeren pootjes van bandijzer, al of niet met boven en onder een krulletje, waardoor de ring op ca. 15 cm van de vloer kwam te liggen. Rond en boven deze haard was dan de wijde schoorsteen. Beneden de zoldering had deze een breedte van plusminus 2 meter, dan werd hij steeds smaller en eindigde in het rookkanaal. (…) De haard is echter toch meestal vervangen door de plattebuiskachel. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 16 ‘Rond de boerenhaard 1’; NTC 27-6-1952); Den boer zaat aon den heerd en pookte in et vuur; (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939)
haareender, haorinder, bijvoeglijk naamwoord, precies hetzelfde, net eender, op een haar na hetzelfde; De mèskes han en haorinder kleeken aon. - De meisjes hadden precies; Cees Robben – Wè trekt ie [het kind] toch op d’n aauwe, war/ Haoreender de weergaoi... (19840217); C. Verhoeven: HAAREENDER (haorinder) bijvoeglijk naamwoord op een haar na eender, hetzelfde; Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens - Dè's Biks – - 1992 – ; (1992): haarinder bijwoord - haareender, precies hetzelfde
haarenkelen, hòrènkele, zwak werkwoord, WBD (Hasselt) - (v.e.paard) de enkels kwetsen door ze onder het stappen tegen elkaar te schoppen), ook genoemd 'haorhinkele'; Henk van Rijen: kèkt is nòr men ketaaw, et hòrènkelt zo - ... het slaat steeds over; Henk van Rijen: overslaan, beentje lichten, tegen je(eigen) enkels schoppen; MTV 'Kèkt us nò-me ketaaw, ut hòrènkelt zo' - ... het slaat steeds over. WBD III.3.1:237 'haarenkelen' = bekvechten; CiT (8) 'Kektis nòme ketaaw, ut hòrenkelt zo!'; WBD III.1.2:389 'haarenkelen' = haarenkelen; De Bont: zw.ww.intr.'haarenkelen', met een v.d. voeten tegen de enkel v.d. andere voet schoppen onder het gaan (v. mensen en paarden); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HAARENKELEN - bij 't gaan den eenen enkel tegen den anderen slaan of stooten (Kemp.)
haargetuig, hòrgetèùg, zelfstandig naamwoord, "Van Beek - Een maaier heeft een zeis en als wetgereedschap een hamer, een vijl, een aambeeldje en een wetsteen. Dit wetgereedschap bij elkaar noemt men ""het horgetuig"". (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); zie haore"
Haarhuis, Haorhèùs, toponiem, in de wijk Oerle; 1879 – Houtverkoop ten behoeve van den Arme te Tilburg - Burgemeester en Wethouders van Tilburg zullen op Woensdag den 15 Januari 1879, des avonds te 6 uren, ten Koffiehuize van J. B. MARINUS, ten behoeve van den Grooten of Heiligen Geest Arme, den hoogstbiedenden publiek verkoopen, als: (...) 5 koopen idem [= ‘kanadaboomen’] te Oerle aan het Haarhuis.
haarpijl, hòrpèèl, zelfstandig naamwoord, haar; Der zit nen hòrpèèl òp oewe jas; Stadsnieuws (rubriek): Et schouw mar enen hòrpèèl of de penantie ha gezeete (271206); — tautologies haor + (lat.) pilus; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HAARPIJL zelfstandig naamwoordo. - haartje, Fr. brin de cheveu; PIJL zelfstandig naamwoord mannelijk: -haarpijl, Fr. un cheveu, un poil
haarplukken, haorplukke, werkwoord, Van Beek - Da's tegen de duvel gehorplukt. - Dat is een nutteloos werk gedaan. - Vergeefse moeite. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 10 januari 1959); Henk van Rijen: ruzie maken; gehaorplukt; van ‘haorplukke’; haarplukken; vechten; ‘haarplukken’ houdt waarschijnlijk verband met het uittrekken van haren tijdens een gevecht. Cees Robben – ’t Is tegen d’n duvel gehaorplukt... (19641106) [vechten ‘tegen de bierkaai’; bij voorbaat een verloren strijd]; Cees Robben – ’t Is tege de duuvel gehaorplukt... (19600318)
haarspeld, haorspèl, hòrspèl, zelfstandig naamwoord, haarspeld; WBD III.4.4:229 'haarpin' = scherpe bocht; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HAARSPEL (Kemp. haorspäl), mrv. haarspellen, vklw. haarspelleke(n); hòrspel; Henk van Rijen: haarspeld; Stadsnieuws (rubriek): En knötje wier meej grôote hòrspèlle op zen plòts gehaawe - een haardot werd met grote haarspelden op zijn plaats gehouden. (280609)
haarzak, hòrzak, zelfstandig naamwoord, valsspeler; WBD (III.3.2:32) hòrzak, judas, valsspeler; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - haarzak, aassak - wie ruzie zoekt, vitterig iemand. Eerste deel is wsch. Hoogduits ‘hader’ 'twist'. Z.A. ; Goem. aaszak - heaft met 'haarzak' niets te maken (zie blz. 15). ; Ghijs. 'aer(e)zak - naarling, in 't bijz. vrek; ook aarzakker. ; De Bont: hòrzak - persoon die met iedereen overhoop ligt en ruzie maakt. ; WNT V:l462 HAARZAK (II), aarzak - gewestelijke, althans niet overal bekende benaming voor een twistgierig, kijfachtig persoon, iemand die verschil, ruzie maakt over eene kleinigheid, inzonderheid om er zijn voordeel mede te doen. ; Waas haarzak - die zeurt of bedriegt in 't spel. DeBo HAARZAKER, haarzaak, haarzak - Haarkliever, vitter, fr. chicaneur iemand die, iets gekocht hebbende, moeilijkheden maakt ...; Poëtische definitie door Frans Hoppenbrouwers; uit: Kempische Karakters (CuBra 2012); Een horzak kan ontzettend pesten; hij treitert meestal heel gemeen; ook daarom staat hij vaak alleen: jouw grenzen zal hij niet meer testen; hòrzakke
haarzakken, hòrzakke, haorzakke, zwak werkwoord, hòrzakke - hòrzakte - gehòrzakt, "vervelen, dwarsliggen; – Pierre van Beek – Schaaj tòch is èùt meej dè gehòrzak (Tilburgse Taalplastiek 176); - Stadsnieuws (rubriek): Schaaj toch es èùt meej dè gehòrzak - .. met dat vervelende gedoe (280410); WBD III.3.1:235 'haarzakken', 'kampen, krabben, meppen, schoppen, slaan, krakelen, bakkeleien' = ruziën; WBD III.3.2:33 hòrzakkerij = vals spel; De Bont: hórsak zelfstandig naamwoord mannelijk: 'horszak' - jongen/meisje die/dat spoedig boos wordt (bijvoegsel:) persoon die met iedereen overhoop ligt en ruzie maakt. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HAARZAKKEN - bedrog doen in 't spel, Fr. tricher. Gij hèt gehaarzakt!; WNT V:1462 HAARZAKKEN, aarzakken, haarzaken - Van 'haarzak' - verschil zoeken; moeite maken, ook bedrog plegen, onheusch doen bij 't spel.; haorzakke; Van Beek - ""Lig niet te haarzakken."" Verveel me niet. (Nwe. Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958);"
haas, haos, zelfstandig naamwoord, haoske, hòske, "haas (lepus europaeus); Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): enen vètten haos; Van Beek - ""Ik weet wel, waar den haos in de peper leê."" Hiermee werd bedoeld: Ik weet er alles van. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgse uitdrukkingen afl. ?; 29 augustus 1959); Cees Robben – De wèèreld is nie dur unne haos gedekt... (19780217) [haastige spoed is zelden goed]; Kernkamp, Dialectenquete 1879: hoaze - hazen; Brabantse spreekwoorden (Mandos): 'ge winnet, stèèloor', zi den boer teege den haos toen ie em nie kós krèège (N. Daamen (handschrift 1916) – ); Henk van Rijen: ek zèè nie dur nen haos gedèkt - Rustig, ik kan niet alles tegelijk; Frans Verbunt: haozelèèr onder zen schoene hèbbe - hard lopen; haoske; van ‘haos’, haasje; vlees van de lendespier bij runderen; Cees Robben – of pruuft dan eens van ’t haoske (19550205); hòske; verkleinwoord; haasje; Bijnamenboek Karel de Beer: et hòske = voetballer Hazendonk (blz.4l)"
haast, hòst, bijwoord, zelfstandig naamwoord, haast, bijna; Mòk mar gin hòst, want ge zèèt er hòst. - Je hoeft geen haast te maken, want je bent er bijna. Cees Robben: Ik mòkte nôot gin hòst. Cees Robben: verblikte bilde, hòst vergaon; we hèbbe gin hòst; Cees Robben: oover hòst heetie nôot gesprooke; ze zakt hòst dur der knieje; ...hòst gin meens. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dakloôs)
haasten, hòste, zwak werkwoord, haasten; zen èège hòste; Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  gezegde: Ge hoeft oe nie te hòste: ge zit ginnen boer in zen vènster. B hòste - hòstte - gehòst; hòstum'; samentrekking van haast hem; Pierre van Beek – Wat hostum hostum geschiedt, gebeurt in grote haast
haastig, hòsteg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, haastig, gehaast; Cees Robben: nie zó hòsteg;
habbetjap, habbetjap, bijwoord, spotnaam; gek; De Wijs – (gehoord bij de kapper:) höllie pa is wouws, höllie moe is appetjoek en, dè kunde wel naogaon, zellef is ie habbetjap (16-01-1975)
hachee, hasjee, anzjee, anzjeej, hansjee, zelfstandig naamwoord, "hachee; Piet van Beers – ‘Praaj’: ""Breng dan wè Praaje meej./ Tweej dikke, vur den Ertesoep/ èn wè vur den Hasjee"" (Spoeje doemmeniemer; 2009); zie hansjee; hansjee; Henk van Rijen: hachee; Bosch hansjee - hachee; anzjee; hachee; Van Rijen (1998): anzjeej, hansjee; Verbastering van fr. 'haché'"
hacht, haacht, zelfstandig naamwoord, "WBD haachte - strengen (trektouwen, -riemen, -kettingen v.h. paard)(Hasselt); WBD haachte: ijzeren strengen (Hasselt); Handschrift Daamen 1916: ""haagten - de ijzeren kettingen waarmede de paarden aangespannen worden""; WNT HACHT - elk der beide (ijzeren) kettingen waaraan het paard (in plaats van aan touwen strengen) de kar trekt. De Bont: haacht, zelfstandig naamwoordvr.- hacht, ""elk der beide ijzeren kettingen waaraan het paard de kar trekt""; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HACHT zelfstandig naamwoordv. - ketting, keten"
haffelen, haffele, zwak werkwoord, haffele - haffelde - gehaffeld, voortdurend in de handen nemen; Wè staode er tòch meej te haffele. - Wat hou je het toch onhandig vast. WBD III.1.2:110 'haffelen' = handvollen, doelloos friemelen; WBD III.1.2:111 'handvollen' = aanhoudend bepoetelen; WNT HAFFELEN 2) frommelen, poedelen, dauwelen (t.w. voortdurend of telkens met de hand betasten); Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens - Dè's Biks – - 1992 – ; (1992): haffele ww - liefkozen; C. Verhoeven: HAFFELEN onovergankelijk werkwoord, gewoonlijk verbonden met vz.'met'; liefkozend op de hand of in de armen nemen, meestal kinderen of kleine dieren. De Bont: haffele(n) zw.ww.intr. - voortdurend of telkens met de hand betasten, veel in handen nemen, sollen.
haffelkatje, haffelkatje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, kind dat aangehaald en verwend wordt; stoeipoes; Henk van Rijen: 1 haffelkètje; Stadsnieuws (rubriek): Onze Sjaarel is wir meej dè haffelkatje van hiernèffe op rêep; as dè mar nie öt de haand lopt! - Mijn broer Karei is weer met die stoeipoes van de buren de hort op; als dat maar niet uit de hand loopt.' (151008); Verh. HAFFELKAT, v. poesje om mee te haffelen; kind dat aangehaald en verwend wordt; De Bont: hafelkät'je(n), zelfstandig naamwoord o. - haffelkatje, katje waarmee veel gehaffeld wordt
hagel, haogel, zelfstandig naamwoord, hagel; WBD III.4.4:103 'hagelsteen', 'hagelkorrel' = hagelsteen
hagelen, haogele, zwak werkwoord, hagelen; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HAGELEN onp.ww - heeft soms 'ze' en 'dat' als onderwerp
hak, hak, zelfstandig naamwoord, hak; • WBD achterknie v.e. paard; • Brabantse spreekwoorden (Mandos): zèt er de hakken ónder (Handschrift Daamen 1916) - steek je voeten onder de tafel; ga aanzitten; WBD III.1.1:174 'hak' = hiel; Boutkan: (55) meervoud hakke; meej oew hakkes oover de slôot; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HAK zelfstandig naamwoord mannelijk: - hiel, Fr. talon; • WBD I:1454 'hak' - aanaardhak (om aardappels aan te aarden) samentrekking; had ik; Cees Robben – Dan hak ze vort te hoesten... (19650326); Cees Robben – Hak vleeje week from oew stee mar gekocht... (19830812)
hakbergen, hakbèèrege, zelfstandig naamwoord, "kinderspel; Van Delft - Nog speelde men ""hakbergen"". Dat geschiedde met ""haktollen"" (draaitollen). Deze tollen waren van ander model dan de tegenwoordige. Zij werden bij ""Vrenske Appels"" in den Veldhovenschen hoek gedraaid; door de smid werd er nog een pin ingezet en klaar was Kees. Men trok een cirkel op den grond en daar moesten dan de haktollen ingezet worden. Kwam de tol niet in den ring, dan moest hij er in gelegd worden. Stond hij in den ring te tollen, doch draaide hij op 't eind niet den cirkel uit, zoo moest ook deze er in blijven liggen. De anderen mochten nu met hun tol probeeren om er tusschen te hakken en sprongen de inliggenden dan van elkaar buiten den kring, zoo mocht de eigenaar van den vrijgekomene weer mee hakken. Alweer een spelletje ""zonder eind"". (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 106; 23 maart 1929)"
hakbijl, hakbèel, zelfstandig naamwoord, hakbèltje, hakbijl, kleine bijl; WvM 'en h is den hakbèèl, die is vur het hout'
haken, haoke, zwak werkwoord, haken; manier van handwerken waarbij met een metalen pen met een weerhaak een lussenweefsel wordt vervaardigd; B haoke - hòkte - gehòkt; — ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping; gij/hij hòkt
hakken, hakke, zwak werkwoord, hakken; WBD I: 1458 'hakke' - onkruid bestrijden met de hak
hakkentener, hakketêener, zelfstandig naamwoord, spotnaam; iemand die gehaast loopt
haksel, haksel, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: zult, hoofdkaas; WBD III,2.3:68 'haksel ' = hoofdkaas, zult
haktol, hakdòl, zelfstandig naamwoord, "haktol, priktol; Mee in jaor of vier is ’t al wir aanders, dan worrut in autoped en norvenaant het seizoen n’en vlieger, kaaischeuten, drèf of hakdollen. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)Anoniem – 1959 – ; en toen zeej de klène Kees: ""Vadder, ik heb naau wel unne hakdol; mar 'k heb gin stukske pees.""; (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); H.A. Sterneberg S.J. –; Mijnen bromtol; Ielke tol hee eigen nommer / mer mijn bromtol nommer één. / Daor haolt niks bij mijnen brommer, / eikenhout en staolen teen! / Toen 'k hum straf haai upgewonden / en ik zwooi 'm zuiver nir / wier hi gauw alleen gevonden / zeg, waor bleven d'ullie wir!; Jo van Tilborg – Ok haktollen ging héél goed. Ge sloegt meej enne pees aon un stökske gebonden tegen enne tol, die ge irst meej oew haande liet draaien. Deur dieje tol elke keer goed te raoke meej dieje pees, blééf ie draaien. Al wô zonne tol, assie un te harde lel verkocht kréég, ôok wel ens deur un raom vliegen. Dè kwaam naa wir nie zoveul veur. (Kosset, 2006); WBD (III.3.2:72) hakdòl= priktol; WBD (III.3.2:81) hakdòl, drèèfdòl, drèèftòl, draajtòl = drijftol; S&S (Onder èèrddol - dwerg): Het lijkt ons voor de hand liggend aansluiting te zoeken bij dol in de betekenis van tol (soort kinderspeelgoed) Blz.17; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992) - 'hakdol' zelfstandig naamwoord- haktol"
haktollen, hakdòlle, zwak werkwoord, tollen; Ok haktollen ging héél goed. Ge sloegt meej enne pees aon un stökske gebonden tegen enne tol, die ge irst meej oew haande liet draaien. Deur dieje tol elke keer goed te raoke meej dieje pees, blééf ie draaien. Al wô zonne tol, assie un te harde lel verkocht kréég, ôok wel ens deur un raom vliegen. Dè kwaam naa wir nie zoveul veur. (Jo van Tilborg); De Wijs – Zumme proeme of wilde liever haktolle, ‘tis nog te vruug om te vliegere (09-07-1967); Cees Robben – Zumme naa is gaon proeme of doede liever hakdolle... (19670908); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “…en hakdòlle en stintje klètse, stèltlôope èn mitje steeke…” (transcriptie Hans Hessels 2014) zie Klik hier voor audiofragment; WBD (III.3.2:75) 'haktollen'; WBD (III.3.2:84) 'hakdollen' = met de priktol spelen, ook: hakdollen; met de drijftol spelen
haktolletjes, hakdöllekes, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, haktolletjes; kinderspeelgoed: haktol, priktol, een tol waaromheen een ‘pees’ werd gedraaid om de tol te ‘werpen’, ook ‘hakken’ genoemd omdat het de uitdaging was met de punt van de geworpen tol de tol van de ‘tegenstander’ te splijten. Cees Robben – [Kinderen in een winkeltje:] Meneer, verkôôpte sewèèle nog drèèfdöllekes meej ’n zwipke en hakdöllekes meej ‘n piske... (19800418); zie drèèfdöllekes
halen, haole, zwak werkwoord, haole - hòlde - gehòld, halen; (B): haole - haolde - gehaold; in tegenwoordige tijd ook vocaalkrimping: g+/h+ hòlt; Cees Robben: we hòlde hòst gin òssem? hij zòtter êenen haole; waoter haole; Cees Robben: èfkes en frisse neus haole; ómdèk de gouwe(brölòft) tòch nie haol; Henk van Rijen: 'As ie hòlt, dan hólt ie ut' - Als hij holt, dan haalt hij het. WBD III.1.2:80 'halen' = trekken; WBD III.1.2:88 'halen' = pakken, voor de dag halen; ook 'vatten'; hòlt; haalt; Henk van Rijen: assie hòlt, dan hòltie et- als hij hard loopt, haalt hij het -tegenwoordige tijd 2e + 3e pers.enk. van 'haole' (met vocaalkrimping)
half, half, bijvoeglijk naamwoord, telwoord, half; De Wijs – Ik knutsel gèère mar halluf zunne tèèd hekker ginne tèèd veur! (20-07-1962); Henk van Rijen: half zene tèèd is ie nie op tèèd - meestal komt hij te laat; Henk van Rijen: tis ammòl halleven bak, wèttie doe - het is allemaal half werk...; WBD III.2.2:73 'halve broer / halfbroer' = stiefbroer; 'halve zuster / halfzuster = stiefzuster’
half om half, half om half, uitdrukking, "spotnaam; Van Delft - ""Wat een ferm kindje ligt daar in de wieg"", zei ik. ""Ja, ja,"" was 't antwoord ""en 't is er eene van half om half! De vrouw komt uit 't Turkenland en ik ben van de stad."" Hiermede werd bedoeld, dat het ouderpaar onderscheidenlijk van benoorden en bezuiden de spoorlijn afkomstig is. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)"
halfbakken, halvenbak, bijwoord, halfbakken, slordig, onvolmaakt; Et waar mistal mar halvenbak as hij iets ha moete zette. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); zie bak
halfduimswerk, halfdömswèèrk, zelfstandig naamwoord, halfduimswerk; Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  gezegde: Ge moet gin halfdömswèèrk leevere.(= onvolledig, slecht werk: vroeger werkte men met duimse planken)
halfelf, halfèlf, bijvoeglijk naamwoord, Frans Verbunt: het hoofd een beetje schuin houdend
halfje, halfke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "halve-centstuk; HALFKE Pierre van Beek – Wanneer iemand ""z'n geld aon z'n hart gewaasen is"" zijn we niet ver meer van de vrek uit de buurt en men kan er vast van op aan, dat zo iemand wel ""'n halfke kan durbèten (doorbijten) al was 't dè-t-ie van awerdom op z'n taandvlees liep"". Men heeft nu eenmaal van die ""vuil meense"" - zelfs in Tilburg. Het woord vuil heeft hier niet de betekenis van smerig maar van gierig. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950; Cees Robben – Gin hallefke mir in de knip... (19641204); Brabantse spreekwoorden (Mandos): van en halfke is den boer rèèk gewòrre (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1970)-let op de kleintjes. WBD III.3.1 :151 'halfje (halfke)' = halve-centstuk; WBD III.4.4:297 'halfke' = kwart liter, ook 'neuker' of 'uppie'; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ; HALFKEN zelfstandig naamwoordo. - kleine borrel"
halfkatoen, halfketoen, zelfstandig naamwoord, WBD halfkatoen (II:868), weefsel van linnen en katoen
halflinnen, halflènne, zelfstandig naamwoord, "WBD II.4. p. 867 – “Weefsel van linnen en katoen"" (Van Dale). halfkatoen: hallefketoen, K 183 (= Tilburg) . [lange oe!]"
halfwas, halfwaas, zelfstandig naamwoord, halfwas, aankomende of onvolwassen hulp; Henk van Rijen: 'hallefwaas kröwaogentje' - klein ding; WBD III.2.2:44 'een halfwasse' = puber, ook 'aankomeling'; WBD III.2.3 :163 'halfwas' = onvolgroeide vrucht
halsband, halsbaand, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt): halster (hoofdstel, bestaande uit een ronde band om de neus v.h. paard en daaraan een band bevestigd om de nek, waarmee het paard in de stal is vastgebonden); (Hasselt) stalband (de band om de nek v.h. paard, waarmee men het op; stal vastbindt; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HALSBAND zelfstandig naamwoord mannelijk: - halsboord, boord: bij landb.: band rond den hals, waarmede de beest op stal staat.
ham, ham, zelfstandig naamwoord, ham; Achterbout van een dier; Kernkamp, Dialectenquete 1879 - haam en spèk - ham en spek; Kubke Kladder – Irst kregen we vleeschsoep mee bollekes. Daornao gekookte ham, gin gewone zooas ge in de winkels koopt, nèè ham die bij den bakker 'n wijltje in den oven gesmoord hô, half en half gebraojen zoodè 't er 'nen geur afsloeg om waoterachtig van te worren. (ps. van Pierre van Beek; in: Uit 't Klokhuis van Brabant, Nieuwe Tilburgsche Courant, 22-2-1930.); Kubke Kladder – Dan plant-ie 't mes door de malsche zwaard [zwoerd] henen in de rood-doorregen ham en sneed er 'nen fermen homp af. (ps. van Pierre van Beek; uit: MIJN VOLK, Een schets uit het Brabantsche boerenleven, Nieuwe Tilburgsche Courant, 31-7-1930.); A.J.A.C. van Delft – (over het lied ‘Achter de hemeldeur’ van de Tilburgse straatmuzikant Jan Viool); Ach vrienden, luister naar mijn lied; Het is een droom, die ik u ga vertellen; Ik droomde laatst, dat ik gestorven was; Ik zag den hemel en... de helle!; Ik zag den Rechter in de groote zaal; En hoorde Hem met vele menschen spreken; Maar ik durfde er niet binnen gaan; 'k Heb mij toen achter de deur versteken. Aan de deur daar hing een groote ham; Waar elke notaris van moest eten; Vóórdat hij den hemel binnenkwam; Maar... er was nog niet ééns van gebeten. Is het dan geen treurig spel?; Jan Jaansen - Verder ha ze 'n schoon stuk ham gekookt en 'nen worst van ik weet nie hoeveul ellen lengte gebraoie! (ps. van Piet Heerkens svd; uit: ‘Oome Teun in den trein, Nieuwe Tilburgsche Courant 16-9-1939); Lechim - 'n Oosterwèkse koffietaofel/ Mee boeremik en zult en ham. (ps. van Michel van de Ven; uit: ‘En mar règene’; ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier; ca. 1970); Rauwe en ruwe ham - hypercorrectie; Cornelis Verhoeven - Er zijn mensen die in een wat sjieke winkel geen 'rauwe' ham durven te bestellen, omdat zij weten dat de juffrouw hen met een schamper lachje zal verbeteren en 'ruwe' ham zal brengen. Het gebeurt heel dikwijls dat mensen uit louter behoefte om toch maar geen dialect te spreken, allerlei fouten maken uit hypercorrectheid. (Herinneringen aan mijn moedertaal, 1978); Cornelis Verhoeven - Alleen bij de vleeswaren sta ik wat sterker, want zodra ik 'rauwe ham' bestel, wordt dat altijd met 'ruwe ham' vertaald, en dan weet ik, dat ik het goed zeg en de deftige dame fout. (Herinneringen aan mijn moedertaal, 1978); Ad Haans - De Hilversumse aanstellerij is niets anders dan domme distinctiedrang. Dat is altijd het geval bij hypercorrecties. Wie ‘ruwe ham’ zegt als hij rauwe ham bedoelt, geeft blijk van een leemte in zijn kennis én van angst om door de mand te vallen. (uit: ‘De Hilversumse angst voor de S en de F’, in: Eén jaar lief en leed columns uit het Brabants Dagblad, 2003); Wim van Boxtel - Waor hangt nog d'n ham, en 't spek, in de schaaw? (uit: ‘Onzen eigen aord’, Brabants Bont Sprokkels, 1981); Willy van Rooy - ... 'n Paor flinke sneeje malse “melktarwe” van Wimme mee 'ne klats aaier-mee-ham in de pan... en dan naor buite. (uit: ‘Op m’n een’dje’, Schôôn en lilluk, 1983); Piet Brock - Spek in de pan./ Gerökte ham./ Krèp of kermenaoj./ Wèrreme balkebraoj. (in: ‘Kuus’, Vuurstintjes ketse, 1990); Elie van Schilt - Hil de femielie bleef mee eten, uyt de mis brooikus mee allemal dingen erop die we mistal nie aten, gekokte ham, ouwe kéés, jonge kéés, rookvléés. (uit: ‘As ge katteliek geboren wierd dan hadde toch veul te doen en te laoten; www.cubra, ca. 2003); WTT 2013 - Beide teksten zijn een vervolg op een niet uitgesproken verlangen. Woordspeling met 'ha'm', hadden we maar, en vleeswaar ham. Vergelijk dooddoeners als 'as' = 'als' -> 'as is verbaande törf'. houtere ham 1; In Tilburgse bronnen meestal verklaard als: WNT – lemma HAM III,2,d: De houten ham komt daar op tafel: men houdt in dat gezin voor 't uiterlijk een stand op, terwijl men zich in 't noodigste bekrimpt en ”krom ligt”. (1898); Jozef Cornelissen - HOUTEN HAMMEN - Er bestaat een spreekwoord toepasselijk op 's Gravenhage, dat zegt: de houten ham komt daar op tafel. Dat beteekent: ze moeten zich bekrimpen en toch hun stand ophouden. Van daar de spotnaam. (Nederlandsche volkshumor, 1930); Jozef Cornelissen -  KULWORSTEN: Vermoedelijk ‘schijnworsten’. Vgl . ‘'t is flauwe kul’ en ‘Haagsche houten hammen’. houtere ham 2; Mogelijk is de verklaring echter niet aan zuinigheid of schijn verwant maar juist aan feestelijkheid, en wel bij het bouwen van een huis: - K. ter Laan - 2. De mei [een meiboom] op een huis in aanbouw, wanneer de kapspanten zijn opgericht, dus bij het richtfeest. In Groningerland hangt aan die meitak aan de ene zijde een fles en aan de andere kant een houten ham, beide aanwijzingen dat er flink getrakteerd moet worden. De fles moet worden stukgeschoten. Vergelijk de gewoonte om de vlag ‘in top’ te steken als het hoogste punt wordt bereikt van een gebouw. Vergelijk: vlaggebier, de traktatie bij die gelegenheid. achterwerk, bil, billen van een mens; WBD III.1.1. lemma  bil c.q. dij – ham, ook in Tilburg
hamer, haomer, zelfstandig naamwoord, haomerke, hamer; R.J. 'de smid zwaaide meej den haomer'; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): enen houteren haomer; WBD (II:2730) 'spêêkhaomer' - voorhamer/ speekhamer; WBD (II:2727) 'kluufhaomer' - kliefhamer; WBD (III.3.3:84) haomer = klepel v.e. klok; WBD (III.4.4:18) 'hamerslag' = kleine wolkjes
hand, haand, zelfstandig naamwoord, hèndje, "hand; het meervoud = haand of haande; Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - gezegde: Den timmerman zen schaand is den schilder zen haand. (= De schilder moet de fouten v.d. timmerman bedekken); R.J. der was iets òn de haand; De Wijs - Hij kan mee z’n 2 linkse haande nog behoorlijk uit de voete (17-10-1972); Cees Robben - In de schônste stad van ’t laand/ kwaam... En mee gin lege haand/ Tôôntje... [Prent over de geboorte van de 127.000ste Tilburger, genaamd Tôôntje van Zundert. ‘De schonste stad van et laand’ is de volksnaam voor Tilburg.] (19540213) ; Cees Robben – En mee ’t aai in baai z’n haand... (19560428) ; Cees Robben – M’n haande vol blèène... (19570309); Cees Robben – Hij vruutte meej z’n haand in ’t zaand (19600219); Cees Robben – En heddet ôôt ter haand gehad (19600624); Cees Robben – Dur ’n vrouwehaand bedisseld... (19700220); Cees Robben – ’t Schilt mar amper haand of keer (19710129) [Het scheelt maar een klein beetje; haand en keer zijn waarschijnlijk commando’s die de voerman aan zijn paard geeft]; Cees Robben – ’t Schou mar haand of kèèr (19620518); gezegde: Pierre van Beek – Et ha mar haand òf keer geschouwd - het was op het nippertje.(Tilburgse Taalplastiek 170); Wettie mee zun haande rèègt zet, stôt ie mee zun kont wir om! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); èn as mene vriend dè wir perbeerde,/ zègt dan: ""Haawt oew haande tèùs"". (Henriëtte Vunderink; Mene listen biecht; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Kernkamp, Dialectenquete 1879: Hij haaudt 'nen dikken stok in de haand; Brabantse spreekwoorden (Mandos): ge vouwt er de haande van saome (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1970) - uitroep van verbazing; Brabantse spreekwoorden (Mandos): gin weeren in de haande krèège (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1972) - 'n hekel aan werk hebben; Frans Verbunt: oopaa wòrre kunde meej oew haanden in oew zakke; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992) - 'hand' zelfstandig naamwoord- hand; mv. 'hande'; Brôod vatte in oew haand om op te eeten en gin enkele sneekes mar dubbele bottramme, die waaren ok beter in oew haande te vatten. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Meervoud: naast haande ook haand: Ons moeder zeej dan aaltij, as we in de sneuw bezig waren: ‘Krèègde gullie naa nôot gin kaaw haand, doe toch un paor handschoenen aon’. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Ons haand hèn we allêen asser un krèùs gemaokt moes wòrre, öt onze zak gehaold. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); -derhaand; suffix; -(d)erlei; twidderhaand, driederhaand, fèfderhaand, zisderhaand; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): twidderhaande"
handelisatie, handelesaosie, zelfstandig naamwoord, hantering, het omgaan met, handelwijze, inzicht; Paf [staan] van al die handelizaosie... (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Harriëtje’, 1941); Henk van Rijen: hij heeter gin handelesaosie van - hij weet er niet mee om te gaan; Henk van Rijen: 'Hè hee-t-ur gin haandelesaosie van!' - Hij weet niet hoe het moet; CiT (38) 'Hij heeter niks gin handelesaosie van’; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HANDELEZATIE zelfstandig naamwoordv. - handeling, goede manier om eenig werk te verrichten. Dieë lomperik hée' nieverans geen handelezatie van.
handgetouw, handketaaw, zelfstandig naamwoord, handweefgetouw; WBD handketaaw/ haandgetaaw (II:944)
handig, hèndeg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, gemakkelijk, moeiteloos; Cees Robben – Die zô hendig trekt en jaogt.. [namelijk een handboog] (19560714); Cees Robben – Zô proper, zô hendig... (19570216); Frans Verbunt: men hèndege - een handig iemand; WBD III.1.4:5 'handig zijn' = iets beheersen; WBD III.1.4:27 'handig' = verstandig; WBD III.1.4:31 'handig'= vlug van begrip; WBD III.1.4:148 'handig' = bijdehand; WBD III.1.4:354 'handig' = gemakkelijk; Bosch hèndig - gemakkelijk: handig, handzaam; Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens - Dè's Biks – - 1992 – ; (1992): hèndig, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord - handig, gemakkelijk; De Bont: bijvoeglijk naamwoord en bijwoord 'hendig’ - handig, gemakkelijk; C. Verhoeven: HANDIG (hèndig) bijvoeglijk naamwoord + bijwoord, nooit in de zin van 'bijdehand, maar altijd passief: 1. handzaam, gemakkelijk te hanteren; 2. gemakkelijk in de omgang, niet veeleisend; 3. het zich gemakkelijk makend, niet actief: ge zèt ok 'nen hèndige; 4. vlot,gemakkelijk,zonder moeite; dè kan ik hèndig. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - HENDIG, HENDIGHEID - handig, handigheid. Hier vandaan: behendig. Z.a. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HENDIG - handig
handigheid, hèndeghèd, zelfstandig naamwoord, handigheid
handje, hèndje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van haand; handje; verkleinwoord van 'haand', met umlaut; Boutkan: hèndje (archaïsch); hiernaast handje (blz. 20) en blz. 30 en 32; Kernkamp, Dialectenquete 1879: hendjes en vuutjes; Gez. em en hèndje geeve = de handen uit de mouwen steken (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1969); Uitdrukking: hèndje peepermuntje - twee gelieven met verstrengelde handen; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): 'Wè is er aon 't hendje ?; Cees Robben – [vader tegen een kind] Alleej... Gift d’n ôôme is ’n hendje... (19580510) ; Cees Robben – As z’n hendjes zèn gewaase (19581122); Giender op en bèngske zitten al en tèdje/ hèndje in hèndje ene jonge meej en mèdje. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et vurjaor komt); Gif ze mar en hèndje, zi ons moeder teege mèn. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2004); Masturberen hiete dè volgens menne biechtvadder, die ik vroeg hoe dè kwaam. Ik ha zôiets ok nog nôot bij et hendje gehad. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Ons moeder aaltij de kalmte zelf, pakte un washendje en waaste zenne kop aaf. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Zôiets han wij nog nôot bij et hendje gehad. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Ik dòcht dan, isser naa ginnen êene die dörft te zeggen, ‘ik ben oewe knèècht nie’, of ge het zelf toch ok twee hèndjes. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Piet van Beers – ‘Enen aawen bôom’: Ik zie me dan, rèùm zeuventig jaor geleeje/ Òn moeders hèndje ok nòr zon school toegaon. (Het zeventiende boekje, 2010); Mar we moesen assie binnekwaam/ netjes en hèndje geeve... (Henriëtte Vunderink; De Pestoor; k Zal van oe blèève haawe, 2007); WBD III.4.4:277 'handje' = handvol; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): Kinderen moeten 'n schòòn of 'n goej hèndje geejve.
handjesgegeef, hèndjesgegeef, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: handengeverij
handpeer, handpèèr, zelfstandig naamwoord, handpeer; Boutkan: (blz.28) ntp -> mp: haampeer
hands, haands, bijvoeglijk naamwoord, WBD vur de haands ketier - rechtervoorkwartier v.d. koeie-uier; WBD van de haandse kaant, van de haand - rechterkant van het paard; WBD van de haandse kaant, bè de haand; (Hasselt) òndehaand – linkerkant van het paard
handvat, haandvat, zelfstandig naamwoord, WBD handvat van de ploegstaart (Hasselt); handvat; Elk veurjaor kreeg zon fietske is in goei burt, wier ze wè afgeschuurd en opgelakt, hier en daor inne nuuwe speek ingezet, soms nuuw spatbordjes en handvatsels... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); WBD (II:2375) 'handvat' - een v.d. knoppen waartussen een zaagblad van een spanzaag bevestigd wordt
handveger, handvèèger, zelfstandig naamwoord, handveger; paoter handvèèger - onhandig iemand; WBD (III. .1:307) handvèèger - stoffer; snor; ‘Ga zitten’, zeej enne vent in vol ornaat meej ene flinke handvèèger onder zen neus, tegen mèn. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
handvijs, haandvijsje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Henk van Rijen: 'haandvèjsje ' - kleine lijmklem
handvol, haffel, zelfstandig naamwoord, verkorting van 'handvol'; - door assimilatie ontstaan uit 'handvol'; m.b.t. telbare dingen, gewoonlijk letterlijk een hand vol, dan wel op de vingers van een hand te tellen; - en haffel tèèrf - een handvol tarwe; Cees Robben – Vur ’n haffel dolders... (19851122); Cees Robben – Hier ’n haffeltje zaand (19580405); WBD (II:708) haffel - handvol spijkers; Henk van Rijen: 'Hè viet unnen haffel tèèref'; WBD III.2.3:79 'haffel', 'haffeltje' = bundel groenten; WBD III.4.4:261'haffel' = onbepaalde hoeveelheid; Stadsnieuws (rubriek): Kom mar mènneke, dan krèède en haffeltje ollienutjes van de taante; WBD III.4.4:277 'haffel(tje)' = handvol; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992) - haffel zelfstandig naamwoord- handvol; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - HAFFEL -handvol. C. Verhoeven: HAFFEL v. door assim. ontstaan uit handvol en dus vrouwelijk: hoeveelheid die men in de hand heeft, in de hand kan houden of op de vingers van een hand kan tellen; nooit m.b.t. vloeistof, meestal v. kleine hanteerbare voorwerpen. De Bont: haffel - handvol
handwater, haandwaoter, zelfstandig naamwoord, "Handschrift Daamen 1916: ""haandwoater - zoo goed as dè? 't heet [heeft] er gin haandwoater bij (het lijkt er nog niet op)""; ES (2012) - Het is opmerkelijk dat Daamen in 1916 deze zeer oude uitdrukking nog optekent. 'Iemand handwater geven' betekende: iemand water aanbieden om de handen te wassen alvorens de maaltijd te beginnen (vergelijk de handwassing in de katholieke eucharistie). In overdrachtelijke zin kwam de uitdrukking in gebruik om rangen, standen, en kwaliteiten te vergelijken: aanbieding van het handwater geschiedde alleen door aan elkaar gelijkwaardige personen. Daamens uitdrukking bedoelt te zeggen dat het hier twee zaken betreft die niet aan elkaar gelijkwaardig zijn. Die betekenis vinden we in het WNT in het lemma 'handwater': '""Bij"" iemand of iets (niet) in vergelijking komen, (niet) vergeleken kunnen worden, wordt uitgedrukt door: bij iemand of iets (geen) handwater geven. Hy sey dat Don Rodrigo of de Cid, wel een goet Ridder was geweest, maer dat hy evenwel by die van het brandende Swaert geen hantwater gaf, die enz., V. BOS, Don Quichot 1, 11. — (Geen) handwater geven (bij) werd vervolgens nog verder verbasterd tot (geen) handwater hebben bij..."
handwerk, handwèèrk, zelfstandig naamwoord, handwerk; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HANDWERK - zelfstandig naamwoordo. - arbeid die met de hand verricht wordt
handwever, handwèèver, zelfstandig naamwoord, handwever; WBD handwèèver, haandwèèver (II:941) handwever, wever die thuis met de hand weefde (op het handweefgetouw). WBD 'haandwèève' (II:949)
hanenbalk, haonenbalk, zelfstandig naamwoord, WBD hanebalk (horizontale (bovenste) verbinding dwars door het huis); K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - HAANSBALKEN, zie Hoogstraten
hanenkam, haonekaam, haonekam, zelfstandig naamwoord, hanenkam; Kernkamp, Dialectenquete 1879: hoanekaam
hanenkrul, haonekrulleke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, teelballetje v.e. haan; Brabantse spreekwoorden (Mandos): et schilt mar en haonekrulleke (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1972) - het scheelt heel weinig
hanennek, haonenèk, zelfstandig naamwoord, hanennek; neerhangende vel van de onderkin; Cees Robben – Mee oewe haonenek... (19810410)
hanenpoten, haonepôote, zelfstandig naamwoord, meervoud, hanenpoten; slecht handschrift; Jo van Tilborg - Ineens ha’k et toch te pakken en kos ik de juffrouw alles vurlezen, wè ons moeder op et briefke ha geschreven, meej die haonepôte van der. Waor die schrèève ha geleerd! (Tilborg, Jo van - Kosset den brèüne eiqeluk wel trekken I, 2006)
hanenschree, haoneschreej, zelfstandig naamwoord, de schrede van een haan; figuurlijk: een zeer korte afstand, de uitersten liggen heel dicht bij elkaar; Cees Robben – Van schreuwe tot laage.../ Van hemel naor hel.../ Van engel naor duvel.../ Van waereld naor cel... (...) Wè zèn we toch tobbers.../ unne haoneschreej... (19570112)
hanentrap, haonetrap, zelfstandig naamwoord, WBD - hanetred (eigenaardige onwillekeurige beweging van een of beide achterbenen v. e. paard), ook genoemd 'haonenspat'; De Bont: zelfstandig naamwoord mannelijk: 'hanetred', krampachtige beweging der achterbeenen (v.e. paard), waarbij het spronggewricht sterk en krampachtig bewogen wordt. (WNT)
hangen, hange, sterk werkwoord, "hangen; B hange - hóng - gehange; Boutkan: hange - hing - gehange; Van Delft - Tegen iemand, die tot haast aanmaant, heet het: ""Nou, nou, hangen hee gin host."" (Men behoeft zich niet te haasten om zelf iets te doen, dat minder aangenaam is, i.c. opgehangen worden.) (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Mar hij hong te vaast aon z’n systeem... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); ...et hong ok nie mee z'n punten slap en futloos naor beneje... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); HANGE Pierre van Beek – Om iets te doen wat niet aangenaam is, behoeft men zich - althans volgens de volksmond - niet te haasten. Men geeft dit aan met de woorden: ""Nou, nou, hangen heej gin host (haast)."" Opgehangen worden is namelijk een van die onaangename zaken. (Tilburgse taalplastiek 13 Nieuwe Tilburgse Courant – donderdag 11 mei 1950); Wie hilt jaor den bist uithong/ die viel et wèl wè teege./ Hij heej ommers van Zwarte Piet/ alleen en roei gekreege. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Spulgoed); Twee klèèn pepieren èngeltjes,/ die in de Kèrstbôom hònge. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et goei van dèèrd ); Brabantse spreekwoorden (Mandos): de maand in den hòf hèbben hange (NB'78) - op korte termijn een kind verwachten (uit de bijenhouderij: Men hangt een korf in de tuin, als men een bijenzwerm verwacht.); Brabantse spreekwoorden (Mandos): heetie et gestoole, dan moetie hange (N. Daamen (handschrift 1916) – ) - hij moet de gevolgen van zijn misdaad maar ondergaan; Er hongen ôk nog un paor schilderijkes en tékeningen aon de muur. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Appels van enne bôom plukken, waorvan de takken over de heg hongen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); ... want stof hong der zat en dè waar toen al nie gezond. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.4.4:27 'hangend weer' = bestendig weer, ook 'staand weer’; hong; hing; verleden tijd van 'hange'; Cees Robben – Daor hong wè weemoed in m’n hart.. Cees Robben – En boven deze soeppot hong (...) Mistal ’n locht van smôôr (19701016); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HING, HINK, HONG, HONK : 2e hoofdvorm van 'hangen'"
hangstaartje, hangstèrtje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, hangstaartje; Henk van Rijen: staartmees (Aegithalus caudatus)
hanig, haoneg, bijvoeglijk naamwoord, vrouwziek; WBD III.2.2:109 'hanig' = vrouwziek
hank, hank, zelfstandig naamwoord, WBD dakspar; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - hank - dakspar (rond Tilburg)
hannekenskost, hannekeskòst, zelfstandig naamwoord, "hannekenskost; ES (2012) - Het WNT geeft onder 'Hanneke' als tweede betekenis, en als eerste voor Zuid-Nederland: 'nuchter kalf', dat wil zeggen 'mager kalfsvlees' of vlees van jonge kalveren. Van Delft - ""Hoe ziet hij er uit?"" ""Och, hij heeft al zijn leven hannekekost gegeten, dan weet ge 't wel."" Dit is: Hij blijkt uiterlijk niet te stammen uit een gezeten burgerfamilie. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929) [ES 2012: ofwel: hij is erg mager, hij is dus van lagere komaf; zie volgende]; Pierre van Beek – Er zijn echter mensen, die men - ook al zijn ze maatschappelijk vooruitgegaan - hun afkomst soms nog van het gezicht kan lezen. Men zegt dan, dat ge zien kunt, dat hij ""al z'n lève hannekenkost gegeten heej"". Zo iemand stamt derhalve niet uit een burgerfamilie. (Tilburgse taalplastiek 14 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 23 mei 1950); Pierre van Beek – Wanneer van iemand gezegd werd, dat hij ""al z'n leven hannekenkost had gegeten"", dan zag hij er niet te best uit en was hij niet uit een gezeten burgerfamilie voortgekomen. (Tilburgse Taalplastiek 24-6-1964); Brabantse spreekwoorden (Mandos): aaltij hannekesköst gegeeten hèbbe (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1964) - onvoldoende, slechte, vaak gekregen kost hebben gegeten en daardoor mager zijn. WNT - Samenst. (in de bet. 2) Hannekensvleesch, te Antwerpen een gewoon woord voor: nuchterenkalfsvleesch (”Eenen beenhouwer … wiens klanten … bijzonder op hannekensvleesch gesteld waren”, SLEECKX 14, 82 [1868])."
hannik, hannek, zelfstandig naamwoord, ekster (pica pica); Cees Robben - ...hanneken/ die huizen in de maast. (19600708; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HANNEK, HANNIK (uitspr. hannak) zelfstandig naamwoord m. - tamme ekster; ook 'hannen'; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - annek, hannik — ekster, roek, Vlaamse gaai; lomperik, onhandige man; WNT HANNEKE 1) zwak en onnoozel man of echtgenoot.. - door Robben gebruikt voor een mager kind; waarschijnlijk in navolging van de volksnaam voor de ekster: ‘hannek’; Cees Robben – Wè bende toch unne maogere hannik (19610901)
hannikbroek, hannebroek, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: gaai (Garrulus glandarius); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): hannebroek zelfstandig naamwoord - Vlaamse gaai; De Bont: zelfstandig naamwoord mannelijk: 'hanikbroek' Z.a. (blz.797); WBD III.4.1:148 broekhannek - gaai; WNT HANNEKE 4) verouderde benaming voor sommige vogels
hanniken, hanneke, zwak werkwoord, aarzelen; WBD III.1.4:54 'hanniken' = aarzelen
hansop, sjòp, zelfstandig naamwoord, hanne-sjöpke, hansop, nachtpakje voor kinderen; Verh. sjop m. - hansop, nachtkleding voor kinderen; uit 'hansop' (Hans Sop) met weglating van de eerste, onbeklemtoonde lettergreep. Koenen hansop - oorspr. hans-soeps vertaling van Fr. Jean Potage = hansworst, harlekijn; later ook: wijd kledingstuk als dat der hansworsten. Thans inz. nachtpakje voor kinderen.; hanne-sjöpke; verkleinwoord van ‘hanne-sjòp’; hansopje – mogelijk kindertaal; Cees Robben – Krèègt ie irst van men ’n baordje../ Dan z’n hanne-sjöpke aon... (19581122)
haperen, haopere, zwak werkwoord, haopere - haoperde - gehaoperd, haperen; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): haopere; Brabantse spreekwoorden (Mandos): in Haopert haooer(t) et aaltij (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1972) - woordspeling; WBD III.4.4:311 'hapering' = stoornis; Ant. - HAPEREN - aan iets blijven vastzitten. Mijn kleed haperde aan 'nen nagel.
happen, happe, zwak werkwoord, happe - hapte - gehapt, eten (kindertaal); C. Verhoeven: HAPPEN overgankelijk werkwoord (tegen kinderen gezegd) eten. Z.a.
hapsnap, hapsnap, bijwoord, "1974 (ca.) - hapsnap dialect = in een oogwenk iets doen = in een vloek en een zucht = in overhaast iets doen - 't is in 'n ""hapsnap""' gebeurd."" - is een uitdrukking van de combinatie ""happen"" en “snappen” = direct reageren (Pierre van Beek – typoscript Archief Pierre van Beek); Henk van Rijen: et gong ammol mar hapsnap - het ging allemaal zo maar vlugjes; WBD III.1.4:378 'hapsnap', 'hapsnaps' = in alle haast; De Bont: hapsnap(s) bijwoord - in alle haast; Tuerl. en Corn-Vervl. 'haps-snaps'; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HAPS, APS bijwoord - in groote haast, met de gauwte"
hard, hard, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "hard; Handschrift Daamen 1916: ""ze zèn hard (arm)""; WBD (Hasselt) weerstand biedend (gezegd v.e. paard); elders spreekt men van ‘harden bèk'; gezegde: Henk van Rijen: et er hard óp hèbbe - erop gebrand zijn; Kernkamp, Dialectenquete 1879: haard wêrreke is z'n zoak nie - hard werken is zijn zaak niet; Brabantse spreekwoorden (Mandos): zó hard as nen duuvel óp zene kòp (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1957) - spreekwoordelijke vergelijking; Brabantse spreekwoorden (Mandos): zó hard zèèn dè den duuvel oe nie wil (N. Daamen (handschrift 1916) – ); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): hard bijwoord - hard; hij is hard ziek - erg ziek"
harden, harte, zwak werkwoord, Henk van Rijen: harden
hardfietsen, hardfietse, zwak werkwoord, maar vrijwel uitsluitend als infinitief of gesubstantiveerd (et hardfietse); wielrennen; Irst hardfietse op de TeeVee. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ast ene sleur gao worre)
hardlijvig, hardlèèveg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, De Wijs – Ik geleuf al z’n lève de’k van mun lève nog nie zo hardlèvig zè gewist, Mijnheer Dokter. (10-03-1967)
hardsteenkapperij, hardstêenkapperij, zelfstandig naamwoord, steenhouwerij; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn dan hadde die hardstêenkapperij van, van Petit, dè was daor ammel êenen hoek mar dès, hil et zaakje is daor ammel wèg vort, hè…dès ammel vort wèg…”
hardzak, hardzak, zelfstandig naamwoord, "iemand die het moeilijk heeft; Handschrift Daamen 1916: ""hardzak - armen drommel"""
haren, haore, zwak werkwoord, haore - haorde - gehaord, "scherpen (van snijdend gereedschap); geen vocaalkrimping; Van Beek - ""Hij wet op een zeissie, die 't horre nie kan verdraogen"", zegt men tegen iemand, die zit te zeuren en te kletsen. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens - Dè's Biks – - 1992 – ; (1992): haore ww - scherpen; C. Verhoeven: HAREN (haore) overgankelijk werkwoord, een zeis of zicht scherp maken door met een spec. hamer het randje te pletten. Hiervoor werd een haargetouw gebruikt; z.a. WNT HAREN III - snijdend gereedschap - bepaaldelijk zeisen en zichten (pikken) - scherpen, door de snede op een aanbeeld met een hamertje uit te kloppen. Z.a. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HAREN- 'de snede van eene pik of zeisen scherp en dun kloppen met eenen haarhamer op eene haarkruin. "
haring, hèrring, zelfstandig naamwoord, haring; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): 'herring'; Kernkamp, Dialectenquete 1879: herring; Brabantse spreekwoorden (Mandos): daor waor den hèrring braojt ('35) -daar waar het iemand bevalt; WBD hèringbôot (II:917) - herringbone (eng.) als dessin voor weefsels; Cees Robben – Jao ik mot nog vier-honderd herringen op ’t pötje zette... [Over een vishandelaar die voor de Kermis haringen op potjes zet] (19640724); Henk van Rijen: zo blank as ne nuuwen hèrring - zo onschuldig als 'n pasgeboren kind; Hij heej toen onderweege nog/ drie hèrringe gevat... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gin zin mir...); Frans Verbunt: hèrringhappe - haring eten op Aswoensdag; Elie van Schilt - Ut was in de tèèd det ur van alles nog langs de deur kwaam, de visboer riep toen nog kaai hard ‘Nuuwe herring, drie vur un dubbeltje’ mar ge moest wel mee unne halve herring oe zis sneeie bróód op eten. (Uit: ‘Ge heurt et niemir, Plat Tilburgs van vroeger; CuBra ca. 2000); Elie van Schilt - Ge mocht op Vrijdag ok gin vléés eten, dus vur die ut betaolen konnen was ut dan herring of un gebakken scholleke, dun duurdere vis was vur dun betere staand. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000); Den hille oorlog han we amper enne vis gezien. Hoe herring smokte, daor wiesen we niks van... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); CiT (7) 'Hè hè, wen hèrringbraoierij is dè toch!'; WBD III.1.4:241 'haringkullen' = kibbelen; WBD III.2.3:70 'haring' = gerookte haring; De Bont: zelfstandig naamwoord mannelijk: 'herring' - haring; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HÈRING, HÈRINK, HERREK (toonl. e) - haring
haringbrouwerij, hèrringbraojerij, zelfstandig naamwoord, geknoei; Henk van Rijen: hè hè, wèn hèrringbraojerij is dè toch - ... wat een knoeierij ...; Stadsnieuws (rubriek): Moete de geut naa tòch es zien: wèn hèrringbraojerij - knoeiboel (21020)
haringhappen, hèrringhappe, zwak werkwoord, traditionele traktatie op (gratis) haring in het café op Aswoensdag
Haringseind, Hèrringsènd, zelfstandig naamwoord, toponiem, Haringseind; WTT 2012: - daar waar de Zomerstraat, komend vanaf de Schouwburgring, zich splitst in (rechts) Korvelseweg, en (links) Trouwlaan; die splitsing heeft, zo men wil, de vorm van een vissenstraat, de staart, en dus het einde van een haring. Hij ha himmol vant Hèrringsènd/ gedokkeld dur de sneuw... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Zosse en ugske op em hebbe?‘); Bijnamenboek Karel de Beer: et hèrringsènd = St.Annaplein - Korvelseweg; - Op kaart van Verhees uit 1790: Harinseynt
harketak, èrketèt, zelfstandig naamwoord, "bazig vrouwspersoon; 1965 - Van een meisje of vrouw, die graag over haar jongen of man de baas speelt, kan men horen zeggen: ""Wè zeide (ben je) toch een erketet (klemtonen op eerste en laatste lettergreep). We kunnen die ""erketet"", welk woord aan klanknabootsing doet denken, niet thuis brengen. Het schijnt echter toch wel in ruime kring bekend. (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 25 - 02-01-1965); GG èrteketèt - bazige vrouw; Stadsnieuws: Nou, hij kan zene zèèk wèl ophaawe: hij heej me toch en èrteketèt getrouwd (180207)"
harketak, rètteketèt, zelfstandig naamwoord, luidruchtige vrouw; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RETTEPETET znw.m. - iemand die heel rad ter tong of heel snel is in zijne bewegingen. WNT RETTEPETET znw. en tusschenw. Van klanknabootsenden oorsprong. Geluid dat met een snelle beweging gepaard gaat. Vgl. retteren. Als znw. is alleen de meton. bet. aangetroffen. RETTEKETET znw. en tusschenw. Nabootsing v.h. geluid van een blaasinstrument. 2)b) naam voor een snapachtige vrouw.
harmonica, monnieka, moonieka, zelfstandig naamwoord, "harmonica, mondharmonica, trekharmonica, accordeon; Toen ik vurbij ""'t Engeltje"" ging kwaam er monnica-muziek uit de half openstonde deur gejoedeld. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929); ...en toen 't kermis waar, kocht ie veur Arnold 'n monika, nie zoo'n mondharmonika, mar 'nen echten trekörgel. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); Monika-speulder; Ge trekt en sjouwt; ge douwt en trekt; en et örregelt zuut deur de straote; ge kekt benauwd; en oe blauwe neus lekt; en ge laot er oe monika praote. Kek, bende getrouwd?; En oe vrouwke trekt; mee ou deur de stille gementen?; Gij douwt en trekt; zij trekt en sjouwt; én ze schooit er oe schellep vol cente! (Piet Heerkens; ‘Monika-speulder’, gepubliceerd in De Zaaier, bijlage van de Nieuwe Tilburgsche Courant, 1941); Cees Robben – ’n aauw môônika maokt ôôk neziek; as ge mar speule kunt... (19750912) [uitdrukking om aan te duiden dat ouderdom geen belemmering vormt voor liefde]; CiT (119) 'Kekkis wen klèn monica-ke'; Henk van Rijen - kèk es wèn klèèn môoniekake; Vunderink - Kha liever dèsse en möpke spulden/ op en môonieka... (Henriëtte Vunderink; Zoas ik et as kèènd beleefde; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Henk van Rijen – 'monnieka' - harmonika; monniekaspeuler - accordeonist; WBD (III.3.2:335) moonieka - harmonica (ook: trekzak); WBD (III.3.2:337) mondharmonica, mondmonica = mondharmonica; Bont mo'nika, zelfstandig naamwoord vr. 'monika' - harmonika; Antw. MONICA zelfstandig naamwoord v. - Harmonica, accordeon; Biks 'mònnieka zelfstandig naamwoord  – harmonika; trekharmonica; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Nèt as toen die lui, nèt as die van, van Kessels. Ge had aaltij hier of daor meense die mòkten en môonieka ôf dêen of daander instruumènt èn zôo. En dè zèn ok wèl plòtse dèsse zon klèèn konsèrtje bè mekaare kosse krèège, zak zegge, meej en paor man.…”; Interview met de heer De Kok (1978) – Kiske de Paoter die kèn ik ammòl nòg… Jè, meej, meej de môonieka, Kiske de Paoter. Èn dan op straot begos ie te zinge…; zie monnieka"
harmonicaspeler, monniekaspeuler, zelfstandig naamwoord, In tegenstelling mee aandere jaoren wanneer we 'n orkestje van de Hermonie hadden, hôn we deze keer 'ns twee trekmonnicaspeulers genomen, den Doedel en den Tjoeker. Die kèrels speulen vur 'n paor gulden d'r vingers blauw as ge mar zorgt dè ze volop te drinken hebben, want dè 'ne monnica-artiest zonder bier nie speulen kan is zo klaor as 'n klontje. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30); Stadsnieuws -  Diejen blènde mooniekaspeuler keek stiekum òfdègge wèl gèld in zen pèt gôojde
harmonie, hèrmenie, zelfstandig naamwoord, harmonie; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): hèrmenie; meervoud 'hermenies'/'hermenieën'; ...toen den brawer kwaam vertellen dè-t vergadering van de hermonie was gewist (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929); Cees Robben – ’n schôôn hermenie.. Die Capelle Sint Jan... (19581206); Interview Jolen - 1978 - “Ja, dan moeste meej, war, dan moeste meej…meej de hèrmenie!” (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…in de aoola hier van, van et hèùs, dan was ok zon, zon  hèrmenieke van die aaw manne die ok ammel bij de meziek gewist waare vruuger èn naa meej de aaw manne bij mekaare gebleeve zèn èn dan geeve ze hier òf daor zon, zon konsèrtje, hè…Et Hèrmenieke noeme ze derèège, hè…Dès leuk!”; Frans Verbunt: 'de Hèèrmenie' - de Nieuwe Koninklijke Harmonie; Bijnamenboek Karel de Beer: Fraans hèrmenie = Frans Mutsaers (blz.56); Vruuger was onze Pa bij de herremenie, bij Capelle St.Jan. (Nel Timmermans; Dè heb ik mee Tilburg; CuBra; 200?); Kort daornao had ie wir wè aanders, toen zeetie: we krèège van den beschermheer 'nen mascot, en daor moete we nog iemand vur hebbe om mee te lôôpe, dès wel iets vur jouw. Ik was toen 'n jaor of virtien , vèftien, denk ik. Mar toen ik heurde dèdieje mascot 'nen bok was mee van die grôôte gekrulde hôôres, bedankte ik toch vur de eer. As jong meske zaag ik mèn al lôôpe mee diejen bok en mee 't zot Wimke, want die liep ôk aaltij mee. (Nel Timmermans; Dè heb ik mee Tilburg; CuBra; 200?); Elie van Schilt - Unne kiosk waor regelmaotig un hermenie zaat te speulen... (uit: ‘Un paor momentjes vur wet ouw monumentjes’; CuBra, ca. 2000); WBD (III.3.2:320) hèrmenie = fanfare; WTT 20120922 - Harmonieorkesten hadden vaak een bok als mascotte; het dier liep mee tijdens optredens. Willem II 60 jaar geleden kampioen van Nederland; Goede herinneringen moet je koesteren. En dat doe ik ook, want op 15 juni is het op de kop af zestig jaar geleden dat ik Willem II kampioen van Nederland zag worden. Als de dag van gisteren herbeleef ik nog steeds de wedstrijd van zondag 15 juni 1952 in het Olympisch stadion in Amsterdam. De Tricolores versloegen Ajax met 2-1. Het is tot nu toe de enige overwinning van de club in de hoofdstad waarbij van Ajax werd gewonnen. Maar wel een historische want ‘we’ werden kampioen van Nederland. Met nog enkele duizenden Tilburgers zat ik op de tribune en keek naar een spannend duel. De doelpuntenmakers waren Sjel de Bruyckere en Jan van Roessel, uit een penalty. De ontlading na afloop was groot. De supporters stormden het veld op en droegen de spelers hoog op de schouders naar de kleedkamer. De fans hadden dan wel geen vlaggen, vanen, spandoeken en rood-wit-blauwe shirts, zoals dat tegenwoordig het geval is, maar het enthousiasme was er niet minder om. De aankomst van de spelers op de Oude Bosscheweg sloeg alles. De mensen stonden daar al rijen dik. Toen moest de open wagen met de spelers, de auto’s met de VIP’s, de harmonie met een bok als mascotte en een rits in het rood-wit-blauw gestoken jeugdspelers nog beginnen aan een triomftocht door de overvolle binnenstad. Burgemeester en wethouders stonden klaar om de spelers en het bestuur te huldigen in het Paleis-raadhuis. De spelers lieten zich op het bordes door de duizenden mensen op het Willemsplein toejuichen en het feest werd daarna voortgezet op de Heuvel en in het befaamde hotel restaurant Riche waar een uitzinnige vreugde heerste. Heel Nederland moest weten dat Willem II haar tweede landstitel behaalde. (Peter Année; website Willem II, 2012)
harnasgetouw, harnasketaaw, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: machinaal weefgetouw (ook: staolketaaw)
harpij, hèrp, zelfstandig naamwoord, "Daamen Handschrift 1916: ""herp - een flinke, bij de handte, niet verlegen meid""; ES (2012) Mogelijk afgeleid (en afgezwakt) uit 'harpij'; voor de klankwisseling van 'harp' naar 'herp' zie het WNT onder 'Harp'."
hars en dwars, hars en dwars, uitdrukking, Van Beek - 't Lag hars en dwars dooreen. - Schots en scheef. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 6 december 1958); Cees Robben – Des me ôôk ’n rouw ketier (...) alles lee schots en scheef en hars en dwars dur mekaare... (19840210)
hart, hart, zelfstandig naamwoord, hart; Kernkamp, Dialectenquete 1879: in 't haart - in het hart; Brabantse spreekwoorden (Mandos): hèbbe ze et nie ònt hart, dan hèbbe ze et èn de start (Handschrift Daamen 1916) - ze voelen altijd wel iets, zijn altijd wel een beetje ziek; Brabantse spreekwoorden (Mandos): in iemes zen hart begraove liggen as en boerekónt in en turkslèère broek (Handschrift Daamen 1916) - in iemands hart gesloten zijn; Brabantse spreekwoorden (Mandos): kóm òn men hart, want ge ruukt nòr sneevel (Handschrift Daamen 1916) - Schertsende liefdesverklaring van een drinker aan zijn glas; Brabantse spreekwoorden (Mandos): et pinneke van zen hart hangt in de strónt (N. Daamen (handschrift 1916) – ) - antwoord op de vraag 'Waarom is hij zo klein?'; WBD III.1.3:132 'hartje' = borststuk v.e. schort; WBD III.1.3:262 'hartje' = medaillon; ook 'kastje'; WBD III.1.4:185 'hart' = gemoed; hèrt; hart; Kernkamp, Dialectenquete 1879:  - mi hert en ziel - met hart en ziel
hartelijk, hartelek, bijvoeglijk naamwoord, "hartig [bij vergissing uit ‘hartelijk’]; Cees Robben –  ’n bammeke mee ’n harteluk stukske vorse worst... (19840615); Handschrift Daamen 1916: ""hartelik - in plaats van hartig (krachtig, zout)""; Bosch hartelek - kruidig van smaak, hartig (zout)"
harten, harte(s), zelfstandig naamwoord, meervoud, Henk van Rijen: harten(s) (bij kaartspel); WBD (III.3.2:175) hartes = harten (v.e. kaartspel); Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens - Dè's Biks – - 1992 – ; (1992): hartes - zelfstandig naamwoord: harten (kaartterm)
hartenlap, hartlap, zelfstandig naamwoord, Van Dale - hartelap = lieveling; 't Gaaf allemol niks (...) hij mos en zô Anna's hebben. Naaw hij hee ze gekrege! En toen waren ze mee drieën blij: de köster, omdè-t-ie z'ne hartlap gewonnen hô, Anna omdè ze 'ne meensch hô en den awen Door zelf omdè't-ie eindelijk toch een van z'n dochters kwijt was. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929)
hartjesbrood, hartjesbrôod, zelfstandig naamwoord, hartjesbrood; - compact bruinbrood, van overwegend rogge, met zuurdesem, aan de bovenzijde voorzien van een ingebakken hartjesmerk; Cees Robben – Zeg kende gij dè brooike nog/ Van klaoren blom.. van enkelt rog/ ’t hartjesbrood... (19600624); Frans Verbunt - hartjesbrood - zelfstandig naamwoord- soort klassiek bruinbrood met een hartje gemerkt (Frans Verbunt); Henk van Rijen - hartjesbroot - zelfstandig naamwoord- brood van roggebloem aan de bovenkant gemerkt met een hartje. (Henk van Rijen); Cees Robben - Ik viel op een middag na schooltijd bij tante Jana binnen. Ze bekruiste net een groot Hartjesbrood en sneed er het korstje af. In het binnenste van het aangesneden brood groef zij een diep pijpje en zij vulde de ontstane ruimte met malse boter. (Cees Robben); WTT 2013 - Het hartjesbrood geldt tegenwoordig als een specialiteit van de warme bakker. In tijden waarin de broodprijzen door de lokale overheid - het college van zetters - werden vastgesteld, lijkt hartjesbrood geen bijzondere culinaire verdienste te hebben gehad maar wel een bepaalde bereidingswijze. Hartjesbrood was in die tijd een vrij goedkope broodvorm, getuige deze advertenties uit Tilburgse kranten:  - Wim van Boxtel - ... Mar smergens vruug,/ kreege ze op toffel,/ vier pillen van 't hartjesbrood./ besmeert mee niks,/ belee mee suiker,/ ; mar, och, ge gongter nie van dood... (uit: 'Toe de nok omhoog', geciteerd in De Brabantse Koffietafel, Cor Swanenberg & Nelleke de Laat, 2000); WBD III.2.3:189 lemma Half en half - Brood van tarwemeel met roggemeel vermengd - hartjesbrood: opgetekend voor Tilburg, Goirle en Lage Mierde. WBD III.2.3:191 lemma zemelenbrood - 'hartjesbrood' = zemelenbrood - Tilburg, Goirle en Lage Mierde; WBD III.2.3:191 lemma roggebrood - 'hartjesbrood' = roggebrood - uitsluitend opgetekend in Tilburg. zie mik; zie mèlkmik; zie ròggebrôod; zie brôod
hartworm, hartwörm, zelfstandig naamwoord, hartworm; WNT - spoelworm, ingewandsworm; fig. de eene of andere, de rust van het gemoed bedervende, storende zaak; Brabantse spreekwoorden (Mandos): tis goed vur den hartwörm (N. Daamen, handschrift 1916) )- excuus als een borreltje genomen wordt.
hatelijk, haotelek, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, Henk van Rijen: hatelijk
haten, haote, zwak werkwoord, haten; B haote - haotte - gehaot; - ook in tegenwoordige tijd geen vocaalkrimping
hatsjieën, hatsjieje, zwak werkwoord, niesen
hauw, haawke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "peultje, peulerwt, 'sèùkerèrt', 'pultje', peul; WBD III.2.3:81 'hauwke' = peulerwt; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - HOUW, HOUWKEN - peul, peultie. Kiliaen: 'houde', Plantijn: 'Houwe'. De Bont: hö.u, zelfstandig naamwoord vr. ""houw', 'hauw' - peul; verkleinwoord 'höwke(n)'; Bosch hauwkes - peultjes"
haven, haove, zelfstandig naamwoord, haven - het meervoud is 'haoves'; Cees Robben – We hebben ’n haoven mee waoter d’r in.../ Mee zaand... en veul aauw ijzer (19540515)
haver, haover, zelfstandig naamwoord, haver; WBD haovervoor (Hasselt) - havervoor (bij het ploegen); Cees Robben: om den haoverklap; Brêedèùt vertèlde ie et bezuuk/ van haoverre toe gort,/ hoe en ongeluk ie ha gehad/ daor... op de wènterspòrt. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Aaventoe liege maag...); Kernkamp, Dialectenquete 1879: hoaverkiest; WBD I:1404 'haover' - haver; WBD III.2.3:141 'haver(e)moutsepap', 'haver(e)moutepap= idem
hazelnoot, haozelnoot, haozenoot, zelfstandig naamwoord, hazelnoot (Corylus avellana); Kernkamp, Dialectenquete 1879: haozelnôtte - hazelnoten
hazelworm, haozelwörm, zelfstandig naamwoord, hazelworm (Anguis fragilis), een hagedis uit de familie hazelwormen (anguidae). In Tilburg niet als zodanig opgetekend maar als zie sallemander
hazenhak, haozenhak, zelfstandig naamwoord, WBD mouw (gewrichtsziekte bij jonge paarden), ook genoemd 'mòwke' of 'mòk'
hazenpeper, haozepeeper, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: hazepeper
hè, hi, tussenwerpsel, hè (vragend); wat zeg je?; Cees Robben – [vrouw tegen haar man:] Ge mot nie “hi” zegge akkoewiets vraog... zeg dan toch fesoenluk wè motte na toch wir...? (19850315)
heb, hèb, zelfstandig naamwoord, vrouwelijk, het hebben, bezit hebben; Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  gezegde: Tis er êene van Kleef, daor haawe ze meer van den hèb as van de geef.
heb je me niet gezien, hèdde me nie gezien, bijwoord, Cees Robben gebruikt het als eufemisme om de borstomvang van een vrouw aan te duiden. Cees Robben – Dan heese-me-nogal-wè... Jè zeker, zôô van dètteme van die-kom-sa van hedde-me-nie-gezien. (19710424)
hebbeding, hèbbedingske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "Van Dale -  hebbeding - voorwerp waarmee men niets weet aan te vangen, waar men geen naam voor weet, zonderling, raar ding; Handschrift Daamen 1916: ""hebbe-dingske — 't is mar 'n hebbedingske (een klein meisje, een niemendalletje)""; WNT HEBBEDING - Eene zaak, een voorwerp waarmede men niets kan uitrichten of niets weet aan te vangen, waar men geen naam voor weet, of waarvan men den naam op 't oogenblik niet in staat of gezind is te noemen."
hebben, hèbbe, onregelmatig werkwoord, hèbbe - ha/hò - gehad, "hebben; hèbbe - ha/hò - gehad; Boutkan: : hèbbe - ha/had - gehad; — Praesens: ik hèb - gij hèt - hij heej ; imp. : heb; De Wijs – Hôj gezee dettiejum bij’m hâ? (feb. 1962); De Wijs – (bij oplossing van ’n puzzle) ’t hee hil wè d’ín veur dè ge d’r ûit komt (17-08-1964); Cees Robben: Ik hè wèl gezien ...; ik moet van Piete niks hèbbe; Cees Robben: Ge hèt gin gelèèk, mar ge krèèget wèl ... ik hèbbes zat...; gezegde: Henk van Rijen: et er hard óp hèbbe - erop gebrand zijn; Henk van Rijen: khè oe nie gezien - ik heb je niet gezien; Henk van Rijen: ze hèn er lillek tegenòngeröst - ze h. een flink pak slaag gegeven; WvM 'en dao hek schon mesiek geheurt' - 'in B. hann ze un schon kerk'; WBD III.2.2:4 'het hebben' = menstrueren; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HEBBEN, HEMMEN - had, hod, haai, ha - gehad; Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens - Dè's Biks – - 1992 – ; (1992): hèbbe ww - hebben z.a. Gehad hèbbe; ""'k Zu gèèren Vinken 'ns efkes gesproken gehad hebbe"", zee oome Teun... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); ""Jè, kèk, 't zit zoo: ik moes eigenlijk 'ns mee Anneke van hier tegenover gesproken gehad hebbe... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -; hebben gebruikt in plaats van zijn; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): 'Ze hadden omgevallen'; 'Hèdde wiste kijken?'; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): 'Verbild oe is desse gas hadden gaon betrekken van de mijnen.'; Hij heeter, toen ie van school kwaam, ôk nog un paor weken in vaaste dienst gewist. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); gehad; gekregen; Hèddet gehad òf gevat?; Cees Robben - ... medòllie gekreege ..., dan hak ze nie gehad. Cees Robben - Ik hèb en naogelschèrke gehad; Pierre van Beek – gehad is lillek; Haor GEHAD is lillek; toegevoegd aan voltooid deelwoord ter versterking van het verleden; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn daor hèbbek lang saome meej gewèrkt gehad…”; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Ik heb toen bij Jantje Brouwers gewèrrekt gehad in den ollògstèèd want toen bèn ik meej, meej wèrkverlòf gekoome...”; ha;verleden tijd van ‘hèbbe’; had; Cees Robben – Dek praot genog hâ... (19590912) ; Cees Robben – En as Nordje ’t gekund hâ (19660429); hadder; samentrekking van had je er; Cees Robben – Hoeveul hadder op..? (19870703); zie Dossier 'hèbbe' - alle vormen; haggeter; samentrekking van had het er; Cees Robben – Jaanse haggeter nie op... (19700918); hakker; samentrekking van had ik er; Cees Robben – Op d’n duur hakker dorst van gekrege... (19590801); hakket; samentrekking van had ik het; Cees Robben – Dan hakket hier gelèèk gehad... Wè, hakket hakket... As ge haai had gegeten.. Dan hadde na törf gescheten... (19830812) [Gedane zaken nemen geen keer]; hakkum; samentrekking van had ik hem; Cees Robben – Akkum geraokt ha... Dan hakkum wel dôôd kunne slaon.. (19730706); hamme; samentrekking; hadden we, samentrekking uit 'hadden' + 'we', via 'hadde me' door assimilatie. eerste persoon meervoud, verleden tijd van ‘hèbbe’ = ‘han’, samengetrokken met voornaamwoord ‘we’; Cees Robben – Hamme mar ham... (19540313); han; verleden tijd meervoud van ‘hèbbe’; hadden; Cees Robben – Wij wiessen precies weffer sôôrt dè we han... (19570525); Cees Robben – De ouden van dagen han wir is zonne aauwerwetsen aovend bij Tôôntjes in de Lancierstraot (19571221); Cees Robben - We han capecientjes en bekkerkes... (19570525); Cees Robben – Ze [twee vrienden] han saome gepesjonkeld/ En te veul van ’t goei gehad... (19620504); Cees Robben – Mar zo ze han geleerd,/ wier irst den roozenkraans gebid (19670428); Cees Robben – Vruuger han jong snotneuze.. en tirreswôrrig hebben snotneuze vort jong... (19790817); hannet; samentrekking van hadden het; Cees Robben – Peer van Dun en Maontje Môône... / Hannet wir is schôôn versierd (19701120) (19701120); hasse; samentrekking van had ze; Cees Robben – Spulle hasse zisse... (19781027); hatjutbèm; samentrekking van had hij het bij zich; Cees Robben – (19670217); hattie; samentrekking van had hij; Cees Robben – meer hattie nie.. (19580913); hattum; samentrekking van had hem; Cees Robben - Ik zeg vattum.. en hij viet.. en hij hattum... (19690214); hèdde; samentrekking van heb je; 'hèbbe' met samengetrokken voornaamwoord; - heb je, hebt ge/gij, hebt u, hebben jullie — Persoonsvorm 'hebt' geassimileerd met enclitisch pronomen 'ge'. WTT 2013 - 'Hèdde' wordt vaak, maar niet uitsluitend, in de vragende vorm gebruikt. In zowel de vragende als de stellende vorm kan herhaling van het voornaamwoord plaatsvinden (zie onder). Tweede persoon - gij, ge, je, jij; - Gerard van Leyborgh (=ps. van Lambert de Wijs) - Mar Harrie hedde gin brievekópke in oewe zak, want dan mot ik toch nog effe weg schrève. (Nieuwe Tilburgsche Courant - 24 oktober 1925; Tilburgsche Schetsen: Ceciliafeest) ; - 1999 Jan Naaijkens - Wie kende niet het vraagspelletje: ""Hedde gij dè mèndje (mandje) nog? Welk mèndje? Waor Mozes in gescheten hè."" (Het dorp van onze jeugd; 1999); - Pierre van Beek - ""Marie, ik kan een schoon stukske leer goeikoop overnemen. Hedde 'n paar gulden veur me?"" Marie schoot af, het leer verwisselde van eigenaar en er was geld voor een borrel. (Het Nieuwsblad van het Zuiden - woensdag 21 mei 1969; Gebrs. Van Houtum zadelmakers); - A.J.A.C. van Delft - Hup mèr Jaans, den beer ies los,/ Heddum nie hoore brulle?/ Snijd um z'n neus en oore aaf,/ Dan hedde nog wè te smulle. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 18 mei 1929; Van vroeger dagen 115: Op z’n Pallieters); - Anoniem (wsch. Pierre van Beek) - ""Hedde naauw ôot zo gezien"" bezigt men bij tegenspraak, zogoed als: ""lopt naor de maon"", hoepelt op! (Nieuwe Tilburgse Courant - vrijdag 28 maart 1958; Typisch Tilburgs en Tilburgse typen 13; Spreekwijzen in dialect.); - Cees Robben - Moeder heeft haar Wimke verteld van het jonge leven dat zich in haar lichaam ontwikkelt en ze vraagt 'm: ‘wè hedde naa 't liefste Wimke, unne jongen of 'n meske...?' 'Nou moeder, as 't jou nie te veul moeite kost... gift men dan mar 'n fietske...' (Robben en Rooms, ‘D’n ooievaar’; 1981); - Cees Robben – ‘Monseigneur, ik vat de pen op,/ want ik kan 't niemer aon.../ Hedde nie ter assistentie/ unne nuuwe kapelaon...? (Robben en Rooms, ‘’t Meske...’; 1981); - Kubke Kladder (=ps. van Pierre van Beek) - 'n Klokhuis hedde in 'n appel, dè is 't middelste, waor de pitjes inzitten. Tilburg mee z'ne kraans van durpen is 't binnenste van Brabant; en er zitten ôk pitjes in, wè ik oe smoes. (Kubke Kladder, Uit 't klokhuis van Brabant 1, Nieuwe Tilburgsche Courant 9 oktober 1929 - Uit 't Klokhuis van Brabant); - Piet Heerkens - M'n twee vurrige busselkes ""Örgel"" en ""Mus"" wieren over et algemeen heel goed onthaold en hier hedde dan busselke drie ""de kinkenduut"", oftewel de kikvorsch. (Voorwoord in ‘De Kinkenduut’, 1940); - 2013 – Aaf Brandt Corstius - De verplegers en verpleegsters kennen ook iedereen. Ze doen steeds de groetjes, en gaan op een fijne, familiaire wijze met hun patiënten om. 'Hedde kramp?' hoorde ik een broeder tegen een oudere patiënt zeggen. Dat is toch veel prettiger dan dat formele: 'Heeft u pijnlijke spiersamentrekkingen, mevrouw?' (Column ‘Tilburg’, in de Volkskrant, 25 februari 2013); - Henk van Rijen: hèdde swèls niks mir geheurd? / hèdde kaaw, kom mar gaaw; - Cees Robben: Hèdde dan nie êen of aander zieke kiep vur mèn zieke vrouw?; - J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - HEDDE voor hebt gij? HED voor den tweeden pers. enk. van den tegenw. tijd. HEDDER voor 'hebt gij er?' Z.a. - C. Verhoeven: -DE (hedde e.d.) zie aldaar. - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HEDDE - samentr. van 'hebde', 'hebt-de', - hebt gij; Tweede persoon - idem, maar met herhaling / versterking van het voornaamwoord; Cees Robben: Dan hèdde gij al veul aachter de rug. Cees Robben: Hèdde gij dan van mèn geheurd wèk list van jou geheurd hèb?; Tweede persoon - idem, maar met herhaling / versterking van het voornaamwoord in de tweede persoon meervoud - jullie; Cees Robben: Wèn schôon kènder hèdde göllie. Hebben als hulpwerkwoord waar 'zijn' grammaticaal verwacht wordt; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): Hèdde wiste kèèke? - Ben je wezen kijken?; Gerard van Leyborgh (=ps. van Lambert de Wijs) - ""Hedde wiste klottere"" zegt de eene buurvrouw tegen de andere, wanneer zij met pakken en pakjes beladen elkander tegen komen. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 5 december 1925 - Klottermarkt); heeget'; samentrekking van heeft het; van hèbbe + voornaamwoord (of lidwoord) het; heeft het; Hij heeget aaltij gezeej. Cees Robben: Die heeget van iemes die et ók geheurd heej. Ze heeget zeeker wir nie; Cees Robben: Die et veugeltje vènt die heeget nie, mar die et öthòlt. 3e pers.enk. 'hee(j)’ + 'et'; Cees Robben: óns Sieleke heeget himmòl nie óp mansvòlk begreepe; Cees Robben: den oopaa heeget bij mekaar geschrópt; fonetisch hiaat dat ontstond tussen 'hee(j)' en 'et' is opgevuld door inlassing van 'g'. (Zie Schuurmans: Enclit.pron.,blz.22); Henk van Rijen: hij heeget er hard op - hij staat er erg op te kijken; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HEGET: samentr. van 'heeft het'; heej; heeft; Hij heej oope miezèèr; Cees Robben: Wè heej oew vrouw daor naa wir óp? Den dokter heej me ónderzòcht; Cees Robben: den dòkter die mèn dees verbóje heej; Kernkamp, Dialectenquete 1879: diejen boer heed'n luien knècht -die boer heeft een luien knecht; Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): hij heej gezeej dèttie òn me zal dènke; de pestoor heej goeje wèèn; tegenwoordige tijd sing. 3e pers. van 'hèbbe'; heetjemop; samentrekking van heeft hij hem op; Cees Robben – Vur de wossum aon de zulder is heetjemop... (19711217) [Zeer snel eten, schrokken; het voedsel opgegeten hebben voordat het de kans heeft af te koelen]; hègget; samentrekking van hebt het; van hèbbe met voornaamwoord het; - hebt het; - 2e pers. van 'hèbbe' gevolgd door 'et', met infix g; Cees Robben: Gij hègget aaltij oover en aander; Cees Robben: ... èn hègget hart nie dègge verzoope töskomt !; Stadsnieuws (rubriek): Gij hègget aatij oover en aander, mar kèkt ok es nor oewèège. (120907); hèkker; samentrekking van heb ik er; Cees Robben – [Vader van drie kinderen spreekt:] Praot me nie van perbeere, Filippus.. Van perbeere hekker drie overgehaauwe... (19720107); hèmme; samentrekking van hebben we; Cees Robben – Dè hemme zat gehad... (19591017); Cees Robben – Hoem-pap-hemme...? (19590502); Interview met de heer De Kok (1978) – “Mar toen meej diejen bond hèmme hil veul laast meej gehad want die kwaam, die kwaame betaole èn ze zaate èn dan kwaame ze zôo ene keer hier, hè…” (transcriptie Hans Hessels 2014); hèn; samentrekking van hebben; WTT 2012 - waarschijnlijk alleen als eerste persoon meervoud in de voltooide tijd van 'hebben'; Henk van Rijen: 'W-hèn nat zat gehat' - We hebben regen genoeg gehad.; hèt; hebt, voorafgegaan door 'gij/ge'; Cees Robben: agger mar èèrg in hèt; ge hèt en schôon kiendje; Cees Robben: ge hèt genóg òn oewèège; ge hèt nògal geaffeseerd; Cees Robben: (imper.) hèt mar ginne bange, moeder; ge hèt meepesaant oew verzèt; Cees Robben: dan zèède nie wèrd dè ge em hèt; ge hèt gin gelèèk; van de inf. 'hèbbe', met assimilatie van de b; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - HED voor den 2den pers. enk. v.d. tegenw. tijd. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HET - hebt (2e pers. tegenw. tijd van 'hebben'); hòd; verleden tijd van 'hèbbe', tweede persoon enkelvoud; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Jao, ge hòd van die dôod…, ge hòd van die dôodsbidders hadde, die kwaame dan.”; hòdde; samentrekking van had je, had u, hadt ge/gij; Cees Robben – Dan hodde gij toch ôk gesmoord... (19560804); Henk van Rijen: hòdde gin hogger kaort ?; Ver;leden tijd van 'hèbbe' met ronding van de stamklinker (a) en assimilatie van de g van 'gij/ge'; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HOD: 2e hoofdvorm van 'hebben'; hògget; samentrekking van had het (na gij, hij/zij/et, gullie); - Hij hògget nie gedòcht; - 2e+3e pers.enk. 'hò' - 'et'; Het fonetisch hiaat tussen 'hò' en 'et' is opgevuld door inlassing van 'g' (Schuurmans: Encl.pron., blz. 22); Cees Robben – Ik hogget kunnen weten... (19651224); De Bont: § 242; hoj; haj; had hij; Hòj ginnen tèèd mir? - Had hij geen tijd meer?; Henk van Rijen: hij hòt nie gedòcht - hij had het niet gedacht; Henk van Rijen: 'Hò-j-oe?’ - Had hij je te pakken?; — 3e pers.enk. verledentijd van 'hèbbe', met d-apocope en samensmelting met enclitisch pronomen (ie), en klinkerronding (ò); hòkkoe; samentrekking van had ik je; Cees Robben – ; hòn; had(den); Daor hòn ze nie òn gedòcht. - Daar hadden ze niet aan gedacht. Cees Robben – ’n plekske/ waor blom hôn gestaon (19590822) ; Cees Robben – Wörrom z’um daor hôn neergezet (19590912); Henk van Rijen: 'Ze hòn niks op òf aon' - Ze waren naakt. Henk van Rijen: zöllie hòn meer as wij; Henk van Rijen: daor hòn ze nie òn gedòcht; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kaart 72 geeft de ongeronde vorm: ha(n).; hòttie; samentrekking van had hij; van verleden tijd van ‘hèbbe’ met persoonlijk voornaamwoord ‘hij’; had hij; Cees Robben – Hoen huudje hottie op... (19600219); khèm; samentrekking van ik heb hem; Cees Robben – ‘khem tegen ’t derde verzekerd mar hij is nog alle riks werd.. (19681101)"
hebberd, hèbberd, zelfstandig naamwoord, inhalig, gierig persoon
hebberdegrieks, hèbberdegrieks, bijvoeglijk naamwoord, Brabantse spreekwoorden (Mandos): iets hèbberdegrieks (HM) '70
Hebreeuws, heebreuws, bijvoeglijk naamwoord, M hebreeuws; De Bont: zelfstandig naamwoordo.- Hebreeuws, onverstaanbare taal. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HEBREEÛWS(CH) bvw. - Dat is Hebreeuws veur mij - dat versta ik niet
heden, heeje, bijwoord, Henk van Rijen: heden
heel, hêel, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, geheel, gans; geheeld; Cees Robben: et bêen is wir hêel; dè löstert hêel naaw; Etymologie: Got. heila, D. heil, N. heel, T. hêel; hil;heel, geheel; Cees Robben – hil gewichtig. (19540227); Cees Robben – Wer hebben er d’n hillen vurrige ôôrlog verlet naor gehad... (19561110); Cees Robben – Den hille dag (19700501); Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): dè wòrdt naaw en hil nuuwe stad; Henk van Rijen: en hil dil - heel veel, een groot aantal; want der is daogeleks nen hillen hoop ellende... (Henriëtte Vunderink, Heure, zien èn zwèège, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); WBD III.4.4:273 'heel' = helemaal, geheel; C. Verhoeven: HEEL, bijvoeglijk naamwoord ,bijwoord, de uitspraak varieert van 'hel' of 'hil' tot de langgerekte vorm 'hee:l' al naargelang het volgende woord al dan niet beklemtoond is; als bijwoord altijd lang, in verbogen vorm eveneens lang. Z.a.
heel de dag, òlgendag, bijwoord, zelfstandig naamwoord, "N. Daamen - Handschrift 1916 - ""olgendag - een geheelen dag'"
heel wat in, hil-wè-din, samentrekking, heel wat in; in de uitdrukking: Cees Robben – 'heej hil-wè-din' (19641120) [Het heeft heel wat voeten in de aarde.]
heelgans, hillegaans, bijwoord, volledig, heelgans, helemaal; Hillegaans totaol verleerd... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
heen, heene, bijwoord, heen; Daor gaotie heene - Daar gaat hij; R.J. 'wanneer ik henen gao'; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): daor durheene; Bosch hene - heen: vooruit
heengaans, heengòns, heensgòns, bijwoord, Henk van Rijen: op de heenweg
heer, heer, zelfstandig naamwoord, hirke, heer; Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  gezegde: Iemand wèèsmaoke dè ónzen Lieven Heer Hendrik hiet èn in de haaj peeje stao te steeke. R.J. Vur ónze Lieven Heer; Brabantse spreekwoorden (Mandos): den Heer had genoeg gesjouwd; döróm zèn Keulen èn Aaken nie óp êenen dag gebouwd (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1973): uitbreiding van het AN-spreekwoord; Brabantse spreekwoorden (Mandos): vat ze Heer zooas ze zèn, aanders krèèder gin ('73) - stel de eisen niet te hoog, anders kom je bedrogen uit. Brabantse spreekwoorden (Mandos): tis Ónze Lieven Heer int wild ('54) - gezegd van iemand die heilig lijkt, mooi kan praten; iemand met lange haren en een baard. Brabantse spreekwoorden (Mandos): Ònze Lieven Heer die snijdt de koek zooas Hij wil (Kn'50); Brabantse spreekwoorden (Mandos): Ònze Lieven Heer die houdt nie van raoze (Si'67)verontschuldiging als iets langzaam gebeurt; Brabantse spreekwoorden (Mandos): ge moet Ònze Lieven Heer nie wakker maoke (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1973) - gezegd als het voor de wind gaat: men houdt rekening met latere tegenslag. C. Verhoeven: HEER m. man van stand, speciaal gezegd v.e. priester: 'ne zaachten heer - een zachtmoedige priester. Ook als voorvoegsel in de aanduiding van familierelaties met geestelijken: hirbruur. hirnééf, e.d. WBD (III.3.2:177) heer = koning in het kaartspel
heerejee, heerejeej, zelfstandig naamwoord, heisa; Frans Verbunt: dès nie zonnen heerejeej - zoveel werk is dat nou ook weer niet; WNT HEEREJEE - Verbastering van 'Heere Jezus'.
heerlijk, hirlek, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, heerlijk; Boutkan: hirlek, hêerlek (blz.34)
heeroom, heerôom, zelfstandig naamwoord, heeroom; aanspreektitel voor een geestelijke in de familie; ook binnen het gezin werd een geestelijke door ouders, broers en zusters 'heeroom' genoemd. Frans Verbunt: tis ammòl nie zo schôon as heeroom prikt; WTT 2013 - Een vrouwelijke geestelijke in de familie  (een kloosterzuster ofwel non) werd 'taante zuster' gebruikt. zie taante zuster
heerschap, hirschap, zelfstandig naamwoord, heerschap; Boutkan: (blz. 34) hirschap (met vocaalreductie)
heertje, hirke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, heertje; - verkleinwoord van 'heer', met vocaalkrimping; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HEERKE(N) zelfstandig naamwoordo.- onderpastoor eener parochie
hees, hêes, bijvoeglijk naamwoord, hees; WBD III.4:251 'hees' = gedempt (van geluid; Etym.Got.haisa D.heiser, N.hees, T. hêes
heet, hies, bijvoeglijk naamwoord, heet (kindertaal); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): hies bijvoeglijk naamwoord - heet (kindertaal); Haor HIS - heet v-d. kachel m.b.t. kleine kinderen); C. Verhoeven: HIES, bijvoeglijk naamwoord - heet; alleen tegen kinderen gebruikt. De Bont: his, resp. hies bijvoeglijk naamwoord  (kindert.) heet, warm
heet, hêet, bijvoeglijk naamwoord, hêeter, hitst, "heet; R.J. tis hier zó hêet; Handschrift Daamen 1916: ""heeten-bliksem - appelen en aardappelen ondereen gestoofd ('appelenprol')""; Henk van Rijen: 'K-hè vur hêeter vuure gestaon'-Ik heb grotere problemen gekend. Frans Verbunt: en zèkske hêet - een zakje sambal van de afhaalchinees; Frans Verbunt: et is zo hêet dègge in mene naovel kunt zwèmme; Laoter is komen vast te staon det den hitste zomer van de 20e euw is gewist. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.1.4:380 'heet staan' = gehaast zijn; WBD III.2.2:108 'heet' = geil, wellustig manziek; 109 = vrouwziek; Boutkan: (blz.35) superlatief: hêetst, maar hitste; Etymologie: Got. haita, D. heisz, N. heet, T. hêet; hitst; overtreffende trap van ‘hêet’; de vergrotende trap = ‘hêeter’; heetste; Cees Robben – Wie goed is vur de kaauw meneer.../ Is beter nog vur ’t hitste weer...! (19570706); Boutkan: (blz.35) 'hêetst', maar 'hitste'"
heet lopen, hêet lôope, uitdrukking, dronken worden; Ondertusschen hadden die twee al enkelde borreltjes op, en ze waren dus dubbeld vlug heet geloope... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 2; NTC 8-10-1938)
heffen, hèffe, zwak werkwoord, hèffe - hèfte - gehèft, heffen, tillen; de kaorte hèffe - nadat ze geschud zijn de stapel couperen; R.J. 'hij hefte heur rùkskes'; Cees Robben: òchèèrm menen èèrm van al dè hèffe; B hèffe - hèfte - gehèft; Boutkan: hèffe - hief - geheeve; WBD (III.3.2:171) hèffe of afhèffe = couperen (van kaarten); WBD (III.1.2:81) 'heffen,heften' = optillen; C. Verhoeven: HEFFEN overgankelijk werkwoord - tillen; in 'er af heffen' - tot een goed einde brengen; De Bont: zw.ww. 'heffen', tr. en intr. -heffen; ... de kaort heffe - afheffen (voor het rondgeven enige kaarten v.h. spel aflichten en die onderaan leggen); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  GEHOFFEN: 3e hoofdvorm van 'heffen'
heg, hèg, zelfstandig naamwoord, heg; Cees Robben – “...onder de heg” = op het kerkhof liggen (19540925)
hegmulder, hègmölder, zelfstandig naamwoord, "1) rondtrekkende molenaarsknecht; Pierre van Beek – aan lager wal geraakte molenaar die baanloos rondzwerft van molen tot molen om losse baantjes op te knappen; derderangs molenaar; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - HEGMULDER een molenaar die geen Vasten Molen heeft, en langs het land reist. Zie Kiliaen: op 'Haegh-Pape'. WNT: idem; De Bont: zelfstandig naamwoord mannelijk: 'hegmulder' 1) molenaar die failliet is gegaan en andere molenaars om onderhoud moet bedelen; 2) meikever. Lowie van Dorrus Misters - Nog iets anders uit de oude muldersdoos. Wie heeft er ooit gehoord van ""hegmulders""? Ja, zullen ze in Tilburg zeggen, die hebben we in onze jeugd met dozen vol uit de heggen geschud. Accoord, wij ook, maar die worden er toch niet mede bedoeld. Een andere vraag, die de meeste lezeressen en lezers wél zullen kunnen beantwoorden. Wat is een ""wanderbursche""? In Duitsland vond men die vroeger nog al veel. Het waren reizende vaklui, die geen vast werk hadden en van de ene plaats naar de andere reisden en bij hun vakgenoten werk vroegen. (…) Van Nederlandse wandelknechts in het algemeen hoorden we nimmer. Maar wel echter in het molenaarsvak. Deze noemde men ""hegmulders"". De benaming is begrijpelijk, omdat zij evenals de meikever van de ene ""haag"" op de andere vliegen, zij van de ene mulder naar een volgende trokken. Bij onze oud-buurman hebben wij ze wel eens gezien als ze 's morgens na een nacht vrij logies en ontbijt met wat reisgeld verder trokken. In Tilburg en omgeving hadden ze een goed terrein, want er waren hier veel mulders. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 20 ‘Over mulders en molens’; NTC 4-10-1952)"
hegweduwe, hègwuw, zelfstandig naamwoord, moeder van buitenechtelijk kind, ongehuwde moeder (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1963); WBD III.2.2:112 'hegweeuw' = concubine; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - hoagwuw, hoakwuw - ongehuwde moeder; De Bont: zelfstandig naamwoordvr. 'haakweeuw' resp. 'haagweeuw' - schampere benaming voor eene ongehuwde moeder. Vgl. WNT 1 haagweduwe. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HAAGWEEP (zachte e), in N. Kemp haagweeuw; zelfstandig naamwoordv. - ongehuwde moeder; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): hègweuw zelfstandig naamwoord- hegweduwe; ongehuwde moeder; WNT hegweduwe - ongehuwde moeder (in de Meierij)
Hei, Haaj, toponiem, de Haaj, de Campina; Interview Jolen - 1978 – “En ik hèb nòg in, in, in, in de haaj ok en bietje gewèrkt, nou weet ik tòch niemer wè, wèllek dè dè is…in de haaj zègge ze vruuger…dès die kaant ammel èùt hè, boove Hilverenbeek èn zôo hè…Acht Zaalegheede jè”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
heibezem, haajbissem, haajbessem, zelfstandig naamwoord, bezem van heide of brem WBD (III.2.1:303) haajbissem - heibezem Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HEIBESSEM zelfstandig naamwoord mannelijk: - heidebezem, bezem van heide gemaakt.
heide, haaj, zelfstandig naamwoord, hei(de); en ènd lôope dur de haaj; Och neej ! mar kèk dan toch,/ is dè nie fraai !/ Kende g' iets schoonders nog/ dan onze haai? ((H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, 1932); Cees Robben – Den irste zondag van de maai/ dan trokken wij dur stad en haai/ mee de meziek naor Meuleschot/ naor Lôôn of Beek.... (19540508) ; Cees Robben – dè bepaolt de haai... (19560630); Cees Robben – Peer van Dun was unne dwaoler (...) die de haai in den blende kos belôôpe (19570119); Cees Robben – Wij zèn uit ’t laand van febrieke en haai (19580308); Cees Robben – Ons dörpke leej rontom/ In maast en haai gevangen (19600909); Cees Robben – Dan hakket hier gelèèk gehad... Wè, hakket hakket... As ge haai had gegeten.. Dan hadde na törf gescheten... (19830812); Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  gezegde: Van de toemaot nòr de haaj lôope. Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  gezegde: Had, had haaj gefreete dan hadde törf gescheete. Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  gezegde: Hak hooj gegeete, dan hak törf gescheete. Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  gezegde: Iemand wèèsmaoke dè Ónze Lieven Heer Hèndrik hiet èn in de haaj peeje stao te steeke. Kernkamp, Dialectenquete 1879: op de haai; WBD III.4.3:368 haaj (Calluna vulgaris) struikhei; ook genoemd: bissemhaaj of buunderhaaj; WBD III.4.3:368 dòphaaj - dophei (Erica tetralix), ook genoemds haaj; WBD III.3.1:329 'gemeentehei' - gemeenteheide; in tegenstelling tot 'stad'; “In Tilburg ging dè presies etzèllefde! As hier in de haaj, iemand vèrder in de haaj iemand wonde, dan bròchte zem ok nòr de stad toe!”; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Dan wier zon zandkar meej pèèrd èn waoge, wier zon lèèk op zon zandkar geleeje…gezèt…èn dan ginge der ènkele femielieleeje, ginge der rondom op zon kar zitte èn dan brènge ze oe van öt de haaj èùt, zak zègge, dèsse oe nòr et dörp toe brènge!”
heideslang, haajslangeske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, WBD III.4.2:105 'heislangeske' - hagedis (Lacerta vivipara)
Heikant, Haajkaant, toponiem, Heikant; (bep. wijk, de noordelijkste van Tilburg); Audioregistratie 1978 - Et is hier mar hil lichte zandgrond hier òn de Haajkaant want et hiet nie vur niks Haajkaant! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): den Haajkaant; – op et Körvel òf int Zaand,/ den Haajkaant òft Kedènt. (Henriëtte Vunderink, Tilbörg trakteert, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)
Heikants, Haajkaants, zelfstandig naamwoord, Heikants, het dialect van de Heikant; meestal in de uitdrukking 'stads meej Haajkaants', gezegd als een dialectspreker de standaardtaal wil spreken maar daar niet goed in slaagt. Ik neem mèn ontslag. Zaoterdag ben ik hier vur et list en ge ziet mar degget stelt’, sprak mèn Lia in stads meej heikaants… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WTT 2012 - door humoristen gebruikte voorbeelden van 'stads mee haajkaants' zijn: - De fabrikantennaam Swagemakers foutief uitgesproken als Swaogemakers of als Swagemaokers; juist is: Swaogemaokers; - het woord tafelkleed, foutief uitgesproken als tafelklêed of als tòffelkleed; juist is: tòffelklêed. • bijvoeglijk naamwoord; uit het stadsdeel de Heikant; Cees Robben – Unne Haaikaantse meens liep wè hers en wè geens (19550618)
Heike 't, Haajke, zelfstandig naamwoord, eigennaam, toponiem, centraal stadsdeel = 't Heike; Frans Verbunt: de Haajkese kèèrk durt stròtje van Bronsgist - een moeilijke bevalling; As getrouwe kattelieken waare we irst ammòl op et Haaike nòr de mis gewist. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
Heikese toren, Haajkese toore, toponiem, naam; de toren van de kerk van het Heike; Cees Robben – We draaien de klok op van den Haaikese toren... (datum onbekend); Cees Robben – Ik heb liever degge den Haaikese toren omstôôt as degge menne borrel leeg kwaanselt.. taotolf... (19820402)
heikneuter, haajkneuter, zelfstandig naamwoord, klein boertje, oorspr. op heidegrond; WBD III.4.1:137 'heikneuter', kneuter, kreuter - kneu (Carduelis cannabina); Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens - Dè's Biks – - 1992 – ; (1992): haajkneuter zelfstandig naamwoord- heidekneutje (vogeltje, Acanthis); WNT kneuterboer: jongere vervorming van keuterboer. Keuter: eig. bewoner van een kote, een kleine (boeren)woning; vandaar: kleine boer. Keuterboer: boer van of op een keuterij; in 't alg.: boer met een klein bedrijf. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ; HEIKNEUTER zelfstandig naamwoord mannelijk:- kneuter; vlasvink; fig. iemand die eenzaam in de heide woont.
heikrekel, haajkriek, zelfstandig naamwoord, "Gryllus campestris - Zwarte veldkrekel; N. Daamen (handschrift 1916) –  ""haaikriek - krekel""; WBD III.4.2:217 'heikriek' of 'kriek'; WNT HEIKREKEL"
heilig, hèlleg, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, "heilig; 1. zelfstandig naamwoord, onzijdig; Henk van Rijen: spòtte meej et hèllig - met iets ernstigs spotten; 2. bijvoeglijk naamwoord; et hèlleg Pirke - de heilige Petrus (Donders); Kernkamp, Dialectenquete 1879: hellig; vR den hèllege gist - de heilige geest; Piet Heerkens - Oo, hellige ziel, wie zal oe zaolig prijze?! (uit De knaorrie, ‘Oo, hellige ziel’, 1949); Cees Robben – Nie zôô-mar op ’t hellig ôôg.. ’t moet persies op maot zèèn... (19800328) ['het Heilig oog' is waarschijnlijk het alziend oog van God dat op devotieprenten afgebeeld stond.]; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): helligendag: 'hèlligen'; Pierre van Beek –- Wie ""soep mee den heiligen pollepel"" at, moest zich ook met heel dunne soep tevreden stellen. Het feit, dat de pollepel ""geheiligd"" was, vergoedde uiteraard, wel iets! Wanneer van iemand gezegd werd, dat hij ""al z'n leven hannekenkost had gegeten"", dan; zag hij er niet te best uit en was hij niet uit een gezeten burgerfamilie voortgekomen. (Tilburgsche taalplastiek 24-6-1964); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Mar nèt as in Orschòt daor bèn ik ok verschillende keere nòr toe gewist toen in dieje tèèd, in dieje tèèd, dè was den Hèllegen Eèk! Èn Esbeek dè was vur de, vur de, de nilles, vur de kinkhoest”; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Dè zèn ammel veul dinge die ammel öt den booze zèn vort, hè. Nèt as Keevelèèr, jè, daor heurde nòg wel es ene keer van… èn nèt as Schèèrepenheuvel èn zôo… èn nèt as Pirke Donders… èn nèt as den Hèllegen Éèk in, in, in, in Orschòt… èn den Hèllege Kenilles…” (transcriptie Hans Hessels 2014); Dè waar enen hêelen hèndige hèllege, dieje Sintantooniejes. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009; Volgens mèn hattie der mar êene opgevoed, dieje hellige Sint Jozef en die waar van zen èège al hellig… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); 3. Bijvoeglijk naamwoord - figuurlijk; heilig = precies; Handschrift Daamen 1916: ""hellig oog - op 't heilig (hellig) oog / 't goa zò mar op 't hellig oog; Henk van Rijen: hèlleg vat zónder bójem - gezegd van iemand die overdreven bidt, vaak zonder dat zelf te beseffen; hèlleg vat - schijnheilige; ... en Hèlge bild... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Willem wies wètter was); Toen wonde bij ’t pleintje ok nòg Virginie Doorakkers. Die waar bijna hèllig, zoveul rôozehuukes as die had vurgebeeje in de kepèl. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Dus vraog ik oe van krèùk toe krèùk:/ Verheur tòch mèn gebèd./ Dan zulle wij beneej hier zörrege, dè Gij in kòrte tèèd,/ nie allêen mar zaoleg, mar ok nòg es hèlleg zèèt. (Henriëtte Vunderink, Gebèd toe Peerke Donders, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); 4. Allerheiligen; N.B. 'alderheilege' behoudt de ei (hagiofobie?) [Deze bewering nog onderzoeken - zie Lechim, hieronder]; Vruuger krèèk op êen november/ ene nuuwen ooverjas./ Jè, dè was zôo de gewonte/ asset Allerhèllige was. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Allerhèllige);  5. Café; Henk van Rijen: hèlleg höske - herberg, café; Jan Naaijkens, Dès Biks - 1992 - hèllighoske zelfstandig naamwoord-schertsende benaming voor herberg; 6. Bijnaam; Bijn - et hèlleg drèèverke = pastoor Van Oort (blz.58)"
Heilig Hart, hèlleg hart, zelfstandig naamwoord, het Heilig Hart van Jezus; object van katholieke verering; Cees Robben – Sint Jussep onder ’n stölp en ’t hellig hart op unne pietestalleke. (19851129)
heilige, hèllege, zelfstandig naamwoord, "de heilige; R Ter eere van wèlken hèllege? - voor welke gelegenheid .. R.J. den hèèlege! veuraon rijdt d'n hèllege man; Van Delft - ""Eer elken heilige z'n lichtje heeft, schiet Ons Lief Vrouwke er over."" Dit is: Voordat elk het zijne gehad heeft, schiet er niets meer voor de allernoodzakelijkste uitgaven over. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); Cees Robben – As hier elken hellige z’n lichtje heej... zit ons Lief-Vrouwke in d’n donkere... (19661202) [Iedereen heeft het zijne gehad, maar degene die daarvoor heeft gezorgd staat met lege handen; daarmee wordt een gevoel van miskenning uitgedrukt]; Cees Robben – Lôôpt naor de hel (...) Dan lôôpte gin hellege om... (19730608) [... dan kun je niets verkeerd doen]; Cees Robben – Elke hellige krèègt z’n kerske.. (19871126); Henk van Rijen: ge kunt van enen hèllege nie verwòchte dèttie aachterbekaare en wonder doe - je kunt geen topprestaties verwachten van een nieuwe werkkracht; Piet van Beers – ‘Bèèvert’: En zôo, waare der overal pestoors/ die unnen hellige op stal han staon./ Op zon bèèvert wier flink/ mee de schaol rondgegaon. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Dè waar enen hêelen hèndige hèllege, dieje Sintantooniejes. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)"
heiligendag, hèllegendag, zelfstandig naamwoord, heiligendag; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): hèlligendag; Uitdrukking: de hèllegendaoge afzègge - gezegd van iemand wiens komst als overbodig beschouwd wordt wegens de nutteloosheid ervan; Henk van Rijen: meervoud hèllegedaoge; WBD III.5.3:207 - hèllegendag = heiligendag; WBD III.5.3:212 afgezette heiligendag (zonder mis-verplichting); GD 06 - vur den volgenden hèllegendag; De Bont - zelfstandig naamwoord mannelijk: 'heiligendag' - heiligedag; Antw. -  AFGEZET - Afgezette heiligdag - heiligdag waarop men niet meer als vroeger verplicht is mis te hooren (enz.)
heiligheid, hèlleghèd, zelfstandig naamwoord, heiligheid; De Wijs – (gehoord van de ene dame tegen de ander voor het winkelraam bij uitverkoop van religieuze artikelen: ) kèk, daor toch, al die hellighèèt, daor blève ze schôôn mee zitte (09-07-1967)
heilzaam, hèlzaom, bijvoeglijk naamwoord, Boutkan: hèlzaom - heilzaam, met vocaalkrimping (blz.34); heilzaom; Boutkan: (blz. 34) hèlzaom of heilzaom
heimauwerik, haajmaawerek, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: kneu (Carduelis cannabina)
heining, hèèning, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) afrastering; WBD afhèène - afrasteren (Hasselts); WBD III.2.1:470 hèèning, c.q. hèkken = hek
Heintje Pik, Heintje Pik, zelfstandig naamwoord, naam; de Dood; Cees Robben – ...kwaamp Heintje Pik de kaomer in... (19610922)
hek, hèkken, zelfstandig naamwoord, WBD afrastering; WBD hèk, (Hasselt)'hèkke' - poort van de weide; WBD draajhèkke (Hasselt) - draaiend weidehek; WBD draodhèkke (Hasselt) - sluitdraad voor een weide-ingang; WBD III.2.1:469 hèkken = hek, ook genoemd hèèning; De Bont: zelfstandig naamwoord. o. 'hekken' - hek; mv.'hekkes'; hèkkes; afscheiding of omheining uit staken, staven of palen; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HEKKEN zelfstandig naamwoordo., soms v. - hek! mrv. hekke(n)s; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - Banhekkens: zekere hekkens op den weg, om beesten uit de velden te houden.
hekel, heekel, zelfstandig naamwoord, "Van Delft - ""Hij zou wel stront uit een hekel likken"": Hij is een krentenkakker. Hij is zuinig op het gierige af. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)"
hekkendam, hèkkendam, zelfstandig naamwoord, Brabantse spreekwoorden (Mandos): der is dees week nen hèkkedam (Handschrift Daamen 1916:) - een week met een feestdag (z.a.); N. Daamen (handschrift 1916) –  'hekkendam' - Er is van de week 'nen hekkendam (week met een feestdag)
heksenmast, hèksemaast, zelfstandig naamwoord, "Van Dale - volksnaam voor de zee-den (Pinus pinaster); Handschrift Daamen 1916: ""heksenmast - mast, heele grove naalden"""
hel, hèl, zelfstandig naamwoord, hel; Frans Verbunt: zo donker as et bakkes van de hèl; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Daor hadde nòg zonne schôone bij, èn dè was Denie van Lôon, die was vur gin hèl òf duuvel bang…” (Collectie Heemkundekring Tilborch)
hel, hèl, bijwoord, hèl, hèller, hèlst, hel; transcriptie: Hans Hessels stoffelijk bijvoeglijk naamwoord; hèl, hèller, hèlst; PM helder van geest; WBD (III.2.1:395) hèl, op = wakker; WBD (III.1.2:182) 'hel' = gezond; WBD (III.1.4:26) 'hel' = schrander; (3l) 'hel' = vlug van begrip; WBD (III.1.4 :143) 'hel' = flink; WBD (III.4.4:235; 'hel' = helder; C. Verhoeven: HEL (hèl) bijvoeglijk naamwoord - helder van geest, (nog) goed bij zijn positieven; dikwijls van oudere mensen gezegd: nog goed hèl. De Bont: häl, bijvoeglijk naamwoord en bijwoord 'hel' l) helder; 2) gezond, wakker, vlug, levendig; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899):  HEL bvw. - wakker, levendig, gezond naar lichaam en geest.
helder, hèlder, bijvoeglijk naamwoord, "helder; Brabantse spreekwoorden (Mandos): zó hèlder as braand (Handschrift Daamen 1916) - spreekwoordelijke vergelijking; Handschrift Daamen 1916: ""zoo helder as 'nen braand""; WBD III.1.4:31 'helder' = vlug van begrip; WBD III.4.4:8 'helder' = onbewolkt, ook 'klaar'; WBD III.4.4:235 'helder = idem"
helemaal, hillemòl, himmel, himmòl, bijwoord, "helemaal; Hij digget himmol allêen / hij kos et himmòl allêeneg; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): hillemaol (passim); Ge heurde die nonnen aaltij al van ver aonkome, deur dè gerammel van dieje kraolensnoer [de rozenkrans]. Ze ha ôk nog enne bril op en haorkes op der kien. Die ha ons moeder himmol nie. (Jo van Tilborg) ; Jaonus witte naa himmol niks; Dè op 'n strèkèzer remt; Aanders stao'k strak mee de seprieze; Ok wir lilluk in m'n hemd. (Lechim); ""Kom es kèèke Oopaa"" zeej de klèène Koen. ""M'n Hamsterke is himmol öt zennen doen"". (Piet van Beers); Èn... naa 't wir Kèrsmes wort; zèt ik 'm meej klèùt èn al; èn himmol òpgetèùgd; bezije munne stal. (Piet van Beers); Cees Robben: ik stao 'himmel' tèp; dan is ie hillemòl ...; Cees Robben: ze heeget himmòl nie óp mansvòlk begreepe; himmòl niks; Cees Robben: daor vond ie hillemòl niks; Cees Robben: himmel (prent v.d. week Nieuwsblad 861114); ...ik zèè meej de bediening zôo/ hillemol nie tevreeje. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: As de zon schènt...); Henk van Rijen: 'Hè kos ut hillemól allêeneg'; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Toen waarder himmòl meej genaajd, toen moeste vort saoves wòchte toedè die rijers trugwaare, dè was toen saoves en uur òf èllef, half twaalf” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels; Piet van Beers – ‘Nie nor Spanje’: èn dès naa iets waor 'k hillemol niks om geef. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Dieje frater zette mèn bekaant hillemol op de aachterste bank, in de klas. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Stadsnieuws (rubriek): Ge zèèt ok himmòl ginne meens vur dè wèèrk. (300809); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HEEMAAL: samentr. van 'heelemaal'; Bosch himmaol - helemaal; himmel; helemaal; Cees Robben –Ons Tonia maokt daor himmel ginne gatslag van... (19861124) [maakt daar geen probleem van]; Cees Robben – Mar meens ik stao himmel tep... (19730824); Cees Robben – Naa hedde daor himmel gin mölderkes mir... (19570525); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Sint Job dè was Berkel-Enschot, dè was himmel nie zo wèèd hè, hier bi…,  zo wè bi…, binnendeur dan waar, dan zèèder zôo…”; zie himmòl; himmòl"
helen, hêele, zwak werkwoord, hilt, hilde, gehild, Henk van Rijen: helen; - met vocaal krimping
helm, hèlm, zelfstandig naamwoord, helm; WBD nageboorte v.h. paard
heloren, hèloore, hèlheure, zwak werkwoord, hèloore - hèloorde - gehèloord, "de voelhorens uitsteken; N. Daamen (handschrift 1916) –  ""hel-ooren - ge mot irst is hel-ooren / eerst vooruit een stilletjes informeren""; Henk van Rijen: ek zal er es gòn hèloore - ik zal er eens poolshoogte gaan nemen; Stadsnieuws (rubriek): Jantje gao es hèleure of de mister der al ònkomt - ga eens kijken of ... (220709); CiT (42) 'Kzarris gaon helloore'; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HELOOREN - de ooren spitsen, scherp toeluisteren; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): hèloore ww - poolshoogte nemen"
helpen, hèllepe, hèlpe, sterk werkwoord, hèllepe - holp - geholpe, helpen; – hèlpe - geholpe; GD94 hij heej geholpe meej de waas; Boutkan: (blz.96) ze heetem irst zen gèld hèllepen opmaoke; Boutkan: hèllepe - hielep - gehóllepe; Cees Robben – 10 (blz. 27) 'dan hellep't nie'; hielep; verleden tijd van ‘hèlpe’; hielp; Robben speelt in deze prent met woorden waarin een zogenaamde svarabhaktivocaal wordt gehoord in de spreektaal: de invoeging van de stomme ‘e’ tussen twee letters (door Robben in ‘hielup’ als ‘u’ geschreven). Cees Robben - Cees Robben – Ik was vruuger gewoon mar mèèd... Mar ik hielup in ’t huishaauwe net zôô veul as twee hullepe na vort hellepe... (19811002); hòlp; hielp; Henk van Rijen: 'K-hòllep un òn beeter wèèrek; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899):  HOLP - 2e hoofdvorm van 'helpen'
hem, hum, em, persoonlijk voornaamwoord, bezittelijk voornaamwoord, 1. persoonlijk voornaamwoord; hem (met nadruk); Dès van hum? tis nie vur jou mar vur hum. Kènde gij em? Hum nie mar heur wèl. Cees Robben – hum vèèn ik mar unne aorige... (19860328); Henk van Rijen: 'Toen gonge ze nòr hum töös' - Toen gingen ze naar hem thuis. Henk van Rijen: hurt hum - hoor hem eens; Boutkan: Persoonlijk voornaamwoord, 3e m. sing.: hum; preclitisch em; Stadsnieuws (rubriek): Diejen hond is van hum; ik hèb em dermeej zien lôope (200606); 2. bezittelijk voornaamwoord; zijn; Hum mèske zo op donderdag op visite koome. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Toen gónge ze nòr hum hèùs, meej hummen autoo; B humme voogel - hum vogel ; hum kènd - hum kind; B den hunne, et hun; Ok hum febriek is naa geslôote... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et heej nie geholpe. ); Henk van Rijen: hurt hum - hoor hem eens; Hum kedoo waar der nog nie bij, hum plekske waar nog leeg. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Boutkan: Geaccentueerd bez.vn: m. sing: hun zen(e); meervoud: f+n. sing: hum (zen); Zelfst. bezittelijk voornaamwoord , 3e pers. sing: hume, hum; Bosch humme - van hem; em; hem (zonder nadruk); Hèddem gezien? Hum zie ik nôot. Zègt em dè mar. Cees Robben:  Ik haaw em òn de laajbaand, èn nòg leetie em óp de kaajbaand. Cees Robben:  dan moete em de kaans geeve: mar toen hak em; Cees Robben:  ik zal em (de sok) zómmedêene dichttrèkke, dan kundem sebiet ònschiete; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  ze hébben em bónt en blaauw geslaon; Dirk Boutkan: (blz. 69) als objectsencliticum: -em, -nem, -tem; WNT HUM (II) bijvorm van HEM, zeer gewoon bij Hooft. HIJ: 3e en 4e naamval hem (hum), enclytisch -em (-um).; em; wederkerend voornaamwoord; ongeveer betekenisloos en niet persoons- of getalsgebonden; komt voor bij werkwoorden die verwijdering uitdrukken: em naaje, em peeze, em pooje, en sjoere, em knèèpe, em opblaoze, em optuutere, em smeere; hem; hem zen zuster kènne wij wèl (vernederlandst: Hèm z'n zuster)
hemd, hèm, zelfstandig naamwoord, hèmmeke, "hemd; Hamme mar hèmme = hadden we maar hemden; Hèmme gin hèmme?; Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  gezegde: Schrèèft et mar óp oewen bèùk; dan kundet meej oewen hèmslip ötvèège. Pierre van Beek – Sommige mensen hebben een eigenaardige manier van lopen, die de indruk van voorzichtigheid maakt. Van dezulken zegt men: ""Den dieje lôpt op aaier (eieren)"" en ook wel ""Hemmeke raok m'n gotje nie!"" (Tilburgse taalplastiek 15 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 5 juni 1950); Van Beek - Een ""kakmadamme"" is een opschepster, terwijl men van 'n meisje of vrouw, die een trotse houding heeft en heel voorzichtig loopt, zegt: ""hemmeke rokt m'n gatje nie"". Dat zal wel een ""semmeltrien"" zijn, heet het dan. Wil men zeggen: schiet toch een beetje op!, of treuzel zo niet, dan klinkt het: ""semmeltrien!"". (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); Brabantse spreekwoorden (Mandos): ge moet gin hèmmekes óplichte (Si'59) - geen kwaadspreken; Brabantse spreekwoorden (Mandos): hèmmeke ròk men gatje nie - op eieren lopen; verwaand zijn; Henk van Rijen: 'K-mot gin pestoorshèm in munne teej ' - ik wil geen vellen in mijn thee; Apocope van finale stemloze dentaal (als in ik wòr, hij doe); WBD III.2.2:96 'doodshemd' = doodskleed; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - HEM voor hemd, ... reeds bij Meyer verouderd. Z.a. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - hèm (kaart 44); De Bont: zelfstandig naamwoordo. hemd; hemslip - hemdslip; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HEM zelfstandig naamwoordo. - hemd, vklw.'hemmeken'; Hees: èm, èmmeke (VI:8); WNT HEMD - hem (Brab.)"
hemel, heemel, zelfstandig naamwoord, hemel; Kernkamp, Dialectenquete 1879: himmel en êrde; Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): den heemel; Frans Verbunt: as den heemel valt zèn alle bôonstaoke kepòt; Boutkan: 'den eemel' (blz.95); WBD III.2.2:32 'hemelen' = dood; WBD III.4.4:8 'hemel' = lucht (.alg.)
hemelen, heemelde, zwak werkwoord, verleden tijd van zwak werkwoord ‘heemele’; hemelen, naar de hemel gaan, overlijden; Cees Robben – Ik wô dek te naacht nog hemelde.. (19870925)
hemelzaad, heemelzaod, zelfstandig naamwoord, "bladluizen; N. Daamen (handschrift 1916) –  ""Hemelzaad - noemen de boeren en ook wel de burgers: bladluizen""; WBD III.4.2:225 'hemelzaad' - bladluis (Aphididae); Stadsnieuws (rubriek): Asser heemelzaod in de bôome zit, gòn ze druppe (010707); Jan Naaijkens, Dès Biks - 1992 - heemelzaod zelfstandig naamwoord- zwarte luis; WNT HEMELZAAD - naam voor plantluizen (in de Meierij)"
Hendrik, Driek, Driekus, Drik, eigennaam, Drikske, van Hendricus; Cees Robben – D’n Driek zeej... (19800912); Cees Robben – De kènder van Drieke van Hanne.. (19580201); Driekus; verkorting van Hendricus, Fredericus, etc; Cees Robben – onzen Driekus (19570216); Cees Robben – (19590626); Drik; verkorting van Hendricus, Fredericus, etc; Cees Robben – onzen Driekus (19570216); Cees Robben – (19590626); Drikske; verkorte vorm van Drik: Hendrik of Hendrica; Cees Robben – Hamme mar ham... Drikske... (19540313); Cees Robben – Drikske (19780526) [jongensnaam]
Hendrika, Driekaa, Drikka, eigennaam, verkorting van ‘Hendrica’ en andere vrouwelijke heiligennamen op - ica; Cees Robben – 19560714; Cees Robben – Drieka (19850412); Drikka; van Hendrica; Cees Robben – Schiet toch op, Drikka (19781013); Cees Robben – Hoe gaoget, Drikka.? (19870925); Cees Robben – Wè lekt jou, Drikka? (19801031); Cees Robben – Drikka van Nillisôôme [fantasienaam] (19620803)
hengel, hèngel, zelfstandig naamwoord, WBD (III.2.1:141) hengel = hengsel; ook 'oor'
hengselmandje, hèngselmèndje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, De Wijs – (’n vrijend paartje) “Ge ligt net in mènnen èrrem als ‘n hengselmendje.” (15-06-1963)
hengst, hèngst, zelfstandig naamwoord, WBD hengst, ongesneden mannelijk paard; WBD klòphèngst, klaphingst - slecht gesneden hengst, in Hasselt: 'piet'; WBD gebrooken hèngst - hengst waarbij door het castreren een darmuitstulping optreedt; WBD hèngstvölle, hèngstvulletje - mannelijk jong van een paard; WBD kèrhèngst - lomp paard; WBD bè den hèngst haawe vv.e.merrie) - bij de hengst brengen (ter dekking); WBD III.1.2:34 'hengst' = slag; ook: 'peer, fleer,'enz. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HENGST zelfstandig naamwoord mannelijk: - Zuren hengst - zuur roggebrood
hengstengebit, hèngstegebit, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) gebroken bit (een bit dat een stang uit twee delen heeft); De Bont: hèngstegebit - stevig gebit met een beugel i.p.v. een kinketting onder de onderkaak, dat men een hengst en in het algemeen een lastig paard aandoet.
hengstig, hèngsteg, bijvoeglijk naamwoord, WBD geneigd tot paren (v.e. merrie); WBD (Hasselt) kaod hèngsteg staon -ook genoemd 'pèèrdeg' of 'pèrdeg' v. e. merrie hengstig zijn
hennengemoffel, hènnekegemof, zelfstandig naamwoord, gerecht, gemaakt van het eerste 'slachtafval' na de varkensslacht; Bernard van Dam - Lever, longen en hart gingen in een emmer en werden direct aan de zorgen van de huisvrouw overgegeven. De ingewanden, hier algemeen genoemd ‘het hennekegemof’. WTT 2012 - Van Dam voegt eraan toe: ‘Wie van onze dialect-specialisten verklaart mij de afkomst van dat woord?’ - Bernard van Dam, Oud-brabants dorpsleven, wonen en werken op het Brabantse platteland; Eindhoven 1972.
hennetje, hènneke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, WBD vrouwelijk kuiken (Hasselt); WBD jonge kip (Hasselt), ook genoemd 'poel' of 'jóng hèn'
Hensen, Hènsen, zelfstandig naamwoord, eigennaam, Hensen, Jan; Brabantse spreekwoorden (Mandos): aachter Jan Hènse ligge ('87) - dood en begraven zijn (het Heikantse kerkhof lag vroeger achter de boerderij van ene Jan Hensen)
her, hèèr, hier, tussenwerpsel, Henk van Rijen: links (voermanstaal); Henk van Rijen: Hòt nòr hèèr - heen en weer: van links naar rechts; Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens - Dè's Biks – - 1992 – ; (1992): hèèr - bijwoord - links (voermanstaal); hier; tussenwerpsel; WBD naar links (commando voor een paard); WBD 'hieróm' - naar links (commando voor een paard); Bovendien worden voor hetzelfde doel gebruikt: 'aar', 'aaróm' en (uitsl. Hasselt:) 'aarewèch'; Boutkan: zóm meense heure(n) hier nie; (29) ak blèèf ier (wegval h); Boutkan: (blz. 29) In allegro-vormen kan een initiële h wegvallen als het vorige woord eindigt op een medeklinker: 'ik blèèf ier slaope'. WBD III.3.1:29 'mensen van hier' = dorpsgenoten; WBD III.3.1:31 'ene niet van hier'= vreemde; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HIERE bijwoord - hier. Kom eens hiere. HIERES bijwoord - herwaarts, hierwaarts. Kom wat hieres.
herbergpilaar, hèrbèrgpilaor, zelfstandig naamwoord, "Van Beek - ""Herbergpilaar te zijn is 'n lelijk ding"", klinkt het van een drinker. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)"
herdgang, hèrdgang, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: akkerdorp, zelfstandige agrarisch-economische en administratieve eenheid; – zie Actum Tilliburgis jg. 7 (1976) blz. 24 (M. de Bruijn); MnW (deel III) HERTGANC - Hetzelfde als meent. Het gedeelte van eene dorpsgemeente, waarop het vee gezamenlijk weidt. zie zie: Taalkundig magazijn III (l840), blz.306 en Tijdschrift Heemkundekring Tilborgh, april 1970
herik, hierek, zelfstandig naamwoord, herik, kruisbloemige plant met goudgele bloemkroon (Sinapis arvensis), ook: hederik; taai soort tuinonkruid; WBD III.4.3:309 'hierik' = herik; lange ie; WNT: Hirk zie Herk; Herk zie HEDERIK, meestal in samengetrokken vorm herik, herrik, herk, ook vervormd tot herderik en hering; daarnaast heel gewoon: haderik (harik, harrik), afl. van Lat. glechoma hederacea, aardveil, hondsdraf, enz. z.a. De Bont: zelfstandig naamwoord mannelijk:'hirrek; resp.'herring'- hederik; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HIRK, HIRRIK zelfstandig naamwoord mannelijk: - een onkruid, in de wetenschap Raphanus Raphanistri; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - HARRIK, herik of herrik - eene wilde olie-plant, alg. bekend onkruid.
herkauwen, hèrkaawe, zwak werkwoord, hèrkaawe - hèrkaawde - hèrkaawd, herkauwen; WBD ' herkááwu', 'nirke' - herkauwen
hermandientje, hermandientje, zelfstandig naamwoord, woordspeling met ‘hermandad’ = politieagent; vrouwelijke politieagent; Cees Robben – Vur hermandientje (19720324) [Titel van de prent]
hersenen, harses, harsens, zelfstandig naamwoord, meervoud, tant. hersenen, verstand, hoofd; - Gebrök toch oew harses; - Meej et bósse krêeg ik en pèèr op men harses. - Bij het schudden kreeg ik een peer op mijn hoofd. Dè wil zeggen: hij ha harsens genog, mar hij kos er nie mee overweg... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); Ge flapt er alles mar uit, wè't er in oe harsens opkomt! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun en de dames’; NTC 20-1-1940); d'r harses die werkte nie als te fel... (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘De boeren van Baokel’, 1944); Hij gao mee zun harsus dur de muur, jè. (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Frans Verbunt: dènken is vur de pèèrde, want die hèbbe grôote harses; Stadsnieuws (rubriek): Hij viel meej sen harses op de kaajbaand èn was gelèèk van sene susserd (250209) - Hij viel .... en was helemaal van de wijs, van streek, in de war. WBD III.1.1:37 'harsens' = hoofd; WBD III.1.1 :178 'harsens' = hersenen; WBD III.2.3:64 'harses' = gekookte hersenen; WBD III.1.4:23 'hersens' = verstand; WNT Aanv. II:3804 HARSES informeel mv. voor hersens.
Herstalse straat, Hèrstalse straat, toponiem, Zie Valkhoff 'De expansie v.h. Ned.' blz.47+49
het, et, onbepaald persoonlijk voornaamwoord, lidwoord, het; er (= daarvan); Dirk Boutkan: (blz.69) als objectsencliticum (3 pers., neutrum) -et / -get; Weijnen, Dialectaltlas: Wanneer 'er' betekent 'daarvan' luidt het in T 'et'; het is het pers vn 3e pers. onz., acc./nom.-vorm. Even zuidelijk zegt men 'es'. Hildebrand - 'Camera obscura': 'Et is een leelijk huis, is et niet? (Keesje v.d. Diaconie) blz.74 ca.: et
Het Goirke, et Gurke, toponiem, het Goirke; MP gez.: òn et dörp de praacht, mar hier de maacht (gez. v. Goirkenaren: het geld was op 't Goirke te vinden); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  et Gurke (.bep. wijk); Cees Robben – Isser dè eene van ’t Gurke Tonia...? (19560303); Cees Robben – Turks eiken.../ Op ’t Gurke nog gezaogd [‘Turk’ is de spotnaam voor Tilburgers uit het noorden van de stad] (19560714); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - òn et Gurke waor de klank zat, in de stad waor de staank zat (RL'53) - Bij begrafenis was de uitvaartmis op het Goirke: daar luidden de klokken; de teraardebestelling volgde in de stad. Frans Verbunt – Gurkese turk - Tilburger van geene kaant (benoorden de spoorlijn); Piet van Beers – ‘Prèèsbewust’: Ik kôop m'n bier in de Hasselt/ want dè schilt enen hôop./ Èn de kòffie op 't Gurke,/ die is daor goejekôop. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘Lief en leed’: Nost den altaar zaat et groot “Gurkes koor” (Het zeventiende boekje, 2010); Hees 't gurreke (VIII:74)
Het Ven, Et Vèn, toponiem, Het Ven; vroegere benaming van ongeveer het huidige Piusplein; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Ge had vruuger wèl plòtse wòr ze, wòr ze ginge daansen èn zôo, hòr. Ik weet wèl toen ik en jaor òf achtien oud was, dè ik al dikkels bij Huubke de Leuw kwaam vruuger op et Vèn èn bij Schèèlen Baks èn Frèns Illese (Elissen)…mar dè waare ammel gesloote dinge, zaole zommar daor gingde dan, koste dan saoves nòr toe om en dansje te maoke òf zôo, hè…” (transcriptie Hans Hessels 2014)
heten, hiete, zwak werkwoord, hiete - hiette - gehiete, heten; Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  gezegde: Iemand wèèsmaoke dè Ónze Lieven Heer Hèndrik hiet èn in de Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens - Dè's Biks – - 1992 – ; (1992): e haaj peeje stao te steeke. R.J. ''t vrouwke deh hiette Mie'; die hiette n1or den aawe; B hiete - hiette - gehiete; Boutkan: hiete - hiet/hiete - geheete; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): 'en die hiette ...'; Pierre van Beek – Van wie zèède gij er êen(e) / intje? - hoe heet je?; Cees Robben – In elk pront Tilbörgs höshaawe daor hebbe ze unne frater, ’n non, ’n piano en ’n dochter die Miet hiet... (19690627); Cees Robben – Hoe hiet dieje meens, moeder... / Die hiet nie hiet, mennekes.../ Dat hiet.. heet (19711001); Cees Robben – Ze hiette... ’k mèèn Sakkee... (19571123); Henk van Rijen: hoe hiet ie ok awir?; Henk van Rijen: 'Zo as ze daor un vèèreke hiete - Zoals ze daar een varken noemen. Stadsnieuws (rubriek): Ge wit wèl, òch kom, hoe hietie naa ok alwir? (170509); C. Verhoeven: HETEN, 1. ouderwets: hèète, hètte, gehèt - de naam hebben, de naam geven; 2. nieuwer: hiete, hiette, (geehee:te?) alleen onov. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HIET 2e hoofdvorm van 'heeten'
heten liegen, heete liege, uitdrukking, iemand met nadruk en openlijk verklaren dat hij liegt (met verzwijging van de persoon: iets heete liege = zeggen dat het onwaar is.); Br loochenen; B Ik kan et nie heete liege - ik mag het niet loochenen; WNT: Heeten liegen. In de volgende uitdrukkingen: a) Iemand (4e nv) heeten liegen, iemand met nadruk en openlijk verklaren dat hij liegt; b) jonger gebruik: iemand iets heeten liegen; c) met verzwijging van de persoon: Iets heeten liegen = beweren dat het onwaar is; d) Iets gelogen heeten liegen; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - HEETEN LIEGEN voor 'loochenen'; reeds zeer oud; z.a.
hetzelfde, etzèllefde, aanwijzend voornaamwoord, hetzelfde; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “In Tilburg ging dè presies etzèllefde! As hier in de haaj, iemand vèrder in de haaj iemand wonde, dan bròchte zem ok nòr de stad toe!”
heul, heul, zelfstandig naamwoord, "WBD III.4.3:282 heul - slaapbol (Papaver somniferum); eul; slaapbol, klaproos, papaver; N. Daamen - handschrift 1916 - ""eulen- papavere""; Heuk. heul, eul (z.a.): papaver somniferum. WNT VI:702 eul, ool (van Lat. 'oleum'); FvW 250: heul I; SdG 359, 42, 335: heul; Kiliaen - eul, heul - papauer"
heup, heup, zelfstandig naamwoord, heup; Brabantse spreekwoorden (Mandos): ge moet ze aaltij boove de heup vatte, dan bevèùle z'oe nie (Handschrift Daamen 1916)
Heuvel, Heuvel, toponiem, topon. centrum-plein in Tilburg; R Ist druk óp den Heuvel? (tegen iemand die op zijn hoofd krabt); Stadsnieuws (rubriek): Ist druk op den Heuvel? (260306)
hevelgaren, heevelgaore, zelfstandig naamwoord, bep. soort dun touw (heeveltouw), o.a. gebruikt voor vliegers; WNT HEVEL D) In de weverij: Elk der draden (lissen, oogen enz.) waardoor een draad van den ketting geregen is en door middel waarvan deze bij 't weven wordt omhoog getrokken. Zie Boekenoogen, Corn.-Vervl. Samenst.: heveldraad.
heveloog, heeveleugske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, heveloogje; WBD 'heejveléúchskes' (II:974) heveloogjes, ook: óóge
heveltouw, heeveltouw, zelfstandig naamwoord, bep. soort dun touw (zie: heevelgaore); WBD taowkesheejvels (II:973) - touwtjeshevels (v.e.weefgetouw); WBD staole heejvels (II:973) - stalen hevels; Henk van Rijen: 'heeveltaaw'
hiel, hiel, zelfstandig naamwoord, hiel; De kèrmenaoj, de platte ribbe, de zult of krèp, et zwoert èn spèk. Toe den hiel aon toe. Durreege spèk èn ballekebraaj. Et smòdderpötje. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); WBD (Hasselt) ploegzool (balk die over de grond glijdt); WBD (Hasselt) ploeghiel (achterste gedeelte van de ploegzool); Brabantse spreekwoorden (Mandos): meej de hielen òn de vurkaant geboore zèèn (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1970) - sloom zijn; Brabantse spreekwoorden (Mandos): op de hiele draaje (Handschrift Daamen 1916) - koket lopen; WBD III.1.3:248 'hiel' = hak v.e. schoen; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - hiel (kaart 90)
hier, hèrs, bijwoord, "ook wel: hèrres; hierheen; Bs herwaarts; Kóm es hèrs! - Kom eens hier(heen); N. Daamen (handschrift 1916) –  ""hers of herris - Kom is hers (Kom eens naar hier)""; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): 'viezevershers' - vice versa; Cees Robben – Allee, kom is hers..! (19551015) ; Cees Robben – Alleej kom mar hers (19640522); Cees Robben – En [we] zen toen op staonde voet hers gekomen... (19730413); - geleden; Cees Robben – Virtien daog-hers (19831111); Van Beek - Hij ging herris en geens in 2 uur. - Heen en terug. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 6 december 1958); De Wijs – Wè rittereerde gij toch ammaol hers en geens (onrustig heen en weer lopen) (20-03-1968); Ge moest vant kasje nòr de muur/ et was van hèrs nòr geens... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dakloôs); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): hèrs bijwoord - hier; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - HERS, HERRIS - herwaards, hier heen. C. Verhoeven: HERS (hèrs), bijwoord- deze kant in, hierheen; hij komt hers; ook 'hers op ir’, in deze richting; minder archaïsch in de uitdrukking 'hèrs en giens'. De Bont: härs, resp.(zeldzaam)bijwoord 'hers' resp. 'herres' -herwaarts, hierheen. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HERRES uitgespr. - herwaarts"
hier en ginds, hèrs èn geens, bijwoord, Uitdrukking: op en neer, heen en weer; - iedren dag hèrs èn geens nòr Gôol; - hèrs òf geens - hier of daar, hierheen of daarheen; - Hij kós nie hèrs òf geens - hij kon geen kant meer op; ...en z'nen buik zwaaide en schokte van emotie op en neer en hers en geens. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); As zotten vlogen we aachter 't veugeltje, dè nog zotter dee dan wij. De koffiepot wier van de kachel gestooten, stoelen rolden ondersteboven, de toffel schuurde hers en geens over de plavuizen... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 8; 31-12-29); Anoniem – 1959; Nillus probeerde van alle kaante; liep van hers naor geens; Hij ha goei haande aon z'n lèf; stond bekend als unne prompte meens. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); De stikkedoor sjouwt hèrs èn geens/ vurt witte van de kèlder... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Konsternaosie om de rinnevaosie‘); Ze roetst de gang van hèrs nòr geens/ hil den dag op èn neer. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Op de latte‘); Meej ene zaddoek om der haore/ rèttereert ze hèrs èn geens. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Vlak vur Paose‘); ...mar van dè hèrs èn geens gerits/ zèèk naa nòg waogeziek. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Vur den aawe prèès‘); Cees Robben – En dan langs “de Blaok” zômar hers en geens (19551119); Cees Robben – Geens-gaons gonget beter as hers... (19870501); Cees Robben – Wè rettereerde gij toch ammol hers en geens .. (19720630); Cees Robben – Unne Haaikaantse meens liep wè hers en wè geens (19550618); Cees Robben – En den Haaikaantse meens schoof z’n pruim hers en geens... (19550618); Kernkamp, Dialectenquete 1879: hers en gêndsch (ê: vgl. gête - geiten) - hier en gindsch; Twas ene kompleete ötverkôop/ meej veul hèrs èn geens gesjouw... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ge kunt nie weete... ); Anneke van ònze Tiestôom/ ha en nuu kleeke gehad./ Daor wosse lèkker mee flanèère/ hèrs èn geens, dwars dur de stad. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Annekes kleeke...); hij liep as en kiepke zonder kop,/ verslaoge hèrs èn geens. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Êenen dag allêen); Henk van Rijen: hij liep toepertoe hèrs èn geens - hij liep almaar heen en weer; Henk van Rijen: 'èlleken dag hèrs èn geens nòr Gôol' -iedere dag heen en weer n. Goirle
hiertoe, hierte, hierentoe, hiertunne, bijwoord, "hier; Henk van Rijen: van hierte tòt daorte - van hier tot daar; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HIE(P)TEN bijwoord - hier, in de uitdrukking: van hie(r)ten tot daa(r)ten; hiertunne; hier, hiertoe; Cees Robben – Van hiertunne toe daortunne... (19640814); hierentoe; Van Delft - ""Toe hierentoe."" Tot hier toe. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)"
hijgen, hèège, zwak werkwoord, hijgen; B hèège - hèègde - gehèègd; - geen vocaalkrimping; Henk van Rijen: hij hèègt van muugeghèd - hij hijgt van vermoeidheid; Cees Robben: èn Drik begós te hèège: hij hèègden as en meulepèrd; Cees Robben: naa hangde te hèège nòr en bietje lucht; Frans Verbunt: hèègen as en spurriekoej - kortademig zijn; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): GEHEGEN: 3e hoofdvorm van 'hijgen'; HEEG: 2e hoofdvorm.
hijsen, hèèse, sterk werkwoord, hijsen; B hèèse - hêes - geheese - geen vocaalkrimping
hikje, hikske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "waarschijnlijk: mank lopen; de etymologie van ‘hikske’ is niet duidelijk; de prent van Robben somt gebreken op: lispelen, loenzen, en ‘lôôpt op ’n hikske’ (19661014); Handschrift Daamen 1916: ""op een hikske loopen - een beetje mank""; WBD III.1.2.382 'op een hikje lopen' = mank lopen"
himphamp, himphamp, zelfstandig naamwoord, "hap, stuk; N. Daamen (handschrift 1916) –  ""himphamp - er waas 'nen hillen himphamp uit ('n hap, 'n stuk)""; WNT Himphamp: Een woord zonder bepaalde bet. (verg. voor de vorming woorden als mikmak, poespas, rompslomp), en van zeer verscheiden toepassing.- 1) kreupele, hinkepink; 2) zeer mager persoon; enz. t/m 7"
hinderen, hiendere, zwak werkwoord, hiendere - hienderde - gehienderd, hinderen
hinkel, hinkel, zelfstandig naamwoord, van het kinderspel 'hinkele' (zie volgende); hinkelperk; WBD (III.3.2:113) hinken = hinkelperk: ook genoemd 'hinkelepèrk', hinkelbaon of hinkelblòk of hinkelstrêepe; Cees Robben – [Kinderen in een winkeltje:] Meneer, verkôôpte sewèèle nog drèèfdöllekes meej ’n zwipke en hakdöllekes meej ’n piske en goeiekôôpe stukskes hinkelkrèèt... (19800418)
hinken, hinke, hinkele, zwak werkwoord, "hinken (kinderspel); D'16 - ""hinkelen - kinderspel""; WBD III.1.2:164 'hinkelen' = hinken; WBD III.1.2:583 'hinkelen' « manken; ook 'hinkeldepinken','honkelen', ‘kreupelen', 'hompelen', 'strompelen', 'hinken'; C. Verhoeven: HINKELEN onov.ww - niet alleen gebruikt als naam voor het kinderspel, maar ook als aanduiding voor echt kreupel of op één been lopen. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HINKELEN - op één been springen; WBD haorhinkele - haarenkelen (v.e.paard) de enkels kwetsen door ze onder stappen tegen elkaar te schoppen), ook genoemd (Hasselt) 'hòrènkele'"
hipje, hipke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "Van Delft - Wat ""een vaatje zuur bier"" is, zullen de ouwe vrijsters zelf het minst gaarne uitleggen; die zouden mogelijk nog het liefst voor ""'n hipje"" aangezien worden in de hoop er zoodoende nog een ""aan den haak te kunnen slaan"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)"
Hippelpad, Hippelpad, zelfstandig naamwoord, toponiem, "Volksnaam van een straatje in de wijk Oerle, precieze ligging niet bekend; 1929 - Wel hoort men nog praten van ""den Notenboom"" in de wijk Oerle aan den Hippelpad. Dat die raar vergroeide notenboom het tot plaatsaanduider heeft kunnen brengen, vindt zijn grond in de omstandigheid, dat daar ter plaatse vroeger een herberg ""In den Notenboom"" gestaan heeft; de boom staat er nog, doch de herberg is verdwenen. (A.J.A.C. van Delft - Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 2 november 1929 - Van vroeger dagen 139: De boom in ’t volksgeloof); WTT – De precieze ligging is niet bekend. Hippelpad was wel een min of meer officiële straatnaam, in de Tilburgse adresboeken komt de naam niet voor, wel in krantenpublicaties van gemeentewege afdeling Bevolking: – Bevolking. Ingekomen: Cornelia J. H. Damen, fabr. arbeidster, Hippelpad A149 van Tilburg... (Nieuwe Tilburgsche Courant, 6-7-1939); –- Maria C. de Laat. dienstbode, Hippelpad A 92b, van Oirschot. (Tilburgsche courant, 07-04-1931"
hit, hit, zelfstandig naamwoord, hit (hitlander); WBD 'hit', 'hiet', 'hitje', (Hasselt:) 'hit' - ondermaatspaardje; WBD 'dubbelen hit' - dubbele hit
hitsen, hisse, zwak werkwoord, hisse - histe - gehist, ophitsen; C. Verhoeven: HISSEN overgankelijk werkwoord - ophitsen, vooral v.e. hond gezegd; de hissende kreet is 'hieskies’. De Bont: hisse(n) zw.ww.tr. - (aan)hitsen; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HISSEN, HUSSEN - hitsen, te Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899):  'kissen'. Hij huste zijnen hond op mij. WNT HISSEN = hitsen
hitte, hits, zelfstandig naamwoord, hitte; 'nen diepen hits die dikkels broeit... (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘De braand’, 1949); Pierre van Beek – Den hits kómt erèùt. - Het begint te onweren; Cees Robben – We hòn allebaai d’n hits in ons lèèf... (19850607); Cees Robben – Wè-dis onze pa toch krikkel, moeder... St.. jonge, hij hee den hits in z’n lèèf... (19710611); Henk van Rijen: den grotsten hits is er wèl aaf - hij is nu wel wat bekoeld; Henk van Rijen: 'K kos ut nie haawe van den hits'; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - HITSE, voor 'hette, hitte' voornamelijk voor eene lichamelijke hitte. ... uit Duitschland overgekomen. Z.a. De Bont: hit zelfstandig naamwoordvr. - hitte; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - hits, hets - hitte, bronstigheid; WNT HITS - overgenomen uit het Duits (Hitze) - hitte
ho, hoow, tussenvoegsel, WBD (Hasselt) langzamer: (commando voor een paard)
hobbeleurig, hobbeleureg, bijvoeglijk naamwoord, WBD III.1.4:219 'hobbeleurig' = wispelturig
hobbelkei, hobbelkaaj, zelfstandig naamwoord, hobbelkeien; kinderkopjes; De straot, et wegdek op zen Nederlands gezeed, waar vur fietsers un straf, om daor deur te moeten, over die hobbelkaaien. Echte kenderköpkes waren et, ingevoerd vanöt den Bels. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
hoe een, hoen, hoem, vragend voornaamwoord, "hoe een, wat voor een?; in de uitdrukking: van de hoen..?; wat voor..? welke..?; Cees Robben – Van de hoen wilde hebben? (19640214); Cees Robben – Hoen huudje hottie op... (19600219); Cees Robben – Hoen brievenbus wilde op oew deur (19840518); N. Daamen (handschrift 1916) –  ""hoenne (hoe eenen)""; Henk van Rijen: de hoen zodde wille?; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HOON (scherpe o), bvw. - hoe een, welke. Hoone man? Hoon vrouw, hoon hui; Haor - HOEN(EN) - wat voor een; hoem; hoe een; wat voor een; Cees Robben – Hoem-pap-hemme...? (19590502)"
hoe het, hoeget, bijwoord, hoe het; Cees Robben: Hoeget daor toen is verlôope
hoe ze het, hoeset, samentrekking, hoe ze het; Cees Robben – [Ze] wiese-nie-hoeset han... (19810515)
hoed, hoed, heuj, zelfstandig naamwoord, hoej, huuj, Boutkan: 'zuukt is nòr menen oed'; WBD (III.3.2:117) hoed c.q. rust = doel bij het hinkelspel; zie huudje; heuj; hoed; Cees Robben – Ik heb munne heuj op (19671013); hoej; meervoud; hoeden; Zis hoej hòj bèm; Boutkan: hoej (arch.), hoeje; (29) hoej: (54) hoej (arch.) naast hoeje; ...ik wed dè den duuvel nog wel kwaod om die groote hoeien is... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HOED, HOET, zelfstandig naamwoord mannelijk:, mrv. hoeien en hoeten; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): hoej zelfstandig naamwoord- meerv. van hoed; Mnl.wdb. III:484, r.14 v.o.: 'nog heden is in de volkstaal de vorm hoei bekend'; huuj; Henk van Rijen: hoeden; CiT (78) 'Strooihuui ziede host nootniemir'
hoeden, huuje, zwak werkwoord, huuje - huujde - gehuujd, hoeden, bewaken; B: huuje-huude-gehuud; B: ik huu; gij/hij huut; Korte uu; Handschrift Daamen 1916: kaortspeulen is gin schaophuuje; De Bont: huuje(n) zw.ww.tr.+wederk. - hoeden; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HU(D)EN - hoeden, fr. garder.
hoedenbuil, hoejbèùl, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: papieren hoedezak; ook : huudjesbèùl
hoedje, huudje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, hoedje; Ze zètte liever en huudjen óp as de grôote muts. - Ze zetten liever een hoedje op dan de grote muts. ...zoo zat as ’n huudje... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); De groote muts blijft in de kaast: die is te zwaor, daor krège ze vort koppent van - zeggen ze - en darrum zette ze liever 'n huudje op. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); Alléén et huudje, dè waar toen al gin mode mir, han ze mar weggelaote. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Kernkamp, Dialectenquete 1879: huke; Cees Robben – Meej zôô’n goeikôôp huudje op... (19600116); Cees Robben – Hoen huudje hottie op... (19600219); Cees Robben – Ik zie dè huudje ôôk zôô nooi (19831209); Cees Robben – Des ’n schôôn vèère-huudje... (19860530); As ik op prinsjesdag teeveej gao zitte kèèke/ Èn in de Ridderzaol dan al die huudjes zie... (Henriëtte Vunderink, Huudjes periekele, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); WBD III.3.1:365 'onder één hoedje spelen' = idem — verkleinwoord van 'hoed', met umlaut; Bosch huujke - hoedje
hoefstal, hoefstal, zelfstandig naamwoord, WBD (II:2108) 'hoefstal' - uit balken bestaand bouwsel waarbinnen een; paard wordt vastgezet als de hoefsmid zijn werk doet
hoegenaamd, hoegenòmd, bijwoord, hoegenaamd; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): 'hoegenaomd nie'
hoek, hoek, huukske, zelfstandig naamwoord, hoek; WBD ègge meej de lichten hoek - bot eggen (eggen op halve kracht; de tanden v.d. eg staan dan tegen de trekrichting in); huukske; hoekje; verkleinwoord van 'hoek', met umlaut; Boutkan: (blz.32) huukske; Cees Robben –In ’n huukske.. meej ’n buukske (19601118) [Naar Thomas a Kempis]; Miep Mandos-v.d. Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - gezegde: As plöddeke-vèùl de kaomer doe, dan stinken alle huukskes. WBD hoek, huukske - hoek bij de haard (bestemd voor brandhout e.d.); Kernkamp, Dialectenquete 1879: huukske
hoeneer, hoeneer, bijwoord, wanneer; 'hoeneer' — misschien gevormd uit 'hoe laat' en 'wanneer', twee tijdsaanduidingen die niet precies hetzelfde betekenen (…) werd toch hardnekkig als fout afgewezen en als teken van geringe ontwikkeling en gebrek aan taalgevoel beschouwd. (Cornelis Verhoeven); Cees Robben – En hoeneer komde naor ons toe..? (19651224); Cees Robben – Hoeneer komde wir... Beschient ’n testag-taatemiddeg.. (19760423); Soms kwaam enen dodsbidder langs om òn te zègge hoeneer de begròffenis waar. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2002); K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - HOENNEER. Wanneer. Zie Kiliaen: De Bont: hoeneer, bijwoord, (weinig gebruikelijk) wanneer; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): hoeneer - wanneer; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - hoeneer - wanneer; WNT HOENEER (vragend) - wanneer?
hoens, hoens, voornaamwoord, Henk van Rijen: wiens; Henk van Rijen: Hoens kiest is dè? - Wiens kist is dat?
hoeperen, hoepere, zwak werkwoord, hoepere - hoeperde - gehoeperd, zittend schokken; huppen, wippen; C. Verhoeven: HOEPEREN onovergankelijk werkwoord, al zittend omhoog bewogen worden, op en neer schokken in een rijtuig, op een kar of op de kermis; dè hoepert lèkker. De Bont: hoepere(n) zw.ww.intr. en tr. - op en neer huppen of wippen; Bosch hoepere - op en neer wippen, schokken
hoer, hoer, zelfstandig naamwoord, hoer; Brabantse spreekwoorden (Mandos): zèède hoer, schèlm òf dief, hèdde gèld, ik hèb oe lief (JM'50) - geld maakt alles goed; Frans Verbunt: beeter en aaw hoer dan en jóng zónder klaante; WBD III.1.4:109 'hoer' = ondeugende vrouw
hoesten, hoeste, zwak werkwoord, Henk van Rijen: hoesten, verrekken; - in de uitdrukking iets of iemand te hoeste hèbbe; de pot op kunnen; Cees Robben – Dan hak ze vort te hoesten... (19650326); Henk van Rijen: 'Ze hòn um te hoeste ' - Ze hadden hem niet nodig.
hoeveel, hoeveul, telwoord, hoeveel; 't is honing en suiker al wè ge daor ziet; en 't stao oe nooit tegen, hoeveul g'ok geniet. (Piet Heerkens); Ge het er gin gedaacht van hoeveul hout er los in et bos ligt. (Jo van Tilborg); Rooie, witte, gèèle wèn; Hoeveul, dès nie te pèle; Verdwènt temidde van 't pleizier; In duuzend dreuge kèele. (Lechim); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HOEVEUL bijwoord - hoeveel
hoeveelderhande, hoevelderhaande, voornaamwoord, hoeveel soorten; Henk van Rijen: hoevelterhaande - hoeveel soorten, hoeveel verschillende; Stadsnieuws (rubriek): Ik wil enen ijskoo van en kwartje; hoevelderaande smaoke hèdde? (141009); Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens - Dè's Biks – - 1992 – ; (1992): hoevelderhande bijvoeglijk naamwoord - hoeveel soorten
hof, hòf, zelfstandig naamwoord, höfke, de tuin, de hof; Ene grôoten hòf meej veul bôome; Cees Robben – Daor gienderwèd in zunnen hof... (19550129); In ieder höfke zèn ze wir/ ònt spaoje èn ònt plaante/ enen hister hier, en klimrôos daor/ wè klèèn grut langs de kaante. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wir tèèd vur den hòf); Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens - Dè's Biks – - 1992 – ; (1992): 'hof' - zelfstandig naamwoord - tuin; mv 'heuf'; WBD (III.2.1:399) hòf, höfke, tèùn = tuin; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - HOF: zelden hoort men 'tuin'. Z.a. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HOF zelfstandig naamwoord m. wordt overal gebruikt voor 'tuin', Fr.jardin.; höfke; verkleinwoord; van ‘hòf’; hofje, achtertuin; Cees Robben – Hij gaat op zoek maar ’t is wel vreemd/ Hij vindt geen Oel of Loven/ Geen Körvels-huukske of ’t Zaand/ Geen Padde-waaikes en geen Vraand/ Geen höfkes en geen hoven. (19651224) [De prent gaat over de verstedeling van Tilburg waardoor oude wijken en natuur verdwijnen.]; - Door Robben gebruikt in een uitdrukking die ‘bezwangeren’ betekent; Cees Robben – [Vader tegen ongehuwde zoon:] Ge hèt nogal geaffeseerd om oew höfke in ’t zaod te krèège... (19810710); Cees Robben – Den pastôôr is ôôk al koome vraoge of ik m’n höfke nog nie in ’t zaod ha... (19771230); WBD III.2.2:3 'de hof bezaaid hebben' = zwanger zijn; Brabantse spreekwoorden (Mandos): zit den hòf al in et zaod? ('87) - is de vrouw al in verwachting (informatie door de pastoor)
hofpad, hòfpad, zelfstandig naamwoord, tuinpad; oover den hòfpad - achterom: Ge kómt mar oover den hòfpad!; Cees Robben - Ik zie (...)  M’n kiendjes vur slaoi al d’n hofpad op gaon... (19570309); Brabantse spreekwoorden (Mandos): langs den hòfpad gescheeten hèbbe ('71) - een wegescheet aan het oog hebben, in Tilburg: pad(de)scheet; Stadsnieuws (rubriek): Vruuger gingde nôot dur de vurdeur mar aatij oover den hòfpad (200607); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HOFPAD - zelfstandig naamwoord mannelijk: - tuinpad
hoge zijden, hôogezije, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: 'hôogezèèje' - hogehoed, cilinderhoed; WBD III.1.3:172 'hoge zijden' = hogehoed; ook 'hondek1ot' of 'kachelpèèp'; WBD III.1.3:176 'hoge zijden' = hoge hoed; ook:'kachelbuis', 'hondenkooi '; WBD III.1.3:185 'hoge zijden' = hoge pet met opstaand bovenstuk; WBD III.2.2:99 'hoge zijden' = rouwhoed, hoge hoed
hoger, hogger, bijvoeglijk naamwoord, vergrotende trap; hoger; Hòdde gin hógger kaort? - Had je geen hogere kaarten?; Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  De kèèrk is hógger as de toore. Boutkan: (blz.35) hogger (met vocaalreductie); — comparat. van 'hoog', met vocaalkrimping
hohouden, hoohaawe, hoowhaawe, sterk werkwoord, halt houden; van het commando van de koetsier aan het paard; hoo = halt!; Cees Robben – Zôô hield ie aaltij hoow... (19600219); Henk van Rijen: stopppen, stilstaan; Cees Robben: 'zôo hield ie aaltij hoow ...'
hohouder, hoohaawer, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: rem
hok, hökske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, hokje; Kernkamp, Dialectenquete 1879: hukske (haok) (u als in 'mulder' = mölder); Boutkan: (blz.32) hökske; verkleinwoord van 'hò', met vocaalkrimping
hokkeling, hòkkeling, zelfstandig naamwoord, WBD jong rund, ook 'pink' genoemd of 'graskalf'; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HOKKELING zelfstandig naamwoord mannelijk:-bij landb.: eenjarig kalf (nooit vr.); WNT HOKKELING - eenjarig kalf; iemand die pas komt kijken
hol, hòl, zelfstandig naamwoord, hölleke, hol; 2. zelfstandig naamwoord van werkwoord hollen; WBD óp hòl slaon - op hol gaan (v.e. paard), ook genoemd 'er tussenöt gaon'; 3. kont, aars; WBD III.1.1. lemma  aars – hol, ook in Tilburg; WBD III.1.1. lemma  aars – holletje, Tilburg; hölleke; holletje; verkleinwoord van 'hòl', met umlaut; Uitdrukking: hölleke oover bölleke — hals over kop; Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  gezegde: En mèùs heej meer dan êen hölleke. (Het is altijd gemakkelijk over meer dan één mogelijkheid te kunnen beschikken.); Brabantse spreekwoorden (Mandos): tis en moord in en hölleke / in en maand (Handschrift Daamen 1916) het is een te verwaarlozen zaak
hol, hòl, bijvoeglijk naamwoord, hol; 1. bijvoeglijk naamwoord, leeg; WBD III.2.3:183 'hol' = leeg (v.e. noot), ook 'loos'; WBD (Hasselt) slecht van bouw (gezegd v.e. paard);
holenduif, hòldèùf, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: 'hòldööf' - holenduif (Columba oenas); WBD III.4.1: 'holduif' - holenduif (Columba oenas); WNT HOLDUIF - eene der benamingen van Columba palumbus.L.
hollen, hòlt, werkwoord, holt; Henk van Rijen: assie hòlt, dan hòltie et- als hij hard loopt, haalt hij het
holletje, hölleke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, ; hölleke; holletje; verkleinwoord van 'hòl', met umlaut; Uitdrukking: hölleke oover bölleke — hals over kop; Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  gezegde: En mèùs heej meer dan êen hölleke. (Het is altijd gemakkelijk over meer dan één mogelijkheid te kunnen beschikken.); Brabantse spreekwoorden (Mandos): tis en moord in en hölleke / in en maand (Handschrift Daamen 1916) het is een te verwaarlozen zaak
hollewaai, hòllewaaj, zelfstandig naamwoord, "vrouwelijke losbol; Handschrift Daamen 1916 ""hollewaai - 't is zo'n hollewaai (een ongegeneerde vrouw)""; Cees Robben: 'ze gonk te veld, de hollewaai' (19600219); Stadsnieuws (rubriek): Die hòllewaaj kan ginne manskèèrel meej rust laote. (051106); Leid. hollewaai - vrolijke, luchthartige vrouw (etym. onzeker); Hees: ollewaai (I:28, IV:6l); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): 'hollewaaj ' - zelfstandig naamwoord hollewaai (bep. vrouwspersoon); C. Verhoeven: HOLLEWAAI (hollewèèj) v., luidruchtig en brutaal vrouwspersoon, niet al te fijn gebouwd. De Bont: hollewaai zelfstandig naamwoordvr. - een vrouwspersoon die wild en zot is en weinig verstand toont; WNT hollewouter (alleen in toepassing op vrouwen?) Men hoort (te Leiden) ook gelijkbet. 'hollewaai' zie VI:886; Bij Corn.Vervl. ook: hollemoier en hollegriet."
holpijp, hòlpèpke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, WBD holpijpje: een stalen staafje dat van onderen in een scherp gerand kokertje uitloopt, waarmee men gaatjes in het leer kan slaan (II:725); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HAALPIJP - zelfstandig naamwoordv. - bij schoenmakers: klein eenvoudig werktuig om koperen ringskens in de rijggaten v.d. schoenen te vestigen.
holrol, hòlrol, zelfstandig naamwoord, holrol; term uit de zangkanariesport; klanknabootsing om een bepaalde zang van een kanarie weer te geven. Cees Robben - 19570126
holsteiner, hòlstènder, zelfstandig naamwoord, R onrustig iemand
hom, hom, om, tussenwerpsel, WBD opzij! (commando voor een paard), ook 'óm' genoemd; C. Verhoeven: HOM uitroep! opzij, tegen een koe gezegd. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HOM (uitspr. hoem) telwoord - bij landb.: uitroep om koeien of geiten te doen omstaan. Haor HOM - opzij (bij het melken gezegd tegen de kosj; om; WBD opzij! (conmando voor een paard), ook ‘hóm’ genoemd
hommel, hoemel, zelfstandig naamwoord, hommel; ...as 'n hoemel op 'n blom. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 10; NTC 3-12-1938)
hommelen, hommele, zwak werkwoord, Handschrift Daamen 1916: hommelen - Ze zen hiernost an't hommelen (de WC aan 't ruimen)
hommen, hoeme, zwak werkwoord, hoeme - hoemde - gehoemd, R zoemen; fig. een climax aanduidend: dèt hoemt - heel hard, intensief iets doen; De stòfzèùger die jaankt èn hoemt/ de papegaoi kwèèkt mee. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ene rustige snipperdag); Henk van Rijen: mèn oor hoemt zo - ik heb oorsuizingen; Frans Verbunt: ... dèt hoemt - dat het tekeergaat; Stadsnieuws (rubriek): As ge nie ötschaajt, krèède en flèèr om oew oore dèt hoemt. - .. dat ze suizen (041109); WBD III.1.1:250 'hommen' = suizen v.d. oren; ook: 'toeten','tuiten'
hommetje, hummeke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Henk van Rijen: hommetje van de vis
hompelen, hoempele, zwak werkwoord, hompelen; WNT - Gebrekkig, moeilijk, en wel stooterig, met schokken, kleine sprongen of zetten gaan of zich voortbewegen. Mieke Stok, die op d'r twee krukskes zoo gaa ze kos naor et ven hoempelde... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); ...bij 't loopen hoempelde scheeve Jaonus op en neer, op en neer, om de eenvoudige rejen dè z'n een been 'n paor duimkes te lang waar, of z'n aander te kort, of allebaai... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); Hij begos al aorig te hoempelen, al kos et nog nie worre vergeleken mee 't gehoempel van den scheeve Jaonus. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939)
hond, hond, zelfstandig naamwoord, hundje, "hond; Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  gezegde: Hij is kèrks as nen hónd klippels. Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  gezegde: Den ónzen is nèt zó kèrks as nen hónd klippels. Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  gezegde: Hoe kòlder/ grótter hónd, hoe meer vlôoje. Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  gezegde: En pèèrd èn enen hónd, die hinkt van ene strónt. Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  gezegde: Wie bè den hónd slòpt, krèègt vlôoje. Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  gezegde: As g'ene vrèmden hónd zene start licht, wòrdervan bescheete. Deze en de twee volgende tekeningen: Cees Robben - details uit Prent van de Week; En daansen as ze kan! Ze wit van gin uitschaaien en ze sjouwt oe aaf as 'nen hond in 'nen botermeulen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30); Pierre van Beek – ""Wie bij den hond slaopt, krijgt vlooien"" is ons equivalent voor ""Wie met pek omgaat, wordt er door besmet."" (Tilburgse taalplastiek 11 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 17 april 1950); Pierre van Beek – De volkse wijsheid ""hoe kaolder hond hoe meer vlooien"" past gewoonlijk ook wel bij de branieschopper. Degene, die zelf het minst betekent of presteert, meent vaak de meeste eisen te mogen stellen. ; Pierre van Beek – gezegde: Hij zit eróp te wòchten as nen hónd óp en zieke koej. (Tilburgse Taalplastiek 136); Kernkamp, Dialectenquete 1879: de poote vaan 'nen hond; Brabantse spreekwoorden (Mandos): nèt enen hónd die van zenen halsbaand is lòsgebrooke ('71) - wild, luidruchtig, uitbundig; Brabantse spreekwoorden (Mandos): zó blij as enen hónd meej twee stèrte('82); Brabantse spreekwoorden (Mandos): zoo gelukkeg as nen hónd die óp zene verjaordag verzoope wòrdt (Handschrift Daamen 1916) - ironisch voor: ongelukkig; Variant: ge ziet erèùt as ene jóngen hónd die op zene verjaordag verzoope wòrdt ('69); Brabantse spreekwoorden (Mandos): den hónd moet öt de stoel (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1970) - als vader met het weekgeld thuiskomt, heeft hij recht op de beste plaats; Brabantse spreekwoorden (Mandos): in den hónd geraoke (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1973) - in moeilijkheden raken; Brabantse spreekwoorden (Mandos): hoe grótter hónd, hoe meer vlôoje ('7l) - hoe groter het bedrijf, hoe meer zorgen; wie zelf niets presteert, heeft vaak veel eisen; Brabantse spreekwoorden (Mandos): liever meej aander hónde jaoge (Kn'50) - iemand mijden omdat hij te veel weet. Henk van Rijen: wènne kaojen hond; hij bèt aachterbekaare; Frans Verbunt: laagen as enen hónd die mosterd heej gevreete; Frans Verbunt: meej den hónd int hòk, de vrouw in hèùs èn de meens int cafeej hèdde en gereegeld höshaawe; Boutkan: blz.59: menen ond (
hondenbandje, hondsbèndje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, hondebandje; Boutkan: (blz. 27) uit het cluster nds wordt de d verzwegen: honsbèndje, honsgezèèk, hons....; Brabantse spreekwoorden (Mandos): meej en hóndsbèndje óm (RL'48) - met een boord om (in de Hasselt was een witte boord geen alledaags verschijnsel)
hondenblaas, honsblaos, zelfstandig naamwoord, nagelbedontsteking; fijt; nagelriemontsteking; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “….op dere vinger òf dere dèùm hasse zogezeej zon honsblaos derop staon nèt asse zinne……….ik zal es en stukske ruggestrèngmèèrg meejbrènge……èn en uur nòdderaand wast oopegebrooke.” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels; WTT 2013 – deze benaming voor fijt is voor Tilburg niet opgetekend in net WBD maar dus – zie audio Bertens – wel zeker in gebruik geweest. Voor een dergelijke ontsteking noteerde het WBD voor Tilburg wel: hondsblein en blein (WBD III.1.2 lemma nagelbedontsteking) Dit pijnlijke ongemak is vooral bekend als een kwaal van honden.
hondenkar, hondekèèr, zelfstandig naamwoord, hondenkar; WBD broodkar met hond eronder; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “…èn Keej de Pèlder die daor bij et krèùthöske wonde, witte gij dè nòg in den Bèrndèèk òf in de Oerlesestraot was dè toen…èn dan ginge ze rije op en hondekèèr want zij was zon hil dikke!” (transcriptie Hans Hessels 2014) zie Klik hier voor audiofragment; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HONDEKAAR en HON(D)SKAAR (Nederl. a) - kar met een of meer honden bespannen
hondenkot, hondekòt, zelfstandig naamwoord, hogehoed; vD 'hondenkot' - gew. hogehoed; WBD III.1.3:171 'hondenkot' = hoed (spotnaam,); ook: 'hoge zije '; WBD III.1.3:.77 'hondenkooi' = hoge hoed
hondenmarkt, hondsmèrt, zelfstandig naamwoord, hondenmarkt; Boutkan: (blz. 27) uit het cluster nds wordt de d verzwegen: honsbèndje, honsgezèèk, hons....; Brabantse spreekwoorden (Mandos): dan hèdde aaltij hóndsmèrt vur de deur (Kn'50) - als er jonge meisjes in het gezin zijn, is er veel aanloop van jongens
hondenneus, hondsneus, zelfstandig naamwoord, hondenneus; Boutkan: (blz. 27) uit het cluster nds wordt de d verzwegen: honsbèndje, honsgezèèk, hons....; Brabantse spreekwoorden (Mandos): hóndsneuzen èn kattepôoten èn gebraajde/gebraoje (?) friekandèlle ('84) - antwoord op de vraag 'Wat eten we vandaag?'
hondenpriester, hondepriester, zelfstandig naamwoord, PM liefhebber, verzorger, event. fokker van honden; C. Verhoeven: -PRIESTER woord dat min of meer vermeden wordt, maar bij voorkeur als tweede lid in samenstellingen gebruikt, waar het ongeveer betekent: goede verzorger, liefhebber van klein, ongevaarlijk vee, bv. in hennenpriester, konijnenpriester. De Bont: hóndepriester, zelfstandig naamwoord mannelijk: - groot kenner en liefhebber van honden; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HONDEPASTOOR (scherpl. o) zelfstandig naamwoordm - liefhebben v. honden, hondengek.
honderd, honderd, telwoord, honderd; gezegde: Hónderd óp enen hôop - te veel om op te noemen (?); Cees Robben: Dieje meens is al meer as hónderd jaor dôod. Brabantse spreekwoorden (Mandos): oover honderd jaor hèbbe we tòch ene gèètekòp (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1970) - over honderd jaar zijn we allemaal dood; WBD riet van hónderd (II :10l7)- riet van honderd: rietkam met honderd rietstaven per kwart el (l7 1/2 cm); Henk van Rijen: 'In-t volle hondert' - In het openbaar
honderd zakken gort voor de nonnen, honderd zakke gòrt vur de nonne, tussenwerpsel, bastaardvloek; klanknabootsing van de vloekklanken nonde, sakker, godver en nonde (ju); Elie van Schilt - Honderd zakken gort vur de nonnen... (Uit: ‘Ge heurt et niemir, Plat Tilburgs van vroeger; CuBra ca. 2000)
honderderande, honderteraante, telwoord, Henk van Rijen: honderd verschillende
honderste, honderste, telwoord, honderdste; Boutkan: . (blz. 90) honderste
honds, hons, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, honds; Boutkan: (blz.27) nts —> ns hons
hondsgezeik, hondsgezèèk, honsgezèèk, zelfstandig naamwoord, hondsgezeik; bij èlk hóndsgezèèk - telkens weer, om ieder wissewasje; Cees Robben: vur alle 'hondsgezeike' moet ik de pòt óp; Henk van Rijen: ieder hóndsgezèèk stin diejen hond te zèèke - om de haverklap; WBD III.4.4:131 'hondsgezeik' = ogenblikje; WBD III.4.4:284 'hondsgezeik' = iets onbelangrijks; Stadsnieuws (rubriek): Ge moet mèn nie vur èlk hóndsgezèèk van men wèèrk afhaole (140908); Boutkan: (blz. 27) uit het cluster nds wordt de d verzwegen: honsbèndje, honsgezèèk, hons....; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): 'hondsgezeik' zelfstandig naamwoord- futiliteit, kleinigheid; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899) - HON(D)S- GEZEIKEN zelfstandig naamwoord,  onzijdig, meervoud: alle hon(d)sgezeiken- alle oogenblikken, gedurig. Hij is alle hondsgezeiken hier, ziek. C. Verhoeven: Honsgezèèke, in de uitdrukking 'alle honsgezèèke', alle gedurigte, zo dikwijls als een hond urineert, om de haverklap, met hinderlijke frequentie. De Bont: hónsä.k, zelfstandig naamwoord m. 'hondszeik': 't Is mär lierelöw (bv.koffie), ’t is kräk of et honszaek is. De Bont: zelfstandig naamwoordo.'hondsgezeik' (in de veelgebr. zegswijze: 'Dä’s alle honsgezaek te doewn' - Dat is ieder ogenblik te doen, om de haverklap; figuurlijk gebruikt: wissewasje, het minste of geringste; Cees Robben – Vur alle honsgezeike mot ik er op uit (19671006); Cees Robben – [zieke vrouw:] Vur alle hondsgezèèke moet ik de pot op... (19831216); Cees Robben – Hij is allegedurige ziek en blèèft vur elk hondsgezèèk thuis (19870320)
hondsknopperenhout, honsknòbbehout, hondsknòbbenhout, zelfstandig naamwoord, WNT hondsknopperenhout (in N-Brabant): hondsboom; Brabantse spreekwoorden (Mandos): femielie van hóndsknòbbenhout zèèn (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1965) - rood haar en zomersproeten hebben (Hondsknobben = vuilboom of sporkehout, Frangula alnus); Henk van Rijen: 'honsknòbbe' zelfstandig naamwoord- vuilboom, sporkehout (Frangula alnus); Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens - Dè's Biks – - 1992 – ; (1992): 'hòndsknoppehout' zelfstandig naamwoord - vuilboom; R bep. soort riet met zwarte bast en witte spikkels, dat werd gespleten; en ineengevlochten, daarna met leem besmeerd (in de primitieve bouw); Henk van Rijen: 'honsknòbbe' - vuilboom, sporkehout (Frangula alnus); WNT - zie hondskopperenhout en vuilboom; hondsknòbbehout; Boutkan: (blz. 27) uit het cluster nds wordt de d verzwegen: honsbèndje, honsgezèèk, hons....
hondsroos, honsrôos, zelfstandig naamwoord, Rosa canina (egelantier) - wilde bottelroos; WBD III.4.3 :153 honsrôos - wilderoos, hondsroos, egelantier ook genoemd: stuikroos of wilde roos of wild roosje
honger, honger, zelfstandig naamwoord, honger; Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  gezegde: Ge meut wèl óp en aander hónger krèège, as ge tèùs mar komt eete. (= Je mag best naar een vreemd meisje kijken, maar verder...); Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - gezegde: Et is nie èèrg as ge ónderweg honger krèègt, agge mar tèùs it. Brabantse spreekwoorden (Mandos): hónger hèbben as en heimouwerik (NTC'59) - erge honger hebben [WNT: heimourik, kneutje, Fringilla cannabina]
hoofd, hêût, zelfstandig naamwoord, ongemakkelijke vrouw; verbastering van 'hoofd' ? (via hoot); K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - HOOT, HEUT; hoofd. Kiliaen:: 'Hood' Zie Huydek. op Mel. Stoke 3 d. bl. 294.
hoog, hôog, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, hogger, hogst, hoog of hôog vòlk - beter gesitueerden; en brölòft meej veul hôog vòlk; WBD hôoge - langbenig (gezegd v.e. peerd), ook genoemd 'klippel' (Hasselt) 'klèpper'; Cees Robben – Van hôôg toe lêêg (19651224); WBD hôoge ketting (II:1010) - dicht, gezegd v.e. ketting; WBD hôoger hange (II:1010) - de weefkam hoger hangen; WBD III.1.4:167 'hoog' = deftig
hoog, heu, zelfstandig naamwoord, "WTT 2017: namelijk een kar met twee wielen, waarvan het voorste deel (de burries) omhoog staat (bijvoorbeeld om de lading te lossen). Henk van Rijen: kop; N. Daamen (handschrift 1916) –  ""heu - de kar uit de heu stooten""; Henk van Rijen: naogels meej heu maoke - spijkers met koppen slaan; Henk van Rijen: 'te heuj stôote' - leegkieperen"
hoog gaat hij, hooggaatie, zelfstandig naamwoord, kermisattractie: het reuzenrad (uit: hoog gaat hij); Paa, meugeme naa in den hoog-gaatie?; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…Jaaa…ene mallemeule èn enen hoogaatie èn ene ootooskòtters èn zôo…”; Èn toen in den hooggaatie... (Henriëtte Vunderink; Kèrmes; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Stadsnieuws (rubriek): Booven in den hooggaatie kunde de mèskes gemak zat kusse - (090510) - boven in het reuzenrad laten de meisjes zich gewillig zoenen.
hoogbeender, hôogbinder, zelfstandig naamwoord, WBD koe met hoge poten, ook genoemd 'langbinder', 'lochte koej ' of ‘ondiepe koe’; 2e lid = 'bêener', met vocaalkrimping en epenthetische 'd'
Hoogendries, hôogendries, toponiem, den Hoogendries' in het oosten van de stad; Dan slèpen z’oe karkasje nor den hoogen Dries... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Pierre van Beek – nòr den Hoogendries brènge - in ongewijde grond begraven (het kerkhof v.d. par. Heuvel ligt op den Hogendries); De Bont: zelfstandig naamwoord mannelijk: (eigenn.): de(n) Hoogendries, terrein tussen Zitterd en Zand-Oerle
hoogheden, hôoghaaj, zelfstandig naamwoord, hoge heide'; Brabantse spreekwoorden (Mandos): nòr de Hôoghaaj gaon èn de schuup meeneemen óm plagge te steeke (Si'72) - kaartterm; ES 2012 - De aantekening van Sterenborg 'hoge heide' lijkt niet de juiste verklaring, gezien de uitdrukking bij Mandos. 'Hôoghaaj' lijkt hier veeleer een uitspraak van 'hoogheden', namelijk de 'hoge' kaarten in een spel. De uitspraak 'haaj' voor het meervoud' van '-heid' – dus '-heden'- is in het Tilburgs ongebruikelijk. Uiteraard is in de uitdrukking die Mandos signaleert wel een woordspeling te ontdekken: hoge kaarten hebben maar dan toch met de lage kaarten (de plaggen) verliezen. Mogelijk duidt 'de schuup' ook op kaartspel waarbij een 'maat' (die de ontbrekende lage kaarten heeft) als medespeler betrokken moet worden.
Hooghollands, hôoghòllaans, bijvoeglijk naamwoord, Henk van Rijen: bijvoeglijk naamwoord : hooghollands; Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens - Dè's Biks – - 1992 – ; (1992): 'Hòòghollands ' zelfstandig naamwoord- Algemeen Beschaafd
hoogkar, hôogkèèr, heukèèr, zelfstandig naamwoord, "hoogkar; Lowie van Dorrus Misters - De vaste voerlui op deze verschillende plaatsen kon men al in de verte herkennen. Het was wel wat men vroeger noemde een ""hoogkar"" als tegenstelling tegen de ""aardkar"", de gewone boerenkar met smalle bodem en schuin opstaande zijwanden en gewoonlijk achter zonder schot. Maar de voermanskar was gewoonlijk wel iets groter van bouw, dus met grotere bodemoppervlakte voor het beladen, iets grotere wielen voor het makkelijker rijden en dan meestal de huifrepen er op met de huif opgedraaid, vanaf de staarteinden tot aan de burries er overheen getrokken, zodat bij regen onderweg deze er over kon worden uitgespreid, men behoefde ze maar uit elkaar te draaien en opnieuw aan de burries vast te maken, zodat de voerman zelf en de goederen die hij had geladen droog konden worden gehouden. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 21 ‘Tilburg had een respectabele lijst’; NTC 4-2-1954); Henk van Rijen: hoge boerenkar op twee wielen voor vervoer van hooi en stro en ook in gebruik als huifkar; Buuk benaming voor een categorie uit de opstoet, vroeger 'grote wagens' genoemd (m.b.t. carnaval); Mar et schonste van Karneval vèèn ik den opstoet. Meej al die hôogkèère, èn die strêûpe. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens - Dè's Biks – - 1992 – ; (1992): 'hògkèèr' zelfstandig naamwoord- hoogkar; heukèèr; Henk van Rijen: kipkar (hoogka"
hoogop, hôogop, bijwoord, Henk van Rijen: hoogstens, ten hoogste
hoogst, hogst, bijvoeglijk naamwoord, sup. hoogst; 'hôog' met vocaalreductie); Kernkamp, Dialectenquete 1879: hij is den hogste; Boutkan: (blz.35) hogst (van hôog) - superlatief van 'hoog'
hoogstens, hogstes, bijwoord, hoogstens, op z'n hoogst
hoogte, hogte, hugt, zelfstandig naamwoord, hoogte; WBD III.4.4:138 'hoogte' = heuvel; Boutkan: (blz.34) hogte (met vocaalkrimping); hugt; hoogte, heuveltje; Hij [de boom] stao boven op ’n hugt, durom komt ie nog beter uit. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); WBD III.4.4:138 'hoogte' = heuvel; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): 'hucht' zelfstandig naamwoord- hoogte
hoogtij, hôogtij, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek – den hôogtij - de liste mis - de hoogmis; WBD III.4.4:191 'hoogwater' = vloed; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  GOOGTIJD zelfstandig naamwoordo. en niet m. - grote kerkelijke feestdag
Hoogvensestraat, Hôogevènsestraot, toponiem, straatnaam; Hoogvensestraat; Audioregistratie 1978 - “…ik hèb et gedaon vur Drikka Kools meej zon grôote maand erop waor dan pèèpe in moese! Gienderwèèd nòr Bartje Braans gebròcht, Bartje Braans, de Hôogevènsestraot as ge die wit, meej de kreugel, dan waarde bèkaaf as ge trugkwaamt!” (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
hooi, hôoj, zelfstandig naamwoord, "hooi; Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  gezegde: Ast hôoj nòr de waoge kómt, zèn de hôojvörke goejekôop. Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  gezegde: Hak hôoj gegeete, dan hak törf gescheete. Van Beek - ""Hooi dorsen"", is nutteloos werken. (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959); WBD hôojbèèrg - veldschuur (vrijstaande open bergplaats), ook 'hôojmèèt'; Frans Verbunt: geluk bij en ongeluk, zi den boer, mar et hôoj is op (ok 'schèlf' genoemd); WBD hôojzòlder - zolder in stal of schuur, ook genoemd 'balke', 'schoor'; Cees Robben: hij zaat as enen eezel tusse twee bèèrge hôoj; Kernkamp, Dialectenquete 1879: hôoilaand; hôoi en strôoi (hooi, juister hoi); Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ;  et hôoj (sic) is nòg gruun (korte uu); Brabantse spreekwoorden (Mandos): as et hôoj nòr de waoge kómt, zèn de hôojvörke goejekôop ('70) - gezegd van meisjes die jongens nalopen"
hooien, hôoje, zwak werkwoord, "hooien; Van Beek - ""Ge hoeft niet te gaan hooien"", ge behoeft zo'n haast niet te maken (met weg gaan). (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)"
hooimijt, hôojmèèt, zelfstandig naamwoord, hooimijt; WBD veldschuur (vrijstaande, van alle zijden open bergplaats, met op en neer beweegbaar dak, bestemd voor overwegend hooi), ook 'schèlf' of 'hôojbèèrg' genoemd
hoop, hôop, hêûp, zelfstandig naamwoord, hupke, hoop, stapel; WBD troep, gezegd van dieren: ook 'klócht', ' klócht', 'troep', 'kudde', 'kooj' of 'staw' genoemd; - nen hillen hôop; WBD hôop - kudde volwassen varkens, ook genoemd 'klócht' of 'staaw'; R Den duuvel schèt aaltij óp êenen hôop (m.b.t. mensen met veel geluk); Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): 'onder 'nen hoop erd'; Cees Robben: meej hôope (= bij de vleet?); Cees Robben: der kwaampe der meej hôope; Et wier un reünie van alle nichten en nèève, de grôotste hôop waar der. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD III.4.4:255 'hoop' = menigte, troep; WBD III.4.4:259 'hoop' = boel; WBD III.4.4:260 'hoop' = grote hoeveelheid; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HOOP zelfstandig naamwoord mannelijk:-tas, stapel, menigte. Met den hoop - bij hoopen, overvloedig; Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens - Dè's Biks – - 1992 – ; (1992): 'hòòp' zelfstandig naamwoord- hoop; honderd òp 'nen hòòp; hêûp; M massa (minder frequent dan hôop); hupke; verkleinwoord; hoopje; WBD (Hasselt) mishupke -mesthoopje; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): en hupke; Cees Robben: der is gin hupke in Tilburg waor hij nie gescheeten heej; Gezegde, Van Beek: Hupke kóm bij - Hoe meer zielen hoe meer vreugd. (Tilburgse Taalplastiek 169); verkleinwoord van 'hôop', met umlaut
hoopkont, hopkont, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: iemand die blijft hopen; Henk van Rijen: 'Hop mar toe, hopkont' = Blijf maar hopen, onnozele gans.
hoopvol, hupsvol, bijvoeglijk naamwoord, overvol, meer dan vol, vol met een toren erbovenop; Henk van Rijen: hij heej tweej hupsvolle bòrde nòr binne gespaojd; CiT (32) 'Hij hee twee hupsvolle borde nor binne gespaoid'
hoor, heure, heure, heurre, hòr, hur, hurre, tussenwerpsel, "hoor, hoor je, hoor je me; zie zie ook hurre; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): 'heure' naast 'heurre' passim; In den regel in finale positie. De dubbele r bij Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): accentueert vermoedelijk de krimpende stamklinker, zodat de schrijfwijze 'hurre' de reële uitspraak benadert. ...As ze nie gaaw komt dan begiene me mar zonder heur, heurre!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); ""Ik smeer 'm heurre! ...” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); ...en nie verongelukken, heurre! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939); Naaw is de maot vol, heurre. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; NTC 10-12-1938); Goddaank et oratorium waar opgevoerd - et waar veurbij, heurre! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 12; NTC 17-12-1938) ; Kzot nie trugwille, hörre, dieje tèèd... (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); hòr; hoor!; Interview met de heer De Kok (1978) – Schoenmaaker van beroep! Mar ik hèb nòg meer fakke gehad hòr!” (transcriptie Hans Hessels 2014; hur; hoor; Henk van Rijen: khèb hum deur, hur! - ik heb hem door, hoor; zie ook heure; 't Is zund hurre, want daor hedde wè gemist. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); Henk van Rijen: dès ginnen onbeschaaje meens, hurre; Henk van Rijen: ge slot nie meej dè zwiemke, hurre; Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens - Dè's Biks – - 1992 – ; (1992): hurre tussenwerpsel - hoor je, versta je"
hoorn, hoore, zelfstandig naamwoord, hoorn; Brabantse spreekwoorden (Mandos): veul óp zen hoores hèbbe ('56) - veel praats hebben; Henk van Rijen: 'Dòr wòr de hôorene dòl van' - daar word je stapelgek van. mannelijke duif; Interview Jolen - 1978 - “Ene doffer…enen hoore, enen hoore zègge wij…ja” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
hoornslot, hèrslòt, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) hoornslot (geheel leren deel v.h. paardetuig, met dezelfde functie als het hoofdstel)
hoos, eus, eusel, hôos, zelfstandig naamwoord, "1. hoos, schepper om te hozen; N. Daamen - handschrift 1916 - ""eus - houten schep om water op te scheppen, om mede te euzen""; zie euze; 2. soort van dakgoot; of d'euzen *) lekken, *) -noot van Sterneberg bij dit woord: de goten... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Troostweeg’,  1932); WBD I,1: De ozie is de onderste rij of rijen pannen of de onderkant van de strobedekking. Het bedoelde deel steekt enigszins over en laat het regenwater afstromen zonder dat de muren nat worden. WBD - overstekend deel van een dak, ozie van het dak; ook 'dröp' genoemd; Cees Robben – D’n eusel dröpt mar... (19611208); hôos; hoos, windhoos"
hopen, hoope, zwak werkwoord, hopen; Cees Robben: ik hoop dègge dees medòllie nòg lang meugt draoge; B hoope - hopte - gehopt; — ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij hopt' hopt(e); hoopt(e); Henk van Rijen: hop mar toe, hopkont - blijf maar hopen, goedgelovige; tegenwoordige tijd/verleden tijd van zowel 'hoope' als 'hôope', met vocaalkrimping; hôope; hopen, ophopen (entasser), 'taase'; B hôope - hopte - gehopt; ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij hopt
hor, hòr, zelfstandig naamwoord, hekel, tegenzin, afkeer; Van Beek - Ze kreeg 't hor aan. - Ze begon kwaad te worden. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 10 januari 1959); Cees Robben – Men vrouw die krèègt ’t hor dan aon/ Bij ’t minste gaot-er-op (19650507); Brabantse spreekwoorden (Mandos): et hòr ònkrèège ('69) - kwaad worden; Henk van Rijen: 'Ge zo-t-ur ut hòr van krèège' - Je zou er een hekel aan krijgen.
horen, heure, zwak werkwoord, heure - heurde – geheurd, horen; B: heure - hurde - gehurd; — met vocaalkrimping in imp. 'hurt'; B tegenwoordige tijd: vocaalkrimping: gij/hij hurt; Kernkamp, Dialectenquete 1879: heure; ik heur geluk in 't ritsele van de blaoier... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Geluk’, 1941); ? horen ; - infinitief; Cees Robben – Ik wil ’t niemer heure (19661021) ; Cees Robben – dè kosse ze wel heure... (19790803); Cees Robben – Ik heb list heure zegge (19820409); - verleden tijd: Cees Robben – Ik heurde van d’n tuureluut/ van takkeling en waol (19600708); Cees Robben – ’k Heurde ’n geflösterd lied (19600715); - samentrekking van ‘heure’ en ‘je’; Cees Robben – [Moeder roept kind:] heurde-me-nie dôôve kwartel... (19680621) ; Cees Robben – Theresia.. (...) heurde dè, Trees...? (19840420) ; ? behoren; Cees Robben – En zôô heuret... (19811113) [samentrekking: hoort het]; ? behoren tot, deel uitmaken van; Cees Robben – Meej al m’n zörgen en slameur,/ Heur ik toch bij de rèèke... (19580705); Cees Robben – Dè heurt bij onzen staand... (19600715); Cees Robben – ... heurde thuis in de Rèèt... (19640522); Kernkamp, Dialectenquete 1879: Wie nie heure wil, mot vule; Henk van Rijen: 'van heure zègge is unne slèèchte raodgeever' -; Je mag niet altijd op geruchten afgaan. Boutkan: verleden tijd hurde naast heurde (blz.39);(37) 2/3 enk.'hört / heurt; WBD (III.3.3:108) heure = (de mis) horen, naar de mis gaan; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - heure, met umlaut (kaart 48); WBD III.1.1:249 'scherp horen' = goed,scherp luisteren; geheurd; van ‘heure’; gehoord; Cees Robben – De blaoikes van den lendenbôôm... die hebben veul geheurd... (19540522); Cees Robben – Hedde gij dan van men geheurd wek list van jou geheurd heb... (19731012); heurem; samentrekking van hoor hem; Cees Robben – Ik zieget al.. Ik heurem... (19870313); hörre; samentrrekking van ‘hêûre’ en persoonlijk voornaamwoord ‘je’; hoor je?; Cees Robben – “Isser dè eene van ’t Gurke Tonia...?” “Nee hörre... d’r wordt bij ons ginne Turk vermist...” (19560303); Audioregistratie 1978 –  “Dè waare buiteweevers, die hadde en groot huis èn daor stond en hil ouw ketaaw in… jè, die, die, die naome dè weet ik ammel zozeer niemer hörre!” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); hört; gebiedende wijs van 'hêûre'; hoort!; waarschijnlijk een verkorting van 'hoor het!'; Cees Robben – Hört dè bist toch is te keer gaon... (19590905); Cees Robben – Hört.. d’n moor zingt al... (19870213); hurt; hoort; Cees Robben: hurt heur ... ze zeej dè ...; R.J. 'Hurt em flèùte óm óns hèùs'; Henk van Rijen: hurt hum - hoor hem eens; Boutkan: (blz.37) doublet 2/3 p.sing.'hurt/ hêûrt' (hoort); tegenwoordige tijd 2e + 3e pers. enk. van 'heure', met vocaalkrimping
horentje, hoorentje, hoorntje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "hoorentje ofwel gehoorentje speule - verstoppertje spelen (de zoeker gaat op het gehoor af); Daamen Handschrift 1916: ""horentje - kinderspel, een soort van verstoppertje""; - …doolhoven en idiale schuilplaotsen om hoorntje te doen. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); - Irst dimme in bietje hoorntje. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); WBD (III.3.2:47) hoorntje, hoorntje doen = verstoppertje spelen; ook genoemd: piepele, piepelenbèèrege of piepelenbèèrg; gehoorentje; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): hoorntje zelfstandig naamwoord- verstoppertje"
hork, hörk, zelfstandig naamwoord, oude vrouw (pej.); Boutkan: (blz.22) hörk
horken, hörke, zwak werkwoord, hörke - hörkte - gehörkt, PM (af)luisteren; WBD III.3.1:264 'horken' = afluisteren; C. Verhoeven: HORKEN (hörke) onov.ww - luisteren, speciaal naar gesprekken waarmee men niets te maken heeft; akoestische tegenhanger van 'blieken'. Ook vooral in de samenstelling 'öthörke' - door onbescheiden vragen iets te weten willen komen.
horloge, lozzie, allozzie, loozie, zelfstandig naamwoord, horloge; Dirk Boutkan:  verkleinde vorm = lozzieke; - Maag ik (maak) onze paa zene lozzie aon? - Mag ik vaders horloge aan?; - Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'lozie'; 'loziemaoker'; - ...en hij keek op z'ne lozzie... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’; 'De nuuwe dokter'; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); - ...dan vat oome Teun z'nen lozzie uit z'nen zak en controleert of ie [de trein] wel op tijd is. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun naor zee’; NTC 18-11-1939); - ...'n dikke gouwe lozzieketting over z’n bontvestje... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); - ...alles wè-t-ie dee, dè dee-t-ie zóó krek op tijd en minuut en regel, asof er in plaots van z'n hart 'nen lozzie zaat te tikken in z'n borstkaast. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); - ...Den dokter trok wuust z'nen lozzie uit z'nen vestzak... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); - Toen krèèg ie enen doubleeje lozzie... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et heej nie geholpe.); WBD III.1.3:260 - 'horloge' = horloge; ook ' (vest)zakhorloge'; A.P. de Bont - lo'zi, zelfstandig naamwoord m. - horloge; S.G. - allozie, blz. 281 (aant. Witters); Jan Naaijkens - Dè's Biks – lòzzie zelfstandig naamwoord  - horloge; Bosch - lozie - horloge, sufferd; allozzie; horloge (zie lermma 'lozzie'); Mar dè hèk zelvers op mènen alloozie naogegaon, dè dè messien nao zeuven en in halve menuut nog boven in de locht zaat... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
horrelvoet, hòrrelevoet, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.2:384 'horrelevoet', 385 'horrelepoot ' = horrelvoet
horriant, eurieant, zelfstandig naamwoord, "1965 - Wanneer iemand in een gezelschap of op een feestje de baas wil spelen en wanneer dit niet door iedereen gewaardeerd wordt, kan men de kritische opmerking horen: ""Wat is die kerel toch een euriant."" (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 23 - 02-01-1965); 1965 - We kregen ook een reactie op het zo vreemde ""euriant"", waarmee iemand zou betiteld worden, die op een vervelende manier in gezelschap de baas probeert te spelen. Inzender kent de uitdrukking: ""'t Is me 'nen horriante kerel!"" Dat wordt gezegd van iemand, die niet is uit te staan, niet te verdragen is. We zitten hier dan wel dicht bij het Franse ""horrible"", dat o.a. ""afschuwelijk"" betekent. De Fransen hebben daarnaast het werkwoord ""horripiler"", dat betekent: kippevel bezorgen of ergeren. (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 24 - 9-01-1965); 1965 - De inzender van de nogal merkwaardige woorden ""euriant"", ""uitteur"" en ""èrketèt"" alsmede de uitdrukking ""jikkeres van marante"" deelt ons mede, dat deze woorden vroeger door rasechte Hasseltse mensen werden gebruikt. (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 25 – 16-01-1965)"
horsdroog, hòrsdrêûg, bijvoeglijk naamwoord, M zeer droog, kurkdroog; Pierre van Beek – hòrsdrêûg - heel droog; Cees Robben – de ekkers in de Vloed/ Liggen horsdrög in den gloed... (19570704); C. Verhoeven: HORS in de combinatie 'horsdreu:g zeer droog, breekbaar van droogte'.
horst, hòrst, zelfstandig naamwoord, WBD hoogte in het (akker- of wei-)land (Hasseltse term); ook 'bult'
hort, hòrtje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, poosje; R.J. vur en hòrtje, nie te lang; WNT HORT I, 6,b,: Poosje; Wat ben je 'en hort weg geweest! Opprel: Blijft nog en hortje, Ald. Eveneens b.v. op Goeree (hortje) en te Deventer (hörtjen). A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - hortje - poosje (div.dialecten)
hort, hòrt, zelfstandig naamwoord, Uitdrukking: den hòrt op gaon - de straat op gaan, er vandoor gaan/zijn, m.n. met een ander dan de eigen partner; Cees Robben: ze waare den hòrt op; WBD III.3.1:43 'de hòrt opgaan', op stap gaan, uitgaan, aan de zwier gaan, 'op sjanturnel gaan', zwalken, dweilen = uitgaan; GD08 ze gin den hòrt op èn sewèèle op sjanternèl; WNT HORT III - hurt - in de uitdrukking 'op de(n) hort' en 'de(n) hort op', weg, 'vort', aan de haal, of: er van door. Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): 'hort' zelfstandig naamwoord - op stap, even. Hees: d'n ort op (II:36); hòrt; hort, horde; WNT een uit met rijs omvlochten staken bestaand, plat vlechtwerk dat hetzij los en verplaatsbaar is, hetzij, gelijk b.v. bij militaire versterkingen, ter plaatse om in den grond gestoken palen wordt gebreid. 2) Raamwerk dat over het land gesleept wordt om kluiten te breken of om modder en mest te slechten. 3) Ruit- of traliewerk tot het ziften van kleine aardappels, grind, sintels e.d. enz. z.a. BrSp. zó drêûg as en hòrt (HM'70) - zo droog als een horde, erg droog (Hort, horde, - plat vlechtwerk van tenen); WBD III.4:131 'hortje' = poosje
horten, hòrtene, zwak werkwoord, Frans Verbunt: klonteren
hot, hot, tussenwerpsel, "Van Delft - - Een boer rijdt ""zen pèrt mee een lent en haauwt bij het uitwijken hot (rechts) of aar (links) aon"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); WBD naar rechts (commando voor een paard); WBD 'hótóm', 'hótum (Hasselt:) huutewèg' - naar rechts (idem); Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens - Dè's Biks – - 1992 – ; (1992): (1992): 'hot': hèèr is links, hòt is rechts; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HOT bijwoord - bij voerlieden: roepwoord om paard naar rechts te doen draaien; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - HOT: rechts, ter rechterhand. Z.a. C. Verhoeven: HOT, bijwoord (tegen een paard geroepen) naar rechts; ook: hotteweg, of, als er niet vlug genoeg gehoorzaamd werd: hotteweg, hoort. Z.a."
hot jazz, hòtjèsse, zwak werkwoord, Henk van Rijen: swingen (Eng. hot jazz)
hot naar her, hòt nòr hèèr, uitdrukking, ongeveer ‘heen en weer, zig-zag’; WBD 'hòt naor hèèr' (lôope) - gezegd v.e. paard: zwijmelen (lopen zonder vaste gang, her en der over de weg, van links naar rechts), ook genoemd 'bòllieë'; Frans Verbunt: hòt èn hèr - Uitdrukking: een voerman gebruikte de woorden bij het sturen van het paard: 'hòt' is naar links, 'hèr' is naar rechts. Later sprak men van 'van hòt nòr hèr' - van hier naar daar. GG hòt èn hè(è)r - een voerman gebruikte de woorden bij het sturen van het paard; hòt is naar links, hèr is naar rechts; van hòt nòr hè(è)r - van hier naar daar, op en neer
hot pants, hòtpèns, zelfstandig naamwoord, Eng: hot pants; Cees Robben: 9 (blz. 49) 'ik wil hotpens, pa'
hoteldebotel, hodeldebodel, bijvoeglijk naamwoord, stapelgek; uit Hebreeuws: awar u wotël; Van Dale: hoteldebotel; De Wijs – Toentertèd dit ie al zo vrèmd, mar naa gelêuf ik dettie hartstikke hodeldebodel is (13-07-1966); WNT -  Dol, buiten zichzelf, uitzinnig, stapelgek, inz. door woede, drift of ergernis. Mogelijk uit ‘hoteldebotel’, dat een verbastering is van jiddisch ‘overlewotel’: `heengegaan en verdwenen'. Bij Robben gebruikt als ‘stapelgek’. Cees Robben – ’t Is aatij al unne juin.. Mar meej karneval is ie hillemol hodeldebodel... (19770114)
hoterdekoter, hooterdekooter, op -, uitdrukking, op goed geluk
hotsel, hotsel, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.3 :138 'hotsel' = idem; ook 'gekotteld'
hotsen, hòsse, zwak werkwoord, WBD III.1.2:6 'hossen' = hotsen; ook: hutselen, hobbelen, kwakken, stolpen
houden, haawe, sterk werkwoord, haawe - hiel - gehaawe, houden; Boutkan: : haawe - hield - gehaawe; B ook: haawde; Geen vocaalkrimping; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - haawe (blz.14); verleden tijd 'hiel' (kaart 73); ...en Teun kos weer nie goed begrijpen, dè die [trein] nie efkes ho kos haawen om hum over te laoten stappen... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939); - uitdrukking ‘wèg haauwe’; lang weg blijven; Cees Robben – Hij haauwt lang weg (19671215) ; - Hij waar der gehaawe en geslaon, zôas dè hiete. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - ;  gezegde: Tis er êene van Kleef, daor haawe ze meer van den hèb as van de geef. WBD bè den hèngst haawe - de merrie bij de hengst brengen (ter dekking); Kernkamp, Dialectenquete 1879: hij haauwdt 'nen dikken stok in de haand; haauwe; WBD haawe (II :1003) - houden (v.d. ketting); WBD III.4.1:53 'houwen' - wonen van vogels, ook 'nestelen' of 'zitten'; WBD III.3.1:364 'houden(met)' = samenspannen; hiel; hield verleden tijd van 'haawe'; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kaart 73 geeft 'hiel', met niet ver van T andere vormen: hiew, hief; Door assim. is uit hield > hiel ontstaan (vgl. schelden> schelle).
houder, haawer, zelfstandig naamwoord, houder; WBD kèttinghaawer, vasthaawer (II:1004) – kettinghouder; ook wel kèttingspanner genoemd
houdkind, haawkèènd, zelfstandig naamwoord, "kind dat het ouderlijk huis niet verlaat; zorgenkind; iemand die veel over de vloer komt; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): de tram zal aaltij en haawkiendje blèève; Cees Robben – ‘k Heb alle bij mekaare tien kender gehad... aacht goei en twee kaoi... En dan hak nog un hauwkèènd.. Dè was munne man... (19610526); Cees Robben – [Moeder over baby:] Ik denk dettie iets onder de lee-hee.. As’t mar gin haauwkèènd wordt... (19740308); WNT HOUKIND - een kind dat bij vreemden wordt uitbesteed om te worden grootgebracht, z.a. Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens - Dè's Biks – - 1992 – ; (1992): haawkènd zelfstandig naamwoord- kind dat borstvoeding krijgt; De Bont: zelfstandig naamwoordo.'houwkind"" - persoon of dier die (dat) men niet kwijt kan worden."
houdoe, houdoe, haawdoe, tussenwerpsel, "tussenwerpsel, afscheidsgroet; hou je, vaarwel (afscheidsgroet); 1836 - Hoeufft – ... Een bij het volk zeer gewone wensch is: 'houd u wel', d.i. het Latijnsche: cura, ut valeas. 1929 - Van Delft - …en bij het heengaan was het ""Allah, kom hauwdoe, en det ge bedaankt zeit det witte.” (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); 1930 - Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): 'Haaw doe' (passim); 1938 - ...Alla, kom-haaw-doe-war-saomen! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); 1939 - ...en oome Teun zee: ""Alla kom, haawdoe war, en dè ge bedaankt bent dè witte wel! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’’t Briefke van duuzend; NTC 5-10-1939); 1958 – Cees Robben – Houdoe schaopkes... [bij het overlijden van pastoor Klein van parochie Westend] (19580215); 1958 – Cees Robben – Houdoe en vergit me niet... [bij het overlijden van pastoor Klein van parochie Westend] (19580215); 1972 – Jan Stroop, Sprekend een Westbrabander 1; Amsterdam 1979.. 2; Oudoe (blz.117); 1978 – C. Verhoeven: HOUDOE telwoord hou je... 1. (bij afscheid) vaarwel; 2. (geroepen naar een paard...) Z.a. 1988 – Hans Heestermans, Witte nog?; 8 dln. Roosendaal 1988-1994. I Oudoe (blz.14); 1992 – Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens - Dè's Biks – - 1992 – houdoe - hou je goed; 2003 – A.A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek – HOUDOE afscheidsgroet (brab.) = nl. houd u (goed); 2007 – Karel de Beer - website Bijnamenboek Tilburg ""Ôôôh"", zik, ""Ha dè mar irder gezeej. Bedankt èn houdoe, Pirke!""; 2007 - Lodewijk van den Bredevoort [=Jo van Tilborg] – ‘Nou doet em dan mar de groeten, houdoe’. (Uit: Kosset den bruine eegeluk wel trekken); 2007 - Lodewijk van den Bredevoort [=Jo van Tilborg] – ‘Asse dan zonder fetsoenlek houdoe te zegge de deur öt zèèn, vertel ik tegen Lia wètter gebeurd is. (Uit: Kosset den bruine eegeluk wel trekken); 2010 – Stadsnieuws (rubriek): Alleej kom houdoe war! - Nou vooruit tot ziens maar weer eens! (030310); 2013 – Robbert-Jan Henkes en Erik Bindervoet - 'Houdoe nou, houdoe! Schrijf wat ik zei af/En zeg Jan, Piet en Klaas dat 'k herrees uit het graf/Ik vlieg van nature naar de hemelpoort toe/Het tocht op Calvarie - Houdoe, nou, houdoe!' Vertaling van: 'Goodbye, now, goodbye. Write down all I said/And teil Tom, Dick and Harry I rose from the dead,/What’s bred in the bone cannot fail me to fly/And Olivet's breezy - Goodbye, now, goodbye.' Uit: Ulixes, nieuwe vertaling van Ulysses, James Joyce. (Uit: ‘Brabant spreekt woordje mee in de wereldliteratuur: houdoe!’, Henri van der Steen; in: Brabants Dagblad, 21 maart 2013.); zie Onze taal 61:278; haawdoe; afscheidsgroet; Cees Robben – Kom haauw-doe war... en ’t biste... (19600415); Henk van Rijen: hou je, tot ziens, vaarwel; zie houdoe"
hout, hout, zelfstandig naamwoord, hout; Pierre van Beek – Van zen houtje valle - bewusteloos raken; WBD èlzenhout - elzehout (geschikt als bakkershout); Brabantse spreekwoorden (Mandos): króm hout braandt eeve goed as rèècht (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1970) ook mindere kwaliteit kan voldoen; men hoeft het niet steeds in hogere rang of stand te zoeken; Frans Verbunt: hout óp hout zaogt nie (gezegd van kussende mannen); Henk van Rijen: 'hawt' (vkw. 'haawtje')
houten, houtere, bijvoeglijk naamwoord, "houten; en houtere schaansmuur; enen houtere klaos - een onbeholpen stijf mens; WBD houtere èg - houten eg; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): enen houteren haomer; - houtere jas - doodskist; Interview Hermans - 1978 - “…vroeger ammel houtere walse… eike…èn iepe…” (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview Jolen - 1978 - “…daor ene pin aon, hè…die gingk in de grond èn dan hadde dè hoek en gat èn dè en gat èn dan hadde ene beugel in hout, in plank, jè, hoe zak die naa öt…ötnoeme? Die was zo en bietje schêefaon èn onder dicht èn zo diep èn moeste meej die beugelbòlle, hadde houtere bòlle, schèppe èn nòr die ringe gôoje…” (transcriptie Hans Hessels, 2013); Van Delft - - Wij plukken ""brem bezemen"" en ""knoesels"" en spreken van ""eenen houteren haomer"", die in eenen ""euregel"" klopt, daarmede bedoelend braambessen, kruisdorens, een houten hamer en een orgel.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); ...mee innen zak houtere blokken; (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); We weeven goei goed op ons houter getouw... (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Aaw eeverlieke’, 1941); Mar agge meej en honderdfèftig/ de maacht over oe stuur verliest,/ hèdde et gaasthuis niemir nôodig/ dan krèède rap en houtere kiest. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Op staikes aon‘); ...dan staode vort zoo onder den Burgelike Staand as zènde vertrokke, mee den houteren jas aon. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – Unne vent mee unne houteren pôôt (19740208); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “…die meej die houtere pôot…hoe hiete die daor ok wir… (transcriptie Hans Hessels 2014); Henk van Rijen: nen houtere klaos - een onbeholpen stijf mens; Henk van Rijen: 'hawtere'; Ik hoefde nie lang nao te dènke oover mèn schonste Tilburgse spreuk. Die gao zôo: ‘Kwok ham ha. Dan aat ik aajer meej ham. Ak aajer ha’. Schôon war? Mar ok ’n bietje zieleg hor. Dan moet ik dènke òn die èèreme Tilburgers van vruuger, èn dan schiet m’n gemoed vol. Zo èèrum waare sommegte Tilburgers dèsse gineens gin kiepe hadde èn gin vèèreke. Gin aajke, gin ham, allêenig honger. Witte wèsse dan zinne? Dan zinne ze dèsse ‘unnen houtere ham’ op tòffel han. Òf unne houtere kèès. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Der komt vur ons allemòl ene tèèd dèmme den houtere jas ònkrèège, òfwèl daor aachter et Zaand de pèèp èùt gaon. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2008); GD08 Der komt vur ons allemòl ene tèèd dèmme den houtere jas ònkrèège; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): houtere: 'nen houtere stoel; Bosch houtere - houten"
Houthem, Houthem, toponiem, "gebruikt om gierigheid aan te duiden; - ""Oo-zoo! Hier krijgde niks, dè spel ik oe op oew vesje, dè's De Smet, 'nen rijken stinkert mar 'van Houthem'!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; 'Oome Teun op collecte'; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939)"
houtje, houtje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; kleerhanger
houtleeuwerik, houtleuwerik, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: boomleeuwerik (hawtleuwerik) (Lullula arborea)
houtraper, houtraoper, zelfstandig naamwoord, "houtraper, iemand die hout steelt; Van Delft - ""Vruuger zaten ze naacht en daag in de bosschen van onzen grutvadder."" Dit is: Vroeger gingen ze dag op dag sprokkelen in de gemeentebosschen. Het sprokkelen en door de bosschen zwerven is voor sommige Tilburgers van behoeftigen komaf een soort levensbehoefte geweest. Vandaar mogelijk de geijkte Tilburgsche uitdrukking, die kort als parlementaire taal in de raadzaal gebezigd werd: ""Hij liegt als een houtraper."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); Pierre van Beek – ""Hij liegt as 'nen houtraper"" zegt men van iemand, die er ""ongegeneerd"" op los liegt. Dus ""liegt dat-ie zwart zie"", zoals Lowie van Dorrus Misters zei. Waarom het nu juist de houtrapers waren, die om hun liegen berucht schenen, is ons niet duidelijk. Wél weten we, dat het houtrapen of houtsprokkelen door de arme bevolking in Tilburg vroeger méér beoefend werd dan thans. . (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950)"
houvast, haawvaast, zelfstandig naamwoord, houvast; van den haawvaast zèèn, uitdrukking; gierig zijn; Cees Robben – Ik heb nog nôôt unne interessaantere meens gezien as die daor lôôpt... Gierig.. vuil.. van den haauwvaast.. eene van penning zistien... (19840127); WNT lemma HOUVAST 1.1 - Iemand die vast houdt, die niet gemakkelijk loslaat, t.w. die niet gemakkelijk van zijn geld afstapt, een vrek. Verg. houvast, bnw. en vasthoudend voor: gierig. Houd-vast, tayaerd. Homo tenax, avarus, KIL. [1599].
houwmouw, haawmaaw, zelfstandig naamwoord, "wervelwind; Cees Robben – ...krek-lek unne haauw-maauw (19560428); Cees Robben – Wè maauwde van unne haauw-maauw.. maauwer... (19570631); Cees Robben – Diejen haauw-maauw komt me krek van paas... (19760514); Van Beek - 't Dorp Haaren werd in 1957 door een grote windhoos verrast, waarbij enkele kippenhokken het moesten ontgelden, terwijl tientallen bomen werden ontworteld. Toen sprak men van een ""haauwmaaw"". Als 's zomers 't hooi in oppers staat en de wind schiet er onder, dan komt dat door een ""haauwmaaw"", even goed als vroeger in 't najaar als 't Bosse Veld blank stond en het water werd de lucht ingecirkeld. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); WBD III.4.4:111 'houwmouw' = rukwind; 113 'houwmouw' = windhoos; Stadsnieuws (rubriek): Diejen haawmaaw van vleeje week heej veul schaoj gebròcht (291106); C. Verhoeven: HAUWMAUW (haawmaaw) m. wervelwind, orkaan. Geluidsnabootsing? Z.a. De Bont: zelfstandig naamwoordvr. 'haauwmaauw' - wervelwind, windhoos; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HOUW, zelfstandig naamwoordv. -wervelwind, draaiwind; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992)- haawmaaw zelfstandig naamwoord- windhoos; Str. - haawmaaw (2:65)"
hovaardig, hoovèrreg, bijvoeglijk naamwoord, hovaardig; Henk van Rijen: 'hoovèèreg, hoovèèrdeg' - hovaardig; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HOOVÈÈRIG - hovaardig
hoven, heuve, zwak werkwoord, tuinieren; Cees Robben – Laot den hof toch ligge, Jan... Ik blèèf heuven zôô lang ik kan... (19800516); WBD (III.2.1:407) 'hoven'= tuinieren; Stadsnieuws (rubriek): ik blèèf heuve zolang ik kan; ik gao nie aachter de geraaniejums zitte (070508); heuve - heufde - geheufd (geen vocaalkrimping); De Bont: - tuinieren; WNT s.v. 'hoven' Z.a. Haor HEUVE - tuinieren
hozen, hôoze, èùze, zwak werkwoord, "hozen; èùze; hozen; N. Daamen - handschrift 1916 - ""wij hebben van naacht dè kuiltje leeggeeusd""; Van Delft - De Tilburger praat van een poel ""leegeuzen"", wat leegscheppen, hoozen beteekent. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929); èùze - hozen"
hu, huw, tussenwerpsel, WBD stilstaan: (commando voor een paard);
hubbord, heubòrd, hubberd, zelfstandig naamwoord, verticale voorkant van een boerenaardkar, kopschot; CiT (47) 'Gemènlek schòfte-n-ie op 't hubbert van de kèr'; De Bont: hö'bö'rt zelfstandig naamwoordo. - hoofdbord: 1) vaste, naar het rad toegekeerde zijde v.e. kruiwagen; 2) vertikaal voor- of achterschot v.e. lage boerenkar, zgn. ärdkaar.
hubertusbol, hèùverbòl, zelfstandig naamwoord, afgeleid van de heiligennaam Hubertus; Sint-Hubertusbroodjes; door de pastoor gezegende witte broodjes, die de eter een jaar lang zouden beschermen tegen de gevolgen van een beet van een dolle hond. De traditie (3 november) betaat nog steeds (2012)Men behoorde eerst een Hubertusbroodje droog op te eten alvorens iets anders mocht worden gegeten. De broodjes zijn vierkant maar in Vlaanderen vaak ook rond. Van 'hèùvert' + 'bòl', waaruit de -t- verdwenen is; ook: huubkes; Cees Robben: Hèùvert-brôojkes - Hubertus-broodjes; Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven, ongedateerd knipsel 1960-1980, Tilburgse Koerier: Gin Hèùverbroojkes mir; Liepte vruuger is enen beet op; van enen hond, dan gingde dôod; Agge nie op drie november; gegeete had vant Hèùverbrôod; Toen ginge de bèkkers smèèrges; nòr de kèrk toe meej en maand; vol meej klèèn vierkaante broojkes; meej enen bòlle boovekaant. Die wiere daor dan gezeegend; èn ge waart wir vur en jaor; agge dan zon broojke op had; bèùte dòlle-honds-gevaor. Mar agge naa is wòrd gebeete; dur enen hond of dur en kat; krèède van meneer den dòkter; rap en spötje in oe gat. Henk van Rijen: 'hööberbrôojkes, hööberböllekes' - Hubertusbroodjes; WBD (III.3.3:253) 'huibertbollen’; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): 'Huubkesbròòikes' zelfstandig naamwoord- Hubertusbroodjes; Str. hèùvert (2:37)
hubertusbroodje, hèùverbrôojke, zelfstandig naamwoord, huubèrtsbrôojkes, afgeleid van de heiligennaam Hubertus; Sint-Hubertusbroodjes; door de pastoor gezegende witte broodjes, die de eter een jaar lang zouden beschermen tegen de gevolgen van een beet van een dolle hond. De traditie (3 november) betaat nog steeds (2012)Men behoorde eerst een Hubertusbroodje droog op te eten alvorens iets anders mocht worden gegeten. De broodjes zijn vierkant maar in Vlaanderen vaak ook rond. Van 'hèùvert' + 'bòl', waaruit de -t- verdwenen is; ook: huubkes; Cees Robben: Hèùvert-brôojkes - Hubertus-broodjes; Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven, ongedateerd knipsel 1960-1980, Tilburgse Koerier: Gin Hèùverbroojkes mir; Liepte vruuger is enen beet op; van enen hond, dan gingde dôod; Agge nie op drie november; gegeete had vant Hèùverbrôod; Toen ginge de bèkkers smèèrges; nòr de kèrk toe meej en maand; vol meej klèèn vierkaante broojkes; meej enen bòlle boovekaant. Die wiere daor dan gezeegend; èn ge waart wir vur en jaor; agge dan zon broojke op had; bèùte dòlle-honds-gevaor. Mar agge naa is wòrd gebeete; dur enen hond of dur en kat; krèède van meneer den dòkter; rap en spötje in oe gat. Henk van Rijen: 'hööberbrôojkes, hööberböllekes' - Hubertusbroodjes; WBD (III.3.3:253) 'huibertbollen’; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): 'Huubkesbròòikes' zelfstandig naamwoord- Hubertusbroodjes; Str. hèùvert (2:37); huubèrtsbrôojkes; ook: hèùvertsbrôojkes, huupkes, hèùpkes, hèùverbolle, hèùvert, höpkes, huibertbollen, huibkesbrood, huiverbrood; - hubertusbroodjes, door een priester op 3 november, de feestdag van Sint Hubertus, gezegende broodjes; het eten van de broodjes werd beschouwd als een voorzorg tegen hondsdolheid. - WBD (III.3.3:253) 'hubertusbroodjes', 'hubertusbrood', 'huibertbollen'; - Lowie van Dorrus Misters - Onlangs vierden wij de feestdag van St. Hubertus. Dan wordt in alle kerken het Hubertusbrood gewijd. Dit brood is tegenwoordig ongedroogde beschuit. De bakkers nemen van tevoren bij hun klanten de bestellingen op. De broodjes worden dan direct na de wijding thuisbezorgd en direct genuttigd. Vroeger was dit een beetje anders. Bij de wijding waren niet alleen de bakkers met beschuitbollen, maar ook huismoeders of grotere kinderen en niet te vergeten leden van de boerengezinnen met een heel of half wittebrood of ook wel roggebrood aanwezig. Na de wijding werd hiervan wel iets gegeten, maar het overige ging in de kast om bewaard te worden. Ging men op reis, zoals wij boven, dan werd hiervan een gedeelte meegenomen om het zo nodig onderweg te kunnen eten. Wij hebben het echter nooit meegemaakt, dat er gebruik van moest worden gemaakt; die tijd dat het wel moest, lag echter toch niet zo ver achter ons. Wij hebben er oudere mensen, die het ondervonden hadden, meermalen over horen spreken. De boeren hadden steeds gewijd brood in huis om in tijd van nood hiervan ook aan het vee te kunnen geven. Op de door ons veelvuldig bezochte dorpen hoorden wij ook wel eens spreken over St. Hubertussleutels, die in sommige families van geslacht op geslacht overgingen. Hiermede werd het vee voor de kop gebrandmerkt, wanneer dolle of razende honden in de omtrek waren. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 18 ‘Oude gebruiken en de Beekse doornboom; NTC 5-12-1952); - Elie van Schilt - Daor wier toen wet afgebid. Tot dun heilige Jozuf vur unnen zaolige dööd, dun heilige Antonius om iets trug te vèènen, dun heilige Hubertus om nie hondsdol te worren, daor aten we ok èène keer per jaor ' Hubertusbrooikus ' veur. Ur wier ok gebeeëen om kiendjes te kréégen, mar ok om ur nie meer te kréégen. (CuBra); - Jan Naaijkens - Huubkesbrööikes zelfstandig naamwoord Hubertusbroodjes. Kleine, vierkante broodjes die werden gebakken en gewijd op de feestdag van Sint Hubertus (3 nov.), de patroon van de jagers. Hij werd aangeroepen tegen de hondsdolheid. Wie zo'n gewijd brooike gegeten had, aldus het volksgeloof, liep weinig of geen risico deze ziekte op te lopen... (Jan Naaijkens, Dès Biks, 1992);
huhouden, huuhaawe, sterk werkwoord, Henk van Rijen: stoppen (= hoowhaawe)
huiben, hèùb, hèùp, zelfstandig naamwoord, "uil; Brabantse spreekwoorden (Mandos): 'dès vur ónzen Huib', zi de jónge èn hij staak ene pad in zene zak (Handschrift Daamen 1916); Woordspeling met de naam Huib = Hubertus/ uil; Henk van Rijen: 'hööpke' - steenuil (Athene noctus); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - huib, uibik,hööp - uil; Hees: oepke (II:25); WNT HUIBEN - vogelnaam die op klanknabootsing berust: uil; hèùp; vD. huiben = steenuil; Handschrift Daamen 1916: ""huip - klein, grauw steenuiltje""; WBD III.4.l:189 'huib' - steenuil (Athene noctua), ook: 'uil', 'huipke' of 'smelleken' genoemd; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - huib, uibik, höëp - uil (zvl. limb. brab)"
huichelaar, hèùchelèèr, zelfstandig naamwoord, huichelaar; WBD III.1.4:87 'huichelaar' = idem
huichelen, hèùchele, zwak werkwoord, huichelen; WBD III.1.4:428 'huichelen' = idem
huid, huije, zelfstandig naamwoord, meervoud, van hèùd; huiden; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “…dan hadde nòg teegenoover de pròttestante kèrk in de Zoomerstraot….. daor wonde zogezeej ok en stèl Jodjes èn die stèl Jodjes dinne niks as in huije èn in bêene èn ze kòchte zak zègge de gèète die verkòchte ze wir èn zôo….” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels
huid, hödje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, huidje; hoed, meervoud hoej/huuj
huid, hèùd, zelfstandig naamwoord, huid; - meervoud hèuj of zie huije; - van een vrucht ook- vèl, vèlleke, schèl, schil; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): 'Dè schènd mekare de huid vol'; Gezegde - òn zen hèùd zitte: te pakken nemen. Audioregistratie 1978 - Mar ge had hier vruuger ok nèt as op de Vèfhèùze, as daor zo iemand was zak zègge die bevobbeld die boere zon bietje zaat te koejeneere… dan waarde nòg nie gelukkeg, hòr! Want pòtverdoorie ir dè dè spulleke afgewèrkt was han ze dieje knaap òn zen hèùd gezeete tòt èn mèt, hòr! Meej allemòlle! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); WBD schaopehèùd - schapehuid; WBD vèl - huid; schaopevèl - schapevel; WBD III.1.1:31 'huid' = huid, opperhuid: vkw. hödje; WBD III.2.3:152 'huid' = schil, ook 'vel(letje)'; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - HUID. Iemand op de huid geven, voor: slagen geven. Iemand de huid vol schelden, voor: met scheldwoorden overladen. In Neder-Saks. algemeen
huifkar, hèùfkèèr, zelfstandig naamwoord, huifkar; Brabantse spreekwoorden (Mandos): meej de hèùfkèèr rije (N. Daamen (handschrift 1916) – )-met de knieën omhoog in bed zitten; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “…nèt as nòr Keevelèèr, Handel èn Keevelèèr, meej de hèùfkèèr…bèn ik ok meejgewist, dikkels genog…vanöt dinge, dè, dè, dè vertrok aatij daor bij Vòskes , bij Voskens daor vertrokke ze aatij snaachs èn dan blêefde vèèf daoge wèg!” (transcriptie Hans Hessels 2014); WBD (II:2785) 'hèùfkéér' - huifkar
huig, hèùg, hèùb, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: 'höög' -huig; hèùb; huig; Brabantse spreekwoorden (Mandos): iemes den hèùb trèkke (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 197l) - Kwakzalversbehandeling toepassen tegen benauwdheid op de borst; het slachtoffer krachtig bij een bosje haar
huigen, hèùge, zwak werkwoord, Pierre van Beek – huigen (?), met meer dan gewone kracht lucht uitademen met de bedoeling condens of een warme aanslag op een kouder oppervlak te voorschijn te roepen, b.v. op een spiegel om die gemakkelijker schoon te kunnen vegen. Henk van Rijen: uithijgen; met de mond bewasemen; Niet in WNT, noch in Mnl.wdb.
huilen, hèùle, zwak werkwoord, huilen; B hèüùe - hölde - gehöld; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij hölt; hölt; huilt, huilde; tegenwoordige tijd/verleden tijd van 'hèùle', met vocaalkrimping
huipen, hèùpe, zwak werkwoord, hèùpe - höpte - gehöpt, "huichelen, schijnheilig doen; (met vocaalkrimping); - hij höpt (in tegenwoordige tijd eveneens vocaalkrimping); Van Delft - - Hij die voorzichtig speelt ""zit te huipen"" en iemand, die stilletjes een teeken geeft, terwijl de ander het ziet, krijgt de aanmaning: ""Maok nou gin pergestikus"" (gestes).(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); - …en dus mosse we naauw irst gaauw gaon huipen… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Brabantse spreekwoorden (Mandos): zitte te hèùpe (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1969) - zitten te hopen (kaartterm;: op winst spelen; Henk van Rijen: êene keer int jaor hööpe - eens per jaar zondigen (mag); Stadsnieuws (rubriek): Den dieje dugt vur ginne sènt, mar hèùpe kannie wèl - Die man deugt voor geen meter, maar hij kan zich wel aardig voordoen. (170208); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HUIBEN zelfstandig naamwoord mannelijk: -uil, nachtuil, Fr.hibou; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): 'hùipe' ww - huichelen; höpt(e); huichelt, huichelde; 2e + 3e pers. enkelvoud van 'hèùpe'; resp. verleden tijd van 'hèùpe', met vocaalkrimping"
huiperd, hèùperd, zelfstandig naamwoord, huichelaar; As ge hum gelèèk gift, zèède nen hèùperd. -Als je hem gelijk geeft, ben je een huichelaar. Naa maag ie vur ene keer hier wel ene bottram meej eete bij ons, war vadder?’, zi den hèùperd, die Hannie. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); In dieje zin waar ik et toen nog meej onze paa eens, dègge gin katteliek en socialist tegelèèk kost zèèn want dan waarde in zèn ôoge ene ‘hèùpert’. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens - Dè's Biks – - 1992 – ; (1992): 'hùipert' - huichelaar
huis, hèùs, zelfstandig naamwoord, höske, huis; den hèùs = grote woonruimte in boerderij met breede open schouw; den hèùs kèère: de woonruimte uitvegen. WBD washèùs, aachterhèùs - bijkeuken (op de boerderij) zie bakhèùs - bakhuis (vrijstaand gebouwtje of deel v.h. boerenhuis, waarin de bakoven en de baktrog zich bevinden); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Daor hèbbe ze toen hèùze van, van de Hoeven aaf hèbbe ze ènkele hèùzen af moete breeken hè…”; Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden -  gezegde: Wèl, wèl, wèl, en hèùs meej en bèl (teken v. maatschappel. vooruitgang); Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden -  gezegde: wèl, wèl, wèl, bij Pieternèl, en hèùs meej en bèl, bij Pierón int stròtje. Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden -  gezegde: Twee vrouwen in êen hèùs zèn as twee katte meej êen mèùs. Kernkamp, Dialectenquete 1879: huis (de ui-klank als in fr. Meuse) Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): óns aaw hèùs is afgebraand; Brabantse spreekwoorden (Mandos): gij de hèùze, ik de lèùze (Kn'50) - Jij rijk, ik arm. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - hèùs (kaart 28), meervoud hèùze (kaart 29); Henk van Rijen: en höös meej en boojemke - een huis als bezit(? met een perceel); Henk van Rijen: en höös meej pepiere balleke - een huis met een hypotheek; Boutkan: dur den hèùs - door het huis (Het gebruik v.h. lidwoord 'den' bij een onzijdig woord wijst op een oude datief enkelvoud.) (blz.56); Frans Verbunt: op hèùs aon gaon; Frans Verbunt: wèl, wèl, wèl, en hèùs meej en bèl (dus een deftig huis); Frans Verbunt: die gèld heej kan hèùze bouwe? die gin gèld heej kan stêene sjouwe; meervoud - naast hèùze ook hèùs; Alle hèùs han wir glas in de raomen en waren opnuuw opgeschilderd. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Ik zit goed en wel in bad, komt ons Gonnie binnengestörmd aachternao gezeete dur un vrouw van un paor hèùs verder… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
huisakker, hèùsakker, zelfstandig naamwoord, letterlijk: huisakker; de figuurlijke betekenis is niet duidelijk; WBD III.1.1. lemma  achterwerk - huisakker (huisekker), Udenhout.
huishouden, höshaawe, zelfstandig naamwoord, huishouden; Cees Robben – In elk pront Tilbörgs höshaawe daor hebbe ze unne frater, ’n non, ’n piano en ’n dochter die Miet hiet... (19690627); Interview Hermans - 1978 - “Want agge dan mèskes hèt, war, die en jaor òf neege zèn èn ge hèt en grôot höshaawe, war, dan moese ze veul meejwèrke”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
huisje, höske, huiske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "1. huisje, daar waar men zijn behoefte deed; plee; – Hij zit al en ketier op et höske; Et höske lichte = de beerpot van de W.C. leeghalen; Handschrift Daamen 1916: ""höske - op 't höske zitten (op de WC)""; RJ. 'a's Mieke lang op 't hùske zit'; Dètter veul sôrte meense zèn/ lèèkent wèl klaore taol/ Mar as ge op et höske zit/ Dan ruukte allemòl egaol. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Gin verschil‘); Aachter in den hof bij de smid stond het huiske. Vruuger stonden de huiskes ammel aachter in den hof, as ge ’s naachts buikpent kreeg koste in oe vaon, mee of zonder heldere maon, over den hofpad daor nor toe waandelen. [BRON]; De Wijs – As ge meteen nao oew eten naor ’t huîske gaot, noemen wij dè laojen en lossen (16-01-1975); Van Beek - Wat ""'t huske"" of ""de beste kamer"" is, weet ge. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); Cees Robben – [na het kerstdiner:] Gao irst d’n hof is in../ Naor ’t höske... (19611221); Cees Robben – ’t Höske.. of wel ’t sekreet (19601104); Cees Robben – Ik licht naa ’t höske... en rij meej de ton... (19570309) [Als de beerput onder het huisje vol was, werd die ‘gelicht’ ofwel leeggeschept; de mest werd overgeheveld in een andere ton.]; Cees Robben – En vur ’t höske maoket niks uit of ge reerug of peestamp het gegeete.. (19870417); K [ik] vloog et höske op èn aaf./ K moes van èèrmoej nòr den dòkter/ die me en remeedie gaaf. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: De weekes aachteraaf); Ze zin: De höskes van ons hèùs/ die stòn nòg ammol bèùte/ èn dörom kan den hösbaos fèèn/ nòr huurverhôoging flèùte. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: De biste-kaomer); ...en hier op ut höske hoef ik allêên mar nor mun êêge gezêêk te löstere... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Piet van Beers – ‘’t Höske’: Vruuger....bij ons thèùs/ hadde we ok 'n höske./ Dè wier ènnigte keere per jaor/ dur unnen boer leeggehòld./ Den boer kreeg dan aaltij/ geld van onze Vadder./ Wij kreege dan ""staank vur daank"" (Brabants Bont – 1; z.j., ca. 2005); Stadsnieuws (rubriek): wòcht èfkes, vur we gòn moet ik nog op et höske - ... naar het toilet. (160510); Frans Verbunt: de plaanke vant höske schèète; As de tillevisie zôomar stopt; of ‘t höske stevig durlòpt; liefst op zondag in de naacht; dan zuke-z’iemand die kan kome; en as’t kan vur niks; die dè vlug en netjes oplost. (Lauran Toorians; Ik zèè ne sul; CuBra; 200?); De Poepdôos…; Vruuger ha´n de èèrme meense / gin van allen ´n W.C. / Mar…toen zaate ze te kakke / op “´t Höske” of “de Plee”. / Mistal was´t ´n houte kietje / meej ´n plaanke “hartjesdeur” / Op ´t dak daor laage panne / èn er hing unne stèèrke “geur”./ Op de plòts waor ge gingt zitte / was er middenin ´n gat. / Wègge daor dan poept of pieste / viel onmiddelek in ´n vat. / Aon de muur zaat unne spèèker / èn ennen hêele rits papier / van de kraant gescheurd in vèllekes / die ge dan kost leeze hier. / As zo´n vat of ton dan vol was / wier dè dur ennen boer geligt. / ´k Zèè daor wèl es nòr gan kèèke / Mar…ik nêep m´n neus wèl dicht. / Zeuventig jaor ist al geleeje / mar toch dènk ik er nog ôot aon / as´k de boere stront zie rije / die derre stal hèbbe gedaon. (Piet van Beers; www.CuBra); WBD (III.2.1:112) 'huiske' ,c.q. 'gemak' = wc: ook 'plee' genoemd; verkleinwoord van 'hèùs', met vocaalkrimping; Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens - Dè's Biks – - 1992 – ; (1992): (1992): 't höske - bistekaomer, plee, nummer 100; 2. huisje, verkleinwoord van huis; Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - gezegde: Dè zèn daor zón lêege höskes dègge wèl plat mót praote; aanders kunde nie binne. Brabantse spreekwoorden (Mandos): hèdde is en höske nòr oewe zin, dan kröpt er gaaw en aander in (Handschrift Daamen 1916:) - Als je het naar je zin begint te krijgen, ga je dood.; huiske; van ‘hèùs’; huisje, in het bijzonder een wc-huisje op het erf of in de tuin; Cees Robben – As ’t huiske wir is was gelicht... (19701016); zie höske"
huisjesmelker, höskesmèlker, zelfstandig naamwoord, huisjesmelker; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HUIZEMELKER - iemand die veel huizen, meest werkmanshuizen bezit en leeft van 'tgeen de huur dier huizen hem opbrengt.
huisjesmest, höskesmist, höskesmis, zelfstandig naamwoord, "faeces, menselijke uitwerpselen; Van Delft - - ""We hebben dan tegelijk veul mis voor ons eirepullaand, want huskemis deugt nie daorveur."" ""Dè witte, war?"" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Audioregistratie 1978 - Dörrom ginge wij ok höskesmis haole, zimme vruuger, [uit] weejseejs haole int stad. Höskesmis om de weilande en alles te bemisse èn as we gruun moese zaaje!  (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); De Bont: zelfstandig naamwoord o. 'huiskensmest' - faecaliën uit het huiske (geheim gemak)"
huiskamer, höskaomer, zelfstandig naamwoord, huiskamer
huisloof, höskeslôof, zelfstandig naamwoord, huislook (Sempervivum tectorum); vetplantje dat in de buurt of op het dak van een apart staande of tegen het huis gebouwde W.C. (höske) groeide, en een bekend geneesmiddel was tegen ontstekingen in de mond. De plant werd ook een bescherming geacht tegen de inslag van bliksem. Cees Robben – [Vrouw tegen dokter:] Hêêl oe lèzzen-meel en kalmoes/ saovieblad... kemille-thee/ höskes-lôôf en hoest-sjuup-sjuupkes../ Dingen... waor ie [de patiënt] niks aon hee... (19551217); Elie van Schilt - De irste plee men nog bekent, die stond buiten in dun hof, un vierkaant houten geval, un schuin dakske mee hollandse pannen, daorop mistal as sierplaant huiskeslòòk. Un deur mee un hartje eruit gestoken, waormee gróóte meessen konden kèèken hoe dun hof erbij stond. (uit: 'De plee', www.cubra, ca. 2002); WBD III.4.5:363 höskeslôof (Sempervivum) - huislook
huiverig, hèùvereg, bijvoeglijk naamwoord, Henk van Rijen: huiverig
huizen, hèùze, zwak werkwoord, huizen, wonen
hukkelen, hukkele, zwak werkwoord, hukkele - hukkelde - gehukkeld, (gezellig) dicht bij elkaar gaan zitten; wiebelen; al hukkelend op z'n hakke. (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘De paoter en de kinkenduut’, 1941); Henk van Rijen: op je hakken lopen; WBD III.1.2:383 'hukkelen' = manken; De Wijs – Moeder, hedde niet unne feftiger waant de taofel stao hil de tèd te hukkele en m’n kumke stao ôk al te wiemele (rijksdaalder onder tafelpoot leggen) (13-07-1966); Cees Robben – De taofel stao hil de tèèd te hukkele... (19660826)
hukkum, hukkum, tussenwerpsel, de herkomst is niet duidelijk; ‘hukkum’ wordt door Cees Robben gebruikt als een ‘dooddoener’ in de zin van ‘maar niet heus’ (19580315 & 19710409)
hul, hul, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: door-de-weekse boerinnenmuts; gezegde: Henk van Rijen: hul oover trul - hals over kop; De Bont: hol, zelfstandig naamwoordvr., hul, daagse muts van een boerin, ook 'hulmuts' geheten. .... Blijkens de vbb. heeft 'hul' in ons dialect de waarde gekregen van een vreemde, te grote, totaal versleten vrouwenmuts. Z.a. Bosch hul - kont, gat, hol
hulkenteut, hulleketeut, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: fantasievogel als boeman voor de kinderen
hulte, hulte, zelfstandig naamwoord, Cees Robben – Niks dan hulten en bult (19590822); Henk van Rijen: holte, gat, kuil; Henk van Rijen: 'Hulte èn bulte' - Gaten en bobbels (in wegen)
hun, höllie, bezittelijk voornaamwoord, persoonsvorm, "hun, hen; Cees Robben – Höllie taante Sjoow... (19600219); Henk van Rijen: zóllie verdiene meer op öllie, as göllie op höllie; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HÖLLIE, HÖLLE(N), vrnw. en bvw. Datief of accusatief van 'zöllie'; (zijlie) - hun, ze; ook bijv. w. : Höllie deur was vast.; hullie; hun, hen; Zódde hullie hullieën hakdòl nie teruggeeve? - Zou je hun hun priktol niet teruggeven?; R.J. 'deh hùllieën vadder men nie' ziet'; Flaneur (pseudoniem van Antoon Arts) - “Ja, die jongens van Flaneur waren rakkers, maar wat ze zeker nooit aan “hullië pa"" hebben durven vertellen is, dat ze gingen “vuurke stooke"" in den “Ekker aachter moeder van Lierup"" waar de koeien in de „waai"" stonden (nu de Mariastraat) en dat ze dat “vuurke"" stookten met “solfter""... (Uit: Zonder opschrift; Nieuwe Tilburgsche Courant zaterdag 16 april 1904); Cees Robben – Vlee jaor hebbe wij hullie ’n kaortje gestuurd mar zullie ons nie... (19801031); Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): hullieje mónd is drêûg van den dorst; Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ik zèè blij dèk nie meej hullie meegegaon zèè; Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): hullieje vader heetem zis jaor laank nòr school laote gaon; Hullie waren ok nie op school. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Hullie, [de ouders] of liever zij, [de moeder] maokte den dienst èùt. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Boutkan: (blz.59) hullie bruur, hulliejen oopaa, hullie/hullieje paa; Hullië pa waar in ieder geval wel veul van hèùs. (Jos Naaijkens; ‘Vruuger bij ons in de Mister Stormstraot’; CuBra, ca 2005); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): HULLIE, HOELIE - steenkool (!); Jan Naaijkens, Dès Biks (1992) - hullie vn - hun, hen"
hunkeren, hunkere, zwak werkwoord, hunkere - hunkerde - gehunkerd, WBD hinneken (v.e. paard), ook genoemd 'hinneke', 'briense' of 'kwèkke'
hunnepetrie, hunnepetrie, zelfstandig naamwoord, gerecht voor fijnproevers van de vroegste delen bij de varkensslacht; Jef Paijmans - Herinneringen - Ome Herman en tante Bertha mestten elk jaar een varken en wij namen dan als het geslacht werd, een helft over. In het late najaar maakte moeder dan zult en balkenbrij, smolt het vet tot ‘kaaikes’ en vader kreeg ‘hunnepetrie’. Dat waren de hersenen van het pas geslachte varken. Het werd gebraden in een ijzeren pannetje; zie Zie Dossier Varken Culinair
huppen, huppe, zwak werkwoord, WBD III.1.2 :164 'huppen' = hinken;ook:'hippen,hopperen,hinkelen'
hupterug, huuptruug, tussenwerpsel, WBD achteruit! (voermansterm om een paard te doen achteruitgaan), ook als 'huuptruujg' uitgesproken, en (uitsl. in de Hasselt) 'truughuup': voor hetzelfde doel zijn 'truug' en 'truugóp' in gebruik; De Bont: huuptruug, bijwoord (voermanst.) hup terug
hurken, hukkes, zelfstandig naamwoord, meervoud, (geen enkelvoud); hurken; Boutkan: (55) 'op oe hukkes'; Gao mar óp oew hukkes zitte; Kees & Bart (krantenrubriek ca. 1930): óp men hukkes; Cees Robben – Hij zaat op z’n hukkes (19551119); Cees Robben – Ik ben niemer zôô kneukelvaast Willem... ’n glas bier gao nog, mar krom staon en op m’n hukkes zitten desser niemer bij... (19670825); Cees Robben – Ons menneke (...) zit op z’n hukkes vur de knollie-kooi... (19791109); Frèdags zit ik op men hukkes/ al vruug te wòchte op de kraant/ want ik vèèn de prènt van Keese/ iedere week wir intressaant. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vèèfèntwintig jaor: De prènt van Keese); CiT (92) 'Vruit ammel op oe hukkes'; WBD III.1.2:167 'op zijn hukkes gaan zitten' = hurken; WBD III.1.2:168 'op zijn hukken zitten'; 169 'op zijn hukkes zitten'; Bosch huiketjes - hurken: Gao's op oew huiketjes zitte. Hees: 'osse op oe ukke' (I:42); WNT WNT: Huiken, zw.ww., onz. verwant met 'hukken'. 1) Eig. Bene in een gedokene houding aannemen door de knieen te buigen; hukken, hurken; C. Verhoeven: HUKKES mv. hurken: op z'n hukkes zitten. De Bont: hókkes zelfstandig naamwoord mv. hukken, hurken; Goem. HUKKEN - zelfstandig naamwoord mannelijk: mv. van huks op zijne hukken zitten; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ; HUKKEN zelfstandig naamwoordv.mrv. - hurken. Op zijn hukken zitten. Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): hukkes zelfstandig naamwoord, mv - hurken
hurken, hukke, zwak werkwoord, "hurken; Piet van Beers – ‘De stinpöst’: Ik kan nie zitte, ik kan nie ligge/ ik kan nie ""hukke"", ik kan nie gaon. (Spoeje doemmeniemer; 2009)"
husselen, hussele, zwak werkwoord, Frans Verbunt: schudden (van b.v. kaarten); WBD III.1.2:6 'hutselen'= hotsen; ook: hossen, hobbelen, kwakken, stolpen; WBD III.4.4:310 'verhusseld' = in de war; WBD IIl.4.4:314 'husselen' = vermengen; Bosch hussele - door elkaar gooien, mengen, schudden; WNT HUTSELEN - schudden, dooreenroeren; WNT onder HUTSEN: Hoe de steenen (dobbelsteenen) gehutst en geworpen moeten werden...; hussele; Frans Verbunt - schudden (van speelkaarten)
hussen, husse, tussenwerpsel, Henk van Rijen: husse meej sinjoore - dat moet je maar afwachten (als antwoord op de vraag: wat eten we vandaag?); ES husse meej oe neuzertusse (Tilburg, jaren '60)
hutje gooien, hutje gôoje , uitdrukking, spel: met centen gooien; Henk van Rijen: 'huutje gôoje' = mitje steeke
huts, huts, zelfstandig naamwoord, "huts; WNT Wsch. de stam van 'hutsen' als zelfstandig naamwoord gebruikt; vooral in Z-Nederl. in de uitdrukking 'Met den huts' - in overvloed, bij de vleet, voor 't opscheppen, en ook: geheel, niet bij deelen. Brabantse spreekwoorden (Mandos): ze meej den huts hèbbe (Handschrift Daamen 1916) volop hebben, met hopen; N. Daamen (handschrift 1916) – ""huts - hij hee ze mar mit den huts (met den hoop, volop)"""
huurboerderij, huurboerderij, zelfstandig naamwoord, WBD pachtboerderij
huutweg, huutewèg, tussenwerpsel, WBD (Hasselt) naar rechts (commando voor een paard), waarvoor ook gebruikt worden: 'hót', 'hótóm', en (elders) 'hótum'; De Bont: huutewèg bijwoordelijke verbinding (voermanstaal), hetz. als 'hòteweg': naar rechts. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch (1899): ;  HUTWEG telwoord = HUT = HOI; hut-hut = schuins rechts
huwelijk, huuwelek, zelfstandig naamwoord, huwelijk; Kernkamp, Dialectenquete 1879: huwelik; korte uu
hygiëne, hiegiejèène, zelfstandig naamwoord, hygiëne; Cees Robben – hiegiejèène... lèèfmieljeu (19701016)
hypotheek, hiepeteek, zelfstandig naamwoord, hypotheek; GD07 wòrmeej ze den hiepeteek kunnen afbetaole
ieder, ieder, onbepaald voornaamwoord, ieder, iedereen, elk; in ieders geval - in elk geval; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ieder et zèène, èn de kaoje dervan dêele ('68); Frans Verbunt, Tilburgs voor Tonpraoters (7e, 1996): ieder et zèène èn de kaoj niks; Frans Verbunt, Tilburgs voor Tonpraoters (7e, 1996): ieder vur zenèège, Gòd vur ons alle èn Van Gènd & Lôos vur Tilburg èn omstreeke
iedere, Iederen dag wè-d- aanders, "Sjaan schèpte en mòndag op; nou, dè rook lang nie gèk; Ik hèb geschraanst tòt ’k niemir kos; van lapbôone meej spèk. Dinsdag was et presies gelèèk; dè zaat nie goed bij mèn; mar ze zeej: “Man, ge ziet tòch wèl; dèt moffelbôone zèn.”; En woensdag wir dezèlfden hap; ik vuulde me genèpt; Ons Sjaan riep: “Heej schiet op, ik hèb; knaawbôone opgeschèpt.”; Toen et vandaog krèk inder was; ging ik pas goed te keer; ze laachte èn zeej: “Asteblief; tèùnbôone vur meneer.”; Piet van Beers – ‘Goeje raod’: Kees Hènne zeej: '""Ik lèg zo medêene,/ de Labbôon, Knaawbôon, Boeretêen èn Tèùnbôon in dezelfde rij/ èn ik leg er moffelbôone bij."" (Brabants A.P. de Bont – 1; z.j., ca. 2005); WBD III.2.3:84 'labboon' = tuinboon, ook 'flodderboon' 'knauwboon'; Hees labbòòne (II:29,51); Jan Naaijkens - Dè's Biks – labbòòne zelfstandig naamwoord  - tuinbonen; A.P. de Bont – labo'n zelfstandig naamwoord vr. labboon, tuinboon, grote boon; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - LAB-BOONEN, of 'lap-boonen' heet men hier veel de anders zoogenaamde Roomsche-, boeren- of groote boonen. Z.a. Goem. LABBOON - zelfstandig naamwoord vr. (< ladboon); Antw. LABBOON zelfstandig naamwoord v. - groote tuinboon; WNT Vicia faba – 'bezuiden de Moerdijk' (1911); K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - LAPBONEN, zie Moffelbonen; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - labboon - tuinboon (zelfstandig naamwoord l.)"
iedereen, iederendêen, onbepaald voornaamwoord, iedereen; ...dè weet iederendeen... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); ...ze liepen iederendeen straol veurbij! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); Den nuuwen kapelaon gonk er dus goed in bij iederendeen. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; NTC 15-10-1938) ; ...bij iederendeen stond ie goed aongeschreven... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); 'nen boom mee duuzende peeren eraon,/ van die lekkere, zuute, sappige flappe.../ mar iederendeen die kwaam er van gappe! (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘Vrouwke Misére’, 1944); Henk van Rijen:  dè hòn ze iederendêen moete geeve - dat hadden ze iedereen moeten geven; Stadsnieuws:  'As ge iederendêen tevreeje mot haawe, dan komde nie òn oewèège toe' (030007); De Bont: :  iederendeen - vn. iedereen; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch 1899: ;  IEDERENDEEN, IEDER END EEN vrnw.- iedereen, Fr. tout le monde; Te Antwerpen hoort men zelfs: ieder end ieder end een
iel, iel, bijvoeglijk naamwoord, ijl, dun, uitgedund, zwak; - en iele stem; R Dès zôo mar iel zôo, nie? (tuin met weinig planten); WBD III.1.1:21 'ijl' = slank, tenger; èèl; ijl; Cees Robben – zô klèèn.. en èèl... (19600715)
iemand, iemes, onbepaald voornaamwoord, "iemand; R.J. 'Was er daor iemes die men riep?'; Kees en Bart (krantenrubriek ca. 1930):  iemes (passim); Cees Robben – (19740329); Kubke Kladder – Van zisdaogen-wedstrijden hee Jantje [Pijnenburg] netuurlijk nog nie veul keis gegeten, hoewel ge iemes die aachter den zisdaogen-koning twiddes wordt, toch niemer meugt wegbesemen. (1929!); Piet Heerkens – Scheeresliep!; Missen en scheeresliep!; Heurde-n-ik iemes die-t-er mijn riep? [bron?]; Naarus – Giestre of irgiestre kreek in schrève van ""iemes"" daor bij ulie uit de buurt [Tilburg], die pretest aonteekende tegen dè lekken van de borde; dè was ""onhiegieëenisch"" schreef ie, en himmel tegen den eetiket. [bron?]; Stadsnieuws:  Hèdde gij iemes gezien? Nèè, niemes! (281009); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - in iemes zen hart begraove liggen as en boerekont in en turkslèère broek (Daamen, Handschrift 1916: ) - in iemands hart gesloten zijn; B iemes: Ge zot iemes bang maoke. De kraant zuukt iemes die et schonste Tilbörgs pròt, èn ik dòcht bij men èege: dè gaok tòch es perbeere, diejen iemes te wòrre. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); WNT IEMAND - iemend, ieman, iemen; C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): IEMES, ouderwetse vorm voor! iemand. Z.a. De Bont: :  imes, vnw. 'iemes' - iemand; Jan Naaijkens, Biks:  iemes vn - iemand; Bosch iemes - iemand"
iets of wat, iet òf wèt, bijwoord, bijwoordelijk uitdrukking; iets of wat, bij benadering; Cees Robben – Negen kilo iet of wet... (19560714); Cees Robben – Ik haauw van pèèrs... Mar hedde nie iets iet-of-wet persiger..? (19640821)
ietsje, ietje, bijwoord, ietsje; uitdrukking: ietje bij bietje; Cees Robben – Zô ietje bij bietje (19551126)
ietsjes, ietskes, bijwoord, een beetje; ietskes te laot gekoome; bijwoord; C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): IETSKES bw - een klein beetje; Jan Naaijkens, Jan Naaijkens, Biks: :  'iet' vn – iets
ijs, èès, zelfstandig naamwoord, ijs; MP gez. Koud, dè ist pas as den boer èès schèt. R.J. Niks as èès èn sneuw; de èèse gestèld; èèskaaw haande; As et èès mar nie te hard is... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gesappel in Sapporro); Frans Verbunt: óp aaw èès vriest et gaaw; Stadsnieuws: Gin èès èn tòch schòts: gezegd van iemand die bij het lopen zijn voeten naar buiten zet (ook: ginne kèèrmis èn tòch nooga) (120406); ’s Wenters moese ze et èès van de straote hakken, meej van die pikhouwelen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.4.4:95 'hol ijs', 'bol ijs' = bomijs; ook 'scholijs'; WBD III.4.4:97 'kwakkelijs' = slecht dragend ijs;
ijsheiligen, èèshèllege, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: ijsheiligen; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – èèsheilige zelfstandig naamwoord - ijsheiligen: Pancraas, Servaas, Bonifaas (12, 13, 14 mei)
ijskast, èèskaast, zelfstandig naamwoord, ijskast, koelkast; Cees Robben:  èèskaast; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - et èèskasje = Van Schijndel (blz.70)
ijspin, èèspin, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: ijspegel
ijver, iever, uuver, zelfstandig naamwoord, B ijver; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch 1899: IEVER zelfstandig naamwoord m. - ijver, Fr. zèle. veul iever hemmen.; uuver; Pierre van Beek - ijver; Pierre van Beek - den uuver is eraaf; WBD III.1.4:42 'ijver'= idem; – korte uu; – Door ronding ontstaan uit 'iever'. Zie Weijnen 'Vergelijkende klankleer v.d. Nederlandse dialecten', blz. 78. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - uuvere - ijveren, aanmoedigen; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - uver (of 'nuver') m. - geestdrift; vooral in de zegswijzen 'den (n)-uver is eraaf- het eerste enthousiasme is voorbij, en 'den uver is nie groo:t'. Misschien identiek met iever en ijver (nijver). A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - uvere - aanmoedigen (Hilv.); WNT IJVER, iever - ijver, aandrift, aandrang
ijzen, èèze, zwak werkwoord, Henk van Rijen: ijzen; WBD III.1.4:294 'ijzen' = schrikken; 'ijzen' = idem
ijzer, èèzer, zelfstandig naamwoord, "ijzer (stofnaam); strijkijzer; WBD hangèèzer - hangijzer (roostertje aan een hengsel, waarop men een koekepan o.i.d. laag boven het vuur kan plaatsen); WBD èèzere eeg (Hasselt) - onkruid-eg, ook 'onkrèùdèg' genoemd; Van Delft - ""Hij kan alles gebruiken en laat niets liggen dan heet ijzer en een molensteen"", voor iemand die het onderscheid tussen mijn en dijn niet al te ernstig opneemt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Cees Robben – van èèzer en hout (19590822); Audioregistratie 1978 – “Dan hadde vruuger ene grôote kaaj meej èèzere bòlle van die grotte, war, èn daor deej èllek die meej di ene sènt. Op dieje kaaj!” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); Dialectenquête 1876 - hout en êzer (ê = fr. même); WvM 'De y van den yzer waer da ghe mee strekt'; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - Fien meej der èèzere broek = Jos. v.d. Mortel-Houben (blz.56); WBD III.4.4:164 'ijzergrond' = geelbruine aardlaag"
ijzerdraad, èèzerdraojke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van èèzerdraod; ijzerdraadje; Interview Hermans - 1978 - …èn dan hadde van die èèzerdraojkes meej midde en êûgske derin, dan wier daor meej zon klèèn handvatje deraon, meej en pinneke deraon, en hòkske, war…” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
ijzeren, èèzere, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, ijzeren; Interview Hermans - 1978 - “…èn in de midde ston ammel paole, èèzere paole èn dòr bonde ze die koeje ammel aon…dè hèk nòg meejgemòkt…dè was mist……dinsdags!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
ijzergras, èèzergras, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: lidgras, kweek (Triticum repens); ook: 'paone'; WBD III.4.3:344 èèzergras - kweek (Elymus repens, triticum repens); ook genoemd: paone, peene, peeze
ik, ik, ikke, persoonlijk voornaamwoord, ik; uitdrukking -  êenen ik èn êene gij - grove steek bij het naaien van twee stukken  tegen elkaar, zonder overlapping; Frans Verbunt, Tilburgs voor Tonpraoters (7e, 1996):  ikke, ikke, ikke èn de rest kan stikke; C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): IK, indien achter de persoonsvorm  zonder klemtoon ('k), dan vaak daarmee verbonden: zak (zal ik), gòk (ga ik), stòk (sta ik), hak (had ik), zok (zou ik), wok (wou ik). Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch 1899:  IK daarnaast 'ikke(n.)'. Encl.: ek, ekik, ekikke.
ik ook, ikkenôok, samentrekking, ik ook; Cees Robben – “Ikkenôôk..” zeej boerke Vinks (19560721)
illumineren, limmeneere, zwak werkwoord, "mogelijk uit het Franse illuminer, feestelijk verlichten; - het er goed van nemen; de fijne meneer spelen. - limmeneere - limmeneerde - gelimmeneerd; Cees Robben: Ik hèb aaltij goed gelimmeneerd; Daamen, Handschrift 1916 ""ze limmeneeren mar dag in dag uit (de bloemetjes buiten zetten)""; 1965 - Een banjermijnheer kan wel eens lopen te ""limmeneren"". Met dit werkwoord duiden onze mensen aan het fijne mijnheer spelen, waarbij dan soms op de achtergrond nog wel de gedachte meespeelt, dat het van andermans centen gebeurt. (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 23 - 02-01-1965); 1965 - Reactie op het voorgaande -; 2007 - Wij mar werken en aaltij ons geld hillemaol afgeeven en zij mar limmeneren, waar et waor wij ons aon stoorde. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); 2009 - Piet van Beers – ‘1ste Lezing uit Lukas 15’: Z' n grotste beezighèd was: Schönsmarsjeere/ èn daogelang fiste èn limmeneere. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘Groeten uit Mallorca’: De jeugd gao dan flink limmeneere... (Spoeje doemmeniemer; 2009); Stadsnieuws: Hij is zondag wir goed wiste limmeneere - heeft de bloemetjes buiten gezet; Mstr. limmenere uit illimenere uit illumineren = feestelijk verlichten; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – LIMMENEREN onov.ww - uitbundig feestvieren en potverteren; verbastering van 'illumineren' - de feestverlichting ontsteken. A.P. de Bont – zw.ww.intr. (illumineren) - feestvieren en pretmaken (niet zelden door halfdronken kerels in een herberg). Jan Naaijkens - Dè's Biks – limmeneere ww - hevig vieren, tekeer gaan; Bosch limmenere - illumineren; gelimmeneerd; van ‘limmeneere’; genieten van het leven; mogelijk uit Frans werkwoord illuminer, feestelijk verlichten; - het er goed van nemen; Cees Robben – Ze hee aaltij geere gelimmeneerd (19570223); Cees Robben – Ik heb aaltij goed gelimmeneerd... (19790202)"
immers, ommers, bijwoord, "immers; R. J. Ze kwaamen ómmers nòr et kiendje kèèke; ""Dè zeg ik toch ommers, dettie goed zingt."" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 2; NTC 8-10-1938) ; Den arbeider is z'n loon waardig, zee St. Paulus ommers!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; NTC 15-10-1938); Cees Robben – Hij pruimt ommers (19570817); ...ge wit wèt spulgoed lot is./ Dét nao enen dag of aanderhalf/ ommers toch wir kepot is. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Spulgoed); ...want ollietroep èn trammelaant/ vènd ommers niemand fèèn. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gin aaw èèzer); ik zuuk gin herrie ast nie moet/ Ommers : «et Akkedeert naa goed» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ellef-Ellef); — Zôo haole Jaon èn Jaantje saome/ aaw koeie ôt de slôot/ want de tèèd dèsse nòg kènder waare/ vergeete ze ommers nôot. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Rommelpot); Meljoene meense lije èèrmoei/ mar jè, dès wir en sort apart/ die zitte èrges in de rimboe/ èn ze zèn ommers tòch mar zwart... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vreede èn Sneuw); 't Gao ommers nie aaltij effe gemak... (Gieleke – wsch. ps. van Michel van de Ven (Lechim) – ongedateerd knipsel uit onbekende bron; ca. 1960-1980); ...ik geleuf dè alleman ont klòttere waar, et waar ommers bekaant Siendereklaos. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); GD 06 die zèn ommers al lang ötgezonge; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - OMMERS, voor 'immers'; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OMMERS, OMMES, OÉMMERS, OEMMES bw - immers, Fr. pourtant, n'est-ce pas?; WNT - IMMERS, emmers, ommers; immers; immers; vaker zie ommers; Et mocht iemers niks kosten. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)"
imporantie, pòrtansie, zelfstandig naamwoord, belang; WBD III.4.4:281 'van portantie' = van belang; WBD III.4.4:281 'portantie' = belang; WBD III.4.4:283 'van geen portantie' = onbelangrijk
import, impòrt, zelfstandig naamwoord, import, dat wil zeggen: inwoners van een dorpsgemeenschap die daar niet geboren zijn; Cees Robben – Toen den import bij ons tege pisse plasse begos te zegge is ’t gezèèk begonne... (19800523)
in plaats, implòts, voorzetsel, in plaats van; Spa rôod Spa blauw of Spa gèèl te drinke, implots van wèèn of Sjèrrie. (Nel Timmermans; Onze klèpclub; CuBra; 200?)
inbakeren, inbaokere, zwak werkwoord, WBD III.1.3:8 'inbakeren' = zich warm aankleden
inbeelden, inbilde, zwak werkwoord, inbilde - bilde(n) in - ingebild, inbeelden; WBD III.1.4:19 'inbeelden','zich/zijn eigen iets inbeelden' = zich inbeelden; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch 1899: ;  INBELDEN wdkr.ww. - in beelden: Gij beldt oe van alles in.
inbinden, inbèène, sterk werkwoord, inbèène - bon(d) in - ingebonde, inbinden; Zodde diejen boek nie laoten inbèène?
inboeren, inboere, zwak werkwoord, inboere - boerde in - ingeboerd, financieel achteruitgaan, interen, inboeten; - inboere - boerde in - ingeboerd; lange oe; De Bont:  inbu.re(n) zw.ww.tr. - inboeren, door boeren in vermogen achteruitgaan.
indoen, indoen, werkwoord, WBD (van koeien) naar de stal brengen na de zomer; ook genoemd 'binnedoen', 'inhaole', 'ópstalle' of 'binnegaon'; De Bont:  indu.un, onregelm.ww.tr. 'indoen' 1) onderdoen, zaaizaad door eggen in de grond brengen; 2) inhalen, van de weide naar de stal brengen.
indraaien, indraaje, zwak werkwoord, indraaien; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - der zene strèùf indraaje (vB Tilburgse Taalplastiek 1972)-een goede plaats veroveren; soms in het bijzonder m.b.t. een vrijer
induffelen, induffele, zwak werkwoord, WBD III.1.3:7 'induffelen' = zich warm aankleden; ook: 'inpakken' en 'aanduffelen'
ineens, inêene, bijwoord, ineens; Inêene waar ik trug in de tèèd. Ik moes inêene òn vruuger dènke. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012)
infanterie, infentrie, zelfstandig naamwoord, infanterie; Interview Jolen - 1978 - “Ik zèè in dienst ooveral gewist, hil Neederland deur, jè. Gewoon infentrie… òn de grènze…daor wast mist veur, hè, òn de grènze”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
informatie, infermaosie, zelfstandig naamwoord, informatie; Kees en Bart (krantenrubriek ca. 1930):  infermaosie
ingeknipt, ingeknipt, bijvoeglijk naamwoord, GG hij is te hôog ingeknipt: zen krèùs zit hogger as mennen naovel - hij heeft erg lange benen
ingespannen, ingespanne, bijvoeglijk naamwoord, "goed uitgerust; van het nodige voorzien; Henk van Rijen:  ik zèè er nie op ingespanne - ik ben er niet op ingesteld; CiT (120) ""k Zèr nie op ingespanne'; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - AANGESPANNEN:'Goed aangespannen of ingespannen zijn' beteekent hier niet slechts van goede paarden, wagen en tuig, maar in 't algemeen, wel van allerhande gereedschap voorzien zijn."
ingewand, ingewaande, zelfstandig naamwoord, zonder enkelvoud [?]; WBD III.1.1. lemma ingewanden – vooral noordelijk Tilburg
ingieten, ingiete, sterk werkwoord, ingiete - gôot in - ingegoote, V inschenken; V Zak nòg es en tas kòffie ingiete?
inhalen, inhaole, zwak werkwoord, inhaole - hòlde in - ingehòld, inhalen; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping; 'binnedoen', 'indoen' of 'binnegaon'; WBD (van koeien) naar de stal brengen na de zomer, ook genoemd 'ópstalle'; Henk van Rijen:  oew schaoj inhaole - je schade (achterstand) inhalen; De Bont:  inhalen, thuishalen, onder (zijn) dak brengen, bergen, binnenhalen; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch 1899:  INHALEN - inhuldigen, plechtig ontvangen; Fr. inaugurer; bij landbouwers: Den oogst naar de schuur voeren. Jan Naaijkens, Biks:  inhaole ww - inhalen
inhalig, inhaoleg, bijvoeglijk naamwoord, hebzuchtig, schraapzuchtig, vrekkig
inhaligheid, inhaoleghèd, zelfstandig naamwoord, vrekkigheid, hebzucht, overmatige gierigheid
inham, inhamp, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.4:186 'inhamp' = inham
inhangen, inhange, sterk werkwoord, Henk van Rijen:  erom houden, boven het hoofd hangen; Henk van Rijen:  'Dè za-d-ur inhange òf ie ut hòlt' -Het zal erom houden of hij 't haalt. Henk van Rijen:  'Dè za-d-ur inhange vur-um' - Daar staat hem wat te wachten. Jan Naaijkens, Biks:  inhange ww - erom houden
inhebben, inhèbbe, sterk werkwoord, tijd, geduld, moeite vergen; - inhèbbe - had in - ingehad; - gewoonlijk onpersoonlijk; Henk van Rijen:  'inhèn'; WBD III.2.3:258 'een stuk inhebben' = dronken zijn; WBD III.2.3:259 'een brom inhebben' = dronken zijn; C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): ;  INHEBBEN, meestal onpers. gebruikt: dè hee wè in - daar zit zoveel aan vast, dat het lang duurt voordat het ervan komt. De Bont:  inhebben l) in zich hebben, bevatten; 2) binnen hebben, binnen de schuur gehaald hebben. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch 1899: INHEBBEN - INHEMMEN - vorderen, eischen
inhouden, inhaawe, sterk werkwoord, inhaawe - hiel(d) in - ingehaawe, inhouden; (zich) bedwingen; Ik kós menèège niemer inhaawe - ik kon me niet meer bedwingen; Henk van Rijen:  'Omdè-k hil de tèèt munne laag ha motte inhaawe'; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch 1899: ;  INHOUDEN - te beteekenen hebben
inkalven, inkalve, zwak werkwoord, inkalven; WBD inkalve (II:1006) - inkalven; afkalven: het afzakken v.h. kettinggaren; ook wel afkalve, kalve of kalvere genoemd
inkopen, inkôope, zelfstandig naamwoord, sterk werkwoord, 1. werkwoord, sterk; inkopen; 2. zelfstandig naamwoord meervoud; inkopen; WBD III.2.2:2 'inkopen gedaan hebben' = zwanger zijn
inkrijgen, inkrèège, sterk werkwoord, inkrijgen; WBD (van een koe) er gin kalf kunnen inkrèège - niet drachtig willen worden; De Bont:  inkrijgen, drachtig doen worden.
inkrukken, inkrukke, zwak werkwoord, aardappels poten met de pootstok; WBD I:1441 inkrukke
inkt, int, zelfstandig naamwoord, inkt; B Die(n) int schrèèft goed. Cees Robben – Hij greep naar int en naar pampier (19651224); weijD Etym.: oud Frans - 'enque'; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - INT voor inkt of, gelijk anderen spellen, enkt. Sommigen leiden het woord af van het Poolsche inkaust ... Z.a. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch 1899:  INK, INT, ENK - ent, griffel: eenige inten op 'nen boom steken. Noord en Zuid, jrg. 25, 1902, p. 241 – Int, inkt. De vorm int was ook in 't Mnl. naast inct in gebruik. Over de etymologie van dit woord zijn de geleerden het niet eens. MNW – lemma INCT - Mit ynt ende mit pennen ghescreven, Hs. Moll 5, 120?b., Holland, 1450-1470; Van papier ende int, Bel. v. L. 383. Om int ende papier gegeven voir mijns heren clercken, Oorl. v. Albr. 162, 1390-1400. Dat alle die bergen waren pappier, ende alle meer ynt, ende alle menschen die snelste scrijvers waren, die en conden niet beschryven dat grote loon, D. War. 4, 523.
inktpot, ingpòt, zelfstandig naamwoord, inktpot; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 28) uit cluster ngtp wordt de t verzwegen
inkuilen, inkèùle, zwak werkwoord, inkuilen; WBD I:1441 aardappels poten met de schop in afzonderlijke kuiltjes: inkèùle
inleggen, inlègge, zwak werkwoord, inleggen; WBD I:1440 aardappels inleggen met de hand: 'inlègge'; met de schop: 'inkèùle'; poten met de pootstok: 'inkrukke'; poten in de voor: 'inspaoje'
inmantelen, inmaantele, zwak werkwoord, inmantelen; WBD inmaantele (II:1052) - inmantelen, het plooiend vouwen van stukken weefsel die van het getouw genomen zijn; ook: óptòffele
innemen, inneeme, sterk werkwoord, innemen (in div. bet.); gez. goed van inneeme - inhalig, schrokkig
inpassen, inpaase, zwak werkwoord, WBD III.1.2:26 'inpassen' = opschuiven; ook 'opschikken', 'ruimen'
inrijgen, inrèège, zwak werkwoord, inrèège - rêeg in - ingereege, geen vocaalkrimping in tegenwoordige tijd; WBD dichtbinden: het met touw dichtbinden v.e. veteropening, voordat men begint met overhalen (II; 744)
inrossen, inrösse, zwak werkwoord, inrösse - röste(n) in - ingeröst, inwrijven; Daor moete oewe rug is meej inrösse; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch 1899: ;  INRUIS(CH)EN (met verkorte ui) - inwrijven: Ge moet uw handen flink inruisen mee zalf.
inscharen, inschaore, zwak werkwoord, inschaore - schaorde in - ingeschaord, geen vocaalkrimping; WBD een wei vol vee jagen; Henk van Rijen:  verzamelen, ophalen; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - INSCHAREN Z.a. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - INSCHAREN - het vee in de weijde brengen. Doch wordt doorgaans gebruikt van ene gemene weijde, die op zekeren bestemden tijd ingeschaard wordt.
inschieten, inschiete, sterk werkwoord, inschiete - schoot in - ingeschoote, WBD inschieten; WBD aantrekken: schiet gaa in mèn lèèrze - trek gauw mijn laarzen aan; WBD inschieten (het deegbrood in de oven plaatsen); WBD inschiete (III:1O38) - inschieten (v.d. weefspoel /inslag); ook: schiete, inslaon, durslaon, slaon of gooje; WBD inschiete (II:104l) - inschieten: inweven v.e. kleur of patroon; De Bont:  bij buren een of meer mikken resp. broden laten bakken. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch 1899: INSCHIETEN, bij naaisters: 'Nen lap in een kleedingstuk inschieten' - er eenen lap innaaien om het te herstellen.
inschot, inschòt, zelfstandig naamwoord, WBD inschot: de plaats waar men met de voet in de schoen schiet (II:713)
insgelijks, insgelèèks, bijwoord, Henk van Rijen:  insgelijks, eveneens, van hetzelfde; WNT INSGELIJKS - evenzoo, evenzeer, eveneenz
inslaan, inslaon, sterk werkwoord, inslaon - sloeg in - ingeslaon, inslaan; (hij slao in); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - der et roejke ingeslaon hèbbe (vB Tilburgse Taalplastiek 1969) - de laatste adem uitgeblazen hebben (Weverstaal; zie onder roejke); WBD inslaon (II:1038) - inslaan: inschieten v.d. weefspoel; ook: durslaon, slaon, inschiete, schiete of gôoje; WBD III.4.4:88 'inslaander' = hevige donder; ook 'inslag'
inslag, inslag, zelfstandig naamwoord, de draden die bij het weven in de breedte lopen; in tegenstelling tot de kettingdraden, die in de lengte lopen. Interview Hermans - 1978 - “…mar as ge nòg van de veezel af irst et gaare moet spinne, war… daarnaa nòg verwèrke tòt kètting èn inslag in de weeverij èn dan nòg es et stuk 54 meeter maoke..” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
inslagkeper, inslagkeejper, zelfstandig naamwoord, inslagkeper; WBD II.4. p. 868 – Een keper waarvan het oppervlak (de 'bovenkant van het weefsel') hoofdzakelijk door inslagdraden wordt gevormd -  inslagkeper: het type inslachkeejper, K 183 (= Tilburg) .
inslagsatijn, inslaachsatèèn, inslaachsetèèn, zelfstandig naamwoord, inslagsatijn; WBD II.4. p. 868 – Satijn waarvan het oppervlak (de 'bovenkant van het weefsel') hoofdzakelijk door inslagdraden wordt gevormd - inslagsatijn - inslaachsatéén, K 183 (= Tilburg); inslaachsetéén, K 183 (= Tilburg)
inspaden, inspaoje, zwak werkwoord, inspitten; WBD I:1442 aardappels poten in een voor: inspaoje; Stadsnieuws:  Dè waar de grotste lòl: iemes inspaoje in den Dèùn = Dat was de grootste gein: iemand ingraven in de Drunense Duinen (230108)
insteken, insteeke, sterk werkwoord, insteken; WBD 'instêêke' (II:1166) - insteken (= vademen: een draad door het oog van een naald halen)
interen, intèère, zwak werkwoord, Henk van Rijen:  interen, inboeten, erop toegeven; Stadsnieuws:  Ik hè gin geluk meej et kaorte, ik tèèr in op menen buut (120409)
interessant, interesaant, bijvoeglijk naamwoord, "belangwekkend, interessant, in ouder Tilburgs vooral gierig; De betekenis 'gierig' is afgeleid van het Franse intérêt, (eigen)belang; N. Daamen - handschrift 1916 - ""interessaant - 't is nen intressaante vent (gierig, hebzuchtig)""; Kees en Bart (krantenrubriek ca. 1930):  intersaant, intersaanter = interessant(er); Van Delft - ""Een interessaant wijf"" is een vrouw die zuinig is, op het gierige af. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); Van Delft - ""Het is 'ne freete (trotsche, hoovaardige, fatterige) meensch, da kan d'm aanzien, mar zij is zó'n interessaant (gierig) wijf, da ze 'n dubbeltje deur zou bijten, al was 't dè ze van ouwerdom op d'r taandvleesch liep"", sprak de een en de ander antwoordde gevat met de woordspeling: ""Dè doen nou al d'r bessems (bezems) en vegers al."" Dit is: Die trotsche man had dus een gierige vrouw en de bezems werden versleten tot op het hout. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); Van Delft - ""Wè iesse toch interessant tot oppene cent"", zegt de groenteman, die z'n knolraap verkocht heeft en bij het teruggeven een halfje tekort komt, waarvoor de zorgzame huismoeder nog gauw een appeltje van z'n kar grist, om toch zeker niets te kort te komen.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); En toen ie grotter wier, ies ie zo gierig geworre, zonne vrak, zo interessaant, zonne pin, zo gierig as de naacht. (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956); Pierre van Beek – Een goede eigenschap daarentegen is zuinigheid. Voor zuinig bezitten we ook 'n eigen woord en wel ""interessaant"". We hoorden het vooral gebruiken met betrekking tot een vrouw. Zo is een ""interessaant wijf"" een zuinige vrouw. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950); Cees Robben – Hij zeej dôôdgemoedereerd dek unne interessaante meens zèèè... (19591107); Cees Robben – ’t Was unne bekaampige meens.. vuil en interessaant.. (19691107); Cees Robben – Ik heb nog nôôt unne interessaantere meens gezien as die daor lôôpt... Gierig.. vuil.. van den haauwvaast.. eene van penning zistien... (19840127; PM - enen intersaante meens- iemand die steeds op eigen voordeel uit is. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch 1899: ;  INTRESSANT - eigenbelangzuchtig, inhalig, op zijnen interest uit, schraapzuchtig. Opprel - interessant - Zie de wdbb. Ook in de bet. 'indringerig' en 'inhalig'."
intijds, intèds, impetèds, bijwoord, intijds, tijdig; Kees en Bart (krantenrubriek ca. 1930):  'intijds'; Henk van Rijen:  ge moet et intèds laote weete - je moet het tijdig laten weten; Henk van Rijen:  toeter intègs - claxonneer op tijd; De Bont:  intets, bijw. 'intijds' - bijtijds; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch 1899:  INTIJDS (ij kort) bijwoord   - bijtijds, tijdig; Jan Naaijkens, Biks:  intèds bw - op tijd; Haor Intèds - bijtijds, op tijd; impetèds; WTT-2017: op tijd, bijtijds; vgl WNT lemma Intijds
inwijden, inwije, sterk werkwoord, inwijden; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “… omdè de Noordhoekse kèrk nie ingeweeje was toen dieje tèèd…”
inzepen, inzêepe, zwak werkwoord, inzêepe - zipten in - ingezipt, inzepen; GG overdr.: sneeuw in het gezicht wrijven als geintje onder kinderen en jongelui; Cees Robben – Zakkoewis inzeepe...  (19560128)
inzetten, inzètte, zwak werkwoord, inzètte - zètte(n) in - ingezèt, inzetten; WBD inzètte - inzetten, inwerken, in bewerking nemen, c.q. be- of verwerken van huiden (II:596); WBD inzètte (II:l036) - opsteken van pijpspoelen; ook: opdoen
Isidorus, Isedoris, eigennaam, de heilige Isidorus; Cees Robben brengt Sint Isidorus in beeld als geneesheilige die men aanroept bij klachten over de stoelgang; het verband is nog niet opgehelderd. De prent werd gemaakt naar aanleiding van een bijeenkomst van de Broederschap van Sint Isidorus in het Sint Elisabeth Ziekenhuis. Cees Robben – Heiligen Isedoris/ Wil mij arme kloris/ Lekker laten p...../ Nu we u aan gaan roepen... (19740104)
Italiaan, Ieteljaon, zelfstandig naamwoord, Italiaan; ... dieën aanderen Tilburgsen Pustoor, die Jaon hiette mee z’ne vurnaom en die zoo schon Latijn sprook dè de Paaus zee: U bent zeker een Ieteljaon? Neeë Heilige Vaoder, zet ie toen: Ietel nie, mar Jaon wel. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
ja, jao, jè, tussenwerpsel, Komde? Jao, ik koom. Cees Robben:  òch jao ...; oo jao? jao meneer Lewie; Cees Robben:  Vènde gij naa dè ze schôon zinge? om naa te zègge jao ... nèè. Hees bèjoa (II:67); Bont jä, bijw. 'jè' - ja Z.a. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  JA (uitspr. 'jao') telwoord Toestemmend: ja/ jao; verwonderend, goedkeurend: ja (zuivere a) jao, jè; jè; ja; Jè jè!; Cees Robben:  Wès óns Mietje tòch plat war; jè ze heej niks gin prisentaosie. Cees Robben:  Ik zó ók wèl is óp vekaansie wille, mar jè ...; mar jè, ge hèt ...; Henk van Rijen jè, dè zik - ja, dat zei ik; Henk van Rijen jè jè, tis ammòl wè - ja ja, het is allemaal wat; Frans Verbunt –  jè nèt - ja, dat is zo; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 20) jè; Bont ja, bijw. 'jè' - ja Z.a. Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – jè - ja
ja net, jènèt, tussenwerpsel, Frans Verbunt –  ja, dat is zo
ja, tot thee aan toe, jaotoeteetoe, samentrekking, ja, tot thee aan toe; Cees Robben – (19670217)
ja-neeën, sjènnieje, zwak werkwoord, "kinderspel; 'ja-neeën'; Van Delft - ""Willen we gaan klappinkeren?"" vraagt een jongen voor een spelletje, dat elders ""sjennien"" genoemd wordt en in Loon op Zand ""janeëjen"" heet. Wil men deze woorden verklaren, dan zou het kunnen zijn, doordat het opgeklapte (opgewipte) houtje ja (jè) of neen (nie) het doel bereikt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929)"
jaap, jaop, zelfstandig naamwoord, gebakken bokking; Ed Schilders in 'Tilburg Plus' 17-7-2008: Visboer op Broekhoven, rond 1930: 'Hier is Jáááp'. Men at dan 'gebakken jaap' oftewel 'jaop'.
jaar, jaor, zelfstandig naamwoord, jòrke, jaar; R Dès öt et jaor blòk (toen de koeje nòg Bart hiette) - oud/ afgezaagd; Cees Robben:  ik bèn tien jaor aawer; taageteg jaor geleeje; jaor óp jaor; Cees Robben:  aawjaorsaovend; ik zèè dees jaor fèfteg jaor stikkedoor; gez. Henk van Rijen nie langer as en Antwerps jaor = drie maanden; Frans Verbunt –  oover honderd jaor hèmme tòch ammòl ne gèètekòp; Frans Verbunt –  int jaor blòk toen de èksters nòg gin kont han èn deur der ribbe scheete; Bont jo:r zelfstandig naamwoord, onzijdig. 'joor' - jaar; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  ANTWERPSCH JAAR = zes weken
jaargetijde, jòrgetij, jaorgetij, zelfstandig naamwoord, "jaargetij(de), jaardienst (mis); Stadsnieuws -  In dees jòrgetij kunde veul wènd verwòchte. (170310); WBD (III.3.5:125) jòrgetij = jaargetijde; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - JAARGETIJ - een dienst die bij de Roomschkatolijken jaarlijks voor de overledenen geschied. Zie Kiliaen; Bont jo'rgetè, zelfstandig naamwoord, onzijdig. jaargetij, ""jaarlijksche mis voor een of meer overledenen""; jaorgetij; jaargetijde; de herdenking van een sterfdag; Och, zôo heej ieder jaorgetij / iets wè ge wèl wardeert/ agget mar vat zôo asset komt/ èn nie veul lammenteert (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Jaorgetij‘)"
jaarlijks, jòrleks, bijvoeglijk naamwoord, jaarlijks; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 34) jòrleks (met vocaalkrimping)
jaarling, jòrling, zelfstandig naamwoord, WBD eenjarig veulen, ook 'ènter' genoemd; WBD paard van een tot twee jaar; Bont jo'rling, zelfstandig naamwoord, mannelijk. jaarling, paard dat één jaar oud is. WNT JAARLING - dier (paard of rund) van een jaar oud
jaartje, jòrke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, jaartje; R.J. 'nieuwejorke'; - verkleinwoord van 'jaor', met vocaalkrimping
jacht, jaacht, zelfstandig naamwoord, jacht; Kernkamp, Dialectenquete 1879: we zên op de jaacht gewist - wij zijn op jacht geweest; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  JACHT (in 't N. jaacht) zelfstandig naamwoord, vrouwelijk. - gejaagdheid, onrust; Fr. agitation; tocht, trek, trekkende wind; bende straatkinderen.
Jacobus, Kupke, Koske, eigennaam, Jacobus, verkort tot Kobus, verkleind; Cees Robben – Ons Kupkes-schutters-eugskes (19560714); Cees Robben – ...’n kumke koffie, Kupke? (19860131); Koske; Koosje; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Koske van de Wouw  wonde op de hoek van de Misjenaaresstraot (Missionarisstraat) in dè kefeejke daor!”
jacquet, sjekèt, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen –  jacquet, slipjas
jacquetlijf, sjekètlèèf, zelfstandig naamwoord, onderlijfje; N. Daamen - Handschrift 1916 – sjeketlaif - onderlijfje
jagen, jaoge, zwak werkwoord, jaoge - joeg - gejaogd / gejaoge, jagen; Dirk Boutkan (1996); B jaoge - jaogde - gejaogd/gejaoge; Dirk Boutkan (1996) - verleden tijd: joeg; - in tegenwoordige tijd geen vocaalkrimping; R.J. ''n koei van de rils jaogen'; ...hij is weggejaoge enkelde jaoren gelejen! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Lechim - Ze kan nie ligge of nie staon/ Gin kleere mir verdraoge/ D'r bruur zit heur d'n gaansen dag/ Lekker op stang te jaoge. (uit: ‘Zonnebraand’); Lodewijk van den Bredevoort – Kosset… (2) - 2007 - Diejen advecaot wit dondersgoed dè diejen buurman van ons ginne pôot heej om op te staon, mar ze perberen oe de wènd in de broek te jaoge. Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  liever meej aander hónde jaoge (Kn'50) - iemand mijden omdat hij te veel weet; WBD (III.2.1:506) jaoge of mèùze = muizen (door katten); WBD III.1.4:379 'jagen' = gehaast zijn; ook 'jachten', 'jakkeren'; Bont st.ww.tr. + intr. jagen Z.a. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  JAGEN - sterk trekken, tochten, sprekende van eene schouw, kachel.; joegde; samentrekking van joeg je; oude verleden tijd van ‘jaoge’ met persoonlijk voornaamwoord ‘je’; joeg je, jaagde je; Cees Robben – Mar ’t echt geluk dè joegde weg... (19651224); joegde; oude verleden tijd van ‘jaoge’ met persoonlijk voornaamwoord ‘je’; joeg je, jaagde je; Cees Robben – Mar ’t echt geluk dè joegde weg... (19651224)
jager, jaoger, zelfstandig naamwoord, jager; Bijnamenboek Karel de Beer - Kees de jaoger = Kees de Kokken (blz. 50)
jaloers, sjeloers, seloers, bijvoeglijk naamwoord, jaloers; uit Frans: jaloux; dieje pestoor is zeker sjeloers... (Nel Timmermans; Ons moeder d’re kerkgang; CuBra; 200?); Dan waare de aander kènder aatij sjeloers op ons, dè wij bij de snoepkraome [van het Hasselplein] wonde en hullie nie. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Henk van Rijen - seloers
jaloersigheid, sjeloersighei, seloerseghèd, seloerseghei, zelfstandig naamwoord, jaloersheid; uit Frans: jalousie; - ‘k hè bij m’n wete, van ze lève gin slaog gehad, ’t was Naaruske veur en Naaruske nao, en dè werkte nog wel is de sjerloersighei in den haand bij d’aander. Zo zegge ze, dè m’n jongste zuster mèn is inne keer; bove van de trap af gekieperd hee, klinkklaor van sjeloersighei om dè zij naa ’t klenste kiendje nie mir was. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; Brieven van een oud Tilburger; Nwe. Tilb. Courant; 1940); Ècht, aaventoe dènkte: «Zôt sjeloersighei zèèn?» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Kèk – zeej aauwe Giel‘); seloerseghèd, -hei; Henk van Rijen - jaloersheid, jaloezie; WBD III.1.4:127 'jaloezie' = idem
jam, zjèm, sjèm, zelfstandig naamwoord, jam; ...wij zin ok aaltij zjam wè zjèm moes zèèn, we liepen wè dè betrof wel un bietje aachter. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Ik krêeg ene leege zjèmpot in men haand gedouwd meej et bevel: Doe hier maar even je plasje in. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); sjèm; jam; Cees Robben – As ’t van’t vèèreke is dan lus ik ’t gelèèk... Mar sjem en kwatta-strooisel dè kan ik nie pruimen... (19660204)
Jan, Jan, eigennaam, Dirk Boutkan (1996) - (blz. 56) ik hèb Janne nòg gezien
jan pap, jan pap, zelfstandig naamwoord, spotnaam; MTW (textiel) kettinglijmer
Jan Pigge, Jan Pigge, eigennaam, "eigenlijk de bijnaam van Jan Pigmans. Hij was de 'directeur-eigenaar' van een Tilburgs circus dan wel kermisattractie. In die hoedanigheid noemde hij zichzelf Léon Jean Pigmans. Een circus-act met een geit die weigerde te gehoorzamen aan de dresseur gaf in Tilburg aanleiding tot de uitdrukking 'De gèèt van Jan Pigge'. Jan Pigge; Pierre van Beek – Jan Pigge nu vertoonde in zijn circus ook een gedresseerde geit. Toen op zekere avond de geit tijdens de voorstelling echter hardnekkig weigerde, redde onze Jan zich uit de min of meer netelige situatie met de opmerking: ""Na ver.... ze 't en giesteren deej ze 't zô goed!"" Dit excuus heeft waarschijnlijk een storm van hilariteit veroorzaakt. In elk geval is het zodanig ingeslagen, dat hierdoor de herinnering aan Jan Pigge en zijn geit nog tot op heden in onze stad volop levendig is. Wanneer thans iemand iets wil demonstreren, dat juist op het moment dat men zijn diensten verwacht, hardnekkig weigert, en hij durft zich dan het excuus ""Gisteren ging 't nog zo goed!"" te laten ontvallen, loopt hij in Tilburg veel risico ten antwoord te krijgen: ""'t Lijkt wel de geit van Jan Pigge!"" (Tilburgse taalplastiek 3 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 18 februari 1950); De gèèt van Jan Pigge; Paul Spapens - In 1984 is in Tilburg het Circus Mullens opgericht door nazaten van een beroemd kermis- en circusgeslacht. Johannes Leonardus Pigmans (1845-1925) vereeuwigde zijn naam met Circus Pigge. Op twaalfjarige leeftijd leerde 'Jan Pigge' boerenpaarden kunstjes maken zoals hij dat in het circus had gezien. Tegen de zin van zijn vader kocht hij een paar paarden en begon een circusloopbaan. Directeur Jean Leon Pigge van het Cirque du Brabant zou tot in Brussel hebben opgetreden. In Tilburg zelf genoot hij vooral bekendheid onder de bijnaam Jan Pigge met zijn geit. Dat kwam zo: Jan had een geit die kunstjes deed op een grote ronde schaal. Maar op een keer in Hilvarenbeek ging het fout. De geit weigerde alle medewerking. Waarop Jan de legendarische woorden sprak: 'Ja, heren, boeren en buitenlui, gisteren deed ze het thuis nog zo goed. En hier in Beek verdomd ze het.' (Ach Lieve Tijd - Paul Spapens - # 10 - De boeiende historie van de Tilburgers en hun kermis en uitgaansleven; 1994); De gèèt van Jan Pigge in Tilburgse uitdrukkingen; Pierre van beek - Ge beslèècht wèl de gèèt van Jan Pigge - je lijkt de geit van Jan pigge wel...; - De uitdrukking is een dooddoener dan wel afjacht als iemand zich excuseert voor iets dat mislukt, en wel met de verontschuldiging dat het mislukte tot op dat moment altijd lukte; zoalas de geit van Jan Pigge het 'gisteren' nog deed. Vandaar: De gèèt van Pigge; giestere dittie et nog. Bronnen: Brabantse Spreekwoorden - Mandos - de gèèt van Jan Pigge (vB TT'64) Hiermee werd een excuus over een mislukking afgewimpeld (Pigge = Pigmans, een bekende boer); Pierre van Beek - Het kon moeilijk anders of de ""geit van Jan Pigge"" is ook op komen draven. Meerdere briefschrijvers attendeerden er op en het heeft de schijn, dat we hier te maken hebben met iemand wiens ""gevleugeld woord"" het in het Tilburgse leven van vandaag nog altijd doet. Nog herhaaldelijk kan men in Tilburg horen: ""'t Lijkt wel de geit van Jan Pigge!"" of in een variant: ""Jè, jè, ik heur 't, de geit van Jan Pigge!"" In de plaats van Pigge wordt echter ook; wel Pigmans gezegd. Een briefschrijver meent, dat de uitdrukking ongeveer zestig jaar oud zal zijn en dat ze teruggaat tot de tijd, dat het wereldvermaarde circus Barnum en Baily op den Besterd stond. De dressuurnummers schenen op de heer Pigmans zoveel indruk gemaakt te; hebben, dat hij zijn geit wat kunstjes trachtte te leren. Volgens anderen zou hij er nog meer gedresseerde dieren op na gehouden hebben. In ieder geval had hij een geit wier intelligentie hij op zekere dag publiekelijk demonstreerde in een soort circusvoorstelling. Een briefschrijver meldt, dat er zelfs van een echt circus sprake was, waarmee genoemde Tilburger niet alleen in Nederland maar zelfs in België successen geoogst heeft. De Tilburgse gymnastiek- en specialiteitenvereniging ""De Spartanen"" is uit dit circus voortgekomen, 'n afstamming, die zij nooit heeft verloochend. Vandaar, dat zij in haar naam de merkwaardige toevoeging ""specialiteitenvereniging"" voert. Dit wijst er nog op, dat men hier met méér dan een gewone gymnastiekvereniging te doen heeft. Jan Pigge vertoonde dus op zekere avond zijn gedresseerde geit. Het dier weigerde echter hardnekkig zijn kunsten uit te voeren en toen redde zich Jan uit de min of meer netelige situatie met de kernachtige opmerking: ""Na ver.... ze het en giesteren deej ze 't zo goed!"" Dit excuus heeft waarschijnlijk een storm van hilariteit veroorzaakt. In elk geval is het zodanig ingeslagen, dat hierdoor de herinnering aan Jan Pigge en zijn geit tot nu toe is; levend gebleven. Wanneer thans iemand iets wil demonstreren, dat juist op het moment, dat men zijn diensten verwacht, hardnekkig weigert en hij durft zich het excuus ""gisteren ging 't nog zo goed"" te laten ontvallen, loopt hij in Tilburg groot risico ten antwoord te krijgen: ""'t Lijkt wel de geit van Jan Pigge!""; Lechim - Mee al dè vee krèèg Drik gin kaans/ Lui in de zon te ligge/ Hij laachde: ""'k Doe vekaansiewèrk,/ Vur 't sirkus van Jan Pigge."" (Ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier; ca, 1975); Jan Horsten - Ze had haar moeder uitgenodigd met haar mee te gaan naar het circus van Jan Pigge. Ergens bij een snoepgoedkraam wachtten ze moeder Luus op. Moeder Luus had nog nooit een circus van binnen gezien. De paardendressuur vond ze prachtig. En ze bewonderde; Jan Pigge om zijn mooi zwart pak en zijn zwarte hoogopgekrulde knevel. Hij was 'n boerenzoon uit de stad, wist ze, en hij was dus gewend met paarden om te gaan. Maar zoals Jan nou met de paarden omsprong; ze op de achterste poten liet staan en door de piste liet galopperen, dat vond ze prachtig. Ook met de clowns had ze zich de tranen gelachen. (uit: Een stad ontwaakt, 1994); Evert Pierson - Over ‘Het Mosterdmenneke’ - De enige ontspanning voor Jan was een bezoek aan het circus van ""Jan Pigge"", een buurtgenoot. Hij mocht dan op de eerste rang zitten en genoot intens.(In: Actum Tilliburgis, jrg 13, 1982, nr. 3.)"
Jan te Kort, Jan te Kort, uitdrukking, "Zegswijze; Van Delft - “Als er Jan te Kort komt wonen, wordt het klooten met den bok."" Dit is: Wanneer de inkomsten te gering worden, ontstaat er licht oneenigheid. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)"
Jan Zeven, jan zeuve, zelfstandig naamwoord, MTW betweter
Jan-Stap-Netjes, Jan-stap-nètjes, uitdrukking, spotnaam voor een man die zich overdreven sjiek gedraagt; Cees Robben - Des naa Jan-stap-netjes en Merieke van-hemke-raokt-m'n-gatje-nie... (19620302); WTT 2013 - Mogelijk is de spotnaam afkomstig uit Den Bosch. Reelick vermeldt in 'Bosch Woordenboek' (1993) het volgende: 'Jan-stap-netjes (...) een nette heer met overdreven manieren. Hij is 'nne Jan-stap-netjes. Dit was in Den Bosch een bekende figuur die woonde in een van de zijstraatjes van de Vughterstraat, (...) Jan was in de 'Oost' geweest en had daar 'n ziekte opgelopen. Daarom liep hij zo apart. Hij had twee onderscheidingen en leefde van zijn pensioentje.' Behalve bij Cees Robben is de spotnaam in Tilburg niet opgetekend, echter wel in een variant. zie Zie volgende. Dat Robben ook Jans vrouw (Merieke) een overeenkomstige bijnaam geeft, doe echter vermoeden dat deze typeringen van overdreven deftige mensen ook in Tilburg (1962) nog bekend waren. Karel de Beer noemt in zijn Tilburgs Bijnamenboek (2000) een 'Jan Stap Netjes' die tussen 1945 en 1955 leraar meubelmaken was aan 'de Ambachtschool' (in Tilburg).
Jan-Stap-Zoetjes, janstapzuutjes, uitdrukking, ook: jantrapzuutjes; spotnaam; Goedgetòld - een 'zekere', een bekakt persoon: dieje jantrapzuutjes lopt nèffe zen schoene van grotseghèd - die bekakte kerel loopt naast zijn schoenen van verwaandheid. [Geen bronnen vermeld.]; zie Jan-stap-netjes
Jana, jaona, zelfstandig naamwoord, en jaona = een stijve trut
janbomgatje, janbommegètje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, VN zaadje van een linde
jandoedel, sjandoedel, zelfstandig naamwoord, spotnaam; de betekenis is ongeveer als 'heerschap'; ...dieën zot, dieën gevaorlijken sjandoedel... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 12; NTC 17-12-1938) ; ...al wè'k schrijf is vur ons eigen Brabantsche volk en daor hee ginneneene vremde sjandoedel z'n snotneus tusschen te steke. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929)
jandomme, jandôome, tussenwerpsel, bastaardvloek; Cees Robben – dauwtrappen is vort van de baon....../ dè hee jandoome afgedaon! (19540508); Cees Robben – jandoome.. dè kôs al nie schonder... (19570727) ; Cees Robben – Of ’t kan of nie jandoome.. (19650326); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  JANDEKKE(N), JANDOME(N), JANDOOIE(N), JANDORE(N), JANDOZE(N), JANDUIME(N) tw - soort van vloekachtige uitdrukkingen
jandorie, jandôorie, tussenwerpsel, bastaardvloek; Piet van Beers – Der waare schaole vol meej vlêes/ èn hêete “Kip Pandoorie./ De sambal en de ketjap mòkten ’t/ nog èrger hêet jandorie. (uit ‘Ôome Jan’; www.cubra)
janken, jaanke, janke, zwak werkwoord, jaanke - jaankte - gejaankt, janken, huilen; – vocaalkrimping?; R.J. 'gin jaanken helpt'; Interview met de heer De Kok (1978) – Toen zèèk meej de klèène in de waoge daor wiste kèèke. Ik zeg teege de vrouw: ”Ik gôoj em mar gaaw in et kenaol want hij blèft janke!; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 27) in 2e pers. en 3e pers. enk. presens wordt in het cluster nkt de k verzwegen - ja(a)ngt; Lodewijk van den Bredevoort – Op enen avend koom ik tèùs van de Sociale School, zit Lia bij ons. Ik kèèk der aon en metêen begient ze te janke. (Kosset… 2, 2007); Lodewijk van den Bredevoort – In de kerk zaag ik dè de brèùd zaat te janke, gong ze nie gèère trouwe? Daor leek et wel op. (Kosset… 2 - 2007); Stadsnieuws -  Den oober goojde en tas kòffie oover men nuuw klêed: ik kos wèl jaanke! (240509) ; Bont – jangke(n) zw.ww.intr. 'janken' - l) krijten, schreien, huilen; 2) tranen storten, wenen; WBD kwaadaardig roepen (v.e. paard); WBD III.2.1:481 janken = janken (v.e. hond), ook: jammeren, joekeren, joekelen; WBD III.2.1:482 janken = huilen (v.e. hond); WBD III.2.1:505 janken = janken (v.e. kat) ook: krollen of huilen; WBD III.2.1:504 janken = krollen (v.e. kat) ook: krijsen; WBD III.1.4:254 'janken' = luid schreien; WBD III.4.4:246 'janken' = knarsen
janker, jaanker, zelfstandig naamwoord, WBD overgevoelig paard (dat gilt bij de minste aanraking), ook genoemd 'kwèkkerd', of (Hasselt) 'jankerd'
Jantje Marinus, Jantje Marinus, eigennaam, "en naam van een café-restaurant bij de Heikese kerk (Monumentstraat); Interview Hermans - 1978 - “Jantje Marinus nèè, hè…die was te duur… Et was gewoonlek ammòl bij… e…in de Bierhal op den Heuvel…toen zèn we gegaon nòr Hòrrevorts-Koole èn bij Doris Jongen òngegaon …waor naa de Pius X kèrk stao èn Jantje Brekelmans èn et kösterke meej zenen baord…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013) zie KLIK HIER om het interview te beluisteren; Buuk = zeer dronken, totaal van de wereld, dood; - meej zene kreugel reej ie ene kinkenduut hartstikke jantje-marienus; Dorrus Misters - Nu lopen we eens rond de Heikense kerk. Op de linkerhoek van de Kerkstraat Fr. Hermus, dan Toontje Overes. Achter de kerk ""het Tilburgs Koffiehuis"", Jantje Marinus, vroeger dé zaak van Tilburg. Daar kwam werkman, boer en heer. 's Zondags na de H. Mis van 9 uur zat het er vol, maar de meesten gebruikten een kop koffie en een beschuitje. (Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 8 maart 1952; Uit onze Tilburgse folklore 14. Oude koffiehuizen in Tilburg 2); Karel de Beer - et Stròtje van Jantje Marienus of et; Marienusstròtje; tussen de Heikese kerk en et Bronsgiststrotje lag café Jantje Marinus (het Tilburgsch Koffiehuis); bekende ontmoetingsplaats; voor mensen uit het bedrijfsleven en uit de culturele hoek (schrijvers, dichters). Afgeleide uitspraak: ""hij is Jantje Marienus,"" wat wil zeggen ''hij leeft niet meer"", of ook ""'hij is straalbezopen."" (Bijnamenboek, 2000)"
januari, jannewaarie, zelfstandig naamwoord, januari; Henk van Rijen – op zis janewaarie gòn ze driekôoninge-zinge
janussen, jènnisse, zwak werkwoord, "kapot maken; [van 'janussen'?]; ...dieë vlegel (...) die vurrig jaor mee 'n zat gezicht bij ""Mieke Tee"" hil 't glaswerk op 't buffet mee 'ne stoel tot gruzelementen gejennist hee. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929)"
japon, japunneke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Kernkamp, Dialectenquete 1879: japon, japunneke
jas, jèske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, jasje; Kees en Bart –  hij trók zen jèske èùt; Kernkamp, Dialectenquete 1879: jas - jäske / jeske; verkleinwoord van 'jas', met umlaut; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - jèske (met umlaut), krt.53
jas zonder zakken, jas zonder zakke, uitdrukking, vB doodshemd; vB 'houten jas'- doodskist; Cees Robben:  èn Drikske krêeg ene schôone jas, mar êene zónder zakke; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  den houtere jas ònschiete - (Van Beek, Tilburgse Taalplastiek  '72) - sterven; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  zene jas vatte (Van Beek, Tilburgse Taalplastiek  '73) - ontslag nemen
jatten, jatte, zwak werkwoord, De Wijs – Wè hij gejat hee is méér dan ie ôôit gehad hee (27-12-1968)
je een, gunne, samentrekking, je een; Cees Robben – as gunne meens zèèt meej gevuul (19610915)
je eigen, goe-èège, samentrekking, je jezelf; Cees Robben – Hoe-goe-èège mot verschôône... (19600116)
je ergens, gieveraans, samentrekking, van ge & ieveraans; je ergens; Cees Robben – as gieveraans gaot kèèke... (datum niet bekend
jeanette, sjannètje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van ‘sjannèt’; mogelijk van de meisjesnaam Jeannette; mogelijk uit het Frans. Informant Cees van Raak uit ‘De stad van....Francine Bardoel’ in Univers (2013): Toen ik in de jaren 80 in Tilburg kwam wonen, moest ik al vrij snel met de buurvrouwen ’s ochtends een ‘sjanetje’ drinken. Eén glas goede rode wijn in plaats van koffie, de dames compleet opgedoft en wijn uit een karaf. In mijn herinnering om 10 uur ’s ochtends! Een traditie van mensen die in de Tilburgse wijnhandel werkten. Wat zou ik graag nog één keer een sjanetje drinken met die oude Tilburgse dames, zodat ik het hoe en wat van de traditie kan achterhalen. WTT heeft dit woord in deze betekenis niet aangetroffen in Franse argot-woordenboeken.
jeep, zjiep, zelfstandig naamwoord, de ie is kort; jeep; automobiel; Cees Robben – ’n Zjiepke zô oe welkom zèèn [namelijk een jeep voor een missionaris] (19650326); Cees Robben – Was ik hier (...) ’t biste aaf meej unne zjiep... (19660916) [missionaris in een brief aan zijn bisschop]
jen, jèn, zelfstandig naamwoord, mannelijk, onzin [of: niet om te jennen ?]; Cees Robben – Toch is ’t ginne jen (19710319)
jenever, sneevel, zelfstandig naamwoord, "jenever; Toen waar de sneevel nog goejekôoper as de limmenaade. - Toen was jenever nog goedkoper dan limonade. N. Daamen - Handschrift 1916 – ""snevel - jenever""; A.J.A.C. van Delft – sneevel – Bij Meke Piek - die wonde destijds in de Heuvelstraot wor na Pierson zunne winkel hee - wieren op zonnen aovond [de avond van de klòttermarkt, 5 december] liters snevel verkocht! (Nwe. Tilb. Courant, 5 dec. 1929); Z'n ooge blonken as van glas/ en gluurden deur 'n kier....../ ze dreven, - as 't geen snevel was, -/ ze dreven rond in bier! (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Jan Viool’, 1938); - ‘k Wens oe vurspoed in oe zaoken,/ steeds goed centen in oe tes./ En vur die ’t um gère lussen,/ Aaltij “sneevel” in de fles. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Half z’n tèd zaat ie tot aon z’nen nek vol sneevel... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Lowie van Dorrus Misters - Resten nog een paar omstandigheden op de dag der begrafenis zelf. Dan werd namelijk iedereen, die ter uitvaart kwam, bij het intreden van de woning een glaasje jenever aangeboden. En nu zien wij de drankbestrijders overeind komen, want dat was een ergerlijk misbruik volgens hen. Doch als wij ons verplaatsen in de tijd waarover wij spraken, is dat geenszins het geval. Men moet dit gebruik zien als een voorbehoedmiddel tegen eventuele besmetting van de zozeer gevreesde ziekten. Zie boven. [zie lemma waoke] (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 2 ‘Doden-cultus van eertijds’; NTC – 16-11-1950); MP gez. Ene gèldbèùl, en flès sneevel èn en jonge mèèd kunde noot alleen laote. De Wijs  –  (Op Textielfabriek)  “Meneer, hik, waor motte, hik, deez slakken, hik, mee gevuld worre?” -“Mee snevel, potverdomme!” (15-06-1963); De Wijs – (’n kraai over de overledene:) Hij hee veul gezoope mar onze Pa hee wel unne teil snevel op (17-10-1972); De Wijs – Ik heb liever koaje snevel dan goei werk! (10-01-1970); Cees Robben – ..Kaoije snevel smaokt me toch aaltij nog beter dan goei wèèrk... (19700329); Cees Robben – Vruuger zaag ik blauw van de snevel (...) en naa vort van de middelsèène... (19820730); Cees Robben – En de miste kasteleins zen nog ’t biste rôôms ôôk... Ze dôôpen d’ren snevel nog aaltij aauwverwets... (19831007) [water bij de jenever doen]; Cees Robben – Lustte snevel.? Jao, meneer Lewie.. (19841005); Cees Robben – ’t Biste is dè gij Van Dam/ Den snevel vort laot staon/ Want aanders haolde ’t niemer man/ En gaode naor de maon... (19710319); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - kom on men hart, want ge ruukt nòr sneevel (D'16) - schertsende liefdesverklaring van een drinker aan zijn glas; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - et gao derin as sneevel in ene kaajlègger (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1970) - het valt goed in de smaak; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - sneevel èn traone geeve gin vlèkke (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1971) - Het is beter zijn leed uit te huilen (Leed slijt en een roes kan men uitslapen.); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - nòr de sneevel stinken as ene frater nòr snuf (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1971) de fraters van Tilburg stonden bekend om het gebruik van snuiftabak; Elie van Schilt - daor wier goeie drank geschonken en goei sigaren gerokt, gin snevel die mee ut half literke los bij de slééter was gehold, C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – SNEVEL m (verbastering v. Fr. genièvre) - jenever. A.P. de Bont – sne.vel, zelfstandig naamwoord m. 'snevel' - jenever. Z.a. Antw. GENEVEL (uitspr. zjeneevel) zelfstandig naamwoord  m en niet v - genever, Fr. genièvre; SNEVEL zelfstandig naamwoord m. - mond; Houd oewe' snevel toe. Jan Naaijkens - Dè's Biks – sneejvel zelfstandig naamwoord  - jenever; Frans Verbunt – gesneeje sneevel: Kiske zôop zo schielek dèttie gesneeje sneevel krêeg assie kwaam kaorte; WBD III.2.3:272 'jenevel' (ook 'snevel') = brandewijn"
jeneverboer, sneevelboer, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt – slijter, brouwer, leverancier van alcoholische dranken
jeneverlap, sneevellap, zelfstandig naamwoord, zatlap, dronk-aard, dronkenlap, zuiplap; Buuk sneevellap, sneevelneus - dronkenlap, iemand die teert op jenever; Stadsnieuws - Dieje sneevellap heej òn êen mòtje per dag zeeker nie genog (051108); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – snevellap m. - dronkaard; het veelvuldig gebruik v. h. verkleinwoord 'snevellèpke' wijst op enig begrip en zelfs vertedering. A.P. de Bont – sne.velap, zelfstandig naamwoord m. 'snevellap' - jeneverdrinker; Antw. GENEVELIST zelfstandig naamwoord  m - geneverdrinker
jeneverneus, sneevelneus, zelfstandig naamwoord, "liefhebber van jenever; Van Beek - Toen zei men van iemand, die veel alkohol dronk, dat het ""een snevelneus"" of ""een rooie neus"" was, ook wel ""jeneverneus"".  (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)"
jeneverpraat, sneevelpraot, zelfstandig naamwoord, dronkemanspraat; Cees Robben – ... op de straot (...) snevelpraot (19701120)
jengelachtig, jèngelèèchteg, bijvoeglijk naamwoord, jengelachtig, zeurderig; De Wijs  – 'n Aorig menneke, dè Caske, mar ’n bietje jengelèèchtig (20-07-1962); Cees Robben – Hij is naa immel wè jengelèèchtig... (19680628); Cees Robben – ’n aorig menneke dè wel... mar wè jengelèèchtig..! (19620810)
jeppen, jèppe, zwak werkwoord, bòrreltjes jèppe; Buuk – doordrinken, zuipen; Stadsnieuws -  Hij zaat stil in en huukske van den toog zen bòrreltjes te jèppe èn wier zôo stiekem veul zat (040209); Bosch jèppe - drinken, zuipen
jeu, zjeu, sjeu, zelfstandig naamwoord, van het Franse ‘jeu’, spel, plezier, en vandaar: het leven; Cees Robben – Mar “den zjeuj” die was er uit...! (19560107); Frans Verbunt (1996) - levenslust; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zjeu zn - fut, levenslust
jeuk, jêûk, zelfstandig naamwoord, jeuk; gez. vB Waor gin jêûk is, daor krabde nie (Tilburgse Taaklplastiek 184) - geen gevolg zonder oorzaak; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  de jêûk is èèrger as de pènt ('87) - gezegd door een vrouw (weduwe) die graag wil (her)trouwen. Frans Verbunt –  ik wèns oe veul jêûk èn korte èèrmkes; Frans Verbunt –  waor ge gin jêûk hèt daor krabde nie; Bijnamenboek Karel de Beer - Jan Jêûk = J.H. Dikkers (blz. 35); Interview Jolen - 1978 - “Dè bedoel ik, dès Jan Jêûk! Hoe hiete die nouw meej zene naom,…Jan…Hattie aaltij jêûk? Dè weet ik nie mar hij ha ne naom, hij ha ne naom!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); Naglijder op basis van JOOK (mnl. joecke) met scherplange oo.
jeuken, jêûke, zwak werkwoord, jeuken; Jêûk et? Jao, et jukt. - Jeukt het? Ja het jeukt. Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  daor jêûket em nie (Daamen, Handschrift 1916:) daar zit het hem niet; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  der stao geschreeven èn gedrukt dègge moet krabbe waor et jukt; - jêûke - jukte - gejukt (met vocaalkrimping); - Ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: et jukt.; jukt(e); jeukt(e); 3e pers. tegenwoordige tijd/verleden tijd van 'jêûke', met vocaalkrimping; uitdrukking -  Der stao geschreeven èn gedrukt dègge moet krabbe waor et jukt. Henk van Rijen – jukten et ok ôok? - jeukte het inderdaad?; CiT (2) 'Juktenet okóók?'; Stadsnieuws -  Der stao geschreeven èn gedrukt dègge mot krabben as et jukt (280908)
jeukerd, jêûkerd, zelfstandig naamwoord, scheldwoord voor oude kerel; Henk van Rijen nen aawe jêûkerd - een oude kerel; WBD III.1.1:3 'jeukerd' = man
jeuksel, juksel, zelfstandig naamwoord, jeuk; WBD III.1.2:325 'jeuksel' = huiduitslag; — uit 'jêûk', met vocaalkrimping; Verh. JEUKSEL (juksel) o. jeuk juksel
jezuschristus van marante, jikkeres van merante, tussenwerpsel, uitroep - bastaardvloek; - Eerste lid = 'jezus-christus'; Kees en Bart - och jikkeres, o jikkeres, och jikkeris, och jazzes-van-merante; Jan Jaansen (Piet Heerkens) – Jikkerevanmaraante, waor moet et in godsheerenaom dan toch naor toe mee de wereld! (uit ‘De nuuwe dokter’, Nwe. Tilb. Courant, 1940); Jikkerevanmaraante, waor moet et in godsheerenaom dan toch naor toe mee de wereld! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); Henk van Rijen - jikkeres van merante nòg òn toe!; Verhoeven - OJIKKERES, uitroep van spijt; verbastering van: o, Jezus Christus. Bont - marante! uitroep (gew. in verb. met s'ee'zes)  s'ee'zes, tussenw., sjezus.' ... Jezus Marante, seezesmarante!; OT 66:59, 113
jezuschristus-mina-toch, jikkris-mina-toch, tussenwerpsel, bastaardvloek, verzuchting; jikkris = Jezus Christus; mina = waarschijnlijk ‘mijn’; Cees Robben – 19701106; Cees Robben – 19860314
jezusmina, jizzesmiena, jeezesmiena, tussenwerpsel, bastaardvloek; GG jeezesmiena, wèn lèèf hò die fröllie! - tjonge, wat een figuur had dat meisje!
jiepen, jiepe, zwak werkwoord, spatten, spetteren; 't jiept er zot mee spetjes waoter (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Stilleeve’, 1938); Henk van Rijen lig niet te jiepe, kwòjong; Hou op met dat spetteren, kwajongen!; Stadsnieuws -  De knòrrie zaat in zen drinkesbèkske te jiepe - te spetteren (070310); CiT (23) 'Lig nie te jiepe, kaoijonge!'
jiepknopje, jiepknöbbeke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Frans Verbunt –  klein appeltje tussen grote
Job, Jòb, zelfstandig naamwoord, eigennaam, "Sint Jòb, Daamen, Handschrift 1916: ""Sint Job kent z'n volk (spreekwoord)"""
jodelen, joedele, zwak werkwoord, "mogelijk van 'jodelen'; Toen ik vurbij ""'t Engeltje"" ging kwaam er monnica-muziek uit de half openstonde deur gejoedeld. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)"
jodenmeid, joodemèèd, zelfstandig naamwoord, jodenmeisje, -meid; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  de joodemèèd speule (Kn'50) - de enige in een gezin zijn die niet vast
jodenpeper, joodepeeper, zelfstandig naamwoord, MTW salmiakpoeder
jodenvet, joodevèt, zelfstandig naamwoord, druivesuiker; Cees Robben – De pullen en de schuim/ Die plekken aon ’t joodevet... (19580329); Wij moese aatij irst de [Hasseltse] kepèl in èn ’n rôozehuuke bidde vurdèmme vur êen of twee cènte snuupkes mochte kôope. En ik moet zègge, dan smòkte-n-et ok beeter. Et joodevèt, de stroopseldòtjes, de dròpveeters, ’t zuuthout, tôoverbòlle. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Mar wèddik ’t lèkkerste van allemòl von, dè waar kattespaauw. Witte wè dèt is? Dès nèt as joodevèt mar dan irst gesmolte èn dan deeje z’r pindanutjes durheene. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  JODEVET zelfstandig naamwoord, onzijdig. - fig. speeksel, fluimen.
jodoca, dooka, zelfstandig naamwoord, "trage trut; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""docha -'t is zo'n docha (dutsel)""; Cees Robben – ‘t [de vrouw] is en blèèft ’n dooka... (19830617); Stadsnieuws: 'Et is me tòch en dooka; ge kunt er nie meej hòrt òf vort' (270108)"
jodocus, dook, dookus, zelfstandig naamwoord, sul; Stadsnieuws: 'den, et is ene goejen dook, mar hij heej nèrgeraand èèrg in' - Och, hij is een goede sul, maar je kunt hem van alles wijsmaken. (281107); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - DOKUS, (verkort) DOOK - sukkel, sul (Zeeland, Tilb.) wsch. Verkort uit de eigennaam Judocus; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - (2e druk) ... Van een basis die 'zwellen' betekent en ook aanwezig is in Lat. tumor 'gezwel' en in nl. duister.
joef, joef, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt –  mafkees
joekelen, joekere, zwak werkwoord, joekeren; Ons vrouw was al weken lang aon ’t joekeren detter in ons kacheltje niks wo braanden... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
jong, jong, jonk, bijvoeglijk naamwoord, Bijvoeglijk naamwoord; ongetrouwd; En jong mèske van firteg. - Een niet meer zo jonge ongehuwde vrouw. Cees Robben - Beeter en aaw pèrd kepòt as en jong bedörve. - Nevenvorm 'jonk'? (zie hieronder); Bont jóngk, bnw. 'jonk' - jong: 1) jeugdig; 2) ongehuwd: jóng(k) bleve - ongehuwd blijven; A.P. de Bont - jóngk, bnw. 'jonk' - jong: 1) jeugdig, 2) ongehuwd: jóng(k) bleve - ongehuwd blijven. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  JONK (in 't Z. en W.: joenk) bww. - jong, Fr. jeune.
jong, jong, zelfstandig naamwoord, jong, jungske, "zelfstandig naamwoord, enkelvoudig en meervoudig gebruikt; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - In Tilburg uitgangsloos meervoud: 'jong' (blz.118); WNT JONG - 1) jonggeboren mensch; in 't meervoud: kinderen; 1. kind, klein kind; Naarus - Ge wit dè’k thuis as ""den elfde"" aongezet kwaamp bij ons Moederke, die echteluk den kraomtèd al jaore vurbij was. 'k Was nog ""’n plat jong"" toense Abraam zaag, en zoodoende hèk m’n eige; al van irsten af aon, ’n bietje overcompleet gevuuld. (ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Lechim, ca. 1970 - Wè hee dè jong gekweeke. (Ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier); Henk van Rijen - et jóng hò en tuut in der toet - het kind had een speen in haar mond; WBD III.2.2:38 - 'jong' = kind; WBD III.2.2:39 - 'jong' = jongen; WBD III.2.2:72 - 'jong' = dochter; WBD III.1.1. lemma urineren  - Tilburg – ‘Kijken of men nog een jongen is’. 2. kinderen, de eigen kinderen, kinderen in het algemeen; - Hil der jóng hasse bedder. Ze had al haar kinderen bij zich. - Dè meens heej aaltij en hil strêûp jóng bè der. Dat mens heeft altijd een hele schare kinderen bij zich. - Gezegde - Aop, wè hèdde schôon jong. Sarcastisch of corrigerend bedoeld; terechtwijzing van misplaatste trots. - Gezegde (MP) - Tis vèèl, zi den èùl, èn hij bekêek zen jóng. - Gezegde - Frans Verbunt -  aajer of jong [kiezen of delen]; Kees en Bart (Tilburgsche Post ca. 1930) -  de schooljong; Piet Heerkens - Hinkelepink! Zo riepen de jong'/ as ie deur de straoten gong,/ ""Hinkelepink, de schereslieper/ maait z'n beenen as 'ne kieper!"" (Uit: De Mus, 'Hinkelepink', 1938); Naarus – Wurrom kunne die jong van de tegesworrige tèd ok nie mir mee knaauwboone speule? (ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) [bonen gebruiken bij het kinderspelletjes]; Cees Robben – Ik heb ’n goei vrouw.. Ze lôôpt nie weg en ze fret de jong nie op. (19850521); Cees Robben – Vruuger han jong snotneuze.. en tirreswôrrig hebben snotneuze vort jong... (19790817); Cees Robben – [de ene vogeltjesprutter tegen de andere:] Ik heb hier niks hangen as unne tuureluut... Mar doar binne hek nog ’n kwèèk zitte mee drie jong... (19710723); Cees Robben – ’t zen neet-ôôren van jong (1650115); Cees Robben – Toen wees ie me ’n  nisje aon/ en zeej dè is verlut... / As ik die jong te pakken krèèg../ O wee as ik ze snut... (19600708); Cees Robben – Vergimmese jong... (19720114); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – 'jong' zelfstandig naamwoord, mv - kinderen, nakomelingen; Stadsnieuws -  Ik zèè meej mèn jong nòr de kèrmes gewist èn naa zèèk himmel blut (090507); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - 'De ouden verstonden dit ook van kinderen' zegt Weiland. ...Een lief jong. Z.a. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - JONG, JONGENS - kind, kinderen. A.P. de Bont - jóngk, zelfstandig naamwoord, onzijdig. 'jonk' - jong kind, kind (zonder onderscheid v. geslacht); 3. jongen, als aanspreekvorm; R.J. 'Hurt de wènd es waaje, jóng!'; Lechim - ca. 1970 - 'zen Opa wies dè vruuger al/ Die was nie te verraasse/ Hij zee: 'Jong, waoter dès allèèn,/ Om oew gat mee te waasse.' (Ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier); Lechim - ca. 1970 - Ons moeder zee : Nèè jong', nie maauwe... (Ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  JONG (uitspr. joeng) zelfstandig naamwoord - jongen, Fr. garçon. 4. kind, kinderen, mild pejoratief bedoeld en daarom vaak vergezeld van een nadere aanduiding; Naarus - Dieë smid dè was innen uuverige meens en innen goeien vadder. Die hee me van ze lève wè afgeklopt en gehaomerd mist op ’t ijzer mar ok veul op de bruukskes van de jong, en dè moog wel want ’t waren irste vèrkes. (ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Piet Heerkens - Toe, klimt er mar in, ge hè't ze veur 't vatte!/ A'k dood zee komen de jong' ze mar jatte!"" (Uit: Vertesselkes, 'Vrouwke Misère', 1941) [over de peren in de boom van Vrouwke Misère]; WTT 2012 - vèèrekes van jong - uitdrukking voor kinderen die lastig zijn; Cees Robben - et zèn neetoore van jong; Cees Robben - en kwèèk meej drie jong [kwèèk = de moeder]; Cees Robben - lilleke snotjong!; Cees Robben -  Vruuger han jong snotneuze .. en tirresworreg hebbe snotneuze jong; Cees Robben - ze frèt de jong nie op...; Cees Robben - wè heej dè strontjong toch en straant bakkes!; Lodewijk van den Bredevoort – In den oorlog sloegen ze de jong, die kolen perbeerden te schoepen van de waogens aaf. (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Lodewijk van den Bredevoort – Ze han er héél veul kender en as ik zeg héél veul, bedoel ik ok héél veul. Waor ze allemol meej die jong blééve ’s aovens, asse te bed moese, hè’k men èège wel ens afgevraogd. (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Lodewijk van den Bredevoort – ‘Die verrekte jong staon ôk aaltij op oew hielen’. (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Lodewijk van den Bredevoort – Tegen det donker wier en onze bèùk vol, stapte ons moeder, meej hil die jong om der hene, mar wir ens op. (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WTT 2012 - 'Wij hèbbe kènder, gullie hèt jong!' (zegsman Peter IJsenbrant); WvM - 'De q van het quèèken, da doen de klèn jong'; WBD III.3.1:24 'jong', 'jongere', 'snotterd', 'tiener'; WBD III.2.2:33 - 'bedorven jong' = verwend kind; ook 'verwend jong'; 5. jong van een dier; WBD III.4.2:24 'jong' - jong van een dier, ook 'jonkie'; 6. verkleinwoord = jungske; - het betreft dan altijd een jongetje; - klankwettig diminutief van 'jong' (vgl. tong/ tungske); Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 -  en jungske; R.J. - 'toe na m'n jungske ...'; Piet Heerkens - Daor liep er eens 'n jungske/ te fluite langs de Laai/ en al de blumkes bloosden blij/ die er bloeiden in de waai. (Uit: De Mus, 'Tussen de blumkes', 1939); Cees Robben - des braaf, men jungske; Lodewijk van den Bredevoort – Ze laaide me de klas binnen, tussen de aander moeders en vadders deur, die ôk hullie jungske veur den irste keer naor de grôote school kwamen brengen.  (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Lodewijk van den Bredevoort – In de twidde [klas] zochten ze ôk jungskes èùt, die in un percessie meej zouen willen lôope. Ik staak aachtermekaar menne vinger op. (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Lodewijk van den Bredevoort – ‘Zô jungskes’, zeej ons taante Drika... (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Kernkamp, Dialectenquete 1879 - de jungskes hebbe blumpkes geplokke; WvM - 'twee jungskes'; WBD III.2.2:39 'jongetje' = jongen; WBD III.2.2:71 'jongetje' = enig kind; jungske; verkleinde vorm van jong; jongetje; Cees Robben – Kom prentje m’n jungske (19640522); zie jong; Daamen, Handschrift 1916: ""'t is nog zo'n juske (zoo'n klein ventje)""; [mogelijk een verbastering van 'jungske']"
jood, jôod, zelfstandig naamwoord, jodje, jood; Dirk Boutkan (1996) - plur.: joode (blz.50); WBD III.1.4:86 'jood' = bedrieger; jodje; verkleinwoord; van 'jood'; joodje; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “…dan hadde nòg teegenoover de pròttestante kèrk in de Zoomerstraot….. daor wonde zogezeej ok en stèl Jodjes èn die stèl Jodjes dinne niks as in huije èn in bêene èn ze kòchte zak zègge de gèète die verkòchte ze wir èn zôo….” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels zie Klik hier voor audiofragment); judje; joodje, kleine jood; Bijnamenboek Karel de Beer - judje Moerèl = dokter Salomon Moerel (blz.55)
joppen, jòppe, zwak werkwoord, jòppe - jòpte - gejòpt, doppen, van de dop of peul ontdoen; bôone jòppe
jopperbaai, jòpperbaaj, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijswijk - Jopperbaai: de zwaarste uitvoering van baai, waterafstotend gemaakt, meestal zwart en gebruikt voor werkkleding geschikt om door te werken bij slechte weersomstandigheden. WNT – lemma Jopper – 2001 - znw. m., mv. -s. Uit hd. joppe (13de e.) < it. giubba, guppa `wambuis' < arab. (al-)þubba `lang wollen kleedingstuk, bovenkleedingstuk met lange armen'. Ook wel (in Friesl. en Geld.) in den vorm joppe.
Joseph, Jussep, eigennaam, Sint Jozef; Cees Robben - Cees Robben – Sint Jussep onder ’n stölp en ’t hellig hart op unne pietestalleke. (19851129)
journaal, zjoernaol, zelfstandig naamwoord, journaal; Dirk Boutkan (1996) - zjurn?:l (blz. 18)
ju, juu, tussenwerpsel, WBD vooruit.' (voermansterm om een paard te doen voortgaan), ook 'vórthuu' genoemd; Ook onderdeel van krachttermen: sakkerjuu, nóndejuu; Verh. JEU, uitroep tegen een paard: JU! - vooruit!; ook gevoegd achter de richting die aangegeven werd: aaromjeu!; Bont jü, resp. jö, tussenw. 'ju' resp. 'jeu' - uitroep om een paard aan te zetten, te doen voortgaan. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  JU, DJU tussenwerpsel/ roepwoord om een peerd te doen voortgaan.
jubeltenen, zjoebeltêene, zelfstandig naamwoord, meervoud, jubeltenen; Zweethiele en zjoebeltêêne heetie! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)
judasweek, juudasweek, zelfstandig naamwoord, oude benaming voor ‘Goede Week’, de week voor het Paasfeest; vernoemd naar Judas, de apostel die op Witte Donderdag Jezus overleverde aan de Romeinen. Cees Robben – De judasweek is wir vurbij, en ’t weer was novvenaant... (19800404) [Robben voegde aan de prent een voetnoot toe: ‘Judasweek = goedeweek’]
Judocus, Dokus, eigennaam, verkorting van Judocus; Cees Robben (19590620); zie dookus
juffersnuitje, juffersnuutje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, bepaald soort appels; Mar deez' appeltjes zijn buitengewoon lekker, 't zijn van die geele, spitse, zuute appeltjes en daorom noemen wij ze aaltij juffersnuutjes. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); WTT 2012 – Waarschijnlijk wordt in het citaat van Jan Jaansen de appel Juffers-kruidappel bedoeld, ook wel Juffersappel en Jufferskruidling genoemd. Johann Hermann Knoop– KRUID-APPEL (JUFFERS) Is een tamelyk grote Appel; van gedaante rondagtig en wat kantig, aan de eene zyde by 't Oog, dat niet zeer gezonken is, doorgaans wat hoger; deszelfs Schil is glad, en bleek-groenagtig-geel van Koleur; hebbende veele Appels aan de¬zelfde Boom veeltydts, van 't Oog af regt nederwaarts, een of meer verhevene strepen, als een fyne naad, of een scherpe verhevene kant, waaraan deze zoort in 't bezonder van andere te onderscheiden is Hy geeft, ryp zynde, een sterke aangename Reuk van zig; zyn Vleesch is zagt, zappig, en van een aangename heel geurige smaak; dus een der beste Appels in zyn tyd zynde, zo wel uit de Hand als voor de Pot. (Uit: Pomologia, dat is beschryvingen en afbeeldingen van de beste zoorten van appels en peeren, welke in Neder- en Hoog-Duitschland, Frankryk, Engeland en elders geagt zyn, en tot dien einde gecultiveert worden; 1763)
juichpak, jèùchpak, zelfstandig naamwoord, juichpak; sportieve variant op het door Tilburger Roy Donders bedachte 'hèùspak'. WTT 2014 – De promotiestunt werd bedacht door supermarkt Jumbo, en was bedoeld om behalve de omzet ook het Nederlands elftal te ondersteunen tijdens het wereldkampioenschap in Brazilië. De oranje pakken waren ruim voor aanvang van het toernooi uitverkocht. Ter compensatie bood de betrokken supermarkt 'jèùchpètte' aan. In reclame-uitingen gebruikte Jumbo de sportieve slogan 'We geven ze op hun Donders', en dat viel niet in de smaak bij precieze winkeliers in Barneveld. Daar werden de actie, de slogan, de pakken, en Roy Donders uit de schappen geweerd. Daarover schreef de Tilburgse dialectdichteres Henriëtte Vunderink het volgende gedicht: Donders(e) jèùch-pakke; Barnevèld, bekènd van de aajer èn de kiepe; waor gelêûvege zich strèng in de Gòds-leer verdiepe; daor heej de Jumbo en blaawke gelôope. Ze môoge gin Donders-jèùchpakke verkôope; want Donders is daor en ”duivelse naam.”; Die klinkt vur de Barnevèlders hêel infaam. Dus al de Roykes-pakken öt de schappe; èn daor op stònde voet meej kappe!; Ik heb daor es goed oover nògedòcht. Dieje naom in et woordeboek opgezòcht. Èn ze hèbbe gelèèk, want ongewild; kwaam et woord zeer neegatief in bild. Naa zènder in Tilburg van klèèn toe bejaord; wel duuzende Donderse die hier zèn geaord. Mar òngezien et en Gòdslasterlek woord is; dus diejen aachternaom hêel ongehoord is; stèl ik veur dè wij, zonder t’aawehoere; iederêen die zôo hiet, de stad öt bonzjoere. Ammòl erèùt, in êene keer. Zonne naom is Gòddoome ene vloek vur de Heer!; Èn Pirke, ok gij zèèt niemer in tèl. Nie meej oewe staasie, nie meej oew kepèl. Daor zèède meschient wel oover verwonderd; Mar we willen oe niemer, dus opgedonderd!; Zôo krèègt onze stad wir en beetere sfeer. De duuvel verdweene èn eer òn de Heer. (juni 2014)
juinen, jèùne, zwak werkwoord, jèùne - jönde - gejönd, stinken, scheten laten; (met vocaalkrimping); ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij jönt; Wie zit er zó te jèùne? - Wie zit er zo te stinken!; Naarus – Diejen naom [Buissem] heet ie omdat ie bij tijjen zo onmeenseluk kan juine detter nie bij om uit te haawen is. (ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); WBD III.1.1. lemma Een wind laten – Tilburg [als enige plaats van opgave]; Stadsnieuws -  Der hòtter veur mèn in de kèrk êene zitte jèùne: et waar nog èèreger (as wierôok -(100208); Bont jö.ne(n) zw.ww.tr. + intr. 'juinen', 'jeunen' - 1)zuipen; 2(coire; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – 'jùine' - stinken; jönt; van het werkwoord jèùne; stinkt, laat scheten; 2e + 3e pers.enkelv. tegenw. tijd van 'jèùne', met vocaalkrimping
juist, sjuust, bijwoord, juist, precies, zopas; Dè doeie naa sjuust verkeerd. - Dat doe je nou net verkeerd. B suust; uit het Franse ‘juste’; precies, zojuist; 1 - tussenwerpsel, uitroep; Cees Robben - Sjuust mevrouwke... (19550514); Cees Robben – Sjuust wè ge zegt Kee... (19560707); 2 - bijwoord; Cees Robben – Sjuust vandaog... (19600701); Cees Robben - ...en sjuust d’n vierde man (19601230); Cees Robben – Ik ben sjuust op de kèèès gebid... (19590328); Pierre van Beek – Ik hèb et oe sjuust nog gezeej; Bosch sjuust - juist; Hees sjuust (I:15) = Fr. 'juste'; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – SUUST bw, de s-klank in het begin zal v. h. Fr. juste stammen: juist. Het woord dient een enkele keer om de juistheid v.e. opmerking te bevestigen, maar veel frequenter om een correctie of aanvulling op eigen bewering in te leiden: of nee: suust... A.P. de Bont – süst, resp. s’üst bijw. (fr. juste) - juist; Jan Naaijkens - Dè's Biks –- sjuust bw - juist, precies; WNT JUIST, gewestelijk JUUST
juistement, sjuustemènt, bijwoord, Henk van Rijen – zeer zeker (Fr. justement); WNT JUISTEMENT, afl. van 'juist'
jujube, sjuup-sjuupkes, zelfstandig naamwoord, meervoud, jujubes (snoep); Cees Robben – [Vrouw tegen dokter:] Hêêl oe lèzzen-meel en kalmoes/ saovieblad... kemille-thee/ höskes-lôôf en hoest-sjuup-sjuupkes../ Dingen... waor ie [de patiënt] niks aon hee... (19551217); WBD III.2.3:246 'sjusjubeske' =siepje, ook 'sjubsjubes'; Naar Fr. 'jujube'?; Hees sjuupkes, suupsuupkes (I:70); WNT JUJUBE (wsch. rechtstreeks ontleend aan Mlat. jujuba, dat teruggaat op Gr. zizyphum. 1) Naam van besvormige steenvruchten; 2) als geneesmiddel en snoeperij. Z.a.
juk, juk, zelfstandig naamwoord, WBD driehoekig raam om de nek v.e. kalf, ook genoemd 'raom' of 'ròmke'; WBD (Hasselt) ossegareel (als een os de kar trekt)
jullie, göllie, gèllie, gullie, jöllie, öllie, uilie, persoonlijk voornaamwoord, bezittelijk voornaamwoord, öllieje, "vroeger ook gèllie, jullie, gijlieden; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'en gellie toch ook!'; gellie (passim); Dirk Boutkan (blz. 58) als onderwerp: gullie, anders: jullie; Dialectenquête 1876 - gèllie kree wênig - gijlieden kreegt weinig; In een verwijt wordt 'göllie' aan het slot herhaald: Göllie wit nôot niks göllie! Göllie dörft er nie in göllie!; Cees Robben – Ôlliede-göllie den öllieje-ôôk... (19560825) [Oliën jullie die van jullie ook?]; Cees Robben – Göllie komt pas kèèke... (19580705) [Merk op: het meervoudig ‘göllie’ wordt gevolgd door het enkelvoudige ‘komt’]; Cees Robben – Göllie doet zômar deur... (19640522) ; Cees Robben – Dan witte göllie ’t wel. (19670428); Cees Robben – Hoe witte göllie dè..? (19871106); Cees Robben – Luste göllie sewèèle ’n tas koffie.. Ik neuk ‘m aanders toch mar in den gôôtsteen.. (19720804); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  toen kwaamde göllie hier èlk jaor nòr de kèrmis; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  wij moete daor de hèlft van hèbbe èn gullie (göllie= boers) daander. Henk van Rijen - hèdde göllie döllie ok böllie? - hebben jullie die van jullie ook bij je?; Henk van Rijen - zöllie verdiene meer òp öllie, as göllie op höllie; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Krt. 66 maakt geen onderscheid tussen 'göllie' en 'gullie"" maar plaatst T in de streek waar ‘gullie’ gezegd wordt, tegenover 'gellie' juist ten oosten van T. Bosch gèllie, ook gullie; gèllie; variant op gullie = jullie; van gij lieden; Naa weet ik nie of gellie oe Brabantse geschiedenis zon bietje kent... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); gulllie; jullie'; uit: gijlieden; “Mar toch”, zi d'aander “Hedde guilie ok laast van vlooie...” (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben - waor gullie zô vur het gestreje (19570727); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  wij moete daor de hèlft van hèbben èn gullie (göllie = boers) daandere; Frans Verbunt – gullie verdient meer òn hullie as zullie òn jullie; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Volgens krt. 66 valt T nog juist in het 'gullie'-gebied (t.o. 'gellie); 'gellie' geldt ten O van T. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GELLIE, GELLE(N) vnw. -gijlie, gijle(n), gellie, gelle(n), göllie, gölle(n) - gij; jöllie; het persoonlijk voornaamwoord 'jullie' is vrijwel altijd zie 'gullie'; jullie; Cees Robben – Jöllie Julia heeget zeker wir nie zeker... [?] (19800125); Cees Robben – Jöllie moeder is wir oppenuut getrouwd, war... dè-wel... (19800222); Cees Robben – jöllie Zjuuleke... (19830826); Cees Robben – Tot in de pruimetèèd war.. En dan verzuuk ik jöllie op de kraoksteene.. (19841221); als bezittelijk voornaamwoord gevolgd door een mannennaam vaak de vorm ‘jöllieje’; Cees Robben – Vrijt jöllieje Neel niemer, Nillus? (19751024); Cees Robben – Jöllieje Fons... (19720303); Dirk Boutkan (1996) - (blz.59) jullie bruur, julliejen oopaa, jullie/jullieje paa; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Op krt.67 ligt T in de streek waar jullie/jöllie met ullie/öllie samenvallen (blz.125); öllie; jullie, uw; Is öllieë paa tèùs? - Is jullie vader thuis?; Dialectenquête Willems (1887) - onder ullie - onder u; den ullieë - de uwe; Van Delft - En Arjaon praotte d'r overheene: ""Olliede gullie de jullieje ok meej slappen ollie?"" (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956); Cees Robben – Ôlliede-göllie den öllieje-ôôk... (19560825) [Oliën jullie die van jullie ook?]; De Wijs  – Ölliedegölliedejöllieje nog? (feb. 1962); Cees Robben – Is dè ölliejen paaa..? (19570817); Cees Robben – Öllieje Sjennie is ’n nèèch hundje... Dè-wel.. Hij is vernoemt flèènich.. (19600122); Stadsnieuws - Hee öllie moeder sewèèle nog èèrepel nôodeg? - Heeft je moeder soms ... (060610); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Op krt. 67 vallen de vormen 'jullie/jöllie' en 'ullie/öllie' rond Tilburg samen (blz. 125); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - voornaamwoord  'ullie' - jullie; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ÖLLIE, ÖLLE(N) vrnw. en bvw. - zie ULIE - ulieden, dat. +acc. v. gijlie; uilie; jullie; - Hè, hè, in de vleeë week zè‘k wir is bij uilie gewist, en ’t hee me goed gedaon… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); - Vleeë week kwaamp ik op inne mèrge thuis van uilieë kaant aaf mee innen zwaor gelaoie fielesopèe. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Naa zo’k uilie is wille vraage... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Agge bij ullie is in stukske netuur wilt zien dan motte nar Osterwèk en daor is ’t heel aorig, mar ge het er toch nog mar weinig vervat, ’t is ammel en aaltij inder, maast en haai en ven. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Frans Verbunt -  jullie"
junikever, juuniekeever, zelfstandig naamwoord, gouden loopkever; WBD III 4,2:178 lemma Gouden loopkever - De gouden looppkever (Carabus auratus) is een glanzend groene, slanke kever van 25 mm die snel kan lopen. Hij leeft in velden en tuinen en eet insecten en wormen. De benamingen uit dit lemma kunnen een enkele keer ook de gouden tor gelden. De gouden tor (Cetonia aurata), 18 mm, is een groenzwarte kever met een geelgouden glans op de dekschilden die bij het vliegen gesloten blijven. goudkever – Tilburg; junikever – Tilburg
jute, jut, juut, zelfstandig naamwoord, "de jutespinnerij; - ""Die mèèden van de Jut schènen mekaare uit veur al wè lilluk is."" Die meisjes der jutespinnerij schelden op elkaar in bewoordingen, waarin al wat leelijk is tot uiting komt. (A.J.A.C. van Delft; uit: de rubriek ‘Van vroeger dagen’ # 118: ‘Naar beschaafder spraak’, Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 8 juni 1929); juut; MTW jute, Indische hennep of vlas"
juttepeer, juutepèèr, zelfstandig naamwoord, zomerpeer; de etymologie is onduidelijk; Cees Robben – Ik heb mèèlpèère, suikerpèère, juutepèère en klapse... en dan hek nog Gôôlse vringpèère, mar die zen enkelt goed vur de stoof... (19850927); Frans Verbunt –  zomerpeer; MTW klein droog peertje; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – juut - zelfstandig naamwoord soort peer, juutepèèr; schelwoord: schèèle juut!
juweel, juuwêel, jewêel, zelfstandig naamwoord, juweel; WBD III.1.3:259 'juweel' = juweel; R.J. 't juwêel van de geminte;
kaak, kaok, zelfstandig naamwoord, kòkske, kaak; WBD III.1.1:79 'kaak', 'kaakbeen' = kaakbeenrand; WBD III.1.1:80 'kaken' = kaakgestel; ook: 'kakement' of 'bakkes'; WBD III.1.1:81 'kaak' = wang; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - 'kaok' komt in T niet voor in de bet. 'wang'; daarvoor dient 'wang' (blz. 184); Antw. KAAK, znw.v. - wang, fr. joue; zie zie Kaokemènt; kòkske; H. van Rijen (1988): kaakje
kaal, kaol, bijvoeglijk naamwoord, kòlder, kòlst, "kaal, quasi-welgesteld; kaole kak - kale kak; ene kaolen bôom - een boom zonder bladeren; MP gez. Hoe kòlder/ grótter hónd, hoe meer vlôoje. R.J. 'deh kaol en kaoi Parijs'; Cees Robben:  zene gladden kaolen bòl; H. van Rijen (1988): ene kaole tèbbes - een kaal hoofd; Tèùs  han ze ginne naogel gehad om der kont te krabbe. Kaole kak waar et en daor waar alles meej gezeej. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD III.4.1:26 'kaal jong' (= kaol jong) - jong en kaal vogeltje; ook 'kale neet' of 'nestjong'; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): Bonnie de kaole = frater Bonifatius (blz. 100); WBD III.3.1:302 'kak, hoge kak, kale kak' = bekakte praat; WBD III.1.1:51 'kaal' = kaal (hoofd): kaole kòp, kaole knikker; WBD III.1.3:17 'kaal' = versleten; ook: 'afgedragen'; Bont bijvoeglijk naamwoord  – kaal; Dè kos nie; Ze rikte saome jaorelang; dè din ze ammol gèère; èn zaat er in de pot genòg; dan ginge ze ònt tèère. Naa zon ze nòr de Schouwburg gaon; Trees kocht en zwart-grèès kleeke; omdé die kleure zôo op de haor; van durre meens geleeke. Sjaan zòcht en aorig truike èùt; hêel sjiek, meej kòrte mouwe; vuurrood, want Jaonus heure man; is zôogezeej enen blauwe. Toen zeej Merie: „Ik blèèf mar tèùs; aanders krèède schandaole; kzôo gèère meedoen, mar ge wit: ""De mènne is ene kaole.""; LECHIM; "
kaaljakker, kaoljakker, kòljakker, zelfstandig naamwoord, onbemiddelde man die dit poogt te verbergen door heer te spelen; WNT kaaljager (kaoljaoger), aanmatigende arme duivel (Molema); Verhoeven (1978):  KAALJAKKER (koljakker) m. kale neet, opschepper. Z.a.; kòljakker; onbemiddelde man die dit poogt te verbergen door heer te spelen; WNT kaaljager (kaoljaoger), aanmatigende arme duivel (Molema); Verh. KAALJAKKER (koljakker) m. kale neet, opschepper. Z.aBiks koljakker zn - kale meneer, kaalhans
kaan, kaojke, zelfstandig naamwoord, "komt meestal in de verkleinvorm voor; kaantjes, stukjes uitgebraden reuzel; - de gewone vorm 'kaoj' komt echter ook voor, het meervoud is dan 'kaoje'; - de korte vorm 'kòjke' is gangbaar naast 'kaojkes'; WNT KAAN, wsch. oorspr. meervoudsvorm. A) Vliezig overblijfsel van een stuk(je) uitgebraden vet. z.a. — De n in 'kaantjes' is ontstaan uit het mv. 'kaaien'. kaoikes; Van Delft - - ""In het veurjaor koopen wu een vèrreken, een knap vèrreke of een trappistevèrreke, en als ie het goed gedaon hee, dan gaot ie mee Korsmis op de leer en komt de buurt stuiten en 's avonds op de kaoikes.""(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Cees Robben - Pietje.. lustte iets van ’t kuuske../ Platte ribben.. zult of spek.../ Kaoikes.. balkenbrei [sic] of klöfkes.../ Kienebak soms uit de nek... (19550205); Cees Robben – [Hij] hee gin kaoikes in z’n köpke. Nee mar herses.. (19540522; Lechim - Vur et braoie van de kaoikes... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Moederdag‘); Lechim - gin goei booter mir op oe brôod/ allêen mar kneut, of kaoikes. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Oktober... spaormònd‘); Piet van Beers – ‘Kaoikes’: Kaoikes van ennen aawe zog./ 't Knarste èn kròkte tusse m’ n taande... (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘Kaoikes’: Wild oe èège ene gang bespaore/ nor taandarts of ""smoelesmid""?/ Kopt gin kaoikes öt de reklaome./ Want... dè kost' n nuu gebit. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Van den Bredevoort - Soms waar un vèèrke pas geslacht, waar der zult en bloedworst en kaoikes zat… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); kaoje; Daamen - Handschrift 1916:  'koaie - kaanen'; Cees Robben –  Bruine bôône meej wè kaoije... (19611221); Piet van Beers – ‘De stinpöst’: Vier ons vèrse worst èn peeje../  doet er mar wè jèùne bij./ 'n Bèkske zult 'n half pond kaoje/ èn tweej schèève balkenbrei. (Spoeje doemmeniemer; 2009); kaojkes; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden - kaojkes in de kòp hèbbe (JM'50) - weinig verstand hebben; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Miet, gao mar gauw daor bij Bert Hòns (Haans), gao mar gaa vur en dubbeltje bintjes haole, dan hèbbe we mèèrege soep èn kaojkes, zôo… (transcriptie Hans Hessels 2014); Frans Verbunt:  gin kaojkes eete vurdèt vèèrken op de leer hangt; Frans Verbunt:  kaojkes in zene kòp hèbbe - dom zijn; Ansems - Luste kaojkes, of botterhammeworst... (Tony Ansems, Kan’k un aai hebbe op mijnen botterham;  van de cd Gatvermiedenhoet; 2010); Aanverwante bronnen; Bosch kaoikes - kaantjes; Hees kaai, kaan (1:77); Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kaaikes' zelfstandig naamwoord , mv. - kaantjes; Verhoeven (1978):  KAAIKES (kaojkes), mv. - kaantjes, stukjes uitgebraden reuzel; van mnl. 'cade' randje. Bont zelfstandig naamwoord vr. (gewoonlijk in het mv.) kooi, kaai, kaan - uitgesmolten stukje vet of spek. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KAAIJEN noemt men hier de vezels van geroost, gebraden of gesmolten vet. Kiliaan: ""convenit cum verbo ????, i.e. uro, aduro, torreo.""; Antw. KAAI zelfstandig naamwoord v. - hard uitgebakken of afgesmolten stukje verkenslies of rundvet, in de wdbb. 'kaan', mnl. cade, kade."
kaarde, kaord, zelfstandig naamwoord, M kaarde
kaardebol, kaordebòl, zelfstandig naamwoord, kaardebol; WBD kaordebòlle (II:1057) - kaardebollen
kaardemaker, kaordemaoker, zelfstandig naamwoord, H. van Rijen (1988): weefkaartmaker
kaardewals, kaordewals, zelfstandig naamwoord, kaortewals, H. van Rijen (1988): (textiel)wals waar de kaardebollen op bevestigd worden voor het kaarden van de wolvezels; WBD kaortewals (of: kaordewals) (II:1061) - kaartenwals; H. van Rijen (1988): 'kaordewals' (textiel) - wals waar de kaardebollen op bevestigd worden voor het kaarden van de wolvezels (vgl. WBD II 1060: kaord(t)ewàls)
kaars, kèers, zelfstandig naamwoord, kèrske, "kaars; D. Boutkan (1996): (blz. 22) kèèrs; - Vruuger mòkte de koster de kèèrse zelf. gez. Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): Stikt de kèers mar aon - werd gezegd als iedereen binnen was (omdat zulks ook gebeurde zodra iedereen aanwezig was bij een gestorvene); Van Delft - Als iemand iets goeds of een goede betrekking verwaarloost, zegt men om z'n verontwaardiging uit te drukken: ""Hij zal het nog mee 'n kerske (of: 'n lanterntje) gaon zuuken."" Ook hoort men: ""Hij zal er z'n vingers nog ooit naor afbijten."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Pierre van Beek – Zodra iets moet ""al zô den duvel de kèrs (kaars) vaasthawen"" valt er niet meer aan te ontkomen… (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950); Hoeveul kèrskes zottie al nie/ daor hèbbe laote braande? (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et gouwe kösterke ); Het leven is un braandende kèèrs/ Den dood det is de wind... (Tony Ansems, Houd oew haande vur oewe mond;  van de cd Gatvermiedenhoet; 2010); Dialectenquête 1876 - waas-kêrs - waskaars (ê als in Fr. même); DANB die kèèrs gift goej licht war - die kaars geeft 'n helder licht he?; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  de kèèrs ònsteeke (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - met het werk beginnen; Bont kä.rs, zelfstandig naamwoordvr. 'kaers' 1) steen v.e. steenvrucht; 2) pit(ten) v. appels en peren. Z.a. Antw. KÈÈRS (Kemp.: kjèès, kèäs) zelfstandig naamwoord v., vklw. 'kesken' - kaars, Fr. chandelle WNT KAARS, keers; kèrske; verkleind zelfstandig naamwoord van kèèrs, kaars; kaarsje; dus met vocaalkrimping. R.J. ''t kerske is bekaant uit d'n blaoker gebraand'; R.J. Zólang as men kèrske duurt; Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  'kairske'; Dialectenquête 1876 - kerske; Daamen - Handschrift 1916:  ""Kerske, kerske, over de been; al die daar nie over en kan, die wit er nie van. Kerske (op 3 koningendag over kaarsjes springend zingen de kinderen dit versje)""; 't kersken is haost uit den blaoker gebraand; (Leo Heerkens; uit De mus  (Piet Heerkens), ‘Slaoplieke’, 1939)"
kaarsvetplekken, kèrsvètplèkke, zelfstandig naamwoord, meervoud; plekken (vlekken) van kaarsvet; Cees Robben – En kersvetplekke op oew’ jas... (19540703)
kaart, kaort, zelfstandig naamwoord, kaorte, kaorde, kòrtje, "D. Boutkan (1996): plur.: kaorde/ kaorte; 1. speelkaart; D. Boutkan (1996): kaort - kaorde/kaorte; Wèffer kaort hòdde? - Wat voor kaarten had je? hartes, rèùtes, schuppes, kleeveres; leege kaorte - kaarten zonder prentje; lêege kaorte - lage kaarten; Van Beek - Men zegt ook ""kaarten als klompen"" te hebben.  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959); Cees Robben:  Van de kaort aaf; kaortaovend; Frans Verbunt:  leege kaorte zèn mistal kaoj kaorte - kaarten zónder prentjes; H. van Rijen (1988): 'leege kaorde' speelkaarten zonder plaatjes; H. van Rijen (1988): leege kaorde, kaoj kaorde - slechte speelkaarten; Bosch kaort - kaart, kaarten; Antw. KAART zelfstandig naamwoord v., Fr. carte - wordt in den zin van speelkaart veel zonder meervoudsuitgang gebezigd. Schoon, slechte kaart hebben. 2. andere samenstellingen; Bont zelfstandig naamwoord m. 'kaort' - kaart (brief-, speel-); WBD kaort (II:1067) - kaart, patroonkaart met weefpatroon; WBD III.3.1:440 'kaart' = ansichtkaart; ook 'prentkaart'; kòrtje; verkleinwoord; van 'kaort'; kaartje; R.J. 'die kekt nor oew kortjes'; WBD III.3.1:413 'kaartje' (treinkaartje, buskaartje) = vervoerbewijs"
kaarten, kaorte, zwak werkwoord, B kaorte - kaortte - gekaort — geen vocaalkrimping; kaarten, kaartspelen; Cees Robben:  Ik hèb nòg gin èèrg in oe, al zaate in mene broekzak te kaorte. DANB gaode gij vandaog nie kaorte?; WBD (III.3.2:164) kaorte, zie kaortspeule, meej de kaort(e) speule = kaarten
kaartspelen, kaortspeule, zwak werkwoord, kaartspelen; Daamen - Handschrift 1916:  kaortspeulen is gin schaophuuje...; 's aovends kaortspeulen... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929); As der kaort gespuld wier, vroege ze wel of ik meedeej. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Interview met de heer De Kok (1978) – Dè was de St. Josefkring, die was daor. Dè was… de St Jozefkring. Dè was, daor konde, konde kaortspeule èn zowiets ammel, hè. WBD (III.3.2:164) kaortspeule, kaorte, meej de kaort(e) speule = kaarten
kaas, kèès, zelfstandig naamwoord, kaas, ook volgens WBD; gemèènekèès – komijnekaas; snipperskèès - gesneden kaas (in plakjes); Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  'keiskop'; Cees Robben – Ik ben sjuust op de kèèès gebid... (19590328); Cees Robben – Zèède gij ôôk op de kèès gebid.. (19700814); Cees Robben - Kekkis Merie... Twidderaande sôôrt kès... (19540313; Gezegde - Beeter grèès as kèès. - Beter grijze haren dan geen haren. Dialectenquête 1876 - brooikes mï kês (ê van fr. même) (ook: kees); kees (scherp); DANB eete zullie ók gèère kèès?; D. Boutkan (1996): (97) eet?n ullie ok gèère kaas?; H. van Rijen (1988): dès nòg ginne kaoje kèès, hurre - dat is nog zo'n slechte kaas niet, hoor; H. van Rijen (1988): daar leej twidderaande kèès: tunnekeskèès èn kemèènekèès; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèès zn - kaas; Piet van Beers - 23-8-2004 - uit: 'As, as, as...': As ze op ´t kèrkhof m´n graf zèn dicht on ´t gooie/of bij ´t crèmatorium m´n as zèn on ´t verstrooie./ As femilie, kèènd èn kraai on toffel is gezeete/ om daor koffie, krintemik èn brooikes kèès te eete. (CuBra); Elie van Schilt - De trouwmissen en de begroffenissen waren vur de kenderzangers ut féénst, dan kreegde as de mis afgelòòpen was, bij un trouwmis iets lekkers en bij un begroffenis, brooikus mee kèès of ham. (Uit: As ge katteliek geboren wierd dan hadde toch veul te doen; en te laoten, 2009, CuBra); Piet van Beers - uit: 'Vrèmde kòst': Èn die vremde eetgewontes/ brènge ze vandaor dan meej./ Fraanse kèès èn Spaonse wèène/ èn oolèève òf patee. (CuBra); Piet van Beers - uit: '´n Verjaordgsfist': Op de tòffel ollienutjes/ sjips meej sauskes, kèès èn wòrst./ Limmenade, unnen bòrrel/ òf Trappisjes vur den dòrst. (CuBra); Lodewijk van den Bredevoort - Smèèrges op oew brôod kréégde kèès, elke vrijdag opnuuw kèès en nog ens kèès. Kende gullie dè één van alle nog; tien sneeje brood meej kèès. Kunde oe èège daor nog iets bij vurstelle? Ik zeej daor ens enne keer iets van tegen onze vadder: ‘Kunde gullie dè brôod nie wè dunder en dieje kèès nie wè dikker snije?’ (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Smokkelen zôgezeed. Hij heej hil wè rog en kèès naor hèùs gesjouwd op zen roestige fiets. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Volgens sommige van mèn bruurs en zusters, waar dieje kèès dikkels; zô taai degger gerust oew schoenen meej kost verzole. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Òf brôojkes meej gemèène kèès èn uikes. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Antw. KÈÈS zelfstandig naamwoord m. en niet v. - kaas, Fr. fromage; Verhoeven (1978):  KAAS (kéés) m. het bekende zuivelprodukt; vandaar: de kéés, op de kéés kome, en op de kéés verzuke, uitnodiging op het begrafenismaal, bestaande uit koffie en broodjes met kaas. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - met umlaut (blz. 90); WNT KAAS, gewestelijk KEES (en kies); WBD III.1.3:178 ' kaasbolletje', 'kaasbol' = bolhoed (spotnaam); WBD III.4.4:2 'kaasbol' = volle maan
Kaats, de, Kèts, zelfstandig naamwoord, eigennaam, " de Kèts, Kaatsheuvel; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  de Kèts en Lôon, ze schooje den hónger èn stooke den braand (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '65) - .... en steken de brand: (in K. en L. woonden veel stoelenmatters scharenslijpers en zwervers.); Variant: Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  de Kets èn Lôon, kaoj vòlk, koaj laand, ze steele de kòst èn steeke den braand ('82); Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  de Kèts èn Lôon zèn êene gaddôome ('82) - ... zijn één goddomme (de inwoners vloekten namelijk veel); De Kèts die heej den Èfteling/ Den Bosch heej de Sint Jan/ Iederêen kwaam steeds meej de vraog:/ ”Èn wè heej Tilburg dan?"" (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Wij aaltij aachter‘); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): en Kèts - iemand die uit Kaatsheuvel kwam (blz. 91); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): de Kèts = Karel Swagemakers (blz. 76)"
kaatsebal, katsembòl, kètsembòl, zelfstandig naamwoord, kaatsbal; Is ie wè aauwer geworre dan denkt ie vort hil den dag aon spulgoed, aon in spoortuutje, in kesjoeë katsebulleke en zooal. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Frans Verbunt:  kètsembòl; H. van Rijen (1988): kètsembòl; WBD (III.2:122) kètsembòl, ook: kesjoeë bòl; Bont zelfstandig naamwoord m. 'ketsenbol' - kaatsbal; Antw. KETSEBOL zelfstandig naamwoord m. - kaatsbal; KETSE(N)BAL zelfstandig naamwoord m. ook: KETSENBAL; H. van Rijen (1988): kaatsbal; Frans Verbunt:  kètsembòl; …un springtouw en un paor ketsebollen…(Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kètsebol
kaatseballen, katsebòlle, zwak werkwoord, met kaatsballen spelen; H. van Rijen (1988): kaatsen, 'katsele'
kaatsen, kètse, katsele, zwak werkwoord, 1 kaatsen - sport en spel; H. van Rijen (1988): kaatsen; Frans Verbunt:  'kètsebòlle' - kaatsen als meisjessport, c.q. -spel; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kètse ww - kaatsen; 2. afgeleid van 1; steentjes (stintjes) kètse; een kiezelsteen op het wateroppervlak gooien zodat de steen afketst op het water, liefst meerder keren achter elkaar; zie klètse; zie stintje kètse; katsele; kaatsspel (kinderspel); Cees Robben –  Hij haauwt lang weg mee zunne gaoren-bol... Dan kumme niet gaon katsele..  (19671215); DANB 'mèrt' ist nòg te kaaw óm te katsele - in maart is 't nog te koud om te kaatsen; WBD (III.3.2:125) katsele, bólle = ballen, met de bal spelen
kabaal, kebaol, zelfstandig naamwoord, kabaal; Cees Robben:  meej veul kebaol; WNT CABAAL 4) een hevig en hinderlijk, opschudding veroorzakend of medebrengend (oorspr.: opzettelijk met dat doel verwekt) rumoer.
kabas, kabas, zelfstandig naamwoord, boodschappenmand, armkorf; WBD III.3.1:95 'kabas' = winkelkorf; WBD III.2.1:135 kabas, korf = marktkorf; Stadsnieuws:  Ze liep meej der kabas langs de mèrtkraome en laojde vur hil de week bodschappen in (050706)
kabbe, kab, zelfstandig naamwoord, kèbke, bigge(n), jong varken; WBD jong varken, big, ook genoemd 'big', 'bag' of 'kuuske'; Dialectenquête 1876 - kabben en zeuge - biggen en zeugen; Zie De Bont, kap II; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Naast 'drift' in T, ook 'kuuske' en 'kab/kabbe' rond T, alsmede 'bag' in een gedeelte v. Midden-Brabant. (blz. 154, krt.86); Bont kap, zelfstandig naamwoordvr. (weinig gebr.) 'kab' - bag, (het gewone woord in ons dial. big; verkleinde vorm 'käbke(n)'; kèbke; verkleinwoord; klein jong varken; gez. Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): et liste kèbke öt de maand; H. van Rijen (1988): 'kèpke' - jong kind; verkleinde vorm van 'kab' (met umlaut) Zie De Bont, kap II; laatste dochter uit het gezin
kabben, kabbe, zwak werkwoord, WBD (Hasselt) jongen, biggen ter wereld brengen, ook 'bagge' genoemd; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Naast 'drift' in T, ook 'kuuske' en 'kab/kabbe' rond T, alsmede 'bag' in een gedeelte v. Midden-Brabant, (blz. 154, krt. 86); Bont kab?(n) zw.ww.intr. (weinig gebr.) 'kabben',- biggen werpen.
kabinet, kammenèt, zelfstandig naamwoord, "kabinet, bep. type kast; Cees Robben – Op de bovenste plaank van ’t kammenet.. (19741115); S&S kabinèt-óp-hôoge-poote: zware, dikke vrouw met lange benen (hs K 183); Daamen - Handschrift 1916:  ""kabinet op hooge pooten (een zware dikke vrouw met lange beenen)""; Urk - KAMMENET - cabinet, grote kast (verouderd); S&S - KABINET-OP-Hoge-POTEN, vgl. WNT VIII 817 s.v. kabinet, bet. IV, overdrachtelijk gebruik. Bet. element 'zwaar en dik' zit in 'kabinet', 'lange benen' zit in 'hoge poten'. Elders niet aangetroffen. (blz. 35) XVIIe eeuw (Glossarium, v. Sterkenburg) CAMENET – kabinet"
kachel, kachel, zelfstandig naamwoord, kachel; Daamen - Handschrift 1916:  'en ze zaat bij 'n uite kachel'; ES 2012: Daamen tekende dit waarschijnlijk op om het bijvoeglijk gebruik van 'uit' te signaleren.
kachelen, kachele, zwak werkwoord, Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): bevallen; WNT KACHTELEN, kachelen, onz.zw.ww. (van Kachtel, kachel); 1 - Eigenlijk. Van een merrie. Een kachtel (veulen) werpen. 2 - Figuurlijk. Van een opper of een schelf, of van eene lading, waar een deel van losgaat of uitvalt. Uitschieten, uitvallen (De Bo).
kachelpijp, kachelpèèp, zelfstandig naamwoord, kachelpijp; Frans Verbunt:  hogehoed; WBD III.1.3:172 'kachelbuis' = hogehoed ook 'hoge dop', 'hondenkooi'; WBD III.1.3:176 'kachelbuis' = hogehoed
kadee, kadeej, zelfstandig naamwoord, "iemand van forse gestalte; uit de kluiten gewassen persoon; manwijf; Daamen - Handschrift 1916:  ""kadee - 't is ne flinke kadee ('n flink iemand)""; Hees - kedee (I:39); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kadee - rare kerel (zned.)= fr.'cadet' - jongste zoon; Ontleend aan fr. 'cadet'. Antw. CADEE zelfstandig naamwoord m. - iem. die in 't goede of 't kwade uitmunt; kerel, snaak; Verhoeven (1978):  KADEI (kedèèj) m. feest, smulpartij. Z.a. Bont KADEE - iemand die groot van stuk, flink uit de kluiten gewassen is; 1) b.v. een zwaar kind: 't Is enen dikke/zwore Kadei; ook van zaken gezegd: Die lesten biejkörf, da's zeu 'ne kadei! 2) in verzwakte opvatting: kerel, vent, snaak, sinjeur, een hele meneer; 3) drek v.e. mens: Pas op, door lee 'ne kadei!; WNT CADEE, ca(d)dei, ontl. aan fr. 'cadet' en dus eigenlijk hetzelfde woord als 'cadet'. Z.a. S&S KADEE: 1) iem. groot v. stuk, flink uit de kluiten gewassen; 2) in verzwakte opvatting: kerel, vent, snaak, sinjeur, een hele meneer (De Bont 275). Goem. CADEE (Wa.) - kadé; znw.m. mv. -s; Jongen, zoon, kind: ne - van 10 jaar; hij heeft al twee -s; Man, in de uitdrukking ''t is ne vieze -, ne flauwe -, enz. Jongen of man die zich in iets onderscheidt; Dat is ne - geworden! (die is knap of groot geworden). Z.a. Bet. ook 'pret' in de uitdrukking ''t zal gaan - zijn met de kermis'; ook het tegenovergestelde 'herrie' in de uitdrukking ''t was daar - ', ze vochten dat de pluimen eraf vlogen. WBD III.1.1:3 'kadee' = man; WBD III.4.4:222 'Kadee' =iets groots in zijn soort, ook 'joekel', knoeperd'"
kadei, kedaaj, zelfstandig naamwoord, "feest, smulpartij; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  tisser êen grôot kedaaj ('86); Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  óp kedaaj gaon (Daamen - Handschrift 1916: ) - naar een feestmaal gaan; Daamen - Handschrift 1916:  ""kadaai - 't is er groot kadaai - ze gan op kadaai (feestmaal)""; H. van Rijen (1988): gedoe, drukte; Schu KADIJ, te Antwerpen: feest, smulpartij: 't zal er gaan spannen; 't is vandaag kadij. Het woord is zijn bestaan aan den franschen republikeinschen decadi verschuldigd. WNT KADEI, KADDEI - ook ironisch, met de beteekenis van: een prettige, een lekkere boel."
kaduuk, keduuk, keduukelek, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "Frans: caduc; bouwvallig, versleten (ook m.b.t. mensen); R-J. 'die is wah kadukelijk'; Daamen - Handschrift 1916:  ""kaduk - gebrekkig""; Cees Robben – Ik ben zô keduuk... (19550730); Cees Robben – Hij zaag de gedoentes, vervallen, keduuk (19551119); H. van Rijen (1988): zis en keduukelek ineens ònt wòrre - ze raakt versleten"
kak, kak, zelfstandig naamwoord, "poep, stront; KAOLE KAK - kale kak (verband met 'kakelen, gekakel'?; zie De Vries 'Taalkundige opstellen' blz. 253); Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): Ze zal dere kak wèl óphaawen as ze irst mar is en paor kortooren heej. = haar branie zal wel minderen zodra ze kinderen heeft (Tilburgse Taalplastiek 123); WBD III.1:302 'kak, hoge kak, bluf, lef, geneuk' = bekakte praat; WBD III.1.1. lemma uitwerpselen – ook in Tilburg; WBD III.1.4:169 'kale kak', 'hoge kak' = trots (subst.); WBD III.1.4:171 'kale kak hebben' = zich heel wat inbeelden; WBD III.1.4:174 'veel kak' = pralerij; WBD III.1.4:394 'kale kak' = kouwe drukte; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kak zn - kak: veul kak hèbbe; Bont kak zelfstandig naamwoord m. - kak; zegsw. ""Hij zal z'ne kak wel ophaauwe' - Hij zal zijn grootse plannen wel niet ten uitvoer brengen. Antw. KAK zelfstandig naamwoord m. - wdbb. fig. beslag, beschar, windmakerij: veul kak. Daar is kak aan den knikker; zijne(n) kak ophouden - zich bedenken."
kakadoris, kookedoores, zelfstandig naamwoord, eigennaam, H. van Rijen (1988): kwakzalver, goedgelovig iemand; Etymologisch; De benoeming is afgeleid van 'Kokadorus', (Leeuwarden, 22 maart 1867 - Amsterdam, 27 mei 1934) de naam van de Amsterdams-Joodse marktkoopman Meyer Linnewiel, die zeer bedreven was in het aanprijzen van zijn koopwaar.
kakbankje, kakbèngske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, kakbankje; meestal in het meervoud gebruikt; ES 2012 - 'Kak' betekent hier 'armoede', en dus niet het 'kak' van hierboven; en wel de zitplaatsen in de kerk voor de armsten van de parochie. WBD III.3.3:45-46 'kakbankske' (in de kerk); De banken achterin de kerk, die niet werden verpacht, en waar de armen kostenloos konden gaan zitten. De informanten uit Hoogerheide, Breda, Hoeven, Oosterhout, Loon op Zand, Tilburg, 's-Hertogenbosch en Kontich vermelden dat dit gebruik niet meer bestaat. ES 2012 - Het WBD geeft voor Tilburg ook: klompenbenkskes, bankskes, gemeentebanken, spierenbankskes, gemeen banken, armenbankskes, armbanken.
kakel, kaokel, zelfstandig naamwoord, H. van Rijen (1988): kletskous
kakelen, kaokele, zwak werkwoord, kaokele - kaokelde - gekaokeld (geen vocaalkrimping); kakelen (als een kip); Cees Robben – [Van de menukaart in een restaurant:] Irst kiepe-soep... Dan kiepe-regout. Dan poelepetaat mee ’n tietaai toe... Dan nog efkes kaokele en de roest op... (19710709); Kaokele as un kiep, de wel dè. Mar aaijer legge, ho mar! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); WBD (Hasselt) geluid voortbrengen (van een kip); Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): zonder ophouden babbelen; Frans Verbunt:  hij kaokelt wèl, mar leej gin aajer; WBD III.2.2:69 'kakelnestje' = jongste kind; Verhoeven (1978):  KAKELEN (Kaokele) onov.ww - is behalve voor het geluid van een kip en 'door elkaar praten' het gewone woord voor: hakkelen, stotteren. WNT KAKELEN - B) van menschen: a) luid en druk praten; klappen; ijdelen of laffen praat uitslaan; enz. Z.a.
kakelgat, kaokelgat, zelfstandig naamwoord, scheldwoord; kakelgat; Cees Robben – Ruurt oe tungske op ’n aander/ Uitgeslaope kaokelgat (19600116) [door een pastoor gezegd tegen een gezinsverzorgster met moderne opvattingen]
kakelnest, kaokelnist, zelfstandig naamwoord, "Van Beek - Het jongste kind zou voor 't eerst naar de leerschool gaan en de vader zei: ""Onze kakelnest zal dit jaar ook uitvliegen. We zullen afwachten en hem zo nodig bij 't starten 'n handje helpen."" (Nwe. Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958)"
kakeluut, kakkeluut, kakeluut, zelfstandig naamwoord, "verkleinde vorm; spotvogel - Hippolais icterina; Daamen - Handschrift 1916:  ""kakkeluutje - klein lief zingvogeltje dat alle vogels nazingt, zoeteliefje""; ES 2012: In tegenstelling tot wat Daamen suggereert, lijkt 'zoetelief' niet gebruikt te zijn om de spotvogel aan te duiden, maar is het de volksnaam voor soorten leeuweriken en voor de ortolaan. Zie dossier leeuwerik van Jos Swanenberg; zie Blok & Ter Stege 2000; Van Delft - - Als wij des zomers vogeltjes gaan zoeken dan ""gaon we veugeltjes zuuken"" en we vinden ""veugeltjes op aijkens en mee naokte jong van bremkwetjes, piedieven, kweiken, schrijvers, kakeluutjes, blaauwkupkes, merkoven, koolmees, enz."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); WBD III.4.1:70 kakkeluutje - spotvogel; Zijn karakteristieke geluid werd omgezet in de namen Kuleku (NB), Kakeluutje (NB), Kakkeluut (Vla), Kakkeduut (Vla)... (Blok & Ter Stege, De Nederlandse vogelnamen en hun betekenis; 2000)"
kakement, kaokemènt, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.1:80 'kakement' = kaakgestel; ook: 'kaken' of 'bakkes'
kakhielen, kakhiele, zwak werkwoord, "op hielen trappen; figuurlijk: doordrammen, dwarsliggen; kakhiele - kakhielde - gekakhield, maar alleen in de infinief aangetroffen; Daamen - Handschrift 1916:  ""kakhielen - noemen de kinderen, als ze bij het baantje glijden, elkaar van achteren hard tegen de hielen glijden""; Van Beek - Ge meugt nie kakhielen! roepen de kinderen tot elkaar bij het glijden, bedoelende, dat men elkaar niet zo vlug achterop mag glijden, dat de voorganger vallen zou. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 6 december 1958); Cees Robben – Moette-me-noggus... k..k kkakhiele...(19560128); Frans Verbunt:  pootjelappen; Slibberen in de wènter/ op en èèsbaon meej zen alle./ ""Kakhiele"" roepe èn die veur oe/ stiekem laote valle. (Henriëtte Vunderink; Vruuger; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Stadsnieuws:  Lig tòch nie zo te kakhiele, ge haawt de hille mieterse boel op! - Werk toch eens door, je houdt de hele zaak op! (210410); Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kakhiele - (doen) onderuitglijden; WNT KAKHIELEN - heeft slechts betekenissen die letterlijk met schoeisel te maken hebben. Oorsprong; WTT 2012: de oorsprong van het werkwoord ligt waarschijnlijk bij het zelfstandig naamwoord 'kakhiel'; OT 72:196 kakhiel 'zere hiel, winterhiel'; met kakhielen loopen = 'last hebben van pijnlijke hielen', ook: 'er berooid bij lopen'; kak als negatief voorvoegsel. (l8e-eeuws); Antw. KAKHIEL zelfstandig naamwoord mannelijk - hiel die ver naar achter staat (ook: schijtvessem)"
kakhuis, kakhèùs, zelfstandig naamwoord, kakhuis, WC; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  as ge óp grôote-meensekakhèùze gaot, dan valde dur den bril (Daamen - Handschrift 1916: ) - Wie de grote heer wil uithangen of dingen wil doen die alleen volwassenen aankunnen, komt bedrogen uit.
kakken, kakke, zwak werkwoord, kakke - kakte - gekakt, "kakken, defaeceren; Kwart veur kakke: lòt oew broek mar vast zakke. A.J.A.C. van delft - ""Dat vrouwtje zou wel op 'n stuivertje kakken"" zegt men schertsend, waar een meer beschaafde spreekt van ""Hemmetje raak m'n rokje niet"". (Nieuwe Tilburgsche Courant - 27 april 1929; Van vroeger dagen 111: Spreektaal); MP gez. Kakke gao vur't bakke. Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  as ge krooten it dan kakte bloed (JM'50) - het is je eigen schuld. Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  oover zen tóng kakke ( Daamen - Handschrift 1916: ) - overgeven (ook van dronkenschap; Lechim - Jullieje Sjarel hee 'nen auto/ Hij kan gewoon niemir te voet; Irst gao'tie dè rotding vatte/ assie efkes kakke moet.' (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: 't Mot ergens; vendaon koome'); Piet van Beers - We ginge saome meej den hond/ want die moes èfkes kakke. (uit: 'Störm oover Nederlaand...', 27-10-02); Piet van Beers - 't Eete is goed èn de slaoj isser mals/ èn 't vlêes wort in oolie gebakke./ Èn... 't vurdéél daorvan is... ge ròkt nie verstòpt./ Èn... ge kunt èlken dag fèèn gòn kakke. (uit: Groeten uit Mallorca; www.CuBra); Piet van Beers - Vruuger ha´n de èèrme meense/ gin van allen ´n W.C. Mar…toen zaate ze te kakke/ op “´t Höske” of “de Plee”. (Uit: De Poepdôos…; www.CuBra); Elie van Schilt - As de kraante gelezen waren dan werden die zorgvuldig in vierkantjes gescheurd. In de plee, zaat neffen de deur unne grote spééker en daor wieren die blaoikus aangeprikt. We hadden toen nog gin puuzeltjes; duurde ut un bietje lang vur ut kakken hillemal klaor was, dan konde de tèèd vullen mee die stukskes kraant te lezen. Kon alléén mar overdag, want licht op de plee, dat kwam pas veul laoter. (uit: 'De plee', www.cubra, ca. 2002); WBD III.4.2:37 kakke - schijten; WBD III.1.1. lemma ontlasting hebben – ook in Tilburg; Bont kak?(n) zw.ww.intr. 'kakken'; Goem.KAKKEN - kak?, wkw (rg.): kakken gaat vóór bakken; Antw. KAKKEN zie wdbb. spr. Kakken ga(at) veur bakken, al staat den oven heet"
kakkestoelemeien, kakkestoelemaaje, werkwoord, "infinitief; een persoon vervoeren, zittend op de gekruist samengevatte armen van twee personen; WNT - KAKKESTOELEMEIEN - Aan den kinderkakstoel (?) wordt gedacht bij 't bekende spel waarbij twee kinderen, die elkaar de hand of de beide handen geven, een derde kind op het zoo gevormde zeteltje ronddragen; het heet te Oudenaarde kakkestoelke dragen, te Brugge kakstoeltje-wagenare, in Belgisch-Brabant kakkestoelemenneken, in Holland nagenoeg algemeen kakkestoelemeien, en daarnaast te Zwolle kakkemaaiestoelen, in Groningen kakkemanjestoulen, in Oost-Friesland kakkemakkestôleken. A.J.A.C. van Delft - En dan dat elkaar op de handen en armen dragen, dat ""kakkestoelemaaie"" genoemd werd. Een speelliedje hierbij luidde: ""kakkestoelemeien, we dragen het kindje met beije (beiden)"". (Nieuwe Tilburgse Courant - 13 november 1954; Uit de oude doos: Een brokje Folklore); Koenen - kakkestoelemeien - spel waarbij twee kinderen elkaar de handen geven en daarop een derde kind ronddragen. Antw. KAKKEKOELEMEIEN - hetzelfde te Antw. als elders Deezeken dragen. Molema KAKKEMANJESTOULEN - een kinderspel, z.a. Hees kakkestoelemeie (I:62); Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kakkestoele - ook 'drille' genoemd, z.a."
kakschool, kakscholtje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, bewaarschool; WBD III.3.1:445 'kakschooltje' = kleuterschool: ook 'papschool'
kakstoel, kakstoel, kakkestoel, zelfstandig naamwoord, kinderstoel met ingebouwd potje; Van Delft - Een rijf is een hark, een reep is een hoepel, een moor is een ketel, een kakstoel is een kinderstoel. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); WBD (III.2.1:87) kakstoel = kamerstoel; Antw. KAKSTOEL zelfstandig naamwoord m. - kinderzeteltje met een tafeltje dat tot sluitsel dient, en een latwerk dat het kind belet er uit te vallen. Fig. iemand die flauwen praat verkoopt. Zoo 'ne kakstoel!; WNT KAKSTOEL 1) eigenlijk: een stoel om op te kakken; soort van kinderstoel met een gat in, en eene pot onder de zitting, tevens tafelstoel.
kalander, klander, zelfstandig naamwoord, verkorting van kalander; ook genoemd: 'mijt' of 'wemel'; WBD III 4,2:158 lemma Kevers - De kalander (Calandra granaria, een snuitkever die in meel of graan leeft) heet in het Kempenlands Wb. 1 en het Noordmeierijs Wb. wemelWBD III 4,2:235 lemma Mijt - De mijten (Acari) vormen een zeer uitgebreide familie van kleine spinachtige diertjes, die veelal schadelijk zijn. Sommige leven parasitair op andere organismes en voeden zich aan hun gastheer, anderen leven van producten van de mens, zoals meel en kaasmijt – Tilburg; wemel – zeldzaam in Noorden van Tilburg; kalander, klander – Tilburg
kaler, kòlder, bijvoeglijk naamwoord, kòlst, kaler, kaalst; gez. MP Hoe kòlder/grótter hónd, hoe meer vlooje; comparat./superlat. van 'kaol, met vocaalkrimping
kalf, kalf, zelfstandig naamwoord, kalfke, kèlfke, "zie kèlfke; kalf; Van Delft - ""'n Kalf kan tegen 'n koe niet stooten."" Dit is: De mindere moet voor den meerdere bukken. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); WBD nuchter kalf - pasgeboren kalf; WBD de kalvertaande nòg (in)hèbbe - gezegd van een overjarig kalf dat nog niet van tanden gewisseld heeft; WBD (nòg) en kalf in de bèk/ mónd zèèn - als boven; WBD vèèrskalf, vèrskalf, vijrskalf, kuuskalf - vrouwelijk kalf WBD kalfvèèrs, kalfmaol - jonge koe; WBD kalfkoej, kalfvèèrs - koe die kalven moet; WBD loojkalf, lój - mannelijk kalf; WBD (van een koe) 'der is en kalf in', 'der zit en kalf óp' - ze is drachtig; WBD vleinaam v.h. kalf: 'kalfke', 'kèlfke'; WBD roep-/loknaam v.h. kalf: kalf, koes, koes koes koes (Tilburgse Taalplastiek 143); gez. Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): et kalf wòrdt grótter as de koej = de kosten wegen niet op tegen 't resultaat; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  et kalf is de koej nie wèrd (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - 't sop is de kool niet waard; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kalf zn - kalf; zegswijzen z.a. WvM 'De k ziede by 't kallef'; Frans Verbunt:  as et lukt kalft den òs - er moet een wonder gebeuren, wil het lukken; kèlfke; verkleinwoord; van 'kalf', met umlaut; kalfje; Piet Heerkens - de kelfkes daanse... (uit: De Mus, ‘Lente’, 1939); Leo Heerkens - 'k Zie de blumkes lekker bloeien/ en de kelfkes lollig stoeien (uit: 'Op m'n beene'; 1940); Cees Robben – Bende al getrouwd Piet...? ..Ongebonden is ’t bist zeej ’t kelfke.. en ’t kos rond den schelft... (19650910); In die waaie liepe ’s zomers wè koeikes en kèlfkes… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)"
kalfkoe, kalfkoej, zelfstandig naamwoord, WBD koe die kalven moet, ook 'kalfvèèrs' genoemd; Bont kal?fku.u zelfstandig naamwoordvr. 'kalfkoe' - koe die kalven moet; WNT KALFKOE - Benaming voor eene koe die met kalf is, die kalven moet.
kalfmachine, kalfsmesien, zelfstandig naamwoord, WBD instrument waarmee men, mechanisch geholpen, kalveren doet geboren worden
kalftandjes, kalftèndjes, zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm; H. van Rijen (1988): melkgebit
kalfvaars, kalfvèèrs, zelfstandig naamwoord, WBD jonge koe, ook genoemd: 'vèèrs', 'vaors', 'vijrs' of 'kalfmaol; Antw. KALFVEÈRS zelfstandig naamwoord v.- drachtige veers; WNT KALFVAARS - kalfdragende vaars; WBD III.1.5:139 'manchetknoop' = manchetknoop; WBD III.1.5:139 'boordenknoopje' = boordenknoopje - Naglijder op basis van nevenvorm 'knoop' met scherplange oo.
kalido, kalido, zelfstandig naamwoord, hoofd; etymologie onbekend; ...den aawe Vinken mee z'n zwart petje op z'ne kalido. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); ...terwijl den Sik z'n bolhuudje netjes recht op z'nen kalido plaantte. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)
kalk, kalk, zelfstandig naamwoord, kalk; WBD kalk - nathuis, de afd. in de looierij of het bijgebouw waar de zgn. nathuisprocessen plaatsvinden; II 600; WBD kalk - vlezerij, de afd. of ruimte waar wordt gevleesd; volgens de respondent van K 183 vond het vlezen plaats in de 'kalkerij'. II 608; WBD kalk - kalkerij, de afd. of ruimte waar wordt gekalkt; II 604; WBD kalke (ww) - kalken, behandeling van tuig- of overleer (II 603), ook 'zwaovele' genoemd; WBD kalk strôoje - kalk strooien, kalken van lijmvlees (II 610); Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  kalk in de ôogen hèbbe (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '72) - moeten trouwen (Vrouwen menen aan de ogen te kunnen zien dat iemand in verwachting is.)
kalkei, kalkaaj, zelfstandig naamwoord, H. van Rijen (1988): kalkei
kalot, klòtje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, kalotje, priestermutsje, vroeger ook door bejaarde mannen binnenshuis gedragen. WBD III.2.3:145 'klotje boter' = klomp boter; ook: 'wigt', 'kluit'
kalven, kalleve, zwak werkwoord, kalven; Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): Overdrachtelijk zei men tegen een jongen wiens hemd te voorschijn kwam uit zijn kapotte broek: 'ge kalft' (Tilburgse Taalplastiek 143); WBD kalve (II:1006) - afkalven: het afzakken v.h. kettinggaren; ook wel: afkalve, inkalve of kalvere genoemd; Frans Verbunt:  as et lukt kalft den os (er moet een wonder gebeuren, wil het lukken); Stadsnieuws:  As et lukt kalft den òs (280506); Bont kalv?(n) zw.ww.intr. 'kalven' overgeven, braken; Antw. KALVEN - overgeven, braken, zelfstandig naamwoord, meervoud van 'kalf', kalveren; Audio-opname 1978 – “..èn schaope nèt as in den orlòg, wiere zak zègge schaopen ok geslacht…èn nuchtere kalleve zak zègge, kalleve die zak zègge nèt snaachs geboore waare!” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)
kalvermandje, kalvermèndje, zelfstandig naamwoord, WBD muilkorf voor een kalf
kalvertand, kalvertaand, zelfstandig naamwoord, plur. WBD melkgebit van een kalf, ook genoemd: 'mèlktaande' of 'taande'
kam, kam, zelfstandig naamwoord, kèmke, kam; Dialectenquête 1876 - hoanekaam; kèmke; verkleinwoord; kammetje; verkleinde vorm van 'kam', met umlaut; Cees Robben - ...wol mee röcht.. of wol mee kemkes... (19560630); H. van Rijen (1988): hèdde ieveraans mèn kèmke zien ligge?; Stadsnieuws:  Hij heej zo wèèneg haor dèttie en fèèn kèmke nôodeg heej om ze te vèène (290309) + (020610); CiT (89) 'Hedd' ieveraans m'n kemke zien ligge?'; Bont kä.m?(n) zw.ww.tr.+intr. 'keimmen' - kammen
kameel, keemel, kemêel, zelfstandig naamwoord, uit Middelnederlands ‘kemel’; kameel (dromedaris); Cees Robben – Wè ligde’r toch wir sakkertjèns bij... Alleej.. Schuif op keemel... (19691128); kemêel; H. van Rijen (1988): kameel; WBD (III.3.2:351) kemêel = kameel; zie keemel
kamelenhaar, kemêelhaor, zelfstandig naamwoord, stofnaam: kamelenhaar, kamelenharen ...; - Laot ons ze 'n paor werme kameelhaor kraogpantoffels geven. (Nieuwe Tilburgsche Courant 27-11-1943); - Kemeelhaor pantoffels mee lère zool. (Nieuwe Tilburgsche Courant 30-11-1943)
kamer, kaomer, zelfstandig naamwoord, kamer; goej kaomer - voorkamer in arbeidershuisje (daar stonden o.a. moeders fiets en de kinderwagen); MP gez. As plöddeke-vèùl de kaomer doe, dan stinken alle huukskes. WBD goej kaomer - salon (de mooie doch zelden gebruikte zitkamer in een boerenhuis); ook 'vurkaomer' genoemd; WBD ópkaomer - opkamer (boven de kelder, via klein trapje toegankelijk); WBD booterkaomer - melkhuis (deel v.h. boerenhuis waar men de melk verwerkt en bewaart); Frans Verbunt:  kaomerke - wc; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'goejkaomer' zn - pronkkamer
kameraad, kameraod, kammeraod, zelfstandig naamwoord, kam(m)eraoj, kam(m)eròdje, kameraad; Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  kameraoj (plur.); Bont kam?ro´t, zelfstandig naamwoord m. 'kammerood' - kameraad; zelfstandig naamwoord; Diktee 2000 '... onze kammeraoj öt Suurienaame'; Diktee 2007 'Dere meens òf kammeraod lopt naa vort achter de waoge...'
kamertje, kaomerke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Frans Verbunt:  WC
kamgaren, kamgaore, zelfstandig naamwoord, WBD 'kamgaar?' (III:870) - kamgaren; WBD 'kamgaor?n stuk' (II:870) - kamgaren stuk; Cees Robben – Mar ’t is unne echte kamgaore... [jas] (19700306); WBD II.4. p. 870 – Stof geweven van uit kamwol gesponnen garen. kàmgaoren stuk, K 183 (= Tilburg) ; kamgaare, K 183 (= Tilburg) .
kammen, kèmme, zwak werkwoord, kammen; B kèmme - kèmde - gekèmd; Bont kä.m?(n) zw.ww.tr.+intr. 'keimmen' - kammen; Antw. KAMMEN, KEMMEN zie wdb. Gez. 't Is slecht kammen waar geen haar is. Haor KÈMME - kammen
kammenmaker, kammemaoker, zelfstandig naamwoord, kamslager; WBD kammemaoker (II:977) - kammenmaker, kamslager: vervaardiger van weefkammen; ook wel: 'kamslaager' genoemd.
kamp, kaamp, zelfstandig naamwoord, kamp
kamwiel, kamwiel, zelfstandig naamwoord, kamwiel; WBD kamwiel (II:1041) - onderdeel v.e. regulateur; ook genoemd: kamwieleke, wisselwiel, schaokelwiel of rónsel
kan, kan, zelfstandig naamwoord, kènneke, "inhoudsmaat voor natte waar, gelijk aan 1,44 liter; (in Tilburg in gebruik vóór de invoering v.h. Ned. Metriek Stelsel, 1820) zie: Verhoeff; WBD III. 4.4:298 'kan' = liter, ook 'kop' of 'kopke'; WBD III.4.4:299 'kan' = kwart hectoliter, ook 'viertel' of 'deel'; kènneke; verkleinde vorm; inhoudsmaat (bier) verkleinde vorm van 'kan' met umlaut. kannetje; LDM - Een grote 50 jaar geleden waren de tonnen nog in gebruik en werd een ton gerekend op 150 liter inhoud. Ook was er fustwerk in gebruik van 1/2 ton of ""vat"", van 1/4 ton of ""keneke"" en van 1/8 ton dat men ""kattekop"" noemde. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 8 ‘Oude brouwerijen in Tilburg’; NTC 23-6-1951); H. van Rijen (1988): et kènneke stao op den òrecht; Brôod eten tussen et koren op et veld en koffie drinken öt zon kom, diese vol schonken öt zon blaaw kenneke. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.2.1:124 'kanneke"
kanaal, kenaol, zelfstandig naamwoord, kanaal; et kenaol - het Wilhelminakanaal; DANB et kenaol; zie knaol; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…et kenaol dè was nòg nie gelèèk oope…èn toen wast, in den ollògstèèd ok nòg gebeurd, en bietje vur den ollògstèèd… want den dèèk hier, die, die, de verkeerswèg, den dèèk, dès zaand wòr den dèèk meej opgehôogd, dès ammel zaand hier öt et kenaol!”; kanaal; in het Tilburgse altijd het Wilhelminakanaal; zie kenaol; Elie van Schilt - Ons knaol, mee aon swirskaanten unne gróte dijk, un smal jaogpad langs ut knaol en aachter dun dijk on de zuidkaant unne breeie slóót, die ok dienst hee gedaon bij ut graoven van ut knaol om ut grondwaoter af te voeren. (Uit: ‘Ut knaol; CuBra, ca. 2000)
kanaaldijk, kenaoldèèk, knòldèèk, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt:  kanaaldijk (langs het Wilhelminakanaal); knòldèèk; kanaaldijk, ook straatnaam; zie: kenaoldèèk
kanarie, knòrrie, zelfstandig naamwoord, kanarie; serinus canaria domesticus; Gevange vogel in gouwe cel; wè klinken oe liekes helder en fel!; Hoe komde gij aon oe gelukkig geluid?; Wè lierde gij blij en wè haolde diep uit!; Wè fraozelde zuut en wè leuterde vlot; Wè zingde gij, zingde gij, zingde gij zot!; Wè schokkelde, klingelde en kloekte gij vol; mee tie-tie-fluiten en waoterrol!; Gekooide zanger, as goud zo geel; 'k bewonder oe hartjen, oe liekes, oe keel!; (Piet Heerkens; uit De knaorrie, De knaorrie’, 1949); H. van Rijen (1988): knòllie, knòrrie; WBD (III.2.1:514) 'kanarie', 'kanarievogel', 'kanollievogel', 'kanariepiet'; Biks 'knorrie' zn - kanarie; zie knòrriepiet; zie knòrrievoogel
kanariekooi, knòrriekôoj, knòlliekôoj, zelfstandig naamwoord, kanariekooi; Cees Robben – Unne handoek over de knorrie-kooi... (19690110); En knòrriekooi... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Willem wies wètter was); Bijnamenboek Karel de Beer - de knòrriekôoj = Antoon de Rooij (blz. 69); Stadsnieuws:  Hij hò in et schòp en knòrriekôoj meej en paor poppe èn aoreg wè manne die schôon kosse zinge (140307); zie knòlliekôoj; knòlliekôoj; kanariekooi; Cees Robben – Ons menneke (...) zit op z’n hukkes vur de knollie-kooi... (19791109); zie knòrriekôoj
kanariepiet, knòrriepiet, zelfstandig naamwoord, "kanariepiet(je); R.J. ''t knorriepietje in z'n kooike'; 't Knorrie-pietjen in z'n kooike (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Stilleeve’, 1938); En juffrouw Jaanse ha gezien, dè den nuuwen kapelaon ook al 'n kanarieveugeltje ha, zooals zijzelf. ""Hij hee 'n kanaoriepietje, 't zal wel 'nen goeien meens zijn, aanders hield ie nie van veugeltjes."" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938); Cees Robben – Tilburgse knorrie-pietjes en keurmeester op zang naor Lissabon (19570126) [In Lissabon werd een wedstrijd gehouden]; Et knòrriepietje stao op zulder/ den hond leej jaankend in et schòp... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Den hòrt op‘); Ik heb ene knorriepiet geörven/ en mènneke, nòg wèl wè jòng... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Oopa’s Pietje); As es moeder de gerdèène waast/ witte nie wégge ziet/ Niemand heej dan nog aord in hèùs/ nog nie de knorriepiet. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: As de gerdèène gewaasse worre); Bij ons op school zit ôok ‘nne knòrriepiet. (Jos Naaijkens; ‘Mèn voljèère’; CuBra)"
kanarievoer, knòrrievoejer, zelfstandig naamwoord, kanarievoer, -zaad
kanarievogel, knòrrievoogel, kenaarieveugel, knòrrieveugel, zelfstandig naamwoord, "kanarie(vogel); Kees en Bart: ;  'knorrievogel'; ...""hier in Baozel zitten zooveul veugeltjes, d'r moeten wel enkelde nachtegaoltjes en kanaorieveugeltjes onder zitte! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 4; NTC 22-10-1938); Mienen knorrievogel zingt veul schonder as ie ooit hee gedaon... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…voogeltjes hèk ok aatij gehad, knòrrievoogeltjes, zeebravinkskes èn zôo..”; WBD (III.2.1:514) 'kanarievogel' = kanarie; Bont znw.m. 'ke(r)narievogel' - kanarievogel; kenaarieveugel; kanarievogel, kanarie; zie knòrrie; Interview Jolen - 1978 - “…ik ha zôo, ja, jao, vinke, en kenaarievoogel en zôo, drie dezèllefde…” (transcriptie Hans Hessels, 2013)"
kanarievogeltongetje, knòrrievoogeltungskes, kenaarieveugeltungske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, meervoud, "kanarievogeltongetjes; ""Hartje-wat-lus-je?"" - Kanaorrietonge!; ""Tafeltje-dek-je!"" - Ge prúuft hoe ze zonge!; (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Geld’, 1939); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  we zullen oe knòrrievoogeltungskes te eete geeve (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1964) - gezegd tegen een opschepper die kieskeurig is bovendien: we zullen je tevredenstellen (verband met de nachtegaaltongetjes die voor de Romeinen een delicatesse waren?); kenaarieveugeltungske; tong van een kanarievogel; Van Delft - Tegen iemand, die wat kieskeurig blijkt, wordt gezegd: ""We zullen je kanarievogeltongetjes geven."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929)"
kandelaar, kandelèèr, zelfstandig naamwoord, kandelèrke, kandelaar; R.J. en kèrske in ene kandelèèr; WBD (III.3.3:67) kandelèèr = kandelaar; Antw. KANDELÈÈR zelfstandig naamwoord m. - kandelaar; WNT KANDELAAR, kandeleer, kandeler
kandijmik, kandijmik, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.3:195 'kandijmik' = suikerbrood
kaneel, knêel, krenêel, zelfstandig naamwoord, kaneel; krenêel; kaneel; nog geen Tilburgse bewijsplaats; Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 – ‘Diverse Meijerrijse woorden’ - Zoo spreken de Meierijers en schrijven ook van (...) krenél …
kaneelstok, knêelstòk, zelfstandig naamwoord, kaneelstok, bep. snoepgoed in stangvorm
kaneelwater, kanêelwaoter, zelfstandig naamwoord, "kaneelwater (drank of medicijn); Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  van gist tòt kanêelwaoter (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek ’72) van het kastje naar de muur; WNT KANEELWATER - Benaming van een, van of met kaneel, door distillatie bereid ""water""; als geneesmiddel enz. waarvan verschillende recepten bekend zijn."
kanis, kaones, kaanes, zelfstandig naamwoord, "Van Dale - kanis - (volkst.) 1. hoofd, kop, 2. bek, 5. lichaam, 4 (gew. en Z-A) vent, 5. (gew.) kanjer; Daamen - Handschrift 1916:  ""koanus - hij hee z'nen koanus goed gevuld (maag)""; WNT KANIS (II) Een ""bargoensche"" term, een straatwoord voor hoofd; 'kop', 'test'; Cees Robben – Vleje-week-vrom waren oew pèère buikzuut.. oew appelesiene mörf.. oewe knolraop vôôs... en oew èèrepel glaozig... steeket zelf mar in oewe kaones... (19680209); Niemand zitter un woord, veuls te druk derre kanis vol te krèège. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Stadsnieuws:  Hij heej zene kaanes wir volgevreete - Hij heeft weer onbeschoft veel gegeten (210109)"
kanjer, kanjert, zelfstandig naamwoord, kanjer, exemplaar groot in zijn soort; – met paragogische t; Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  kanjert; WBD III.1.1:223 'kanjer' = penis; WNT KANJER, kanjert - B) 1) Iemand die voortreffelijk, uitnemend, uitmuntend is in zijn vak, in zijne soort; een baas; een heer, een Piet. 2) Iemand met een groot vermogen; van een aanzienlijken staat. 3) Iemand die door lichaamsgrootte of door lichaamssterkte, of door beide, uitmunt. 4) Overdrachtelijk van toepassing op zaken ...
kankerbloem, kaankerblom, zelfstandig naamwoord, "paardebloem, ganzebloem; Daamen - Handschrift 1916:  ""kaankerblom - paardenbloem, ganzenbloem"""
kanon, kenon, zelfstandig naamwoord, "H. van Rijen (1988): 'kenon, knon' – kanon, verkleinde vorm 'knunneke'; Pierre van Beek – Wie des avonds ""zô zat as 'n kanon"" is, loopt veel gevaar des morgens ""zô ziek as 'n krab"" te zijn, beweert men in Tilburg al is het ons niet duidelijk waarom hier nu juist die ""krab"" en dat ""kanon"" bij te pas moeten komen. . (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950)"
Kanonbal, kenonbòl, bijnaam, bijnaam; Jan Pijnenburg
kans, kaans, zelfstandig naamwoord, kans; Cees Robben:  Dan hèdde kaans dègge in de prèèze vliegt; Cees Robben:  dè hij gin kaans hò; dan moete em ooverdag ok mar de kaans geeve; Cees Robben:  daor hèk meer kaans toe as dèk nòg pestoor wòr; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  nòg en kaans hèbben as der goej óp de lummel ligge (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '69) kaartterm: (lummel = stok): succes is niet helemaal uitgesloten. Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  óngelukke zèn kwaoj kaanse, moete mar dènke (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '72) - gezegd als troost en als aansporing tot berusting in geval van tegenslag
kant, kaant, zelfstandig naamwoord, kèntje/kantje, 1. kant, zijde, grens van een vlak; Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  óp et kaantje aaf; Cees Robben – En wè vond ie daor..? / Alles vur ’m kaant en klaor. (19540213); Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kant' zelfstandig naamwoord  - kant; 't deujgt van gin kante - er deugt niets van; WBD III.3.1:310 'kant' = bladzijde, een v.d. kanten v.e. blad papier; WBD III.4.4:184 'waterkant', 'slootkant'; 'stroomkant' = oever; 1.1 Met betrekking tot personen; R Et gao wèl òn mene kaant - Het doet me zeer, dat me dit overkomt. Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  Dè zal ze òn dere kaant gekoome hèbbe, dènk ik - aan het hart gaan?; Cees Robben – Over d’n aongetrouwde kaant (titel van de prent van 19641106); Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  iemand òn zene kaant koome ('85) - te na komen; Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): vur zene kaant schudde - de waarheid zeggen, voor de voeten werpen; 1.2 Met betrekking tot een plaats of regio; DANB ... ziede nie veul langs dees kaante - ... ziet men hier niet veel; Mar dè [een pastoorsmeid] is er gelukkig gin van ons kaanten, die komt van wijt weg, uit de stad en daor mokte wel meer zotte dingen mee. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  òn geene kaant (van de lijn) (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek ’64) - benoorden de spoorlijn in Tilburg; 2. Zijden van een paard; WBD van de haandse kaant, van de haand - rechterkant van het paard; WBD van de haandse kaant, bè de haand - linkerkant van het paard; 3. In verband met textiel; WBD kaant (III:900) - kant, fijn, licht weefsel van linnen garen.. WBD boowvekaant (II:911) - bovenkant; WBD rèchse kaant (II:911) - rechtse kant = bovenkant v.h. weefsel; WBD linkse kaant (III:911) - linkse kant = onderkant v.h. weefsel; WBD zèlfkaant (III:911) - zelfkant; ook: kaant of lèst; WBD slèèchte kaant (II:1051) - (te) slappe zelfkant (v. geweven stof); ook ötmeutelende lèst of ötgemeutelde lèst genoemd; kèntje; verkleinwoord; van ‘kaant’; kantje; Cees Robben – Op ’t kentje aaf... (19780113)
kantoor, ketoor, zelfstandig naamwoord, ketorke, kantoor; met name de ruimte waar de bazen van de fabrieken zetelden. Interview met de heer De Kok (1978) – “… dèk op ketoor moes koome, dan zok daor op men soodemieter krêegen, hè.” (transcriptie Hans Hessels 2014; GD07 Ze wiere dan school- òf ketoorjuffrouw; Bont k?(n)tö.r, zelfstandig naamwoordo. ' ke(n)teur' - kantoor
kapbijl, kapbèltje, zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm; H. van Rijen (1988): = kapmis - hakbijl, kapmes
kapel, kepèl, zelfstandig naamwoord, kepèlleke, "1. kapel; Cees Robben – Gao d’elke merrege naor ’t kepelleke Ketooke..? (19570504); Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  kepel;  ; Tony Ansems –; De hasseltse kapel; As de Maaj maond was begonnen / Gingen wij mee hil 't stel / Onze Pa, en ons Moeder en heel de kender / Naor de Hasseltse Kapel / Gauw 't Roozenhuuke bidde / Die ouw vrouwkes waren snel / En dan saome snoep ötzuuke / Bij de Hasseltse Kapel / Van die lekkere kaneele steele / Zuuthout, drop en karamel / Leerden om alles saam te dele / Bij de Hasseltse Kapel; (.De Hasseltse kapel; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008); 2. café; Bij geboorten gingen de naaste buren mee aangeven. Dit laatste was dan voor de vader nog al een dure gebeurtenis, want dan sloeg men bij het naar huis gaan geen een ""kapelleke"" over. En dan bleven de gevolgen niet uit... (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 1 ‘Wijkbuurten in vroeger dagen; NTC – 8-11-1950); Pierre van Beek – De uitdrukking ""As O.L. Heer een kerk bouwt, zet de duvel er een kapel neffe"" slaat op de cafés die men gewoonlijk nabij een kerk aantreft al kan men er ook wel een diepere zin uithalen, namelijk deze, dat de duivel er steeds op uit is de mens tot het kwaad te verleiden. (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950); 3. twijfelgeval !!; Ik dènk dèk nòr de Hasselt gao/ kèèke rond de kepèl. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Nòr de Bèèvert...); Nòr de Bèèvert... / Kom, zeej Lewie, ik fiets is op. / Waorheene?, vroeg zen Nel. / Ik dènk dèk nòr de Hasselt gao / kèèke rond de kepèl. / Mar halverweege kreeg ie dòrst / èn hij leej daor èfkes aon. / daor zaag ie hangend òn de toog / zenen aauwe ploegmaot staon. / Ze hèbben er en paor gevat / wiere allèngskes blijer / èn waare vur zer èèrg in han / al vèf kefeekes wijer. / Teege den aoved kwaam ie tèùs. / Nel zaat nòg meej der eete. / Kepèlleks hai zat gehad / mar et Hasselse was vergeete. 4. vlinder; WNT Eigenlijk. Een vlinder (dagvlinder) van de eene of andere soort, gedaante of kleuren. Soms kan de toevoeging van witje als synon. (zie beneden, onder de aangehaalde voorbeelden) doen meenen dat met den naam kapel slechts vlinders van ééne bepaalde soort en kleur, de witjes of koolwitjes, zijn bedoeld, maar vermoedelijk is ook witje op die plaatsen niet anders dan een algemeene naam voor vlinder, ontleend aan dien van eene zeer veel voorkomende, algemeen bekende soort. Reeds bij Kiliaen - 1599; Kapelleke; 'n Leuk citroen kapelleke woei; alleenig deur et bos; en m'n ooge die wieren van et zien nie moei; en ze lieten et ding nie meer los. Toen woei er 'n wit kapelleke bij; en ze daansten deur et bos; te saome zot, te saome blij; te saome vrij en los. En de twee kapellekes allebei; deur 't lentelieve bos; ze sjaansten en daansten mijn ooge veurbij; al boven et lekkere mos. Gij lieve kapellekes daor in et bos; een wit en een citroen; toe, sjaanst er en daanst er mar lekker op los; ge meugt et gerustekes doen!; (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Kapelleke’, 1941)"
kapelaan, keplaon, kappelaon, zelfstandig naamwoord, keplòntje, kapelaan; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  de pestoor èn de keplaon lôopen aachter etzèlfde vaon (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek  '70) die houden er dezelfde principes op na; Cees Robben:  'd'r was is unne kappelaon'; Bont k?plo´.n, zelfstandig naamwoord m. 'keploon', - kaplaan, kapelaan; kappelaon; kapelaan; Cees Robben – Den kapelaon, hij boert mar vort... (19550129)
kaper, kaoper, zelfstandig naamwoord, kaper; WBD III.3:204: 'kaper' = meisjesmuts met afhangende strook; ook; kapmuts
kapeson, kappeson, zelfstandig naamwoord, naar Frans: capuchon; WBD ossetoom (Hasseltse term)
kapitaal, kappetaol, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, H. van Rijen (1988): kapitaal
kapitoor, kaffetuul, zelfstandig naamwoord, kaft, omslag van een boek. Zie lemma WNT koffertorie onzijdig) Uit ofra. covertoir. Verg. KAPITORIE, KAFFETORIE, KAFT, enz. Daarnaast koffetuur (mnl. coffiture enz.), overgenomen uit ofra. coverture. H. van Rijen (1988): doe meepesaant es en kaffetuuleke om dè buukske - ... een kaftje; Schu KAFETUUR te Roermonde voor 'omslag eens boeks' , gewis van 't fr. 'couverture'; te Loven: 'couvert'; in Brab. vroeger 'spaarsel'; WNT KAFFETORIE - het perkamenten, lederen overtreksel v.e. boekband; bij uitbr.: boekband, omslag v.e. boek
kapmes, kapmis, zelfstandig naamwoord, kapmes, hakbijl; Kapmis, leepel òf schèèr (kinderspelletje); WBD III.2.1:249 'kapmes' = hakmesje, ook 'hakmes', 'slichtmes'
kapmes, lepel of schaar, kapmis, leepel òf schèèr, zelfstandig naamwoord, naam van een kinderspel (geen nadere gegevens bekend); Audioregistratie 1978 - Ik weet nie òf gullie dè nòg wit dè wij vruuger op school din “kapmis, leepel òf schèèr?” Dan ging er zonne jonge, ging krom staon, dan zaat er êene op zene rug èn die op zene rug zaat die di dan zôo: “Kapmis, leepel òf schèèr?” èn assie dè raojde dan, hè, dan moes den aandere krom gòn staon! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
kapoen, kapoen, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): ónte kapoen - gehaaid persoon, c.q. grote deugniet; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KAPOEN is een verachtelijke naam of scheldwoord, hier van Brussel overgewaaid, alwaar de kaai-boeven, aldaar voor een zeer slecht slag van volk gehouden, aldus genaamd worden. Antw. KAPOEN zelfstandig naamwoord m. - deugniet, Fr. coquin; WNT KAPOEN III) 1) als een verachtelijke benaming, als een scheldwoord in 't algemeen; 2) vreemde gast, rare klant; 3) beklagenswaardig wezen; 4) in Z-Ndl. deugniet (eigenlijk of schertsend).
kapoeres, kapoerewiets, bijvoeglijk naamwoord, H. van Rijen (1988): stuk, kapot, dood; WTT-2012: de etymologie is nog niet bekend; kepoerewiets; kapot, dood; Stadsnieuws:  èfkes piepte ze nòg, mar toen waar de mèùs hartstikke kepoerewiets - eventjes piepte de muis nog, maar daarna was ze morsdood (220407); van Jiddisch 'kapoeres' (= dood) [?]
kapot, kepòt, bijvoeglijk naamwoord, kapot, stuk; ? kapot, in de zin van ‘voorbij’; Cees Robben – Den irste zondag van de maai/ dan trokken wij dur stad en haai/ mee de meziek naor Meuleschot/ naor Lôôn of Beek.... Mar ’t is kepot...../ dauwtrappen is vort van de baon....../ dè hee jandoome afgedaon! (19540508) Deze prent werd gemaakt naar aanleiding van een hernieuwing (handhaving) van het oeroude verbod op katholiek getinte manifestaties op de openbare weg, meestal ‘het processieverbod’genoemdD. Boutkan (1996): (blz. 27) de vaos is kepòt; WBD kepòtten dêeg - ongeschikt deeg , dat nl. niet wil rijzen; R.J. die gao dervan kepòt; DANB zene mooter is kepòt; WBD III.4.3: kepòt - verdord (van bloemen); ook genoemd: verdòrd, dôod, ötgedrêûgd, afgestörve, ròt; ? dood; Cees Robben – Ik krôj [kruij] krek munne kreugel op den kaaibaand unne kinkenduut kepot... (19711119); WBD kepòt gaon - sterven (van een dier)
kapotgaan, kepòtgaon, sterk werkwoord, V kapotgaan, stukgaan; van dieren: sterven; bij het kaarten geen enkele slag halen; voor elkaar krijgen; We zullen dan mar is afwochten wè-t-ie in Keule kepot mokt! (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929); failliet gaan; Interview met de heer De Kok (1978) – “Jan van Aorendonk die is toen kepòt gegaon in firteg. (transcriptie Hans Hessels 2014; WBD III.4.2:31 'kapotgaan' - sterven (van dieren), ook genoemd: 'sterven' 'doodgaan' of 'creperen'; WBD III.4.3:35 kepòt gaon - sterven (v.e. plant)
kapothoed, kepòthuudje, zelfstandig naamwoord, GG kapothoed, kleine zwarte hoed bezet met kralen, die door oudere burgervrouwen werd gedragen
kapotsnijden, kepòtsnije, sterk werkwoord, kapotsnijden; het geslachte varken 'afkappen'; Audioregistratie 1978 - En dan kwaam de slager, hè, òf de slachter dògs nòdderhand. Dan kwam ie saoves gewoonlek èn dan kwaamie die zaak kepòt snije… èn dè ging dan in en hille grôote tòn…  (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
kapotspelen, kepòtspeule, zwak werkwoord, kapotspelen: bij een bep. kaartspel alle slagen halen; Frans Verbunt:  bij het hoogjassen: honderd roem en kapot; kepòtspeule - spulde kepòt - kepòtgespuld; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij spult kepòt; Cees Robben – Ik speul hartstikke kepot..! (19740614)
kappen, kappe, zwak werkwoord, kappe - kapte - gekapt, kappen; WBD (v.e. paard) met de voorbenen een trap geven
kapper, kapper, zelfstandig naamwoord, kapperke, WBD III.4.4:297 'kapper', 'kappertje' = twee deciliter; WBD III.2.1:181 'kapper' = drinkglas met een voet; borrelglaasjes, kleine bierglazen; LDM - Nu zouden wij het hebben over de biertapperij. Ja, en zoals reeds gezegd, werd vroeger het bier in de kelder uit de houten kraan getapt. Er waren echter ook herbergen waar het per literskruik op tafel gebracht werd. Zo herinneren wij ons nog het café van de Wed. van Broekhoven, juist in de bocht rechts, ongeveer aan de Groenewoudstraat. Men bestelde daar een kruik bier en de kasteleines bracht die met evenveel glaasjes als het gezelschap personen telde. Die glaasjes waren natuurlijk niet groot. Men noemde ze kapperkes. Was de kruik leeg, dan bestelde men een nieuwe. De prijs was één dubbeltje. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 10 ‘Het tappen van het bier’; NTC 29-08-1951); WNT: znw. m. dikwijls in den vorm van het verkl. Alleen in Z.-Ndl. ; De naam van een drinkglas dat ongeveer 1/4 liter inhoudt. (...) Kapper, glas van een halve pint, het vierde van een liter, SCHUERM. [1865-1870]. Kapper, … Glazen vat, met of zonder voet, omtrent de helft van een gewoon bierglas, CORN.-VERVL. 'Ne glazen kapper, Ald. - Pintglazen, joorkens of kapperkens, genever- en wynglazekens, DUVILLERS, Bar. Penninck bij DE BO 433 a [1851]. — Met den naam van een drank in bijstelling (vroeger in den genitief): zooveel als er van dien drank in een kapper gaat; een halve pint. Kapper, oude vochtmaat, wat meer dan het vijfde van eenen liter, CORN.-VERVL. 'Ne kapper smout. 'Ne kapper olie. Ald.
kaps, kèps, zelfstandig naamwoord, "blut; Daamen - Handschrift 1916:  ""ik doe nie mir mêe ik zai keps (m'n beurs is leeg)""; Stadsnieuws:  Ik doe niemir meej: ik zèè kèps -  ik heb geen geld meer om in te leggen (100110); WBD (III.3.2:36) kèps of blut - alles kwijt (bij een spel); Bosch kèps - blut"
kapstok, kapstòk, zelfstandig naamwoord, kapstok; WBD mager paard, ook 'vrak' genoemd
kar, kèèr, zelfstandig naamwoord, kèrke, "kar, wagen; gez. En kèèr geriffermeerd maoke = een kar stiekem onklaar maken, een hoogkar ondersteboven zetten; gez. de kèèr ómgôoje - een miskraam krijgen; uitdrukking  kòrt in de kèèr - kort aangebonden, lichtgeraakt, uit zijn humeur; Den aawe pastoor was 'ne goeien meensch, mar 'n bietje uit den tijd, hij ha den naom dettie nie kos laache. Hij naam alles ernstig op. De meensche zeejen van 'm: ""Hij rijdt mee 'n zwaor kèr!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; NTC 15-10-1938) ; ...den Sik stond aaltij klaor om de kèr van den dokter uit et los zaand te trekken... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); ...onze vadder zaoliger [...] zi aaltij: “ ‘k Zit liever mee in koai kèr in de haai as mee in goei schip op zee”. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); De Wijs  – Boer maa’k op oew kèr? - Nè jongen, naa nie. - Rot boer, rot kèr, rot pèrd (20-07-1962); Cees Robben –’t komt er meej de schoep binnen en ’t gaot er meej de kèèr uit. (19641106); Elie van Schilt - We zagen ok twee sorten putjesscheppers, dun ene ok mee un kiepkerke en un korte schep vur de putjes langs de kaaibaand, dan was er nog ene mee un grote kiepkeer, mee un peerd er veur. Die had unne schep mee unne hele lange steel en die mokte die putten in ut midden van de straot schòòn. (Uit: ‘Alles is aanders’; CuBra ca. 2000); WBD kèrhèngst - lomp paard; WBD kèrspringer- (paard dat probeert uit het tuig te springen) Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  kair; Dialectenquête 1876 - kêr (ê = fr. même); DANB nò de schòft spanne me et pèèrd vur de nuuw kèèr; H. van Rijen (1988): ge gaot nie dôod vurdè ge en kèèr zaand op hèt; H. van Rijen (1988): en kèèr teheuj stôote - een kar leegkiepen; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KER voor kar. ... Verwisseling van A en E niet ongemeen: smart/smert, hart/hert, scharp/scherp. Z.a. Goem. KAR - kè:r, zelfstandig naamwoordvr., verkleinde vorm kè:r?k?; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèèr zn - kar; kèrke; verkleinwoord; karretje, wagentje; Cees Robben – Lam Lewieke zaat gelaote/ In z’n kèrke... (19700925); D. Boutkan (1996): (blz. 16) 'kèrke' geen svarabhaktivocaal wegens morfeemgrens; GD08 dieje meens die die kèrkes mókt ... zonne skoetmoobiel; Dim. van 'kèèr', met vocaalkrimping."
karbies, kerbies, zelfstandig naamwoord, Van Dale: karbies, handtas zonder klep of sluiting, met twee grote oren; Hij stapte frèèd meej zen kerbieske/ as gong ie op ene wèèreldtoer. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: 'Waor et heurde was et nie')
karbol, kerbòl, zelfstandig naamwoord, carbolineum [ook wel, maar foutief, carboleum] - zwarte vloeistof uit steenkooldestillaat om hout te verduurzamen [tegenwoordig verboden wegens schadelijke stoffen]; Cees Robben – teerzeep en kerbol (19701016)
karbonade, kèrmenaaj, karbonaade, zelfstandig naamwoord, karbonade; - de uitspraak met b komt in het Tilburgs nauwelijks (meer) voor: Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  'kerbenaai'; - b is genasaliseerd: m; è < a, als kèèr < kar. De Bo - De b en de m verwisselen somwijlen met elkander, b.v. (...) ; Bedeen — medeen, met een. Bestelle — mostelle. Karbonade — karmena. (De Bo, Westvlaamsch Idioticon, 1892); Cees Robben:  Dan kan ie meej de 'kermenaoi' nóg veul goedmaoke; Stadsnieuws:  ... nao et vuurwèèrk waar der vur iederêen ene lèkkere vètte kèrmenaoj en vors brôod (020108)= fr. 'carbonnade'; De kèrmenaoj, de platte ribbe, de zult of krèp, et zwoert èn spèk. Toe den hiel aon toe. Durreege spèk èn ballekebraaj. Et smòdderpötje. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Bont kärm?nä.i, zelfstandig naamwoordvr. 'kérmenaei' - karbonade; Goem. KARBONADE - kè:rm?no?; Antw. KARMENEI, KERMENEI zelfstandig naamwoord v. - karbonnadei ook: KERMENAAI; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèrmenaaj zn - karbonade; WBD III.2.3:62 'kabernade' = karbonade; zie zie kèrmenaaj
kardoes, kedèùze, zelfstandig naamwoord, meervoud, WTT 2017: van (waarschijnlijk) kedèùs; echter alleen in het meervoud aangetroffen; bak waarin een geslacht dier werd gelegd om het te villen; naar analogie van cartouche, omhulsel. Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Dan hadde vruuger zogezeej, waare dè kedèùze wòr dègge ze ingôojde dan op dere rug want aanders kosse ze zak zègge nie ville!!” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels)
karhengst, kèrhèngst, zelfstandig naamwoord, WBD lomp paard; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  zó zuur as ene kèrhèngst (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - 'zuur' betekent hier agressief, onhandelbaar, zoals een hengst voor een gespan; H. van Rijen (1988): lastig (onhandelbaar) persoon; Bont zelfstandig naamwoord m. (scheldn.) 'karhengst' - lompe onhandelbare boer.
karneuk, karneuk, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.4:300 'karneuk' - 250 liter, ook 'vaatje' of 'okshoofd'; Wikipedia: Een okshoofd (ouderwets oxhoofd) is een inhoudsmaat in de vorm van een groot vat, dat vroeger voor wijn gebruikt werd. De maat wordt echter ook gebruikt voor azijn, bier, tabak en suiker. Een okshoofd bevatte zes ankers. De naam Okshoofd wordt nog steeds voor bedrijven geassocieerd met drank, of drankenhandel, gebruikt.
karrad, kèrrad, zelfstandig naamwoord, karrad, kar(re)wiel; Cees Robben – Zo zot as ’n kerrad (19600325); Cees Robben – Hij is van z’n èège al zôô zot as ’n kerrad... (19660218); Cees Robben – Zôô zot as ’n kerrad... (19851220)
karrenspoor, kèrspôor, zelfstandig naamwoord, karrenspoor; Daor neffe laag un kèrspoor. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
karsmid, kèrsmid, zelfstandig naamwoord, wagenmaker, 'waogemaoker'; DANB witte ginne waogemaoker/kèrsmid ?
karspringer, kèrspringer, zelfstandig naamwoord, WBD karspringer (paard dat probeert uit het tuig te springen)
karwei, kerwaaj, zelfstandig naamwoord, kerwaajke, karwei; Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  karwaaike; 'kerwaaike'; Cees Robben – ’n Schôôn kerwaai (19600520); Cees Robben – Aon dè kerwaai gevrukt... (19830401); Bij de miste kerwaaikes, wies ik er men èège aaltij wel onderöt te draaie, omwaasse deej ik wel ôot mar dè blééf beperkt tot afdreuge. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.3.1:400 'korveeën' = karweien (onbetaalde arbeid verrichten aan de openbare wegen); WBD III.1.4:356 'heel karwei' = last, moeilijkheid; ? eufemisme voor een reu die een teef zoekt; Cees Robben – M’n hundje is weggelôôpe (...) Ik denk dettie op kerwaai is (...) ’t is ’n menneke... (19710730)
kasjmier, kaaziemier, zelfstandig naamwoord, stofnaam (textiel); Henk van Rijswijk - Casimir: zachte fijne wollen lakenstof, vaak met kamgarenketting en strijkgareninslag, in 3 schachts keperbinding of 4 schachts dubbelkeper geweven, lichtgevold en kort geschoren, waarbij de keperbinding nog zichtbaar blijft. Toepassing zomerkleding en shawls. De naam verwijst naar het oorspronkelijke gebruik van wol van de kasjmirgeit uit Tibet. (Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954). J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Casimir. Fijn glad wollen laken, licht gevold en kort geschoren. Keperbinding.
kassen, kasse, zwak werkwoord, het spel 'klap-kas-afzak' bedrijven, c.q. iemand de in dat spel voorkomende trap geven; Cees Robben – Oversprong.. hiet dè vandaog... (...) ’t aauw “drie appelepap” (...) mar zô as wij kossen kassen... (19570427); zie drie appelepap; H. van Rijen (1988): met hak aansporen
kassie-zes, kasjezis, kassiezis, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, H. van Rijen (1988): dood; = kassie-zes (Barg.), naar het dobbelspel 'kassie-zes', wellicht onder invloed van kassie-wijle en de zes zijden van een doodskist
kassiewijle, kasjewèèle, kassiewèèle, bijvoeglijk naamwoord, H. van Rijen (1988): dood, stuk, niet meer aanwezig; = Hebr. breng ons terug; Bargoens 'asjeweine'= weg, dood, kapot. Ned. varianten: asjeweine, gasjewijne, kasjewijne, kassiewijle, kassiewijne, sjewijne (zie Van Dale)
kast, kaast, zelfstandig naamwoord, kasje, kast; WBD spinde, eeteskaast, brôodkaast, vliegekaast; R Bij iemand goed in de kaast ligge - geen kwaad kunnen doen; Cees Robben - Hij stond er heel goed in de paas.../ Laag veuraon in de kaast..  (19600701); Ik ben zoo stijf as 'n kaast! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); WBD kiemkaast - kiemtrog (voor de ontkieming van geweekte gerst); Cees Robben – Ze heej ’n paor flinke kommen op d’r kaast staon... (19670616) [figuurlijk voor de borstpartij van een vrouw]; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  dès ene vèùle vènt: hij schèt ónder de kaast (Daamen - Handschrift 1916); Ze begosse me un bietje te waardeere, nie dèk naa ineens in de kaast kwaam te ligge. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) [...ineens erg populair was; ook: 'èrges hôog in de kaast ligge']; WBD III.1.1:115 'borstkast' = borst; WBD III.1.4:422 'de kast uitvegen' = een aanmerking maken; Bont ka.st zelfst.nw.vr. 'kaast' – kast; kasje; verkleinde vorm; kastje; Cees Robben:  sóms dan daanst ie van et kasje; WBD III.1.3:262 'kastje- = medaillon; ook: 'hartje'; D. Boutkan (1996): (blz. 31) kasje verkleinde vorm van 'kaast' (met vocaalkrimping)
kastanje, kastannie, kerstannie, zelfstandig naamwoord, kastanje; Daor hedde nog hille woude van tamme kastannieboomen, haozelnote en zukke getuig. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); H. van Rijen (1988): der laage ne maacht kastannies - veel; H. van Rijen (1988): 'kestannie'; WBD kastannie - paardekastanje, kastanje (Aesculus hippocastanum); Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kestannie' zn - kastanje; zie ook kerstannie; kerstannie; kastanje; - …m’n zakke vol kerstannies en haozelnote… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); zie ook kastannie
kasteel, kastêel, zelfstandig naamwoord, kasteel; D. Boutkan (1996): (blz. 51) kastêel – kastiltje; kestêel; kasteel; dim: kestiltje
kastelein, kastelèèn, zelfstandig naamwoord, kastelein, caféhouder, kroegbaas
kastoor, kaster, zelfstandig naamwoord, "WBD II.4. p. 871 – J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij „kastor"": „Langharig weefsel uit Spaansche wol. Imitatie pelswerk. Geweven in kruiskeperbinding. Van Dale zegt bij „kastoor"": „Beverhaar en het daarvan gemaakte vilt"". kastor: káster, K 183 (= Tilburg). WNT – lemma Kastoren – 1921 - bnw. Van Kastoor, in de bet. 2). Van kastoor; uit bevervilt gemaakt. Fijnkastoren, witkastoren, van fijn —, van wit kastoor. WNT – lemma Kastoor – 1921 - znw. m. en (als stofnaam) onz. Ontleend aan fra. castor, bever; beverhaar. 1. Als diernaam (manl.), slechts een enkele maal. Bever. — Kastoors haar (of als koppel. kastoorshaar): beverhaar. Castoers hayr om hoeyen te maken, Placc. v. Brab. 1, 414 a [1597]. 2. Stofnaam, onz. voorheen manl. Beverhaar en het daarvan gemaakte bevervilt waarvan men hoeden maakt. Half (voorheen halve) kastoor: met haren of wol van andere dieren gemengd. (Verg. halve kastoor, straks onder 3) en geheele —, halve enz. kastoorhoed op dit laatste woord). 3. Voorwerpsnaam, manl. Een van bevervilt of van wat daarvoor door moet gaan gemaakte hoed."
kat, kat, zelfstandig naamwoord, kètje, kat, poes; H. van Rijen (1988): de kat moet van de stoel - wordt gezegd als er iemand voor de eerste keer met een loonzakje thuiskomt (ook worden dan b.v. de pantoffels klaargezet); Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  As ónze kat en koei was, dan kónde gij ze mèlke (Pierre van Beek – -Tilburgse Taalplastiek 1964) - reactie op herhaalde bezwaren (..ja, maar als . ..); Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  agge de kat nòr Èngelaand stuurt, dan maawt ze as ze terugkómt (Daamen - Handschrift 1916: ) Als je een domoor wegstuurt, komt er een sufferd terug. Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  de kat slèpt meej den bukkem (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '64) gezegd v.e. verliefd paartje; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  de kat was vannaacht weer óp den Finkelenbèèrg (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - de kat is de hele nacht op sjouw geweest. Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  en kat gao nôot mee en leege maog van hèùs (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - men moet eten voordat men van huis gaat. Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  een katje krabt em nie (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '72) - die is niet bang uitgevallen; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  zó flauw zèèn dègge wèl katte kunt spouwe (Daamen - Handschrift 1916: ) - erg misselijk zijn. Frans Verbunt:  et is gin klèèn kat dè en pond schèt; kètje; verkleinde vorm; katje; Dialectenquête 1876 - 'n hundje en ’n ketje
kater, kaoter, zelfstandig naamwoord, "kater; Van Beek - ""Hij hee unne kaoter gestrikt"" wil zeggen dat hij een rijk meisje trouwde. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Cees Robben – Unne kaoter gestrikt op de klinkert (19561215) – De betekenis van ‘klinkert’ is hier niet duidelijk; Robben bedoelt: een goede partij, een rijke echtgenoot voor meisje van eenvoudige komaf. Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  derbij zèèn as ene gelubde kaoter (Pierre van Beek – -Tilburgse Taalplastiek 1970) - steeds haantje de voorste; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  ene kaoter strikke ('87) voordeel behalen (ook bij kaartspel); Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  hij had ene kaoter gestrikt óp de Klinkert ('58) - een rijk huwelijk gesloten (klinkert = klinkerweg); Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  de kaoter zen kónt gelékt hèbbe ('50) nadorst hebben, daags na overmatig alcoholgebruik; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  dènke ene vètte kaoter te strikke, èn et waar en maoger poeske (Daamen - Handschrift 1916: )"
katholiek, katteliek, bijvoeglijk naamwoord, katholiek; H. van Rijen (1988): ze zèn goed katteliek - ze zijn heel vroom; fig: hebben veel geld; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Jè, daor bèn ik toen ok onder gewist, dè was de kattelieke bond in de Tuinstraot toen dieje tèèd …”
katoen, ketoen, zelfstandig naamwoord, "katoen; Daamen - Handschrift 1916:  ""katoen - mar ze gaaf em katoen (hard werken, haast achter het werk zetten)""; Interview Hermans - 1978 - “…want affèktgaores op zichzèllef die zijn van ketoen mar ge hèt ok veel die gevèrfd zèèn dèt wol is, war…..want ene wollen draod kunne ze nie zo dun maoke as ene gewoone hillen dunne zijen draod òfwèl ene ketoenen draod..” (transcriptie Hans Hessels, 2013); WBD ketoen (II:872); Frans Verbunt:  zo slèècht as ketoen van ne cènt et èl; Cees Robben:  ''t is ketoen ... en enkelt pap'; WBD (III.2.1:271) ketoen = lampenpit"
kats, kats, bijwoord, vreemd; De Wijs  – 'k weet nie wè gij ervan denkt mar ik vèèn ’t mar ’n kats gezicht (23-10-1963); Cees Robben – Ik vèèn ’t mar ’n kats gezicht  (19640207)
kattekwaad, kattekaod, zelfstandig naamwoord, H. van Rijen (1988): 'kattekaot' - kattekwaad, kwajongensstreken
kattenbak, kattebak, zelfstandig naamwoord, spotwoord; catechismus; - Parochie Hasselt, circa 1960; zie kattechismes, kattekiesemus
kattenkop, kattekòp, zelfstandig naamwoord, "inhoudsmaat (bier); LDM - Een grote 50 jaar geleden waren de tonnen nog in gebruik en werd een ton gerekend op 150 liter inhoud. Ook was er fustwerk in gebruik van 1/2 ton of ""vat"", van 1/4 ton of ""keneke"" en van 1/8 ton dat men ""kattekop"" noemde. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 8 ‘Oude brouwerijen in Tilburg’; NTC 23-6-1951)"
kattenmem, kattemèmme, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, tepeltjes van de kat; GG zo taaj as kattemèmme
kattenpis, kattepies, zelfstandig naamwoord, lett. kattepis; Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): zegsw. 'Dès gin kattepies!' - dat is geen kleinigheid, dat is niet niks. Antw. KATTEPIS zelfstandig naamwoord m.- soort van muscadelledruif, Fr. raisin rauscat (ook in Brabant)
kattenspouw, kattespouw, kattespaaw, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): soort snoepgoed, ook genoemd 'bakkesvol' (druivensuiker met noten); Cees Robben – ’t Snoeppepier en bakkesvol/ En ’t ôllienutje leej/ Versmolten meej de kattespouw... (19580329); zie bakkesvol; H. van Rijen (1988): 'kattespaaw'; Frans Verbunt:  'kattespouw' - braaksel v.e. kat, ragoût; snoep: druivesuiker met pinda; De Wijs – Kunde nog ergeraans kattespouw-brokke kôpe? (23-10-1963); Moffelbôone die zèn te taai/ peeje vènd se te flauw,/ èn ak oover andijvie praot,/ zeese : «Dès kattespauw» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: DE GROTSTE VRAOG); Want as kènder reekendeme toen nie in munte, mar in snoep: zoveul sjèp òf zoveul bròkke kattespaaw konder vur kôope. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2001); Mar wèddik ’t lèkkerste van allemòl von, dè waar kattespaaw. Witte wè dèt is? Dès nèt as joodevèt mar dan irst gesmolte èn dan deeje z’r pindanutjes durheene. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Antw. KATTESPOUWSEL zelfstandig naamwoordo.-eten of drinken waar men tegezin voor gevoelt, dat te flauw of niet genoeg gekruid is.
kattenspouwbrokken, kattespaawbròkke, zelfstandig naamwoord, meervoud; snoepgoed; brokken druivesuiker ofwel ‘jodevet’ met nootjes; Cees Robben - ...Wittte gij waor degge kattespauwbrokke kunt kôôpe..? (19640424)
kattenstaart, kattestèrt, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.3:417 kattestèrt - schaafstro (Equisetum hyemale); kattestèrt - kattenstaart (Lythrum salicaria); WBD III.4.3:412 kattestèrt - lisdodde (Typha latifolia), ook genoemd: lis, lisdòt, lampepoetser, tompoes of riet; WBD III.4.3:413 kattestèrt - aar v.d. lisdodde, ook genoemd: lisdot, kolf, lampepoetser, of tompoes; WBD (III.2.1:426) kattestèrt = kattenstaart 429 kattestèrt - lupine
katuil, katèùl, zelfstandig naamwoord, H. van Rijen (1988): 'katööl' - ransuil (Asio otus); WBD III.4.1:192 'katuil' - kerkuil (Tyto alba), ook 'kransuil' genoemd WBD III.4.1:190 'katuil' - ransuil (Asio otus); WNT KATUIL - benaming voor sommige uilen: 1) alg. voor de uilen zonder oorpluimpjes; 2) volksnaam voor den Velduil, Asio accipitrinus; 3) groote katuil: volksnaam voor den ransuil (Asio otus)
kauwen, kaawe, zwak werkwoord, kauwen; De Wijs – Ik kom daar aon, ik stap van m’n fiets, ik zet m’n fiets tegen ’t huîs, ik bel, ik wocht veur de deur, de deur gao ope, ik zeg……. - Jè, jè, kaûwde gij aaltij zolang over unnen drol? (24-02-1966)
kaviaar, kaviaor, zelfstandig naamwoord, kaviaar; Frans Verbunt:  Tilburgs kaviaor - bramenjam die naar vis smaakt
kawauwel, kawauwel, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.1:101 'kawauwel' = mond (spotnaam)
keel, kèèl, zelfstandig naamwoord, kiltjes, kèltje, "keel; D. Boutkan (1996): (blz. 22) kèèl naast keel; Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  ''t zal d'r de keil uithangen'; Van Beek - ""Hij hangt mee de keel in den haak"" betekent: Hij verdient zijn kost niet; hij weet niet, hoe het hoofd boven water te houden; hij weet niet van wat hout pijlen te maken. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); - Hij hangt met de keel in de haak. - Hij verdient zijn kost niet, hij weet niet hoe het hoofd boven water te houden. (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’); Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  meej de kèèl in den haok hange ('71) - niet weten hoe het hoofd boven water te houden; Rooie, witte,èn gèèle wèèn/ hoeveul dès nie te pèèle/ verdwènt temidde vant plezier/ in duuzend dreuge kèèle. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wès wèèn tòch fèèn); GD06 der zaaten in de miste femoelies hil wè geoefende kèèle; Antw. KÈÈL zelfstandig naamwoord v.-keel, Fr. gorge; kèltje; verkleinde vorm; H. van Rijen (1988): keeltje; kiltjes; meervoud; keeltjes; met krimping van de stamvocaal: ee > i; Brassica rapa - meiraap; Van Dale (raapstelen): jonge, gesteelde bladeren van de meiraap; gegeten als voorjaarsgroente; ook: 'stiltjes', 'keele'; H. van Rijen (1988): jonge bladeren van de meiraap (Rapum); It oe kiltjes es op. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 1997); Antw. KELEN znw.v.mrv. - jong raaploof zonder knollen, dat men in ’t voorjaar als moes eet. Hft. KEELEN - zeker moeskruid (z.a.)"
keelgang, kèèlgang, zelfstandig naamwoord, WBD keel van een paard
keelgat, kèlsgat, zelfstandig naamwoord, keelgat; Ik kos et nie dur men kèlsgat krèège. kèlsgat; Cees Robben – ’t Blèèft in m’n kelsgat steken... (19600923); Piet van Beers – ‘Hoest’: Zo nou èn dan, vatte ik 'n snuupke./ Van die hêete (varn Jamin.)/ Mar....toen schoot 't in m'n kèlsgat./ En ik stikte der host in. (Spoeje doemmeniemer; 2009); WBD III.1.1:191 'keelsgat' = keelgat; WNT KEELGAT. Uit 'keel' en 'gat'; Bont zelfstandig naamwoordo. 'keelsgat' - keelgat; Antw. KÈÈLGAT zelfstandig naamwoordo. - keelgat. Verkeerd kèèlgat - luchtpijp, adempijp.
keelpijn, kèèlpènt, zelfstandig naamwoord, keelpijn; DANB hij heej kèèlpènt; D. Boutkan (1996): 'kilpènt' (blz. 95)
keelriem, kèlriem, zelfstandig naamwoord, WBD kopstuk (Hasselt), de riem die achter de oren v.h. paard langs loopt. N.B. De letterlijke vertaling 'keelriem' komt ook in het WBD voor, echter zonder vermelding van een Tilburgs woord. WNT KEELRIEM aan het paardenhoofdstel, de riem die, van de slapen, onder den kop door, om het bovenste van den hals gaat.
keeltjesstamp, kiltjesstamp, zelfstandig naamwoord, stamp van keeltjes; zie zie: kiltjes
keep, keep, zelfstandig naamwoord, D. Boutkan (1996): keep - keepvink (Fringilla montifringilla); WNT KEEP - naam van een soort van het geslacht der Vinken; samenst.: keepvink
keer, keer, zelfstandig naamwoord, kirke, keer, maal; uitdrukking  in de kòrtste keere - zo vlug mogelijk; Cees Robben:  et schilt mar amper haand òf keer - het is op het nippertje; Cees Robben:  mistal drie keer; meschien dè deeze keer de lèèm haawt; nog êene keer; D. Boutkan (1996): 'Ik èb oe al twee kêere geroepe.' (blz. 96); êene keer (95)
keet, kêet, kiet, zelfstandig naamwoord, kitje, keet, armoedige houten woning; H. van Rijen (1988): de Kêet - onderkomen van leproserie 'Den Èùlevlucht'; WNT VII:2016: gewestelijk nog KETE (men schrijft gewoonlijk KEETE) Men schrijft ê, blijkens de hedendaagsche dialecten. WBD III.4.4:245 keet = lawaai; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KEET hut; Kiliaen 'keete'. Hier van daan 'bakkeet'. Bont ke.t, zelfstandig naamwoord vr. 'keet' - klein woonhuis, geringe woning; kiet; V keet; minachtend voor: huis of andere ruimte; V hil de kiet stao ooverhôop; kitje; keetje; verkleinwoord van 'kêet', met vocaalkrimping
Keet, de, Kêet, toponiem, De Kêet , onderdeel van De Uilenvlucht, Korvel; Keet is hier waarschijnlijk bedoeld als benaming voor een primitief bouwsel; Willem van Mook – Den Uilenvlucht was de verzamelnaam voor drie grote weverswoningen. Ze stonden zeer afgelegen, op een open veld, waar toen nog geen andere bebouwing was. Er voor, er achter en bezijden niets dan weide, heide en bossen. In bet begin van deze eeuw waren die drie huizen tot ruines vervallen en toch woonden er toen nog mensen in. Het ‘Kretshuis’ was het voornaamste van de drie. ‘De Keet’ en de ‘Krucht’ waren dépendances van het grote ‘Kretshuis’ dat in het begin van de vorige eeuw, toen Tilburg onder Frans bewind stond (1795-1813), gebruikt is geweest als ‘Leprosie’ (Melaatsenhuis). Omdat er in Tilburg gelukkig geen melaatsen waren, bestemde men het voor quarantaine bij besmettelijke ziekten. (Nieuwe Brabantse novellen; 1970)
kei, kaaj(e), zelfstandig naamwoord, "kei(en); Daamen - Handschrift 1916;  ""vilt mar 'ne kaai - haalt er maar iets als er niets is""; Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  Ze koomen óp de kaaje; Van Delft - Als het ware eenigszins ter vertroosting bij een gebeurtenis, een feit, dat niet meer te verhelpen of te veranderen is, klinkt het: ""Al gingde op oewe kop staon""; ook wel: ""Al trokte de kaaien uit den grond"", het helpt toch niet. - Sprekende over iemand, die veel ondervonden heeft, hoort men ter beklemtooning: ""De kaaien in de straot hebben zooveul nie gelejen as zij."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Pierre van Beek – Wanneer iemand veel in het leven te verduren heeft gehad, beklemtoont men dit graag met: ""De kaaien in de straot hebben nie zoveul gelejen as hij."" (Tilburgse Taalplastiek 1950; Nieuwe Tilburgsche Courant); Pierre van Beek – Het volk houdt er van zich krachtig uit te drukken. Wanneer men te maken heeft met een feit, waaraan niets meer te veranderen valt, dan klinkt het (…) ""Al trokte de kaaien uit den grond."" (Tilburgse Taalplastiek 1950; Nieuwe Tilburgsche Courant); Wè is en aander woord vur stêen?/ Dè blèkt dan ene kaai/ èn as er laoter «grasveld» stao/ is dè gewôon en waai. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Wèn gezuuk war'); Audioregistratie 1978 – “Dan hadde vruuger ene grôote kaaj meej èèzere bòlle van die grotte, war, èn daor deej èllek die meej di ene sènt. Op dieje kaaj!” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); H. van Rijen (1988): de kaaj èn de straot hèbbe nie zóveul geleejen as hij; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  tis óm de kaajen ervan in te lôope (AM'76) - het is om er verschrikkelijk de pest over in te hebben. Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  vilt mar ene kaaj! ('86) - waar geen geld is, kun je het niet halen; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): de kaaj = Van der Steen (blz. 107); WBD III.3.1:403 'keiweg' = straat; WBD III.3.1:429 'kaai', 'kade' = kade; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kaaj zelfstandig naamwoord  - kei"
kei-, kaaj-, voorvoegsel, ontzettend; WTT-2012: kaaj- is afgeleid van 'kei', en wordt overdrachtelijk gebruikt. 'k Zèè kaajmuug - Ik ben doodmoe; kaajkepòt - doodop, uitgeput; kaajdôod - morsdood; kaajhard - keihard; Elie van Schilt - hil dun Heuvel stond dan kaaivol mee kender. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000); List vruug er nòg iemes òn mèn, òf ik wies wè in et Tilburgs ‘De Drie Kaa’s’ zèn. Ik zèg de wè? De drie Kaa’s, zeetie. Ksèg ksot nie weete. Dè’s nie goed, zeetie. Dè zèn mar twee Kaa’s. De drie Kaa’s zeetie, dè is: Ksèè Kaaj Kepòt!  (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); zie kaajkepòt; Bont Gebruikt hetzelfde suffix in woorden als: keibloot, keidood, keileeg, keimager, keiarm. Antw. KEIMAGER - zeer mager; KEIDOOD - morsdood; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kaajdòòd' – morsdood
keiband, kaajbaand, zelfstandig naamwoord, stoeprand, trottoir; De Wijs – (over ’n hond die weigert op straat te poepen:) ik haaw ‘m aon de leibaand en nog leetie ‘m aaltij op de kaaibaand (09-04-1973); De Wijs – Mee zo’n streup kèènder moet ik oppaasse dè ze nie van de kaaibaand gaon, as ge naa aachter mekaor loopt, koom ’t wel veur mekaor (27-12-1968); Cees Robben – Zôô soepel as unne kaaibaand..! (19691003); Cees Robben – Ik haauw ’m [de hond] aon de laaibaand.. En nog leettie’m op de kaaibaand... (19760430); Cees Robben – Ik krôj [kruij] krek munne kreugel op den kaaibaand unne kinkenduut kepot... (19711119); Lechim - De ootoos die oe aaventoe/ teege de kaaibaand vèège/ krèk of ze mèène: «Hil de straot/ is allêen vur ons èège». (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Fietse); Van Tilborg - In die straot voetballen ging nie, de stoep waar te smal en op die kaaien koste alléén oewe nek breken, as ge nie ötkéékt en die kaaibaande zaten ok verekkes in de weeg. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Schilders - Mar de schonste hundjesprènt van Keese [Cees Robben] is dees: Meej ’n bòske dè zunnen hond ötlaot, en ’n vraauw die daor iets op aon te mèrreke heej. Wòrop ’t bòske teege die vraauw zeej: ‘Naa hè’k ’m òn de laaibaand, en naa leetie ’m tòch nòg op de kaaibaand.’ (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Stadsnieuws - Knòts tòch nie zo op de kaajbaand, sebiet hèdde ene lèkke tuut (270507); WBD III.3.1:397 'keibaan' = openbare weg, ook 'kasseiweg', 'klinkerd'
keibanden, kaajbaande, zwak werkwoord, kinderspel: een bal vanaf het ene trottoir op de rand van het tegenover liggende (trachten te) werpen
keibandenras, kaajbaanderas, zelfstandig naamwoord, hond van dubieus ras, straathond
keibouter, kaajbuuter, zelfstandig naamwoord, "Tilburger, die, in tegenstelling tot de 'Turken', bezuiden de spoorlijn woont; Daamen - Handschrift 1916:  ""kaaibuuters - naam die de Noordelijke aan de Zuidelijke Tilburgers gaven""; WTT 2012: In december 1933 en januari 1934 ontspon zich in de Nieuwe Tilburgsche Courant een zeer uitgebreide discussie over de betekenis en herkomst van het scheldwoord dan wel de spotnaam 'kaajbuuter', waarin zeer uiteenlopende theorieën  de revue passeerden. zie Dossier Kaajbuuter; 1933 - Lowie van Dorrus Misters: Maar we hebben nog een ander woord waarbij ""buter"" gebruikt wordt, namelijk ""ketelbuter"" en daarmede is dan bedoeld de vroeger reizende ketelmaker, meer speciaal de huishoudelijke koperen waschketels, voor korten tijd nog algemeen in het gebruik. En hier beteekent buten slaan, kloppen. Dan zou dus kaaibuter beteekenen keiklopper en slaan op het leggen der keibestrating... ( Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 16 december 1933); 1933 - Lowie van Dorrus Misters: Zaterdag jl. gaf ik twee verklaringen van het scheldwoord ""Kaaibuter"", waarvan m.i. de laatste als keiklopper, keilegger, de ware moet zijn. En dit te meer, omdat daaruit logisch volgt, dat de naam ""kaaibuter"" als woord op zich zelf in 't geheel geen scheldnaam is, maar gewoon een beroepsnaam evenals ketelbuter. (Nieuwe Tilburgsche Courant - maandag 18 december 1933); 1933 - Lowie van Dorrus Misters: Eerstens wordt ""kaaibuter"" en ""kaaibutter"" door elkaar gebruikt, zoodat de vraag van den heer de Wijs ""Is nu kaaibuter oorspronkelijk kaaibotter geweest en hebben de Tilburgers er in het idioom van de plaats kaaibuter van gemaakt?"" met ja dient te worden beantwoord. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 13 januari 1934); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kaajbuuter - Tilburger van bezuiden de lijn (90); Buuk = stratenmaker. Een 'kaajbuuter' is een inwoner van Tilburg ten zuiden van de spoorlijn. De bijnaam is waarschijnlijk ontstaan doordat in het centrum van de stad de eerste verharde wegen werden aangelegd. Letterlijk betekent de naam ""iemand die de straat herstelt of met een scherp voorwerp ongerechtigheden zoals gras tussen de stenen wegkrabt.""; — KAAIBUTER moet zoveel betekenen als 'stratenlegger' (volgens Uri Nooteboom in 'Jeugd in een fabrieksstad' (1950)); Bont zw.ww.tr. - boeten, kastreren. Oudtijds sprak men van 'de stoep buute' - met een mes het gras tussen de voegen uithalen; keibuuters - scheldnaam voor de Tilburgers. Z.a."
keienschijter, kaajeschèèter, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt:  gierigaard; Stadsnieuws:  Dieje kaajeschèèter doe nôot meer as ene sènt int zèkske. (040407)
keihard, kaajhard, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, Frans Verbunt:  loeihard, steenhard; Frans Verbunt:  dès zonne kaajharde dèttum den duuvel nog nie eens wil
keikapot, kaajkepòt, bijvoeglijk naamwoord, Frans Verbunt:  uitgeput; Tony Ansems - liedtekst van de muziekcassette A Touch of Dutch - Aan de Platte Kant; ca. 1980 -; Ge meut oe moedertaol nie vergeete / Agge nor Tilburrug wilt gaon / Want as ge daor nie zèèt geboore / Dan kunde gè niks verstaon / As gij nie plat kunt praote / Dan val et abseluut nie meej / Dan staode gij vur Laazerus / As ene krèùkezèèker zeej: / (Refrein) / De drie K’s, De drie K’s / Die maoke me harstikke zòt / De drie K’s, De drie K’s: / Ksèè – Kaai - Kepòt
keilegger, kaajlègger, zelfstandig naamwoord, keienlegger, stratemaker; Stadsnieuws:  Et gao derin as sneevel in ene kaajlègger. (070909); Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  et gao derin as sneevel in ene kaajlègger (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - het valt in de smaak; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kaajlègger - stratenmaker
keimaf, kaajmaf, bijvoeglijk naamwoord, knettergek
keischeut, kaajscheut, zelfstandig naamwoord, "gebakken aarden knikker; Daamen - Handschrift 1916:  ""kaaischeut - knikker""; Mee in [een] jaor of vier is ’t al wir aanders, dan worrut in autoped en norvenaant het seizoen n’en vlieger, kaaischeuten, drèf of hakdollen. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); M'n moeder vertelde, dat ze hum nog as ennen blaog van 'n jaor of tien, toen ie meej kaaischeuten aon 't speulen was, naor z'n vadder zunnen kop mikte meej nen proem, omdat die meej nen kaai op naor de Heilige Fermelie wou gaon. (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956); Anoniem – 1959 – ; Van unne stinpust op zunne èrrum; as unne proem zo groot; Zis zo groot as unne kaaischeut; tot aon z'n schauwers was ie rood. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); zie voor de volledige tekst zie http://www.cubra.nl/wtt/documentlemmas/rikkemendaosie.htm; Cees Robben – Ik ben giestere over unne kaaischeut geklotterd.. (19720915); Cees Robben – En na vèèchte ze [de kinderen] om ’n paor klôôtege kaaischeute... (19860502); Cees Robben – Ruile... Twee kaaischeute tegen unne proem..? (19670129); WBD (III.2:94) kaajscheut, bòlbaaj, proem, buukenotje = knikker; WBD (III.3.2:101) 'spelen met keischeuten' = knikkeren"
keischeuten, kaajscheute, werkwoord, infinitief; knikkeren (niet alleen met kaaischeute, ook met mèèrpels en proeme); WBD (III.5.2:101) kaajscheute, proeme = knikkeren (NIET genoemd!); Audioregistratie 1978 - Wie doet er meej kaajscheute?  (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
Keistoep, Kaajstoep, zelfstandig naamwoord, toponiem, in de wijk Berkdijk; Keistoep; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): natuurgebiedje ten zuidwesten van Tilburg (blz. 119)
keiweg, kaajwèg, zelfstandig naamwoord, keiweg; steenweg; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Want nèt as hier vruuger de Bredòssewèg, dè was, dè was mar ene grôote kaajewèg want der laage van die grôote Bèlze kaaje laage derin…” (transcriptie Hans Hessels 2014) zie Klik hier voor audiofragment; Audioregistratie 1978 - Nèffe de tramlijn was en zwart, zwart pèdje daor ze kosse fietse vort. Nèffe de kaajwèg… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
keizer, kèèzer, zelfstandig naamwoord, keizer; WTT 2012 - in dialectteksten wordt 'keizer' vaker aangetroffen dan 'kèèzer'; Jodocus - Maria, die klopte-n-um in zunne nek:/ nog efkes, dan kunne we ruste!/ Wè denkte van mèn! Nege maonde al zè 'k!/ en dè ammaol vur keizer Augustus. (ps. van Jacques Stroucken, uit: Toemet-hooi, 1993)
keizot, kaajzòt, bijvoeglijk naamwoord, H. van Rijen (1988): bezeten van iets
kelderbeest, kèlderbist, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt:  pissebed; WNT KELDERVARKEN - kelderpissebed, keldermot, kelderzeug
keldervarken, kèldervèèrke, zelfstandig naamwoord, WNT KELDERVARKEN - kelderpissebed, keldermot, kelderzeug
kelderwind, kèlderwènd, zelfstandig naamwoord, krik, dommekracht, kelderwinde; WNT KELDERWINDAS - kelderwinde, dommekracht
kelen, kèèle, zwak werkwoord, H. van Rijen (1988): zuipen; H. van Rijen (1988): 'eröot kèèle' - eruit gooien; Frans Verbunt:  'kèèle' - vreten en zuipen; Stadsnieuws:  Asset mar vur niks is, dan kunne ze kèèle - Als het maar gratis is, dan weten ze van innemen. (210508)
kemp, kèmp, zelfstandig naamwoord, hennep; WBD III.4.3:326 wilde kèmp - hennepnetel (Galeopsis tetrahit), ook 'neetel' genoemd; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kèmp (krt.89); Bont kän?p, zelfstandig naamwoord m. 'kennep' - hennep; Antw. KEMP (Kempen: kämp, kae ae mp) zelfstandig naamwoord m. - hennip, Fr. chanure; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèmp - zn - hennep (Hennep werd ook uitgespr. als kènnep); WNT KEMP (uit kennep (kenp)) Cannabis sativa L.
kempenkoordje, kèmpekurtje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "Daamen - Handschrift 1916:  ""op 't kempekurtje aaf (op 't nippertje)""; H. van Rijen (1988): 'op ut kèmberkurtje' - op het nippertje"
kempgaren, kempgaore, zelfstandig naamwoord, WBD hennepgaren, het grove hennepgaren waar men pekdraad van verdaardigt, ook genoemd 'hènnepgaore' (II:698)
kempzaad, kèmpzaod, zelfstandig naamwoord, hennepzaad, veelal als vogelvoer gebruikt
kennen, kèndoe, samentrekking, ken je je; Cees Robben – Dan kendoe èège niemir terug (datum niet bekend
keper, keeper, zelfstandig naamwoord, "WBD II.4. p. 872 – J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij „keper-, serge- of casimirbinding"": „Binding , waarbij door de onderlinge draadkruising schuine, evenwijdige lijnen in het weefsel ontstaan.""; keejper, K 183 (= Tilburg); kepertje : keeperke, K 183 (= Tilburg)"
kerel, kèèrel, kèl, zelfstandig naamwoord, kerel; Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  'keirel'; Cees Robben – Zwarte mèèrel... Felle kèèrel... (19601007); WBD III.3.1:22 'kerel' - kerel; D. Boutkan (1996): kèèrel / kêerel (blz. 95); WBD III.1.1:3 'kerel' = man; WBD III.1.4:127 'kerel' = betrouwbaar iemand; WBD III.4.in222 'kerel' = iets groots in zijn soort', ook 'knoeperd','knoert; Bont kär?l, zelfstandig naamwoord m. 'kaerel' - kerel; Goem. KEREL - kè:r?l, zelfstandig naamwoord m.: n? — g?lak n?m b??m; Antw. KÈREL zelfstandig naamwoord m. -iets groots in zijne soort; kèl; kerel; alleen aangetroffen bij Piet Heerkens; verkorting van dialectisch kèèrel; z'is laoter getrouwd mee 'nen Tilburgsche kel... (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘De boeren van Baokel’, 1944)
keren, kèère, kêere, zwak werkwoord, kèère - kèèrde - gekèèrd, vegen; WBD (III.2.1:295) 'keren', 'vegen' = vegen - Geen vocaalkrimping; Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): den huis kèère = de woonruimte uitvegen, den hèèrd kèère; Dialectenquête 1876 - mit den bêssen kère - met den bezem keeren; mêne, vêre, kêre; Stadsnieuws:  As strak de pestoor ònkomt, mot ik et hèùs nòg èfkes kèère (060408); Stadsnieuws:  Meej de schomaok wier et hèùs van boove toe beneeje gekèèrd (260409) = Met de schoonmaak werd het huis van boven tot beneden op zijn kop gezet. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KEEREN voor vegen, hoezeer niet algemeen. Bij Meyer reeds verouderd. Verhoeven (1978):  KEREN ov.ww. 1. vegen, schoonmaken met een bezem; 2. tegenhouden; 3.doorstaan, uithouden: 't is nie te keren; ik kon 't nie keren van; Bont ke.r?(n) zw.ww.tr. 'keren' - met een bezem vegen; Antw. KÈREN ww - vegen: den vloer kèren; kêere; keren, omkeren, wenden; B keere - kirde - gekird; - ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij kirt; Dialectenquête 1876 - terugkère - terugkeeren; Cees Robben – Al is ’t ôôk nie te keere... (19570706); WBD III.1.2:15 'keren' = keren (draaien); ook: omdraaien, wenden, zwenken, afslaan; Bont ke.r?(n) zw.ww.tr. 'keren' 1) tegenhouden; 2) uithouden, harden; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): keere ww - keren, uithouden, tegenhouden
kerk, kèèrk, zelfstandig naamwoord, kerk; D. Boutkan (1996): (blz. 22) 'kèrk' gez. MP De kèèrk is hógger as de toore; gez. MP Hij is kèrks as nen hónd klippels; gez. MP Den ónzen is nèt zó kèrks as nen hónd klippels; gez. MP Ge mót nie teegen et kèèrkhöske piese, want et drêûgt nôot óp; gez. MP Ge moet nie plasse teegen et kèèrkhöske, want ... gez. MP Ontzie kèèrk èn geestelekhei; gez. MP Ze hèbben òk nie ammòl bèllekes aon, die nòr de kèèrk gòn; gez. MP As ze ammòl en bèlleke droege dan kónde mekare nie verstaon van de hèrrie Dialectenquête 1876 - kèrreke - kerken; Dialectenquête 1876 - kerk: blijft onveranderd, (tegenover stèrrek, wèrrek, met scherplange è); DANB de grôote kèèrek (bep. wijk); Antw. KERK (uitspr. kärr?k, kerr?k, te Antw. : k?rr?k) zelfstandig naamwoord v. Fr. église; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  de kèèrk moet dur et kèrkstrotje (Kn'50) m.b.t. een zware bevalling; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  driemaol rónd de kèèrk is zó goed as eens derin (Daamen - Handschrift 1916: ) - verontschuldiging van iemand die niet naar de kerk gaat; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  rôokende nôr de kèèrk is schèètend Variant: eetend nôr de kèèrk is -; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kèrk' zn - kerk nòr de hèl (Daamen - Handschrift 1916: ) stinkend nòr de hèl (Daamen - Handschrift 1916: )
kerkbank, kèrkenbank, zelfstandig naamwoord, WBD (III.3.3:41) kèrkenbank, bank = kerkbank
kerkdeur, kèrkendeur, zelfstandig naamwoord, kerkdeur; WBD (III.3.3:28) kèrkendeur, hoofddeur, grôote deur = kerkdeur
kerkhof, kèrkhòf, zelfstandig naamwoord, (m); kerkhof; R gez. Kannie leej opt kèrkhòf (als reactie op de uitlating 'ik kan het niet'); MP gez. Kösters koej maag opt kèrkhòf waaje; Pierre van Beek: opt kèrkhòf ligge de dôoje èn liege de lèèvende
kerkhuisje, kèrkehöske, zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm; kerkhuisje; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  as ge teegen et kèrkehöske piest, dè drêûgt noot óp - Als je autoriteiten, geestelijke of wereldlijke beledigd hebt, wordt dat door hen nooit vergeten.
kerkweg, kèrkwèg, zelfstandig naamwoord, kerkweg; H. van Rijen (1988): alle weege zèn gin kèrkweege - niet elke weg leidt direct naar een doel
kermen, kèrreme, kèèreme, zwak werkwoord, kèrreme - kèrremde - gekèrremd, kermen; kèèreme; H. van Rijen (1988): kermen; WBD III.1.4:255 'kermen' = kreunen
kermis, kèrmes, zelfstandig naamwoord, kermis; D. Boutkan (1996): (blz. 97) toen kwaamde gullie èlk jaor nor de kèrremes; MPR Aachteróm ist kèr(e)mes - Laat bewoners niet onnodig naar de voordeur komen; ga gerust achterom. Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  'kermisgaast' - kermisgast, kermisbezoeker; Cees Robben – Al vur de Kermis aon’t zörge De Leuw..? [Over een vishandelaar die voor de Kermis haringen op potjes zet] (19640724); Dialectenquête 1876 - kerremiskroam; DANB toen kwaamde göllie hier èlk jaor nòr de kèrmis; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  tis aaltij gin kèrmes, zi de begijn èn ze sneej den appel in viere (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '72); Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  meej Hasseltse kèrmes òf èèrpel òf lôof ('49); de eerste zondag na 2 juli zijn de aardappels rijp om gerooid te worden. H. van Rijen (1988): 'kèrremes'; Stadsnieuws:  'Tilbörgse kèrmes is de grotste van et laand' (160708); Bont k?rm?s, zelfstandig naamwoord vr. - kermis; Antw. KERMIS (uitspr.: kärr?miis; te Antw.: karr?miis), zelfstandig naamwoord v. en hier en daar Fr. kermesse. Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèrmes zn - kermis
kermis houden, kèrmes haawe, werkwoordelijke uitdrukking; kermis vieren; Cees Robben - Mee de vrouw en kender/ Kermis haauwe... (19540814)
kermispot, kèrmespòt, zelfstandig naamwoord, H. van Rijen (1988): ' kèrremespot' = dubbeltjespot - spaarpot in café voor kermisgeld; Stadsnieuws:  'De kèrmespòt stèlt meej die prèèze van teegesworreg nie veul mir veur' =... met die tarieven ...
kermissteel, kèrmessteel, zelfstandig naamwoord, H. van Rijen (1988): 'kèrremessteel' – zuurstok
kermisvrijer, kèrmesvrijer, zelfstandig naamwoord, kermisvrijer, vrijer voor korte duur; H. van Rijen (1988): ene kèrmesvrijer èn ne mikken botterham zèn etzèlfde
kers, kirs, zelfstandig naamwoord, Cees Robben: kers; Cees Robben: kirzenbôom - kersenboom
kersenboom, kèrsenbôom, zelfstandig naamwoord, kersenboom; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  (dès ene goeje) ge kunt en zoo in de kèrsenbôom zette ('73.) Gezegd over iemand die er haveloos uitziet.
kerstboom, kèrsbôom, zelfstandig naamwoord, kerstboom; De t valt uit in de uitspraak, ook in Standaardtaal
kerstdagen, kòrsdaoge, zelfstandig naamwoord, meervoud, H. van Rijen (1988): kerstdagen
kerstfair, kèrstfèèr, zelfstandig naamwoord, kerstmarkt; van kerst en Engels fair (markt); Mocht meej naor de kèrstfèèr in ‘De Vurste Venne’ in Drunen. (Jos Naaijkens; ‘De kèrstfèèr’; CuBra, ca. 2005)
kerstkindje, kèrskiendje, zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm; kerstkindje; Cees Robben:  et kèrskiendje öt et stalleke is kepòt
kerstmis, kòrsemes, kèrsemes, kòrsmis, zelfstandig naamwoord, "Kerstmis; WTT 2012 - 'Kerstmis' is in het Nederlands voor het eerst opgetekend in 1274. Het eerste lid 'Kerst' is de gangbare Middelnederlandse naam voor 'Christus'. Daarnaast komen in het Middelnederlands ook reeds de vormen 'Kars', 'Karst', en 'Korst' voor. WNT - lemma Kerst I - znw. m. Mnl. Kerst (Keerst), Karst (Korst), mnd. Kerst (Karst; Kirst). WNT - lemma Vrouw - Nae Korsmis … soe isser een soe yamerlijcken dinck geschiet des sMaendaechs voer Onser-Liever-Vrouwen-Lichtmis dach, Kron. ""Mariënburg"" 64 [1576]. 't Was op een van die vriesaovenden vlak vur Korsmis. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 8; 31-12-29); Cees Robben: ene zaolege kòrsemes; meej de kòrsemes ist óppaase geblaoze; Van Delft - - ""In het veurjaor koopen wu een vèrreken, een knap vèrreke of een trappistevèrreke, en als ie het goed gedaon hee, dan gaot ie mee Korsmis op de leer en komt de buurt stuiten en 's avonds op de kaoikes.""(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Dialectenquête 1876 - tege Korsemis; Cees Robben – Korsemis (19851227); CiT (66) 'Zaolge Korsmis war'; Bont znw.m. 'Korsmis' - Kerstmis; Kèrsemes; Kerstmis; Cees Robben – ’t Wordt Kersemis... (19561222); Bosch kèrsemes - Kerstmis; Antw. KERSMIS en KERSEMIS (in 't Z. der Kemp.: käss?miis) zelfstandig naamwoord m. en niet v. in de Kempen: kässemis; oudere vorm: Korsmes; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kersmes zn - Kerstmis; zie kòrsemis"
kervel, kèèrvel, zelfstandig naamwoord, kervel, tuinkervel; Anthriscus cerefolium; Echte kervel; Antw. KERVEL (uitspr. kärr?v?l; Antw.: karr?v?l) zelfstandig naamwoord m. en niet v. Fr. cerfeuille - kervel; ook KELVER (uitspr. kell?v?r)
kerven, kierve, werkwoord, persoonsvorm, verleden tijd meervoud van kèrve, kerven; alleen aangetroffen bij Heerkens; 't Wier herfst, 't wier wenter, 't weer wier guur; en rauwe wende kierve; mijn teere zieltjen uur nao uur;  en al de blumkes stierve... (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Toen en na...’, 1949)
keskedieën, kèskedieje, zwak werkwoord, "inbrengen, te vertellen hebben; WTT - mogelijk uit Frans: Qu’est-ce qu’en dire? ‘Wat zal ik ervan zeggen?; ’Van Beek - ""Hij heej niks te kiskedieje!"" - Hij heeft niets te zeggen; hij heeft niets in 't midden te brengen; hij heeft niets te commanderen; hij heeft niets in de melk te brokkelen. (Zou dit van het Frans komen? - Qu'est que dit?)  (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Cees Robben – [Man spreekt:] Ik heb thuis (...) toch niks te kes-ke-dieje... (19831209); H. van Rijen (1988): ""ge hèt niks te kiskedieje"" - je hebt niets te kiezen; WNT KEDIEZEN, KADIEZEN (kadijzen) - in Noord-Ned. ook kiskediezen, kieskediezen. Men heeft gepoogd deze woorden met Fransche klanken en vormen in verband te brengen (qu'est ce que dis?) doch zonder bevredigende uitkomst, 1) Op- of aanmerkingen inbrengen; 2) vitten, bedillen, berispen; 3) zeggen, gezag hebben, bevelen. Verbastering van fr. 'qu' est-ce-que ... dit' ?; Antw. KISKEDIE (klemt, op die) zelfstandig naamwoord m. - pronkzieke manspersoon (spotnaam op eenen manspersoon); KISKEDIEËN (klemt, op die) - Ge het niks te kiskedieën - niets te seggen, niets te bevelen."
ketel, kittel, zelfstandig naamwoord, ketel; H. van Rijen (1988): ketel; Dialectenquête 1876 - 'kètel'; keetel; ketel; Dialectenquête 1876 - kètel; H. van Rijen (1988): 'kittel'
ketelboener, keetelbuunder, zelfstandig naamwoord, "ketelboeter, ketellapper; ketellapper, classificeerder; gez. Vèèchten as nen keetelbuuner; ...èn vochte as keetelbuunders/ rondom de mallemeule. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vruuger...veul muuger); H. van Rijen (1988): 'keetelbuunder, keetelbuuner'; Verhoeven (1978):  Ketelbuunder, m. ketelboeter, ketellapper, marskramer die met ketels leurt. Dikwijls in verband gebracht met vechten en vloeken. De vorm -buunder is misschien ontstaan onder invloed van een associatie met 'boenen' en 'boenders' als handelswaar. Bosch ketelbuter - ketelboeter, ketellapper, ketelbutter; WNT KETELBOETER - gewoonlijk een rondtrekkend, vagebondeerend handwerksman; Pierre van Beek – De ketelboeners, dat zijn degenen, die op gezette tijden als het ""ketelbunen"" was de ketelsteen uit de fabrieksketels bikten, schijnen vroeger geen al te beste reputatie gehad te hebben. Hoe komt men anders aan ""vechten als ketelbuners"", welk gezegde nog in zwang is. Zoals trouwens ook het beroep, dat overigens een zeer eerzaam vak is. (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950); Pierre van Beek - Leefden de houtrapers met de waarheid schijnbaar vaak op gespannen voet, de ketelboeners hadden ook geen al te beste reputatie. Nu nog hebben we de uitdrukking ""vechten als ketelbuners"". Ketelboeners waren mensen, die gekleed in witte pakken met een daaraan vastgemaakte dito muts de ketelsteen uit het inwendige van de stoomketels der fabrieken bikten. Dit gebeurde op gezette; tijden. Dat was het zg. ""ketelbunen"", wat tot consequentie had, dat de fabriek stil lag, omdat men van te voren ""de stoom had laten schieten"". Met het steeds meer uit de tijd geraken van de stoomketels is uiteraard ook de behoefte aan het ""ketelbunen"" verminderd. (Pierre van Beek - TTP - Nr. 6 - Za 06-06-1964)"
ketelboeter, keetelbuuter, zelfstandig naamwoord, (rondreizend) ketellapper, koperslager
ketellapper, keetelapper, zelfstandig naamwoord, ketellapper; Van Beek - Hij zuipt als een ketellapper (ketelbuter, d.i. ketelboeter). (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959)
Ketelmoeras, Keutel-moer, toponiem, De locatie is niet duidelijk. Ketelmoer?; Cees Robben - (19570119)
ketelmuziek, keetelmeziek, zelfstandig naamwoord, ketelmuziek; lawaai maken met potten, pannen, etc. Audioregistratie 1978 - Meej grôote schijnwerpers vur zen deur (Vermeer)! Èn… e… toen… e… keetelmeziek! Ik meej en akkòrdeejon veur erop èn ik krêeg er nòg êene bè me.  (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
ketting, kètting, zelfstandig naamwoord, de draden die bij het weven in de lengte lopen; in tegenstelling tot de inslagdraden, die in de breedte lopen. Interview Hermans - 1978 - “…mar as ge nòg van de veezel af irst et gaare moet spinne, war… daarnaa nòg verwèrke tòt kètting èn inslag in de weeverij èn dan nòg es et stuk 54 meeter maoke..” (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview Hermans - 1978 - “Die kètting die was nat èn die moes gedrêûgd wòrre…èn dan han ze ene paol op meej ene zwarte paol derop èn dan stond er ammel spèèkers èn pinne op …èn dè was van dieje bridte èn daor wier dan…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview Hermans - 1978 - “Op de kreugel laag de kètting èn dan wier zôo, zo vèr ast was, war, dè wier daor ammel opgehòkt toedè de kètting daoroover ophong, toen wier ie gedrêûgd…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)zie KLIK HIER om het interview te beluisteren; Audioregistratie 1978 - Onze vadder hoeveul, hoeveul stukke heej die nie gelèmd!? Hèdde gezien hoe ze die kèttinge lèmden, hè? En die wèrden dan bèùte gezèt oover hil de straot, hè. Die lèngte van die kètting, want die wèrd, die wèrd dan gelijmd èn dan moese ze buite drooge! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); WBD III.1.3:261 'horlogeketting' = horlogeketting; WBD III.1.3.263: 'kettinkje' = halssnoer; 'halsketting’ = halssnoer
kettingsatijn, kèttingseteèn, zelfstandig naamwoord, "WBD II.4. p. 873 – Satijn waarvan het oppervlak (de „bovenkant van het weefsel"") hoofdzakelijk door kettingdraden wordt gevormd. kettingsatijn: het type kétingsatéén, K 183 (= Tilburg)"
kettingscheerder, kèttingschirder, zelfstandig naamwoord, kettingscheerder; WBD kèttingschirder (II:989): de man die de handeling v.h. scheren verricht; H. van Rijen (1988): 'kèttingschèèrder' - degene die de ketting maakt en boomt; N.B. Als het ww 'schèère' is, ontstaat bij stamverkorting toch een è (schèrder); of is het ww toch 'scheere', met de lange opponent van 'schir'?
kettinkeper, kèttingkeeper, zelfstandig naamwoord, "WBD II.4. p. 873 – Een keper waarvan het oppervlak (de ""bovenkant van het weefsel"") hoofdzakelijk door kettingdraden wordt gevormd. kettingkeper : het type kétingkeejper, K 183 (= Tilburg) ."
keukenbeschuit, keukebeschèùt, zelfstandig naamwoord, "keukenbeschuit; A.J.A.C. van Delft – keukebeschèùt – Nou 'k daorvan spreek, schiete me ineens ok weer de keukenbeschuit van vroeger jaoren te binne nèt ès de bestellen veur de pap van 't klèèn. Die ziede ok zoowè niemeer! Wès de tijd toch veraanderd, war! (…) Keukenbeschuit was vroeger algemeen gebruikelijk, zoowel voor gerecht bij de koffie als voor de keuken, bijv. voor het vervaardigen van gehakt. Deze had den vorm van een doorgesneden ""St. Huibertbroodje"", dat nl. de niet gedroogde keukenbeschuit was. Bestellen hadden ongeveer den vorm van een cadetje en werden hard gebakken met anijszaadjes erin. Het was een gekruid masteluinbroodje, en werd inzonder gebruikt om er pap voor kraamvrouwen en kinderen van te koken. (Nwe. Tilb. Courant, 5 dec. 1929)"
keus, kuus, koes, zelfstandig naamwoord, kuuske, "naam, ook koosnaam voor een varken of een rund (koe, kalf); in Tilburg vrijwel altijd voor het varken; I benaming voor varken; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; - küs znw.m. - 2) varken; WBD vrouwelijk varken, ook genoemd: 'zeug', 'zuig', 'zóg', 'zog', 'verken', 'vèèreke'; WBD 'kuuske'- jong varken, big, ook genoemd 'big' of 'bag' en (Hasselt:) 'kab'; WBD kuus kuus, vèrke, verken - roep- en lokwoorden voor het varken; WBD kuus, kuuske - vleiwoorden voor het varken; WBD kuus, kuus kuus - lok- en roepwoorden voor de big; Cees Robben – Den schèèrpen geur van broeder kuus/ die vond ik amiekaol. (19701016); N. Daamen - handschrift 1916 - ""kuus - varken""; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kuus - varken (div. dial.); Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - kuus - zn - varken; Heestermans, Witte nog? Over Bergse en Westbrabantse woorden en uitdrukkingen; 8 dln. 1988-1994. - kuus (V:62); Jan Stroop, Sprekend een Westbrabander, 1979, 1981 - kuus (1:27); II spotnaam - uiterlijk of gedrag van het varken overgedragen op personen; zie zie ook Bijnamen, hieronder; Verhoeven - KUUS - varken, varkensachtig persoon? - veel gehoorde bijnaam. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; küs znw.m. - 3) (van mannelijke personen gezegd) lompe, ongemanierde kerel. III Tilburgse bijnamen; Bijnamenboek Karel de Beer - Mina kuus = weduwe Kolen (blz. 50); Bijnamenboek Karel de Beer - kuus Hèrsemis = A.P. Hersmis (blz. 42); Bijnamenboek Karel de Beer - Miet de kuus = Miet Hersmis (blz. 42); Bijnamenboek Karel de Beer - de kuus = A. Venmans (blz.79); Bijnamenboek Karel de Beer - kuusje Verdunt = Gustave Verbunt (blz. 80); Bijnamenboek Karel de Beer - de kuus, of kuuske = Van Waalsden (blz. 107); Bijnamenboek Karel de Beer - de kuus = V.d. Zijden (blz. 108); IV benaming voor een rund; WBD roepnaam v.e. koe, ook 'koes' of 'koej'; kuuske; verkleinwoord; varkentje; Cees Robben – Pietje.. lustte iets van ’t kuuske.. (19550205); Cees Robben – De kuuskes.. de kuikes.. de kiepe.. (19590822); Cees Robben – Hier zèn al veul kuuskes wè steeg en wè knorrig/ En fel lamenterend de pèèp uit gegaon... (1970) [Geen Prent van de week, maar een advertentie bij het zeventigjarig bestaan van Slagerij Ooms]; WBD jong varken, big, ook genoemd 'big' of (Hasselt) 'bag'; WBD vleiwoord voor het varken, ook genoemd 'kuus'; WBD vleiwoord voor de big; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  ik maag er nòg wèl zèèn, war, want de kuuskes zèn der ôok (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1965) - gezegd door iemand die van zichzelf vindt dat hij er voor zijn leeftijd nog goed uitziet. C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KUUSKE o - jong varken, kalfje; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Naast 'drift' in T, ook 'kuuske' en 'kap/kabbe' rond T, alsmede 'bag' in een gedeelte v. Midden-Brabant. (blz. 154, krt.86); koes; WBD roepnaam v.e. koe, ook ' kuus' of 'koej'; WBD roep- of loknaam v.h. kalf; ook 'koes koes koes' of 'kalf'"
keusaardappel, kuusèèrepel, zelfstandig naamwoord, meervoud, "voor varkens gekookte aardappelschillen; ook wel kleine, nietvoor menselijke consumptie geschikte aardappelen; • A.J.A.C. van Delft - Rond vijftig jaar geleden [ca. 1880] was het een algemeen gebruik dat men alvorens kermis te gaan vieren, eerst de aardappelen gerooid had en tweedens de put geveegd. Dat aardappelen rooien geschiedde door het geheele gezin, vader en moeder staken de patatten uit den grond en al de kinderen moesten rapen; de groote ""piepers"" werden ""opgezakt"" en de kleine kwamen in den sopketel van de varkens terecht, dat waren de zg. kuus-errepeltjes. Het put vegen bestond uit het schoonmaken van de regenput of de regenton, waar in den loop van het jaar stof en blaren uit de dakgoot zich verzameld hadden. Eerst als beide werkzaamheden verricht waren, paste het een rechtgeaard Tilburger kermis te vieren. (Nieuwe Tilburgsche Courant - vrijdag 10 januari 1930, Van vroeger dagen 148: Brokkelingen 1)"
keuskalf, kuuskalf, zelfstandig naamwoord, WBD vrouwelijk kalf, ook genoemd: 'vèèrskalf', 'vèrskalf', 'vijrskalf'
keusvoer, kuusvoejer, zelfstandig naamwoord, varkensvoer
keutel, keutel, zelfstandig naamwoord, "keutel, uitwerpsel; Van Beek - Als men ""voor de keutel gespeeld heeft, is men bedankt"".  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959); Van Beek - Evenzo zegt men dan: ""Veur de keutel werken"", of ""Monnikenwerk doen.""  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959); ...hij keutelde zôo mar wè aon... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Graot zene Kèrsmes )"
keuvel, keuvel, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.3:112 'keuvel' = kap v.e. lange schoudermantel (kovel)
Kevelaar, Keevelèèr, toponiem, Kevelaar; in Tilburg een populaire bestemming om op bedevaart te gaan; de prent van Robben behandelt de zogenaamde voetprocessie daarheen; Cees Robben – De voetprocessie trok vurbij / Naor ’t verre Kevelèèr... (19600715); Cees Robben – De vurspraok van Onze Lieve Vrouw van de Hasseltse Kapel [is] zeket zôô straf as die van Kevelèèr... (19710515); Cees Robben – Ik gao te voet naor Kevelèèr... (19610421)
kiekemedie, kiekemedie, zelfstandig naamwoord, kwartel; H. van Rijen (1988): kwartel; ES (2012): Coturnix coturnix; uit: De Nederlandse vogelnamen en hun betenis, Henk Blok en Herman ter Stege (1995): Betekenis wetenschappelijke naam: men neemt aan dat Coturnix een gelatiniseerde klanknabootsing is van de roep (de 'drieslag') van deze soort, met name van het mannetje. (...) Van de drie-lettergrepige kwartelroep zijn de volgende volksnamen afgeleid: Kuutjeblik (Gr), Kietkediet (ONB), Kikemedie (NB), Kwikmedit - in Engeland; Quick-me-dick - Hutte ke dut (NB) en Prutje-Dut (Ach). zie zie ook kwakkel (kwartel)
kielen, kiele, zwak werkwoord, kietelen (zie WNT); WBD III.1.2:105 'kielen' = kietelen
kiem, kiem, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "preuts; Cees Robben – Hij is zôô kiem assie grôôt is... (19690110); • kleinzerig; Elie van Schilt - Kwaamde jankend thúís, dan was ut al gauw ‘Verekte kwèèkert, ge moet nie zò kiem zèèn,schaai úít mee oe gejank’. (Uit: ‘Ge heurt et niemir, Plat Tilburgs van vroeger; CuBra ca. 2000); • kieskeurig; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kiem - kieskeurig, inhalig (Belg-Limb., Brab.); Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kiem - zuinig, kieskeurig; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KIEM voor kiesch, meest van spijs of drank; reeds bij Kiliaan. Z.a; Verhoeven (1978): KIEM - bijvoeglijk naamwoord ., kieskeurig (iemand die pitst en pieliet) Z.a. Bont bijvoeglijk naamwoord  'kiem' - 1) zorgzaam en spaarzaam met iets omgaand; 2) keurig (op spijs en drank en kleren); Antw. KIEM bvw. - kieschkeurig op eten en drinken, vies op spijs en drank, weinig van eten zijnde; rustig, tam. • andere betekenissen; WBD III.3.1:197 'kiem', 'spaarzaam, benauwd' = spaarzaam; WBD III.1.1:254 'kiem' = gevoelig zijnde; Haor KIEM - secuur; Hees kiem (II:43); uitroep; Van Dale - kien - bij het lottospel: roep 'kien!' = ik heb de vijf nummers op 'n rij; Daamen - Handschrift 1916:  ""kiem - roepen de kinderen als ze bij het kienspel (lotto) een rijtje van vijf vol hebben""; WBD III.3.2:199 'kiem' uitroep bij bepaald spel, ook kien"
kiemkast, kiemkaast, zelfstandig naamwoord, WBD kiemtrog (trog waarin de geweekte gerst tot ontkieming moet komen)
kiemo, kiemoo, zelfstandig naamwoord, "kiemoo; WBD II.4 – lemma - Draadbreuk krijgen - Voor de herkomst en betekenis van “kiemoo” werd geen nadere verklaring gevonden. - een kiemoo spinnen: 'n kiemoo spinne, K 183 (= Tilburg), betekent dat alle draden breken, Swagemakers - Vos. Anoniem – 1959 – ; ""Klosse over laote lope; kimo spinne, pees te gappe; 'k Wo jou allin mar zegge; degge aachtermekaar aon kunt stappe.""; (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); zie voor de volledige tekst zie rikkemendaosie.htm; Willem van Mook – “Kimo”: Draadmakersjargon voor alle draden stuk. (Nieuwe Brabantse novellen; 1970); H. van Rijen (1988): (textiel) als alle draden tijdens het spinnen gelijktijdig breken"
kiep, kip, zelfstandig naamwoord, "Daamen - Handschrift 1916:  ""kip - groote blikken kan, waarin men vroeger bij de boeren karnemelk ging halen""."
kieperen, kiepere, zwak werkwoord, H. van Rijen (1988): doelverdedigen (voetbal); Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kiepere ww - kieperen, vangspel; WNT KIEPEREN (oorspr. gewestelijk) 1)vallen, tuimelen; 2) gooien, smijten
kiespijn, kiespènt, zelfstandig naamwoord, "kiespijn; Daamen - Handschrift 1916:  ""ik kan oe missen as kiespent (pijn)"""
kietelen, kietele, zwak werkwoord, kietelen; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  ge moet oewèège kietele, en aander doeget nie ('87) je moet jezelf trakteren
kietelkei, kietelkaaj, zelfstandig naamwoord, kiezelsteen; Tusse de rilze ligge veul kietelkaaje. - Tussen de rails liggen veel kiezelstenen. ...en gooiden nie al te veul kietelkaaien... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); over zaand en kietelkaaikes... (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Rikketikketik’, 1941); Cees Robben – Unne grôte kietelkaai... (19570119); H. van Rijen (1988): meej dieje kietelkaaj kunde fèèn schierve - met die kiezelsteen kun je fijn keilen. Beton ? De bestao uit kietelkaaije, zaand en sement! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); ...en ik ha al zôveul in men broekzakken. Elastiekskes, schôon gladde kietelkaaikes, schroefkes en spèkers, ze kosse aaltij te paas komen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); We vonden onderweege ôk allemol leuke kietelkaaikes... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Toen zaag hij ineens ene kietelkaai... (Tony Ansems, Kaka Diedel Dee; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008); De Èftelingse stêene/ òf de Amersfoortse kei,/ die zèn der vergeleeke,/ zoas ik et hèb bekeeke,/ mar kietelkaajkes bij. (Henriëtte Vunderink, Kaajgaaf, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); WBD III.4.4:173 'Kietelkei' = kiezelsteen; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KIEZEL-KEIJEN noemt men hier de steentjes, elders in ons Vaderland kezel-steen, kiezel-steen, en kittel-steen genaamd. Z.a. Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kietelkaaje zn - kiezelstenen; Hees kielekeikes (I:25), kietelkeie (VIII:69); Bosch kielekei – kiezelsteen
kietelpinksteren, kietelpinkstere, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt:  sint-juttemis; Stadsnieuws:  Dès nie zonne vlotte, hij zal meej kietelpinkstere wèl klòr zèèn (221106)
Kievit, Kieviet, toponiem, de Kieviet, indertijd buitengebied van Tilburg, westelijker dan ’t Zand; nu ingekapseld door de Reeshof; Cees Robben - ...op de Kieviet aon. Naar de Kieviet. (19540227)
kiezelgoer, kiezelgoer, zelfstandig naamwoord, WBD bierklaarsel (middel dat, in een brouwerij, aan bier wordt toegevoegd om dit te klaren)
kiezen, kieze, sterk werkwoord, kiezen; B kieze - kôos - gekooze : ik kies, gij/hij kiest; kôos; koos; verleden tijd van kiezen
kijk, kèèk, zelfstandig naamwoord, Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèèk zn - kijk; 1. kijk als mening, deskundig oordeel; Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): Kèèk eróp hébben is meer as twee haande - verstandelijk overleg is beter dan in het wilde weg ergens aan beginnen (Tilburgse Taalplastiek 128); Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  kèèk eróp hèbbe doe meer as twee haande (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '71) - overleg hebben is belangrijker dan kunnen werken; 2. gul zijn; H. van Rijen (1988): ik kèèk nie op nen bos peeje, ak et lôof mar hè - ik kijk niet zo fijn, als het maar redelijk is; 3. te kijk staan; GD07 Jan staode daor te kèèk; 4. zelfstandig naamwoord = uitzicht; - ene kèèk wèèd - zo ver als je kijken kunt/kon [Bron?]; Agge op de Ringbaon wonde/ vuulde oe èège vruuger rèèk/ meej veul gruun èn stoere bôome/ èn ge had «ene Schôone kèèk» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: De Ringbaon? Niks mir aon...)
kijken, kèèke, sterk werkwoord, kèèke - kêek - gekeeke, "kijken; in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij kèkt; D. Boutkan (1996): (blz. 40) verl. tijd: kêek, maar: kikte gij?; - Kèkt is of ie kèkt, èn as ie kèkt nie kèèke. ""Kek wè se kekt!; Kek wè se kekt!; Witte gij, Kiske, op wie dè se lekt?!"" (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Kender en koei’, 1938); Cees Robben – Kèkkis of ie kèkt Pietje... En as ie kèkt... Nie kèèke... (19541224); Cees Robben – Nie kèèke.. as ze kekt... (19600219);  ""Kékt eens of ze kékt, en als ze kijkt niet kééke""... (Tony Ansems, De dochter van Dorus de Boer; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008); Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  kèèken as en hèllegebildje dè van de kröswèg is gevalle (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '71) - beduusd kijken; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  te veul nòr de zulder gekeeken hèbbe (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70)-te veel borreltjes op hebben. H. van Rijen (1988): die èèrpel kèèken oe aon - ... zijn niet goed gepit; H. van Rijen (1988): 'K-kèèk nie op unnen bos peeje, a-k ut loof mar hè' - ik kijk niet zo fijn, als 't maar redelijk is. Èn wè’k list op de mèrt heurde: ‘Kom ’s kèèke, kom ’s kèèke / ’K stao hier nie vur niks te kwèèke!’ (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèèke ww - kijken; kêek; verleden tijd van 'kèèke'; keek; kèk; gebiedende wijs van ‘kèèke’; Cees Robben – “Kek uit oew soepers....” (19560211) ; Cees Robben – Kek Sjenet... zô is ’t gekomen (19560714); Dialectenquête 1876 - kêk! (ê als van fr. même); kèkkis; samentrekking van kijk eens; gebiedende wijs van kèèke, samengetrokken met bijwoord ‘eens’ (‘es’); kijk eens; Cees Robben - Kekkis Merie... Twidderaande sôôrt kès... (19540313) ; Cees Robben – Kèkkis of ie kèkt Pietje... En as ie kèkt... Nie kèèke... (19541224); kèkt; van werkwoord kèèke; kijkt, gebiedende wijs: kijk; Imperatief en 2e + 3e pers. enk. van 'kèèke', met vocaalkrimping. Kèkt is òf ie kèkt, èn assie kèkt, nie kèèke.; kik; gebiedende wijs; kijk; Kik hum daor. Kijk hem daar; Van inf. zie 'kèèke'; Naarus - Brieven van een Oud-Tilburger (1940): “Hoe zuukte dè te doen mee de slaoperij?” O zizze, kom mar is mee, kik, eenen op; den divan zizze, en guilie hierin, en daarbij wees ze op d’r eige bed in d’r eige kaomer, en ik gao nor bove zizze.""; Naarus - Brieven van een Oud-Tilburger (1940): ""Kik zittie: staode hier nog, ‘k was oe vloore.""; Naarus - Brieven van een Oud-Tilburger (1940): “Kik”, zittie, “ge het toch dikkels genog geheurd desse praoten van ‘luizen as kameelen’”. Naarus - Brieven van een Oud-Tilburger (1940): ...en dan zin we: “Kik naa daor! Daor gaon die kaole Bossenaers wè deur waandele as ze schèl kèke van den honger...; Naarus - Brieven van een Oud-Tilburger (1940): “kik naa, waor; lèkent dè naa op?”; Lechim - pseudoniem van Michel van de Ven, ongedateerd knipsel, Tilburgse Koerier 196-1980: En dan zeetie: 'Kik, m'ne jonge,/ Dès 't schoonste gruun wè Tilburg hee'; Jo van Tilborg (2007): ‘Kik’, en hij laot ons zen haand vol bloed zien. Jo van Tilborg (2007): ‘Kik’, zittie dan, terwèèl ie naor boven wéés..."
kijkgat, kèèkgòtje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, kijkgaatje; WBD (III.2.1:51) kijkgaatje – spionnetje
kijkkast, kiekkaast, zelfstandig naamwoord, kijkkast; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: et is en lôoze kiekkaast (Kn'50) het stelt weinig voor, het is een lege kijkkast
kijven, kèève, sterk werkwoord, kijven; B kèève - kêef - gekeeve - geen vocaalkrimping; Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  de moeder kêef; Cees Robben:  'isser hier niks om te kèève?'; Cees Robben:  'aaltij hier meej dè gekèèf'; WBD III.4.1:47 'kijven' -waarschuwen (van vogels); WBD III.1.4:422 'kijven' = idem; 'bekijven' = berispen; Bont ke.v?(n) st.ww.intr. - kijven; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèève ww - kijven; KIJVEN st. (soms zwak gebezigd) ww. Van onbekenden oorsprong
kikkerdril, kikkendril, zelfstandig naamwoord, kikkerdril, kikkereieren, kikkerrit, kikkerschot; Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):  kikkendril - kikkerrit - kikvòssendril - kikkerrit; WBD III.4.2:113 kikkendril - kikkerdril, 'kikvorsendrek', 'dril' ook genoemd: 'paddengedrek'; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):  (blz. 96) kikkendril
kimmen, kimme, zwak werkwoord, WBD (v.e. paard) harkend over de grond klauwen met de voorbenen, ook genoemd 'klaawe', (Hasselt) 'klawe'
kin, kien, zelfstandig naamwoord, kieneke, kin; En ze kregen 'n lekker Trieneke; mee een kuiltjen in d'r kieneke. (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Van Kees en Kee’, 1941); Ammol en Zaolig Nuuwjaor meênse/ wèns ik oe gèère ònt begien/ mee et vèt van de olliebolle/ èn vant knèèn nòg òn men kien. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Van veurenaaf aon); ‘Zuster Willemien heej un gotje in der kien, heej un gotje in der gat; raoj, raoj wat is dat.’ (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD kienkètting - kinketting (die onder de kin v.h. paard doorgaat) (Hasselt); WBD III.3.2:199 'kien' = idem (spel), ook 'kiem'; Bont kin, zelfstandig naamwoord vr. 'kien' - kin (welke laatste vorm ook voorkomt).; khien; kin; Cees Robben – ’K hè ’n khaauw khien..... (19550212) [Robben imiteert in een winterprent met sneeuwvlokken en sneeuwballen de nasale uitspraak van een verkouden kind. De prent is ongetwijfeld bedoeld als een voorbeeld van het klankspel dat inherent kan zijn aan het Tilburgs, waarbij zinnen (woordreeksen) klinken als één, voor buitenstaanders onbegrijpelijk, woord: ‘Khènkouwhkien’.]
kind, kèènd, zelfstandig naamwoord, kèènder, kènder, kiendje, "zie kènder; kind; Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  keind; ...en staot er nie ergens in et Zondagsevangelie: agge nie wordt as klein kender dan komde mijnen hemel nie binnen? (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); Cees Robben – Ut is ’n heel schôôn kèènd.. (19580705); Cees Robben – ’n Stuup kênd vur durren aauwer..! (19550806); H. van Rijen (1988): en kèènd moet ruuren òf truure - als een kind rustig is, heeft het verdriet (?); Hoe grôoter de strêûp hoe beeter. Ge had toen ok nòg veul mêer sorte kender dan teegesworreg. Ge had irst ‘platte kènder’. Dè waare de kiendjes die nòg nie kosse lôope. Die wèrre dikkels ok ‘haawkènder’ genoemd, omdèt moeders ze òn de mèm moes haawe. Asse dan grôoter wiere van et zòg, dan waare-n-et irst klutjes, dan ploddekes, en dan brakke. Ge had ok nòg broekpoeperkes, jungskes, mèdjes òf durskes. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Dere meens òf kammeraod lopt naa vort aachter de waoge meej en plat kèènd èn, asse en bietje opgeschoote hèbben aachter de bèddeplaank, ok nòg meej ene komvort dernèffe. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2007)Dialectenquête 1876 - kijnd (hoewel: vêne, bêne) - meerv. kender; DANB kóm hier kèènd; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  tis en hard gelaag en kèènd te kusse meej en stêene bakkes (Daamen - Handschrift 1916: ); Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  van et kèènd zen irste kreet vergit de moeder alle leed (Kn'50); Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  en kèènd moet aaltij truuren òf muuren ('71) - dient altijd bezig te zijn; H. van Rijen (1988): en kèènd oover de halleve deur - een onecht kind; H. van Rijen (1988): mar kèènd lieve, it tòch meej oew aander haand; Stadsnieuws:  Ons Lewieke spult zo schôon, ge hètter gin kèènd aon (100509); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KIJND voor kind, was eertijds zelfs in den hofstijl in gebruik. Z.a; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kèènd (krt.16); Bont k?nt, zelfstandig naamwoordo. 'kend' (<-) kijnd, - kind; mv. 'kender'; Antw. KEND, KIJND zelfstandig naamwoordo., mrv. 'kender, kijnder' - kind, Fr. enfant. Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kènd zn - kind; WNT KIJND - bijvorm van 'kind'; kiendje; verkleinwoord; kindje; D. Boutkan (1996): (blz. 32) kiendje; Hoeveul kiendjes hèdde göllie? - Hoeveel kinderen hebben jullie?; R.J. twee kiendjes dès krèk genoeg; Cees Robben – ’t Kribbeke... mee dè klèèn kiendje er in... (19561222) ; Cees Robben – ’t Kiendje isser... God zij daank (19600422) ; meervoud: Cees Robben – De kiendjes zèn naa wir tevreje... (19541204); Cees Robben – Ik zie m’n selotte en peekes al staon/ M’n kiendjes vur slaoi al d’n hofpad op gaon... (19570309) ; Cees Robben – Komdom d’aaier zuute kiendjes..? (19540417); Cees Robben – Want de kiendjes zen zô braaf... (19571207); Cees Robben – Wel honderd kiendjes blij en goed (19600826); DANB et kiendje was dôod vurdèset kósse dôope; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  en kiendje wigen eer et gebooren is ('71.) Je moet niet ergens over beschikken voor je het gezien hebt. H. van Rijen (1988): ge zot er en kiendje van krèège - je zou je geduld erbij verliezen; H. van Rijen (1988): irst et kiendje zien, dan pas wiege - eerst zien en dan geloven; Bïjn. et kiendeke Jeezus = Albert Pirenne (blz. 63); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Als verkleinwoord werd 'kientj?' (dus met ie!) opgegeven in: Klundert, Cromvoirt, Hilvarenbeek, enz. (Hierbij wordt Tilburg verzwegen.); Bont kin?k?(n), zelfstandig naamwoordo. 'kienneke' (< kindeke) – kinderachtig persoon. Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kiendje Jeezus = kind v. onbekende vader (blz. 91); WBB III.2.2:3 'kindje kopen' = zwanger zijn; WBD III.2.2:7 'een kindje krijgen' = bevallen; WBD III.2.2:9 'kindje' = baby, zuigeling; ook 'kleine'; WBD III.2.2:37 'kindje' = kind; Stadsnieuws:  Dè nukt de baoker nie, ast kiendje mar gezond is - hoe het afloopt,speelt geen rol: het resultaat telt (190206); GD05 òfdètter wèl genog kiendjes wiere gemòkt; kènder; meervoud; kinderen; uitdrukking  platte kènder - nog in de wieg liggende kinderen; ook: platte jóng; uitdrukking  kènder van half-om-half - kinderen waarvan een ouder benoorden en een van bezuiden de spoorlijn afkomstig is. Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  kènderwaoge; Praot me nie van kiendjes, kender; overal ter wereld zijn d'r; schreuwe... doen ze nergens zuutjes; overal hebben ze vieze snuutjes; (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Kiendjes’, 1939); Cees Robben – De kender gaon ’t list... (19540724); Cees Robben - Mee de vrouw en kender/ Kermis haauwe... (19540814) ; Cees Robben – Enkel kender in de Laai/ Dokkelen wè in d’n braai (19570704); Cees Robben – Daor vlinderen as vlemmekes/ Veul helle kender-stemmekes... (19580531); Cees Robben – ‘k Heb alle bij mekaare tien kender gehad... aacht goei en twee kaoi... (19610526); Cees Robben – De kender (...) pruuven den slameur... (19650507); Cees Robben – De kender (...) zen tegen ’t regeur (19650507); Cees Robben – De kender hebben ginne rust (...) en moeten deurke-deurke-dons (19650507); Cees Robben – Twee platte kender... en naa wir zôô... (19680322); Cees Robben – Dan ruuk ik wir dem eeremoei/ die vruuger deur vur deur/ De straot op kwaam heel zwoel en zwaor/ van kender en slameur... (19701016); Cees Robben – As ’n vrouw uitschaait mee kraome,/ Haauwt ze mee d’r kender saome... (19790720); Cees Robben – Men kender wille toch wel elke week wè nuus, Nel... En zelf hek nog ginne buuste-haauwer aon m’n kont... (19860926); Cees Robben - ‘k Gao mee de kènder naor ’t uitgepakt kèèke... (19651119); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Et was netuurlek ammel vur kènder, hè…de snoep èn de sènte, meer krêede nôot nie…!!”; V natte kènder - kinderen die nog niet zindelijk zijn. Nie te veul hèrrie meej oew Sjaan/ gin trubbel meej de kènder... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: En nuu begien); Elie van Schilt - kender van unne metseléér, draoimaoker of duveléér, die wieren gin misdienéér. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000); En höshaawe meej negen kènder. Niks biezonders in dieje tèèd zulde zegge. Mar d’n oudste waar 'nne zoon en daoronder kwaame nog aacht mèskes. (Jos Naaijkens; ‘Vruuger bij ons in de Mister Stormstraot’;  CuBra, ca 2005); Begin jaore vèftig ginge wij bij heur iedere woensdagmiddaag om vèèf uur tilleviezie kèèke. Alle kènder öt de buurt mochte koome. We moeste ons schoene ötdoen en in de keuke zette. Soms zaate we wel meej dèrtig kènder in d’r höskaomer, ammòl vur zôn klèèn teeveeke meej zôn klèèn bild wè nie presies in’t midde van ‘t toestel zaat. (Jos Naaijkens; ‘Vruuger bij ons in de Mister Stormstraot’;  CuBra, ca 2005); Piet van Beers – ‘Snuupkes’: Drie kènder öt de buurt, drie zwarte snuutjes./ Meej krontjes op der bölleke èn lèèrze òn der vuutjes/ zonge ze ""Gif mèn enne nuuwen hoed"". (Spoeje doemmeniemer; 2009); Dialectenquête 1876 - kender (de e heel scherp, scherper dan in 'pen'); DANB de schoolkènder zèn meej de mister nòr de zeej gewist; H. van Rijen (1988): aander meense kènder zèn aatij gaawer groot; Frans Verbunt:  dur de kènder èn de kiepe krèède de miste ruuzie; Bont kènder; WNT KIND mv. kinderen, kinders, gewestelijk nog kinder; Antw. kijnder; GD05 ze waare meej al de kènderrèèkdom zo èèrm as Job"
kinderachtig, kènderèèchteg, kienekesèchteg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, H. van Rijen (1988): 'kènderègteg' - kinderachtig; kienekesèchteg; kinderachtig; De Wijs – Doe naa is flink! Ge doeget toch zô kienekesèchtig (13-07-1966)
kinderjaren, kènderjaore, zelfstandig naamwoord, samenstelling uit meervoud van ‘kènd’, kind, en meervoud van ‘jaor’, jaar. kinderjaren; Cees Robben – ’k Denk wir aon m’n kènderjaoren... (19560512)
kinderkopje, kènderköpke, zelfstandig naamwoord, kinderhoofdje; veldkei voor bestrating; R.J. waor ge int waandele kènderköpkes vuult; Ut kèend is mee zun kopke op de kenderkopkus gevalle... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); De straot, et wegdek op zen Nederlands gezeed, waar vur fietsers un straf, om daor deur te moeten, over die hobbelkaaien. Echte kenderköpkes waren et, ingevoerd vanöt den Bels. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Daor waar nog meer veraanderd, nèè die rotkaaie, die kènderköpkes, laage der aaltij nog, dus dur de straot fietse nog steeds nie òn te raoje. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kènderköpkes - de grote 'Bèlze kaaje' staan bekend als kènderköpkes
kinderwagen, kènderwaoge, zelfstandig naamwoord, kinderwagen; Audioregistratie 1978 – “…èllek jaor ging ons moeder meej de kènderwaoge, war, ging ze en vèèreke kôope op de vèèrekesmèrt… in de kènderwaoge… in ene zak!” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); ... en vruuger hèk ’r veul gewaandeld meej de kènderwaoge. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
kindjeskoperij, kiendjeskôoperij, zelfstandig naamwoord, het ‘kopen’ van kindjes; Cees Robben – Vur ziekte.. kiendjeskôôperij/ of omgevallewet (19600701)
kinds, kènds, kènds,kèns, bijvoeglijk naamwoord, kinds; Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  'as ge zelf kendsch bent'; kinds, dement; Bont k?ns, bijvoeglijk naamwoord  'kends' (d.i. kijnds)
kindskinderen, kènskènder, zelfstandig naamwoord, plur. kleinkinderen, kindskinderen; Bewaor et mar vur oew kènskènder.
kinkenduut, kinkenduut, zelfstandig naamwoord, "kikvors - Rana esculenta; nieuwere benaming: Pelophylax lessonae; - kink is een variant op kik, een klanknabootsing; zoals het WNT schrijft, lemma kikker: Eigenlijk: het dier dat ”kikt”, het geluid ”kik” doet hooren; - duut is een variant van 'puut', kikvors; zie lemma pút in het Oudnederlands woordenboek (online), en lemma puut in het Vroegmiddelnederlands woordenboek (online)Kiliaen: puyt, Fland. Zeland. j. vorsch, rana; puyde, j. puyt, ranaPlantijn:  puyt, vorsch, une grenouille, ranaVan Maerlant: Rana dat es die vorsch of die puut (Nat. Bl. VII, 836); Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):  kinkenduut; Met uitgesproken n (wegens volgende dentaal); Daamen - Handschrift 1916:  ""kinkenduut - kikvorsch""; – hij reej meej zene kreugel ene kinkenduut harstikke jantje marinus; Kinkenduut, mijn bruurke; kwaoker van beroep; 'k luister dik 'n uurke; naor oe rauw geroep(Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Kinkenduut, m’n bruurke’, 1941); Er zaat eenen dikke kinkenduut / te kwaoken in 't lekkere waoter (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘De paoter en de kinkenduut’, 1941); kinkeduuten-görgels... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Oproep’, 1941); De koekoek koekoekt deur et hout; en wilde duifkes koere; de kinkeduuten worre stout; en kwaoken in de moere; (Piet Heerkens; ‘Den aovend’, gepubliceerd in De Zaaier, bijlage van de Nieuwe Tilburgsche Courant, 1941); Stadsnieuws:  Ik reej krèk mee mene kreugel teege de kaajbaand ene kinkenduut kepòt (270909); WBD III.4.2:110 kinkenduut - kikker, ook genoemd 'kikker', 'kikkebil' of 'broeknachtegaal', 'puit' of 'kinkvors'; Bijnamenboek Karel de Beer - de kinkenduut = Jan Jansen (blz. 45); Ge ziet ’r veul veugeltjes, èn saoves hurde nòg wel ’s unne kinkenduut. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Ge moogt oewe schoen zètte, èn de vòllegede mèèrege waare de peeje ènt aaw brôod wèg, èn laager en spikmènneke in, òf en marsepèène vèèrekespotje, òf ene kinkenduut van gevulde seklaa. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Verh. KINKENDUUT m. - kikvors (Tilburgs?); Antw. KAKKEDUUT znw.m. - vogeltje, ook linnenweverken genaamd, dat kakkeduut! kakkeduut! roept (eene soort grasmusch)J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - zie Kienkvuit + Taalk. mag. I: 254, 304; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kinkenduut - kikvors (Tilburg); WNT Kinkvorsch; KINKEN I: geluidnabootsend woord (VII:3093); Made (Kooiman) - kinkeluut: kikker; Dong. (v.d. Elshout) - kinkeluut: kikker; Bòòl kinkpööt (groene) kikker"
kinnebak, kienebak, zelfstandig naamwoord, kinnebak; deel van de varkenskop dat door de slachter apart kon worden afgesneden; Cees Robben - Pietje.. lustte iets van ’t kuuske../ Platte ribben.. zult of spek.../ Kaoikes.. balkenbrei [sic] of klöfkes.../ Kienebak soms uit de nek... (19550205)
kiosk, kiejòs, kiejòsk, zelfstandig naamwoord, kiosk; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “En nèt as op den Heuvel op de kiejòsk ok al…daor heej vruuger ok ene kiejòsk gestaon die muziek gaaf. Körvel presies inder!” Klik hier om dit bestand te beluisteren
kip, kiep, kiepke, zelfstandig naamwoord, kiepke, kip; bewaarschoolkind; - zeuve kiepe èn enen haon - zeven kippen en een haan; WBD kip, (in de Hasselt) ook 'hèn' genoemd; WBD kieperoest - kippenzolder; WBD kiepehòk, kiepekooj - kippenhok (Hasselts: kiepekooj); WBD kieperèn, (Hasselts:) rèn - kippenren (buitenverblijf voor kippen); WBD kiepke - kuiken; WBD kiep, tiet tiet tiet, tie tie tie - roepwoorden voor de kip; WBD kiep, kiepke - vleinamen voor de kip; WBD kiepke, kieke, kieken, kuikentje, tók, tiet tiet tiet, (Hasselt) tjiep - roepwoorden voor kuikens; WBD kiepke, kiekske, pieleke - vleinamen van het kuiken; ...de haontjes zijn wel 'ns laastig veur de kiepkes, mar as ze d'r nie zijn, of al te weinig, dan is 't ok nie goed, dè snapte! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939); 't Is 'ne schoone nist kiepkes, dè-d-ist! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Cees Robben – van mèn kiep... (19540417); Cees Robben – ’n kiep of tien (19670922); Cees Robben - ’t Is kazzjewêêel die kiep van mèn.../ zô zörgt ze vur de Paose... (19550312); in de uitdrukking ‘gin kiep maoke...’; niets presteren; Cees Robben – Aanders maokte nog gin kiep/ ôk al hedde kilo’s vèèren... (19580719); Cees Robben – Meej d’aauw kiepen de maand in... (1620921) [een vrouw die vrijgezel blijft]; Cees Robben – Ik wil oe niet veraffronteere en zegge degge unne dief zèèd... Mar ik raok wel al m’n kiepe kwèèd... (19790713); Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): En zwarte kiep leej ók aajer. - Iemand die minder goed bekend staat, kan niettemin goede eigenschappen bezitten. (Tilburgse Taalplastiek 131); Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): doen wè de kiepe nie kunne - urineren, wateren; DANB as de kiepe ne zaandvoogel zien, dan wòrre ze bang; H. van Rijen (1988): as en kiep leej, stao se - als een kip legt, staat ze; Een geregeld leven geeft veel rendement. ‘Jè, ik kook de kiep aaltij irst, dan wòr et vlêes beter gaor en hèk meepesaant soep. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Et rook der naor kiepesoep, dòcht ik en dè hak goed gedòcht. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  vruug óp èn meej de kiepen óp stòk, dè zal et em nie verlieze (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '6?) [onleesbaar]; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  en verstaandege kiep leej nòg wèl es en aaj in de danneetels ('72); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kiepe (plur.) is (naast 'kippe) reeds bijna overal het gewone woord (blz. 163 en krt.93); Bont kip, resp. ki.p - lokwoord of roepnaam voor kippen: kiep kiep kiep! k?p resp. kip zelfstandig naamwoordvr.'kip' resp. 'kiep' - kip; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  as de vòs oud wòrdt, daanse de kiepen óp zene rug (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '69) - een oud mens verliest energie en gezag; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kiep zn - kip Str. kiep (I:28); Frans Verbunt:  as de kiepe schèùle reegent et nie lang; Frans Verbunt:  as enen boer kiep it, is den boer ziek òf de kiep; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kiep Franke = mej. Franken (blz. 39); Stadsnieuws:  En kiep is gin mus, en klap is gin kus, èn en scheet kan nie in en peeperbus - Alles heeft zijn eigen aard en moeilijkheden (180508); Waar is dieje Russischen haon, die heur op kiep heej gezet? (Tony Ansems, Kaka Diedel Dee; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008); Vruuger noemde ze ’n kiep ok ’n tiet of ’n tieteke. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Vruuger noemde ze ’t mansvòlk ok wèl vèèrrekes. Naa, as dieje vènt nòr de durskes van plezier ging, ge wit wèl wèk wil zègge, dan zinne ze dèttie gin kiep hield mar wèl aajer ging eete. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Zo èèrem waare sommegte Tilburgers dèsse gineens gin kiepe hadde èn gin vèèreke. Gin aajke, gin ham, allêenig honger. Witte wèsse dan zinne? Dan zinne ze dèsse ‘unnen houtere ham’ op tòffel han. Òf unne houtere kèès. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
kippenboer, kiepeboer, zelfstandig naamwoord, "Van Beek - Liefhebbers van de hoendersport zijn ""kiepenboeren"";  (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)"
kippenborst, kiepebòrst, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.2:377 'kiepenborst(je)' = kippenborst
kippendraf, kiepedrèfke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, verkleind zelfstandig naamwoord uit kip en draf; de manier waarop een kip loopt; al sukkelend op 'ne kiependraf. (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘‘t Leeve’, 1938); sukkelend op 'ne kiependraf... (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Stokperdjes’, 1941); De Wijs – Ge zèt ‘n zeeverkiep en ge lôpt op ’n kiepedrefke; den grôtste braand is er wel aaf. (04-07-1969); Frans Verbunt:  snelwandelen; WBD III.1.2:125 'op een kiependrafje lopen' = op een sukkeldrafje lopen; ook: 'op een drafje lopen, 'op een schokje lopen'; Stadsnieuws:  Toen ik em riep, kwaam den oober op en kiepedrèfke ònlôope (250806); WBD III.1.4:213 'kregelig' = wrevelig; WBD III.1.4:214 'krikkel' = lichtgeraakt, kregel; ook 'krikkelig'; WBD III.1.4:228 'krikkel', 'kregel' = driftig
kippengerst, kiepegaarst, zelfstandig naamwoord, gerst; hier als voer voor kippen; Cees Robben – Gin ochtendvoer of kiepegaarst (19670922)
kippenkont, kiepekont, zelfstandig naamwoord, figuur in de nek bij jongenskapsel
kippenkooi, kiepekôoj, zelfstandig naamwoord, kippenkooi, kippenhok; WBD 'kiepehòk, kiepekooj - kippenhok; (Hasselt): kiepekooj
kippenkoorts, kiepekôors, kiepekors, zelfstandig naamwoord, kippenkoorts; bepaalde ziekte van kippen; overdrachtelijk: de zenuwen; Cees Robben – ‘k Kreeg de kiepekôôrs van’t wochte... (19560714)
kippenkot, kiepekòt, zelfstandig naamwoord, kippenkooi, kippenkot; kiepekòt zie kiepekôoj
kippenragout, kieperegoe, zelfstandig naamwoord, kippenragout; Cees Robben – [Van de menukaart in een restaurant:] Irst kiepe-soep... Dan kiepe-regout. Dan poelepetaat mee ’n tietaai toe... Dan nog efkes kaokele en de roest op... (19710709)
kippensoep, kiepesoep, zelfstandig naamwoord, kippensoep; Cees Robben – [Van de menukaart in een restaurant:] Irst kiepe-soep... Dan kiepe-regout. Dan poelepetaat mee ’n tietaai toe... Dan nog efkes kaokele en de roest op... (19710709)
kippetje, kiepke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van ‘kiep’; kippetje; Cees Robben – Tiest Vermeeren haoj ’n kiepke... (19560428); Cees Robben – Tien kiepkes asteblieft... (19570323); verkleinde vorm; kippetje, kuikentje; V klèèn kiepke - kleuter (vgl. kiepkesschool); verkleinde vorm van 'kiep' Bont kipk?(n), zelfstandig naamwoordo. 'kiepke' - kuikentje
kippetjesschool, kiepkesschool, zelfstandig naamwoord, bewaarschool; In de twidde klas van de ‘kiepkesschool’ kwaam ik bij zuster Bernadette te zitten. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Ik gao niemer nòr de kiepkesschool/ waor ze mar matjes vlèchte/ Kgao naa vort nòr de Fraaters toe/ dès pas en school, en èchte. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Niemer nòr school); WBD III.3.1:445 'kipkesschool, kipkesschooltje' = kleuterschool
kiskassen, kiskasse, zwak werkwoord, klanknabootsing - het geluid van vlees dat gebakken wordt; De Wijs – As ik vruuger uit de naachtmis kwaam, stond ’t kenèn al te pruttele en lagen de kortelette in de pan te kiskassen (10-01-1970); Cees Robben – As ik vruuger uit de naachtmis kwaam stond ’t kenèèn al te pruttele en lagen de kortelette in de pan te kiskassen... (19691212)
kist, kiest, zelfstandig naamwoord, kiesje, kist; Dialectenquête 1876 - hoaverkiest; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “As vruuger ne meens dôod was, dan stond dieje meens, die stond in hèùs in en kiest èn dan stond ie vur et raom èn dan kosse de meense van bèùten et raom, koste, koste gij nòr den dôoje stòn te kèèke!”; H. van Rijen (1988): wèggeefkiesje - speciaal kistje sigaren om (anderen) te presenteren; Cees Robben:  ''n kiest van waai-bôome-hout'; D. Boutkan (1996): (blz. 53) kiest- kiesje; Bont kist, zelfstandig naamwoordvr. 'kist' resp. 'kiest' - kist; ook: dikke, plompe kerel. - …’n oerdegelijke kiest (…) van duims hout, laankwerpig van model (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Koos stond zene gal te spierse/ bij zen nutje òn de kiest... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Gefrut meej de friet‘) - ...bij zijn borreltje aan de bar.
kisten, kieste, zwak werkwoord, kisten; LDM - De timmerman, die de doodskist had mogen maken, verzorgde ook het kisten, d.i. het in de kist leggen van het lijk. Kleine kinderen werden, als zij in het kistje gelegd waren, door de jongste meisjes uit de buurt versierd met blaadjes en bloempjes. Voor deze versierselen waren er bepaalde winkels, zoals Cato Becx tegenover het Willem II-monument. Tegenwoordig is in hetzelfde huis het café Otten gevestigd. Voorts was er de firma Jansen-Gram in de Zomerstraat bij de Markt. Nu zijn ook nog in hetzelfde pand gevestigd de firma's v.d. Linden, groentenhandel, en Van Zantbeek, kachels en haarden. Op het Goirke hadden we de dames Vos in het pand - of er naast - waarin nu de firma Jac. de Kort-van Leeuwen haar zaak heeft. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 2 ‘Doden-cultus van eertijds’; NTC – 16-11-1950)
kistje, kiesje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, verkleinde vorm; verkleinde vorm van 'kiest'; kistje; soldatenschoen; Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  kiesje; Cees Robben – in ’n kiesje gestopt... (19551119) ; Cees Robben - ... dan lig ik in m’n kiesje... (19600916); Cees Robben – Aleen mar verlet naor ennige stessel-kiesjes... (19720414); We droege unnu lampion, of een kiestje meej ’n keers... (Tony Ansems, Drie koningen; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009); H. van Rijen (1988): kiesjes - soldatenschoenen; Bosch kiesje - kistje
kits, kits, bijwoord, "in orde; Van Beek - ""Alles kits en 't keind hiet Jaoneke."" Of: ""Alles kits! de kachel op bed en de kleine in de kolenbak."" Alles is in orde. (Nwe. Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958); Cees Robben – Mar ast bijgeleet is, is alles wir kits... (19631122)"
kitsen, kitse, zwak werkwoord, kitse - kitste - gekitst, spuwen; Henk van Rijen - we kitsten em in zene nèk - we spuugden hem in zijn nek; Stadsnieuws:  Grôote lummels dènke dè op de kaaje kitse stoer stao - Grote jongens ... (090610); WBD III.1.2:254 'kitsen' = braken; WBD III.1.1:191 'kitsen' = spuwen; Verh. KITSEN onov.ww - braken, kotsen; Bont k?ts?(n), zw.ww.intr. 'kitsen' - braken, overgeven; Biks kitse ww - kotsen, overgeven; WNT KITSEN (IX) klanknabootsende benaming voor: (vocht) straalsgewijze tusschen de tanden door uitspuwen.
klaar, klaor, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, klaar; bijvoeglijknaamwoord, bijwoord; 1. klaar, gereed; R.J. klaor te krèège; Cees Robben – En mee Possemis klaor... [namelijk het nieuwe kostuum] - (19550402); Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ene mees moet vur zen vrou klòr staon - de man moet zijn vrouw beschermen; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): ;  '... vurdè k kl(a)or zèè' (blz. 95); 2. helder; louter; Wè-d-is den hemel naa toch klaor; persies van glas, - 't is wezelijk waor! (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Naacht’, 1938); Cees Robben – Zeg kende gij dè brooike nog/ Van klaoren blom.. van enkelt rog/ ’t hartjesbrood... (19600624); Henk van Rijen van waoter drinke krèède ne klaoren hals - ... word je niet dronken; Frans Verbunt: klaoren blom - duidelijkheid, heldere zaak; Mar wij leerde van ons moeder: ‘As ’r twee deure teegenoover mekaare oope staon, moeter êen dicht doen.’ En zôo ist. Dan was alles wir klaoren blom en dikke mik. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); WBD III.4.4:8 'klaar' = onbewolkt, ook 'helder'; Verh. KLAAR (klaor) 1. bijvoeglijk naamwoord  - gereed, voltooid; als nw-deel v.h. gez. uitsluitend; 2) bw.- louter en alleen, puur: 't is klaor boter. (toch BN?); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - klaor (krt.94); blz. 40: vocaalverkorting in 'klaor' (?); Biks klaor bw, bijvoeglijk naamwoord  - puur, enkel
klaarbraden, klaorbraoje, zwak werkwoord, Frans Verbunt: klaarmaken, presteren; Stadsnieuws:  Wè braojde me naa tòch klaor? - wat flik je me nou? (200906)
klaarmaken, klòrmaoke, zwak werkwoord, klòrmaoke - mòkte klaor - klòrgemòkt, klaarmaken; Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): klòrmaoke; WBD 'klaormaoke' (II:948) - klaarmaken; WBD 'getaaw klaorzètte ' (II:948) - getouw klaarzetten; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): ;  ik zal et klòrmaoke - ik maok et klaor (42: kwalitatieve mutatie); WBD III.2.3:43 'klaarmaken' = de tafel dekken
klaarzetten, klòrzètte, zwak werkwoord, klaarzetten; WBD 'getaaw klaorzètte' (II:948) - getouw klaarzetten; WBD 'klaorzètte' (II:999) - klaarzetten (v.d. ketting); ook: ópzètte of beume genoemd; WBD 'klaorzètter' (II:948) - klaarzetter; WBD III.2.3:43 'klaarzetten' = de tafel dekken
klabak, klabak, klanknabootsing, klanknabootsing; geluid dat de weefspoel maakt bij het schieten door het weefraam; Cees Robben – Zingt ’t spoeleke z’n lieke/ links klabots.. en rechts klabak.. (19560630)
klabetteren, klabbèttere, zwak werkwoord, alleen aangetroffen bij Leo Heerkens; mogelijk samenhangend met 'klabots'; hoe dan ook een klanknabootsend werkwoord; En de spoelen [van het weefgetouw] klabetterden: retteketet; van krijg-de-colère, van retteketet (Leo Heerkens; uit De kinkenduut (Piet Heerkens), ‘’n Weeverke schoot...’, 1940)
klabots, klabots, zelfstandig naamwoord, "1. proppenschieter; Daamen - Handschrift 1916:  ""klabots - vroeger kinderspeelgoed met elzenproppen""; Et vèèrke öt de kooi op de plots lokken. De slachter zette dan zenne klabots tegen de kop van et vèèrke, hij drukte em in en pang daor laag ie te spartelen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.4.4:252 'klabats', 'klawats' = hevige slag; ook 'klawemmes'; Verh. KLABOTS, v. klapbus, proppenschieter, gemaakt van vlierhout; Bont KLABÓTS, tussenw. en znw. 1) tussenw.: gezegd v.h. afschieten v.e. zwaar-geladen geweer. 2) znw.vr. klapbus, z.aAntw. KLABOTS znw.m. - Versterking van 'bots', harde en doffe slagBiks 'klabòts' zn - proppenschieter; WNT KLABOTS (I) schietwerktuig, klakkebus, proppenschieter; 2. snel reagerende vrouw; Daamen - Handschrift 1916:  ""klabots - vrouw die wat snel van zeggen en doen is""; klanknabootsing; mogelijk uit ‘klap’ en ‘bots’; WNT – lemma KLABOTS II - Harde, doffe slag of val, botsCees Robben – Oew schötje kwaamp rejaol rèècht klabots (...) op (...) den paol... (19630517)  [voetbal tegen de paal van het doel.]; ? geluid dat de weefspoel maakt bij het schieten door het weefraam; Cees Robben – Zingt ’t spoeleke z’n lieke/ links klabots.. en rechts klabak.. (19560630)"
klacht, klaacht, zelfstandig naamwoord, klacht; Cees Robben – ’n Stille klaacht... (19580531)
klad, klad, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.2:241 'klad' = fluim, rochel; WBD III.3.2:265 'kladje' = restje bier, ook 'kwakje'
kladderwolk, kladderwolk, kladderwollek, zelfstandig naamwoord, stapelwolken (?); De lucht zaat volgestaopeld mee groote kladderwolken, schots en scheef op mekaar, die hoe langer hoe dichter vaastgroeiden. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)
klagen, klaoge, zwak werkwoord, klagen; B klaoge - klaogde - geklaogd; MP gez. Klaoge meej gezónde bêen. Cees Robben: tis godgeklaogd; WBD III.3.1:275 'klagen' = idem; Bont zw.ww.intr. - klagen
klager, klaoger, zelfstandig naamwoord, klager; Henk van Rijen: òn klaogers gin nôod, òn zwètsers gin brôod - geen medelijden met klagers en snoevers (ontspoord spreekwoord! WS)
klak, klak, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.3:182 'klak' = pet; ook: 'klep'
klam, klam, klamp, bijvoeglijk naamwoord, iets wat vochtig en tegelijk plakkerig aanvoelt; onder andere witbrood dat met vocht geplet is tussen de vingers en vervolgens gebruikt wordt als aas om vissen te vangen; ook: taaj, taai, week; WBD III.4.4:211 lemma KLAM = vochtig aanvoelend en een beetje plakkend - klam & klamp – frequent in Tilburg; WBD III.4.4:211 lemma KLAM = vochtig aanvoelend en een beetje plakkend - klammig - frequent in Tilburg; WBD III.4.4:211 lemma KLAM = vochtig aanvoelend en een beetje plakkend - klamzig / klamsig – Tilburg; WBD III.4.4:211 lemma KLAM = vochtig aanvoelend en een beetje plakkend - klammes – zeldzaam midden Tilburg; WBD III.4.4:211 lemma KLAM = vochtig aanvoelend en een beetje plakkend - klef – frequent ‘midden van het Tilb.’ [?]; WBD III.4.4:211 lemma KLAM = vochtig aanvoelend en een beetje plakkend - taai – ‘zeldzaam in het midden van het Tilb.’ [?]; WBD III.4.4:211 lemma KLAM = vochtig aanvoelend en een beetje plakkend - week – ‘zeldzaam in Tilburg’; Kubke Kladder - Uit 't klokhuis van Brabant 3 - 't Begon stillekes aon te donkeren. Uit de klamme grond klom 'n blauwe nevel, die de bosschen dicht spon. (Nieuwe Tilburgsche Courant 23 oktober 1929); H.A. Sterneberg s.j. - Me trekken treurend deur ons bosschen,/ waor naoktgeplunderd klam en kil—/ Och god, die 't nie ontloopen kossen—/ nou boom bij boomke sterven wil. (Uit: Een busselke Braobaansch, 1932)
klam trekken, klamtrèkke, sterk werkwoord, WBD klam trekken (teken van drachtigheid van een koe); WBD klamtrèkker - klamvaars (drachtige koe); Verhoeven - KLAMTREKKER m. - koe die klam trekt, waarbij vocht uit de spenen komt ten teken dat zij drachtig is. Bont klamtrek?r, znw.m. 'klamtrekker' - maal die enige tijd drachtig is, zgn. 'gewonnen heeft'.
klampen, klampe, zwak werkwoord, WBD III.4.2:56 'klampen' - grijpen door roofdieren; ook genoemd: 'vangen' of 'vatten'
klamper, klamper, klaamper, zelfstandig naamwoord, "WTT 2012 - naam voor diverse roofvogels, zoals buizerd, havik, en sperwer. De naamgeving houdt verband met (vast)klampen, klemmen, het met de klauwen vangen van de prooi. (zie lemma Klamper in Verklarend en etymologisch woordenboek van de Nederlandse vogelnamen, Klaas J.  Eigenhuis; 2004); In Tilburgs gebruikt voor de sperwer (Accipiter nisus), cf. Daamen, Handschrift 1916: ""klaampvogel - sperwer""; 'Nen klaamper *) die viet z'en *) -noot van Sterneberg bij dit woord: sperwer; die heej ze [de duif] vermoord / en nou dwerlen nog ennigte veeren; / die doen aon d'r denke' as / zo'n hil enkeld woord / aon gedachten, die noit niemir keeren. (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Vluchtende gedaachten’, 1932); WBD III.4.1:196 'klamper' - sperwer (Accipiter nisus), ook 'klampvogel' of 'schietklamperd' genoemd; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): ;  (blz. 94) as de kiepe ene klamper zien zèn ze bang; Kees en Bart:  klamper; Cees Robben - Toen was't de beurt aon smellekes.../ Aon klampers en d’n uil (19600708) (19600708); WBD III.4.1:198 'klamper', 'klamperd' - buizerd (Buteo buteo buteo); WNT KLAMPER - In Vl. België de alg. naam der dagroofvogels, zooals sperwers valken, haviken enzHees klamper (II:17); Bont klampvogel, havik; WNT KLAMPER. In Vlaamsch België de algemeene naam der dagroofvogels, zooals sperwers, valken, haviken enzAntw. KLAMPER znw.m. -Algemeene benaming voor de dagroofvogels, zooals sperwers, valken, haviken, enzBiks klamper(t) zn - sperwer, havik; WBD III.4.1:200 'klamper', 'klamperd' - torenvalk (Falco tinnunculus); WBD III.4.1:200/201 'klamper', 'klamperd' - roofvogel (algemeen)"
klank, klaank, klank, zelfstandig naamwoord, klank; 'k Steek men aawe breeje klaanke; noot meer onder stoel' en baanke; 'k zal oe zinge, stug en stoer; klaor en open as 'nen boer! (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Moedertaol’, 1938); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  óp et Gurke waor de klaank zat, in de stad waor de staank zat (RL'53) - uitvaart en klokkegelui op het Goirke, waarna begrafenis in de stad; WBD (III.3.3:85) klaank = klank v.e. klok, ook: tôon, klòkketôon
klap, klèpke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van ‘klap’; klapje; Cees Robben – Hier ’n douwke.. Daor ’n klepke (19580726)
klapbus, klapbus, zelfstandig naamwoord, proppenschieter; WBD (III.3.2:128) klapbus, klapbuks, klabots, propschieter = proppenschieter
klapkoord, klapskoord, zelfstandig naamwoord, WBD einde v.h. snoer v.d. zweep (voor een paard)
klapmuts, klapmuts, zelfstandig naamwoord, slaapmuts; MP gez. Et klinkt nèt òf dègge meej en klapmuts óp enen houteren dörpel slaotMandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  meej en klapmuts óp enen houteren dörpel slaot - et klinkt asóf ... (Daamen - Handschrift 1916) - spreekwoordelijke vergelijking: het klinkt slechtWNT KLAPMUTS - naam v.e. hoofddeksel voor mannen; overdrachtelijk: iemand met een klapmuts
klappees, klappees, zelfstandig naamwoord, WBD legger (bep. gewrichtsziekte bij een paard), ook genoemd 'legger', 'gal' en (Hasselt) 'ligger'
klappei, klappaaj, zelfstandig naamwoord, "klappei, vrouw die veel kletst, babbelt; iem. die kwaadspreekt; Daamen - Handschrift 1916:  ""klappij of klappaai - verklikster""; WNT KLAPPEI - 1) Min of meer smadelijke naam voor een klapachtige, babbelachtige, praatzieke vrouw; een babbelaarster"
klappen, klappe, zwak werkwoord, klappe - klapte - geklapt, klappen (in de handen); R Klap et nie, dan bots et (mar) (uitroep: 'op hoop van zegen'); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  Klap et nie dan bóts et (Daamen - Handschrift 1916) - raakt het niet dan botst het: stemt het niet overeen, dan stuit het maar.
klapperen, klappere, zwak werkwoord, doorvertellen; van klappen = praten; ...die klapperde alles daolijk et dörp deur... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 8; NTC 19-11-1938)
klappermolen, klèpmeule, zelfstandig naamwoord, GG klappermolen (kleine windmolen met een ratelwerk, gebruikt als vogelverschrikker), iemand met veel praats
klappinkeren, klappinkere, zwak werkwoord, "kinderspel; Van Delft - ""Willen we gaan klappinkeren?"" vraagt een jongen voor een spelletje, dat elders ""sjennien"" genoemd wordt en in Loon op Zand ""janeëjen"" heet. Wil men deze woorden verklaren, dan zou het kunnen zijn, doordat het opgeklapte (opgewipte) houtje ja (jè) of neen (nie) het doel bereikt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); Van Delft - Een ander eenvoudig spelletje was het ""klappinkeren"" (elders ook ""sjennieën"" genoemd). De attributen hiervoor bestonden uit een mooi sterk knuppeltje dat handig te hanteeren was en een tweede slechts 15 centimeter lang eindje hout, dat aan beide einden spits gesneden was. Dit korte puntige stokje werd in een schuin, ondiep kuiltje in den grond gelegd. Er werd eens flink met den voet op gestampt, zoodat het wat vastlag en met het knuppeltje werd met zekere handigheid en elan op het opstekende puntje geslagen, waardoor het ""sjennie"" door de lucht omhoogschoot en een heel eind verder belandde. Wie het verste zoodoende dit stukje hout door de lucht wist te doen slingeren, was de matador. De medespeler moest tijdens het spel den ""klappinker"" (het houtje sjennie) om te winnen in den kring kunnen gooien, waarin het kuiltje gemaakt was, doch hij mocht als handig slager ook tijdens het door de lucht vliegen den klappinker wel met zijn stok een terugslag geven. Als het reeds op den grond lag, mocht hij vandaar af ook den klappinker wel terugklappinkeren. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104; 16 maart 1929)"
klapspaan, klapspaon, zelfstandig naamwoord, "Van Beek - ""Een tong als een klapspaan"" (Lazarusklep) zegt men van een zegvrije of brutale vrouw. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)"
klapzand, klapzaand, zelfstandig naamwoord, H. van Rijen (1988): onsamenhangend, leemachtig geel zand; WBD III.4.4:151: 'klapzand' = stuifzand, ook 'vliegzand'; WNT KLAPZAND - een soort van zeer fijn zand, ook kwel-, loop- en welzand genoemd.
klapzuur, klapzuur, zelfstandig naamwoord, gez. Pierre van Beek –  zen èège et klapzuur wèèrke - zó dat men er bijna bij neervalt (Tilburgse Taaklplastiek 173) et klapzuur krèège -; Biks klapzuur zelfstandig naamwoord. - heel hevig, beroerd
klapzweper, klèpzwêeper, zelfstandig naamwoord, De Wijs – (’n rijdende bazaar komt langs) Moeder, hedde wè noodig, daor komt weer unne klepzweeper (27-12-1968); WTT 2013 - mogelijk van 'klapzweeper': iemand die de zweep laat klappen om het paard dat de kar trekt aan te sporen.
klaren, klaore, zelfstandig naamwoord, klare (heldere) jenever; Kees en Bart:  en glòske klaore; jenever is een heldere, 'klare' sterkedrankNaa moppert ons Sjaan wèl: «Dès niks mir vur jou/ nao de twidde klaore is oewe kokkerd al blauw». (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Kèk – zeej aauwe Giel‘); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  sinte Peetrus weende bitter, zi drònke Piet, dan zal ie ók wèl klaore gelust hèbbe (Daamen - Handschrift 1916) zeispreuk; Piet van Beers – ‘Sil... Haauw de bintjes strak’: Eene raod zô ik toch wille geven./ Vur dè ge s'aoves slaope gòt./ Vat dan unne goeie borrel klaore,/ tegen de wurrem en de mot. (With Love; 1982-1987); WBD III.2.3:272 'klare' = brandewijn; Buuk: jonge jenever.
klassineren, klasjeneere, beklansjeneere, zwak werkwoord, klasjeneere - klasjeneerde - geklasjeneerd, "druk praten (over gewichtige zaken, maar ook over zaken die slechts in schijn gewichtig zijn); – verbastering van 'collationeren' > uit het Frans: collationner > met  betekenisverschuiving naar 'babbelen', 'gezellig praten'; WTT 2012 -  'Collationner' heeft van oorsprong (ca. 1200) betrekking op de lezing die 's avonds gehouden werd tijdens de maaltijd van kloosterlingen, en de daaropvolgende bespreking van de voorgelezen tekst. Het woord is gebaseerd op de Collationes (Gesprekken) van Johannes Cassianus (4de of 5de eeuw), geschreven in de vorm van gesprekken tussen kluizenaars en monniken. (Rey, Dictionnaire historique de la langue française; 1998); WTT 2012 - de Tilburgse uitspraak is zeer uitlopend opgetekend. Klasjeneere; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - klasjenere - kletsen (nbrab.) = fr. collationner; Naarus - Lèst hak innen Bossenaer bij mèn en daor hak gezellig mee kunnen klasjeneeren. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Stadsnieuws:  meej de geminteraodsverkiezinge stonne ze op den Heuvel vur de kraant aatij oover den ötslag te klasjeneere (070307); Piet van Beers – ‘De Aaw Warand’: Mistal zèn ' t de zelfde kèèrels/ die ge klasjeneere ziet. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Klasjionneere; Jaansen - Iederen dag waar ie er te zien en klasjionneerde druk op mee Pietjes... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); Klassieoneere; Daamen - Handschrift 1916:  ""klassioneeren - wij zullen 't soamen wel kl. (uit de war doen)""; Klassionneere; Jaansen - ...en dè-t-er druk geklassionneerd wier... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); Klasjonneere; Jaansen - ...daor moeste em over heurre klasjonere! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); Jaansen - ""Goei dingen gebeure nie in eentweedrie van je hupsakee, meneer Petit, daor mot over geklasjonneerd worre...” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); Klazineere; Kees en Bart, Tilburgsche Post ca. 1930 - 'klazineeren'; Kubke Kladder - Na hè'k 't daor meer dan eens meegemokt, dè'k aachter 'n paor meskes liep, die druk on 't klazineeren waren - net as zullie dè kunnen - zoo gewoon op z'n Tilburgsch en potdome zô gaaw as ze in de gaote krege dè't er iemand aachter hullie was, begossen ze ineens in 't ""hoog Hollandsch"" za'k mar zegge. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); ...ik hè daor [op de krantenredactie] wè geklazineerd mee den redacteur (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929); Klazieneere; Cees Robben – Heurt ze toch is klazieneeren... (19590228); Piet van Beers – ‘Paradèès’: Waor meens meej mekaore klazieneere en toch ieder in zen èège wèèrde lot. (Het zeventiende boekje, 2010); Vunderink - Wè verderop en tòffel, waoraon jongere meense stonne,/ die zoo te zien meej veul gebaor goed klazieneere konne. (Henriëtte Vunderink, Fist?, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); Klazjeneere; Piet van Beers – ‘Hoe gaoget’: We klazjeneere hil wè aaf oover allerhaande zaoke. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Andere bronnen; C. Verhoeven - KLASJENEREN onov.ww. druk redenerend en gewichtig praten over zaken van wereldbelang. Z.a. A.P. de Bont kla'sine.r?(n) zw.ww.intr, 'klassineren' - redeneren, kletsen, praten. Jan Naaijkens - Dè's Biks - klazieneere ww - kletsen, eindeloos praten; Bosch - klasjenere - druk redeneren, gewichtig praten; beklansjeneere; in elkaar steken, mentaal; Van Rijen (1998): uitweiden over quasi-gewichtige zaken; Frans Verbunt: beklansjeneere - mentaal in mekaar steken; WBD III.4.303 'beklassineren' = ordenen; Van fr. 'collationner' ?"
klauw, klaaw, klòw, zelfstandig naamwoord, WBD hoef van de koe, ook 'klòw' of 'voet' genoemd; WBD klòw - gedeelte v.d. huid dat een poot bedekte (II 594); Dialectenquête 1876 - klouw (au = ou in: blouw, grouw, klouw,...); WBD III.4.4:17 'klauwlucht' = bewolkt; klòw; klauw; WBD klòw - gedeelte v.e. huid dat een poot bedekte (II 594)
klauwen, klaawe, zwak werkwoord, klaawe - klaawde - geklaawd, WBD (v.e. paard) harkend over de grond klauwen met de voorbenen, in de Hasselt 'klawe' genoemd, elders ook 'kimme'; WBD (III.2.1:506) 'klauwen' = krabben v.e. kat; ook genoemd: krabben, krabbelen, kratselen
klaver, kleever, klèèver, zelfstandig naamwoord, klaver; - de uitspraak varieert tussen [kleever] en [klèèver] zowel voor de plant als de kleur in het kaartspel; 1. klaver (plant); klaver, veldklaver (Trifolium); Meer dan 300 soorten uit het plantengeslacht Trifolium. De botanische naam Trifolium verwijst naar de bladeren, die meestal uit drie deelblaadjes zijn samengesteld (Latijn: tres is drie en folium is blad). Bij de witte klaver komt zeer soms een vierbladig exemplaar voor; de zeldzaamheid wil dan ook dat het vinden van een klavertjevier geluk brengt. Dialectenquête 1876 - klever - klaver (Trifolium); Cees Robben – [de stier spreekt] Ik (...) snoepte van d’n  zwiers en ’t gras/ D’n klèèver en d’n rôôme... (19600415); WBD I:1409 steenklaver: 'stinkklèèver, witte klééver, bèlklééver; WBD I:1410 rode klaver: (Hasselt) 'rooj? kléév?r'; WBD III.4.3.262 kleeverzurkel - witte klaverzuring; WBD I:1409 steenklaver: 'stinkklèèver; witte klaver: (Hasselt) 'witte klééver'; bolklavers (Hasselt) 'bòlklééver'; Bont kle.ver, znw.m. - klaver; Antw. KLÈVER znw.m. - klaver; 2. klaveren (kaartspel); klèèveres - klaveren, kaart met het teken 'klaver'; M klaver (in het kaartspel); in het kaartspel ook:  kleeveres - klaveren; Bont kle.ver - znw.m. – klaver kle.veres znw.mv. (minder vaak 'ene klevere') - kleverens - klaveren
klaveren, klaavere, klaovere, zwak werkwoord, WBD III.1.2:165 'klaveren' = klauteren; ... as aopen klaoveren ze tege die ketels omhoog... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Toen ik zo in de helft van Maai is op m’n fietske was geklaoverd... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); De Peer hâ en goei nutje op/ èn wo nòr bèd toe gaon/ hij klaoverde oover de trap/ kwaam bekaant boovenaon./ De liste treej was em te veul/ den afstaand was te grôot/ hij laazerde bots-boem omlêeg/ èn ie braak zene pôot. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Aaventoe liege maag...)
klavier, klaviere, kleviere, zelfstandig naamwoord, meervoud, handen, klauwen; Cees Robben – Laot die schaol (...) nie uit oew klaviere valle... (19690613); GG blèèft er meej oew kleviere vanaaf; Stadsnieuws:  Blèèft er meej oe kleviere vanaaf, dè zèn de mèn - Blijf er met je tengels af; die zijn van mij (250508); Cees Robben:10 (blz. 65) 'Laot die schaol nie uit oew klaviere valle'
klazen, klaoze, zwak werkwoord, V stuntelen; - alleen als infinitief gebruikt; - wsch. afleiding van 'klaas' - onbeholpen persoon; WBD III.1.4:150 'klaas' = prutser; WNT KLAZIG = sullig; zelfstandig naamwoord; meervoud van ‘klaos’, klaas, hier: sinterklaas; Cees Robben – Siendereklaos dè is iemand/ die bang is vur niemand.../ Hij stao boven alle partijen.../ Hij haauwt nie van klaozen/ Die raozen en daozen.../ Dè paast nie in dee’z dure tijen! (19541127) Met de tekening en ‘klaozen’ verwijst Robben naar de ongewenste situatie dat er in Tilburg Noord en Zuid een apart sinterklaascomité was met ieder een eigen Sinterklaas.
kleden, klêeje, zwak werkwoord, kleden; B klêeje - kleedde - gekleed - geen vocaalkrimping; Bont kle.j?(n) zw.ww.tr. - kleden
kleed, klêed, zelfstandig naamwoord, kleeke, kledingstuk, kleed, in het bijzonder een jurk; ook vloerkleed; zie zie kleeke, klêer, klêeraozie; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): ;  (blz. 54) klêed, plur. kleeje; Meej de Paose krèègt ze en nuuw klêed. - Met Pasen krijgt ze een nieuwe jurk; “Naa wil ik wèl es en nuu klêed”./ zeej Taante Bèt spontaon./ “Want hil de tòdde diek naa hèb/ doek dees jaor nie mir aon“. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: AST MAR NUUT IS.); Èn ze wô gèère dan en klêed/ meej blôote schouwers aon. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dan maag et); Piet van Beers – ‘Euwig sund’: Gesminkt, èn krontjes op derre kop/ gehuld in toffelkleeje. (‘t Èlfde buukske, 2010); Dialectenquête 1876 - wè vur 'n klêd haad de bruid oan? (zie opm. bij steene); - (bij 'steene' staat toegelicht: Voor de ee is moeilijk in andere talen een aequivalent te vinden; 'steejne' ware wellicht juister); WBD III.1.3:63 'kleed' = jurk; Antw. KLEED znw.o., vklw. kleêken. Zie wdbBiks 'klêêd' zn - kleed, jurk; Etym. G ? D. Kleid N. kleed, T. klêed; kleeke; verkleinwoord; zie klêed, klêer, klêeraozie; 1. (niet al te dure, eenvoudige) jurk; R.J. ''n helder kleejke'; Cees Robben: ons Keeke heej der kleeke zèlf gemòkt; Ze slêep em gaaw mee nòr de stad/ Om en kleeke te gòn kôope. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Den dubbeltjespòt); Naa zon ze nòr de Schouwburg gaon/ Trees kocht en zwart-grèès kleeke/ omdé die kleure zôo op de haor/ van durre meens geleeke. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè kos nie); Ze dòcht: as ik daor meej men kleeke/ strak oover den Heuvel gao/ dan lôope alle knappe jònges/ me vanèèges aachternao. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Annekes kleeke); Sjaan heej en smèrreg kleeke... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ene schraole trost); Piet van Beers – ‘Nie gèère stadte’: èn dè schoon kleeke, dè blèèft nog wèl hange. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Ik weet nòg, dèk en schôon nuuw kleeke droeg... (Henriëtte Vunderink, Bewaarschool, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); 2. klein vloer- of tafelkleed; Witte kleekes oover de tòffels kunne der ok niemer aaf, mar we zinge wèl liekes öt en buukske. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2003); 3. textiel; WBD kleejke (II:937) - lattendoek (voor de wolmolen); 4. Herenkleding; Antw KLÊEKE(N) znw.o. - vklw. van kleed. - Zwarte mansrok, kleed, pitteleer; Fr. habit. 'Kleed' gebruikt men nooit in dezen zin.
Kleef, Kleef, zelfstandig naamwoord, eigennaam, gebruikt om gierigheid aan te duiden; Kleef; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  tisser êene van Kleef, daor haawe ze meer van den hèb dan van de geef (Daamen - Handschrift 1916) (z. a. onder Geffen)
kleerborstel, klirbòrsel, zelfstandig naamwoord, kleerborstel; GG vat de klirbòrsel es öt de klirkaast; WBD (III.2.1:305) klirbòrsel - kleerborstel
kleerkast, klirkaast, zelfstandig naamwoord, kleerkast; WBD (III.2.1:107) 'Kleerkast'
kleermaker, klirmaoker, zelfstandig naamwoord, "kleermaker; R Alles meej maote, zi de klirmaoker, en hij sloeg zen vrouw meej d'elDaamen - Handschrift 1916:  ""wij hebben de kleermaker in de wan (de kleermaker aan huis om te komen snijderen, voor een klein daggeldje en de kost (of dat nog bestaat?)"""
klefferen, klèffere, zwak werkwoord, waarschijnlijk van 'klepperen'; ...in de week iederen mèrgen om kwart veur aachte op de zwartgelakte klumpkes nor de kerk klefferen... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929)
klei, klaaj, zelfstandig naamwoord, klei; uitdrukking  - öt de klaaj getròkke - lomp; Dialectenquête 1876 - klaaièrrepels; Die knikkers waren veur de èèrme lui, die waren gebakken van klaai. Agge der op gongt staon, per ongeluk, waren et ôk ineens gin knikkers méér. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) [bedoeld is de knikker die zie kaajscheut werd genoemd; WBD III.2.3:204 'klei' = niet doorbakken brood, ook 'klef', 'derf'; WBD III.4.4:155 'gele klei' = kwartszand; WBD III.4.4:156 'klei' = zavel
kleiboer, klaajboer, zelfstandig naamwoord, kleiboer; boer die op kleigrond zijn bedrijf uitoefent; Audioregistratie 1978 - In den orlog was dè goud wèrd, witte nie! Die klaajboere in de klaaj wast êen èn al kôolzaod! En dè bròcht veul op! Der kwaam… ast goej kôolzaod was, drieduuzend kieloow van enen buunder! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); handelaar die met kar of wagen langs de deuren gaat om aardappelen te verkopen; Elie van Schilt - De gruunte en de melkboer heb ik al genoemd, mar dan hadden we ook nog de vis en de kéésboer, de kolen en de klaaiboer, de klaaiboer kwaam mee erepel. (Uit: ‘Alles is aanders’; CuBra ca. 2000)
klein, klèèn, bijvoeglijk naamwoord, klènder, klènst, klein; - Met epenthetische d in comparatief; vocaalkrimping in comp. en superlatief. Kees en Bart: 'veul kleinder'; Cees Robben – D’n klèène man (19600422); Telangeliste zeej de paa:/ Merie ik rust en bietje./ êene pils, citroen èn vur de klèèn/ aacht ranjas meej en rietje. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kèrmes); Dialectenquête 1876 - z'nen klênzon - zijn kleinzoon; Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):  ik kòcht vur de klèène en tróm; et is en klèntje mar en fèntje; De Wijs – (In de straat gehoord) (17-10-1966) - Ze zegge wellis: hij lèkt op um as unne druppel waoter mar dèr, hij is ’t gelèk in ut klèn (17-10-1966); Frans Verbunt: we woone rèùm klèèn, zittie; Cees Robben:10 (blz. 25) 'in die hille klêne benkskes'; Stadsnieuws:  Ik zèè laoter getrouwd: mèn kènder zèn klènder dan de jouw. (291109); WvM 'De q van het quèèken, da doen de klèn jong'; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): ;  'klèèn mar fèèn' (zin 115, blz. 100); WBD III.1.1:10 'klein', 'klein van stuk' = klein van gestalte; WBD III.2.2:7 'een kleine krijgen' = bevallen; WBD III.2.2:38 'een kleine', 'het klein' = kind; Bont klä.n, bijvoeglijk naamwoord  - klein; Goem. KLEIN - kla:n bijvoeglijk naamwoord  (kländ?r, klänst); klènst; overtreffende trap; kleinst; Van 'klèèn', met vocaalkrimping. Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  'de klènste zèn de biste', zi de begijn, èn ze naam de dikste ('72) - uiting van valse bescheidenheid; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): (blz. 35) klènst (van 'klèèn' met vocaalreductie)
Klein Amsterdam, Klèèn Amsterdam, zelfstandig naamwoord, toponiem, "Klein Amsterdam, volksnaam voor een buurtschap in Tilburg met de [huidige] Houtstraat als centrale locatie; 1896 - Mijnheer de Redacteur, Ik verzoek u een bescheiden plaatsje voor het volgende : Sedert eenigen tijd heeft zich in „klein Amsterdam"" of daaromtrent gevestigd, de beruchte Stams, die, toerekenbaar of niet, geheel 't Goirke in rep en roer brengt. Donderdag-namiddag verwoestte hij bijna het geheele politie-wachthuis en werd daarna door een agent geboeid naar 't stadhuis gebracht. Ik vraag UEd.: is dat nu een doen , zoo'n woest sujet een half uur ver mede-slepen en de halve stad in oproer brengen?; Zou het niet mogelijk zijn, dat aan „geenen kant"" een gevangenis werd gebouwd, of een huis gehuurd, dat werd ingericht tot cachot, onder toezicht van een veldwachter, dan zoude veel rust voor Veldhoven , Hasselt en Goirke ontstaan , vooral des Zondags. Mag ik dit den heer Commissaris ter lezing en overweging aanbevelen ?; X. (Ingezonden brief aan Tilburgsche Courant, 5-1-1896); 1904 — In de buurt Klein Amsterdam was Zaterdagmiddag de goeie vriendschap veranderd in gramschap tusschen een paar buurjongens, S. en v. d. L. Zij gingen elkaar te lijf en sloegen elkaar gaten in het hoofd. (Tilburgsche Courant, 31-3-1904, volledige bericht); 1905 - Zaterdagavond werd de gemeente-politie te hulp geroepen in de Houtstraat alhier, z. g. Klein Amsterdam waar een viertal slungels in de herberg van F. meer kabaal maakten dan de welvoeglijkheid toelaat. De politie dreef hen de herberg uit, doch nam tegelijkertijd één hunner den bekenden G. S. in arrest wijl deze eenige oogenblikken te voren met een stok zekeren J. E. zoodanig op het hoofd gebeukt had, dat de man in het politiebureau aan de Veldhoven moest worden verbonden. (Nieuwe Tilburgsche Courant, 27-3-1905); 1908 - Stroopers gearresteerd. Een tweetal politie agenten op surveillance zijnde in „Klein Amsterdam” slaagden er daar in eenige stroopers, waarvan een in 't bezit van een geweer terwijl zij op de duivenjacht waren, te verrassen. Proces verbaal is opgemaakt. (Nieuwe Tilburgsche Courant 7-12-1908 –volledige bericht); 1911 – Levensgevaarlijke verwonding - Een nieuw drama, het tweede binnen een week tjjd komt weer een huisgezin in diepen rouw dompelen en oneer doen aan den naam onzer goede stad. Gisterenavond te 8 uur omstreeks is zekere P. Geboers, huiswever, oud 59, wonende in de Houtstraat, een buurt bijgenaamd “Klein Amsterdam”, door J. M. Versteden, straatmaker wonende in de Prinses-Sophiastraat, met een mes in den buik gestoken, zoodat hij levensgevaarlijk verwond werd. Hedenmorgen was de toestand van Geboers nog steeds uiterst zorgelijk, zoodat voor zijn leven gevreesd wordt. (Tilburgsche Courant 19-12-1911)"
kleine, klèène, zelfstandig naamwoord, mannelijk, vrouwelijk, de kleine, een klein kind, baby in de luiers; Cees Robben – Jan.. wilde gij d’n klèène efkes unne vorse luur aonspeeten... (19691219); Cees Robben – D’n ijsco lokt klèènen... (19580524); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Asser ene, ene klèène kwaam hier òf daor, onverschilleg, dan ging zon vroedvrouw, die ging er meej, hè, omgewikkeld in den èèrem meej en paor (??) erooverheene èn dan ging ze der meej nòr de kèrk èn dan wier zon kind gedopt èn dan kwaam et wir tèùs!”
kleiner, klènder, bijvoeglijk naamwoord, vergrotende trap; kleiner; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): ;  (blz. 35) klènder (met vocaalreductie en d-epenthesis); Met epenthetische d, naast 'klèèn'; met vocaalkrimping. Klènder höskes ziede nèrgeraand. - Kleinere huisjes zie je nergens. Henk van Rijen hèdde gin klèndere? - hebt u ze niet kleiner?; Goem. kländ?r
kleinigheid, klèèneghèd, klènneghèd, zelfstandig naamwoord, kleinigheid; Bijnamenboek Karel de Beer - et klèèneghèdje = M. de Rooij (blz. 69); Antw. KLEINIGHEID znw.v. zonder mrv. - Het vleesch v.e. geslacht verken, ter uitzondering van den kop, de hespen en het spek; ook kleine moeskruiden zooals salade, wortelen, peterselie, kervel, porrei enz.
kleinkluitjesmarkt, klèènklutjesmèrt, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: kindermarkt tijdens oranjefeesten
kleinmannen, klèènmanne, zelfstandig naamwoord, meervoud; kinderen, zowel jongens als meisjes; Zodde de klèènmanne nie töslaote? - Zou je de kinderen niet thuislaten?; Kees en Bart:  'de klein-mannen'; 'klein mannen'; Cees Robben: naa stuure em zen kènder meej der klèèn manne te vèld; Cees Robben: 'te midden van al die klèèn mannen'; Frans Verbunt: de klèènmanne zèn nie geboore om de grôote in der kont te kèèke; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): ;  'de klèèmanne bleeve de mister veur'; Verh. KLEINMANNEN (klèèmanne) - kinderen (zie blz. 56); WS - De ingelaste p is vermoedelijk afkomstig uit het presens: tussen de nasale labiaal 'm' en de explosieve denteel 't' voegt zich een labiale explosief 'p', eufonisch perfect: hij kompt als hij kampt.
kleinpielekesweer, klèènpielekesweer, zelfstandig naamwoord, koud weer; Stadsnieuws: Schotse èn klèènpielekesweer gao mistal saome - Als je kunt schaatsen, is het meestal koud; dat is in bepaalde situaties niet zo handig. (030110); Buuk - koud weer
kleins, klèns, bijwoord, uitdrukking  van klèns af aon - van kindsbeen af; Van klèns af aon sukkeldenie; Van klèns af aon hakkeldenie - van kindsbeen af stotterde hij; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Van klènsaf aon zèèk opgebròcht van Körvel…”; Bont Van kleins af aan
klembakkes, klèmbakkes, zelfstandig naamwoord, kaakklem (trismus), krampachtige samentrekking van de kauwspieren als gevolg v.e. infectie, waardoor de mond niet meer geopend kan worden; - wordt toegewenst aan iemand die te veel praat. [bron/bewijsplaats niet bekend]; zie zie volgende
klemmond, klèmmond, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.2:364 'klemmond' = tetanus; WTT 2013 - de bacteriële infectie tetanus veroorzaakt verlamming van de spieren, te beginnen met die in het aangezicht zie vorige
klep, klèp, zelfstandig naamwoord, "klep (met name van de broek), ook in de bet. 'deksel'; Iemand vur zen klèp schuppe. - Iemand onder het gat schoppenMP gez. Et paast as en klèp óp en gaanzekooj (Iets klopt goed, of twee zaken komen goed bij elkaar.); Pierre van Beek – Met het woord ""klep"" alleen is het ook een beetje zonderling gesteld in onze contreien. Behalve het stijve gedeelte van een pet wordt hiermede ook wel de hele pet aangeduid. (Tilburgse taalplastiek 1 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 4 februari 1950); gez.: op de klèp valle - onverwacht binnenkomen (ontl. aan duivensport); Piet van Beers – ‘Jonges, löster is’: Hij valt hier aaltij óp de klep... (Spoeje doemmeniemer; 2009); Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): pèt óf klèp = pet; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  dè klopt as en pliesiemuts zónder klèp (Pierre van Beek –  TT-64); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  et paast as en klèp óp en gaanzekooj (Pierre van Beek –  TT '69) - gezegd als twee zaken goed bij elkaar komenMandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  en klèp óp en gaanzekooj ('69) - antwoord op de vraag 'Wat ben je aan het maken?; Frans Verbunt: op de klèp valle (duivensport) - onaangekondigd op bezoek komen; Bijnamenboek Karel de Beer - de klèp (= ... Mutsaers) (blz. 56); Bont znw.vr. I muts, pet; II (plat gezegd voor) mond; Biks klèp zn - klep, mond, smoel; WBD III.1.3:182 'klep' = pet"
klepbroek, klèpbroek, zelfstandig naamwoord, "bep. mannenbroek, lijkend op de tirolerbroek; Daamen - Handschrift 1916: ""klepbroek - scheldnaam voor geestelijken""; Pierre van Beek – ""Klepbroeken"" kent de jeugd van tegenwoordig niet meer. Wij echter weten, dat dit een thans niet meer in zwang zijnde mannenbroek was, die van voren met een ruim overslaand stuk sloot. ""Klep"" schijnt hier de betekenis van ""deksel"" gehad te hebben. Het wordt als zodanig wel meer gebruikt. De platte uitdrukking ""iemand voor zijn klep schoppen"" kan o.i. hiermede wel verband gehouden hebben. (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950); Pierre van Beek - ""Klepbroeken"" kent onze huidige samenleving niet meer. Het was weleer een mannenbroek, die van voren met een ruim overslaand stuk sloot zoals men dat nu nog aan de gemsleren Tiroler broeken kent. ""Klep"" schijnt hier de betekenis van ""deksel"" gehad te hebben. In die zin wordt het trouwens wel meer gebruikt: ""doe er de klep (het deksel) maar op !""... De platte uitdrukking: ""Iemand voor zijn klep schoppen"" kan o.i. hiermee wel verband gehouden hebben. Militaire instructeurs hadden vroeger - en misschien nóg wel - het woord ""menageklep"" in hun vocabulaire, waarmee wel zeer plastisch ""mond"" werd aangeduid. De associatie met ""deksel"" dringt zich ook hier op. En tot slot: In de periode van de ""klepbroek"" deden de oude vrouwkes het met een ""open-toe-broek"". De inrichting daarvan moet ge maar eens aan uw grootmoeder vragen... [Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 5 mei 1964]; Biks klepbroek zn – klepbroek"
klepkorf, klèpkörf, zelfstandig naamwoord, van klepdeksel voorziene mand die aan een arm gedragen werd
kleppen, klèppe, zwak werkwoord, klèppe - klèpte - geklèpt, vangen, betrappen; te grazen nemen, beetnemen ; klikken, (verklappen); Mèn klèppe ze nie. Ze zullen óns naa niemer klèppe; ik dòcht: hij zal me nie klèppe; Cees Robben – Mar ze kleppe me nie... (19570720)
klepper, klèpper, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) - langbenig paard, elders 'klippel' genoemd of 'hôoge'; WBD III.1.3:226 'klepper' = houten sandaal; WBD III.4.4:221 'klepper' = iets groots in zijn soort; ook 'bonk', 'joekel', 'kanjer', ' knoert', 'kadee'; Antw. KLEPPER znw.m. - ... Buitengewone jongen, iemand die zich onderscheidt door geleerdheid, verstand, bekwaamheid, stoutmoedigheid, deugnietenstreken enz. 'Ne geleerde klepper; 'ne felle klepper.
klepschuw, klèpschouw, bijvoeglijk naamwoord, verlegen, schuw, schichtig; Uit de duivensport: een duif die bang is, of treuzelt, om 'op de klep te vallen'; H. van Rijen (1988): 'klèpschaaw' - met drempelvrees, verlegen; Verh. klepschouw, bijvoeglijk naamwoord . schichtig, verlegen, te bang om te praten (kleppen)? vooral gezegd van iemand die geïntimideerd isBiks klèpschaaw bijvoeglijk naamwoord  - schuw, verlegen
kleptiet, klèptiet, zelfstandig naamwoord, klikspaan; Hij kwaam et aaltij te weeten, aaltij waar der wel intje, die vur kleptiet spulde. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Stadsnieuws:  Ge moet oppaase as hij in de buurt is; tis en èchte klèptiet (270607); Verhoeven - lultiet, v. (van 'lullen', kletsen, en 'tiet', kip) kletsmajoor, ook lulbroek, - kous, -muts, -kont en -meierBiks klèptuut zn - klikspaan
klerage, klêeraozie, zelfstandig naamwoord, "klerage, kleren; WNB III.1.3:1 ' klerage' = kleren, kledij; zie zie klêed, klêer, kleeke; ""Ze mos niks hebben van swiet en kaskenaode mèr vur de kleeraozie kwaam ze op. We moesten er pront opstaon."" (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956); H. van Rijen (1988): 'kliraozie'; Cees Robben - Wè d’ ons moeder toch moes spaoren/ vur de swiet... de kaskenade.../ De kleeraozie... de seklade... (19560512) [De prent behandelt het feest van de Eerste Communie en de kosten daarvan, die ook voor ‘het oog van het kerkvolk’ gemaakt werden.]; Van Dale - klerage - (gew.) kleren; WNT KLEERAGE zie 'kleedage' KLEEDAGE - met overgang v. d. intervoc. d tot j: klee(j)age, znw.vr. - 1) Coll. benaming voor kleeren, kleedij; 2) Met dez. bett. zeker jongere, populaire bijvorm KLEERAGE, zeer gewoon in vele dialectenAntw. KLEERAGE (uitspr. klieëreuzz?) znw.v. - kleeding; Bont kle'ra'zi znw.vr. klerazie - klerage, kleren (in collectieve zin); WNT KLEERAGE, kleedage - kleeding, kleedij; Haor KLERAZIE - kleding"
kleren, klêer, zelfstandig naamwoord, meervoud, klirkes, kleding, kleren; ook 'klêere' komt voor; zie zie klêed, kleeke, klêeraozie; Hij [de pastoor op de preekstoel] hô 't over bloote nekken, vleeschkleurige kouskes, te duur kleer, polka haor enz., afijn, hij wô eigenlijk zeggen dè 't er vul te veul geneuk in de wereld is. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); ...zonder fatsoenlijke kleer' aon 't lijf in et waoter te ligge! 'nen Meensch is toch ginnen visch. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); ..[ik] trok m'n Zondagsche kleer' aon... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Naor oome Teun’; NTC 24-2-1940); En 't waar 'n schoon duifke in d'r witte kleer' en ze zong as 'nen nachtegaol! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 12; NTC 17-12-1938) ; En kleere! Ammaol van dè spinnekoppe-goedje, floddertuig, slap en dun! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Cees Robben – kost en kleer. (19540213); Un goeij stuk kleer zal nie zo gaaw lebbere... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)
klets, klèts, zelfstandig naamwoord, klètske, klets; 1. verkoudheid; - uitdrukking  en klèts vatte - kou vatten, een verkoudheid oplopen; ...en d'r moeder gooide gaaw 'nen doek om d'ren langen hals, dè ze geen klets zou vatten... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; NTC 10-12-1938); WBD III.1.2:295 'een klets te pakken hebben' = een verkoudheid hebben; WBD III.1.2:296 'een klets vatten' = idem; WBD III.1.2:299 'klets' = verkoudheid; Hees 'n klets pakke (VII:20); Antw. KLETS znw.v. -  En klets pakken - eene verkoudheid of wat ergers opdoen2. samenstellingen met kletsen = praten; zie klètskoek, klètskop; zie klètse; Cees Robben: Wè heej jöllie zjuuleke tòch ene klètskòp!; WBD III. 3.1:280 'klets', 'kletserd, kletswijf' = kletswijf; 3. kleine hoeveelheid, kliekje; kZaag in de kaast zon viertal flèsse,/ meej wè klètskes derin, staon./ Omdèk et sund vond wèg te gôoje,/ hèk et bij mekaar gedaon. (Henriëtte Vunderink, Wèèn?, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); WBD III.2.3:126 'kletsje' = kleine hoeveelheid eten; WBD III.4.4:262 'klats', 'kletsje' = scheut; WBD III.4.4:265 'klets', 'kletske' = klein overschot; Antw. KLETS znw.v. - KLETS, kletsken - kleine hoeveelheid die in een glas, eenen pot, eene mand of een vat overschiet; eene kleine hoeveelheid graan, en [ontbrekend woord?]; 4. klap; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KLETS: Iemand de klets geven: slaan of wonden, i.aAntw. KLETS znw.v. - Fr. coup, souffletCornelis Verhoeven - KLETS (klèts) 1) m. kletspraat; 2) v. verkoudheid: 'n klèts vatte.
kletsen, klètse, zwak werkwoord, ketsen - in de zin van 'kaatsen'; bijvoorbeeld het ketsen van steentjes op het water (spel); - …dan gonken we vaoren, schotsenrijers vangen, steentje kletsen en spatten en poelieën (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
kletskoek, klètskoek, zelfstandig naamwoord, kletskoek, kletspraat, onzin; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  klètskoek óp en stökske verkôope (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1971) - onzin vertellen
kletskop, klètskòp, zelfstandig naamwoord, H. van Rijen (1988): schurftig hoofd; Cees Robben: wè heej jöllie zjuuleke tòch ene klètskòp!; WBD III.1.4:116 'kletswijf' = vrouw die graag kwaadspreekt; WNT KLETSKOP - benaming voor een door het hoofdzeer (favus) aangetast hoofd; benaming voor deze ziekte; z.a.
kleur, klurke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van ‘kleur’; kleurtje; Cees Robben – Wè krèège ze ’n kleurke... (19571207); R.J. 'oew fleurige klurkes', 'meej en klurken óp zen wang'; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): (blz. 30) klurke - verkleinwoord van 'kleur', met vocaalkrimping
kleuren, kleure, zwak werkwoord, "kleuren; zegswijze in kaartspel; Van Beek - ""Kleuren is geld beuren"" zegt men, als men een medespelende aas vraagt van dezelfde kleur als waarin men troef maakt; dus rood bij rood, zwart bij zwart.  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)"
kleutergat, kleutergat, zelfstandig naamwoord, "klein kind; Daamen - Handschrift 1916:  ""kleutergat - klein kindje, aardig klein kindje"""
kliederen, klèdderiedètse, zwak werkwoord, kliederen; Frans Verbunt: knoeien; WBD III.4.4.209 'kledder' = dril, ook -dedder' of -druddel; Stadsnieuws:  Dè waar gin vèèreve wèttie di, dè waar mar en bietje klèdderiedètse (291008)
klimmen, klimme, sterk werkwoord, klimme - klóm - geklómme, klimmen, ook: stijgen, rijzen, klaveren; WBD III.1.2:8 'klimmen' = omhooggaan; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996)
klink, klink, zelfstandig naamwoord, WBD schede van een rund; WBD uitwendig zichtbaar geslachtsdeel v.d. merrie; WBD sluiting aan de ovendeur (in een bakkerij); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  de klink van de deur nòg nie vaast hèbbe (Daamen - Handschrift 1916) - nog niet van plan zijn weg te gaan; Bont I - znw.vr. klink - uitwendig geslachtsdeel v. merries; Bont II - znw.vr. klink - ijzeren voorwerp dienende ofwel om de stof v.d. wever gespannen te houden, ofwel om ze op de onderloper te windenAntw. KLINK znw.v. - bilnaad van dieren
klinken, klinke, sterk werkwoord, klinke - klónk - geklónke, klinken; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996); Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): ;  (blz. 27) in 2e pers. en 3e pers. enk. presens wordt in het cluster nkt de k verzwegen – klingt
klinkerd, klinkerd, zelfstandig naamwoord, toponiem, 1. zelfstandig naamwoord; Kees en Bart:  óp den Klinkert; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  hij had ene kaoter gestrikt óp de klinkert ('58) - een rijk huwelijk gesloten (klinkert = klinkerweg); WBD III.3.1:397 'klinkerd' = openbare weg, ook genoemd: 'weg, baan'; WBD III.3.1:403 'klinkerd' = straat; ook genoemds: 'klinkerweg, klinkerpad, keiweg, straat'; 2.toponiem; Lange Nieuwstraat
klinkklaar, klinkklaor, zelfstandig naamwoord, finaal; Cees Robben: 'ik stao wir klinkklaor tep'
klippel, klippel, zelfstandig naamwoord, "knuppel; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  meej alle klippels kunne slaon (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1968) - met alle knuppels kunnen slaan = van alle markten thuis zijn; Daamen - Handschrift 1916:  ""klippel - knuppel""; WBD III.1.2:66 'klippel' = knuppel, knots; ook: 'knoest'; WNT o. a. knuppel; Stadsnieuws:  'Hij was zo bang snaachs, der ston ene klippel nèffe zen bèd' (141107); Hees klippel (V:64,67); Verh.KLIPPEL m. - knuppel; lomperd; Bont kl?p?l , znw.m. 'klippel' - 1) stok; 2) langbenig paard; 3) penis. Antw. KLIPPEL znw.m. - knuppel, Fr. bâton; Biks klippel zn - knuppel; WBD langbenig paard, ook genoemd 'hôoge', of (Hasselt) 'klèpper'"
klippel, klippels, bijwoord, de etymologie is onduidelijk; waarschijnlijk is er een verband met ‘klepel’ in de betekenis ‘klepel van een kerkklok’; Cees Robben – Den onzen [mijn man] is net zôô kerks as unne hond klippels... (19651105)
klis, klès, zelfstandig naamwoord, kliske, "WBD III.4.3:376 klès - klit of klis (Arctium); WTT-2012: zie WNT lemma Klisse I, waarin wordt uiteengezet dat de benaming een verbastering is van 'Klis' of 'Klisse' – ""inzonderheid in Z.-Nederl."" – omdat de bloem zich gemakkelijk hecht aan kleding en ook in haar. zie WNT KLES (I). Vergelijk 'klitten'; ± klit = verwarde, verstrikte massa - 'tis hier in noord eene klies; EWN 'klit', Mnl. clithe 'klis'; kliske; verkleinwoord; H. van Rijen (1988): restje; Biks 'klis' zn - rookvlees aan het stuk"
kloek, kloek, bijvoeglijk naamwoord, "wijs; van Dale. (gewestelijk: verstandig, wijs); Daamen -Handschrift 1916: ""ik kan er mar nie kloek uit worren (wijs)"""
kloeken, kloeke, zwak werkwoord, H. van Rijen (1988): gezellig bij elkaar klitten (zitten)
klojo, kloojoow, zelfstandig naamwoord, stuntelaar: onhandig, kwaadaardig; Henk van Rijen hèdde ôot zone kloojoow gezien? ... stuntelaar; - Eufemistische variant op 'klooier', of samentrekking van 'klootjong'?; Bakker (OT 54:147) Een kluns is nog geen klojoLaps (Nat. Scheldwdb) KLOJO - onhandige figuur die alles laat mislukken; WNT KLOOI verzachting van 'kloot' = sul, stuntelaar
klok, klòk, zelfstandig naamwoord, klökske, "1. de klok, uurwerk; Van Beek - Als kinderen lelijke gezichten trekken of zeuren, zegt moeder: ""Als ge 't klokske van Rome hoort slaan, blijft ge zó kijken!"" (Als de kleine de fopperij niet snapt, zal hij wel een ander gezicht zetten.) (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); WBD II.1.2:245 'de klok optrekken' = snotteren; WBD III.3.3:75 torenklok, 'kerkklok'; WBD III.3.3:76 kerkenklokje; 2. kip; WBD hen met kuikens, ook 'kloek' genoemd; WBD broedende kip die men op eieren heeft gezet; Biks 'klok' - kloek zelfstandig naamwoord, broedende kip; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KLOEK noemt men hier eene kloekhen. Men leidt het af van 'glocire'; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - klók (krt.18 en blz. 165); Bont klók znw.vr. - kloek (hen); klökske; verkleinwoord; klokje; 1. bloem; akelei - Aquilegia vulgaris - wilde akelei; In Tilburg ook: akelei, klokjesbloem, klokskesblom, soms pantoffelbloem (WBD); WBD: De akelei (Aquilegia vulgaris) wordt 30 tot 80 cm hoog. De stengels groeien rechtop en zijn bovenaan vertakt. De bladeren zijn meestal 3-tallig met brede, diep gekartelde blaadjes. De bloemen zijn groot en hangend, blauw of donkerviolet van kleur (soms roze of wit); de kroonbladeren zijn trechtervormig, met aan de top een naar binnen; gebogen spoor. Akelei bloeit van mei tot juni en groeit vrij zeldzaam in; lichte bossen, aan oevers en in weiden. WBD III.4.3:240 klökskesblom - akelei (Aquilegia vulgaris); WTT - 2012: De minder gangbare maar typisch Tilburgse naam 'pantoffelbloem' heeft mogelijk betrekking op de vorm van de bloem met bladeren die opkrullen, overeenkomstig de neus van marokkaanse en turkse sloffen. 2. klokje; as 't klukske klept drie keeren... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Maonnaacht’ , 1932); 't Klökske rikketikt op taoffel (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Tijd en nood’, 1939); tik-tik-tik as van ’n klökske... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Naachtegaol’, 1941); Cees Robben – In m’n kaomer tikt ’n klökske (19700220); WBD III.3.3:81 klökske, klèèn klökske, bimmelebom = klepklok; Biks klökske - klokje"
klokbes, klòkkebaaj, zelfstandig naamwoord, "bosbes - Vaccinium myrtillus, gewone of blauwe bosbes; WBD: De blauwe bosbes (Vaccinium myrtillus) is een klein struikje uit de heidefamilie. Het is een bodembedekker in bossen op zure grond met fijn getande, lichtgroene blaadjes, met bleekpaarse bolvormige bloempjes en met blauw bestoven besjes met kenmerkend blauw sap. In Tilburg ook: Klokkebei, Klokkebeien, Sint-jansbezem Biks moerbeejzem zn - blauwe bosbes; Daamen - Handschrift 1916:  ""klokkebaai - Boschbessen""; ...daor groeien de klokkebaaie mee duuzende kilo’s. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Wieste, dè bosbessen in ons tòltje/ klòkkebaaje hiete? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Stadsnieuws:  Klòkkebaaje vènde op plòtse in et bos waor et en bietje donkerder is (280109); WBD III.4.3:178 klòkkebaaj - blauwe bosbes, ook bosbes genoemd of sint-jansbeezem; WBD III.4:200 klòkkebaaj - vrucht van de sneeuwbes; WBD III.2.3:223 'klokkenbeziënvlaai' = bosbessenvlaai; WNT KLOKKEBEI, -beier - Westbrab. benaming voor de blauwe boschbes, Vaccinium Myrtillus; Hees klokkebaaje (1:18); Antw. KLOKKEBEIER znw.v. - kraakbes KLOKKEBEIS znw.v. - kraakbes, blauwbes, boschbezie (klokkebeier); Biks 'klokkebaaje ' zn - bosbessen; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - klokkebaai - bosbes (wnbr); Str. klokkebaaje (2:20)"
klomp, klomp, zelfstandig naamwoord, klumke, "klomp; ...daogs d’r nao règenden ut aauw wève op klumpkes... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  ók meej klómpen aon kunde wèèd koome, mar dan meuder nie meej klòssenbakke (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1968) - Iemand van gewone komaf kan het ver brengen als hij zijn manieren maar aanpastHenk van Rijen de klomp öthaole - eruit halen wat Sinterklaas erin gelegd heeft; WBD (II:2956) 'klomp' (I83a); 'kloomp' (183c); WBD (III.1.3:224) 'klompschoen' = klompschoen; klumke; verkleinwoord; van 'klomp'; klompje; Cees Robben: bevaore dur en klumpke; H. van Rijen (1988): 'klumke'; – verkleinwoord  van 'klomp', met umlaut en assimilatie van de 'p'; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – Toen moes ik op de klumpkes, smèèreges op de klumpkes, smèèreges om zeuven uur beginne, om zeuven uur moes ik beginne op de klumpkes… (transcriptie Hans Hessels 2014); Van Delft - ""Klompke schuiven"" gebeurde eveneens met tien of meer. Men vormde een grooten kring en één moest zich omdraaien. Er werd weer afgeteld, en wie het lot trof, moest uit den kring treden, terwijl de anderen zich op den grond of in de wei met de voeten tegen elkaar gedrukt plaatsten. De klomp liet men nu onder de beenen van den kring doorschuiven en middelerwijl moest hij, die buiten den kring stond, trachten den jongen te pakken bij wie op een gegeven oogenblik de klomp onder het been was. Dit viel niet mee, wijl tijdens het spel de klomp ook opgenomen mocht worden en bijv. naar de overkant geworpen. Daardoor moest dan de tikker den kring weer rond en tegelijkertijd verhuisde de klomp natuurlijk weer naar een ander kind. Gelukte de vangst echter, dan moest hij die getikt was, in zijn plaats treden. Zoo speelde men in 't vrije veld vroolijk voort. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 106; 23 maart 1929)"
klompenschulp, klompeschölp, zelfstandig naamwoord, bovenste deel van een klomp
klonterbroodje, klonterbrôojke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Frans Verbunt: zoet witbroodje met kandijklontjes bestrooid; WBD III.2.3:197 'klontebrooike' = wittebroodje
klooien, klôoje, zwak werkwoord, dwarsdrijven, mislopen; Èn agge onhaandeg beezeg zèèt,/ dègge zit te klôoje? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007);
klooster, kloster, zelfstandig naamwoord, klooster; Cees Robben – Dè d’in [sic] klôster blommen bloeien... (19550806); Audioregistratie 1978 - Nou weet ik wèl wòrrom dè zij zo gèk is gewòrre! Ja mar, bij Ven Rèèzewèèk tèùs waare tweej… Mie was nòr et kloster gewist, in Aorendonk, hi. Èn daor isse van truggestuurd èn daor heej zij dè van gekreege!  (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); GD05 die zaat int kloster òn et Fraatersgat; Bont klo´st?r, znw.o. 'klooster' - klooster.
kloot, klôot, zelfstandig naamwoord, klutje, "Dialectenquête 1876 - kloot, klutje; 1. zelfstandig naamwoord; 1.1. man, manspersoon, mens, gewone man; Cees Robben: Et prakkezeere is ötgevónde dur enen èèreme klôot. - goeje klôot - goedig iemand, goedzak; Cees Robben: wiebelklôot dè ge zèèt; Cees Robben: zit nie zôo te knèlle, dabklôot; WBD III.1.4:36 'slome kloot' = ezelachtig persoon; Èn ôome Jan, dieje goeje klôot,/ die klaogde toen es zene nôod. (Henriëtte Vunderink, Taante Aldegond, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); 1.2 kloot, kloten, teelbal; WBD III.1.1:224 'kloten' = teelballen; Antw. KLOOT znw.m. Fr. testicule; wordt in de allerlaagste spreektaal veel gebruikt; NB. KLOOTVEGER is opgenomen in Nationaal scheldwoordenboek (= misselijke kerel); Verh. KLOOT (kloo:t) m, veel gehanteerd woord, zelden = teelbal; meestal = manspersoon: 'n goeje kloo:t - goedaardige sul. Als achtervoegsel z.a. Goem. KLOOT - klu?t, znw.m., verkleinwoord - klut? - teelbal; nen — van een vent; WBD III.2.3:258 'een stuk in zijn kloten hebben' = dronken zijn; WBD kloote (Hasselt) - teelballen of testes v.d. hengst, ook genoemd 'bòlle'; 1.3 kloot - als eerste lid in samenstellingen - iets kleins, iets dat minder belangrijk is; WBD III.4.4:224 'klootding' = iets kleins in zijn soort, ook 'geneuk'; WBD III.4.4:284 'klootding' = iets onbelangrijks; zie klôotjong, klôotkèèrel, klôotvèèger; 1.4 kloot - als tweede lid in samenstellingen met de betekenis als onder 1.1. Cees Robben – Zit nie zôô te pitse.. pie-lie-klôôt.. (19800718); Cees Robben – Mopperklôôt... (19800510); Cees Robben – Zit toch nie zôô te knelle, dabklôôt... (19841130); Cees Robben – Hedde wir in de Laai te ligge te meutele, dab-klutje... (19790504); klutje; verkleinwoord; van 'klôot' d.m.v. umlaut. Dialectenquête 1876 - klutje (met doffe u); Daamen - Handschrift 1916:  ""klutje - 't is zo'n oardig klutje (klein jongetje, manneke)""; ...en ’t klutsje begreep er niks van want hij ha niks gedaon, docht ie. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); ‘k Zeg stil mar klutje... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – Ons klutje dè strooit... Wè plezier in ’t rond... (19561222); Cees Robben – Hedde wir in de Laai te ligge te meutele, dab-klutje... (19790504); Ik zie en hêel schriel maoger klutje/ op de Kop van Jut staon slaon. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kèrmes haauwe); ""Klutje gao tòch nòr Spanje toe/ of aander wèèrme laande/ agge hier in en tèntje slòpt/ ligde te klappertaande"". (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè gaaf den durslag...); ...èn langs de kaant stao zonnen aawen Tilbörgse meens meej en klèèn klutje te kèèke, èn ik heur diejen brak zègge... (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Hoe grôoter de strêûp hoe beeter. Ge had toen ok nòg veul mêer sorte kender dan teegesworreg. Ge had irst ‘platte kènder’. Dè waare de kiendjes die nòg nie kosse lôope. Die wèrre dikkels ok ‘haawkènder’ genoemd, omdèt moeders ze òn de mèm moes haawe. Asse dan grôoter wiere van et zòg, dan waare-n-et irst klutjes, dan ploddekes, en dan brakke. Ge had ok nòg broekpoeperkes, jungskes, mèdjes òf durskes. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Antw. KLUD znw.v. - sukkel, sloof (N-O der Kempen) 'En goeîklud; zij ziet er zoo'n klud uit."
klootje-kloot, klutje-klôot, zelfstandig naamwoord, koosnaam; Cees Robben – M’n klutje-klôôt (19751212)
klootjong, klôotjong, zelfstandig naamwoord, vervelend kind, rakker; ook het meervoud is 'klôotjong'; GG die klôotjong van hiernèffe waare wir vliegende braanweer ònt speule; Èn dè klôotjong tòch wè/ leuker klinkt as deugeniete? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007)
klootkerel, klôotkèèrel, zelfstandig naamwoord, "rotvent; Daamen - Handschrift 1916:  ""klootkairel (een beroerde vent)"""
klootveger, klôotvèèger, zelfstandig naamwoord, scheldwoord; misselijke kerel; Cees Robben – Klôôt-vèèger die ge zèèd... (19780623); Cees Robben – Dieje klôôtvèèger was ôôk niks vur jou (19840629); Cees Robben – Munne zoon (...) is unne echte klôôtvèèger... (19801121); Frans Verbunt: ook: 'klôotjavaan'; Elie van Schilt - Zúíplap, zatlap, schúínsmarcheerder, klootveger en hij dugt van gin kaanten, waren toen gewone woorden... (Uit: ‘Ge heurt et niemir, Plat Tilburgs van vroeger; CuBra ca. 2000); Nat. Scheldwdb.: KLOOTVEGER - misselijke kerel; Bont klo'tfe.g?r znw.m. 'klootveger' - sul, hannes; synoniemen: klootvent, kloothannes, klootzak, dorus, gathannes enz. Biks klòtveejger
klophengst, klòphèngst, zelfstandig naamwoord, WBD slecht gesneden hengst, ook 'klaphingst' en in Hasselt 'piet' genoemd
klopkei, klòpkaaj, zelfstandig naamwoord, WBD klopkei: de steen waarop het leer v.d. bovenzool wordt geklopt (II:757); Antw. KLOPSTEEN znw.m. - bij schoenmakers: steen waar men het leder op effen klopt
kloppen, klòppe, zwak werkwoord, "kloppen, overeenstemmen; Pierre van Beek – ""Dat klopt als een politiemuts zonder klep."" Een muts kende men vroeger blijkbaar als hoofddeksel zonder klep, waarbij onder klep dan wordt verstaan het stijve gedeelte, dat tot het afnemen dient, zoals men dit aan een pet aantreft. Zou een muts een klep gedragen hebben dan ware ze geen muts meer geweest. Eerst zonder klep was ze als muts in orde. Dan klopte het. (Tilburgse taalplastiek 1 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 4 februari 1950); Pierre van Beek – Van oudere mensen vangt men wel eens op: ""Dat klopt als een zwerende vinger."" Ieder weet, dat een hevig zwerende vinger een pijn veroorzaakt, die op kloppen gelijkt. Erg zweren en dit soort ""kloppen"" is onafscheidelijk aan elkaar verbonden. Als de vinger flink ""klopt"" is het zweren op zich in orde. Wat niet wegneemt dat de patiënt wel kan menen, dat het met zijn vinger toch helemaal niet in orde is... Het geestige in deze zegswijze is, dat in de uitdrukking het werkwoord ""kloppen"" in letterlijke zin gebruikt wordt terwijl het uiteindelijk een figuurlijke rol vervult. (Tilburgse taalplastiek 1 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 4 februari 1950); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  dè klòpt as en pliesiemuts zónder klèp (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1964); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  et klopt as twaalf aajer meej nen mikken bótteram (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1970)"
klopper, klòpper, zelfstandig naamwoord, garde; WBD (III.2.1:169) 'klopper' = garde
kloris, klôoris, Klooores, Kloris, zelfstandig naamwoord, man, vrijer; De Wijs – Zal ik veur jou is naor unne goeije kloris uitkèke [?] - Nè, veur men ginnen opgesolferde (13-07-1966); Laoter hè’k geheurd dè ons Nelleke meej de klorus waor ze toen verliefd op waar, tien meter verder tussen et riet ha geleegen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Kloris; de eigennaam Kloris; figuurlijk: arme sukkel, sympathieke sufferd; WNT lemma KLORIS - Oorspronkelijk, bij de Ouden, een godinne- en vandaar een meisjesnaam (...) vervolgens is het als soortnaam gebezigd om , min of meer schertsend, den uitverkorene van een in het verband genoemd of bedoeld meisje aan te duiden. Dit gebruik vindt zijn oorsprong in de groote bekendheid van het ”kluchtspel met zang en dans” De Bruiloft van Kloris en Roosje, dat sedert de eerste helft der 18de eeuw in het begin van ieder jaar na de opvoering van Vondel's Gysbreght van Aemstel in den Amsterdamschen Schouwburg wordt vertoond; zie over dit, en andere zangspelen waarin een persoon Kloris optreedt, vooral TE WINKEL, Ontwikkelingsg.² 4, 520 volgg. Cees Robben – Zal ik vur jou is naor unne goeie kloris uitkèèke...? (19660819) [Een lieve, zorgzame man voor je zoeken?]; Cees Robben – Heiligen Isedoris/ Wil mij arme kloris/ Lekker laten p...../ Nu we u aan gaan roepen... (19740104); Cees Robben – [Kloris:] Moette we naa deeze kaant in... [zijn vrouw:] Nèè Kloris... geene kaant uit... (19800425)
klos, klòs, zelfstandig naamwoord, klöske, Anoniem – 1959 – ; Nillus ha de klosse over laote loope; en daor haddet gatverjuw; Dieje zuukert, de meulesteller; stond bezije de contenu. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); klöske; verkleinwoord; klosje; WBD klöske (II:985) - klosje: trekklos; WBD klöskes (II:1050) - klosjes (v.h. lenggaren)
klosbreien, klòsbraaje, zwak werkwoord, punniken; Onze Co, aaltij goed gewist in punniken, dè toen nog klosbraaie hiete, ha un pèèrdetèùg gemaokt. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
klossebak, klòssembak, zelfstandig naamwoord, "(lett. bak waarin garenklossen werden gedeponeerd) lomperd, lomperik, onhandig iemand (bijz.m.b.t. gedrag en beweging); in  geschreven vorm altijd 'klòssenbak'; Pierre van Beek –  sullig, traag, weinig intelligent persoon, 'laobes', ± 'gaoper'; Vur dieje klòssenbak stao alles in de weeg. Kees en Bart:  'klossebak'; Van Delft - ""'t Is 'ne klossenbak."" Dit is: 't Is een sufferd. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); Van Beek - Van 'n sufferd zegt men: ""'t Is 'n klossenbak"".  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959); Cees Robben – Unne klossenbak van unne vent (19650430); Et waar rondèùt enne klossebak. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  ók meej klómpen aon kunde wèèd koome, mar dan meuder nie meej klòssenbakke (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1968) - Iemand van gewone komaf kan het ver brengen als hij zijn manieren maar aanpast. WBD klossenbak (II:943) - bijnaam v.d. wever; n assimileert aan b, wordt dus m (wel uitgesproken); WBD 'klòss?mbák' (II:1032) - klossenbak: pijpenbak v.d. pijpenspoel; WBD 'klòss?mbák' (II:1033) - klossenbak: pijpenbak v.h. weefgetouw; Biks 'klossebak' zelfstandig naamwoord. - lompe vent"
klossebakken, klòssebakke, zwak werkwoord, H. van Rijen (1988): sloffen; Frans Verbunt: luidruchtig aan komen lopen; WBD III.1.2:154 'klossebakken' = sloffen
klossen, klòsse, zwak werkwoord, Frans Verbunt: in de biljartsport: twee ballen die elkaar ongewenst raken en daardoor het scoren van een carambole verhinderen; WBD III.1.2:154 'klossen' = sloffen
klot, klòt, zelfstandig naamwoord, J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KLOT, voor klomp (een klot aarde, deeg); KLOTJE, klompje, voornamelijk voor een klotje suikers
klote, klôote, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "kloten; bijwoord; Pierre van Beek –  tis klôote meej den bók - het draait op een fiasco uit; GG ik zèè himmòl nie goed, ik vuul menèège klôote, ik voel me allerbelabberdst z.a. De Wijs – As ge Opa bent is ’t goed kloôte aon den bok (23-02-1972; Cees Robben: Meej mèn ist aaltij klôote; Cees Robben: de zaok nor de klôote; Henk van Rijen tis klôote meej den bok - het verloopt niet naar verwachting; Henk van Rijen lopt nòr de klôote - loop naar de maan; Daamen - Handschrift 1916: ""lopt nor de klooten (naar den drommel)""; Daamen - Handschrift 1916:  '""t is klooten ('t is mis, 't is huilen)""; Cees Robben: Meej mèn ist aaltij klôote"
kloten, klôote, zwak werkwoord, klôote - klotte - geklot, "Daamen - Handschrift 1916:  ""ze zullen me nie klooten (bedriegen)""; WBD III.1.4:52 'kloten' = aarzelen; WBD III.1.4:289 'kloten' = er zich niets van aantrekken; WBD III.1.4:367 'kloten' = iets slordig doen; WBD III.1.4:412 'kloten' = bedriegen; Goem. KLOOTEN wkw (klut?, g?klut) - foppen, tergen; Antw. KLOOTEN - foppen, bedriegen; Biks 'klòòte' zelfstandig naamwoord, ww - kloot, kloten; klot; tegenwoordige tijd enkelvoud van 'klôote'; Henk van Rijen - hij klot zôo mar aon - hij doet zo maar aan (zonder resultaat); WBD III.4.4:271 'klot' = kluit, kaanes, kop, hoofd; Frans Verbunt: zene kaanes vólvreete - onbeschoft veel eten; WBD III.1.1:194 'kanes' = maag; WNT VIII:1249 KANIS (II) znw. (m?) 'bargoensche' term, een straatwoord voor 'hoofd; 'kop', 'test'. Kanes, hoofd, Boeventaal"
kloteren, klootere, zwak werkwoord, klootere - klooterde - geklooterd, klutsen; ... en geklooterd aaj, èn dè dur mekaare
kloterij, klôoterij, zelfstandig naamwoord, "bedriegerij; Daamen - Handschrift 1916:  ""klooterij - bedriegerij""; Stadsnieuws:  Òch, dè zeegeltjesplèkke, dès ammòl mar klôoterij as puntje bij pòltje komt, betòldet tòch zèlf (260709)"
klotig, klôoteg, bijvoeglijk naamwoord, onbenullig; Cees Robben – ...die klôôtig aacht percent... (19660401)
klotten, klòtte, zwak werkwoord, WNT Katten VII,1: Van of met betrekking tot een gesloten koop, een geleverde partij, een opgeleverd werk, of in 't algemeen de eene of andere overeenkomst. Te niet doen, weigeren, verbreken (b.v. omdat aan de overeengekomen voorwaarden niet is voldaan). WBD III.3.1:70 'klotten' = katten: de verkoper met zijn waar laten zitten.
klotteren, klòttere, zwak werkwoord, klòttere - klòtterde - geklòtterd, "1. vallen; Daamen - Handschrift 1916: ""klotteren - vallen""...en ze klotterde over 'nen eemer mee waoter... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939) Cees Robben – [Hij] klottert lôôdrecht naor beneeje../ En valt hil z’n vruut kepot.. (19700925) Cees Robben – Ik ben giestere over unne kaaischeut geklotterd.. (19720915) WBD III.1.2:11 -'klotteren' = struikelen; ook: 'stulperen', 'stronkelen' 1.1 de markt bezoeken op klompen, op klompen lopen - A.J.A.C. van Delft – klòttere – 'k Heb nog is geklottert. Mèr 't ies toch lang nie, wè 't vruger was. (…) Ge zaagt er nog die echte Tilburgsche meenschen loopen, mist op klompen, die zo lekker op de kaaien kletterden. - ...en 't geklotter van mijn klompe... (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Inleiding’, 1949) WBD III.3.1:72 'klotteren' = markten (inkoop) Biks 'klottere' ww - klótteren (v. oorsprong Tilburgs woord) 1.2 de markt op klompen bezoeken, in het bijzonder op de avond voor 5 december"
klotterkar, klotterkèèr, zelfstandig naamwoord, "Daamen - Handschrift 1916: ""klotterkair - iemand die gemakkelijk valt""; En wie isser na wir gevàlle meej der fiets of van d’re trap , èn wie heej dan de miste blauwe plèkke, Jè want ge hètter klotterkèère bij hörre. (Nel Timmermans; Onze klèpclub; CuBra; 200?)"
klottermarkt, klòttermèrt, zelfstandig naamwoord, "markt op sinterklaasavond; Daamen - Handschrift 1916:  ""klottermert – Sinterklaasavondmarkt (op klompen door arbeiders in de werkuren bezocht)""; Van Delft - De markt op Sinterklaasavond heet ""de Klottermèrt"" en de menschen die deze bezoeken ""gaon klotteren"" of ""ze zèn wiste klottere"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); De Wijs – Gao de gij kèke naor ’t uitgepakt / of wochtte op de klottermert? (11-02-1965); Cees Robben – Kunst-klottermert; de Kunst-klottermarkt werd in 1954 voor het eerst georganiseerd; Tilburgse kunstenaars verkochten er hun werk. (19541120)"
kloven, kleuve, kluuve, zwak werkwoord, klieven; WBD III.1.2:77 'kleuven ' = klieven, verdelen; WBD III.1.2:355 'kleuven' = kloven; ook 'klieven'; kluuve; H. van Rijen (1988): klieven
klucht, klocht, zelfstandig naamwoord, "zwerm, troep, vlucht, klucht; — van Ned. 'klucht', vlucht, troep; Kees en Bart:  'de klocht loopjongens'; ""n klocht ganzen'; Cees Robben – ’t Is unne streup... ’n heele klocht... (19580531); Moeders meej hêel klòchte kènder... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Aovendvierdaogse); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  asser èrges êen kraaj neerstrèkt, laandt er sebiet en hêele klócht (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1972) - waar aas is, verzamelen de gieren zichHenk van Rijen en klocht kènder - veel kinderen; Stadsnieuws:  De mister heej aatij en hil klocht jong om em heene. (020510); Verh. KLUCHT (klocht), v. - zwerm vogels, toom biggen, menigte mensen, groot aantal kinderen: 'n hil klochtA.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - klócht (krt.107); zie ook blz. 182/183Bont klócht, waarnaast zeldzamer: kloecht, znw.vr. - troep; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - klocht, klucht, kluft, kloft - troep (bv. van vogels); WBD troep (gezegd van dieren); ook 'klòcht' genoemd; en klócht dèuve; en klócht kènder; WBD klócht - kudde volwassen varkens, ook genoemd 'hôop' of 'staaw'; WBD 'klòcht' of 'kloocht' - kudde (m.b.t. schapen); WBD 'klócht' - troep kippen; III,4.1:180 'klocht' - groep patrijzen; WBD 'klócht' - troep ganzen; III.4.1:33 'klocht' - zwerm vogels"
kluif, klèùf, zelfstandig naamwoord, klöfke, kluif; Verh. KLEUF (kleu:f) m. gekliefde blok hout, gereed voor het gebruik in de kachel.; klöfke; verkelinwoord; kluifje; - verkleinde vorm van 'klèùf'; Cees Robben - Pietje.. lustte iets van ’t kuuske../ Platte ribben.. zult of spek.../ Kaoikes.. balkenbrei [sic] of klöfkes.../ Kienebak soms uit de nek...  (19550205)
kluis, klèùs, zelfstandig naamwoord, kluis; in de betekenis: klooster; Cees Robben – De klaore vrome stilte/ Van ’n aauw vergeten kluis... (19700417)
kluister, klöjster, zelfstandig naamwoord, kluister; WBD blok (ketting met een blok aan een been v.e. paard om te beletten dat het uit de wei springt), buiten de Hasselt 'springblok' genoemd; Bont znw.vr. 'klouster' - kluister, hangslot
kluit, klèùt, zelfstandig naamwoord, klötje, kluit, kloot; Ge vernukt de klèùt = Je belazert de boel; öt de klèùte geschoote - uit de kluiten gewassen; WBD III.2.3:145 'kluit boter' = klomp boter; ook: 'wigt', 'weg', 'klotje'; Verh. KLOT m. kluit (klötje) - homp: 'ne klot boter.klötje; verkleinwoord; kluitje; Cees Robben: klötje; Nao en pan gebakke èèrpel/ meej en klötje vèèrkesvèt/ stuurde ze vruuger de kènder/ meej en volle maog te bèd.  (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: De prèès van dèèrpel); Dialectenquête 1876 - klùtje, diminutivum van 'klòt' (ù = doffe u)
klutsen, klutse, zwak werkwoord, H. van Rijen (1988): 'als tijdens het biljarten de bal waarop gespeeld wordt ongewenst de andere bal raakt'; WBD III.4.4:314 'klutsen' = vermengen
knaap, knaop, zelfstandig naamwoord, "knaap; Daamen - Handschrift 1916:  ""knoap - de knecht der vroegere gilden en van het koor""; WBD (III.3.2:269) knaop, schildknaop = gildeknecht; WBD (III.4.4:222) 'knaap' = iets groots in zijn soort"
knabbelen, knòbbele, zwak werkwoord, WBD III. 2.3:9 'knobbelen' = knabbelen; WBD III.4.4:231 'knobbel' = bobbel, ook 'bult'; knoebele; H. van Rijen (1988): knabbelen
knapper, knapper, zelfstandig naamwoord, 1. zoete kers; Spaanse kers; Prunus avium; ook: Cerasus avium; WBD III.2.3.168: donkerrode kers met grotere pitten; WBD III.2.3:169 'knapper' = zoete kers, ook' vleeskers'; 2. verpakkingsvorm van munten; WBD III.3.1:142 'knapper', 'knapperd' = cartouche (voor muntgeld.)
knar, knar, zelfstandig naamwoord, hoofd; Cees Robben – Wè bonst munne knar... (19540424)
knaster, knaspert, zelfstandig naamwoord, "zeer slechte tabak; Daamen - Handschrift 1916:  ""knaspert - tabak van het allerminste soort"""
knauw, knaaw, zelfstandig naamwoord, iets om op te kauwen, tussendoortje; Moeder kopt bij de pòllingkraom/ wè knaaw vur onderweege. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Kèrmes‘)
knauwboon, knaawbôon, zelfstandig naamwoord, "tuinboon, 'tèùnbôon', 'lapbôon', 'boeretêen'; WBD III.2.3:84 'knauwboon' = tuinboon - frequent en uitsluitend in Tilburg; Daamen - Handschrift 1916:  ""Knaauwboonen - tuinboonen""; Wurrom kunne die jong van de tegesworrige tèd ok nie mir mee knaauwboone speule? Hoe koom ut dè dè ut de mode is gegaon? (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – Witte wek-wek.. Wies? ... Knaauwbôône... (19580712); WBD III.2.3:84 'knauwboon' = tuinboon, ook 'labboon', 'flodderboon'; - Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980, Tilburgse Koerier: Iederen dag wè-d- aanders; Sjaan schèpte en mòndag op / nou, dè rook lang nie gèk / Ik hèb geschraanst tòt ’k niemir kos / van lapbôone meej spèk / Dinsdag was et presies gelèèk / dè zaat nie goed bij mèn / mar ze zeej: “Man, ge ziet tòch wèl / dèt moffelbôone zèn.” / En woensdag wir dezèlfden hap / ik vuulde me genèpt / Ons Sjaan riep: “Heej schiet op, ik hèb / knaawbôone opgeschèpt.” / Toen et vandaog krèk inder was / ging ik pas goed te keer / ze laachte èn zeej / “Asteblief; tèùnbôone vur meneer.”"
knauwen, knaawe, zwak werkwoord, kauwen, knauwen; plat praten; Cees Robben - “Ze zeggen.. (...) as detter nie deugt... De meensen nie praoten... Mar knaauwen... (19561006) [Prent ter gelegenheid van Robbens verhuizing van Tilburg naar Goirle]; - Zôo zaag ik list ene meneer/ zen bòrd vol zitte kwakke/ hij knaawde meej enen oope mond/ ge kostem heure smakke. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Risteraosie‘); Henk van Rijen ze meugenet haawe; khèb liever wè te knaawe - ze mogen het houden; ik heb liever iets te eten; WBD III.2.3:5 'knauwen' = kauwen; Bont kna.we(n), zw.ww.tr.+intr. 'knaauwen'
knauwer, knaawer, zelfstandig naamwoord, H. van Rijen (1988): kankeraar, zeurpiet
knauwnevenpap, knaawnèffepap, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: pruimenpap (pas op voor de pitten!)
knecht, knèècht, zelfstandig naamwoord, knecht; Cees Robben – ...zunne knèècht (19591224); Dialectenquête 1876 - diejen boer heed'n luien knêcht - die boer heeft een luien knecht; WBD III.3.1:216 'knecht' = idem; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): ;  (blz. 20) knèècht; (blz. 54.) plur. knèèchte; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - knèècht (krt.55); Bont znw.m. 'knaecht' - knecht
Knegtel, Knègtel, zelfstandig naamwoord, eigennaam, een bekende Tilburgse slijter, laatstelijk tot ca.1985 in de Heuvelstraat gevestigd. Buuk Hij heej te veul Knègtel gezien - hij heeft te veel gedronken.
knellen, knèlle, zwak werkwoord, R morsen, kliederen; De Wijs – Zit mee oew eten toch nie zô te knelle en te dabbe (17-10-1972); Cees Robben – Zit toch nie zôô te knelle, dabklôôt... (19841130); Zit nie zo te knèlle. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 1997); WBD III.1.2:96 'knellen' = morsen; ook: 'dabben, kliederen, muikelen'; WBD III.1.2:98 'knellen' = plassen met water; ook 'dabben'; WBD III.1.3:212 'knellen' = knellen, gezegd v. schoenen; ook: 'nijpen'
knelpastoor, knèlpestoor, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: kind dat zit te knoeien; Stadsnieuws:  Wè zèède tòch ene knèlpestoor; kom hier dèk oe ene slabber òndoe. (250309)
knetteren, knèttere, zwak werkwoord, knetteren, een scheet laten; WBD III.1.1. lemma Een wind laten – Tilburg [als enige plaats van opgave]
kneukelvast, kneukelvaast, bijvoeglijk naamwoord, van ‘knook’ (bot) en ‘vast’; oorspronkelijk alleen de hand- en vingerbotjes; bij uitbreiding ieder bot, waarbij ‘vast’ zoveel betekent als ‘gezond’; Cees Robben – Ik ben niemer zôô kneukelvaast Willem... ’n glas bier gao nog, mar krom staon en op m’n hukkes zitten desser niemer bij... (19670825)
kneut, kneut, zelfstandig naamwoord, margarine; Frans Verbunt: onaangenaam vrouwspersoon: 'en kneut'; Cees Robben – [Onderwijzer:] As is zeg.. ’t land van boter melk en kaas.. Wè bedoel ik dan... [leerling:] ’t Laand van de rôôme den kneut en de lub, mister... [onderwijzer:] Goed, Gijs... (19701030]; ...gin goei booter mir op oe brôod/ allêen mar kneut, of kaoikes. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Oktober... spaormònd‘); K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KNEUTEREN - foppen, bedriegenSB Wordt met 'kneut' derhalve bedoeld dat het 'fop-boter', onechte boter; Antw. KNEUT v. kwezel, Fr. devote, bigote; 2) bw - term in het knikkerspel 1) vrouw die nooit tevreden is; bijvoeglijk naamwoord, bijwoord stil, koes
kneuter, kneuter, kreuter, zelfstandig naamwoord, H. van Rijen (1988): kneuter (Carduelis cannabina), zangvogeltje ter grootte van een vink; H. van Rijen (1988): 'kreuter' idem; WBD III.4.1:137 kneuter, 'heikneuter', kreuter - kneu (Carduelis cannabina); WBD III.4.1:138 'steenkneuter', 'berkkneuter', 'steenkreuter', 'steenvink' benamingen voor de vogel: frater; Bijnamenboek Karel de Beer - de kneuter = Harry Versteynen (blz. 82); Bijnamenboek Karel de Beer - de kneuter = Van Beurden(blz. 25); Biks kneuter zn - kneu (zangvogel, Acantis cannabina); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kneuter, knuiter - kneu (Brab., Land v. Hulst)
knevel, kneevel, zelfstandig naamwoord, knevel, bovenlipbaard; WBD bosje haren aan de bovenlip v.e. paard, ook 'snor' genoemd; WBD III.1.1:60 'kneveltje' = snor
knie, knie, zelfstandig naamwoord, kniejes, knieke, "knie; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): ;  knieje (plur.) 'op oe kniejes' (blz. 55); Van Delft - ""Die meid heeft mos aan der knieën (kuiten).""  (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929) = die meid is rijk...; Pierre van Beek – …een ""meid mee mos aon d'r kniejes"" (…)daaronder verstaan we in Tilburg een bemiddeld meisje. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950); Cees Robben – op z’n kniejes (19751024); Cees Robben – Gin mos aon d’r kniejes... en toch lief... (19561215) – Niet rijk en toch lief. Ut is un feen weef, de wel de. Gin haor op dur taande mar wel flink mos aon dur knieje... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Onze Paa kröpt op zen kniejes rond... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wir tèèd vur den hòf); Henk van Rijen – ón zen kniejes trèkke - er tussenuit gaan; WBD - knie - knie van een paard, ook genoemd (Hasselt) 'sprónggewèèref'; Biks - èèrd on de kniejes hèbbe - bij het huwelijk veel meebrengen (de jongen)"
knieband, kniebaand, zelfstandig naamwoord, WBD ijzeren beugel of ring om de voet van een koe; Bont knibänd?l, znw.m. 'kniebendel' - knieband (als boven); Antw. KNIEBAND znw.m - lederen band aan de knie der peerden, om de knie bij 't vallen niet te bezeeren.
knijpen, knèèpe, sterk werkwoord, knijpen; B knèèpe - kneep - gekneepe — vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij knèpt; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): ;  (blz. 40) verl. tijd knêep, maar: knipte gij?; WBD afknèèpe - castreren, ook 'lubbe', 'snije' of 'afbèène' genoemd; WBD III.3.1:200 'knijperd' = gierigaard
knijperd, nieperd, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: knijperd: in zene nieperd zitte - in de knel zitten; Frans Verbunt: bed: in zene nieperd krèùpe - in bed kruipen
knijs, knijs, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: in de knijs - in de gaten (lopen); Ik heb lang veur de gek gelopen/ Dikkels in de knijs gelopen... (Tony Ansems, Gin wonder de’k zo muug ben; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009); Stadsnieuws:  Meej zon fröllie nèffen oe lopte ok goed in de knijs (040710) - Met zo'n juffer naast je loop je ook goed in de gaten– n 'knijzen' (Barg.) in de gaten hebben; WNT KNIJZEN B) in de gaten hebben, kennen, weten, vatten
knijzen, knèèze, zwak werkwoord, H. van Rijen (1988): klaren, doorhebben; H. van Rijen (1988): 'Dè knèèst ie-j-um wèl' - Dat klaart hij wel
knikengel, knikèngel, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, knikèngeltje, engelenbeeld met ingebouwd offerblok, waarvan het hoofd buigt als er geofferd wordt
knikker, knikker, zelfstandig naamwoord, knikker; figuurlijk: hoofd; Cees Robben – Ik ben giestere over unne kaaischeut geklotterd.. Daorvandaon hek naa zonne proem op munne knikker... (19720915)
knip, knip, zelfstandig naamwoord, "verende knijper of klem; klap; Van Delft - een ""knip"" om z'n ooren is een klap;  (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  de knip van de pòrtemeneej zwèèrt (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1973) - de portemonnee kan niet open (gezegd als iemand niets wenst te geven); H. van Rijen (1988): knip - portemonnee of beurs; WBD III.3.1:125 'Knip', 'knipbeurs' = portemonnee; WNT KNIP VII 2) c) - Sluiting van een beurs, en bij uitbreiding, meestal in verkleinvorm, de beurs zelf (ook wanneer er geen veerende sluiting aan zit)."
knipmes, knipmis, zelfstandig naamwoord, zakmes; WBD (III.2.1:152) 'knipmes', ook zakmes
knipmik, knipmik, zelfstandig naamwoord, WBD knipbrood (brood waarin met behulp van schaar of mes een gleuf is aangebracht); = schurmik ?
knippen, knippe, zwak werkwoord, knippe - knipte - geknipt, knippen; WBD een gleuf aanbrengen in het deegbrood
knipschaar, knipschèèr, zelfstandig naamwoord, schaar; — contaminatie; Zntw. KNIPSCHÈÈR znw.v. - bij goudsmeden: soort van kleine tang met omgebogen stangen, wier platte en scherpe uiteinden dienen om metalen draden door te knippen.
knobbelbeen, knòbbelbêen, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.1:29 'knobbelbeen' = kraakbeen
knoedel, knoedel, zelfstandig naamwoord, knoedel [?]; Op de grond dommelden paddestoelen van wel tienderhaande sort: heel kleine knoedeltjes, rood mee witte pikskes er op. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929); WNT Knoedel - meelbal, deegspijs
knoeper, knoeperd, knoepert,knòppert, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.1:3 'knoeperd' = man; WBD III.4.4:222 'knoeperd' iets groots in zijn woort, ook 'kadee', 'klepper'; Dichterlijke definitie door Frans Hoppenbrouwers (CuBra), uit: Kempische karakters; Een knoepert is heel grof gebouwd; hij is haast als een stier zo sterk; doet met plezier het lomper werk; of hij nou spaait of maait of sjouwt; knòppert; joviale benaming voor mannelijke personen; H. van Rijen (1988): kerel, kanjer, flinke knaap; Laps KNOEPERT - (ouwe - ) rare oude man
knoerselbeen, knoezelbêen, zelfstandig naamwoord, knoerselbintje, "WBD III.1.1:29 'knoezelbeen' = kraakbeen; ook 'knobbelbeen'; knoerselbintje; verkleinwoord; van Dale: knoers(t) - (stuk) kraakbeen; Nicolaas Daamen - handschrift 1916 ""knoerselbeentje - kraakbeen""; Bosch knoerzel - stukjes kraakbeen in vlees"
knoest, knoest, zelfstandig naamwoord, boomstronk, datgene wat achterblijft na het omhakken/omzagen v.e. boom; H. van Rijen (1988): koppig persoon, boomstronk; WBD III.4.3:57 knoest - korte dikke wortel; ook genoemd: knol, mòllestèrt of dikke wortel; WBD III.4.3:77 knoest - tak; ook genoemd rangel; WBD III.4.3:125 knoest - stronk v.d. wilg; ook genoemd: knösje of stomp; WBD III.1.2:67 'knoest' = knuppel, knots; ook: 'klippel'; WBD III.4.3:68 'knoest' = knoest in het hout; Bont knoest znw.m. - groot onbehouwen stuk, bonkig onhandelbaar persoon: 'ene stijve knoest'
knoestig, knösteg, bijvoeglijk naamwoord, Frans Verbunt: knoestig
knoet, knoet, zelfstandig naamwoord, kluwen; WBD (III.2.1:579) knoet, bòl
knol, knòl, zelfstandig naamwoord, knölleke, "WNT KNOL (I) A, 7) b) bepaaldelijk een groot horloge (oudtijds waren de horloges gewoonlijk in het midden vrij dik). In gemeenzame taal [zie knòlraop]; WBD III.1.3:242 'knol', 'gat' of 'Kot' = gat in een kous; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  as gewilt gòn vrije, dan moete ene knòl óp zak hèbbe (Daamen - Handschrift 1916: zie aldaar onder Made); WBD III.1.3:261 'knol' = zakhorloge; WBD III.2.3:108 'knol' = meiraap; knölleke; verkleinwoord; van 'knòl', met umlaut; meiraap; 'keel', 'knòl'; lief meisje; Dialectenquête 1876 - knol, knulleke (u = fr. oeu); Daamen - Handschrift 1916: ""knolleke - 't is toch zo'n lief knölleke, lief meisje""; WBD III.2.3:108 'knolletje' = meiraap"
knolraap, knòlderaop, knòlraop, zelfstandig naamwoord, Brassica oleracea; Piet van Beers – ‘’t Ôog moet ok wè hèbbe’: Nòst Bontjes slaoj èn knòlderaop,/ spinòzzie praaj èn jèùn. / Hek ok nòg hil wè blomme staon/ dè ôog gift òn de tèùn. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Biks 'knolderaop' zn – koolraap; zie knòlraop; Brassica oleracea; zie knòlderaop; koolraap, koolrabi, 'knòlleraop', 'knòlraop'; WBD I:1420 knoprapen; 'knòlraop?', enkelv. 'knòlraop'; H. van Rijen (1988): 'knòlraop'; Frans Verbunt: 'knòlraop' - koolrabi; WBD III.2.3:106 'knolraap' = koolraap, ook 'knolderraap', 'knollerraap'; WBD III.2.3:108 'knolraap' = meiraap; Antw. KOOLDERAAP (scherpe o) znw.v.- soort v. knolplant voor het vee; Bont znw.vr. 'knolderaap' - 1) knopraap; 2) (schertsende benaming voor) groot lomp horloge.
knolradijs, knòlderedèske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, radijsje (Raphanus); H. van Rijen (1988): knòlderedèès, knòlderedèske; WBD III.2.3:109 'knolderradijs'; ook 'radijsje'
knook, knook, zelfstandig naamwoord, bot, been; R.J. enen òs moet wèl geknókt zèèn; Cees Robben: ene knook vur ónzen hónd; WBD III.1.1:28 'knook' = been, beenderen; Antw. KNOOK znw.v. - spr.: zijn knoken stijf en krom werkenWNT KNOOK - 2) been, bot, hetzij afzonderlijk of als deel van het skelet beschouwd.
knoop, knêûp, zelfstandig naamwoord, knupke, "knoop (sluitingsmiddel, toegehaalde strik, moeilijkheid); navel; Et zit in de knêûp; dieje knêûp zit los. R Zèède van Gòd verlaoten òf hèdde gin knêûpe mir òn oew ónderbroek? = Denk je dat ik gek ben?; R.J. bij iedere knêûp zittie ...; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): ;  (blz. 36) meervoud: knêûpe; Van Delft - ""Daor ies gin woord Fraansch bij"" zegt men bijv. als iemand nogal in grove taal uitpakt, of ""er een knoop oplegt"". De Vlaming zegt hiervoor: ""Dat is plat Vlaamsch"", d.w.z. dat is onbewimpelde taal, dat is duidelijk gesproken. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); ...daor zit 'm de kneup!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938); Pierre van Beek – ""Hij leet er 'nen kneup op"" wordt gezegd van iemand, die zich aan een flinke krachtterm waagt. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950); Frans Verbunt: hij ha vier botteramme aachter zene knêûp (navel); WBD platte knêûp (II:1051) - platte knoop, of kattekop; ook wèèversknêûp; WBD 'beene knéúp' (II:1100) - benen knoop; WBD 'haorne knéúp' (II:1100) - hoornen knoop; WBD 'manelknéúp' (II:1100) - mangelknoop; WBD 'kneujp' (III:1390) - knoop (als versiering v.e. pet); WBD III.1.1:119 'knoop' = tepel; ook 'knopje'; Bont knö.p, znw.m. 'kneup' - knoop 1) nodus; 2) vloek; mv. 1) teelballen; 2) de gezamenlijke spenen v.e. zog. Bosch kneup - knoop, vloek; WBD III.1.3:82 'knoopschort' = jasschort; WBD III. 1.3:108 'knoop' = knoop; knupke; verkleinwoord; van 'knêûp', met vocaalkrimping; knoopje; Cees Robben – Ge peutert ’t paoterke ’t knupke van zunnen toog los... (19550514) (Prent bij een inzamelingsactie bij het honderdjarig bestaan van de missionarissen MSC, in Tilburg zie ’Rooie Harten’ genoemd. In plaats van collectebussen hadden de collectanten een pop in de vorm van een missionaris van MSC, en moest de bijdrage onder de toog gedaan worden.)"
knoopsgat, knupsgat, zelfstandig naamwoord, knupsgòtje, knoopsgat; Kees en Bart:  knupsgat; Henk van Rijen gimme et knupsgaoterschèrken es; Hij moes meej enne kraant in zen rechterhaand ötkèèke naor un dame, die gekleed waar in un blauw maantelpekske meej un anjer in et linkerknupsgat van der jeske. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Want die aander vèèf, die hèbben ok gin mundje as en knupsgòtje. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
knop, knöpke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, knopje; WBD ' knöpk?s' (II:1057) - kno(o)pjes; WBD III.1.1:119 'knopje' = tepel; WBD III.1.3:264 'knopje', '(oor)knop(je) oorknop; ook: 'oorbel(letje)'
knopen, knêûpe, zwak werkwoord, knopen; B kneupe - knupte - geknupt - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij knupt; M knêûpe; Cees Robben – Ik kos m’n schoene niemer knöpe... (19590307)
knot, knut, zelfstandig naamwoord, knötje, knutje, H. van Rijen (1988): knot, kluwen; WBD III.1.3:226 'knut' = haarwrong; knötje; verkleinwoord; van knòt; Der haor in en knötje... (Henriëtte Vunderink; Ons Moeder; k Zal van oe blèève haawe, 2007); knutje; bosje ineengedraaid en opgestoken haar; WBD III.1.3:226 'knutje' = haarwrong; van Dale KNOT - bosje ineengedraaid en opgestoken haar; Antw. KNOD, KNODDE anw.m. - knobbel, knoop, knop, knoest
knotsen, knutse, zwak werkwoord, H. van Rijen (1988): kneuzen, botsen; Biks knutse ww - kneuzen, stoten; WNT KNUTSEN bedr. en onz. zw.ww: A) Bedr.: door slaan of stooten stuk maken, verbrijzelen of kneuzen; B) Onz.: stooten, botsen
knotwilg, knootwilg, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.3:123 knootwilg - geknotte wilg; ook genoemd kòpwilg of wilg
knudde, knudde, bijwoord, waardeloos, droevig, het lijkt naar niets; etymologie onbekend (Van Dale)
knuist, knöst, zelfstandig naamwoord, "1. lichaamsdeel: knuist, vuist, kop, hoofd; Daamen - Handschrift 1916: "" 'k zal oe tegen oeë knöst sloan (hoofd)""; Waast oewe knöst onderhaand marrus, get aommol schieffeltjes op oewe tebbus! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Cees Robben - ...zonne kaole gladde knöst... (19730223); Verh. KNUIST (knöst) m. - lomp wezen; lelijke kopStadsnieuws:  Dieje knörft heej gin harses in zene knöst - die lomperik ... in zijn hoofd (170110); WBD III.1.4:179 'knuist' = stijfkop; WNT KNUIST - 4) Grove, harde, sterke hand of vuist1.1. grote, sterke handen; Alleen meervoudig gebruikt; Cees Robben – Dè zèn pas knöste... (19620608); 2. boomstronk; WBD III.4.3:59 knöst - boomstronk, ook genoemd: post, strèùk, gatènd of kontènd; Verh. KNUIST (knöst) m. - knoest, stronk v.e. boom met kleine takken eraan; weerbarstig stuk hout; lomp wezen; lelijke kopBiks knöst zn - knoest, lomperik, hoofd; knösje; verkleinwoord; knuistje, vuistje, hoofdje; verkleinwoord van 'knöst', met uitstoting van de t. ook: WBD III.4.3:125 knösje - stronk v.d. wilg; ook genoemd: knoest of stomp"
knuistkaas, knöstkèès, zelfstandig naamwoord, "hoofdkaas; Daamen - Handschrift 1916: ""knöstkais - hoofdkaas"""
knuppel, knuppel, knippel, zelfstandig naamwoord, "Van Delft - ""Hij heeft een knuppel ingeslikt"" zegt men van iemand, die overdreven recht en stijf loopt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); knippel; knuppel [?]; - …en aaf en toe ‘n knippeltje hout mee in de zèkskes gedouwd… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)"
knurft, knörft, zelfstandig naamwoord, H. van Rijen (1988): knurft, lomperd, onbehouwen iemand; Biks knörft zn - pummel, kinkel; WNT KNURF - Bij overdracht als gewestelijke benaming met verschillende gevoelswaarde voor een persoon, in gunstigen zowel als ongunstigen zin.
koe, koej, zelfstandig naamwoord, "koe; meervoud: koej, koeje; De meervoudsuitgang blijft vaak onuitgesprokenPierre van Beek – Vastberadenheid spreekt er uit: ""Ik doe 't al liepen de koeien in de kool."" In zo'n geval gaat de zaak absoluut door en is niets in staat het genomen besluit te veranderen. (Tilburgse taalplastiek 14 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 23 mei 1950); KOEJ Pierre van Beek – Waar de Latinisten met hun ""Quod licet Jovi, non licet bovi"" (Wat Jupiter mag doen, is een os niet geoorloofd) komen aandragen, zeggen onze mensen: ""De ene maag een koe stelen en de aander nog nie op stal kijken!"" (Tilburgse taalplastiek 11 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 17 april 1950); Dhr. Bertens – “En as naa dieje man, dieje… dieje kommies die koej takseerde èn der stond en briefke zak zègge meej de prèès op dèttie zeej, nouw die e… die houw ik, dè kos ôok èn dan hadde niks te zègge, dan koste gij wir gewoon en aander koej vur kôope èn dan koste gij wir òn de gang gaon…” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels Audioregistratie 1978 – “Asse daor en koej nie verkòcht hòn dan ginge ze nòr de Bosse mèrt, die Tilburgse boere… (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); WBD koej - koeien; – De koej stòn in de waajWBD kalfkoej - koe die kalven moet, ook kalfvèèrs genoemd; WBD jónge koej, aftaandse koej - koe die meermalen gekalfd heeft; WBD vleinamen v.d. koe: koej, kouke, koejke; et koejke, óns koejke; WBD roepnamen v.d. koe: koej, koes, kuus; Henk van Rijen en blauw koej - hiervan is sprake als de melk te opvallend is aangelengd met water; Dialectenquête 1876 - koei – koeien; Biks koej zn - koe; Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ;  de rôome spöt öt den èùjer van de koej; Goem. KOE - kuj, znw.vrAntw. KO?I znw.v., mrv.'koei' ko?i; WvM 'De k ziede by 't kallef en ok by de koe'; WBD III.1.4:36 'koe' = ezelachtig persoon; Stadsnieuws:  mèlk van de blaaw koej - waarbij te veel water gegoten is (030506); Gezegden; MP De biste koej stòn óp stal... De mökskes vènde ooveral. (m = kalfjes); MP Flèùtende mèskes èn brullende koej zèn zèlde goejMP Hij heeter nèt zóveul verstaand aaf as en koej van saffraon eeteMP Kösters koej maag ópt kèrkhòf waajePierre van Beek –  Hij zit eróp te wòchten as nen hónd óp en zieke koej. (Tilburgse Taaklplastiek 136); Pierre van Beek –  Dan wordt et kalf grótter as de koej. = de kosten wegen niet op tegen het resultaat (Tilburgse Taaklplastiek 143); Van Beek - ""De leste koe maakt het hek toe"". (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959) ; Van Beek - Fluitende vrouwen en brullende koeien zijn zelden goei, zegt men tot of over meisjes, die fluiten. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); Van Beek - Men gaf door: ""De beste koeien worden op stal verkocht"" in de betekenis van: de degelijkste meisjes vinden haar man niet op straat of in de balzaal. Als pendant kwam hierop: ""'t Is goed, als ge de schoorsteen kunt zien roken."" 't Werd een jongeman toegevoegd, die een meisje uit eigen dorp (of streek) gekozen had. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  As ónze kat en koei was, dan kónde gij ze mélke (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1964) – reactie op herhaalde bezwaren (ja maar, als ...); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  daor gaoget heene, zi den boer, èn zen öske dè bisde (Nicolaas Daamen - handschrift 1916) - Men is geneigd elkander na te lopenMandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  'wie de koej trouwt, heej et kalf ôok' zi den boer, èn dè sloeg óp en gedwóngen huuwelek ('70); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  kösters koej maag ópt kèrkhòf waaje ('50) die heeft een streepje voor."
koebak, koebak, zelfstandig naamwoord, houten voerbak voor de koeien; Bont kubak znw.m. - koebak, houten bak voor het voeren van koeien; WNT KOEBAK - ter bewaring van veevoeder
koehamer, koejhaomer, zelfstandig naamwoord, WBD tuierhamer (grote houten hamer met lange steel om de tuierpaal in de grond te slaan); WBD koejhaomer; Hasselt: koejhaomer; Antw. KOEIHAMER znw.m. - klophout, hout dat dient om de tuierstaken voor koeien in den grond te slaan.
koeienmem, koezemèm, zelfstandig naamwoord, "kamperfoelie, haagkers, geitenblad - Lonicera periclymenum; volgens Linnaeus: Lonicera caprifolium; Daamen - Handschrift 1916:  ""koezememmen - kamperfoelie, geitenblad""; WBD III.4.3:234 koezemèmme - kamperfoelie (Lonicera periclymenum); Etymologisch; ES 2012 - De Nederlandse naam 'kamperfoelie' is een verbastering van de middeleeuwse naam (7de eeuw) 'caprifolium'- Caprifolium betekent letterlijk 'geitenblad' (Philippa e.a. Etymologisch woordenboek van het Nederlands 2003-2009)- Het woorddeel 'kamper' is een verbastering van het Latijnse 'caper', geit; 'capri' betekent: 'van de geit'; 'foelie' is van 'folium', blad- De bloem van kamperfoelie vertoont (zie foto) in haar typische buisvormige bloeiwijze een visuele overeenkomst met de contouren van de spenen van geiten- Het tweede lid van de Tilburgse volksnaam - 'mèm' - is zonder twijfel in de volksmond gekozen om een speen aan te duiden. zie zie mèm; - Het eerste lid van de Tilburgse volksnaam - 'koeze' - is mogelijk voortgekomen uit 'kuuze', tweede naamval van 'kuus', in de betekenis 'koe'; dus: men van de koeVoorlopige conclusie: Kamperfoelie werd in het Tilburgs 'koezemèm' genoemd omdat de buisvormige bloeiwijze deed denken aan de speen, dan wel spenen, van een koe; - De vele volksnamen voor kamperfoelie laten er geen twijfel over bestaan dat we te maken hebben met een naam die gebaseerd is op zogen, uiers, en spenen- Heukels (Woordenboek der Nederlandsche volksnamen van planten - 1907) noemt onder andere: – onder Lonicera: Mammekenskruid, Mammetjes, Zoegertjes, Zuiger, Zuigertjes, Mammekers– onder Lonicera Periclymenum : Memmekensbloem, Memmekenskruid- WBD III.4.3: Flora, geeft de volgende bewijsplaatsen met 'koe' en 'mem': koesmemmen: Reusel; koezenmemmen (ook koesememmen): Tilburg; Kempenland- IDEM: dat het woorddeel 'mem' breed verbreid is geweest in Brabant: mempoes: Hooge Mierde; memmenkruid: Veldhoven; Antwerps; memmetjeskruid (memmekeskruid): Mechelen; Antwerps ; memmetjes (memmekens, memmekes): Wechelderzande; Antwerps; memzuiger: Kaatsheuvelmemzuigers (ook mamzuigers): Roosendaal, Hoeven en Kaatsheuvel; zuigers: Deurne in de Peelzuigertjes: Nispenhoningzuigers (honikzukers): Cuijkhoningbloem (ook honingblom): Baarle-Nassau en Retie- IDEM: dat verschuiving van het beeld niet ongewoon is, mag blijken uit de benoemingen van kamperfoelie als zijnde van de geit, de koe, de poes, de haan (en diens kam), en de haas."
koeientand, koejetaand, zelfstandig naamwoord, "tand van een koe; Van Beek - ""Een koeientand en een vrouwenhand mogen nooit stil staan"", wordt gezegd om aan te duiden, dat vrouwen en meisjes steeds in 't huishouden bezig behoren te zijn. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)"
koeioneren, koejeneere, zwak werkwoord, Frans: couillonner - uitkloten; Mar nie dek me van ’n bietje nat laot koeijeneere... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Iemes die ons goei vuraawerkes platgebraand en doodgekoeieneerd hee... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – ...stiekem koeieneren... (19600415); - Iemand koeieneren. - Plagen, pesten. (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’); Audioregistratie 1978 - Mar ge had hier vruuger ok nèt as op de Vèfhèùze, as daor zo iemand was zak zègge die bevobbeld die boere zon bietje zaat te koejeneere… dan waarde nòg nie gelukkeg, hòr! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
koek, koek, zelfstandig naamwoord, kuukske, "koek; H. van Rijen (1988): koek, bierviltje; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  van koek zèèn (Daamen - Handschrift 1916) - raak zijn, in orde zijn; zwak zijn; Daamen - Handschrift 1916:  ""koek - hij is van koek - het is raak, het is in orde""; Cees Robben: 'aaltij gin koek en aai'; In de kuukskestrommel zaat genoeg om iederêen iets te geeve. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); koeke; verhaspeling; 'van gin koeke gin blaoze weete' - van toeten noch blazen weten; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Wènne praot dèsse ötslòn! Die zèn veul wèèzer as wij vruuger waare! Ik weet wèl dè toen ik ònt vrije ging dèk van gin koeke gin blaoze (…) wies hor!”  (transcriptie Hans Hessels 2014); kuukske; verkleind zelfstandig naamwoord uit koek, met umlaut; koekje; ...en op 't list pudding mee kuukskes erin... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30); Heerkens - Toen ze nog vreejen, oo, hoe fijn!/ Roozengeur en maoneschijn, bioscoop en zuute kuukskes,/ zuute mundjes in stille huukskes (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Liefde?’, 1949); Lechim - Ge krèègt dan koffie meej en kuukske... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Verjòrdaoge‘); Cees Robben – In d’r huukske meej ’n kuukske... (19601118); Henk van Rijen - die kuukskes kande nie knaawe, die koekjes kun je niet bijten; Bosch kuukske - koekje; Elie van Schilt - dan begon de vasten, vur ons kender 40 daogen nie snoepen, al de kuukskes en snuupkes die ge kreegt gingen allemal in ut vasten-trommeltje. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000); Piet van Beers – ‘Traditie’: Toen kreege ze 'n haandvol snuupke's/ öt de kuukskestrommel op de trap. (Spoeje doemmeniemer; 2009)"
koekenbak, koekebak, zelfstandig naamwoord, pannenkoeken; Soms bakte ons moeder dan ok koekebak, laoter heurde wij dè dè pannekoeken waren, mar ons moeder zeej aaltij koekebak. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
koekerd, koekert, zelfstandig naamwoord, dwaas
koekwous, koekwous, zelfstandig naamwoord, ± koekebakker, koekert; dwaas, dromer; WNT KOEKEBAKKER De opvatting van sommigen dat het bereiden van zoetigheden een bedrijf is, een flink man onwaardig, gaf aanleiding tot het gebruik van koekebakker voor: onmanlijk persoon, knoeier, prutser; in het bijzonder: slecht zeeman.
koelen, kuule, zwak werkwoord, Henk van Rijen – koelen
koelschip, koelschip, zelfstandig naamwoord, WBD koelbak (kuip of platte bak waarin, in een brouwerij, de (gekookte) 'wort' wordt afgekoeld); Antw. KOELBAK znw.m. - bij brouwers: houten bak waar het bier uit den ketel op getrokken wordt om af te koelen.
Koemarkt, Koejmèrt, toponiem, gedeelte van de Heuvel tussen Spoorlaan en Telegraafstraat
koemest, koejmis, zelfstandig naamwoord, koemest; WBD (Hasselt) koemest; Antw. KOEIMES, in 't N. 'koeimis'
koepaard, koepèèrd, zelfstandig naamwoord, WBD roodbont paard, ook 'rôojbónt' of 'vòsbónt pèèrd/pèrd' genoemd; WNT KOEPAARD - bruin paard met groote witte vlekken
koer, koer, zelfstandig naamwoord, speelplaats; uit het Franse 'cour', binnenplaats; WBD III.3.1:447 'koer' speelplaats
koestaak, koejstaok, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) tuierpaal (ijzeren of houten paal, die met een tuierhamer in de grond wordt gedreven); Antw. KOEISTAAK znv.m. - tuierstaak; WNT KOESTAAK - 1. koepaal; 2. staak waaraan de koe in de weide wordt vastgebonden.
koestal, koejstal, zelfstandig naamwoord, WBD koestal (deel v.h. boerenhuis waar het rundvee verblijft), ook genoemd: 'koejestal' of 'stal'
Koestraat, Koejstraot, toponiem, straatnaam; Koestraat (van het huidige NS Plein tot Molenbochtplein; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Van de Koejstraot nòr, irst op vèèfendèrteg hèbbe we gewond èn toen vèèvensèsteg, teegenoover de Molenbochtstraot.  (transcriptie Hans Hessels 2014
koestruif, koejstrèùf, zelfstandig naamwoord, koestront; Kees en Bart: koejstrèuf
koeter, koeter, zelfstandig naamwoord, iemand die alsmaar heen en weer loopt; ook: koeterkont; onrustig, bedrijvig persoon
koeteren, koetere, zwak werkwoord, koetere - koeterde - gekoeterd, (onrustig) heen en weer lopen; Cees Robben – Ze muikelt en koetert in ’t rond (19700102); WBD III.1.2:18 'koeteren- = mompelend heen en weer draaien; ook: muikelen; WBD III.1.2:145 'koeteren' = ijsberen; Bont bijvoeglijk naamwoord  koeterig; tochtig, geil (van mannen en sommige mannelijke dieren als rammelaars gezegd).
koeterkont, koeterkont, zelfstandig naamwoord, iemand die alsmaar heen en weer loopt; Cees Robben – Omdè ge zon koeterkont zèèd... (19790302); Stadsnieuws: Ons taante Nèl waar en èchte koeterkont: ze kos nie stilzitte (060906); En taante van me, Aldegond,/ dè was en èchte koeterkont./ Hil den dag liep ze mar rond,/ omdèsse nèrges rust tòch vond. (Henriëtte Vunderink, Taante Aldegond, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)
koewen, koewe, zwak werkwoord, koewe - koede - gekoed, lange oe; Pierre van Beek –  roepen bij het kinderspel verstoppertje, nl. wanneer men zich veilig waant en de zoeker mag starten; vermoedelijk werd er 'Koe-oe-oe' geroepen. Antw. KOEWEN - iemand in de verte roepen met 'koe' te schreeuwen.
koffer, kòffer, zelfstandig naamwoord, koffer; et kòffer is te zwaor (onz. ABN: m.)
koffie, kòffie, zelfstandig naamwoord, koffie; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  de kòffie is daor mar koud (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1969) - gezegd van een koele vrouw; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  hêete vrouwen èn kaawe kòffie is tèèdwinst ( '72) - ironische opmerking van mannen: bij beide komt men sneller tot het gewenste doelWBD III.1.1:32 'koffiedrup' = moedervlek; WBD III.2.3:40 'koffie' = maaltijd in de namiddag
koffiedrinken, kòffiedrinke, sterk werkwoord, Praktisch uitsluitend als infinitief in gebruik; meestal ondersteund door het hulpww. 'gaon' of 'moete'. Verbuiging leidt tot letterlijke interpretatie. – de broodmaaltijd gebruiken (eventueel zonder koffie, doch met thee); Cees Robben: Ist koffiedrinken of ötruste?; As we thös kwamen, ha onze vadder zen brôod al op en koffiegedronken. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.4.4:125 'koffiedrinken' = koffietijd; Stadsnieuws: Blèèfde nòg meej kòffiedrinke, òf gaode vur den dònkere nòr hèùs? (25020); Bont znw.o. - koffiedrinken, ook gebruikt voor 'ontbijt'
koffievos, kòffievòs, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) bep. donkerrood paard, elders 'dónkere vòs' genoemd; WNT KOFFIEVOS - koffiekleurig vaspaard
kog, kòg, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.4:271 ' kog' = brok
kogel, koogel, zelfstandig naamwoord, kogel; WBD koogel, (Hasselt) koowgel - koot v.e. paard, ook 'haorbaand' genoemd
koken, kooke, zwak werkwoord, koken; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): (blz. 38) kooke, (hij) kokt (met vocaalkrimping) (ook blz. 39); B kooke - kókte - gekókt (Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): 41); ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij kókt; imp. kók; Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):  twaoter zal gaa kooke; t kókt al; WBD koken (van wort in de wortketel, in een brouwerij); kokt; kookt; 2e + 5e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'kooke'; Cees Robben: Et waoter kókt al. Cees Robben: Mèn vrouw kókt van kaojeghèd ak zat ònkoom; Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):  twaoter kókt al
koker, kooker, zelfstandig naamwoord, WBD omhulsel v.h. teellid v.d. hengst, ook genoemd (Hasselt) 'koowker'; WBD 'koowker' (Hasselt) - teellid v.d. hengst, ook genoemd 'zaodstrèng; WBD 'kooker' - (houten) schede voor slachtersgereedschap; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KOKER. Indien ik wel onderrigt ben, wordt de buis, welke het teellid van eenen hengst bevat, en ook het teellid zelf, hieromstreeks 'koker' genaamd.
kokos, kookes, zelfstandig naamwoord, kokos - vloerbedekking - kokosmat [kookesmat]; «Nuuwe kookes komt er wèl/ akkum verinneweer» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Op de latte‘)
kol, kòl, kol, zelfstandig naamwoord, WBD witte vlek op het voorhoofd van een koe (zowel kòl als kól); WBD 'kol', (Hasselt:) 'kol' - wit stervormig vlekje op het voorhoofd van een paard, ook 'drèùpkòl' genoemd; Bont znw.m. 'kòl' - kleine witte plek aan het voorhoofd v.e. donkerharig paardWNT KOL (II) - 1) voorhoofd of voorhoofdsbeen v.e. paard of rund 2) witte plek op het voorhoofd v.donkerharige paarden of runderen
kolenkar, koolekèèr, zelfstandig naamwoord, H. van Rijen (1988): kolenkar
kolenscheppen, kooleschoepe, zelfstandig naamwoord, alleen meervoud, handen; Ge kost em ôk nergens aon laote draaien meej die grôote koleschoepe van em. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
kolerig, kooleerig, bijwoord, Frans: colère - woede; Den irste keer wô'k koleirig worre... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929)
koliek, keliek, zelfstandig naamwoord, koliek, onderbuikskramp; van Fr. 'colique'; Cees Robben – Onze Jaon (...) hee gin zucht of terring... fieteldaans.. bof.. of keliek... (19551217); Bont - kli.ik resp. klik, zelfstandig naamwoord. o. - koliek; WNT KOLIEK - benaming van verschillende, met kramppijnen gepaard gaande buikaandoeningen ...
kolossaal, kollesaol, bijvoeglijk naamwoord, kolossaal; K-B kollesaol; Cees Robben: ene kollesaole niemendal
kom, kom, zelfstandig naamwoord, kumke, kummeke, "kom; sauskummeke; WBD III.3.1:317 'kom' of 'dorpskom' = dorpskom, centrum v.h. dorp; WBD III.2.1:186 kom, ook 'komke', kopje of tas; kumke; verkleinde vorm; 1. kommetje; - dim, van 'kóm', met vocaalkrimping; Dirk Boutkan (1996) - (29) kwalitatieve mutatie: kom - kumk; (51) kumke/ kummeke; Mar mijnheer, vat toch nog 'n köpke koffie, 't zijn zoo'n kleine kumkes, 't is de moeite nie werd. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Cees Robben – M’n kumke wiegelt zôô detter de koffie uit-kwaanselt... (19660826); Cees Robben – ...’n kumke koffie, Kupke? (19860131); WBD III.2.1:186 'kommetje' = kopje; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KUMKE o - kommetje, vooral: koffie- of theekopje zonder oor. Bosch kumke - kop of kom zonder oor. 2. plant; WBD III.4.3:426 ""kommetjes' = waternavel (Hydrocotyle vulgaris); De gewone waternavel (Hydrocotyle vulgaris) is een moerasplant die behoort tot de klimopfamilie (Araliaceae)."
komaf, komaaf, zelfstandig naamwoord, afkomst, afstamming; De Wijs – (Gehoord van 'n oud-papier ophaler: ) Ik zè van unne goeje kom-aaf, mar daor zè ik van-aaf gekoome (13-07-1966); WBD goeden kòmaaf - goede afstamming (gezegd van een koe), ook genoemd: goeje(n) tuk, goejen aord; Cees Robben: zôotie zeej, is ie van hôoge kómaaf; WBD III.2.2:58 'komaf' = afkomst; Stadsnieuws:  Dèsser wèl êene van goeje komaaf, mar ik weet nie waor et meej em nòrtoe gao - Die man heeft wel zijn familie mee, maar ik maak me zorgen om zijn toekomst (060808); WNT I: afleiding van 'afkomen', 'gemeenzame uitdrukking  voor 'afkomst'. WNT VII: 'komaf' — in minder beschaafde taal: komòf— 'Vooral in lagere taalkringen gebezigd en dialectisch zeer verbreid.'
komen, koome, sterk werkwoord, koome - kwaam - gekoome, "komen; uitsl. stam: ik koom; dan koomet; — In tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij komt; imp.: kom!; Kees en Bart:  Dan koom et wel in orde; ""Dè komt hier nie bij te paas!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); Cees Robben – Mar ik koom effe zo getij/ as gij aon’t nuuwe jaor (19651231); Cees Robben – Ik koom rèècht van den berrebier... (19861031); De Tsunami,/ op twidde Kèrsdag kwaamie... (Henriëtte Vunderink; Zuidoost-Azië Vloedgolf 2004; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Dialectenquête 1876 - Waannir komd u bruur jaaw bezuuke?; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  ast kómt, kómmet vruug genóg (HM'66) - vervelende dingen komen altijd vlug; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  die nie kómt, wòrdt nie getèld (HM'66) - afwezigen komen niet in aanmerking; Henk van Rijen te goeje koome - tegemoet komen; WS Agge dè doet, dan koomet wèl goed. Oude verleden tijd; - Zoo kwaampe we dan goed muug aon ons ketier aon. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); ...en tegen den aovond kwaamp ie er aon. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’’t Spook’; NTC 3-1-1940); Geen meens kon overigens zeggen, waor al dè geld vandaon kwaamp... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); ...en gin meensch kwaamp er naor buiten. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; NTC 15-10-1938) ; - Vleeë week kwaamp ik op inne mèrge thuis van uilieë kaant aaf mee innen zwaor gelaoie fielesopèe. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Zoo kwaamp het... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Van geens gons, gong ut beter as toen we trugkwaampe... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); kom-dis-aon; samentrekking van kom je eens aan; kom je eens bij mij langs; Cees Robben – “Wanneer kom-dis-aon Anna...?” (19640710); komdom; van persoonsvorm ‘kom’ & d = de = je & om; kom je om; Cees Robben – Komdom d’aaier zuute kiendjes..? (19540417); kwaam; kwam; WTT - Mogelijk is de toegevoegde p overgenomen uit de presensvorm kompt, waarin die p een overgangsconsonant is tussen de labiaal en de dentaal. Cees Robben - In de schônste stad van ’t laand/ kwaam... En mee gin lege haand/ Tôôntje...  Prent over de geboorte van de 127.000ste Tilburger, genaamd Tôôntje van Zundert. ‘De schonste stad van et laand’ is de volksnaam voor Tilburg.  (19540213); Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – De vorm 'kwaamp' wordt frequent gebruikt. Cees Robben – En ze kwaampen as siegeuners  (19591017); Cees Robben – Daor uit de dösternis/ kwaamp unne vremde stoet (19600715); Cees Robben – Hij kwaamp in ’t gaasthuis terèècht (19650528) ; Cees Robben – Mar ons Too d’ren meens kwaamp er op uit.. (19650402); Cees Robben – Dokter Jaanse kwaamp is kèèke... (19660429); Cees Robben – Zôô kwaamp ons boerke op ’t gedaacht (19610929); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant, 1952 - toen kwaamde göllie hier èlk jaor nòr de kermis; GD06 daor kwaampeze dan mistentèèds ... teege; Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KWAAM - 2e hoofdvorm van 'komen'; KWAMP idem. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KWAMP(EN) voor 'kwam(en)'; ook bij Hooft (z.a.)"
komiek, kemiek, zelfstandig naamwoord, komiek; fr. 'comique' met vocaalreductie; 'komiek' = grapjas
komiek, kemiek, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, komisch; komiek; fr. 'comique' met vocaalreductie; Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  ene kemieke film; ...hij was dikkels ok grappig, soms kemiek. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 – ‘Diverse Meijerrijse woorden’ - Zoo spreken de Meierijers en schrijven ook (...) kemiek...; WBD III.1.4:207 'komiek' = grappig; WBD III.1.4:208 'komisch' = geestig
komijne, kemèène, zelfstandig naamwoord, soortnaam; met komijn als ingrediënt; komijnekaas. Cees Robben - Kekkis Merie... Twidderaande sôôrt kès... Böllekes kès... en kemène kès... (19540313)
komijnekaas, kermèènekèès, zelfstandig naamwoord, komijnekaas, pitjeskèès, gemèènekèès; gemèènekèès; Henk van Rijen - komijnekaas; Cees Robben (19680405); Henk van Rijen –  ook 'pitjeskèès'; Stadsnieuws - Enen botram meej gemèènekèès, dè waar pas fist. (140310); Òf brôojkes meej gemèène kèès èn uikes. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); WBD III.2.3:147 'gemene kaas' = komijnekaas; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - 'gemèène kèès zelfstandig naamwoord  - verbastering van komijnekaas
kommen, komme, zelfstandig naamwoord, meervoud, van ‘kom’; figuurlijk voor de borsten van de vrouw; Cees Robben – Ze heej ’n paor flinke kommen op d’r kaast staon... (19670616)
komvoort, komvort, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek –  kind dat nauwelijks kan lopen en derhalve aan de hand van een (ongeduldige) moeder wordt voortgetrokken; H. van Rijen (1988): 'kom-vort-kèènd'; GD07' de waoge meej en plat kèènd èn nòg ene komvort dernèffe'; Dere meens òf kammeraod lopt naa vort aachter de waoge meej en plat kèènd èn, asse en bietje opgeschoote hèbben aachter de bèddeplaank, ok nòg meej ene komvort dernèffe. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2007); Bosch komvortkeind - dreumes die pas heeft leren lopen
konijn, knèèn, kenèèn, zelfstandig naamwoord, knèntje, "konijn; langs de knèènen aaf - bij de konijnen af, meer dan erg; Kees en Bart:  en jóng kernijn; kenijnen; Cees Robben – Onze Jan is vegetarier geworre... Hij fret vort mee z’n knèèn uit de ruif... (1810717); ""Jaon, hèddet knèntje al bestèld? / of zèèdet wir vergeete? / Wè moette we vant aaw int nuuw/ in godsnaom dan wir eete?"" (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Zôo zèmme ammòl‘); Want brôod van vier vèèf daoge oud/ kan niemir lèkker zèèn/ Dè is — lèk onzen buurman zeej —/ Goei voeier vur et knèèn. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Gin brôod èn gin mik‘); H. van Rijen (1988): 'kenèèn, knèèn'; Frans Verbunt: en knèèn graoft en hòl omdèttie gin kooj kan timmere; Riet had giestere 't knèèn al opgezet gehad. Naa móésset wel lekker gaor zèèn. (Jos Naaijkens; ‘Kèrsemis meej zonder d’n ammarillus’;  CuBra, ca 2005); Aachter in et strotje wôonde enne meens en die waar nie vies van un kat, ‘net zô lekker as knèèn’, zittie aaltij. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Et moet gezeej, ons moeder ha echt der biste best gedaon. Van te vurre waar der al om geloterd. ‘Wie krèègt dees jaor de kop van et knèèn’. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Wij han, bèùte de vèèrkes en kiepen, ôk knèèn, daor moese wij dikkels gras en aander gruun veur gaon snijen, die knèèn wieren vetgemest veur Kerstmis en Nieuwjaor. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); …lekker in et bos naor de wilde knentjes kèèke… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Eerlek gezeej waar ik zôo duf as un knèèn. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); mar bij ons tèùs waare onze Pa èn onze Kees, dès en bruur van mèn, òk aaltij meej veugeltjes èn knèène bezig. (Nel Timmermans; Zit ’t soms in de femilie?; CuBra; 200?); Piet van Beers – ‘Peeje, knèène èn jonge mèt’: En Jan die ging te lange liste/ meej z'n kenèène nòr de mèrt./ Ze waare zwaor èn vèt gewòrre./ En vur den haandel hil wè wèrd. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘De knèntjes’: 't ls mar goed dè de kenèène/ vlug vermeenigvuldige./ Dörrom vuul ik me, as ik knèèn eet/ ôk nie zonne schuldige. (Spoeje doemmeniemer; 2009); De knèntjes die ge soms ziet springe... (Henriëtte Vunderink; Bosvreugd; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Bont k?rne.n, resp. kne.n, znw. o. ""kornijn' resp.'knijn' - konijn; Antw. KNIJN, KERNIJN, KORNIJN znw, o.- konijn, Fr. lapin; kenèèn; konijn; De Wijs – (Gehoord bij de groentenboer: ) Gij mee oew vitaminen, ik zeg mar slaoi is goed veur de kenène  (10-03-1967); Piet van Beers – ‘Peeje, knèène èn jonge mèt’: En Jan die ging te lange liste/ meej z'n kenèène nòr de mèrt./ Ze waare zwaor èn vèt gewòrre./ En vur den haandel hil wè wèrd. (Spoeje doemmeniemer; 2009); zie knèèn; knèntje; verkleinwoord; konijntje; van knèèn, d.m.v. vocaalkrimping; kenèntje; van ‘kenèèn’ of ‘knèèn’; konijntje; Cees Robben – Wie blijft vur un kenèntje staon... (19570615); knèntje; konijntje; van knèèn, d.m.v. vocaalkrimping"
konijnenjus, kenèènejuus, zelfstandig naamwoord, "Van Beek - Liefhebbers van konijnen zijn het ""kunijnenjuus"" (kenijnen). (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)"
konijnenkooi, knèènekôoj, zelfstandig naamwoord, ook: knènskôoj; konijnenkooi; Frans Verbunt: de Tiest ha zen knènskooj geïezoleerd meej dubbelt gaos
koning, kôoning, zelfstandig naamwoord, koning; Cees Robben: dan wil ik kôoning zèèn; Dialectenquête 1876 - den könning is rêk (ö van dörpel); Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ;  de kôoning zene zoon is ók sòldaot gewist; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): ;  (blz. 23) kôoning
koning, konningske, zelfstandig naamwoord, koninkje; verkleinwoord van konning; WBD III 4,2:165 lemma Mannetje van de meikever - Dit lemma bevat de specifieke benamingen voor het mannetje van de meikever. Vele respondenten noemen de grotere voelhorens als een onderscheidend kenmerk. mulder – zeldzaam in Tilburg; koninkske – zeldzaam Tilburg
koningin, konnegin, kôonegin, zelfstandig naamwoord, koningin; Cees Robben: de medòllie die ik van de konnegin gekreegen heb; H. van Rijen (1988): kôonegin; Bijnamenboek Karel de Beer - de kôonegin van de waaj (Pieta Melis) (blz. 54)
Koningshoeve, Konningshoeve, toponiem, de wijk Koningshoeven; Cees Robben – Koningshoeve... (19561027)
koningskop, kunningkòp, zelfstandig naamwoord, koningskop; WBD bepaalde maag van een koe; WTT - 2012: zie het lemma in WBD I:3,363; het gebruik wisselt zeer, zodat het niet eenduidig is welk deel van de koemaag bedoeld wordt; met name wel de lebmaag.
Koningswei, Konningswaaj, toponiem, Koningswei; volksbuurt in Tilburg (geheel verdwenen met de renovatie van het centrum); Cees Robben – Koningswaai  (19561027); Cees Robben – Ik ben geboren en getogen/ In de aauwe Koningswaai (19710219); Kôoningswaaj; ook: de Waaj; Tilburgse volkswijk die tijdens de vernieuwing van het stadscentrum verdwenen is; het gebied grenzend aan de oostzijde van het Paleis Raadhuis; Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ;  de kôoningswaaj
kont, kont, zelfstandig naamwoord, kuntje, "kont; R Van een doorzetter: As die wè in zene kop heej, dan heetie et nie in zen kóntEt zal oew kuntje vaore - het zal tegenvallen; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  èn ze klètse mar vur zen kónt (Daamen - Handschrift 1916) - zonder dat hij luistert; De Wijs – Dès mieke-muîk – werk (knoeiwerk). Ge gooit ut veur z’n kont. (10-01-1970); Triske heej en hansjupke aon/ geborduurd meej en hundje/ dè is zo hullie moeder zeej/ «Fèèn wèèrm òn dur kuntje... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Slaop); Wim van Boxtel - Mar gaode ons dörpke vergeleeke,/ bij wegger vruger al nie vond./ Dan valde van de alteratie,/ gewoon op oew moderne kont. (uit: ‘Toen en naaw’, Brabants Bont, 1979); Wim van Boxtel - Hij gong nor de kapper,/ omdettie wel moest/ van z'n vrouw, Josefien/ die zigget hum pront/ Tontje, oew haor, hangt/ bekaant op oew kont. (uit: ‘Tontje-de kapper - en z’n fiets’, Brabants Bont Sprokkels, 1981); Piet Brock - ""Ik zèè benuut of z't nog holt""./ zi Kees en schupte pront/ meej de teuten van zunne klomp/ 't vèèreke tegen d'r kont. (uit: ‘’t Vèèreke’, Vuurstintjes kètse, 1990); Henk van Rijen - Tis mar goed dè oew kont vastzit, aanders waarde die ok nòg kwèèt; Piet van Beers - Wè zaate meej ons kont op zonne kaawen harde stêen. (uit: ‘Tilburg zingt...’, www.CuBra, ca. 2004); Piet van Beers - Ik neem 'm [de hond] nòr de Volkstèùn meej, hij graoft nòr mèùs òf mòl./ Hij zit dan, binne kòrte tèèd, van kòp tòt kont int hòl. (uit: ‘Unne klèene grèèzen hond’, www.cubra, ca. 2004); Piet van Beers - Ons Kee die hee unnen Hèrniea, / ze kan der kont nie keere. (uit: ‘Ons Kee’, www.cubra, ca. 2004); Piet van Beers - As ge wè aawer wort, zò rond de sisteg/ Dan krèède mistal bèùk èn ok 'n bietje kont. (uit: ‘Lèkker fietse’, www.cubra, ca. 2004); Piet van Beers - Ma Flodder draogt steeds lange rokke/ of leggings, hêel strak òn der kont. (uit: ‘Ma Flodder’, www.cubra, ca. 2004); Gerard Steijns - Die han dikkels gin rôome in der bèkske leut, jao zogezeej gineens ene naogel om òn der kont te krabbe! (Grôot Diktee Tilbörges Taol, 2005); Frans Verbunt - meense van aadel hèbbe gin voor in der kont (Het 'zeuvende perbeersel' van het 'Woordeboek van de Tilburgse Taol', 1996); Frans Verbunt - int jaor blok toen de eksters nòg gin kont han èn deur der ribbe scheete (Het 'zeuvende perbeersel' van het 'Woordeboek van de Tilburgse Taol', 1996); Jan Naaijkens - Jos was de goedheid zelf, zo iemand waarvan men zei: ""Hij zo z’n kont weggeve en zelf dur z’n ribbe schèète"". (Het dorp van onze jeugd, 1999); Frans Verbunt - oew klêed zit zo verfrommeld, et lèèkent wèl òf et in den hond zen kont; heej gezeete (Het 'zeuvende perbeersel' van het 'Woordeboek van de Tilburgse Taol', 1996); Frans Verbunt - de klèènmanne zèn nie geboore om de grôote in der kont te kèèke (Het 'zeuvende perbeersel' van het 'Woordeboek van de Tilburgse Taol', 1996); Frans Verbunt - hij heej zen kont dichtgeneepe (de man is overleden) (Het 'zeuvende perbeersel' van het 'Woordeboek van de Tilburgse Taol', 1996); Frans Verbunt - hij pròt nèt òffie en vèl vur zen kont heej (Het 'zeuvende perbeersel' van het 'Woordeboek van de Tilburgse Taol', 1996); Frans Verbunt - ene kontkrèuper hòlt enen brèùnen èèrm (Het 'zeuvende perbeersel' van het 'Woordeboek van de Tilburgse Taol', 1996); Frans Verbunt - paas mar op dè oewe mond nie eer versleeten is as oew kont (gezegd tegen een praatziek persoon) (Het 'zeuvende perbeersel' van het 'Woordeboek van de Tilburgse Taol', 1996); Frans Verbunt - stèèrk, dès en lèère broek meej en èèzere kont (Het 'zeuvende perbeersel' van het 'Woordeboek van de Tilburgse Taol', 1996); Frans Verbunt - gin zit in et kont (kind dat niet stil blijft zitten) (Het 'zeuvende perbeersel' van het 'Woordeboek van de Tilburgse Taol', 1996); Ge moest ok zörge dègge nie in opspraok kwaamt, vural ginne praot aachter oew kont kréége, want dè waar wel et ergste dètter bestond. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Der waren nog aander zusters zat, mar die waare daor te fèèn vur gebouwd en wiese zôo as dè zôo schôon hiet ‘der kont der vanaf te draaie’. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Wè zij in dere kop ha, hasse nie in der kont. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); In allerlei organisaties hasse der kont ingedraaid… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); …ik kos verstaandig meej der praote. Et waar gin giechelkont. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Biks 'kònt' zn - kont; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  òn oew kónt gebòrduurd ('60) - je kunt de pot op.' Dat kun je net denken; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  pròt mar teege men kónt, mene kòp is ziek ('87); WBD III.1.1. lemma  achterwerk - kont frequent in de provincie Noord-Brabant; WBD III.1.1. lemma  bil c.q. dij – kont, noordelijk Tilburg; WBD hangkónt - hangkont (koe met niet mooi vlak, maar hellend kruis); WBD slèèchte kónt - slecht paard, ook 'stolper' genoemd; WBD III.1.3:122 'kont' = zitvlak v.e. broek; WBD III.1.4.399 'geen zittende kont hebben' = geen rust hebben; WBD III.2.5:258 'een stuk in zijn kont hebben' = dronken zijn; Antw. KONT znw.v. - Komt, in de platte taal, veel in zegswijzen voorkiepekónt - figuur in de nek bij jongenskapsel; kuntje; verkleind; kontje, gatje; Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - kuntje; Bosch kuntje; Lechim - Triske hee 'n hansjupke aon/ Geborduurd mee 'n hundje/ Dè is zó hullie moeder zee/ ""Fèn wèrm aan dur kuntje"". (Michel van de Ven; ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier, circa 1970); Piet van Beers - ""'t Heej op z'n kuntje, 'n paor grôote zwèère."" (CuBra; 2008); Piet van Beers - As de daoge korter worre/ èn der is wèènig licht/ dènke kiepe bij der èège/ “Ik haaw m´n kuntje dicht” (Uit: 'n Verse aai; Cubra, 2008); Elie van Schilt - Op één van die fabrieken zaag ik ""Toosje"" ze werkte in de stopperij, ik viel subiet vur Toosje, vergaat de'k al un medje had. Toosje was blond, niks gin verftroep, natuurblond van dur éégen, wangen om zó in te bééten, vuur rooie lipkus, néé, ok hier hasse gin lipstift vur nóódig, un paor borsjes, die ondeugend hun nuske vuréut stóóken, un schóón strak kuntje en un onderstel, daor niks op af viel te keuren. (Cubra; 2009); Uitdrukkingen; Et zal oew kuntje vaore/et zal oew gatje vaore - Het zal je tegenvallen; Cees Robben – Toen ie weg was zin ze ammol/ Det z’n kuntje vaoren zô...(19670623); Henk van Rijen - dan zal oew kuntje kèrmes viere - dan zul je ervan langs krijgen; WBD III.1.4:194 'met uw kontje in de boter vallen' = geluksvogel; verkleinde vorm van 'kónt', met umlaut; Uiteinde van een brood - als laatste afgesneden, meer korst dan brood; Dan sneej ze irst de witte mik/ ènt kuntje daorvan dè kreeg ik/ De smaok daorvan vergeet ik nôot/ nao alle daoge roggebrôod. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kèrsmes vruuger...); Bijnamen; Anron van de Wiel - Maar een kroeghoudster aan de Koemarkt (dat was bij het slachthuis aan de Enschotsestraat) had een, wat A. Jacobs noemde, ""partos posteriorus"" dat zowat 15 cm te hoog stond. Dus heette zij Kuntje Reijnen... (Transcriptie in website HET GEHEUGEN VAN TILBURG; 2007; Bijnamen vóór 100 jaar; tekst uit manuscript van 'Postscriptum' - op basis van een manuscript in Regionaal Archief Tilburg ca. 1920, coll 370, nr. 75). Bijnamenboek Karel de Beer - kuntje kèlder = eigenares klein snoepwinkeltje (Blz. 92); Bijnamenboek Karel de Beer - et kuntje = A.S.H. Martin, conmoderator van het Odulphuslyceum (blz. 103) [zijn kin had de vorm van een achterwerk(je)]"
konteind, kontènd, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.3:52 kontènd - ondereinde v.e. stam, ook gatènd, voet of stronk; WBD III.4.3:59 kontènd - boomstronk, ook genoemd: gatènd, post, strèùk, of knöst
kontfruit, kontfrèùt, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.2:322 'kontfruit' = aambeien
kontgat, kontgat, zelfstandig naamwoord, achterwerk; WBD III.1.1. lemma  aars – kontgat, uitsluitend opgetekend voor Tilburg en Heeswijk
kontkruipen, kontkrèùpe, sterk werkwoord, WBD III.3.1:259 'kontkruipen', '-likken, -krabben' = vleien
kontkruiper, kontkrèùper, kontekrùiper, zelfstandig naamwoord, vleier; H. van Rijen (1988): 'kontekrööper' - kontkruiper, huichelaar, onderkruiper; Frans Verbunt: ene kontkrèùper hòlt enen brèùnen èèrm; WBD III.3.1:260 'kontkruiper, kontkruiperd' = vleier; Bont znw.m. - kontlikker, ergerlijke vleier; Biks kòntkrùiper; Dichterlijke definitie door Frans Hoppenbrouwers (CuBra), uit: Kempische karakters; 'n Kontekrùiper houdt van slijmen; wil een wit voetje bij het groot; z'n maten schopt hij in de goot: hij weet dat kennelijk te rijmen.
kontspier, kontspier, zelfstandig naamwoord, sluitspier; WBD III.1.1. lemma sluitspier van de aars – Tilburg, Goirle
kontwerk, kontwèèrek, zelfstandig naamwoord, achterwerk van een rund; Audio-opname 1978 – “Dan sneede gij zak zègge van aachtere, boove de koej wier dè durgeslaon, zak zègge, dè kontwèèrek zogezeej, dòr aachter witte wèl, èn dan, jè, dan moeste diejen ènteldèèrem deröt haole èn dan lòsmaoken èn doen èn dan viel er hil dieje pèns, die viel in êene keer in diejen bak neer!” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)
kooi, kôoj, zelfstandig naamwoord, kôojke, kooi; - ’k Gao naauw nor kooi (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); WBD troep, gezegd van dieren, ook genoemd: 'troep', 'klócht', 'klòcht,'kudde', 'staw' of 'kudde' of 'hôop'; WBD II.4.1:50 'vogelkooike' of 'fejère' -; WBD III.1.2:392 'met een brede kooi lopen' = wijdbeens lopen: ook 'kooien'; WBD III.1.1:133 'kooi' = bekkenholte; WBD lII.1.1.135 'kooike' = schoot; WBD III.4.4:256 'kooi' = menigte, troep; Antw. KOOI znw.v,-kudde, vlucht, Fr. troupe,troupeau,volée; Hft. KOOI, naar ik meen, bij verbastering voor 'kudde' (vnl. v. patrijzen); Antw. ... In het Bargoens beteekent 'koei' hoop
kooilam, kôojlam, bijvoeglijk naamwoord, Frans Verbunt: uitgeteld
kook, kook, zelfstandig naamwoord, kooksel; WBD (III.2.1:361) kook, kooksel, gekookte 'zooi' = kooksel
kookket, kookèt, zelfstandig naamwoord, Daamen - Handschrift 1916: koket - 't is 'n goei koket (kookster, kok, keukenmeid). WTT 2017 - Mogelijk dus: kook-ket, waarbij de etymologie van ket onduidelijk blijft
kookworst, kookwòrst, zelfstandig naamwoord, H. van Rijen (1988): rookworst
kool, kôol, zelfstandig naamwoord, koltje, "kool; Pierre van Beek – Wanneer we zeggen ""ik zè oe zô muug as kaauw pap"" dan kon je er van overtuigd zijn, dat je vertrek niet kwalijk genomen wordt zoals ook het ""hij is van tel als een rotte kool bij den gruunteboer"" niet als een compliment beschouwd behoeft te worden. (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950); Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): ;  plur.: koole (blz. 36); WBD III.2.3:93 'suikerkool' = spitskool; koltje; kooltje en bloemkoltje; verkleinwoord  van 'kôol', met vocaalkrimping; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  as ge en kóltje hèt, wilde en törfke teege ('84)-geld trouwt graag geld; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  die en törfke brèngt, kómt en kóltje teege ('50) - geld trouwt graag geld. WBD (III.3.3:157) koltjes = houtskool voor het wierookvat"
koolduif, koldèùf, zelfstandig naamwoord, Houtduif - Columba palumbus palumbus; H. van Rijen (1988): houtduif (Columba palumbus); ES 2012: Tilburg: vliegende rat
Koole, Koole, zelfstandig naamwoord, eigennaam, Koolen, Jan; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  hij is de rèèke Jan Koole ('86) gezegd van iemand die het goed gaat (In Tilburg, Eindhoven en Middelbeers zegt men te weten wie Jan Koolen was; de figuur is echter in geheel Noord–Brabant en daarbuiten bekend.); Bijnamenboek Karel de Beer - den zwarte Koole = Adr. Kolen (blz. 50) de rèèke Jan Koole = Jan Kolen (blz. 50) den dôove Koole = ... Kolen (blz. 50)
koolzaad, kôolzaod, zelfstandig naamwoord, koolzaad; Audioregistratie 1978 - … dètter kôolzaod gezaajd wèrd èn dan geplaant! Hamme ok ieder jaor in en hoek! Ge hèt wèl ôot van en olliemeule geheurd, hè? Dè, nou dè, dè antiek ding daor in de Rèèt, dè was ok enen olliemeule. Bè mèn schonvadder bij Drikske Priems ha enen olliemeule èn in de Trouwlaon! Ik weet er zôo drie staon, olliemeule! En de boere zaajde ammel koolzaod! Dan han ze ollie, daor kosse ze strèùf van bakke èn, èn dan zo wè saus èn dè was vordilleg èn dè ginge ze daor laote maole, ollie laote pèrse! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
koon, kôon, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.1:84 'koon' = jukbeen
koop, kôop, zelfstandig naamwoord, koop; enen dólle kôop = 'n koopje; Dè kan de kaoje kôop nie maoke - daor loop ik nie meej te kôop;
koopman, kopman, zelfstandig naamwoord, koopman; Cees Robben: '... zeej d'n kôopman'
Koopsje-koosje, Koosje-koosje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "van de naam Koos (Jakobus); WTT 2012: Titel van een traditioneel kinderliedje dat door kinderen gezongen werd op 28 december, de feestdag der Onnozele kinderen. De kinderen trokken, net als op 6 januari, Driekoningen, van deur tot deur in de hoop met hun gezang enige beloning te ontvangen. Op 28 december verkleedden zij zich daarbij als grote mensen. Rolf Janssen (We hebben gezongen en niks gehad, 1986) geeft de tekst van het liedje als volgt: Koosje Koosje is m'n naom / ik heb 't in m'n broek gedaon / ik zèh de helleft ervan verloren / de rest zit in m'n broek gevroren / olie olie van de druiven / laot de droefhed mar verschuiven / laot de droefhed mar vergaon / zet de flessen mar on oew lippen / laot 't stillekes nor binnen wippen / ooh, den vuul ik on m'n hartje / juffrouw, gif me toch 'n kwartje; A.J.A.C. van Delft was de eerste die de tekst optekende, en wel in de krantenrubriek Van vroeger dagen, aflevering 122: 'Nog wat Kinderversjes', Nieuwe Tilburgsche Courant, 6 juli 1929. Van Delft geeft de tekst weer in de standaardtaal: ""Ook op 28 December als we Onnoozelen Kinderen vieren (een dag alweder, die door zijn naam tot het volk gesproken heeft, en welke die stoute volksmond daarom ondeugend heeft aangewezen als het patroonsfeest der edelachtbare leden van gemeenteraden) ook op dien; dag ziet men in sommige gezinnen het jongste kind nog ""uitgedoscht"" (beter gezegd: toegetakeld) met een veel te groote jas van vader of kledingstuk van moeder. Gezongen wordt dan nog volgend Onnoozelenkinderliedje: Koosje, Koosje, zoo is mijn naam. / Ik ben voor alle dingen bekwaam. / Ik heb mijn ouwers vroeg verloren. / En daar sta ik van bevroren. / Als ik sterf, dan ben ik dood / Dan lig ik in mijn kistje bloot. * / Dan komen de vogeltjes bij mij zingen / Dan zal ik uit mijn kistje springen / En als ik spring, dan spring ik snel / Naar den hemel of naar de hel. / Olie, olie, van die druiven / Laat die droefheid maar verschuiven / Laat die de droefheid maar vergaan. / Dan zet ik het fleschje al aan mijn lippen / Dan zal ik het stilletjes naar binnen wippen. / O, wat voel ik het aan mijn hartje. / Ik heb gezongen en niks gehad / Snij een stuk van 't verkensgat / Snij maar diep, snij maar diep / Al is 't een vinger diep.; * Anderen zingen voor dezen regel: ""Dan lig ik met mijn gatje bloot.""""; GG folkloristische gebeurtenis op de dag van Onnozele Kinderen (28 dec.); Cees Robben – [Jong meisje over een te grote jas die ze van moeder gekregen heeft:] ’t Is net Koosje-Koosje (19680119); Henk van Rijen ene jas zo grôot dèk er wèl koosje-koosje meej kos gòn zinge; H. van Rijen (1988): koosje-koosje - dag der Onnozele kinderen (28 dec.), de dag dat kinderen zich verkleden als volwassene om niet als kind herkend te worden, en zingend langs de deuren gaan. De Wijs – Wès dè naa wir mee die maksie maantels, ’t lekt net koosje, koosje (10-01-1970); WBD (III.3.2:298) koosje koosje = Onnozelekinderendag; Zie ook: Gerard Steijns, Ik zal zinge hil men lèève, Tilburgs liedboek (2006; p. 60-61)"
koor, korke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, koortje; Ons Sjaan is venaovend nòr de rippetiesie. Zis teegesworreg onder en korke bij ons in de pròchie, vur te zinge meej ötvòrten èn zôo meer van die fiste. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2006)
koorts, kors, zelfstandig naamwoord, koorts; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): ;  (blz. 28) uit cluster rts vervalt de t: kors; De Wijs – Ik mot shep-waoter waant ik hebbet op munnen borstrok en ik wil gin laast krège van de kaoi koorse, aanders begien ik te ijle (17-08-1964); Cees Robben – ’n slengske in oew neus en firtig kôôrs... (19821001); Cees Robben – Zôô heet.. om de kôôrs van te krèège... (19580201); Den aandre leej meej firtig kòrs/ meej griep int liddekaant. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Den êene èn den aandere); WBD III.1.2:221 'koortsen' = koorts; Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):  ik hèb wèl kórs; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): ;  (blz. 98) ik èb wè korts; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kórs (blz. 66 en krt.45)
koosjer, kouwsjer, bijwoord, koosjer; – “Dè was zogezeej kouwsjer slachte. De Joode die mooge niks slachte of der kwaam ene rabbie bij.” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)
koot, kôot, zelfstandig naamwoord, koot, gewricht; WBD Hasselts 'koowt' - vetlok (aan een paardebeen), ook 'vètlòk' genoemd; WBD 'koot', (Hasselt)'koowt' - boelee (aan een paardebeen), in Hasselt ook 'vètlòk' genoemd; WBD ooverkoot zèèn/staon (m.b.t. een paard) - als de kogel naar voren doorknikt, ook genoemd (Hasselt) 'oowverkoowteg zèèn'; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  in de koot schiete (R'69) - in orde komen; WNT KOOT - gewricht, gewrichtsknobbel; WBD III.1.1:133 'koot' = bekkenholte; WBD III.1.1:159 'kootje' = vingerkootje
kop, kòp, zelfstandig naamwoord, köpke, "kop, hoofd; WBD broodkorst (aan de beide uiteinden van het brood); R Van een doorzetter: As die wè in zene kòp heej, heetie et nie in zen kónt; R Antwoord op 'Dè lus ik nie'; As get nie lust dan legter oewe kòp mar nèffeVan Delft - De melkboer interrumpeert: ""Naa, gij bent ok 'n schón"", doch mondvlug antwoordt de ander: ""Mèr as 'k zónne kop ha as gij, liep ik er direct onder uit"", en de ander gekscheert daarop weer goedig: ""Wè? As ge zón faosie had as ikke, liepte van verwaondhèt neffe oew schoene.""(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Van Delft - Als het ware eenigszins ter vertroosting bij een gebeurtenis, een feit, dat niet meer te verhelpen of te veranderen is, klinkt het: ""Al gingde op oewe kop staon""; ook wel: ""Al trokte de kaaien uit den grond"", het helpt toch niet. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Van Delft - Mijn man wordt ""los van kop"": Hij wordt kort van memorie. Hij wordt kort van geheugen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Pierre van Beek – Hopelijk wordt de toekomstige gastheer intussen niet ""los van kop"", want dat betekent kort van memorie …(Tilburgse taalplastiek 13 Nieuwe Tilburgse Courant – donderdag 11 mei 1950); gez.MP Die pròt oe de blèènen óp oewe kòpCees Robben:10 (blz. 43) 'en ons kupkes - schutters - eugskes gluurden'; Cees Robben – ’n schuchtere blom steeket köpke omhoog (19570309); Cees Robben – [Hij] hee gin kaoikes in z’n köpke. Nee mar herses.. (19540522); gez. Pierre van Beek –  kòp óp start - met gesloten beurzen (b.v. bij woningruil). (Tilburgse Taaklplastiek 167); gez. Pierre van Beek –  meej ene kaoje kòp = boos (b.v. weglopen) (Tilburgse Taaklplastiek 169); Pierre van Beek –  zó zòt as tien kòp jèùn (Tilburgse Taaklplastiek 176); gez. MM Ene kòp as nen hèktoolieter èn gin mòtje verstaandWBD kòp - kop (deel v.d. huid dat de kop bedekte; II 590); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KOP is bij de landlieden algemeen in gebruik van het 'hoofd'. Z.aPierre van Beek –  Hij wit nie waor zene kòp stao (overbelasting); Verhoeff kop = 4,7 liter (= 4 maatjes); Pierre van Beek –  kòp = 4 kg aardappels: en kòp èèrpel; Pierre van Beek –  et hôog in de kòp hèbbe - verwaand zijn; Dialectenquête 1876 - hij schudde ongeleuvig z'nen kop - ... zijn hoofd; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  waor ge zèlf nôot kómt, wòrdt oewe kop nie gewaase (Kn'50) - red je zelf, anderen doen het niet voor je; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  der stao ne kòp óp, mar aanders han ze der nèt zó goed ene knòl óp kunne zètte ('68); Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  kòp óp stèrt rèùle (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '73) - met gesloten beurzen afrekenen; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  zóne bèrrevoetse kòp hèbbe dètter alle vliege de bêen óp breeke (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '68) - originele beeldspraak over kaalheid; WBD I:1470 bladerkroon v.e. biet: kòppe, 'topp?', 'peejloof'; H. van Rijen (1988): hij wit nie waor zene kòp stao - hij heeft veel beslommeringen, zorgen; H. van Rijen (1988): hij lopt aatij meej zene kòp int zak - ... met gebogen hoofd; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kòp Vezummere = J. van Zummeren (blz. 85); WBD III.1.4:175 'een kop zijn' = koppig zijn; WBD III.4.4:298 'kop' = liter, ook 'kopke' of 'kan'; 'kop' = vijf liter; Stadsnieuws:  Ge mòt er êene laote bakke, dan kunde zene kòp afbèète assie nie bevalt (050306); Toen kòchte èèrpel bij de klaaiboer/ vur en paor stèùvers de kòp/ mar teegesworrig lòpt den èèrpel/ toe ene gulde de kieloo òp. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: De prèès van dèèrpel)"
kopbrekerswerk, kòpbreekeswèèrk, zelfstandig naamwoord, hersenwerk; Henk van Rijen hij heej veul kòpbreekeswèèrk - hij heeft veel hersenwerk; CiT (125) 'Hij hee veul kopbrekeswèrk'
kopen, kôope, sterk werkwoord, kôope - kòcht - gekòcht, kopen; - in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij / hij kopt; - óp de reutel kôope - op de pof kopen; - Vur ene sènt kôope èn en halfke toe. - Snoepgeld besteden in vroeger tijden (1 cent besteden en als toegift een snoepje krijgen van een halve cent). R.J. 'want tis de lèste die we kôope'; ...want toen ie de preek uitgelee ha waren we net bij ’n kroegske en daor schoof ie gaauw in om er nog in paor te gaon koope. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben: Waor zón ze die kiendjes tòch kôope? wè kiendjes kôope óngao ...; Cees Robben: ak wir en nuu pèt kôop, dan kôop ik enen hoed; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  vur en spouke iets gekòcht hèbbe (Pierre van Beek –  TT '69) -er weinig voor betaald hebben; WBD (III.3.2:183) kôope, troeve, aftroeve, slaon = met een troefkaart andre kaarten nemen of slaan; WBD III.2.2:3 'kindje kopen' = zwanger zijn; WBD III.2.2:6 'kopen' = bevallen'; ook '(een) kindje kopen'; kopt; 2e + 3e pers. enk. van 'kôope', met vocaalkrimping; koopt; MP gez. Wè nen boer nie kènt, dè kópt ie nie.
koper, kooper, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, koper (metaal); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  em wèl lussen as ie nòr kooper smokt (Pierre van Beek –  TT '69) - graag op een borrel getracteerd worden (koper duidt op geld)
koper, kôoper, zelfstandig naamwoord, koper, hij die koopt
kopje, köpke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, kopje, kuipje; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): ; (blz. 52) kop- köpke, resp. verkleinwoord van 'kòp' met umlaut, en 'kèùp' met vocaalkrimping; Cees Robben: Ze staake der köpkes hêel wèès bij mekaar. Cees Robben: meej zen köpke int zak; et köpke wir ómhôog steeke; Cees Robben: ik zal em (de sok) oover et köpke dichttrèkke; WBD oover et köpke naoje (II:1192) - over (het) kopje naaien (= overhandsen); WBD (III.2.1:87) 'kopke' = kopje; WBD (III.4.4:298) 'kopje' = liter, ook 'kop' of 'kan'
kopkluiven, kòpklèùve, zwak werkwoord, waarschijnlijk het afkluiven van vlees van een dierenkop (konijn?); alleen aangetroffen op:
koppel, kòppel, zelfstandig naamwoord, twee stuks; Cees Robben – Lust ons piskouske ’n koppel aaikes van de tiet-tiet-tiet... (19840615)
koppeltouw, kòppeltouwke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, WBD (Hasselt) hotlijnt (een touw dat midden onder de kop v.h. paard vastzit aan de schudhalster; de stuurman kan er de richting mee aangeven)
koppig, köppeg, bijvoeglijk naamwoord, koppig; Dialectenquête 1876 - den ezel is kuppig - de ezel is koppig
koppijn, kòppènt, zelfstandig naamwoord, Samenst. van 'kòp' + 'pènt' - hoofdpijn; Ik krèèg kòppènt van dè gewèldDe groote muts blijft in de kaast: die is te zwaor, daor krège ze vort koppent van - zeggen ze - en darrum zette ze liever 'n huudje op. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); Tis dekker gin koppènt van krèèg avvetoe van dè gedonderjaog… (Jos Naaijkens; ‘Mèn voljèère’; CuBra); Bont znw.vr. ' koppijnt' - koppijn, hoofdpijnAntw. KOPEND znw.o. - bij landb.: Eind v.e. gewent dat tegen den vörrel (dwarsliggend gewent) komt, maar daarvan gescheiden is door een dwarsvoor.
kopspanen, kòpspaone, zelfstandig naamwoord, meervoud, WBD (Hasselt) - haamoren, de beide boven het haam uitstekende delen
kopzeel, kòpzeel, zelfstandig naamwoord, WBD touw aan de horens v.e. koe, ook genoemd 'kòptòw' of 'kòptouw'; Bont k?pse.l znw.o.'kopzeel' - zeel dat aan de kop v.e. kalf of koe is bevestigdAntw. KOPZEEL (scherpe e) znw.o.-bij slachters: touw, zeel, dat aan den kop der beest gebonden wordt, bij 't slachten; WNT KOPZEEL - touw dat bij het slachten aan den kop v.h. beest gebonden wordt.
kopziekte, kòpziekte, zelfstandig naamwoord, kopziekte; ziekte van koeien; hypomagnesemie; veroorzaakt door een gebrek aan magnesium in het gras; kan binnen enige uren na de openbaring dodelijk zijn. ; Cees Robben – Mar naa ze [de koeien] nie gewaaid meuge worre krèège ze gin laast van kopziekte... mar wel van stalpôôte... (19860509)
kordaat, kerdaot, zelfstandig naamwoord, kordaat; R.J. 'draai mar kordaot on oew wieltje; Cees Robben:  kerdaot; WBD III.3.1:299 'kordaat' = vinnig
kordon, kèrdon, zelfstandig naamwoord, kordon; H. van Rijen (1988): iemand die dur de kèrdons mot - die door een zure appel heen moet bijten; Hees deur d'n kerdoezel (I:86); WNT KORDON - Door de kordons (moeten) loopen - voorheen een straf voor militairen van denzelfden aard als het spitsroedenloopen, waarbij de geweerriemen als strafwerktuig dienden.
koren, kôore, zelfstandig naamwoord, koren; Dialectenquête 1876 - korn (het koorn); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  'dès aander koore' zi de mölder; WBD I:1402 koore, ròg - koren
korf, körf, zelfstandig naamwoord, körfke, 1. mand; ...mee 'ne klont boter in z'ne körf en z'n hart vol zaolige liefde... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); ...'n Klein ouwelijk juffrouwke kwaam binnen, mee 'n körf aon den erm. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de NTC 22-4-1939 – 8-5-1939); - Waor is de zaolige tèd gebleve dèk mee kurven vol gratis vur niks de vietemienen uit de netuur kos gaon haolen. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); R.J. 'meej 'n kùrfke in d'r'n èrm'; Pierre van Beek –  mèndjes zèn gin körfkes; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Dan gingde Driekôonenge zinge, dan ginge ze de straoten aaf èn dan hadde zon mèndje bij, zon körrefke, èn dan krêede ooveral en paor (???) òf en snoepke…”; Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): der mèske is meej en körfke nòr et bós gegaon; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): ;  (blz. 98) hêûr dochterken is nòr (e)t bos mee eng körr?fk?n om braome te plukke; WBD (III.2.1:133) 'korf' = idem; WBD (III.2.1:135) 'korf' = marktkorf; Bont znw.m. - korf; Antw. KÖRF (uitspr. körr?f) znw.m. - korf; 2. bedstee met deurtje of klein raampje; 3. figuurlijk; Henk van Rijen - körf zonder zörg - zorgeloos iemand; Frans Verbunt: lèèven öt en körf zonder zörg; 4. achterwerk; WBD III.1.1. lemma  achterwerk - korf, in Udenhout. Cees Robben: de körf omschudde - jongen werpen
korrel, korrel, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.4:294 'korrel' = decigram; ook 'korreltje'; WBD III.4.4:149 'zandkorrel' = idem; WBD III.4.4:150 'zandkorreltje', 'korreltje','korreltje zand' = idem
korset, kesjèt, zelfstandig naamwoord, korset; ook wel: kersjèt; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'kesjèt'; De Wijs – (moeder tegen haar dochter: )’t motte teugeswoordig ammaol steppinnen zèn, mar wij waren vruuger blij mee ’n kesjet mee blènen (17-08-1964); Cees Robben – ’n Kesjet meej blèène.. (19640911); H. van Rijen (1988): 'kesjèt'; Ons moeder zi vruuger aaltij: ‘Assik dè ding ötlaot, krèèg ikket allejizzus in menne rug’, ze bedoelde der kesjet. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WNT KORSET. De bij Boekenoogen (corsietten) aangetroffen, thans niet meer als beschaafd geldende vorm korsjet (corchet) moet wellicht aan hypercorrecte, z.g. fransche, uitspraak worden toegeschreven. Bont k?(r)s'ät, zelfstandig naamwoord o. 'korsjet' - korset
korst, kòrst, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, körsje, "1. zelfstandig naamwoord; korst; Van Delft - ""Ik heb m'nnen grootsten korst brood gegeten"" zegt iemand, die aan wil duiden, dat hij reeds op jaren is. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): ;  (blz. 28) van het cluster stj wordt de t verzwegen; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Volgens krt. 57: gerekte vocaal!; 2. bijvoeglijk naamwoord, overtreffende trap van 'kòrt'; kortst; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): (blz. 49) kòrst; Toen ik linksaaf de VeejènDeej inschoot, de kòrste roete nòr de fietsekèlder... (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); körsje; verkleinwoord; van 'kòrst', met umlaut; korstje; MP gez. Ge zult er beeter van piese as van en körsje brôod. Cees Robben – ’t Körsje kraokt in munne mond... (19600624); Goed kostjes ete Fraanske, dan kunde laoter goed fluite... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Van Beek - ""Er moet wa gedaon worre vur 't ko(r)stje en dan hedde de kruim nog nie"". (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959); Frans Verbunt: kapje van een brood; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): ;  (blz. 99) dem bok iz in eng kòrsje gestikt; Biks körsje zn – korstje; WBD III.2.3:199 'korstje' (v. brood); WBD III.1.2:268 'korstje' = roof"
kort, kòrt, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, kort; uitdrukking : zenèège te kòrt doen - zichzelf (financieel) benadelen; zelfmoord plegen; gez. Pierre van Beek –  kòrt in de kèèr - kortaangebonden, lichtgeraakt, uit zijn humeur (Tilburgse Taaklplastiek 184); Interview met de heer De Kok (1978) – “Bij de Brandweeer daor wèrd, daor moese we vergaadere èn ik wonde in de Sint Annastraot, dus kòrt in de buurt. (transcriptie Hans Hessels 2014); Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): superlatief zie kòrst; WBD (III.2.1:363) 'kort van nat' = kort koken
kortdradig, kòrtdraojerig, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, kort van draad; Cees Robben – Slachter.. Gif men mar ’n stuk langdraoierig vlees, kortdraoierig gaoter bij ons nie in... (19860801)
kortoor, kòrtoore, zelfstandig naamwoord, meervoud, Frans Verbunt: kleine kinderen; H. van Rijen (1988): kinderen; WNT KORTOOR - 1) persoon of dier met korte of gekorte ooren, bepaaldelijk gezegd van paarden.
kortstaart, kòrtstart, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: driftig persoon; WNT KORTSTAART - dier met een korten of gekorten staart, in 't bijzonder zulk een paardHaor. KORTSTART - kortstaat: paard met een gecoupeerde staart
Korvel, Körvel, toponiem, "de herdgang, stadswijk Korvel; Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):  Körvels huukske (bep. wijk); Actum Tillib. 7:32 - Korvel van 'kurve'? (Smits); Actum Tillib. 7:33 - Korvel ontstaan uit Korvelo? (Vromans); op et Körvel òf int Zaand,/ den Haajkaant òft Kedènt. (Henriëtte Vunderink, Tilbörg trakteert, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Meej Jan Sanne nòr Körvel meejgegaon… Fraanske Tuurlings in de Zwijsestraot… Sjèf Verbunt òn de Bredòssewèg…” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels zie Klik hier voor audiofragment); als Köllever; De verwisseling van de R en de L (methatesis) komt vaker voor in het Tilburgs; zie: Van Delft - Een dorpel noemt hij een ""dulleper""; een orgel een ""ulleger""; zelfs hoort men de wijk Korvel ooit ""Kullever"" noemen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929); Kees en Bart  - 'Köllever', 'Kölleverscheweg' (Korvelseweg); - L – Wordt met R verwisseld, en omgekeerd. Zulker (zurkel), flamboeës (framboos), kellever (kervel), hallever (armvol), enz. (Schuermans, Algemeen Vlaamsch Idioticon, 1865-1870)"
Korvels hoekje, Körvels-huukske, toponiem, Korvels hoekje – deel van de Tilburgse wijk Korvel; Cees Robben – Hij gaat op zoek maar ’t is wel vreemd/ Hij vindt geen Oel of Loven/ Geen Körvels-huukske of ’t Zaand/ Geen Padde-waaikes en geen Vraand/ Geen höfkes en geen hoven. (19651224) De prent gaat over de verstedelijking van Tilburg waardoor oude wijken en natuur verdwijnen. Interview Jolen - 1978 - “Vòlkstiepes!? Jè! Hèhèhè! Daor valt menen irsten op! Jan Jêûk! Hèdde daor nôot van gehêûrd? Int Körvels Huukske!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
Körvelse, Kölleverse, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, van het toponiem Körvel; Korvelse; Cees Robben – Swels d’n ölleger spulde/ stölperdenie over den dölleper van de Kölleverse kerk.. (19651015)
kossem, kossem, zelfstandig naamwoord, WBD kossem (kwab onder de hals van een rund); Bont znw.m. kossem (ook gebezigd voor de halskwab van een konijn) . Antw. KOSSEM znw.m. - halskwabbe van rundvee; WNT KOSSEM - 1) onderkin; 2) halskwab v.e. rund
kost, kòst, zelfstandig naamwoord, eten; goeje kòst - voedzaam eten; - uitdrukking  ginne kòst - ondoenlijk werk; Cees Robben – kost en kleer. Kost en kleding. (19540213); Verh. kost, m. eten enzin de uitdrukking  't is ginne kost - dat is niet te doen, een onhoudbare toestandAntw. KOST znw.m. - spijs, voedsel
kostelijk, kösselek, köstelek, bijvoeglijk naamwoord, kostbaar, waardevol; en kösselek bildje - een kostbaar beeldje; zie zie köstelek; Cees Robben: zôo kösselek èn fraaj; Cees Robben: kösselek = kostelijk, prachtig, mooi, schitterend; Cees Robben:10 (blz. 33) 'mar kösseluk dè waoter'; Henk van Rijen dès en kösselek kedoo, war? - dat is een kostbaar cadeau, nietwaar?; Frans Verbunt: 'köstelek' - waardevol; Mee schrik heb 'k-oe kure lere kenne,/ m'n kösselek kiendje, nog vur dè't donker waar. (Lauran Toorians; Blauwke; CuBra; 200?); Stadsnieuws: Nèè, ge krèègt vur oewe verjòrdag ginne trein, dès vuste kösselek (040207); WBD III.3.1:120 'kosselijk' = kostbaar; Haor KÙSSELEK - kostbaar; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KOSTELIJK voor kostbaar, ook al bij Huygens. Z.aBont bijvoeglijk naamwoord  'kostelijk' van grote waarde; heerlijk, voortreffelijk Antw. KÖSTELIJK - kostelijk; duur: 'en köstelijke reis; kostbaar, waardevol; zie zie kösselek; Cees Robben – Wèddisser de lente toch köstelijk war! (19540424); Frans Verbunt: köstelek – waardevol; Antw. Köstelijk – kostbaar; duur: ‘en köstelijke reis’
kostelijks, kösselekst, zelfstandig naamwoord, verzelfstandigde vorm van de overtreffende trap van ‘köstelek’; het kostelijkste, het lekkerste; Cees Robben - Wilde van de vang of ’t vurstuk.../ Nierkes.. ’t Kostelijks van al... [van het varken] (19550205)
kosten, kòsse, zwak werkwoord, kòsse - kòste - gekòst, kosten; Wè zot kòsse? - Wat zou het kosten?; ...twee Jode wete krek wè 'nen bril moet kosse. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); Cees Robben – ’t maag nie te veul kosse... (19781110); Sjef zeej: Dè knap ik zèlf wèl op/ dan kòsset oe gin gèld. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Doeget zelf....); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  as en vrouw et circuspèrdje öthangt, kòst ze veul strooj (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1970) - luxe kost geld; Henk van Rijen dè zal hil wè krööm kòsse - dat zal veel energie vergen. Vliegers plekken deeje we ôk wel ens. Et pepier mocht nie teveul kosse en de latjes han we dan wel ergens ‘gevonden’. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Biks 'koste’ ww - kosten; kòsset; samentrekking van kost het; Cees Robben – Hoeveul kosset.. vroeg ze zuinig (19620413)
koster, köster, zelfstandig naamwoord, koster; De köster hee dees truuk utgedocht dus gift on de köster wè vur de köster is. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929); MP gez. Kösters koej maag ópt kèrkhòf waaje. Cees Robben – Koenraadje, d’n köster (19570713); Cees Robben – Toon den köster (19641231); Cees Robben – [Priester:] Moet ik de Prefatie zingen, köster..? [Koster:] Nèè, paoter, ’t is vandaog ’n stille mis... We zingen alleen mar wè möpkes... (19810619); Cees Robben – Dilletrieke laamp is kepot, köster... (19750425); Pierre van Beek –  gez. Ik hèb die stèm nôot geheurd, zi de köster, èn de gèèt stónd óp et koor (Tilburgse Taaklplastiek 131); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…de köster, die isser toen nòr Bèls toe gevlucht…”; Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):  de köster lèùjt vur de precèssie; Bijnamenboek Karel de Beer - et kösterke = Alb. Pessers (63); WBD (III.3:112) kösterin = kosteres; WNT KOSTER, kuster; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KUSTER voor 'koster'. Beide bij Kiliaan. Daar het woord van het Lat. custos gevormd is, komt 'kuster' nader aan den oorsprong. Bont znw.m. 'köster' - koster; Antw. KÖSTER znw.m. - koster
kostganger, kòstgènger, zelfstandig naamwoord, kostganger; Kees en Bart: kôstgènger; Bont znw.m. 'kostgenger' - kostganger
kot, kòt, zelfstandig naamwoord, kötje, hok, krot, gevangenis; uitdrukking  et kòt is te klèèn - er komen problemen; As ónze paa dè zie, dan is et kòt te klèèn; Schaai tòch èùt meens, ik zèè raozend/ kweet nie waork et zuuke mòt/ bij ons zèn ze òn et vèèrve/ khèb gin aord mir in men kòt. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Den hòrt op‘); Henk van Rijen ge gaot vur et kòt kepòt - je verliest op het nippertje; Frans Verbunt: mekaar et kòt èut vèèchte; WBD III.1.3:242 'kot', 'knol' of 'gat' - gat in een kous; Bont znw.o. 'kot' - hok, verblijfplaats v. dieren (en ook wel v.mensen); Antw. KOT znw.o. - opening, gat, hol; vklw. kotteken, kotje, kötje Biks 'kot' zn - kot; WNT KOT - 1) klein en armoedig huis, hut; 2) kleine boerderij of klein boerenhuis; 3) kroeg, bordeel en derg4) benaming voor een gedeelte v.e. huis; kötje; klein kot; – verkleinwoord  van 'kòt', met umlaut; Antw. KÖTJE of kotje of kotteken
kotelet, kòrtelèt, zelfstandig naamwoord, plur. koteletten; Van Frans 'côtelette', met hypercorrecte r van 'kort'. Cees Robben – As ik vruuger uit de naachtmis kwaam stond ’t kenèèn al te pruttele en lagen de kortelette in de pan te kiskassen... (19691212); Vur heur allêen hasse un kòrtelètje gebakken. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Goem. KOTELET - kot?lét of kort?lét; Antw. KÖRTELET znw.v. - verkensribbetje, Fr. côtelette; WNT KOTELET - rib met vleesch v. bep. soorten slachtdieren
kou, kaaw, zelfstandig naamwoord, "1. koude; In den ològ hèmme veul kaaw geleeje. - In de oorlog hebben we veel kou geleden. Kaaw op zen waoter hèbbe - aan een blaasaandoening lijden; De kraaie zwaaie zwaor en zwart / en kweeke kwaod: ""'t Is kaaw! - 't Is kaaw!"" (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Sneuw’, 1938); Cees Robben – Wie goed is vur de kaauw meneer.../ Is beter nog vur ’t hitste weer...! (19570706); H. van Rijen (1988): hèdde kaaw, kom mar gaaw; Bont zelfstandig naamwoordvr. 'kaauw' - kou, koude; 2. vogel, kauw, Corvus monedula; CiT (100) 'Zò 'n kaaw ok kaaw hebbe?'; H. van Rijen (1988): zon kaawe ok kaaw hèbbe?"
koud, kaaw, koud, bijvoeglijk naamwoord, koud(e); Et bluujke heej kaaw vuutjes. - Het kindje heeft koude voetjes. MP gez. Koud, dè ist pas as den boer èès schèt. DANB 'mèrt' ist nòg te kaaw óm te katsele - In maart is het nog te koud om te kaatsen; DANB ene kaawe kelder is goed vurt bier; H. van Rijen (1988): 'Wit te hoeneer ut kaaw is? As de hèllege èès schèète, dan is-t pas kaaw. Frans Verbunt:  van de kaawe kaant - aangetrouwd; WBD III.1.2:294 'een kou hebben' = een verkoudheid hebben; D. Boutkan (1996): (blz. 49) en kaaw/kaawt hèùs; et hèùs is kaaw/kawt; tis nòg te kaaw/kawt; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kaaw (praedicatief: het is koud) (blz. 14), resp. 'kaawt' in T(noordoost); Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kaaw bijvoeglijk naamwoord ., bw. - koud; koud; komt voor naast kaaw; gez. MP Koud, dè ist pas as den boer èès schètA.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kaaw (predicatief): het is koud (blz. 14) resp. ‘kaawt’ in T noordoost.
koud ei, kaawaaj, samentrekking, koud ei; Cees Robben – Zit toch nie zôô te tottere meejoewaai... ’n kaauwaai is gin doen... (19730729)
koudeaardappelbuurt, kaawèèrepelbuurt, zelfstandig naamwoord, V buurt waarin de bewoners een dermate hoge huur moeten betalen dat zij - naar het volk meent - geen middelen overhouden voor een normaal bestaan; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): wijk Zorgvlied (blz. 119); Stadsnieuws:  kaawèèrpelbuurt - oude bijnaam voor Zorgvlied (240506); Nèè et waar wegge op dieje dag allemol en dè tweeënveftig keer per jaor te vreten kréégt. Naa zèn alle diëten er op gebaseerd, mar ik weet er zo gaa gin dialectisch woord veur, veur dè gebaseerd. Vetarm zô zo’n dieet in deze tèèd hiete, geleuf ik, ofwel kaauw èèrpelbuurtvrete. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
koudemarkt, kaawmèrt, zelfstandig naamwoord, "markt in vroeger tijden op de eerste maandag in februari. Van Delft - - ""Mee Baomus"" (St. Bavomarkt) betaalt de boer zijn landhuur en ""mee Kauwmert"" (Koudemarkt) huurt hij zijn personeel.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); WBD (III:950): Niet opgenomen zijn 'blauwe maandag' en 'kaawmert'"
koudig, kaaweg, bijvoeglijk naamwoord, WBD III.4.4:36 'kouwig weer' = fris weer, ook 'kouwelijk, zuur, lucht weer'
koukrimper, kaawkrimperd, zelfstandig naamwoord, koukleum; Hees krimperd (VI:78)
kous, kous, zelfstandig naamwoord, kous; Hij [de pastoor op de preekstoel] hô 't over bloote nekken, vleeschkleurige kouskes, te duur kleer, polka haor enz., afijn, hij wô eigenlijk zeggen dè 't er vul te veul geneuk in de wereld is. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  trèk mar óp meej oew zije kouse (Daamen - Handschrift 1916) - wees maar niet zo veeleisend (zijden kousen werden door deftige mensen gedragen); Frans Verbunt: kouse zo dun as jèùnschèlle; H. van Rijen (1988): 'kaws'
kousenbreier, kousenbraajer, zelfstandig naamwoord, WBD paard dat onder het stappen de benen kruiselings plaatst; WBD III.1.5:234 'breikous' = gebreide kous
kouterstok, keuterstòk, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) akkerstok (een (gevorkte) stok waarmee men mest e.d. van kouter en rister verwijdert tijdens het ploegen); Antw. KEUTERMIK zelfstandig naamwoord m. - stok met eene mik, dien de ploegers in de hand dragen om het kouter zuiver te houden; ook 'neersteker' geheeten.
kouwelijk, kaawelek, bijvoeglijk naamwoord, kouwelijk; Dialectenquête 1876 - kaauwelik; WBD III.4.4:36 'kouwelijk weer'
kozijn, kezèèn, zelfstandig naamwoord, "neef; kozijn; uit Frans: cousin; Daamen - Handschrift 1916:  ""kezain - naif - neef""; WBD III.2.1:55 kozijn; WBD III.2.2:77 'kozijn' = neef"
kraag, kraog, zelfstandig naamwoord, krògske, kraag; WBD III.4.3:58 kraog - wortelhals; WBD III. 1.3:110 'kraag' = kraag; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; znw.m. - kraag; krògske; kraagje; verkleinde vorm van 'kraog', met vocaalkrimping
kraai, kraaj, zelfstandig naamwoord, "kraai; Corvus; Pierre van Beek – Komt men ""als Jan met kraaien naor de mert (markt)"" of ""mee vijgen nao Paosen"" dan is men met zijn voorstel te laat. (Tilburgse taalplastiek 13 Nieuwe Tilburgse Courant – donderdag 11 mei 1950); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  asser èrges êen kraaj neerstrèkt, laandt er sebiet en hêele klócht (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1972) - waar aas is, verzamelen de gieren zich; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  en kraaj gefreeten hèbbe (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1973) - een flater begaan hebben, een verkeerde uitspraak gedaan hebben. Bijnamenboek Karel de Beer - ene kraaj = doodsbidder (blz. 91)"
Kraaiven, Krèèvent, toponiem, Kraaiven; het Kraaiven; vroeger buitengebied in Tilburg Noord-West, tegenwoordig grootdeels  industrieterrein; Cees Robben – Van ’t Krèèvent naor ’t Kedent is mar unne bolscheut... zisse... (19850504)
kraaksteen, kròkstêen, zelfstandig naamwoord, kraokstêene, vruchtenpit; WBD III.2.3:153 'kraaksteen' = steenvruchtpit; Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRAAKSTEEN (uitspr. krokstieën) znw.m. - kerse- of kriekesteen (uitspr. ook: kroksteen); WNT KRAAKSTEEN - In Z.-Nederl. de gewone benaming voor eene kerse- of kriekepit. Reeds bij Kiliaan.; kraokstêene; meervoud van ‘kraokstêen’; kersenpit; WNT lemma KRAAKSTEEN - In Z.-Nederl. de gewone benaming voor eene kerse- of kriekepit. Reeds bij Kiliaen [1599]; Cees Robben – Tot in de pruimetèèd war.. En dan verzuuk ik jöllie op de kraoksteene.. (19841221)
kraal, kraol, zelfstandig naamwoord, kròltje, kraal; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant, 1952 - ik zal oe kraolekes geeve; WBD I:1448 'kraol?' - kralen (bep. soort aardappels); WBD III.1.3:262 'kralensnoer' = halssnoer; kròltje; verkleinwoord; Henk van Rijen – kraaltje; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 95) ik zal oe kròltjes geeve
kraam, kraom, zelfstandig naamwoord, kròmke, kraam, kraambed; marktwinkel; Cees Robben – en vrouw int kraombèd; Èn as ons moeder dan in de kraom laag, kwaam de femielie èn de buurt meej de krommen èèrem. Die bròchte dan vur heur in der körf ammòl lèkker spul meej om òn te stèèrke. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2001); Dialectenquête 1876 - kerremiskroam; De Wijs – As ik oew staandpunt ken, za’k oew kraompke wellus omschuppe (17-08-1964); WBD (III.3.2:272) kraom = kermistent; ook: 'barak'; WBD III.2.2:5 'miskraam, misval' = miskraam; ook 'misje', 'kwade kraam'; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - znw.vr - kraam; dem. 'kromke(n)'; Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRAAM znw.o. en niet v. 1) marktwinkel; 2) bevalling v.e. kind; kròmke; kraampje; verkleinde vorm van 'kraom, met vocaalkrimping
kraambeen, kraombêen, zelfstandig naamwoord, kraambeen; afsluiting van een diep gelegen ader (trombose) in het been tijdens de eerste zes weken na de bevalling. ; Cees Robben – Ons moeder leej meej ’n kraombeen plat te bed... (19860314)
kraan, kraon, zelfstandig naamwoord, kròntje, kraan; Cees Robben – M’n neus lôôpt as ’n kraontje (19831216); Soep hasse zat gemaokt, de kraon hoefde mar open te draaie, zegge ze wel ens vur de gein. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); zie lewaajsoep; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - znw.vr. - kraan; kròntje; verkleinwoord; kraantje; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – krontje; Cees Robben – men neus lópt as en kròntje; verkleinde vorm van 'kraon', met vocaalkrimping
krab, krab, zelfstandig naamwoord, "krab; Pierre van Beek – Wie des avonds ""zô zat as 'n kanon"" is, loopt veel gevaar des morgens ""zô ziek as 'n krab"" te zijn, beweert men in Tilburg al is het ons niet duidelijk waarom hier nu juist die ""krab"" en dat ""kanon"" bij te pas moeten komen. . (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950)"
krabbel, kraffel, zelfstandig naamwoord, WTT 2017 - uit krabbelen; zie dat lemma in WTT. Oudere persoon die slecht ter been is (zie kraffele); Cees Robben – Wè ben ik toch vort ’n kraffel.. (19680105); En om ’r vur te zörrege dèk gin aauw kraffel wòr, gaok ’r teegesworrig dikkels ’n pòtje nòrdik wòlleke. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
krabbelen, kraffele, zwak werkwoord, kraffele - kraffelde - gekraffeld, krabbelen, onbeholpen schaatsen; ooverènd kraffele - overeind komen; ...en toen ik wir trug gekraffeld was... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); WBD III.4.1:108 'kraffelaarke' -boomklever (vogel); Heestermans, Witte nog? Over Bergse en Westbrabantse woorden en uitdrukkingen; 8 dln. 1988-1994. - kriffele (I:84); Verhoeven - KRAFFELE, in overènd kraffele, omhoog komen, er weer bovenop komen verwant met 'krabbelen' en 'kruipen'?; Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRUIFELEN (uitspr. kröff?l?n) - krabbelende kruipen (Eng. to crawl)
krabben, krabbe, zwak werkwoord, krabbe - krabde - gekrabd, "krabben; R spèlle krabbe = dennenaalden verzamelen, o.a. voor de ondergrond in de varkensstal, zodat ze uiteindelijk tot 'mest' werden; - …en bij de roep van ""krabbe"" [geroepen door de visboer] wir innen nuuwen echo van: ""’t jukt nie"" (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – Ik gao wè spelle krabbe want ik mot ’t vèèreke nog strössele.. (19760618); Cees Robben – Dieje krabde nie blôôt.. (19561215) [Hij is zeer rijk]; Cees Robben – Ze krabben men nie blôôt.. zeej Drik.. (19610922); Cees Robben – En ze krabbe men niemer blôôt... (19780421); WBD krabbe (Hasselt) - met de poten in de aarde krabben (v.e. kip); WBD krabbe - darmen schoonmaken (binnenste buiten gekeerd wordt de binnenzijde van vuil ontdaan); Pierre van Beek –  Waor gin jêûk is, daor krabde nie (Tilburgse Taaklplastiek 184); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  êen katje krabt em nie (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1972) - die is niet bang uitgevallen; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KRABBEN: de vuiligheid, onkruid en het lange gras tusschen het schaarhout uithalen, hetwelk dan tot Strausel word gebruikt. Z.a. WBD III.4.4:246 'krabben' = krassen (geluid); WBD III.1.3:269 'krabber' = scheermes"
kracht, kraacht, zelfstandig naamwoord, kracht, ook werkkracht; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – goeie kraachten; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; kraacht - kracht
kraken, kraoke, zwak werkwoord, kraken; Pierre van Beek –  begiene te kraoke - de eerste barensweeën voelen/oud worden; R.J. 'de sleutel kròkten in et slot'; Cees Robben – Ge hèt den hillen dag mar vórt te doen dè oew naoj kraoke; kraokend; WBD III.1.2:234 'kraken' hijgen; Dialectenquête 1887 Willems - kraoke - kròkte - gekròkt; — ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij kròkt; OT 72:196 kraaken: zyn wyf begint te kraaken = 'zijn vrouw toont de voortekenen van de naderende bevalling' z.a. WNT VIII:72 'beginnen te kraken' Het beeld is blijkbaar ontleend aan een omhulsel dat dreigt te barsten omdat het den inhoud niet meer kan bevatten. WNT KRAKEN (I) 4) Van een zwangere vrouw gezegd in den zin van: de voorteekenen v.d. naderende bevalling vertoonen, barensweeën hebben. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - zw.ww., intr. - kraken; Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - kraoke ww - kraken; kròkte; kraakt(e) Cees Robben – et körsje kròkt in mene mónd; 2e + 3e pers.enk.tegenwoordige tijd van 'kraoke', resp. verleden tijd
kram, kram, zelfstandig naamwoord, krèmke, kram, krammetje; hechting in wond; Et waar net Siendereklaos, zon witte kien hattie naa, van de pleisters dieter op geplekt zaten. Daor zaate wel tien kremkes in, zi ons moeder. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
kramen, kraome, zwak werkwoord, kraome - kròmde - gekròmd, kramen, bevallen, verlost worden; Cees Robben – As ’n vrouw uitschaait mee kraome,/ Haauwt ze mee d’r kender saome... (19790720); WBD III.3.2:305 'kraamvisite' = idem, ook 'kindjeskermis'; ook in praes. vocaalkrimping: gij/zij kròmt; WNT KRAMEN II) Bevallen, verlost worden; of wel: bevallen zijn, in de kraam liggen, kraamvrouw zijn.
kramer, krèèmer, zelfstandig naamwoord, ook: teut; Henk van Rijen – kramer, kremer, venter, koopman; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 23) 'krêemer' (kramer); Bosch kremer - marskramer; WNT KRAMER - 1) Eigenlijk: Iemand die koopwaren uit zijne kraam verkoopt bij uitbreiding: kleinhandelaar; 2) Oneig.: een onbeduidend mensch.
kramertje, krèèmerke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "spit; N. Daamen - handschrift 1916 - ""kraimerke - ik heb et kraimerke of te wel het schot of te wel het spit in m'ne rug (pijn die men bij den ruggegraat heeft, ter hoogte der lendenen)""; WBD III.1.2:310 'kremertje' = spit; ook; 'krimperd'; Bosch kremerke - spit in de rug; Het Ned. woord wordt niet gebruikt."
krampig, krèmpeg, bijvoeglijk naamwoord, WBD gezegd v.e. paard dat last heeft van kramp in de benen; zo'n paard wordt ook wel 'kramptrèkker' genoemd; WNT KRAMPIG = krampachtig
kramslijster, kramlèèster, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – kramsvogel (Turdus pilaris); WBD III.4.1:88 ' kramlijster' of ' dubbelijster' of 'vlierscheut' voor de kramsvogel (Turdus pilaris); WNT KRAMSVOGEL ... De krammetsvogel, bij verkorting Krams-vogel, is een groote soort van Lijster, die aldus genoemt word, om dat ze de krammets of jenever-besiën gaarne eeten (1625)
krans, kraans, zelfstandig naamwoord, krans; Frans Verbunt -  wekelijkse bijeenkomst (van pastoors); WBD (III.3.3:57) kraans = aureool; WBD (III.3.3:327) kraans of kiestkraans = rouwkrans
kranselier, kraanselier, zelfstandig naamwoord, "sukkelaar; N. Daamen - handschrift 1916 - ""'t is 'ne kraanselier (een sukkelaar en onbetrouwbaar)"""
kransen, kraanse, zwak werkwoord, kransen; Dialectenquête 1887 Willems - kraanse - kraanste - gekraanst; ook in tegenwoordige tijd geen vocaalkrimping
kransuil, kraansèùl, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – 'kraansööl' - kerkuil (Tyto alba); WBD III.4.1:192 'kransuil' - kerkuil (Tyto alba), ook 'katuil' genoemd. WNT KRANSUIL - kerkuil, Strix flammea
kransvogelen, kraansvoogele, zwak werkwoord, "N. Daamen - handschrift 1916 - ""kraansvogelen - ligt er nie te kraansvogelen (anders te doen als ge zegt of meent)"""
krant, kraant, zelfstandig naamwoord, krantje, krant; Dialectenquête 1876 - kraant; den almanak en de kraant brenge de leuges in 't laand; Bij de van den Bredevoortkes waar deze moderne vörm van w.c.-durspuule nog nie durgedronge. Daor veegde ze der kont ok aaltij nog meej un stukske kraant aaf, asse klaor waare. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  ene kraant van en week oud leeze, dè gift zachte ôog (Si'75) – oud nieuws komt niet zo hard meer aan; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  nòr Hitselpitsel, daor ist meej kraante dichtgeplèkt ('86) – reactie op de vraag 'waarheen?'; WBD III. 3.1 :280 'lopende krant' = kletswijf'
kredietjas, kredietjas, zelfstandig naamwoord, "slipjas, gedragen door mannen bij kerkbezoek; Van Delft - ""Ik nam m'n vroegpreek (ouderwetsche groene paraplu) onder den arm, terwijl m'n man zijn credietjas aantrok."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); Pierre van Beek – …en de ""credietjas"" aan (we vermoeden, dat hiermee een slipjas of ""billetikker"" bedoeld wordt) naar de kerk zijn gegaan. (Tilburgse taalplastiek 14 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 23 mei 1950)"
kreeuw, kreew, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.3:208 'kreew' = dikke boterham
krek, krèk, bijwoord, "precies, juist, correct; zojuist, daarnet; uit het Franse 'correct'; het is echter niet duidelijk hoe 'krèk' bovendien aan de betekenissen 'zojuist, daarnet' gekomen is. precies - gelijk - maatgevend: er is geen verschil; • Bende gij erm of bende gij rijk, / nao den dood is et krek gelijk; (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Spreuke’, 1941); • ""Nou, 't is ok krek eender,"" zee den boer. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); • 't Was wel nie krek in Den Bosch te doen, mar allé... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de NTC 22-4-1939 – 8-5-1939); precies, naar believen; • R.J. twee kiendjes dès krèk genoeg; • Dè waar naa krek iets veur oome Teun. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); • Dè waar krek de goeie tijd om aon poëzie te doen. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); • Huuk - Dès krèk wèk wo - dat is juist wat ik wilde; zojuist, heel kort geleden; • Van Delft - - Is iemand niet thuis, dan ""is ie krèk weg"", ""komt seffens thuis"" of wij ""komen saanderdags"" of ""van 't naagtemiddag mar weer is aon"".(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Cees Robben – krek passeerde daor ’n medje... (19660401); Cees Robben – Ik krôj [kruijde] krek munne kreugel op den kaaibaand unne kinkenduut kepot... (19711119); om precies te zijn - precisering; • Knap was ze krek nie... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); • ""Jè, dè-d-is-et em krek,"" zee oome Teun... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); • Hoe-t-ie eigenlijk hiet, weet ik ook zoo krek nie, iederendeen noemt 'm den Boemes. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); • Piet van Beers – ‘Allerhaande’: ’t Waoter stao al in mene mond/ as ik die plòtjes zie./ Mar... of ' t zo lekker is as ’t ôogt/ weet ik zo krèk nog nie. (‘t Èlfde buukske, 2010); maar net, zo goed als precies; • ...en ie kwaam mar krek op tijd... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939); • ...en dè ze heel den dag krek tien centen ha'n verteerd. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 6; NTC 5-11-1938) ; net op tijd; • De Wijs  – ‘k Ham nog krek (feb. 1962); • Stadsnieuws -  Krèk dèk et deej dòcht ik: dè hak nie moete doen. (251107); Bronnen; • WNT KREK, krekt - Men pleegt het woord te houden voor overgenomen uit het Fr. (correct) en deze afleiding wordt gesteund door het voorkomen van krekt (met de t van korrekt). - Precies, nauwkeurig, in orde, juist; • K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster, 1968) - KREK - juist; • Verhoeven - KREK (krèk) bw, verbastering van 'correct'; voor een deel heeft het de functie daarvan overgenomen; het betekent 1) juist, bij voorkeur als bevestiging v.e. bewering; 2) zojuist, niet lang geleden. • A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; kräk - bijwoord  net, juist, precies?; • Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - krèk bw - juist, precies, net; • Bosch krèk - precies, juist, als bevestiging; krèk lèk; samentrekking van krèk = precies; lèk = gelijk; Cees Robben – krek lek unne meens (19551119) ; Cees Robben – ...krek-lek unne haauw-maauw (19560428); Cees Robben – krek lek unne juin... (19880108)"
kremmelkotje, krèmmelkòtje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Pierre van Beek –  te klein woonhuis (voor een gezin); Henk van Rijen – 'krèmmelkòtje' - klein, miezerig huisje; Frans Verbunt -  'krèmmelhökske' - klein vertrek; WBD III.4.4:225 'bekremmeld' = nauw, eng; WNT KREMMEN - dringen, in het nauw brengen. Afl. KREMMELEN - dringen door iets dat nauw is kremmelachtig - van eene woning enz.: te eng, te klein; KREMMELKOT - een nauwe woning; Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KREMMELKOT znw.o. - nauwe en belemmerde woning, waar men niet dan al kremmelende kan binnengeraken.
kreng, krèng, zelfstandig naamwoord, WBD boosaardig paard; WBD III.4.2:32 'kreng', ook: kadaver, 'dood beest', 'dode', 'lijk'; WNT KRENG 1) dood lichaam v.e. dier; 2) een waardeloos ding; 3) scheldnaam voor dieren en menschen; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; znw.vr. - kreng, lastig, onhandelbaar paard of mens. Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRENG znw.v. en niet o. -oud, mager peerd; fig.: magere, kleine
krent, krint, zelfstandig naamwoord, krintje, krent; Cees Robben – Gij meut de krintjes nie uit de mik pölleke... (19750516); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  Ge kunt meej de fiets van dêen krint nòr daander. variant- zie beek; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; znw.vr - krent; Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRINT znw. v. - krent; WNT KRENT, gewestelijk, b.v. te Antwerpen: KRINT
krentenbol, krèntebölleke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van 'krèntenbòl'; klein krentenbroodje (eenpersoons); gez. Pierre van Beek –  Hij heeter mar vier èn nog en krèntebölleke, èn dès nòg òngeknaawd ook. - Hij heeft ze niet alle vijf.
krentenbol, krintebòl, zelfstandig naamwoord, krentenbol; Piet van Beers – ‘Griepepidemie’: Èn ene zak meej krintebolle... (Spoeje doemmeniemer; 2009)
krentenmik, krintemik, krèntemik, zelfstandig naamwoord, krentenbrood; R.J. '.. kreeg op z'n mieter meej 'ne gròte krintemik'; R.J. 'mene lèkkere krintemik'; Cees Robben - ...in d’n krintemik gebakke... (19681108); Cees Robben – ’n krintemikske (19540731); Frans Verbunt -  'krèntemik'; Piet van Beers – ‘Advertènsies leeze’: oover taarte, brôod èn oover krintemik. (Spoeje doemmeniemer; 2009); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; kr?nt?mik znw.m. - wittebrood waarin krenten gebakken zijn. Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - krintemik zn - krentebrood; krèntemik; Frans Verbunt -  krentenbrood; – De aanduiding krentenbrood mag uitsluitend worden gebezigd voor brood met ten minste 30, krenten. (Koninklijk besluit van 4 juni 1998)
Kretshuis, Krètshèùs, toponiem, "et Krètshèùs, het Krijthuis, onderdeel van Den Eùlevlucht, op Korvel; Krijthuis (?); WNT – lemma krijten - krijthuis, door HUYGENS (HUYGENS 2, 219 [1655]) gemaakt in den zin van: huis waarover men schreit, huis der droefenis. Willem van Mook – Den Uilenvlucht was de verzamelnaam voor drie grote weverswoningen. Ze stonden zeer afgelegen, op een open veld, waar toen nog geen andere bebouwing was. Er voor, er achter en bezijden niets dan weide, heide en bossen. In bet begin van deze eeuw waren die drie huizen tot ruines vervallen en toch woonden er toen nog mensen in. Het ‘Kretshuis’ was het voornaamste van de drie. ‘De Keet’ en de ‘Krucht’ waren dépendances van het grote ‘Kretshuis’ dat in het begin van de vorige eeuw, toen Tilburg onder Frans bewind stond (1795-1813), gebruikt is geweest als ‘Leprosie’ (Melaatsenhuis). Omdat er in Tilburg gelukkig geen melaatsen waren, bestemde men het voor quarantaine bij besmettelijke ziekten. (Nieuwe Brabantse novellen; 1970); A.J.A.C. van Delft - De Korvelsche menschen praten nog van het ""kretshuiske"", dat in vroeger jaren aan de Oerlesche straat gelegen was en zooveel als een quarantaine, een leprozeninrichting was, waarin zieke Kozakken en Fransche soldaten in desolaten toestand een tijdelijk tehuis vonden. Van een regelmatige ziekenverpleging schijnt daar geen sprake geweest te zijn. (Nieuwe Tilburgsche Courant - 14 juni 1924; Van vroeger dagen 39: Het Ziekenhuis); A.J.A.C. van Delft -... ""de luizenparochie"" [Korvel] , met het ""kretshuiske"", dat zooveel als een quarantaine, een leprozenhuisje was, waar lijders aan besmettelijke ziekte reeds tijdens den Franschen tijd afgezonderd werden, en dat later - Tilburg is zijn St. Rochusgesticht rijk geworden - werd omgebouwd tot twee arbeiderswoningen, waar ""Jans Kleevers"" en de ""Prutsmadame"" woonden... (Nieuwe Tilburgsche Courant - 29 november 1924; Van vroeger dagen 50: Korvelsche brokskes intimiteit)"
kreukel, kneukel, zelfstandig naamwoord, "1. alikruik, eetbare zeeslak met huisje - Littorina littorea L- In piepend kreugeltje mee twee maande d’r op, en innen meens d’r aachter, die riep ""kneukels""… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); - ‘K heb in gin zeuven jaor mir in kneukeltje gepruufd. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); - Krabben èn kneukels riep Boudje Gèrnaol; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Saoves ging ie aatij meej, meej kneukels èn scharre èn krabbe liep ie aatij saoves langs de straot… zene zoon heej et nog jaore gedaon!” (transcriptie Hans Hessels 2014); WBD III.2.3:76 'kneukel', 'kreukel' = eetbare slak; Hees kneukel (III:34), (IV:36); Zeel. (Ghijsen) kreukel,- eetbare zeeslak, alikruik (littorina littorea); Etym. (De Vries) alikruik - eerst in 17e eeuw, komt van Zeeland; vgl. Antw. kreukel, 'eetb. zeeslak'; 2e lid kan aanduiding zijn voor de gekronkelde vorm v.h. hoorntje der slakAntw. KREUKEL znw.m.+v eetbare zeeslak; 2. een lichaamsdeel; WBD III.1.1:46 'kneukel', 'armkneukel' = elleboog; WBD III.1.1:159 'kneukel' = vingerkootje; zie zie kneukelvaast"
kreukelboer, kneukelboer, zelfstandig naamwoord, Van 'kreukel'. Zie WNT kreukel II: In Zeeland en in verschillende streken van Z.-Nederl. de benaming voor een geslacht van eetbare zeeslakken, de alikruiken. Men heeft ondersteld dat het dier genoemd is naar den gekronkelden vorm van het horentje... Frans Verbunt: venter op zaterdagavond met alikruiken en krabben. Ook: knuukelboer.
kreunen, kreune, zelfstandig naamwoord, kreunen; Dialectenquête 1887 Willems - kreune - krunde - gekrund - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij krunt
kribbe, krib, zelfstandig naamwoord, WBD paardekribbe (houten of stenen voerbak); WBD III.2.2:27 'krib', 'kribbeke' = wieg; Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRIB, KRUB znw.v.- kribbe. Spr. 'Op de krib bijten' - komen als alles opgeëten is.
kribbebijter, kribbèèter, zelfstandig naamwoord, WBD windzuiger (paard dat lucht in de mond zuigt en daardoor oploopt), ook genoemd 'kribbenbèèter', 'zèùger', 'wèndzèùger' of 'wèndhapper'; WBD kribbebijter (paard dat telkens in de krib bijt of met de tanden op de bodem v.d. krib stoot), ook genoemd (speciaal in de Hasselt) 'kribbebèèter'; Zie WNT, lemma Krib onder afleidingen; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; kr?b?nbe.t?r znw.m. - kribbenbijter, kribbebijter; ook fig. kribbig, korzelig persoon. Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRIBBIJTER, KRUBBIJTER znw.m. - iemand die v.e. ander niets verdragen kan 2) peerd dat in de kribbe bijt; gierigaard, vrek
kribborstel, kribbòrsel, zelfstandig naamwoord, vrouw met haar op de bovenlip; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  en vrouw meej ene kribbòrsel (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1970) - (paarden hebben haren op de bovenlip, waarmee ze de krib of voerbak uitborstelen)
kriek, kriek, zelfstandig naamwoord, krekel; instrument om op te krikken; oneetbare bes; kers; en z'n eugskes die blonken as krieke... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘De paoter en de kinkenduut’, 1941); WBD III.4.2:217 kriek, 'heikriek' - krekel (Acheta domesticus e.a.); WBD III.4.5:91 kriek - oneetbare bes, ook genoemd: vergifbeezie; WBD III.4.3:160 kriek - haagappel, vrucht v.d. meidoorn; WBD III.2.3:168 'kriek' = kers; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - kriek m. 1. krekel; 2. instrument om op te krikken; WNT KRIEK - 1) bep. kers; 2) krekel; 3) houtskool; ... 'ne witte maaidoornboom, die 's zomers vol lekkere krieken hong. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929)
kriekzwart, kriekzwart, bijvoeglijk naamwoord, pikzwart (naar een bepaalde kers, de kriek) zo zwart als een stuk houtskool; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - kriekzwart bijvoeglijk naamwoord . zwart als een stuk houtskoolJosef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRIEKZWART, KRIEKZWERT bvw. - pekzwart
kriel, kriel, bijvoeglijk naamwoord, WBD III.2.3:162 'kriel' = onvolgroeid (vruchten), ook 'benepen'; WBD III.4:324 'kriel' = iets klein in zijn soort, ook 'opneukerke'
krieltje, krieleke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, WBD krielkip, ook 'krielhènneke' genoemd; Stadsnieuws -  de boerin ha vur der plezier en tôom krielekes; vur de aajer hoefde ze et nie te doen (181006); Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRIELEKE(N) znw.o.- slag v. zeer kleine hoenders; WNT KRIEL - 1) klein mensch of kind; 2) kleine kip (bep.soort) enz. Z.a.
kriemelen, kriemele, zwak werkwoord, Henk van Rijen – kriebelen; WNT KRIEMELEN - 1) wriemelen, 2) een gevoel van jeuk veroorzaken, jeuken
krijgen, krèège, sterk werkwoord, krèège - krêeg - gekreege, krijgen; geen vocaalkrimping; soms apocope van g- krèède gij? ge krèèt er gin, toen krêede niks; vatte wè ge krèège kunt - pakken wat je krijgen kunt; - verleden tijd ook als krêet: Interview Jolen - 1978 - “Witte wèsse dè noemde vruuger? Ge krêet en paor sènte, ik zal mar es zègge ge krêet van mèn as knècht twee fijfteg mar dan krêede spulsènte bij… (transcriptie Hans Hessels, 2013); Cees Robben – ge zót er wè van krèège; ge vraogt wègge krèègt; ik krèèg niks mir; Cees Robben – daor krèède lang èèreme van; daor krèède hangoore van; Cees Robben – en wulpse gaans krêeg in Riel de kaans: ge krèèget wèl; Dialectenquête 1876 - gèllie kree wênig - gijlieden kreegt weinig Dialectenquête 1876 - Ze nêmen aalles wetter te krêgen is; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant, 1952 - ge kunt hier aajer krèègen óp de mèrt; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  iets tusse de ribbe zien te krèège (HM'70) - eten, geld zien te krijgen; Henk van Rijen - ze kossen em nie bekweeke gekreege krèège; WBD III.4.3.33 krèège - vrucht zetten; ook: spenen, zetten, laden, dragen; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - krèège (krt.22); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; kre.ge(n) st.ww. tr. - krijgen, ontvangen; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 77) alle pers.in pres.'èè', na gij/gullie ook krègt' of 'krèèt'; krêeg; verleden tijd van krèège; kreeg; Cees Robben – en wulpse gaans krêeg in Riel de kaans; Dialectenquête 1876 - gèllie kreeg wênig - gijlieden kreegt weinig; Henk van Rijen - ge krêet et vur en spaawke - je kreeg het bijna voor niets; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…den êenen tèèd krêede brôod onder oewen èèrem èn den aanderen tèèd krêede en stuk òf drie bukkeme èn dòr koste saoves meej opstappe…èn dè was al wègge krêegt van de, van hil den dinge…en gin lôon!!”; Dirk Boutkan (1996) - ik krêeg/kreeg, wij krêege/kreege, enz. (blz. 77); verleden tijd v. 'krèège'; soms apocope van g: toen krêede niks
krijsen, krèèse, sterk werkwoord, krèèse - krêes - gekreese, krijsen; WBD III.4.1.:47 ''krijsen', 'krassen (kressen)' - krijsen van vogels; WBD III.5.1:286 'krijsen' = roepen, schreeuwen; Dirk Boutkan (1996): wordt ook zwak vervoegd
krijt, krèèt, zelfstandig naamwoord, krijt; WBD 'krijt' (II:1109) - krijt, kleermakerskrijt
krik, krieke, krikke, zelfstandig naamwoord, "houtskool; WBD krieke - houtskool (de verbrande houtresten); N. Daamen - handschrift 1916 - ""krieken of krikken - houtskool""; WBD (III.2.1:250) 'krik' c.q. 'houskool'; WBD (III.2.1:256) 'krikken' = bluskool, ook genoemd: 'brandende as', of 'sintels'; Heestermans, Witte nog? Over Bergse en Westbrabantse woorden en uitdrukkingen; 8 dln. 1988-1994. - krikke (III:20),(VI:44,VII:54); Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - krikke zn mv - houtskool; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KRIEKEN v., alleen mv.: houtskool. WNT: in Limb., de Kempen en Brab. een benaming voor houtskool, inz. brandende houtskool. Z.a. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KRIEKEN worden hier genaamd de bakkers-houtskolen van takken-bossen of ander klein hout. Z.a. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; KRIKKEN (totaal uitgedoofde) houtskool, voor vulling v. strijkijzers. Z.a. Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRIK znw.v. - houtskool, inz. brandende"
krikkel, krikkel, bijvoeglijk naamwoord, teer, secuur; korzelig, geprikkeld; fragiel; Henk van Rijen – 'priegel' - erg klein, secuur; Lozziemaoken is en krikkel wèèrk; Pierre van Beek –  en krikkel geval - een teer geval; Cees Robben – Ons Ketoo is toch zôô krikkel, war.. ge het ze zôô op de kaast... (19840413); Cees Robben – Wè-dis onze pa toch krikkel, moeder... (19710611); Audioregistratie 1978 – “Onze vadder dè was enen èchte bondsman, war, mar omdèttie meej alles goed meej et febriek öt de wèg kos, kossie nòg al es en woordje zègge bij de petrôon mar (…) ast mar zonne krikkele was…” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); Henk van Rijen - wèt is et tòch en krikkel bòske - ... een teer knaapje; Stadsnieuws -  Ons buurvrouw waar mar en krikkel meenske, mar kwèèke dèsse kos. (181009); Piet van Beers – ‘Naoderhaand moete nie maauwen’: ...jè, dè blyft 'n krikkel ding. (With Love; 1982-1987); Piet van Beers – ‘Nòdderhaand moete nie maawe’: jè, dè blèèft 'n krikkel ding. (Brabants Bont 1; z.j., ca. 2005); WBD III.4.2:36 krikkel - schuw (v.e. dier); ook; bang, 'schichtig'; Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRIKKEL bvw - oploopend, gauw gestoord, korzelig; Verh.KRIKKEL bijvoeglijk naamwoord  - hachelijk, kritiek, kregel; (van melk gezegd) op het punt staande zuur te wordenWNT KRIKKEL bijvoeglijk naamwoord  Het woord wordt (uitsluitend in een deel van Zuid-Nederland) in eenige uiteenloopende beteekenissen gebezigd, maar behoort waarschijnlijk toch in alle opvattingen bij het ww. KRIKKEN. 1. licht breekbaar; 2. weinig kunnende verdragen, oploopend, lichtgeraakt, korzelig. Z.aA.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; kr?k?l, bijvoeglijk naamwoord  1) licht breekbaar, teer; 2) weinig kunnende verdragen, licht geraakt.
krimpen, krimpe, sterk werkwoord, krimpe - krómp - gekrómpe, krimpen; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 27) in 2e pers. en 3e pers. enk. presens wordt in het cluster mpt de p verzwegen.
krip, krèp, zelfstandig naamwoord, karbonade; crêpe, (gekroest weefsel); Cees Robben - ...of wilde krep...  (19550205); WBD bepaald zijden, kunstzijden of wollen weefsel (II:860); WBD III.2.3:50 'krip' = lapje spek; WBD III.2.3:61 gebraden varkensrib; WBD III.2.3:54 'krip' = gerookt vlees; WBD III.2.3:63 'krip' = karbonade; Heestermans, Witte nog? Over Bergse en Westbrabantse woorden en uitdrukkingen; 8 dln. 1988-1994. - kripke spek (I:50); Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - krèp zn = kèrmenaaj; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KREP (krèp) m - carbonade (ook: kermenèèj), deel v.h. geslachte varken dat naar de pastoor gebracht wordt. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - krap, znw.vr. - karbonade met twee, drie, soms vier ribben aaneen. WNT KRIP (II), krep, znw.vr., mv. -pen. Van onzekeren oorsprong. Benaming voor een lapje vleesch, in verschillende streken in verschillende toepassingen. Z.a. Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KREP of KRIP znw.m. - snede spek of hesp
kroebelen, kroebele, zwak werkwoord, kroebele - kroebelde - gekroebeld, over de rug strijken (van kinderen gezegd)
kroebeljacht, kroebeljaacht, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – krioelende kinderen, massa kinderen
kroezel, knoezel, zelfstandig naamwoord, "kruisbes (Ribes uva-crispa; ook: Ribes grossularia); Zèn de knoezels bè öllie al rèèp?; Daamen - Handschrift 1916:  ""knoezelen of kroezelen - kruisbessen""; Van Delft - - Wij plukken ""brem bezemen"" en ""knoesels"" en spreken van ""eenen houteren haomer"", die in eenen ""euregel"" klopt, daarmede bedoelend braambessen, kruisdorens, een houten hamer en een orgel.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); WBD III.2.3:175 'knoezel', 'kroezel' = kruisbes; ook 'knoersel'; Bosch kroesel - kruisbes; Hees knoezel, kroezel (IV:20); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kroesel, kroezel, knoesel, knoezel, knoerzel, kroensel - aalbes, kruisbes; Biks knoezel - zn - kruisbes; Antw. KNOESEL zelfstandig naamwoord.v.- stekelbezie, vrucht v.d. Ribes Uva-Crispa; Goem. KNOESEL - znw.vr. stekelbezie, meest in 't mvJ.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KROEZELS worden, aan den Meijerijschen kant, de kruisbeziën genaamd, in het overige gedeelte der Baronie 'kruisdoorns'. Z.aK. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KROESEL - kruisbes. Kiliaen heeft kroes-besie, kroeselbesieVerh KNOERZEL v., ook wel 'knoezel'; kroezel, kruisbesBont knurz?l/knurs?l znw.vr. knoerzel/knoersel' - kruisbes 'knuz?l' gehoord in EsbeekWNT KNOESEL - Bij vergelijking - tenzij het woord in dezen zin een vervorming is van KROESEL - een benaming in verschillende streken ten Z. van den Moerdijk voor de kruisbes en vervolgens ook voor de kruisbessenstruik, Ribes grossularia."
kroezelbos, knoezelbos, zelfstandig naamwoord, kruisbessenstruik; onverzorgd kapsel; Informant Raaijmakers - Hij vlôog erop aaf as nen haon op ne knoezelbosKees en Bart:  ...vlôog op ... as enen haon óp ene knoezelbósH. van Rijen (1988): 'Mèn haor ziet ur vort ööt as unne knoezelbos' - gon ze derop los as enen haon op ene knoezelbos; Bont knurs?l?nbós znw.m. 'knoerselenbos' kruisbessestruikAntw. KNOESELBOS znw.m. - stekelbessenstruik
krom, krom, bijvoeglijk naamwoord, "krom; dat wat niet recht is; gebogen; in de volkstaal zeer vaak gebruikt om vergroeiingen van lichaamsdelen aan te duiden; daarnaast als bijnaam die naar het gebrek verwijst, en dan niet noodzakelijk als spotnaam; 1. Niet recht; • Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  króm hout braandt eeve goed as rèècht (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1970) - ook mindere kwaliteit kan voldoen; 2. verwijzend naar een lichamelijk gebrek, een lichamelijke onvolkomenheid; • WNT lemma KROM - Van menschen bij wie de rug en de heele gestalte van nature of door ouderdom, ziekte, hard werken, lang bukken enz. gebogen is; in Z.-Nederl. gewoonlijk van menschen bij wie de beenen gebogen zijn. Soms algemeener in den zin van: verdraaid, mismaakt. • WNT lemma KROM - Van afzonderlijke deelen van het lichaam, die van nature of door eenige oorzaak, ouderdom, vermoeienis enz., gebogen zijn. Ook degene die zulk een lichaamsdeel bezit, heet krom; eene bepaling voorafgegaan door van zegt, aan welk lid hij gebrekkig is. 2.1. Gebrek aan de voet; • A.J.A.C. van Delft - Toen koning Lodewijk Napoleon in 1809 het dorp Tilborch bezocht (dat direct na dit bezoek bij K.B. van 18 April 1809 tot stad verheven werd), is aan Zijne Majesteit (die door het volk wegens zijn voetgebrek zeer oneerbiediglijk ook wel de ""kromme"" of de ""lamme Louis"" genoemd werd) eene Memorie overhandigd... (Nieuwe Tilburgsche Courant - woensdag 26 september 1923 - Van vroeger dagen 29: De Tilburgsche Lakenhal - Voorkeur voor het Nederlandsche fabrikaat); • Willy van Rooy - Hij stond op... wenkte en nam ons mee naor 'n kaomer waor allemaol witte kromme voeten van gips op de kaast stonden, net as bij ons Mozart en Beethoven. “U moet een schoen die extra breed is."" (in: ‘Moeilijke voeten’, uit:  Schôon en lilluk, 1983); 2.2. Gebrek aan de benen – O-benen, X-benen; • A.J.A.C. van Delft - ""Stien Ollie"" (Mutsaers) was een kleine gebochelde petroleumventer met kromme beenen, die met zijn armelijk ezeltje menigmaal het mikpunt der vaak onbewust zoo wreede schooljeugd was. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 24 september 1927; Verdwenen en verdwijnende Tilburgsche Typen 1);  Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “…èn die [Stien Ollie]  ha en paor kromme bêene, die stonde zôo (maakt kennelijk een gebaar…) …vruuger jè, toen heetie op de febriek gewèrkt gehad bij van Dooren èn toen heetie toen òn de aast gehange, zon drèèfriem, heetie òn de aast gehange èn daor heetie toen en paor van die krom bêene van gekreege. Die waare toen gebrooke èn toen hèbbe zem gezèt gehad èn die waare vort krom…” (transcriptie Hans Hessels 2014; • A.J.A.C. van Delft - Sekwa, de kwakzalver, die onder oorverdoovende muziek boeren, burgers en buitenlui op de markten met kajapoetolie 'n pijnlijke behandeling deed ondergaan, waardoor jicht- en reumathieklijders tijdelijk van hun pijn bevrijd werden, had tot het versje geïnspireerd van: Sekwa is gekomen, en Sekwa die is daar./ En heb je 't niet verzonnen, hij geneest ze allegaar,/ Van jicht of reumathiek,/ Hij geneest je met muziek. Elders zong men daarvoor: En heb je niet gelezen,/ Al in die Bossche krant,/ Dat Sekwa is gekomen/ Al in ons Vaderland?/ Al heb je kromme beenen,/ Of heb je rummethiek,/ Dan ga naar Sekwa henen,/ Die geneest je met muziek. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 7 juni 1930; Van vroeger dagen 159: Spotrijmen 3.); • Jan Jaansen - Wie boer Van Stokkum zoo van buiten bekeek, stond veur 'n raodsel. Boer Van Stokkum ha aaltij 'nen langen blauwen kiel aon, die toe op z'n knieën afhong en z'n beene waren zoo verdimmes krom dè z'n knieën wel twee voet van mekaar stonden as ie z'n voeten tegen mekaar ha staon - en 't groot raodsel waar dan dees: hoe die beene boven weer bij mekaar kossen komen... (uit: Oome Teun en de Iemkers - door A. Wibbelt, naoverteld deur P. Heerkens S.V.D., 1940); Pierre van Beek - Avonden achtereen daverde door de zaal van de Liedertafel aan de Willem IIstraat het schone lied: ""Hebt ge kromme benen,/ Jicht of reumatiek,/ Ga naar Sequah henen,/ Die geneest je met muziek."" (Het Nieuwsblad van het Zuiden - donderdag 18 maart 1971; ‘Dokter Sequah - Charlatan zet Tilburg op stelten - Staaltjes van kwakzalverij in de vorige eeuw.); Cees Robben – De staand (...) van de letter X/ (...) Op kromme pôôt en teene... (19621214); • Rolf Janssen - hebt ge kromme benen/ jicht of reumatiek/ ga naar Sequah henen/ die geneest je met muziek (...) Sequah is gekomen/ wat heeft hij gedaan/ de dubbeltjes meegenomen/ en de krommen laten staan (liedtekst over de beruchte kwakzalver Sequah; in: We hebben gezongen en niks gehad, 1984. Tekst & muziek opgegeven door Mevrouw Van Hout, Tilburg); • Lodewijk van den Bredevoort - Opeens ging de deur open en onze pa zaag un dame, nou dame, hij zaag un vrouw meej van die bêen waor gin model òn zaat, net kolommen en nie al te lang, de kaomer binnenstappe. Die bêen van der waaren ok un bietje aon de kromme kaant, net of ze op jonge lèèftèèd al pèrd gereeje ha. (pseudoniem van; Jo van Tilborg; uit: ‘Kosset den brèüne eigeluk wel trekken 2, 2007); • A.J.A.C. van Delft - Toen kwam er nog een politie-heer,/ Zeer dik van buik en kromme beenen,/ Het was precies een aangekleede beer. (Uit het volkslied ‘Achter de Hemeldeur’, tekst en melodie van Jan Viool. Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 29 juni 1929, Van vroeger dagen 121: Jan Viool 1); zie bril, met een bril lopen; 2.3 Gebrek aan de rug, veroorzaakt door zwaar werk; • Piet Heerkens - Want Mieke was al oud,/ sjandoedelida, sjandoedelidee,/ d'r neus was rood en nat en koud,/ d're rug zo krom as kreupelhout (uit: DenÖrgel, 1938); • Leo Heerkens - en 'k ploeter m'n eigen haost krom. (Uit: ‘Herinneringen’, in: De mus, Piet Heerkens, 1939); • Piet Heerkens - ...'n menneke, oud en krom... (uit: VROUWKE MISÉRE, in: Vertesselkes, 1941); • Jan Jaansen - ""Nou kijk er eens aon,"" riep oome Teun, ""da zijn me de heeren, die mar gaon waandelen en de boeren mar laoten werken da ze 'r krom van worren!"" (in: ‘Ouwe Vrienden’ - door A. Wibbelt, naoverteld deur P. Heerkens S.V.D., 1941); • Mandos-Van de Pol - Gij zult vant wèèrke ginne krommen rug krèège (Jij werkt niet hard); • Willem van Mook - De meeste werklozen echter waren wevers,die gewend waren recht te staan tussen hun getouwen. In de Witsie (thans de wijk ' t Zand) moesten ze krom staan en spitten. Waarvan ze “het spit in de rug"" kregen en tien gulden per week.Nog niet de helft van het loon dat ze a s wever verdienden. (uit: ‘Manke Nol’, in: Nieuwe Brabantse novellen, 1970); • Wim van Boxtel - 'ne kromme, zeere rug hebben/ en nog zeuven ongemakke... (uit: ‘Abraham fist’, in Brabants Bont, 1979); 2.4 Gebrek aan de neus; • Naarus - ... in [een] pèpke in z’n kwèk dèt er onderstenbove in hong,  in kromme neus mee n’en drup er aon... (in: Brieven van 'n oud Tilburger, 1940); 2.5 De overtreffende trap van krom; • Lambert de Wijs - Geheel Tilburg wandelde vroeger naar Broekhoven en verder langs de Ley, dat was het eenigste Zondagsgenot, ja zonder dat was 't voor den Tilburger geen Zondag geweest. Dan was 't druk in de herberg van Keeke, 'n typisch oud vrouwtje met kromme neus, 'n bocheltje, d'r eeuwige kapmantel en als ze sprak... ze had 'n mummeltje, zegt Louis Melis. Keeke was de beroemdheid voor de lui ""uit de stad"". We zien ze hier voor ons en velen zullen zich haar nog herinneren, de waardin, die voor haar klanten zorgde als 'n moeder en tot wie de Tilburgers daarom zoo gaarne gingen. Ze zit naast de hooge kachel de gewasschen flesschen te droogen. (Nieuwe Tilburgsche Courant - donderdag 19 mei 1932, Eene wijle in Oud-Tilburg); 3. om uitwerpselen aan te duiden; •  Piet van Beers - ""Ik hèb 'n kiep,"" zeej Dikken Dree/ “die, èlken dag twee aajer leej""./ 'n Witte èn 'n kromme,/ zôo zal 't wèl zèèn, verdomme. (uit ‘STÈÈRKE VERHAOLE’, 2008; CuBra); • De Bont - kròm/krómp, bnw en bijwoord  krom: ‘krom aeier - kromme eieren, menselijke en dierlijke uitwerpselen, inzonderheid van de haan.’; 4. toegepast op dieren; • WBD króm staon - gezegd van koeien die moeilijk ('strómmelèèchteg') lopen; • WBD króm - kreupel (v.e. paard), ook genoemd (Hasselt) 'kreujpel'; Verhoeven -  KROM bijvoeglijk naamwoord  - kreupel: 't pèrd stoj krom. 5. voor geldgebrek; in de uitdrukking  'krom staon' = slecht bij kas zijn; • Henk van Rijen – 'kromstaon' - gebukt gaan, zorgen hebben, kreupel zijn; 6. als bijnaam; • Elie van Schilt - Heur moeder was ur één van dun kromme Kees, ge wit wel dun diëe mee unne nist van virtien jong (uit: ' Waare onze naome soms nie goed?’, CuBra, circa 2003); • A.J.A.C. van Delft - Er was een huishouden met dertien kinderen, waarvan elk gezinslid een spot- of bijnaam droeg. Zoo telde men er bij: de Jood, de Kromme, de Mol, den Baard, de Loerd, den Holderie, de Kriek, de Poel en het Tennebrukske. (Nieuwe Tilburgsche Courant - maandag 5 mei 1930, Van vroeger dagen 154: Spot- en bijnamen); • Karel de Beer - Kromme Sofie - Sophie (?) van Oudheusden - omdat ze krom liep. Proper vraawke, dat ’n snoepwinkeltje dreef in ""de Koningswei"" (op de hoek van de Kortestraat en de Oranjestraat.) (Uit Tilburgs Bijnamenboek, 2000); • Karel de Beer - de Kromme Poot – Raaymakers - mede-eigenaar van stoffenzaak Hubert Melis in de Heuvelstraat, omdat hij mank liep (had één korter been). (Uit Tilburgs Bijnamenboek, 2000); • Tony Ansems - Ut was misschien wel lomp,/ Mar waren w'onder ons/ Dan noemde wy hum ""De Kromme"" (uit: ‘Frater Chromatius’; van de cd Tilburgse liedjes 3, 2011)"
kromme arm, krommenèèrm, zelfstandig naamwoord, "samentrekking van ‘krom’ en ‘èèrm’; kromme-arm, kromme arm; in het gezegde ‘meej de krommenèèrm’ lopen of gaan, met de kromme arm gaan of lopen; WTT 2013 – Het gezegde heeft in Brabant en dus ook in Tilburg meestal betrekking op het aanbieden van een geschenk aan een vrouw in het kraambed. Vaak bestond dat geschenk uit levensmiddelen die in een mand gedragen werden, en die dus aan de ‘kromme’, de gebogen elleboog werd gedragen. Daarnaast echter ook in andere betekenissen. Hoppenbrouwers (Taal van Kempenland) vermeldt dat de korf werd afgedekt met een doek omdathet niet gepast werd gevonden te koop te lopen met het cadeau. 1 Gezegde - op kraamvisite gaan; • WBD III, 3.2 – lemma Op kraamvisite gaan - De benaming met de kromme arm gaan verwijst volgens het Kempenlands Woordenboek naar het cadeautje dat men meenam op kraamvisite. Opdat niemand zou zien wat erin zat, hield de bezoeker het onder de arm gekneld. In Vught neemt men versnaperingen of levensmiddelen mee voor de kersverse moeder. Verspreid in Tilburg en Peelland; ook in Breda, Dongen, Raamsdonksveer, Loon op Zand, 's-Hertogenbosch en Geldrop. • PM - meej de krómmenèèrm - op kraamvisite; • N. Daamen - handschrift 1916 - ""Ze gan mit den krommenairm als ze visites gaan maken en nemen dan een koek of mik mede, hoofdzakelijk bij kraamvisites""; • Karel de Beer - ene krommen èèrm - ""meej ene krommen èèrm binnekoome "" wil zeggen: iets bij zich hebben (bloemen of iets lekkers) als men bij iemand op bezoek komt. met name op kraamvisite. (Bijnamenboek, 2000); • Bosch krommenèrrem - 'me' de krommenèrrem komme'- op kraamvisite; • Verhoeven - KROMMENARM, mee de krommenèèrm gaon - op kraamvisite gaan met een korf vol geschenken aan de gebogen arm (Of van 'kraam'?); • Jan Naaijkens - 'kròmmenèèrm' zn - kromme arm; 'meej d'n krommenèèrm' (Dè’s Biks); • A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - krommenerm - geschenk dat door vrouwen die op bezoek komen aan een kraamvrouw gegeven wordt. 2 Een geschenk brengen aan de pastoor, met name na de slacht van het varken; • Pierre van Beek - ""Mee de kromme errem (arm) lopen"" raakt ook de pastoor, al behoeft dit wel enige uitleg. Vroeger - en in sommige dorpen wellicht thans nog - was het het gebruik, dat er in de slachttijd bij de boeren ""iets van het varken"" naar de pastoor werd gebracht, 'n ""kermenaai"" (karbonade) bijvoorbeeld. Dit gebeurde dan in de hengselmand, die uiteraard aan ""een kromme arm"" werd gedragen. De uitdrukking betekende derhalve, dat men wat van de slacht naar de pastoor bracht. Er gaat het verhaal van zo'n dorpspastoor, die belangstellend bij het slachten stond te kijken en zich zichtbaar een beetje te opvallend in de voorpret verheugde, waardoor hij van de boer het volgende raadseltje op te lossen kreeg: ""Witte gij, meneer pastoor, het verschil tussen O.L. Heer en dees vèrken? Nie? dan za'k 't oe zeggen: Onze Lieven Heer is veur alle minsen gestorven en dees vèrken veur mijn alleen"". (In: Nieuwsblad van het Zuiden, Tilburgse Taalplastiek - Nr. 9, zaterdag 18-07-1964);"
kromstaan, kromstaon, sterk werkwoord, Frans Verbunt -  kreupel zijn
kronen, krôone, zwak werkwoord, krôone - krónde - gekrónd, kronen; ook in tegenwoordige tijd vooaalkrimping: gij/hij krónt
kroon, krôon, zelfstandig naamwoord, krontje, kroon; bladdragende takmassa; alle boomtakken samen; WBD kroon (v.d. paardehoef), ook genoemd 'krôonraand' of 'haorbaand', (Hasselt): 'hòrbaand'; Cees Robben – Wie krèègt laoter den grótsten krôon in den heemel?; WBD schèrkrôon (II:994) - scheerraam, grote haspel; ook: schèrraom, schirraom, schèèrmeule, haspelmeule genoemd; WBD krôon (II:1032) - kroon (soort haspel); ook: haspelkrôon, haspel, stèr; WBD krôonlètjes (II:1032) - kroonlatjes; ook; lètjes of krôonspèèle; WBD krôonpin (II:1032) - kroonpin; ook: pin of spil; WBD krôonblòk (II:1032) - kroonblok; ook: haspelblòk of type staander; WBD III.4.5:83 krôon - takken (collectief), ook genoemd kòp, gezwaaj, bundel of bussel takke. WBD III.4.3S85 kroon - boomkruin; krontje; verkleinwoord; kroontje
kroontjespen, krontjespèn, zelfstandig naamwoord, kroontjespen
kroot, kroot, zelfstandig naamwoord, kroot, biet; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  as ge krooten it dan kakte bloed (JM'50) - het is je eigen schuld; WBD III.2.3:104 'krootje' = rode biet
krop, kròp, zelfstandig naamwoord, krop van een vogel, met name van een duif; Cees Robben – Die staon mekaar gewoon uit de krop te voeieren... (19810814) [Robben gebruikt de uitdrukking figuurlijk voor een stelletje dat staat te tongkussen]; Vunderink - òf vroolek soms ge-èèrmd, èn ok bij toere/ stòn ze mekaaren öt de kròp te voere. (Henriëtte Vunderink, Raoze mòndag, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)
kropbrood, kròpbrôod, zelfstandig naamwoord, tarwebrood met zemelen, zemelenbrood; WBD III.2.3:190 – kropbrood: Hoogerheide en Tilburg
Krucht, de, Krucht De, zelfstandig naamwoord, De Krucht, toponiem, onderdeel van De Uilenvlucht, op Korvel; - Krucht is hier waarschijnlijk een verbastering van ‘krocht’, bedoeld als benaming voor een primitief of verborgen bouwsel ; Willem van Mook – Den Uilenvlucht was de verzamelnaam voor drie grote weverswoningen. Ze stonden zeer afgelegen, op een open veld, waar toen nog geen andere bebouwing was. Er voor, er achter en bezijden niets dan weide, heide en bossen. In bet begin van deze eeuw waren die drie huizen tot ruines vervallen en toch woonden er toen nog mensen in. Het ‘Kretshuis’ was het voornaamste van de drie. ‘De Keet’ en de ‘Krucht’ waren dépendances van het grote ‘Kretshuis’ dat in het begin van de vorige eeuw, toen Tilburg onder Frans bewind stond (1795-1813), gebruikt is geweest als ‘Leprosie’ (Melaatsenhuis). Omdat er in Tilburg gelukkig geen melaatsen waren, bestemde men het voor quarantaine bij besmettelijke ziekten. (Nieuwe Brabantse novellen; 1970); Henk van Rijen – 'de Krucht' - jammer- en kreunonderkomen van leproserie 'Den öölevlucht’
kruid, krèùd, zelfstandig naamwoord, kruije, kruid, 'toekruid'; bôonekrèùd - bonenkruid Dialectenquête 1876 - kruid (ui = eu van fr. Meuse); WBD III.4.3:250 sint-jaakòbskrèud - kruiskruid (Senecio); 251 hoefkrèùd - klein hoefblad (Tussilago farfara); WBD III.4.3:?? boerewörmkrèùd, wörmkrèùd - boerenwordkruid (Tanacetum vulgare); WBD III.4.3:366 sint-janskrèùd - hemelsleutel (Sedum telephium) WBD III.4.3:409 pèèlkrèùd - pijlkruid (Sagittaria sagittifolia), ook genoemd: zwòlmstèrt; WBD III. 2.3:128 'kruid', 'toekruid' = specerij; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 54) krèùd - kruije
kruiden, kruije, zelfstandig naamwoord, meervoud, van 'krèùd', met d-syncope; kruiden; WBD III.2.3:128 'tuinkruiden', 'kruiden; werkwoord, zwak; kruien; Henk van Rijen - de aase ötkruije - het vuile werk doen; Frans Verbunt -  van kruie krèède lange èèrme èn grôote neusgaote; Dialectenquête 1887 Willems - kruie - krój - gekroje ik krui,gij/hij kruit; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - st.ww., tr.en intr. - kruien: 1) een kar terugduwen (door een paard), 2) molenaarsterm, 3) een kruiwagen voortduwen, 4) (van muren gezegd) wijken, een weinig uit het gelid gaan. Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - krèije ww - kruien
kruidenier, kruijenier, zelfstandig naamwoord, kruidenier; 'kruidenier' met gesyncopeerde d
kruidnagel, krèùdnaogel, krönaogel, zelfstandig naamwoord, "kruidnagel; meervoud: kruinaogels; De Wijs – wè staode toch te snuffelen… -k’ruuk liever kruinaogels (seringen) dan snoffels (anjers), mun dalidassen staon schôon maar ruuken nie (10-03-1967); zie ook: krönaogel; krönaogel; kruidnagel, 'kruinagel', 'kruidnaogel', 'naogelgrèùs'; Henk van Rijen - ""zèn öllie kröötnaogel pèèrs of wit?"" - zijn hun seringen ...?; WBD III.4.3:184 krönaogelbôom - sering; ook genoemd: knaogelblòm; Bosch kruinagel - kruidnagel, seringen; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; znw.m. - kruidnagel, sering; Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRUINAGEL znw.m. - kruidnagel Biks krönaogel zn - kruidnagel, sering; Heestermans, Witte nog? Over Bergse en Westbrabantse woorden en uitdrukkingen; 8 dln. 1988-1994. - kruinagels (I:74); Jan Stroop, Sprekend een Westbrabander, 1979, 1981 - krönaogel (I:109); WNT KRUIDNAGEL - In Z.-Nederl ook KRUINAGEL"
kruier, krèùjer, zelfstandig naamwoord, WBD steekband onder het kapgebint, ook 'schôor' genoemd.
kruik, krèùk, zelfstandig naamwoord, krökske, kruik om uit te drinken, met name de kruik waarin fabrieksarbeiders drank (van jenever tot thee) meenamen naar het werk; 1. kruik; blèkke krèùk - drinkkruikje v.d. fabrieksarbeider; ...meej men krökske nòr et wèèrk... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ötverkôop ); 2. bijnaam, spot- of geuzennaam van een Tilburger; - 'ne krèùk = een kruikezeiker = een Tilburger; Cees Robben - ...Want van afkomst... ’n kruik.. (19561006); Cees Robben – Dees is naa de kruik/ die vruuger, ge wit wel... (19551126); Cees Robben – Ge bent uit ’t laand van de kruike... (19570727); Cees Robben – Vur de kruiken uit de stad... (19570316); Cees Robben – En ‘m jofel laoten laachen/ Naor de “kruiken” aon de kaant (19590613); Cees Robben – Lekker zoet kruikje (19671103) [Prent bij de geboorte van de 150.000ste Tilburger.]; Aaltij in et pronte (zôo et paast vur ene krèùk)... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Kèk – zeej aauwe Giel‘); ...want dèmme krèùke zèn daarop gòn we hier groot. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Tilburg op z’n bèst); Naauw gao unne wever ok vort grôôts op zunne stiel/ En 't Kruiken dorp wordt 'n stad deur zunne textiel... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Tilburg op z’n bèst); Bijnamenboek Karel de Beer - Jos de krèùk = Jos van Rijswijk (67); Bijnamenboek Karel de Beer - Jan de krèùk = Frans Verbunt (80); WBD (III.2.1:125) 'kruik' = kruik; Dus vraog ik oe van krèùk toe krèùk:/ Verheur tòch mèn gebèd. (Henriëtte Vunderink, Gebèd toe Peerke Donders, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); zie krökske; zie krèùkin; krökske; verkleinwooord; kruikje; Cees Robben – ik vulde steeds men krökske; Cees Robben – ons drinkeskrökske waar ok blauw; ...wörom dan gin blauw krökske? (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Tis allêen de naom)
kruikenbruiloft, krèùkebrölòft, zelfstandig naamwoord, kruikenbruiloft; de folkloristische bruiloft aan het begin van carnaval; Èn dan hèmme nòg de krèùkebrölòft, de krèùkemis en et krèùkekonsèrt. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
kruikenstad, krèùkestad, zelfstandig naamwoord, eigennaam, spot- dan wel geuzennaam van Tilburg, met name gedurende carnaval; de stad van de kruikenzeikers; Allee Willem II, naa mot et gebeure/ zón kaans hèdde nòg nôot gehad/ Dè zèède verplicht, nie allêen aon oe èège/ mar èffegoed òn hil de krèùkestad. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Allee Willeke II‘)
kruikenzeik, krèùkezèèk, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – 'kröökezèèk' (textiel) urine die, in een kruik van thuis werd meegenomen naar de fabriek en gebruikt werd in de appretuur i.p.v. ammoniak.
kruikenzeiker, krèùkezèèker, zelfstandig naamwoord, "kruikezeiker, spotnaam voor een Tilburger; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant, 1952 - krèùkezèèkers; N. Daamen - handschrift 1916 - ""kruikzijkers - Tilburgsche kruikz... (scheldnaam)""; A.J.A.C. van Delft – Het geven van scheld- of bijnamen is iets dorpsch, dat hier geleidelijk verdwijnt, al vindt men in den volksmond er nog heel wat terug. (...) Dat de Tilburgers als verzamelnaam een minder kies woord als ""Kruikezeikers"" te accepteeren hadden, evenals de inwoners van Goirle ""Ballefrutters"" (...) is bekend. De afkomst is meermaals wel terug te vinden, en voor Tilburg is het een reeds meermalen ontleende eigenaardigheid, die verband houdt met het bezigen der menschelijke urine voor het textielbedrijf. Een eerenaam alzoo! (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 27 april 1929; 'Van vroeger dagen' 111: 'Spreektaal'); A.J.A.C. van Delft – Het is wel een ordinaire bijnaam, die men eertijds de bewoners van Tilburg vereerde door hen ""kruikenzeikers"" te schelden, doch de eigenaardige naam wordt zeer verklaarbaar als men weet dat oudtijds voor het vollen der lakens een volmolen gebruikt werd. De oudste molen in Tilburg dateert volgens Dijksterhuis, waaraan we dit ontleenen, van 1799 en was gebouwd aan de Hoeve. Om de vollersaarde voor haar doel geschikt te maken werd zij vermengd met urine. Deze vloeistof had hier daardoor een zekere handelswaarde en werd daarom met zorg verzameld. Hanewinkel beweert, dat een arbeidersgezin jaarlijks voor 30 à 40 gld. van dit kostbare product kon verkoopen. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 21 april 1923: 'Van vroeger dagen 25: Pikanterie'); Anoniem: Deze naam spruit voort uit het feit, dat Tilburgers voorheen hun urine in kruiken bewaarden om ze aan de fabrikanten te verkoopen toen de benodigde ammoniak voor de appretuur der wollenstoffen nog niet in den handel was. Dr. Dijksterhuis, die in zijn ""Geschiedenis van; Tilburg"" ook aan dit feit herinnert, wijst er op, dat arbeidersgezinnen met dezen ""handel"" f 30 à f 40 per jaar verdienden. Een en ander dateert uit het begin der vorige eeuw. (Nieuwe Tilburgsche Courant - vrijdag 8 december 1933, 'Folklore 2'); Zôo lèève zonder kaskenaoi/ dès schonder èn veul rèèker./ Dan gaoder grôot op agge heurt:/ daor gao ene Krèùkezèèker. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Lòt ze’t mar heure'); Stadsnieuws -  Ik zèè tòch liever ene Krèùkezèèker as enen Ballefrutter (060509); Piet van Beers: 'Ruud Vreeman'; Ik ben geboren in Loon op Zand / maar…ons moeder dat was ´n ""kruikin"". / Toen ik vijftig jaar terug, hier wonen kwam. / Paste ik er ook zo maar niet in. DUS: Als je nu kijkt naar ""Onze Ruud"" / Dat is helemaal gene kruikenzeiker / die is nog ""splinternuut"" / Ruud Vreeman komt, van boven de Kalie / en ie kreeg in 't begin al flink op z´n falie. / Want… hij zette z'n eigen en de kruikezeiker / (als symbool van de kruikenstad) flink in de kijker. / en ontlokte zodoende 'n heftig dispuut. / Maar…; Ik neem Onze Ruud dat niet al te kwalijk. / Want ""Onze Ruud"" die is pas nuut. / Als ge straks bent gesetteld in de stad van de kruiken / En ge bent wat gewoon geraakt aan onze gebruiken. / –-Dat gaat niet van eigens–– dat gaat niet acuut–– / Dan hoor je er voort bij Ruud, dan ben je niet meer nuut. ––-Absoluut––-; (uit: 't Elfde buukske - ca. 2009); WBD krèùkezèèker (II:943) - scheldnaam v.d. wever (vroeger werden de stukken met urine gevold); Bijnamenboek Karel de Beer - ene krèùkezèèker = Tilburger (blz. 92); WNT XII:1961, r.3/7 en XII:930, r.26/29 'Nou ick versta dat de vullers ouwe pis koopen, Nou wil ick me water so lichtveerdich niet meer laten loopen.' BREDERO 2, 211 (1617). Brabant, jg.3 nr.4, blz. 47: Schilders: 'Kruikezeiker'; Buuk Carnavalsvierders noemen zich 'krèùkezèèkers' of kortweg 'krèùke'; v. Doremalen & Spapens - KRUIKEZEIKERS, Mythe en werkelijkheid van een Tilburgs fenomeen (2004); tis Tilbörgs tròts. / Onze krèùkezèèker! (Henriëtte Vunderink, De krèùkezèèker, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); Schilders in Tilburg magazine (okt. 2007) 'Urine voor landbouw en textiel'"
kruikin, krèùkin, zelfstandig naamwoord, "vrouwelijke inwoner van Tilburg; minder algemeen dan 'krèùk' voor de mannen. Piet van Beers: Ik ben geboren in Loon op Zand/ maar…ons moeder dat was ´n ""kruikin"". ('Ruud Vreeman', in: 't Elfde buukske - ca. 2009); Piet van Beers – ´t Zèn allemòl meense die we moete beminne/ Gullie kènt ze toch ôok, gij krèùk èn krèùkinne. ('Bemint uw evennaaste als uzelve'; 2008)"
kruim, krèùm, zelfstandig naamwoord, "energie; kruim: klein afgebrokkeld stukje v. een of andere spijs?; - het zachte binnenste van brood in tegenst. tot de korst; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  òch èèrm stèùversmikske, wè hèdde tòch wèèneg krèùm (D'16) - ... wat stel je weinig voor!; Van Beek - ""Dà hee heel wà kruim gekost!"" - Dat was hard werken. - Daar heb ik veel moeite voor moeten doen.  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959; Henk van Rijen - dè zal hil wè krööm kòsse - dat zal veel energie vergen; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; znw.vr. 'kruim' - het zachte binnenste van brood; zegsw.' erges kröm aachter zette' - ergens kracht achter zetten. WNT KRUIM 2) b) iets fijns, goeds, bruikbaars; degelijkheid, kracht"
kruimel, krèùmel, kriemel, krömmel, krummel, zelfstandig naamwoord, kruimel; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  krèùmels is ók brôod - de laatste restjes moeten ook op; As dè zô is gewist, van ons moeders onderbroek, waor wij in ieders geval niks van kosse zien en wij dus hillemol nie aon han meuge denken, dochte wij wel dè onze vadder dus hil wè te doen gehad heej om op de bestemde plaots te komen, as de brôodkrèùmels em al te veul staken, zôas dè in de volksmond hiet. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); PM kruimel; WBD III.2.3:126 'kriemeltje' = kleine hoeveelheid eten; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KRIEMEL m - kruimel
kruimeltje, kremieleke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, kruimeltje; Ik vèn buvurbild, as ge naa is efkes wegdenkt dè ’t nie vuugt, dègge de gaastvrouw nie beter zòt kunnen eeren dan deur oe bord af te lekken tot ’t leste kremieleke toe... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
kruin, krèùn, zelfstandig naamwoord, kröntje, bladdragende takmassa; WBD III.4.83 'kruin' = takken (collectief); kröntje; verkleinwoord; Henk van Rijen – kruintje
kruipen, krèùpe, sterk werkwoord, kruipen; Cees Robben – 'Daor kröpt zo veul vrije tèèd in war'; Dialectenquête 1887 Willems - krèùpe - krôop - gekroope - in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij kröpt; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - st.ww. intr. - kruipen; krôop; kroop; verleden tijd van 'krèùpe'; kröpt; tegenwoordige tijd 2e + 3e pers. enk. van 'krèùpe'; kruipt; Cees Robben – Daor kröpt zô veul vrije tèèd in war... (19770624)
kruis, krèùs, zelfstandig naamwoord, kröske, kruis; WBD 'krös' - achterste deel v.h. paard, ook genoemd 'aachterkaant',  'broek'; - Hij is erg nauw in 't kruis. - Hij is zeer consciëntieus, gewetensvol. (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’); De Wijs – Ik zweet kruis en munt bij mekaare (en mot sasse as unne rèèger) (17-10-1966); De Wijs – dè he’k echtig nie gedaon, krûîske sterven en honderd duuzend èzere botterhammen eten (17-08-1964) [kröske stèèreve: zogenaamd iets zweren, plechtig beloven]; Cees Robben – mar dès ók men êenegst krèùs; zèède meej oew krèùs kóntènt; Zo’n meidje wies hillemol van toeten noch blaoze, die ha as waorschuwing van thèùs meejgekregen: ‘Hou God vur oew ôoge en oew haand veur oew krèùs’. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant, 1952 - en krèùs - tweej krèùze; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  poepe dègge krèùs nòch munt kunt zien ('16) - m.b.t. een tiptop dametje; WBD krèùsroej (II:1009) - kruisroede (onderdeel weefgetouw); Frans Verbunt -  èlk hèùs hee,j zen krèùs, de klèène van hout, de grôote van goud; WBD (III.3.3:99) krèùs, grafkrèùs = grafkruis; WBD (III.1.3:121) 'kruis' = zitvlak v.e. broek; WBD III.3.3:106 'veldkruis', 'wegkruis' = veldkruis; Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - 'krùis' zn - kruis
kruisbeeld, krèùsbild, krösbild, zelfstandig naamwoord, kruisbeeld; Elken aovend stond der dan wel den êene of aandere fanaat meej un krösbild te zwaaien op de prikstoel. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD III.3.3:50 - krösbild = kruisbeeld; WBD III.3.3:51 - krösbildechristus = corpus; Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRUISBELD znw.o. - kruisbeeld
kruisboog, krösboog, zelfstandig naamwoord, kruisboog, vereniging van kruisboogschutters; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Wèl bè de krösboog gewist! Krösboog zèèk wèl ôot bij gewist! Mar aanders, aanders…Nèù, dè was toen mar en gezèlschap onder mekaare, zo mar en vereenegingske dègge zôo, jao, meej en man òf tien twaalef, zak zègge, dègge dan zon, zon, zon dinge had èn dègge es op en plòts hier òf daor es nòr toe gingt, dègge es ene keer gingt schieten èn zôo…”
kruisen, krèùse, zwak werkwoord, kruisen; WBD krèùse (II:1037) - kruisen: sprong wisselen; ook: spròng wissele of ooverspringe; Dirk Boutkan (1996) - verleden tijd: krèùste naast kröste (blz. 59)
kruisheer, krèùsheer, zelfstandig naamwoord, "kruisheer (kloosterorde); 1929 – Van Delft - ""Zoolang ze vrijen, zijn het minnebroeders, doch getrouwd worden het kruisheeren."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); 1964 – Pierre van Beek – Ja, hoe gaat het eigenlijk met die mannen: ""Zolang ze vrijen zijn het minnebroeders, getrouwd worden het kruisheren"". (Tilburgse Taalplastiek afl. 15; Nieuwsblad van het Zuiden, 21-10-1964); 1969 – Cees Robben – Toen we nog vreeje waarde unne echte “minnebroeder”... Naa zèèdevört unne kruisheer... (19641231); 1998 – Henk van Rijen – wè zèède toch ene kröösheer - wat ben je toch een bandiet!; WTT 2012 – De uitdrukking is een woordspel met de twee kloosterorden minderbroeders en kruisheren. Minderbroeders zijn franciscanen (Ordo Fratrum Minorum, O.F.M.), volgelingen van Franciscus van Assisi; naastenliefde kenmerkt hun streven. Kruisheren behoren tot de Orde van het Heilig Kruis (Latijn: Ordo Sanctae Crucis, OSC); het gezegde is uiteraard gebaseerd op de uitdrukking dat iets of iemand 'een kruis', een last, is; vergelijk 'ieder huisje heeft zijn kruisje'."
kruishout, krèùshout, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – 'krööshaawt' - kruishout, aftekenhaak voor timmerlieden
kruising, krèùsing, zelfstandig naamwoord, kruising; WBD krèùsing (II:1047) - kruising: dichtheid v.d. binding
kruisje, kröske, zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm; kruisje; eindstadium van de H. Mis: Bij et kröske de kèèrk öt gaon; Cees Robben – In m’n kaomer pronkt ’n kröske (19700220); Cees Robben – Zonder irst ’n kröske te maoke... (19720707); WBD (III.3.3:145) kröske - zegen aan het eind v.d. mis; WBD (III.3.3:185) kröske - een kruisje maken
kruisje sterven, kröskestèèreve, werkwoord, iets beloven; onder kinderen! een 'eed' afleggen met twee gekruiste vingers, middelvinger over ringvinger. Kon ook betekenen: iets onaangenaams niet verder vertellen, of versterking van de belofte om een afspraak na te komen. Z.a. Meestal eerst als vraag gesteld, waarna degene die iets 'zweert' het woord als uitroep herhaalt. Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  varianten op 'kröske stèèrve': kröske stèèrven èn hónderdduuzend èèzere bótterammen ópeete ('70) (Als dat niet klopt, eet ik mijn pet op '70); - gezegd om iemand te overtuigen van de waarheid of oprechtheid: Cees Robben – Ik zal pront betaole... kröske stèrreve... (19540821)
kruislievenheer, krèùslievenheer, zelfstandig naamwoord, kruisbeeld
kruislijn, krèùslènt, zelfstandig naamwoord, WBD 'krèùslènte' - ploeglijn (het leidsel dat gebruikt wordt bij het ploegen)
kruispunt, kröspunt, zelfstandig naamwoord, kruispunt; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 33) 'krèùspunt' (er kan klinkerverkorting optreden)
kruisweg, krèùswèg, kröswèg, zelfstandig naamwoord, kruisweg; Elke mèèrge liep ie, op un holleke naor de kerk. Hij ging nie naor de mis, nèè, hij deej dan de krösweg, elke mèèrge, hij ha enne kröswegmanie. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); kruisweg, de veertien staties in de r.-k. kerk; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  kèèken as en hèllegebildje dè van de kröswèg is gevalle (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1971)- beduusd kijken; WBD III.3.3:178 kröswèg bidde, de kröswèg doen = de kruisweg bidden; Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRUISWEG znw.m. - de afbeelding v.d. lijdensweg van Jezu
Kruithuisje, Krèùthöske, toponiem, kruithuisje; toponiem – precieze plaats niet bekend; mogelijk verbastering van Krètshöske Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “…èn Keej de Pèlder die daor bij et krèùthöske wonde, witte gij dè nòg in den Bèrndèèk òf in de Oerlesestraot was dè toen…èn dan ginge ze rije op en hondekèèr want zij was zon hil dikke!” (transcriptie Hans Hessels 2014)
kruiwagen, kröwaoge, kreugel, zelfstandig naamwoord, kreugeltje, "Henk van Rijen – kruiwagen, 'kreugel'; kreugel; kruiwagen; N. Daamen - handschrift 1916 - ""kreugel - kruiwagen""; MTW 'kreugel, kröwaoge'; Hij reej meej zene kreugel ene kinkenduut harstikke Jantje Marinus - Hij reed met zijn kruiwagen een kikvors dood. R.J. 'men kreugeltje piept'; ...mar den dezen is net 'nen kreugel: ge moet 'm douwe! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); Hij moet er mee z'n neus bovenop gedouwd worren, hij moet er op den kreugel naor toe gerejen worren! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); - In piepend kreugeltje mee twee maande d’r op, en innen meens d’r aachter, die riep ""kneukels""… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Pierre van Beek – ""Daor 't volk is, is de nering, zeej de mosselenboer en hij reej mee z'nen kreugel de kerk in."" Prachtig vinden we het woord ""kreugel"" voor kruiwagen. We hebben wel eens ooit horen vertellen, dat dit zo'n typisch Tilburgs woord zou zijn, dat men het eigenlijk nergens dan in onze stad aantreft. We geloven, dat dit een beetje overdreven is. In ieder geval hebben we het in de omgeving van Tilburg door niet-Tilburgers ook wel eens horen gebruiken. (Tilburgse taalplastiek 6 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 11 maart 1950); De Wijs – Rijd den kreugel mar deur ’t deurgebint in’t schop (20-07-1962); Van Beek - een ""kreugel"" is een kruiwagen; (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Anoniem – 1959 – ; Toen ging ie mee bukkum leure; mee de kreugel van de buur; Jaans pluisde wol, deej stukke; 't was genog vur brood en huur. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); Cees Robben – Van unne kreugel worde nog is lilluk ôôk... Daor krèède grôôte neusgaoter van en lang èèreme... (19730330); Cees Robben – Ik krôj [kruij] krek munne kreugel op den kaaibaand unne kinkenduut kepot... (19711119); Hij zaag de wèèvers meej de kreugel/ stukke brènge nòr den heer. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: En euw heuvelse kèrk); Elie van Schilt - Ok ut gepiep van unne kreugel waor unne textielarbeier de stukken stof die zun vrouw gestopt had als thuiswerk, wir trug brocht naor de fabriek. (Uit: ‘Vruuger heurde wij aanders’; CuBra ca. 2000); Interview Hermans - 1978 - “Op de kreugel laag de kètting èn dan wier zôo, zo vèr ast was, war, dè wier daor ammel opgehòkt toedè de kètting daoroover ophong, toen wier ie gedrêûgd…” (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview Hermans - 1978 - “…dan vatte hij zene kreugel òf de vrouw èn die ging dan leevere nòr et febriek mar de miste die din wèl de manne, war, mar ast de vrouwe din dan wasset beeter dèt de manne din… (transcriptie Hans Hessels, 2013); Audioregistratie 1978 - Nou èn dan moeseme meej ene kreugel èèrepel gòn steeke... (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); WBD Onder 'kruiwagen' (II 807) is het Tilburgse woord niet vermeld. A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant, 1952 - de burries van de kreugel bèùge deur ónder et gewicht; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  piepen as ene kreugel ('86) - versleten zijn; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  zen ziel rijdt óp ene kreugel (D'16)- het gaat hem voor de wind; Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KREUGEL znw.m. - kruiwagen, Fr. brouette; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; znw.m. (kruigen, kreugen) 1. kruiwagen, 2) lompe, eigenzinnige kerel; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kreugel (krt.83); K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KREUGE - kruiwagen. Leo Goemans - Leuvens taaleigen, 1936 -  KRUIWAGEN - kruewu:gel; Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - 'kreujge' zn - kruiwagen; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kreugel - kruiwagen (Brab.); WBD (II:2826) 'kreujg?l' - kruiwagen; 'platt? kruiwaog?' - platte kruiwagen (II:2827) 'bakkruiwaog?' - bakkruiwagen 'miskruiwaog?' - mestkruiwagen 'b?tónkruiwaog?' - betonkruiwagen 'stêênkruiwaog?' - steenkruiwagen"
Kruiwagen-akker, Kreugelèkker, toponiem, Kruiwagen-akker; De precieze ligging is niet bekend
kruiwagenratten, kreugelratte, werkwoord, eigenlijk alleen gebruikt om een kinderspel aan te duiden; vervoegingen zijn niet bekend; zoveel als: ‘kruiwagen spelen’; bekender is: ‘kreugelgatte’; spel van twee personen (meestal kinderen); een ligt op de grond, twee tilt de benen van een op alsof het de handgrepen van een kruiwagen zijn; een drukt zich op zijn handen omhoog; zo ‘lopen’ ze tot een het niet langer volhoudt. Cees Robben – Vadder... wimmis kreugelratte... (19660708)
kruiwagentje, kreugeltje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van kreugel; kruiwagentje; Cees Robben – M’n haande vol blèène van ’t kreugeltje douwe... (19570309)
krukken, krukke, zwak werkwoord, krukke - krukte - gekrukt, WBD (v.e. paard) strompelend lopen bij het aantrekken; Henk van Rijen – (textiel) - houten vorken die ondersteboven in de grond werden geplaatst en waarop de gelijmde 'kèttings' gedroogd werden. WNT KRUKKEN - 1) sukkelen met de gezondheid; 2) sukkelen, knoeien e.d. 3) schertsend: iemand voor kruk uitschelden
krukstoel, krukstoel, kròkstoel, zelfstandig naamwoord, Van Dale -  met een smalle, rechte rugleuning; N. Daamen - handschrift 1916 - krukstoel – leuningstoel; kròkstoel; WBD (III.2.1:89) krokstoel = kinderstoel
krullen, krulle, zwak werkwoord, krulle - krulde - gekruld, krullen maken; spannen; Frans Verbunt -  et zal er krulle! - het zal er spannen; Cornelis Verhoeven - krullen ww. - behalve in de zin van 'krullen maken' ook onpers. gebruikt in de uitdrukking  'het zal er krullen' - het zal er spannend toe gaan, er zullen klappen vallen. (Van een wateroppervlak dat rimpelt?); WNT KRULLEN c) 3) Oneigenlijk voort niet effen, niet kalm zijn, opgewonden zijn e.d.
krulstaart, kròlstart, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) varken, ook genoemd 'vèèreke' of 'kuus', en elders 'kuus' of 'vèrke'; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - znw.m. - staart die krult 'enen hond m'ne krolstart'. WNT KRULSTAART, -steert - 1) een krullende staart; 2) een dier met een krullenden staart, inzonderheid een varken.
kuchen, kèchele, zwak werkwoord, WBD III.1.2:239 'kechelen' = kuchen
kuier, kuijer, zelfstandig naamwoord, wandelingetje, ommetje; Cees Robben – Bende aon oewe kuier, Karel..? (19850802)
kuieren, kuijere, zwak werkwoord, kuieren, langzaam wandelen, een ommetje maken; Op de Spoorlaan is 't mistal nie druk en as ge daor dan hillemol op oe eentje te kuieren lopt... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929)
kuif, kèùf, zelfstandig naamwoord, köfke, kuif; WBD haren tussen de horens van een koe, ook 'Kuif', 'trós' of 'truske'; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): Fien kèùf = (v.d. Mortel-Houben) (blz. 56); WBD III.1.3:271 'kuif' = kuif; ook: 'pleeborstel'; D. Boutkan (1996): (blz. 52) kèùf - köfke; Bont zelfstandig naamwoord m. - kuif; köfke; kuifje; verkleinwoord  van 'kèùf', met vocaalkrimping
kuiken, kieke, kèùke, zelfstandig naamwoord, kiekske, kip; WBD kieke, kieken, kuikentje, kiepke, tòk, tiet tiet tiet, (Hasselt) tjiep - roepwoorden voor kuikens; WBD kiekske, kiepke, pieleke - vleinamen voor het kuiken; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KIEKEN is beter dan 'kuiken'. Alle verwante tongvallen hebben I, behalve het Neder-Saksisch en Hoogduitsch. Z.a. Bont zelfstandig naamwoord. o. 'kieken' - kuiken (zolang het binnen de dop is); buiten de dop: 'pieleke(n). Antw. KIEKEN zelfstandig naamwoord. o. -jong hoen; Holl.kuiken; Fr. poulet; vkl. kieksken; kèùke; kuiken; Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): gez. Twaalf aajer en dartien kèùkes - een meevaller, buitenkansje; WBD kèùke, 'kèùkentje', 'kiepke' - kuiken; WBD kèùke - pas uit het ei gekropen kipje; WBD kuikentje, kieken, kieke, kiepke, tòk, tiet tiet tiet, (Hasselt) tjiep - roepwoorden voor kuikens; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  alle kèùkes wòrre gin kiepe (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '73) - niet iedereen groeit uit tot wat men van hem verwacht; Bont zelfstandig naamwoordvr. 'kuik' - jonge kip; verkleinde vorm 'kökske(n)'
kuil, kèùl, zelfstandig naamwoord, költje, kuil, ook voor b.v. aardappels (WBD); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Tweej, drie daoge stonde ze zoiets den dôoj, den dôojen in hèùs èn dan bròchte ze em wèg…jè, dè was de kèùl in!”; – kinderspel met knikkers: Knikkeren, ofschôon ik dè nie zô zaag zitten. Ge wiert er zo smèrrig van, zeker bij kèùltje. Ge mokte dan un kèùltje in de grond en van un bepaolde afstand moeste dan knikkers, meej oewe vinger in dè kèùltje schèùven. Wie dè in de minste keren deej, mocht de knikkers allemaol hebben. Et kan zèèn det nie hillemol klopt, wè’k naa vertel, mar zô waren de spelregels, geleuf ik. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD askèùl - ashok (bewaarplaats voor as, vaak gelegen onder de bakoven); WBD èèrpelkèùl - aardappelkuil (ook in Hasselt); WBD drinkeskèùl, Hasselt: drinkkèùl of drinkesgat - weterkuil (natuurlijke of gegraven kuil op het erf of op de weide, waarin men vee drenkt); WBD voejerkèùl - spoelkuil voor groenvoer (kuil op het erf, voortdurend met (grond)water gevuld, waarin men het groenvoer voor de koeien spoelt of wast); WBD mooskèùl, (Hasselt)s moowskèùl - zinkput (voor afvalwater uit o.a. de gootsteen); ook genoemd 'moosput'; Cees Robben:  Ik zit liever òn ene viskèùl. WBD III.1.2:72 'een kuil graven/maken; ook 'spaden'; WBD III.4.4:145 'kuil' = dal; WBD III.4.4:178 'kuil' = vijver; WBD III.4.4:179 'kuil' = poel; Bont zelfstandig naamwoord m. - kuil; verkleinde vorm'kölleke(n)'; WBD III.4.4:170 'waterkuil', 'voederkuil' = vijver; költje; verkleinwoord; kuiltje; Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): ;  (blz. 51) költje; verkleinwoord  van 'kèùl', met vocaalkrimping; MP gez. Ze zulle van mèèn cènte gin költje mis in de grónd piese. MP gez. Ge zult van mèèn gèld gin költjes piese. Frans Verbunt: 'költjeknikkere' - knikkerspel; Dan mòkte we in et midde vant bòrd in de boerekôol en költje om de sjuu in te doen. Èn dan mar britse, meneer. Lèkker! Èn dabbe, èn prakke. Gin gepielie. Spaoje! (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Biks költje knikkeren - spelletje
kuilder, kölder, zelfstandig naamwoord, "vogel: wulp (Numenius arquata); Daamen - Handschrift 1916:  ""kuilder - groote vogel uit de heide; hij legt eieren juist als die van de kievit maar viermaal zoo groot; bij het vliegen roept hij 'Tuureluut'""; zie zie tuureluut; Cees Robben - ...kölders die bij vennekes/ wè vruuten in ’t vuil... (19600708); WBD III.4.1:222 'kuilder' of 'wulp' - wulp (Numenius arquata) ook 'tureluut' genoemd. De wulp (Numenius arquata) is een grote waadvogel van 55 cm, die gemakkelijk te herkennen is aan de lange; omlaag gebogen snavel. Hij heeft een grijs-beige verenkleed en in de vlucht een opvallend witte driehoek op de rug. De zang klinkt jodelend. De wulp komt vrij algemeen voor in vochtig heideland en in moerassen en legt zijn eieren in een kuiltjeSch. KUILAART, een vogel in Westvl., ook nog zeesnep genoemd, en in de Kempen: kuilder, kluiter of kluter en zandlooper; in het Fr. heet hij: courli of pluvier doréBiks kölder zn - wulp (numenius): Rond de Flaes stikte het vroeger; van de kölders. Ze legden meestal vier eieren in een költje. Daarvan; is de naam afgeleidPierre van Beek: in: Het Nieuwsblad van het Zuiden - zaterdag 4 mei 1968, 'Eendegoor en Zwartven'. Over het Zwartven: ""...dan spreidt daar plotseling het grotendeels door bos omringde; Zwartven zijn waterspiegel voor u uit. (...) Het ven is ondiep; en valt menigmaal helemaal droog in de zomermaanden. Zolang dit niet het geval is, houdt er nog de kievit zijn vliegoefeningen, stappen er de kluut en de wulp op hoge poten langs de oever en roept in de lucht de grutto zijn eigen naam."""
kuiltjesknikkeren, költjeknikkere, zwak werkwoord, bepaald knikkerspel
kuip, kèùp, zelfstandig naamwoord, köpke, kuip; ’s Anderendaogs kwaam de slachter terug om alles [van het geslachte varken] in handzame porties te verdéle en wier alles in enne kèùp, in de kelder, in de pekel geleej. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD beslagkèùp - beslagkuip (waarin moutmeel en water werden gemengd, in de brouwerij); WBD klaoringskèùp - klaringskuip (waarin het aftreksel van mout en water wordt geklaard, in de brouwerij); Verhoeven (1978):  KUIP (kö:p) v - gezegd v.h. bovenste gedeelte v.e. ouderwetse preekstoel, soms met 'n toespeling op de kuip in de kelder waarin spek gepekeld wordt: 'n hil vèèrken in de kö:p. Bont zelfstandig naamwoordvr.- kuip, ook (schertsende benaming voor) dat deel van de preekstoel waar de redenaar in staat.
kuiper, kèùper, zelfstandig naamwoord, kuiper; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): et kèùperke = H. Wilborts (blz. 84)
kuis, kèùs, bijvoeglijk naamwoord, "helemaal, finaal, totaal; mooi, gaaf, schoon, zedig, kuis; 1. bijvoeglijk naamwoord; V en kèùs waogetje - een mooie auto; H. van Rijen (1988): en köös mèdje - een mooi meisje; WBD (III.3.3:359) kèùs = zedig; ook: nètjes; Hees kuis verslete (V:54); Antw. KUIS(CH) (uitspr.kös) - zuiver, rein, Fr. propre, in eigenlijken zin gebezigd. E glas kuisch water. 'Ne kuischen handdoek. 2. bijwoord; zen schoene waare kèùs versleete; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - ... Zonderling is echter het gebruik, 'twelk men hier van KUISCH adverbialiter, even als elders van 'schoon' en 'zuiver', maakt. Z.a. Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): kèùs óp - helemaal op (b.d. voedsel); Frans Verbunt:  'kèùs op' finaal versleten; Daamen - Handschrift 1916:  ""kuisch - 't is kuisch versleten (geheel)""; Stadsnieuws:  'Die broek is kèùs op, ze valt bekaant van oe kont.'(041107); die stof is kèùs versleete... (Henriëtte Vunderink; Zoas ik et as kèènd beleefde; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Verhoeven (1978):  KUIS (kö:s) bw - helemaal: kö:s verslete. Bont bijwoord 'kuis' - schoon, totaal, gans, heel en al. Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kùis' bw - helemaal, totaal"
kuit, kèùt, zelfstandig naamwoord, "kuit; 1. lichaamsdeel; H. van Rijen (1988): 'smèèr oew kööte!' - Maak dat je wegkomt!; H. van Rijen (1988): 'köötetikker, billetikker' - pandjesjas; Van Delft - ""Hij heeft de kuitenlatten genomen."" Dit is: Hij is op den loop gegaan. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); 2. zaad van vissen; WBD III.4.2:77 'kuit' - kuit, ook 'zaad' genoemd of 'zaaiers'; WBD III.4.2:71 'kuit' - vrouwelijke vis; ook genoemd: 'kuitvis', 'vrouwtje'"
kukelen, kuukele, zwak werkwoord, vallen; WNT: omkukele; Ons moeder waar meej mèn op den èèrm van den onderstre tree van de trap gekukeld en ha der béén gebroken.  (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
kulhorloge, kòlloosieke, zelfstandig naamwoord, H. van Rijen (1988): sober of karig iets [?]; WTT 2017: het is onduidelijk waar de klemtoon ligt, maar waarschijnlijk op de eerste lettergreep; in dat geval is 'kol' kwalitatief bedoeld bij 'loosieke' ofwel 'klein horloge', en is 'kòl' mogelijk denigrerend bedoeld als 'kul'.
kulletje, kulleke, zelfstandig naamwoord, Zegsman Ad Vinken - klein kind (vertederend); Zegsman Ad Vinken - wèdist tòch en kulleke, war; S&S KUL: klein, nietig ventje: e kulleke van e manneke (Corn. II 97); WNT KUL (4) a) flauwe vent, sul (S&S: deze betekenis is secundair); Bosch kulleke - liefkozend woord voor een klein kind
kullevoe, kullevoe, zelfstandig naamwoord, "fopperij; N. Daamen - handschrift 1916 - ""kullevoe - dat 's kullevoe (dit is fopperij)"""
kunnen, kunne, sterk werkwoord, kunnen; Dialectenquête 1887 Willems: ik kan, gij/hij kunt; Dirk Boutkan (1996) - kunne - kón/kós - gekund; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – as ze dè konnen; ze han et beeter zôo kónne laote; ...ze moesse doen al wè ze kosse om er 'n stökske veur te steke... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); ...die twee kosse mekare nie zoo goed lije, ziede... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938); Cees Robben – Witte wègge kunt! Niks kunde, dè kunde. Cees Robben – Hoe bestaoget, mar kunne doe z'et; naa kunde lulle wegge wilt; Daor waren lollige bij, die goed kosse koken en dieter niks van bakten. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant, 1952 - dè bumke zal daor moejlek kunne groeje; CiT (26) 'Na kumme wir gestaoig ónroke'; Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - GEKUNNEN: derde hoofdvorm van 'kunnen'; kos(se); kon(den); Verleden tijd van 'kunne'; - Ik kos nie begrèèpe dèsse dè kosse. R.J. Nao wè praote kos ik binne; Cees Robben – Mar as ik kôs... begôs ik nog eens...! (19560707); Cees Robben – Peer van Dun was unne dwaoler (...) die de haai in den blende kos belôôpe (19570119); Cees Robben – Hij pooide ‘m al vur dekkem aon zunne start kos zitten... (19650402); Cees Robben – Bende al getrouwd Piet...? ..Ongebonden is ’t bist zeej ’t kelfke.. en ’t kos rond den schelft... (19650910); Cees Robben – dè kosse ze wel heure... (19790803); Cees Robben – ...Mar hij kôs me wè...! (19801017); Cees Robben – ’t Kos kaoier... (19860829); Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):  et kientje was dôod vurdèset kósse dôope; WvM 'da kos nie in Tilburregh'; 'die kos schon speulen'; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kós (blz. 136). Zowel 'kón' als 'kós' gaan op 'konde' terug. 'Kós' is mogelijk geworden doordat 'konde' mouilleerde. Antw. KOST - 2e hoofdvorm van 'kunnen'; WNT KUNNEN ... Een praet. kost, mv. kosten leest men bij o.a. Huygens. nevenvorm 'konne'; Dialectenquête 1876 - we konnen nie zien; Kees en Bart: as ze dè konnen; kosseme; samentrekking van konden wij; Versmelting van ww-uitgang (n) met pers.vn (w) levert m op. Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn toen kosseme saoves òf  tweej keer in de week bij Toon van ’t Hof op de Bredòssewèg in die kefeej daor vruuger de Haos gezeeten heej…”; kossie; van verleden tijd enkelvoud van ‘kunne’ en persoonlijk voornaamwoord ‘hij’; kon hij; Cees Robben – Nee, die kossie nie gebruike (19571214); koste; samentrekking van kon je; Henk van Rijen - hoe koste erin? - hoe kon je binnenkomen?; kumme; samentrekking van kunnen we; Cees Robben – Dan kunme slaope gaon... (19670428); Cees Robben – Hij haauwt lang weg mee zunne gaoren-bol... Dan kumme niet gaon katsele.. (19671215); kundet; samentrekking van kun je het; Cees Robben – Misschien kundet beseffe (19600916);
kunstboter, kunsbooter, zelfstandig naamwoord, margarine; Frans Verbunt -  margarine; Henk van Rijen – 'kunsbotter'; Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - 'kunstbooter'
kunstenaar, kunstenèèr, zelfstandig naamwoord, kunstenaar; Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KUNSTENÈÈR znw.m. - kunstenmaker
kunstijsbaan, kunsèèsbaon, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – kunstijsbaan
kunstmest, kunsmis, zelfstandig naamwoord, WBD kunstmest
kunstmestspreider, kunsmisspraajer, zelfstandig naamwoord, WBD kunstmeststrooier (machinaal), ook 'kunsmistzaajer' genoemd
kunstwol, kunstwol, zelfstandig naamwoord, "Van Delft - Opmerkelijk is wel, dat de kunstwol, die tegenwoordig op zoo veler tong is, reeds in het verleden tot een volksgezegde was, hetgeen blijkt uit de uitdrukking: ""'t Is allemaal kunstwol"", hetgeen beteekent: Het is maar waardelooze rommel; het is bedrog; 't is verneukerij. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)"
kurassier, keresier, kèrresier, zelfstandig naamwoord, bazige vrouw, heerszuchtige echtgenote; Cees Robben:  jong die om den haoverklap nor bèùte worre gekerreseerd (sic); H. van Rijen (1988): 'kèrresîer'; 's Moeder hield van praajvesie mar was ôk wel 'nne kurresier as ge ; begrèpt wè 'k bedoel. (Jos Naaijkens; ‘Mènne ceeveej’; CuBra); Stadsnieuws:  Hij heej ene keresier getrouwd: hij maag vort niks meer as nòr heur löstere - Hij heeft een bazige vrouw getrouwd: hij mag voortaan niets meer dan haar gehoorzamen. (210710); Van fr. carossier (koetspaard), of van 'kurassier' (= dragonder), dat volgens WNT overdrachtelijk 'manwijf' betekent. Verhoeven (1978):  KAROSSIER (kèrresier) m. groot, gewarig en heerszuchtig vrouwmens; strenge echtgenote; wsch. v. Fr. 'carossier'- paard dat de koets trekt (vgl. molenpaard). Niet in WNT. Z.a. Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'karessier zn - manwijf'
kuren, kuure, zwak werkwoord, Pierre van Beek –  zichzèlf kuure - zich behaaglijk voelen
kurk, körk, zelfstandig naamwoord, kurk; Dialectenquête 1876 - 'n kurreke stupke (u = ö); Bont kör?k, znw.m. - kurk, stop op fles of kruikAntw. KÖRK (uitspr. körr?k) m, als voorw. -en als stofnaam - kurk
kussen, kusse, zelfstandig naamwoord, werkwoord, I zelfstandig naamwoord; kussen; hoofdkussen, het kussen waarop men slaapt; Lodewijk van den Bredevoort - Ze ha der haore los over et kussen liggen. Ons moeder ha van dè lange haor tot op der kont. (Uit: Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? - 2007); Frans Verbunt -  twee gelôove op êen kusse, daor slòpt de duuvel tusse; Dirk Boutkan (1996) - verkleinde vorm: kussetje; kussen waarop men zit; A.J.A.C. van Delft - Op éénen Vastenavend,/ Hier ne stoel en daar ne stoel, /Op iedre stoel een kussen. (Nieuwe Tilburgsche Courant - 9 maart 1929 - Van vroeger dagen 104: Kinderspelen 1); A.J.A.C. van Delft - Hij weefde al dit/ Hij weefde al dat/ En hij weefde 'n kussen al onder z'n gat... (Nieuwe Tilburgsche Courant - 23 januari 1930 -Van vroeger dagen 150: Kinder-rijmen); bij paarden; WBD kusses - vlees- en spieraanzetting links en rechts op de borst van een paard, ook genoemd 'schoft'; WBD hòmkusses - haamkussens (de vilten binnenbekleding v.h. haam); WBD kusses - (Hasselt) - zadelkussens (voor een paard); II werkwoord; kussen, zoenen; zwak werkwoord; Leo Heerkens - ... zal 'k oe wakker kussen, meidje? (Uit: DE NON; 1940); Frans Verbunt -  kusse meude gerust mar van et meekaniek moete afblèève; kusmokkis; samentrekking van kus me ook eens; Cees Robben - Kusmokkis (19621123 - complete tekst)
kussenspelletje, kussespèlleke, zelfstandig naamwoord, "speldenkussentje; samenstellende elementen zijn omgekeerd vóór het diminutiefsuffix. Pierre van Beek – Een curieus geval hebben wij altijd gevonden, wat men in Tilburg van een speldenkussentje maakt. Men spreekt hier namelijk van ""kussenspelleke"". Men draait het eigenlijke woord dus radicaal om, waarbij als bijzonderheid nog komt, dat de verkleiningsuitgang meteen ook maar geplakt wordt aan het woord, waar hij juist niet bij thuis hoort. (Tilburgse taalplastiek 12 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 25 april 1950)"
kut, kut, zelfstandig naamwoord, vrouwelijk geslachtsdeel; - zowel de uiterlijke als inwendige delen worden bedoeld; WBD III.1.1. lemma  vrouwelijk geslachtsdeel – kut, vooral noordelijk Tilburg; WBD III.1.1. lemma  schede – kut, vooral noordelijk Tilburg
kuten, kuute, tussenwerpsel, WBD kuute kuute kuute - (Hasselt) lok- en roepwoorden tot een big; Verh. KUUT m - varken; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KUUTJE v - jong varken, kalfje; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; küt(?) 1) roepnaam voor jonge varkens, 2) big.
kwaad, kaod, kaot, bijvoeglijk naamwoord, kaod - kaojer - kaojst, "1. bijvoeglijk naamwoord; D. Boutkan (1996): (blz. 50) kaod - kaojer - kaojst - kwaad, kwade, slecht, slechte; Meej zón kaoj weer zódde kaod wòrre. - Met zo' n slecht weer zou je kwaad worden. MP gez. (m.b.t. vrouwen:) Ge hèt kaoj èn verrèkte kaoj. (Die nèkhaor hèbbe, zèn kaoj, mar die krullekeshaor hèbbe, zèn verrèkte kaoj.); R.J. ze wier kaod; Van Delft - - Sterft iemand aan een ziekte met een snel verloop, dan ""sterft hij aon een kaoi ziekte"".(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); ""Hij is kaod"", zee den postbooi. ""Veur mijn part"", zee den winkelier. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938); ...mar ik maok me mar kaot, en ’t helpt me niks. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Nou is 't vergeetmenieke/ vergeten en vergaon;/ da hee ons dikke Mieke,/ die kaoje koei gedaon. (Leo Heerkens; uit De knaorrie (Piet Heerkens), ‘Vergeetmenieke’, 1949); De Wijs – Ik wil bist wete dè’k ’n kaoi boor ben mar zij is ôk nie prut (23-09-1970); Cees Robben – En kaoi bier hier meej karneval... (19730316); Cees Robben – [vrouw spreekt:] Ik wil bist weten dek ’n kaoi boor zèè... Mar gij bent ôôk nie prut... (19761008); Cees Robben – ..Kaoije snevel smaokt me toch aaltij nog beter dan goei wèèrk... (19700329); Assie zô kaod waar, maokte wij wel dè we öt de buurt blééve. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Godverdomme, wè waar ik kaod… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Hij stampte dan net as un kaoi pèrd, meej zen voeten op de grond. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Onze vadder vertrok wè laoter, die reej ons mistal halfweg veurbij, op zen kaoj fiets. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Op zonne zondag asset regende, han wij flink kaoie zin. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); …leider speule over un groep van zon twintig jongens, in de ‘kaoje’ lèèftèèd zôas ze hier zegge. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  ge hèt kaoj èn verrèkte kaoj; - die meej krullekes in dere nèk, dè zèn verrèkte kaoj ('65); Verhoeven (1978):  KWAAD (uitgespr. als 'kaot' in onverbogen vorm, en 'kaoj' in verb. vorm) bijvoeglijk naamwoord : 'n kaoj mènneke - een slecht persoon, een kinderlokker; heeft dikwijls de bet. van: zwak, ziek: m'ne kaoje knie, rèècht in m'n kaoj oo:g.  Z.a. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kaod, zonder w (krt.54); Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  zó gaa as ge kaod genóg gedaon hèd, lot O.L.H. oe trouwe (Daamen - Handschrift 1916: ) - Na het huwelijk krijgt men minder kans voor 't vrije leven; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  zó kaod ast aachterste ènd van den duuvel ('64); H. van Rijen (1988): wènne kaojen hond; H. van Rijen (1988): kaoj pronoosies - slechte bedoelingen; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kaoje Jan = J. de Beer (blz. 23); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kaoj Anna = Anna Houben-Janssens (blz. 44); WBD (III.1.2:190) 'in kwaaien doen' = ziekelijk; Bont ko.t, bijvoeglijk naamwoord  en bijwoord  'kood' (d.i. 'kaad', voor welke vorm zonder w men zie o.a. Franck v. Wijk s.v. kwaad) - kwaad, slecht, boos, kwaadaardig. Antw. KAAD bvw. - kwaad (...) Hij is kaad op mij. Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kaod bw, bijvoeglijk naamwoord  - kwaad, slecht, boos; WBD III.4.4:43 'kwaad weer' = slecht weer; kaojer; vergrotende trap van 'kaod'; kwader = slechter; Cees Robben – ’t Kos kaoier... (1860829); H. van Rijen (1988): kwader, bozer, slechter"
kwaad, kaot, zelfstandig naamwoord, onzijdig, kwaad; het kwaad, de kwade(n), slechterikken; MP gez. Ieder et zèène èn de kaoj ervan dêele. V en kaoj - een ongemakkelijke, eigengereide, onwillige vrouw; CiT (114): 'Hijst kaoi deur!'; Ons taante Zus, die moppert dan/ Want dès 'n echte kaoi. (Gieleke – wsch. ps. van Michel van de Ven (Lechim) – ongedateerd knipsel uit onbekende bron; ca. 1960-1980); Cees Robben – Na is ie ’t kaoi wir deur... (19870320); Cees Robben – Bij de goeie... Bij de kaoie... (19580426); In de grond ist ginne koije... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); H. van Rijen (1988): hij ist kaoj deur - hij heeft het ergste gehad; ...en liet Adam ôk enne keer bèète. Dè hasse dus nie moeten doen. Naa waar Adam effe schuldig en han ze saomen kaod gedaon. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Verhoeven (1978):  KWAAD (uitgespr. als 'kaot' in onverbogen vorm, en 'kaoj' in verb. vorm) (...) Zelfst. geb.: 'ne kaoje - een slechterik, geducht tegenstander: dan hebbe ze on men 'ne kaoje. Z.a. WBD III.3.1:369 'kwade (kaaie)' = galgenaas; WBD (III.1.4:116) 'kwatong' = vrouw die graag kwaadspreekt; 227 'kwaad' = boos; Goem. KWAAD - ku:t, zelfstandig naamwoord. o. Antw. KAAD zelfstandig naamwoord. o. en bvw. - kwaad. Gij doet daar kaad mee; Cees Robben – Wie heej nog niemand kaot gedaon... (19570615)
Kwaadeind, Kedènt, toponiem, "Letterlijk: kwaad (= slecht) einde; Cees Robben – Van ’t Krèèvent naor ’t Kedent is mar unne bolscheut... zisse... (19850504); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): et Kedènt = Kwaadeindstraat (blz. 121); Piet van Beers – ‘Jonges, löster is’: ""Van aovent gòn we meej zen ammol/ fiste op ' t Kedènt. (Spoeje doemmeniemer; 2009); op et Körvel òf int Zaand,/ den Haajkaant òft Kedènt. (Henriëtte Vunderink, Tilbörg trakteert, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)"
kwaadheid, kaojeghèd, zelfstandig naamwoord, "kwaadheid, boosheid; Van kaojeghèd aatie nie. Tot dèsse ineens van kaojeghèd zeej:/ ""Ik lig vur piet snòt hier, Gòddoome!"" (Henriëtte Vunderink, Kaawe jatte, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kottighèd' - kwaadheid; ...èn ons Jaans die heej van kaojighei/ al daoge nie gepròt. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Agge gaot hamstere); kòjeghèd; kwaadheid, boosheid; WBD huidschimmelziekte (bij koeien), ook 'nèèrf' genoemd; H. van Rijen (1988): 'kojjeghèt/-hèj, kaojeghèt, -hèj"
kwaal, kwaol, zelfstandig naamwoord, kwòltje, kwaal; Interview met de heer De Kok (1978) – “Èn toen zèèk in dienst gemoete, ik was neegetien jaor, zèèk in dienst gemoete. Èn daor in dienst èn toen wèr ik afgekeurd, afgekeurd nie, mar ik kos men eige laote oopereere òn zon kwaol. Ik ha ene zwaoren  breuk èn ik wies er niks van. Ik was neegetien jaor èn ik wies er niks van!” (transcriptie Hans Hessels 2014; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - kwo'l znw.vr. (vero.) kwaal (thans: kwaol); kwòltje; verkleinwoord; kwaaltje; Cees Robben – vur derèège èn der kwòltjes; WBD III.1.2:199 'kwaaltje = kwaal; verkleinde vorm van 'kwaol', met vocaalkrimping
kwab, kwèbke, zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm; kleine kwab(be); Henk van Rijen - Et lèste kwèbke öt de maand - de laatste dochter uit een gezin. WNT KWAB - kwabbe - 1) Weeke massa vleesch of vet, natuurlijke dikte of ziekelijk gezwel.
kwade, kaoje, zelfstandig naamwoord, kwade, een slecht persoon, onaangenaam mens; Interview Jolen - 1978 - “Ik hèb er wèlles gewist, ik kwaam er nòg wèlles…jao, Frits was ginne kaoje” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
Kwade Hoek, Kaojen hoek, toponiem, GG Kwade Hoek - buurtschap in het noordelijk stadsdeel (tussen Groeseind en Rauwbraken); Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Paarde wiere der hier mar hil wèèneg geslacht. Dè was Jan van den Berg èn die wont in…jè…waor wont die naa zo gaaw ok wir….in de Kaojen Hoek, daor wondenie.” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels zie Klik hier voor audiofragment)
kwajongen, kaojjonge, kwòjong, kwòjonge, zelfstandig naamwoord, H. van Rijen (1988): kwajongen, vlegel, ondeugd; H. van Rijen (1988): plur. 'kaojjong, kwòjong;' vkw. 'kaojjunske, kwòjungske'; kwòjóng; het meervoud is identiek; kwajongen, kwajongens; De mister wier ziek van die kwòjóng. Henk van Rijen – 'kwòjonge, kaojjonge; (mv. kwòjong, kaojjong)'; WBD III.1.4:332 'kwajongen' = ongehoorzame jongen
kwak, kwak, zelfstandig naamwoord, kwèkske, "grote hoeveelheid; enen kwak kaaje; ene kwak waoter; Zen wuw blêef zitte meej ne kwak klèèn jóng – Zijn weduwe bleef zitten met een stel kleine kinderen; Cees Robben – Ene scheut òf en schutje? Jè, mar dè schilt ene kwak. N. Daamen - handschrift 1916 - ""kwak - groote hoeveelheid""; Bijnamenboek Karel de Beer - Peer kwak = Toon Verhagen (blz. 81); WBD III.4.4:260 'kwak' = grote hoeveelheid; 26l 'kwakske' = onbepaalde hoeveelheid; 263 'kwakje' = beetje; Haor KWAK - grote hoeveelheid; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KWAK, KWAKSKEN - een zoo, zotie. Bij voorb. een Kwak aardappelen, Een Kwaksken bonen. Kiliaen 'quack', superfluum et frivolum. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; kwak znw.m. - zekere hoeveelheid: 'ene kwak aepel'; Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KWAK znw.m. - jenever. 'En borrel kwak. Gij drinkt te veul kwak. Bosch kwak - grote hoeveelheid; WNT KWAK (IV) ook als nabootsing v.h. geluid dat gehoord wordt als een voorwerp, inz. een weeke massa, neer– of tegen iets aan ploft."
kwaken, kwaoke, zwak werkwoord, kwaken; Dialectenquête 1887 Willems - kwaoke - kwòkte - gekwòkt; - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij kwòkt
kwakje, kwèkske, zelfstandig naamwoord, "verkleinde vorm; kleine hoeveelheid; kwakje; N. Daamen - handschrift 1916 - ""kwekske - kleine hoeveelheid""; Cees Robben – Ge mot dè kwekske is kwikke... ’t Is unne hille kwak... (19620323); Henk van Rijen - wèn klèèn kwèkske - wat een klein beetje!; Frans Verbunt -  'kwèkske', 'kwatske'; CiT (126) 'Zen dè hil oe kokse? Wen klèn kwekske.''; WBD III.2.3:265 'kwakje' = restje bier; WBD III.4.4:265 ‘kwakske' = klein overschot; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KWEKSKE (kwèkske) o. - kleine kwak, beperkte hoeveelheid van meestal kleine, gelijksoortige voorwerpen, klein genoeg om te kwikken en neer te kwakken; 'n kwèkske èèrpel. 'Een hille kwak' is 'een hel del', een grote hoeveelheid."
Kwakkel, Kwakkel, toponiem, "de Kwakkel, LDM - - In de buurt van de ""Kwakkel"" - het gedeelte van de Elzenstraat tegenover de Eikstraat - stond en staat nog Kruissensmolen. Waar die naam vandaan komt, is ons niet bekend. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 20 ‘Over mulders en molens’; NTC 4-10-1952); 1879 - Janssens, J., schoenmaker, in de kwakkel P 5. (Adresboek 1879 gemeente Tilburg); 1879 - Melis, G., winkelier, in de kwakkel D 3. (Adresboek 1879 gemeente Tilburg)"
kwakken, kwakke, zwak werkwoord, WBD III.1.2:7 'kwakken' = hotsen; ook: stolpen,hossen,hutselen,hobbelen
kwaklucht, kwaklocht, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.4:38 'kwaklucht' = wispelturig weer, ook 'kwakkellucht, –weer'; WBD III.4.4:47 'kwakkelweer' = druilerig weer
kwakpoot, kwakpôot, zelfstandig naamwoord, "N. Daamen - handschrift 1916 - ""kwakpoot - vrouw met wat zwaren gang"""
kwalijk, kwòlek, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, kwalijk; WBD III.1.4:360 'kwalijk' = bezwaarlijk; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; bijwoord  'koolijk', 'kalijk' - kwalijk, nauwelijks, moeilijk, bezwaarlijk; Leo Goemans - Leuvens taaleigen, 1936 - KWALIJK - ku:l?k; Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KWA(D)ELIJK (uitspr. kwaoi?l?k, Kemp.: kaol?k) bw –brasch, gramstorig, kwaad. (Kwadelijk verschilt van kwalijk)
kwalm, kwalm, zelfstandig naamwoord, walm; WBD III.1.4:384 'kwalm' = drukte; WBD III.2.1:218 'walm' = idem
kwansel, kwaansel, zelfstandig naamwoord, "Pierre van Beek –  vloeibaar voedsel dat zich niet onderscheidt door een goede kwaliteit; N. Daamen - handschrift 1916 - ""kwaansel - ik drink nie mee, ik wil al dè gekwaansel nie in 'men buik hebben (grote hoeveelheid van minder goede kwaliteit)""; WNT KWANSEL = kwanselbier: In verschillende streken ten Z. van den Moerdijk de naam voor een bierfeest zooals er voorheen bij verschillende gelegenheden werden gegeven. Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - kwansel zn - kwansel (biertraktatie); K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KWANTSEL, KWANTSELBIER - een maaltijd of onthaal, dat bij bruiloften of begraaffenissen ... gegeven of gedaan wordt. Z.a. Cees Robben – ...klinkklaor waoter... kwaanselbier (19660401); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; kwans?l znw, m. kwansel, traktatie op bier (bierfuif) tussen de tweede en derde roep aan het jonge mansvolk uit de buurt, door een meisje dat in ondertrouw is. Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KWANTSEL (uitspr. met Nederl. a) kwaansel znw.m. - flauwe, dunne, waterachtige koffie, pap, soep. Ook: bier dat de bruidegom geeft aan de jonggezellen zijner buurt."
kwanselen, kwaansele, kwaanselbier, zwak werkwoord, kwaansele, kwanselde, gekwaanseld, "In het Tilburgs vrijwel altijd: morsen met vloeistof, in het bijzonder bier. - Het werkwoord overleeft vooral in de samenstelling 'kwaanselbier', waarmee niet zozeer 'gemorst bier' wordt bedoeld maar bier van inferieure kwaliteit, zo niet schraal bier. Etymologie; Ed Schilders - In het Tilburgs van de afgelopen halve eeuw kan iemand met vrijwel alle voedsel of drank dabbe, maar niet met bier. Met bier kwaansel je. Tegenwoordig is dit bier in de volksmond vooral bekend als kwaanselbier, een wat minder geslaagd pilsje, een klacht die vooral ten tijde van carnaval en andere volkse festiviteiten gehoord wordt. De slechte kwaliteit van kwaanselbier heeft een lange geschiedenis. De samenstelling is afgeleid van het werkwoord quantelen ofwel kwantselen, waarmee al in het Middelnederlands bedoeld werd: knoeien, oneerlijk zijn, smokkelen. (MNW & WNT) In het Tilburgs was het vooral het geknoei van de kasteleins, niet de morsigheid van de drinker. A.J.A.C. van Delft schrijft daarover: Het ""kwanselbier"" was de bijeengekwanselde kliekjes, die in de glazen waren achtergebleven. Had de herbergier ook daarvan een vat vol, dan ging het naar den brouwer terug. Deze goot dat niet weg, doch verzamelde het na voorzichtig overgieten in een grooter vat of okshoofd. Dan begon het opnieuw te gisten (melkzuurgisting) en na een tijdje was het geheel verzuurd en werd dan gebruikt als ""snijbier"", waarmede het versch gebrouwen bier werd versneden. Dit versneden bier werd verkocht onder den naam ""oud bier"". (Nieuwe Tilburgsche Courant – 22-1-1935; Uit vroeger dagen: Het bier en de folklore 1); (Van Aajkes tot Zaandkeul, 2012, hoofdstuk Dabbe); werkwoord; 1 - knoeien met bier; Naa waar de maot vol bij den örgenist, hij sloeg mee z'n vuist op de taofel en de bitterkes begosse te daanse en te kwaanselen op taofel... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 2; NTC 8-10-1938); Cees Robben – M’n kumke wiegelt zôô detter de koffie uit-kwaanselt... (19660826); Cees Robben – Kwaanselt toch nie zô... (19770422); Cees Robben – Ik heb liever degge den Haaikese toren omstôôt as degge menne borrel leeg kwaanselt.. taotolf... (19820402); Frans Verbunt -  kwaansele zo sund zèèn (carnavalsmotto); 2- het heen en weer bewegen; vloeistof in een kan o.i.d. heen en weer bewegen; zwalpen, walsen, ook klotsen; Van Rijen - Kwaansel nie zó mee de róóme - Wees eens wat voorzichtiger met die melkkan!; Lechim - Ok al vuuldet gekwaansel van bier in oewen bèùk... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: 'Kèk – zeej aauwe Giel'); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; kwans?l?(n) zw.ww.intr. kwanselen, een vloeistof in een kan en dgl. heen en weer schudden, zwalpen. 3. moeizaam lopen, zwalken; Frans Verbunt -  wè kwaanselde gij tòch - wat loop je toch langzaam; Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KWANSELEN bedr. ww - zwalpen, sterk heen en weer bewegen (vloeistoffen) idem, onoverg.: hetzelfde als kwakkelen, wankelend gaan. (uitspr.met aa); WBD III.1.2:120 'kwanselen' = slenteren (langzaam wandelen); WBD III.1.2:146 'kwanselen' = waggelen; 4. vergooien, verspillen; Quinten - Hil zun hebbe en hauwe heetie aon heur verkwaanseld. (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Noord en Zuid, jrg. 11, 1888, p. 153 – over het taalgebruik in het werk van Wolff en Deken - verfonkfooien: ouê kleeren verfonkfooien = verkwanselen. [het betreft blijkbaar een vorm van verfomfaaien]; Noord en Zuid, jrg. 25, 1902, p. 242 – verhoetelen, verkwanselen, verschacheren. [versjacheren]; 5. verspillen met ruilhandel; WNT KWANSELEN - 1) zijn geld verspillen met allerlei aan te koopen; 2) op een knoeierige manier ruilhandel drijven. Pierre van Beek - ""Tuitelen"" is ruilen, vooral wanneer dit bedreven wordt door kinderen. Het is het gewestelijke woord voor ""tuisen"", dat de betekenis heeft van bedrieglijk ruilen of kwanselen. Houdt verband met het Duitse ""tauschen"" (ruilen). De verandering van de ""au""; in ""ui"" komt bij de vergelijking van het Nederlands en het Duits vaak voor. (TTP 17-2-1971); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KWANSELEN wordt iemand gezegd te doen, die bestendig zijn goed ruilt, hetzelve omzet of verkoopt. Z.a. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KWANTSELEN - ruilen. Men zegt ook: zijn geld verkwantselen, dat is: voor nietswaardige dingen uitgeven. WBD III.3.1:55 'kwanselen', 'tuitelen, ruilen, verhandelen'; kwanselen: voortdurend zijn goederen ruilen of verkopen. Noord en Zuid, jrg. 2, 1879, p. 268 - kwanselen uit kwantselen, van het oorspronkelijke kwantelen (van quant, oudt. = “ruilhandelaar""); Noord en Zuid, jrg. 3, 1880, p. 376 – in het dialect van Groningse veenkoloniën - Kuutjebuten. Ruilen, kwanselen."
kwansuis, kwansèùs, bijwoord, De Wijs – Ge kekt kwaansuis den aanderen kaant in mar ge wit er wel mir van (10-01-1970); Cees Robben – Zô mar gewoon.. kwansuis... (19590530); Cees Robben – Mar witte wet is... zeej Lewieke kwansuis.. (19590801); Henk van Rijen – kwansuis, schijnbaar, quasi; Piet van Beers – ‘Den Haon’: Hij schudt zenne kop/ z'n vèère glimme/ èn zô nou èn dan/ ziedem kwansuis 'n kiep beklimme. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Stadsnieuws -  Hij keek zôo kwansèùs es oover zene schouwer òf zij ok nòr hum keek – (130110) Hij keek als per ongeluk over zijn schouder ...; Heestermans, Witte nog? Over Bergse en Westbrabantse woorden en uitdrukkingen; 8 dln. 1988-1994. - kwaksuis (III:13); WNT KWANSUIS - bijwoord  ook wel kwanswijs, z.a.
kwant, kwaant, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, Henk van Rijen – keurig, correct, prompt, braaf; = 'pront'
kwart, kwart, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.4:288 'kwart' = kwart el (= 17 cm), ook 'vierel', 'vierendeel'
kwartel, kwakkel, zelfstandig naamwoord, kwartel; Hij is zoo doof as 'n kwakkel! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); ...hij waar zoo doof as 'n kwakkel en ha niks geheurd. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; NTC 10-12-1938); Henk van Rijen – kwartel (Coturnix coturnix); ook 'kiekemeda, kiekemedie'
kwartier, ketier, kertier, kwartier, zelfstandig naamwoord, "[de ie is lang]; kwartier; Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  'kertier' naast 'ketier'; M. Philippa e.a. (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands - kwartier zn. ‘een kwart uur; landstreek, stadswijk’; Mnl. quartier ‘deel van een geheel’ (...) Ontleend aan Frans quartier ‘vierde deel (van een geheel)’ [13e eeuw; Rey] (...) De betekenis ‘kwart uur’ is in het Nederlands ontstaan als verkorting van de uitdrukking een kwartier uurs, ouder een quartier uers [ca. 1500; WNT toeven]. WBD III.4.4:2 'eerste kwartier' = eerste kwartier; 3 laatste kw. = idem; Bont k?ti.j?r, zelfstandig naamwoord o. 'ketier' - kwartier 1) vierde van een uur; 2) (vierde)deel v.e. uier; 3) verblijf. Goem. KWARTIER - koti: zelfstandig naamwoord o., verkleinde vorm koti:k?; Antw. KAARTIER, KERTIER zelfstandig naamwoord o.- kwartier; 1. tijdspanne van 15 minuten, vierde deel van een uur; Cees Robben:  nao en stèèf ketierke; lange ie!; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): ketier zn - kwartier; B kertier oover vèève - kwart na vijven; 1.1. In het gezegde 'Tilburgs ketierke' [korte ie]; - geaccepteerde want gebruikelijke tijdsoverschrijding bij de aanvang van bijeenkomsten; Piet van Beers – ‘Nòdderhaand moete nie maawe’:  Nao 't gebrèùkelek ""ketierke"", (Brabants Bont 1; z.j., ca. 2005); Stadsnieuws - En Tilbörgs ketierke duurt sewèèle wèl en half uur (170908); 2. woning; M Et is er en saaj ketier - saai gedoentje; Uitdrukking: raauw ketier = huishouden van Jan Steen [Robben schrijft ‘rouw’]; Cees Robben – Des me ôôk ’n rouw ketier (...) alles lee schots en scheef en hars en dwars dur mekaare... (19840210); Gerard van Leijborgh – “Electriciteit"", riep hij, “dat heb ik nooit in m'n ketier gehad"". (De laatste Tilburgsche huiswever 4, Nieuwe Tilburgsche Courant, 22-11-1940 - Aan het woord is Frans van Geloven, de laatste huiswever.); 3. de verdeling van de koeienuier in vier delen; WBD bèddehaandsketier - linker voorkwartier v.d. koeie-uier; WBD vur de haands ketier - rechter voorkwartier v.d. koeie-uier; WBD aachterse ketier links - linker achterkwartier v.d. koeie-uier; WBD aachterste ketier rèèchs - rechter achterkwartier v.d. koeie-uier; 4. deel van de week; Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): int liste ketier zitte - op zwart zaad zitten (op 't eind v.d. week); kwartier; WBD III.4.4:298 'kwartier' = vijf liter; ook 'kop'; ketierke; verkleinwoord; van ‘ketier’ - de ie is kort; kwartiertje; Cees Robben – ’n Stîjf ketierke dur de Rêît.... – iets meer dan een kwartier door de Reit (19550716)"
kwartje, kwartje, zelfstandig naamwoord, muntstuk van 25 cent; Van Beek - Loop naar de kwartjes. Hoepel op. Loop naar de pomp. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 10 januari 1959)
kwast, kwaast, zelfstandig naamwoord, kwasje, M kwast; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - kwa.st znw.m. - kwast, zot, gek, kwibus; kwast; WBD kwaste (Hasselt) - trossen (gekleurde kwasten boven op het haam); WBD III.1.262 'kwastjes' = gouden kwastjes aan de halsketting; WBD III.4.3: 68 'kwast' = knoest in het hout
kwats, kwatske, zelfstandig naamwoord, GG klein beetje, in het bijzonder: klodder spuug, rochel; WBD III.4.4:262 'kwats' = scheut
kwatta, kwatta, zelfstandig naamwoord, reep chocolade; ene kwatta van Tjòklat; ze hèbben ammòl ene kwatta gehad van siendereklaos; naar de merknaam 'Kwatta'
kwattastrooisel, kwattastrôojsel, zelfstandig naamwoord, chocoladehagel; ook aangetroffen: kwattestroojsel; Cees Robben – As ’t van’t vèèreke is dan lus ik ’t gelèèk... Mar sjem en kwatta-strooisel dè kan ik nie pruimen...  (19660204) [Robben gebruikt ‘alles van het varken lusten’ om uit te drukken dat een jongen daarmee een man is]; Hij gaaf ze spèk meej moffelbôone/ boerebrôod meej en schèèf zult/ mar ze han liever kwattastrooisel/ goei eete was er òn verspuld. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Gift ze mar zuut‘); Ge hoefde dus nie bang te zèèn, degge thèùs nog ens op oew; donder zôt krèège, as hij ging vertellen wèrom de kwattastrooisel en; de goei boter aaltij zô gaaw op waren. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Daor kwaam ok veul minder toelaog op toffel. Toen ons moeder nog lèèfde, kosse we wel öt drie dinge we zuutighèd betreft, kieze. Mistal kwattestrooisel, zjem of gekleurde hagel. Vural ene bottram meej goei booter en daor kwattestrooisel op daor waar ik gek op. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Stadsnieuws -  en snee mik meej goej booter èn kwattastrôojsel waar zondagseete (010407); Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - 'kwattastroojsel' zn - hagelslag
kwebbel, kwèbbel, zelfstandig naamwoord, WBD III.3.1:280 'kwebbel' = kletswijf; WBD III.1.1:100 'kwebbel' = mond
kwebbelen, kwèbbele, zwak werkwoord, "Van Beek - ""Kwebbel nou nie!"" - maak geen praatjes. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)"
kwee, kwee, kweej, zelfstandig naamwoord, 1. planten; WBD III.4.3:198 'kwee' - zuurbes (Berberis vulgaris); WBD III.2.3:166 'kwee' = kweepeer; WNT KWEE - benaming voor de vruchten van bomen als Cydonia vulgaris (familie der Pomaceae); 2. vogel; Henk van Rijen – keep (vogel) (Fringilla montifringilla); WBD III.4.1:130 'kwee' - keep; ook: 'kweek'; 3. koe; WBD kween (koe die door een afwijking v.d. geslachtsorganen onvruchtbaar is) ook 'brul' genoemd; WNT KWEEN 2) eene koe die door onvolkomen ontwikkeling van de voortplantingswerktuigen onvruchtbaar is.
kweek, kweek, zelfstandig naamwoord, verkorting; kweekschool; Audioregistratie 1978 - …toen kossie nòg nie nòr de kweek, toen wassie te jong veur èn toen moesie nòr de Bossche kweek. Nouw, dè was meej van de biste leerlinge van de Bossche kweek! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
kwek, kwèèk, zelfstandig naamwoord, "(v. en m.); 1. schreeuwerig, plat vrouwspersoon; schreeuwlelijk; R Tis zón èchte Tilburgse kwèèk; Cees Robben – [de ene vogeltjesprutter tegen de andere:] Ik heb hier niks hangen as unne tuureluut... Mar doar binn hek nog ’n kwèèk zitte mee drie jong... (19710723); 2. grote mond; N. Daamen - handschrift 1916 - n'groote kwaik opzetten – (n'groten mond)""R Houdt oewe kwèèk!; ""Jongens, haawt oe kwijk,"" riep Graard, ""'t spul begient!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); Pierre van Beek –  en grôote kwèèkerd ópzètte - een grote mond opzetten (kwèèk?); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant, 1952 - hij zètte zen kwèèk oope - hij zette zijn strot open, schreeuwde hard; Stadsnieuws -  As die kwèèk der kènder roept, kundet in Gôol heure. (219307; Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KWÈÈK znw.v. - in de lage taal: mond. Houd oe' kwèèk!; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; kwä:.k resp. kwe.k znw.vr. (kweik resp. kweek) grote mond, bakkes: 'Haudt ew kwaek toew!'; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KWÉÉK v. - grote mond, vooral in geopende toestand. Bosch kwèèk - grote mond; WBD III.4.2:32 'kweek' - bek, mond, muil, bakkes v.e. dier; Bijnamenboek Karel de Beer - Karel kwèèk (pastoor K. Janssens) (blz. 48); Bijnamenboek Karel de Beer - Peer kwèèk (P. Mutsaerts; (blz. 58); Bijnamenboek Karel de Beer - Dien kwèèk = mevr. Remmers (blz. 66); Bijnamenboek Karel de Beer - kwèèk Hamers - zong boven iedereen uit (blz. 41); WBD III.1.1:96 'kwèèk' = mond; WBD III.1.1:98 'kwèèk' = mond (spotnaam); 3. vogel; N. Daamen - handschrift 1916 - ""kwaik - geep (vogel)""; Cees Robben – En ziede daor die kwèèk.. (19600708); WBD III.4.1:66 'braamkweek' - braamsluiper (vogel); Volgens Van Roessel wordt de vogel KEEP (Fringilla montifringilla), de berg- of bosvink, ook 'kwèèk' genoemd. Hij heet 'keep' naar zijn gerekte lokroep 'keep'. Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - kwèèk zn - grote mond, keep; WBD III.4.1:129 'kweek' - keep (Fringilla montifringilla); ook 'kwee'; WBD III.4.1:66 'braamkweek' = braamsluiper'(vogel)"
kweken, kweeke, zwak werkwoord, kweken; Dialectenquête 1887 Willems - kweeke - kwikte - gekwikt - ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij kwikt
kwekken, kwèèke, zwak werkwoord, kwèèke - kwêek - gekweeke, "schreeuwen, schreien, huilen, roepen, zingen; — kwèèke - kwêek - gekweeke; — vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij kwèkt; 1. schreeuwen, hard praten, roepen; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kwèken - hard schreeuwen; N. Daamen - handschrift 1916 - ""kwaiken - schreeuwen""; R Kwèkt tòch nie zó! - schreeuw toch niet zo!; Van Delft - - Een straatventer ""kwèkt""; een kind ""seevert""; een meisje ""semmelt""... (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); ""'t Is oorlog!"" kweek oome Teun. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); De Wijs – As ge diejen meziek wè harder zet wor ik nog schorrer en kan ik gin meens mir bekweeke krège (20-03-1968); Cees Robben – Nie zôô kwèèke... (19871016); Èn wè’k list op de mèrt heurde: ‘Kom ’s kèèke, kom ’s kèèke / ’K stao hier nie vur niks te kwèèke!’ (Ed Schilders; Wè zeetie?; wensite Brabants Dagblad Tilnurg Plus 2009); Naa, daor hoefde-n-ik nie lang oover te prakkedènke. ’t Schonst vèèn ik: ‘Ze kosse nie bè mekaor gekweeke krèège’. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)2. huilen; Cees Robben – De klèène di mar niks as kwèèke; de klèène kwèkt; Pierre van Beek –  snot èn blauwsel kwèèke - variant op 'snot èn kwèl schreuwe' (Tilburgse Taaklplastiek 175); WBD III.3.1:286 'hard kwaken (kwèken)' = roepen, schreeuwen; 2. huilen; De Tienus zaat op zen gemak/ in zene kraant te kèèke/ toen zeej: „As ik de ammol lees,/ dan zôk goed kunne kwèèke"" (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: De begrôoting); Cees Robben – Jan, d’r uit... den klèène kwekt; (19751107); Cees Robben – ’t kiendje dè kwekt.. (19590516); ...klèèn Kriesje viel zene knie kepot/ wè heej dè jong gekweeke. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ene schraole trost); Oranje heeget niet gehòld/ we han wèl kunne kwèèke,/ Mar kom allee, de Toer begient/ wir wè om nòr te kèèke. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Twiddes); Ik heb nog nôot van mèn lève ons Fraanske zô heuren kwèèke. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Stadsnieuws -  Dè bòske viel op de kaaje, èn kwèèke dèttie toen di (110508); Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - kwèèke ww - huilen, schreeuwen; Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KWÈKEN - kwaken gelijk eenden, ganzen; luid huilen en krijschen; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KWÉÉKEN onov.ww - huilen (de afkeuring voor deze uiting van verdriet ligt al in het woord opgesloten), werd ook van dieren gezegd. WvM 'De q van het quèèken, da doen de klèn jong'; WBD III.1.4:252 'kweken' = huilen; 254 'kweken' = luid schreien; 3. zingen; Cees Robben – [dirigent tegen zangeres in koor:] En asser forto boven stao.../ Dè wil nie zegge.. kwèèke... (19600414); Cees Robben – [dirigent tegen koorzanger:] Fortissimo, dè wil naa krek nog nie zegge degge dôôdgemoedereerd gewoon moet gaon staon te kwèèke. (datum onbekend); Èn gekweeke dètter dan wier: et dak vant hèùs! (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2006); Òf meejkwèèke op et blèèrkonkoer. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); 4. overige betekenissen; WBD loeien, ook 'kweeke', 'brulle', 'blijte ' of 'blèère"" genoemd; gez. te kwèèke staon - in het krijt staan, schuld hebben; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  stòn te kwèèke (TT) - in het krijt staan, schuld hebben; WBD 'kwèkke' - hinneken (v.e. paard), ook 'hunkere', 'hinneke' of 'briense' genoemd; WBD 'kwèèke' - schreeuwen (gezegd van een dier dat geslacht wordt); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; kwä.k?(n), kwe.k?(n) zw+st.ww (praet. kweek) gekweike - 1) dierlijk geluid; 2) hard roepen, schreeuwen, 3) huilen (van kinderen). Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  snòt èn blauwsel kwèèke (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1973) - luidkeels huilen (zie: snòt); Heestermans, Witte nog? Over Bergse en Westbrabantse woorden en uitdrukkingen; 8 dln. 1988-1994. - kwèèke (III:77); kwêek; huilde, schreeuwde; Henk van Rijen - kwot es kwêek - ik wou dat het eens huilde (het kind); Frans Verbunt -  hij kwêek snot èn kwèl - hij maakte zich erg druk"
kwekker, kwèèker(d), zelfstandig naamwoord, schreeuwer(d), schreeuwlelijk; Pierre van Beek –  iemand die hard roept of schreeuwt; Cees Robben – wes toch unne kwèèker.. (19870717); Henk van Rijen - ene grôote kwèèkerd opzètte - een grote mond hebben; Bijnamenboek Karel de Beer - de kwèèkerd = pastoor v.d. Velden (blz. 79); WBD III.3.1:227 'kweker', 'uitslover' = bullebak; WBD III.4.1: 26 'kweker' = jong, kaal vogeltje, ook 'nestjong'; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; kwä.k?r znw.m. 'kweiker' hij die kweekt (in bett. 2+ 3 van 'kwä.k?(n)); Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KWÊKER znw.m. - soort van vink die niet zingt of slaat als de andere. Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - kwèèker zn - huilebalk; Bosch kwèèkerd - luidruchtig persoon; mond
kwekkerd, kwèkkerd, zelfstandig naamwoord, WBD overgevoelig paard (dat gilt bij de minste aanraking), ook genoemd 'jaanker', of (Hasselt) 'jankerd'; WBD III.4.2:28 'klocht' - hoeveelheid jongen die door een dier in een worp ter wereld is gebracht; ook 'worp' genoemd; WBD III.3.1:36 'klocht' = gezelschap; ook genoemd: gezelschap, compagnie, complot, club, clubje, groep, groepje, samenkomst; WBD III.3.1.378 'klocht' = troep (manschappen); WBD III.4.4:256 'klocht' - menigte, troep; WBD III.4.4:260 'klocht' = grote hoeveelheid
kwekmeisje, kwèèkmèdje, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt -  lid van meisjeskoor
kwelletje, kwèlleke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Henk van Rijen – klein beetje; Frans Verbunt -  slokje; WBD III.2.3:124 'kwellekes' = etensresten; WBD III.4.4:263 'kwelleke' = beetje; Stadsnieuws -  Drinkt oew tas es leeg vurdèk wir inschènk, der zit nog en kwelleke in. - ... er zit nog een koud restje in.
kwetje, kwètje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, WBD III.4.1:61 kwètje - grasmus; ook: 'braamkwatje'; WBD III.4.1:64 kwètje - tuinfluiter; ook: 'braamkwet', 'braamschijter'
Kwetterij, Kwètterie, toponiem, buurtschap; de Kwètterie, de Kwetterij; Deel van de wijk Oerle
kwettersteel, kwèttersteel, zelfstandig naamwoord, "veelpraatster; N. Daamen - handschrift 1916 - ""kwettersteel - veelpraatster""; WNT KWETTERGAT, KWETTERKONT - vrouw die veel babbelt"
kwezel, kweezel, zelfstandig naamwoord, "1. overdreven vrome vrouw; N. Daamen - handschrift 1916 - ""kwezel - halve religieuse - Norbertus-kwezels enz.""; “De deugd weegt zwaor in de weegschaol"", zee kwezelke Van Hest... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); Pierre van Beek – ""Een kwezel, 'nen ezel en 'nen notenbôom moeten slaogen hebben"" getuigt ook niet van sympathie voor de kwezel, die zich hier in een zonderling gezelschap bevindt. Zo men weet worden noten niet geplukt of geschud als bijv. appels, maar afgeknuppeld. Hier is het slaan dus op zijn plaats. 'n Ezel behoorde het volgens de dierenbescherming zeer zeker niet te moeten ondergaan maar helaas hij krijgt wel eens slaag en de kwezel verdient het naar de volksmond blijkbaar. (Tilburgse taalplastiek 8 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 25 maart 1950); Audioregistratie 1978 - …èn dan de kweezeltjes! De kweezeltjes hèb ik ok nòg…!! De kweezeltjes Biezemans! Oôôô, de mutsewaasers! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Audioregistratie 1978 - Èn dè kweezeltje, hè, dè ging aaltij op de klumpkes smèèreges om zès uur al nòr de kèrk hòr! Die konde bij ons aaltij nèffen heure koome! Ast gevroore hò op die klompkes!” (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  bij de kweezels moete gin rôozekraanse kôope, want die bidde zèlf te gèère (JM'50) - zaken die iemand zelf gebruikt, moet je niet proberen in bezit te krijgen. Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  tis en spurriekweezel ('71) - een kwezelachtig meisje dat toch wel trouwen wil als 'de ware Jozef' komt; Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KWEZEL znw.v. smaadnaam voor eene vrouw of jongedochter die overdreven godvruchtig is. - Opeengenaaide lappen dienende om er de potten mee van 't vuur te nemen. Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - 'kweejzel' zn - vrome vrouw, pannelap; Bijnamenboek Karel de Beer - kweezelke Doorakkers = M.V. Doorakkers (blz. 34); Bijnamenboek Karel de Beer - de leerkweezel = Francisca v.d. Hout (blz. 44); WBD III.1.4:38 'kwezel' = ezelachtig persoon; WBD III.1.4:87 'kwezel' = huichelaar; 2. lapje om (warme) voorwerpen mee aan te pakken; N. Daamen - handschrift 1916 - ""kwezel - doekje, dat aan de kachel hangt om voorwerpen aan te pakken, die te heet zijn voor de bloote handen""; Cees Robben – Waor leej m’n schaors, troeleke..? .. Op d’n naoricht.... menneke... aachter ’t scheurmikske... Op de kwezeltjes... (19580118); WBD III.2.1:346 'kwezel' = idem (om hete voorwerpen aan te pakken); WNT lemma KWEZEL: Een lap waarmede men heete voorwerpen van 't vuur neemt (SCHUERM. [1865-1870], CORN.-VERVL. ook hier en daar in N.-Nederl.?). 3. tuinboon; N. Daamen - handschrift 1916 - ""kwezel - zeggen de kinderen tegen een zwarte tuinboon, als ze met groote boonen spelen"""
kwijl, kwèl, zelfstandig naamwoord, kwijl; GG hij kwêek snòt èn kwèl toen ie zaag dè zen knèntje dôod waar
kwijlebal, kwèèlebalk, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – slijmerd, huichelaar
kwijlen, kwèèle, zwak werkwoord, kwèèle - kwèlde - gekwèld, kwijlen; WBD III. 1.1:187 'kwijlen' - kwijlen; kwèèle - kwèlde - gekwèld, met vocaalkrimping; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij kwèlt; kwèlt; kwijlt, kwijlde; tegenwoordige tijd 2e/3e pers. sing., verleden tijd van 'kwèèle', met vocaalkrimping
kwijnen, kwèène, zwak werkwoord, kwèène - kwènde - gekwènd, kwijnen; Dialectenquête 1887 Willems - kwèène - kwènde - gekwènd; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij kwènt; wègkwèène - niet goed groeien (van planten); 'nie tiere'; Dialectenquête 1876 - kwêne (ê van fr. tête); WBD III. 1.4:282 'kwijnen' = kommervol zijn; kwènt; kwijnt, kwijnde; tegenwoordige tijd 2e+ 3e pers.sing., verleden tijd van 'kwèène', met vocaalkrimping
kwijt, kwèèt, bijvoeglijk naamwoord, kwijt; Cees Robben – ‘k Wil oe hier wel kwèèt... (19600701); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant, 1952 - ze is de hèlft van der rôome kwèèt
kwijtspelen, kwèètspeule, zwak werkwoord, Henk van Rijen – verliezen, verspelen; Stadsnieuws -  Ik hèb zoveul kwèètgespuld dèk wir op men zaod zit (150309) - Ik heb zoveel verloren dat ik weer terug ben bij mijn oorspr. ingelegde geld.
kwikken, kwikke, zwak werkwoord, "optillend het gewicht schatten; Lòt es kwikke hoe zwaor dè't is. - Laat eens voelen hoeveel het weegt. Cees Robben – as ie is maag kwikke: WBD III.3.1:92 'kwikken', 'schatten, prijzen, koersen' = schatten (gewicht); WBD III.4.4:293 'kwikken' = op de hand wegen, ook 'wikken' kwikke - kwikte - gekwikt; Bosch kwikke - het gewicht van iets schatten door het op te tillen; Heestermans, Witte nog? Over Bergse en Westbrabantse woorden en uitdrukkingen; 8 dln. 1988-1994. - kwikke (I:27); Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - kwikke ww – kwikken; Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KWIKKEN – iets met de hand wegen om er de zwaarte van te schatten. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - kw?k?(n) zw.ww. intr. en tr. kwikken - 1) intr. omhoog gaan, opslaan (van een kar), 2) tr. (lett. omhoog doen gaan) pondus manibus examinare. Verh. - KWIKKEN ov.ww - het gewicht van iets schatten door het op te tillen en met de hand op en neer te bewegen. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KWIKKEN is een hier zeer gebruikelijk woord voor 'met de handen optillen om de zwaarte te onderzoeken. Z.a. WNT KWIKKEN (l) 2) Bij Kiliaan wordt quicken behalve in den zin vibrare ook vermeld in dien van: librare, trutinare, pondus manibus examinare, en ook Hoeufft, Schuerm. en Corn-Vervl. geven nog de betek. ""met de hand wegen"", ""onderzoeken hoe zwaar iemand weegt onder het opzicht van verstand, wetenschap of kennissen"" op. Haor KWIKKE - wegen (in het vrachtvervoer)"
kwikriem, kwikriem, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) buikzeel (riem die onder de buik v.h.paard aan de burries wordt vastgemaakt om te voorkomen dat de kar opslaat), ook genoemd 'kwikzeel'; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; znw.m - riem die dezelfde dienst doet als het kwikzeel.
kwikstaart, kwikstèrt, zelfstandig naamwoord, kwikstaart; Henk van Rijen – witte kwikstaart (Motacilla alba); Kiliaen quicksteert, Motacilla cauda tremula
kwikzeel, kwikzeel, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) buikzeel (riem die onder de buik v.h.paard aan de burries wordt vastgemaakt om te voorkomen dat de kar opslaat), ook genoemd 'kwikriem'; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KWIKZEEL (kwikzee:l) o - touw, zeel, dat onder de buik v.h. paard door de ene berrie v.d. kar met de ander verbindt om het achteroverslaan te voorkomen. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - ; kw?kse.l znw.o. - zeel onder de buik v.h.paard en aan de burries v.d. kar vastgemaakt; dit belet het opslaan (= kwikken).
kwips, kwèps, zelfstandig naamwoord, V flauw; V ik wòr zó kwèps van al dieje limmenaade; Stadsnieuws -  Ik wòr zo kwèps van al dieje limmenaade; gif naa mar es iets stèèrekers. (200110); WNT VIII:815 KWIPS Zie KWAPSCH 702 KWAPSCH - kwabsch, bijvoeglijk naamwoord  Wellicht eene afleiding van KWAB 1) Van den mensch en zijn lichaam: flauw, onwel, misselijk. Z.a. Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KWEPS(CH) bijvoeglijk naamwoord, bijwoord - flauw, smakeloos, van spijzen; Bosch kwèps - flauw, onwel; melig; dronken
kwitsmadril, kwitsmadril, kwikmedrilleke, kwitskwedilleke, zelfstandig naamwoord, "de etymologie is onzeker en daarmee ook de betekenis; Cees Robben – Daor gao de kwitsmadril (19600219); kwikmedrilleke; Henk van Rijen – klein mager vrouwtje met veel verbeelding; kwitskwedilleke; N. Daamen - handschrift 1916 - ""kwitskwedilleke - aardig, pienter meisje""; (Spaans: quizá = 'mogelijk, misschien' + Madrilena 'uit Madrid') ?"
laag, laog, lêeg, zelfstandig naamwoord, lògske, laag (Schicht); M loag; WBD III.4.4:148 'laag' = aardlaag; lêeg; de lagere klasse; Cees Robben – Van hôôg toe lêêg (19651224); lògske; laagje; verkleinde vorm van 'laog', met vocaalkrimping
laag, lêeg, bijvoeglijk naamwoord, lêeger, lêegst, laag; MP gez. Dè zèn daor zón lêege höskes dègge wèl plat mót praote; aanders kunde nie binne; Cees Robben: èn hij zingt en tóntje lêeger; Stadsnieuws: Hij zong hil lêeg: toe et wit zaand toe - met een heel lage basstem. (070710); Dialectenquête 1876 - leeg (scherpe klinker); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  alles zit en verdieping te lêeg (Pierre van Beek –  TT71) - gezegd van een vrouw met hangborsten en een hangbuik; WBD lêeger hange (II:1011) - de weefkam lager hangen; WBD 'leege klompen', - lage klompen; Frans Verbunt:  hij zong hil lêeg: toe er wit zaand toe; WBD III.1.4:70 'leeg' (sic) = eenvoudig; WBD III.1.4:76 'laag' = gemeen; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - LEEG voor 'laag'; men vindt dit ook veel bij oude schrijvers. A.P. de Bont – bnw - laag; Antw. LEEG (scherpe e) bvw - hetzelfde als Holl. 'laag'; WNT LAAG, gewestelijk ook LEEG; lêegst; overtreffende trap van 'laog'; laagst; Dialectenquête 1876 - hij is den leegste; Dirk Boutkan:  (blz. 35) lêegst(e) zonder vocaalreductie; superlatief van 'lêeg'
laagte, lêegte, zelfstandig naamwoord, laagte; Henk van Rijen – 'lêegt' - laagte; Antw. LEEGTE (scherpe e) zelfstandig naamwoord v. - laagte; Jan Naaijkens - Dè's Biks – lêêgt zelfstandig naamwoord  - laagte
laan, laon, zelfstandig naamwoord, lòntje, laan; lòntje; verkleinwoord; Henk van Rijen – laantje
laars, lèèrs, zelfstandig naamwoord, lèèrze, lèrske, "laars; Piet van Beers – ‘Snuupkes’: Drie kènder öt de buurt, drie zwarte snuutjes./ Meej krontjes op der bölleke èn lèèrze òn der vuutjes/ zonge ze ""Gif mèn enne nuuwen hoed"". (Spoeje doemmeniemer; 2009); WBD zètlèèrs – zetlaars, een laars die de bewerking van het spannen op een houten vorm heeft ondergaan (II:735); A.P. de Bont – lä.rs zelfstandig naamwoord m. - laars; Antw. LÈÈRS zelfstandig naamwoord v. - laars, Fr. botte; WNT LAARS, leers, leerze; lèrske; laarsje; verkleinde vorm van 'lèèrs', met vocaalkrimping; Dialectenquête 1876 - lerske; WBD III.1.3:221 'laarsje' = halfhoge damesschoen met knopen opzij; ook: 'knooplaarsje'"
laat, laot, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, laoter, laat; Cees Robben – Heel laot op den aovend... (19540925); Dialectenquête 1876 - 's oaves loat; DANB hij kómt nôot en menuut te laot; Frans Verbunt:  laote haover komt ok op; Dirk Boutkan:  lòtst, lèst en list: superlatieven van 'laot'; A.P. de Bont – bijvoeglijk naamwoord  en bijwoord  - laat
laatst, lòtst, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, laatst; Dirk Boutkan:  (blz. 35) lòtst, lèst, list (van 'laot' met vocaalreductie)
laatste, lèst(e), list(e), bijwoord, telwoord, "laatst(e), onlangs; List waarde gij de lèste, - Laatst was jij de laatste. Cees Robben - ’t Is kazzjewêêel die kiep van mèn.../ zô zörgt ze vur de Paose.../ ’t Is de leste van den tôôm.../ En asse lee.... dan staose... (19550312); Dialectenquête 1876 - hij is den leste; Frans Verbunt:  óp et lèst lôope - de bevalling voelen naderen; Dirk Boutkan:  (blz. 35) lòtst, lèst, list (van 'laot' met vocaalreductie); Antw. LEST bw. - laatst, Fr. dernier; bw. onlangs; Jan Naaijkens - Dè's Biks – lèst bijvoeglijk naamwoord  - laatst; de lèste Mis; Bosch lest - laatst, de laatste; list(e); laatst(e); R.J. ''s zondags nor de liste mis'; De Wijs  – Dieje liste hàk niemir motte vatte (15-06-1963); Cees Robben – De kender gaon ’t list... (19540724); Cees Robben – D’r zaat er list ’n veugeltje/ te zingen in de zon... (19600708); Cees Robben – Ik heb list heure zegge (19820409); Cees Robben – Ik weet nie wè dè list toch was... (19850823); gez. Pierre van Beek –  Öt de liste mis koome - van niks weten, zich van den domme houden (Tilburgse Taaklplastiek 154); Dialectenquête 1876 - list - laatst; DANB de liste mis; – ze lópt ópt list - ze dreigt spoedig te bevallen; Piet van Beers – ‘Volkstèlling!’: 't Was 'n rèès mee hindernisse, want Maria liep ""op 't list""/ As g' al zôo wèèd op scheut zèèt, is dè hillemòl gin fist. (‘t Èlfde buukske, 2010); Henk van Rijen - liste ketier - bijna op zwart zaad; Henk van Rijen - nòr de miste van de liste fiste is ie meej gewist; Henk van Rijen – 'List waar de gè de lèste'; Frans Verbunt:  et liste heugt et miste; Dirk Boutkan:  lòtst, lèst, list; WBD III.3.3:119 liste mis = hoogmis; Dirk Boutkan:  (blz. 35) lòtst, lèst, list (van 'Laot' met vocaalreductie)"
laatweter, lòtweet, zelfstandig naamwoord, de betekenis lijkt zoiets te zijn als ‘betweter’ maar kan bij gebrek aan bewijsplaatsen nog niet definitief worden vastgesteld; Cees Robben – Den lotweet desse is... (19600219); Henk van Rijen – doetje
labboon, labbôon, zelfstandig naamwoord, tuinbonen, vicia faba; 'boeretêene' 'knaawbôone', 'moffe(l)bôone'; WTT 2012 – de labboon, en dus geen verbastering van lap-boon; Lechim (ps. van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier – 1960-1980)
laboreren, laboerêere, zwak werkwoord, Frans: labourer; de grond omploegen; zwaar werk verrichten; ...die vremde ziekte [...] waoraon ie naa laboereerde. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de NTC 22-4-1939 – 8-5-1939)
lach, laag, zelfstandig naamwoord, de lach; Hij zeej  (tegenwoordige tijd) et meej ne laag; hij zigget (verleden tijd) meej ne laag ; R.J. Et kiendje schôot al in zene laag; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'hij schoot in 'nen laach'; - Toen schoot ik hardop in m'ne laach... (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Mijn deuntje’, 1939); Cees Robben – Dan komt unne laach om m’n lippe... (19570706); A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. - la.ch 'in z'ne laach schiejte'
lachen, laage, zwak werkwoord, laage - laagde - gelaage, "lachen; de uitspraak van de G varieert sterk; 1. Uitspraak met zachte G; – Daor moete nie meej laage. Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'gelagen'; gez. MP Agge oewèège nie kietelt, dan laagde nôot. – schaojlek laage - overdreven lachen; Laagen en borden kapot laoten vallen kos ze [het keukenmeisje] nog et best! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); Cees Robben – Meude hier nie laage...? [in de wachtkamer van de tandarts] (19691205); Cees Robben – Van schreuwe tot laage... (19570112); ""Ehum!"" dee de paoter en 't kwaoken hield op; en de kinkenduut laag daor te loere; mee puilende oogen en laagenden mond  (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘De paoter en de kinkenduut’, 1941); …iederéén zaat zen èège kepot te laage. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  laagende mundjes zèn bèètende hundjes (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1970) - waarschuwing: vertrouw vriendelijke mensen niet altijd. A.P. de Bont – la.g?(n) zw.ww. (vd. gelaagd) intr. - lachen 'Ik laagden da'k schokte'. Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  tis nèt prèùmzuur zónder laage (Si'69) - gezegd van iemand die vaak lelijk kijkt; Henk van Rijen - ek zèè nòg vèr van laage, zi de brööd, èn ze schruwde - ik ben nog lang niet waar ik moet zijn. Bijnamenboek Karel de Beer - et laagend ròggebrôod = Schoenmakers (blz. 70); 2. Uitspraak met scherpe G = CH; Boutkan: laache - laachte - gelaache; R Die laacht nòg nie as ie ne scheet/strónt teege de muur omhoog zie krèùpe (m.b.t. een zuurpruim); R.J. 'de mus laachde'; Pierre van Beek – ""Wocht 'ns efkes, zeej de bruid, 't is nog wijd van laachen!"", een uitdrukking, die betekent, dat men geen ""Hei!"" moet roepen vóór men over de brug is. Zolang de bruid nog de bruid en het huwelijk nog niet gesloten is, kan er immers altijd iets tussen komen, waardoor het ""afketst"". Een wijsheid, die maar al te velen uit de ervaring geput hebben. (Tilburgse taalplastiek 10 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 8 april 1950); Cees Robben – Dan laach ik... (19570706); Cees Robben – ge laacht net as ’n gèèt op gummi-hakke... (19650305); 3. Zelfstandig gebruikt; Geluk is 't laage van 'n hart vol liefde (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Geluk’, 1941)"
lade, laoj, zelfstandig naamwoord, laojke, la, lade; Lòt dè mar in de laoj ligge; lòmme naa mar - laat me maar met rust; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'die zitten bij 't laoike'; WBD laojbalk (II:953) - ladebalk v.e. handweefgetouw (ook: II:981); WBD laoj (II:979) - lade, weeflade, onderdeel v.e. getouw; WBD snèllaoj (II:979) - snellade, onderdeel v.e. getouw; ook wel schietlaoj; WBD laojèèrme, laojèrme (II:980) - ladebenen, twee verticale latten aan de weeflade; WBD ónderlaoj (II:981) - onderlade; ladeboom; WBD laojbaon (II:983) - ladebaan: loopvlak v.d. weefspoel; ook: laojvlakte; WBD gladde loaj (II:986) - gladde lade: enkele lade (voor de weefspoel); WBD wissellaoj (II:986) - wissellade (onderdeel van weefgetouw); A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord vr. laoi, laai - lade (in alle bett.) dim .'laoike(n). Dirk Boutkan:  (52) loaj - laojke
laden, laoje, zwak werkwoord, laden; WBD mist laoje - mest laden; WBD inlaoje (II:1050) - inladen (?) v.e. nieuwe draad = inlègge, inleië; B laoje - laojde - gelaoje; WBD III.4.3:33 laoje - vrucht zetten, c.q. spenen, zetten, dragen, krijgen; Bont, ww met gemengde vervoeging, tr. - laden; Jan Naaijkens - Dè's Biks – laoje ww - laden
laden en lossen, laoje èn lòsse, uitdrukking, eten en naar de wc gaan; Cees Robben – Korsemis.. Vrede... En toepertoe mar laoie en losse... (19851227)
ladenkast, laojkaast, zelfstandig naamwoord, ladenkast
ladenlichter, laojelichter, zelfstandig naamwoord, ladenlichter, iemand die steelt uit de la van kassa of tafel
laf, laf, bijvoeglijk naamwoord, WBD III.4.4:29 'laf weer', 'lui weer' = benauwd weer
Lage Mierde, Lêegemierd, zelfstandig naamwoord, eigennaam, Lage Mierde
lakei, lakaaj, zelfstandig naamwoord, lakei; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'lakaai'
laken, laoke, zelfstandig naamwoord, laken; Henk van Rijswijk - Laken: effen en dichte wollen strijkgaren stof, meestal in platbinding of vierschachts satijnbinding geweven, gevold, geruwd, geschoren, gestreken en gedecatiseerd, waardoor een kort naar één richting gestreken glanzend haardek ontstaat. Vooral door het sterk vollen wordt een grote dichtheid verkregen zodat men van de oorspronkelijke draden bijna niets meer kan zien. Afhankelijk van de dikte van de stof, de zwaarte van de stof en het gebruiksdoel komt ook een van de onderstaande specifieke namen voor laken in aanmerking. Ordinair laken: de meest eenvoudige en lichtste uitvoering. Biljartlaken: kort geschoren, fijn laken, in groene kleur geverfd. Ketting wollen kamgaren, inslag fijn strijkgaren. Binding 3 schachts ketting- of inslagkeper of 9 schachts schuine ribs. Grijs keperlaken, dik uitmonsteringslaken, dun uitmonsteringslaken, fijn donker indigolaken, cadettenlaken, zwart laken, uniform laken zijn veel gebruikte namen om onderscheid aan te brengen in de verschillende uitvoeringsvormen. Veel van deze stoffen werden gebruikt als uniformstof voor leger, postbeambten en muziekkorpsen. Veel gebruikt als monnikspijen. (Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954); Ze stonke nòr smoutolie, dè wèl, mar ze mòkten ok laoke èn ze mòkte flenèl. Èn rips, èn baaj, èn ok mesjèster. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); WBD laoke (II:874) - laken, effen stof met keperbinding geweven; WBD biljartlaoke/biljèrtlaoke (II:898) - biljartlaken; WBD laokewèèver (II:942) - lakenwever; WBD laokeketaaw (II:946) - lakengetouw; WBD III.1.4:327: 'de lakens uitdelen' = de baas spelen; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord o., - laken
lakens, laokens, bijvoeglijk naamwoord, van laken stof gemaakt; Z'n postuur brengt dè trouwens al eenigszins mee. Op 'n paor korte beentjes torst-ie 'n gezellig kogelbuikske waorover 'n laokensche-broek-mee-presenteerblad spant, die zô gruun zie alsof er mos op groeit. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929)
lam, lam, bijvoeglijk naamwoord, dronken; ‘Tôontje waar me toch lam mar die hatter ok veul èùt’, heurde ik dan. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
lamenteren, lammeteere, zwak werkwoord, lammeteere - lammeteerde - gelammeteerd, lamenteren, weeklagen over onwerkelijk leed; ...mar gère of nie, ge hed 't te nemen zooas Onze Lieve Heer 't opschept en 't biste is er nie over te lammenteeren. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929); Cees Robben – Ze [de echtgenote] ôôliekont en lammenteert/ en zeurt aon munne kop. (19650507); Cees Robben – [soldaat tegen vrouw:] En mocht ik sneev’len... (...) Dan nie gelammenteerd... / Dan zèdde gij gebrooid.. Ge wit ik ben goed verastereerd... (19551217); Cees Robben – Dus nie gelammenteerd, ik ben (...) goed verastereerd... (19760514); Cees Robben – Hier zèn al veul kuuskes wè steeg en wè knorrig/ En fel lamenterend de pèèp uit gegaon... (1970) [Geen Prent van de week, maar een advertentie bij het zeventigjarig bestaan van Slagerij Ooms]; Och, zôo heej ieder jaorgetij / iets wè ge wèl wardeert/ agget mar vat zôo asset komt/ èn nie veul lammenteert (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Joargetij‘); Ze heej volgens Lia nog wel staon te lamenteere… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Vruuger zeeje ze dè Tilburgers ‘nie ont mar pront’ zèn. Òf ok wèl: ‘Nie lammenteere mar akkedeere.’ (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Antw. LAMMETEEREN (met zachte e) - lamenteren, jammeren
lamhannesen, lamhannese, zwak werkwoord, "Daamen, Handschrift 1916 ""ligt d'r nie te lamhanisse (flauw, aklig doen ook wel bedriegen)"
lamlendigheid, lamlèndeghei, zelfstandig naamwoord, lamlendigheid; WBD III.4.4:325 'lamlendig = langzaam'
lammeren, lammere, lamme, zwak werkwoord, lamme - lamde - gelamd, Henk van Rijen - betalen; Gent Wdb (Lievevrouw-Coopman): Lammeren - betalen; lam III (Fr. agnet) = goudmunt van zuiver gehalte (1346); Antw. LAMMEN, hetz. als LAMMEREN - lammeren werpen; WNT LAMMEREN - werpen; zie lamme; lamme; WBD (Hasselt) lammeren ter wereld brengen; A.P. de Bont – lam?(n) zw.ww. intr. en tr. - lammeren werpen; zie lammere
lamp, laamp, lamp, zelfstandig naamwoord, lamke, lèmpke, lèmke, "lamp; Cees Robben – Dilletrieke laamp is kepot, köster... (19750425); Henk van Rijen – 'Z-is zo maoger, dè ge ze dur un laampeglas kunt haole'; B laamp: De laamp hangt te braande; Dirk Boutkan:  (blz. 20) laamp naast lamp; Buuk – Stikt de laamp aon! - oversprong-krachtterm; A.A. Weijnen – Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - laamp (blz. 12); rekking in het grootste deel v. h. Tilb. (blz. 103); Piet Heerkens –""Kek naa toch 'ns aon!"" Mee die woorden kwaam den herbergier van ""'t Hert"" in al z'n dikte opzij deur de binnendeur in de kaomer. (In z'n breedte kos ie nie deur de deur deurkome.) ""Kek naa toch 'ns aon, vrouw! De laamp dröpt heel de taoffel weer vol! 'nen heelen plaas bronolie midden op taoffel. 't Is me hier 'n keet heurre! Ajasses wè'n smerlapperij toch!"" (…) ""Prosit, Versteeg,"" zee den herbergier, terwijl ie 'n glas bier veur den burgemister zette, ""nimme-nie-kwaollik, dè-t-er 'n plek ollie op taoffel lee, want Katrien, de meid, ha de laamp te vol gedaon!"" (A. Wibbelt / Piet Heerkens); Piet van Beers –; Mar... van lieverleej wòrre de daoge al langer; èn steeke we de laamp wè laoter aon. Ik zal blij zèèn as 't wir zo wèèd is; dèk in munne tèùn ònt spitte kan gaon. (Piet van Beers; CuBra); Lechim –; Ons opoe zaat mar stil te kèke; Naor zô'n Sjineese sluier-laamp; En toen ik heur vroeg wèsse luste; Zeese: 'Gif mèn mar zuurköol-staamp' (Lechim; ca 1970); Piet van Beers – Och, stikt de laamp aon, dè kunde nie maoke; zègge we as we´r nie öt kunne raoke. (CuBra); lèmke; verkleinwoord; lampje; R.J. 'en ze hangen lempkes'; ...ware grootheid moete mee 'n lempke zuuken... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); Ik hè de [kerst]verlichting gezien; 't was crimmeneel!... ""'n Laon van licht"" noemen ze 't. Mar dan toch 'n laon mee kaol plakken erin, want er hangen nie overal lempkes. Ik docht irst, dè ze 'r nie genog bij mekare hôn kunnen vènen - er hangen er wè - mar laoter zè'k te weten gekomen dè't-er meer aachter zit. De winkeliers, bij wie gin lempkes vur d'r huis hangen, hebben straf. Gin lempkes hebben beteekent naa in de Heuvelstraot ongeveer 't zelfde as op school in den hoek staon. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929); Cees Robben – de lempkes langs de Lieve Vrouw (19600715); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…was er zonne man, zon man van et gaslicht òngestèld meej zonne lange stòk meej zon lèmpke veur derin, petrollie, hè, en knoetje in meej bronnollie èn dan gingie saoves dieje lantèère veur in dè gòtje steeke, de lantèèren ònmaoke.”; Den kerststal mee zôn lempke d’rin/ had ons pa ôot èùtgezaogd./ Èùt triplexplaot, ge wit dè wel./ En dè waar hêel geslaogd. (Jos Naaijkens; ‘Et Kèrstklêed’;  CuBra, ca 2005); Cees Robben: 'de lèmpkes langs de Lieve Vrouw'; Henk van Rijen - kèk tòch es wènne strêûp lèmkes èn vlègskes!; Frans Verbunt:  lèmkes kèèke (de klèènmanne saoves meej de kèrmes); Stadsnieuws: De klèènmanne meugen êenen aovend meej nòr de kèrmes lèmkes kèèke. (200509); Dirk Boutkan:  lamke (blz. 28); lamke; lampje; - met klinkerverkorting uit 'laamp'; Dirk Boutkan:  (blz. 28) uit cluster mpk wordt de p verzwegen,"
lampe belge, lambèls, zelfstandig naamwoord, bep. soort olielamp, van Belgisch fabrikaat; Witt. Frans woord dat via het Vlaams in Goirle terechtgekomen is: une lampe belge. [de connectie met Goirle is nog niet verklaard; WTT 20212]; Biks: lampbèls zelfstandig naamwoord  - petroleumlamp; WBD (III.2.1:272) onder 'lampe belge' wordt Tilburg niet genoemd; WTT 2012: ook in Tilburg voor de invoering van electriciteit wel degelijk een bekend product, zowel in staande als hangende uitvoering. Het systeem werd in 1884 gepatenteerd door de Belgische firma Lempereur & Bernard. Al in 1885 waren de lampen te koop in Tilburg.
lampenpoetser, lampepoetser, zelfstandig naamwoord, zo genoemd omdat de aar gebruikt kon worden om het glas van olielampen aan de binnenzijde te reinigen; WBD III.4.3:411 lampepoetser - lisdodde (Typha latifolia), ook genoemd: lis of lisdòt, tompoes of riet; WBD III.4.3:412 lampepoetser - aar v.d. lisdodde, ook genoemd: lisdòt, kolf, tompoes of kattestèrt
lampion, lompejan, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt:  lampion
lamstraal, lamstraol, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – lammeling, vervelend iemand
lanciers, lanzjeej, zelfstandig naamwoord, drie kwartier durende dans met lansiers (gelegerd in Tilburg); R.J. - Lanzjee (eigenlijk 'lancier') lanciersquadrille (zie blz. 28); - lancier werd in de uitspraak verbasterd tot 'lancee' - 'lanzjee'
land, laand, zelfstandig naamwoord, "land; grond; We hèbbe de schónste stad vant laand ...; WBD bouwland; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – noodlaanding; WBD III.4.4:137 'land’ = veld, ook 'platteland'; WBD (Hasselt) tulaand (= teelland) - land; Van Delft - Hij stak niet onder stoelen of banken, dat hij ""ook wel eens neven 't potje gepist had"" en drukte dat uit door te zeggen: ""Ik heb ook wel eens over geploegd laand geloopen."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Cees Robben – In de schônste stad van ’t laand. Prent over de geboorte van de 127.000ste Tilburger, genaamd Tôôntje van Zundert. ‘De schonste stad van et laand’ is de volksnaam voor Tilburg.  (19540213); Cees Robben – Hij zaat op z’n hukkes, en zaag hoe ’t laand/ mee huiskes bebouwd wier...  (19551119); Cees Robben – Hij zaag unne boer... verjaogd en op zuuk/ Naor laand ieveraans... (19551119); Cees Robben – Uit het laand van den Hertog [=Brabant] (19580308); Dialectenquête 1876 - laand; DANB èngelaand; ze zèn wèg nòrt laand; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  Gin laand oover den dèèk kunne kôope (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1972)-arm zijn (= land over de Maas in de polder, vruchtbare kleigrond); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  tis en slèècht laand, waor et gin man goed gao ('87); Frans Verbunt:  gin laand oover den dèèk kunne kôope (Midden-Brabant heeft zandgrond; betere grond ligt over de dijk); Henk van Rijen – 'K-hè-r zo ut laand aon' - Ik heb er zo'n hekel aan. Henk van Rijen – 'laand veroovere' - spel waarbij een mes in de grond wordt geworpen; Frans Verbunt:  en kaoj' laand, waor et gin meens goed heej"
landloper, laandlôoper, zelfstandig naamwoord, landloper; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – laandlooper; WBD III.1.4:96 'landloper' = vagebond
landsheiligdag, slandshèllegedaoge, zelfstandig naamwoord, meervoud, Frans Verbunt – kerkelijke feestdagen die in het hele land gevierd worden; WBD (III.3.3.213) ''s lands heiligendag' = halve zondag
lang, laank, lang, langk, lank, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "lang; Daamen, Handschrift 1916 ""de pastoor hee laank geprikt""; Daamen, Handschrift 1916 ""ik heb er laank genog om motten soebatten""; ...""al kwart veur elleve! Verstaandige meensche liggen al laank te bed!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; NTC 15-10-1938); Cees Robben – “Laank zulde lèève...” zingen ze meens... (19560707)Cees Robben – Laank geleeje (19560929); Cees Robben – Daor lèèfde laank geleej... (19610915); Cees Robben – Zô laank... (19600701); De Wijs – (gehoord bij brei-bezigheden: ) Dès broddelwerk, die braainolde zèn te laank. - ’t is zunt want ge zèt al aon den buîknaovel (23-09-1970); Interview met de heer De Kok (1978) – “En dan krêege we dan zo langk amme gewèrkt hadde vur èlk jaor gèld. (transcriptie Hans Hessels 2014); lang; Frans Verbunt:  wie et langst lèèft, heej hil de vèùl broeke; DANB zis jaor laank (sic); Mnl. lanc"
lang, lang, zelfstandig naamwoord, echter onzijdig gebruikt, en mogelijk alleen in de volgende uitdrukking met ''t lang': Al wè'k van d'r weet over Baokels verlee; dè zal ik van boven toe onder; aon öllie vertellen in 't lang en in ’t bree (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘De boeren van Baokel’, 1944)
langbeender, langbinder, zelfstandig naamwoord, WBD koe met hoge poten, ook genoemd 'hôogbinder', 'óndiepe koej' of 'lochte koej'; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. langbeender - die lange benen heeft (b.v. paard); S&S LANGBEENDER: Die lange benen heeft (b.v. een paard, een haan of een mug). De A.P. de Bont – 350. Ook voor mensen van toepassing.
langdradig, langdraojerig, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, lang van draad, langdradig; Cees Robben – Slachter.. Gif men mar ’n stuk langdraoierig vlees, kortdraoierig gaoter bij ons nie in... (19860801)
langenaan, langenaon, bijwoord, De Wijs – Ze wônen zô diep in, as ge denkt degger zèt, zedder nog bij langenaon nie… (16-01-1975)
langer, lammer, bijwoord, verbastering van langer; Cees Robben – Hoe lammer hoe lammer... (19781013)
langs, langs, langst, voorzetsel, "naast; Zaate gij langs Susse?; Dirk Boutkan:  'daorlangs' (zin 87, blz. 99.); Verh.LANGS vz - niet alleen gebruikt om een beweging parallel met een lengte aan te duiden, maar ook in de betekenis van 'naast', in rust: op school zit ik langs ... Voor de redenen z.a.; Daamen, Handschrift 1916 ""langst - langs""; Want iederendeen die draogt z'n kruis; en 't hangt in ieder, ieder huis; en 't stao langst al de wege. (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘’t Kruis’, 1939); — Nèt as meej Driekôoninge wier langst de deure getrokke (circ. Grôot diktee 2000); Antw. LANGST (veeltijds gekrompen tot 'last') vz + bw. - Wordt gebruikt om eenvoudig een betrekking v. plaats, een ligging, ook wel om een richting van of naar zekere zijde aan te duiden. Langst den eene kant van de straat staan huizen; langst de waterkant. WNT LANGS, langes, langst"
langs, slangs, bijwoord, over de (gehele) lengte van een ruimte; lang + adverbiale s (+ voorzetsel); Van slangs dur 't café hô Jan de Timmerman mee schrogskes en plaanken 'n wel tien meter lange toffel getimmerd mee on wirskaanten baanken van plaanken-op-biertunnekes. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30); Cees Robben – Slangs geburen en gebôômt.. (19590905); WBD in de lengte (b.v. m.b.t. het eggen)
languit, langèùt, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, languit; Cees Robben: Hij schôof langèùt in de geut. Antw. LANGSUIT bw. - ten volle uitgestrekt
langzaam, langsem, bijwoord, langzaam; Cees Robben – De potternoster gao na hil langsem dur m’n vingers.. (19540501)
lans, laans, zelfstandig naamwoord, lans
lantaarn, lantèère, zelfstandig naamwoord, lantaarn; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'lantères' (plur.); 'lanteirn'; Pierre van Beek –  Ge zèèt ene grôote lantèère, mar ge gift nie veul licht (uitdrukking ) gezegd tegen iemand die een ander in het licht staat. Cees Robben – Wij schudden ons mölderkes mist uit de heg (...) of vonge ze rond de lantèère op straot...  (19570525); De Wijs – diejen lanternpaol hee ginne tèd om uît zunnen grondverf te koome (23-09-1970); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…was er zonne man, zon man van et gaslicht òngestèld meej zonne lange stòk meej zon lèmpke veur derin, petrollie, hè, en knoetje in meej bronnollie èn dan gingie saoves dieje lantèère veur in dè gòtje steeke, de lantèèren ònmaoke.” Klik hier om dit bestand te beluisteren; Elie van Schilt - ut was un schòòn gedenktééken, Schóón smeewerk, bovenin 5 lanteerns, ik denk det die toen nog op gas braanden, onderaon un hardstéénenblok, mee daorin gewerkt un drinkfontein. (uit: ‘Un paor momentjes vur wet ouw monumentjes’; CuBra, ca. 2000); Elie van Schilt - De gaslantèèrns daor was un menneke veur mee un kort ladderke en poetsgeridschap, die mokte ut glas schòòn en zette nuuw kouskus in de lantèèrn as ut nodig was. Die kouskus waren nogal frutdingen, ene trap tegen de lantèèrn-paol en ut ding was kapot. (Uit: ‘Alles is aanders’; CuBra ca. 2000); We han wel straotverlichting, om de 25 meter stond wel zonne gaslantèèrn, die elke dag aongestoken wier deur ééne van de gasfebriek... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); De gaslantèèrns han plots gemaokt vur elektriese lampe. Dè baontje van lantèèrnopsteker waar dus ok overbodig gewòrre, net asset baontje van gasmaoker. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Piet van Beers – ‘Beeter licht’: Al virteg jaor stond ie hier vur schandaol./ Dieje grèèze, gebutste lantèèrepaol. (‘t Èlfde buukske, 2010); WBD (III.3.3:264) 'lantaarn', 'lantaarntje', 'flambouw' = flambouw; WBD (III.4.3:396) 'lantaarntje' = stijve ogentroost (Euphrasia officinalis); WBD (III.2.1:277) 'lantaarn' = idem; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - lantèère (krt.37); Antw. LANTÈREN zelfstandig naamwoord  v. en m. — lantaarn; Jan Naaijkens - Dè's Biks – lantèère zelfstandig naamwoord  - lantaarn; Mnl. lanterne
lantaarnaansteker, lantèèrenònsteeker, zelfstandig naamwoord, lantarenopsteker; Interview Jolen - 1978 - “Ik hèb aatij veugeltjes gehad…in de fejèèr, aatij…ik ging ze zèllef vange…vinke…in de Diepestraot…Sanneke Hòns, Sanneke Haans, dè was ene lantèèrenònsteeker, die ha zèllef ene vinkeslag aachter zenen hòf…grôote nètte…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
lantarenpaal, lantèèrepaol, zelfstandig naamwoord, lantaarnpaal; Henk van Rijen - ek liep meej men harses teegen ene lantèèrnpaol
lanterfanten, laanterfaante, zwak werkwoord, lanterfanten, leeglopen; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – laanterfaanten; WNT LANTERFANTEN - Zijn tijd verbeuzelen, leegloopen.
lap, lap, zelfstandig naamwoord, "Van Delft - Wanneer iemand een weduwe met veel kinderen trouwt, klinkt het: ""Hij durft nogal wat aan. Weet ge hoeveel lappen er op staan?"" Als dan de ander het aantal kinderen niet alléén 'n bezwaar vindt, verduidelijkt hij zijn meening nog door er aan toe te voegen: ""Ja, en 't is toch altijd nog maar opgewarmde potage."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Pierre van Beek – Van iemand, die een weduwe met een aantal kinderen trouwt, zegt men, dat hij nogal ""wè aon durreft omdè-t-er zoveul lappen op staon"". Met die ""lappen"" zijn dan de kinderen bedoeld. (Tilburgse taalplastiek 10 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 8 april 1950); WTT 2014 – Ter aanvulling op Van Delft en Van Beek: 'Lap' is in dit gezegde bedoeld als een lap waarmee gaten in kleding worden 'opgelapt'. De weduwe is dus nogal 'versleten'.; lèpke; lapje; verkleinde vorm van 'lap', met umlaut; Cees Robben – men lepke grond (19830401); – Ons moeder heej vruuger hil de femilie vurzien van ‘nne kèrstman. Ze mòkte die van vilte lèpkes. D’r zaate vèkskes in om de kèrstkaorte in te stoppe. (Jos Naaijkens; ‘De kèrstman die mar nie vol kwaam’;  CuBra, ca 2005); Der waar niks te krèège, gin lèpke ketoen veur un jurkske, ginne lap stof veur un ordenteluk jaske. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Ik heb van aaw lepkes en houtwol nog pupkes gemokt. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  óp zêûme nao èn en klèèn lèpke (HM'70) - bijna klaar; Daamen, Handschrift 1916 ""Jan Lepkus - de arlekijn bij de oude gilden""; WBD III.3.1:307 'lapje (lepke)' = snipper (strook papier of stof); WBD III.1.3:18 'lapje' = vod"
lap en leur, lap èn leur, uitdrukking, Frans Verbunt:  jan en alleman; Stadsnieuws: As lap èn leur derèège dermeej gòn moeje, komt er niks van terèèchte. - als iedereen zich ermee gaat bemoeien ... (290807)
lappeet, lappeet, zelfstandig naamwoord, vervangende peet; Cees Robben: lappeet (vervangende meter); WBD III.2.2:92 'lappeet' = plaatsvervangende peter; Antw. LAPPEET zelfstandig naamwoord v-peet of meter die de plaats vervangt v.d.meter die verhinderd is te komen.
lappen, lappe, zwak werkwoord, Frans Verbunt:  bijzetten, de inzet verhogen; WBD (III.3.2:22) lappe = extra geld in de pot doen; ook: bijlègge
lappenmand, lappermaand, zelfstandig naamwoord, lappenmand, ziekbed; Van Beek - Hij is in de lappermand. - Het is met zijn gezondheid niet in orde, zodat er iets aan gedaan moet worden. - Hij is aan de sukkel. (Deze laatste uitdrukking kan ook op moeilijkheden in zaken slaan).  (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959)
lapzoet, lapzoet, zelfstandig naamwoord, "Daamen, Handschrift 1916 ""lapzoet - flauwe akelige vent""; Sch. LAPPIS, LAPIS - kinderachtige jongen (Limb.)"
lariks, lòrk, zelfstandig naamwoord, WBD III.43:109 'lork' = idem, ook 'lariks'
last, laast, zelfstandig naamwoord, last; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - laast (blz. 107); komt in gedeelte v. h. Tilburgse voor, naast 'dòls'? -'geneuk' is synoniem. (blz. 165) zie ook krt. 95. A.P. de Bont – la.st zelfstandig naamwoord m. - last
lasteren, laastere, zwak werkwoord, lasteren; B laastere - laasterde - gelaasterd
lastig, laasteg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, lastig; Cees Robben: laasteg sekreet! klèèn ont laasteg vrukseltje dè ge zèèt; laasteg potstuk - lastpost, vervelend iemand; A.P. de Bont – bijvoeglijk naamwoord  en bijwoord  - lastig
lat, lètje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, latje; WBD rietlatjes, rietlètjes (II:982) - rietlatjes (v.d. rietkam); WBD lètjes, krôonlètjes (II:1032) - kroonlatjes; ook: kroonspèèle
latafel, laojtòffel, zelfstandig naamwoord, ladenkast; A.P. de Bont – - ladetafel (kastje met, gewoonlijk, vier laden).
laten, laote, sterk werkwoord, laten; – met vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij lòt; Lòt em mar gaon!; B - lao'k - laat ik, lòmme - laat me, laotewe - laten wij; Cees Robben: Ik hèb vur ónzen Piet-oom gin mis laote leeze; B laote - liet - gelaote; lomme = laat me; laotewe = laten wij; Dialectenquête 1876 - Loan m'is 'n lutske proate - laten wij eens keuvelen; Henk van Rijen – 'Lè-me nae mar' - Laat mij met rust. Henk van Rijen – 'Wè klopt, motte laote blèève klòppe' - Wat goed is, moet je zo laten; WBD III.1.1:240 ''laten kijken', 'laten zien' = tonen; WBD III.1.1. lemma Geluidloos een wind laten – er een laten vliegen – Tilburg [als enige plaats van opgave]; lòmme; samentrekking van laten we; aanvoegende wijs van 'laote'; laten we; GD06 lòmme dè venaovend mar es perbeere; lòtte; samentrekking van laat je; Cees Robben – Hier lotte wè, en daor vènde wè... (19870123); lòttem; van gebiedende wijs van ‘laote’ met voornaamwoord ‘hem’; laat hem (maar); Cees Robben – “Lottum mar doen, Toon...” (19560414)
laten schieten, laote schiete, uitdrukking, werkwoordelijke uitdrukking; het laten schieten; dat wil zeggen: sterven, het leven loslaten; met de ondertoon: het (leven) opgeven; Cees Robben – Aon de raand van de stad/ Leej unne zaanderige pad/ Nog efkes – en dan laot-ie ’t schiete... Hij is uit de tèèd.. (19580222) [Over de Reitse Hoevenstraat; Robben bedoelt hier de asfaltering van de zandwegen in het toenmalige buitengebied van Tilburg]; Cees Robben – Laote ’t lieve lèève schiete... (19591031); Cees Robben – Ik ben sjuust op de kèèès [sic] gebid... Want ze heeget laote schiete... (19590328); Cees Robben – [Een ‘aanzegger’ spreekt] - Merie heeget laote schiete.../ Van de mèèrege om vèèf uure/ Heese d’r gat dichtgeneepe.. (19640605)
later, laoter, bijwoord, later, nadien; Cees Robben: toen ik laoter ene klèène verwòchtte; èn ik dan laoter?; Cees Robben: Wie krèègt laoter den grótsten krôon in den heemel?; WBD III.2.2:31 'laterke' (nog niet zindelijk kind)
Latijn, Latèèn, zelfstandig naamwoord, Latijn; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  Latèèn drinkt wèèn (Kn'34) - mensen met een gymnasiumopleiding drinken wijn
lauw, laaw, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, zelfstandig naamwoord, M lauw; Henk van Rijen – sufferd, iemand die niet wijs is; WBD III.4.4:33 'lauw weer' = idem, ook 'voos weer', 'zacht, zoel'; WNT LAUW - In den zin van langzaam zou men lauw thans niet gebruiken.
laven, laove, zwak werkwoord, laove - laofde - gelaofd, laven; geen vocaalkrimping
lawaai, lewaaj, lawaaj, zelfstandig naamwoord, "lawaai; Cees Robben: 'lewaai en slameur'; Piet van Beers: OP DIEET; Men vrouw zeej ""Ak jouw liet betije; dan aate,wèl vier sneeje op. Lèt tòch 'n bietje op oe èège; ge hèt tòch al zonnen dikke kòp.""; Ik krèèg smèèrges naa nòg mar tweej sneekes. Êen, dun beleej meej dreuge ham. 't Aander moet ik mar besmèère; meej van dieje zuure Prèùmezjam. Smiddags krèèg ik aanderhalven èèrpel; meej unne flinke scheut lawaai. Den êenen dag 'n maoger lèpke. Den aanderen dag 'n harde aaj.; lawaaj; lawaai; in het Tilburgs vaker lewaaj; zie lewaaj, lawaaj en samenstellingen; zie lawèèt"
lawaaien, lawaaje, zwak werkwoord, lawaai maken; A.J.A.C. van Delft – Boerejongens mee rooie zakdoeken om derre nek en boeremeiden, die kwekten en lawaaiden dè heuren en zien oe vergong! (Nwe. Tilb. Courant, 5 dec. 1929)
lawaaisaus, lewaajsaus, lawaajsaus, zelfstandig naamwoord, "WTT 2012 – het woord is waarschijnlijk gevormd naar aanleiding van het geluid dat de hete jus maakt zodra water wordt toegevoegd (blussen). Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'matskoppen van aaw errepuls mee lawaaisaus'; Pierre van Beek – …en ""lawaaisaus"" is het afgietsel van de aardappelen, dat vroeger in de arme gezinnen als saus gebruikt werd. (Tilburgse taalplastiek 15 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 5 juni 1950); Pierre van Beek – Vroom waren ze wel, die Tilburgse wevers rond 1830. En arm misschien nog meer. Dat gold zowel voor de thuiswevers als voor degenen, die op de fabrieken werkten. Een dagloon van 75 cent per uur betekende al heel wat. Geen wonder, dat het 's middags nogal eens vaak ""aardappelen met lawaaisaus"" was. Met deze weidse sausbenaming camoufleerde de volksmond het water, waarin de aardappelen (uit eigen hof) gekookt waren. (Uit: Het Nieuwsblad van het Zuiden - zaterdag 21 december 1968 - 'Nederlands Textielmuseum staat midden in de actualiteit.); Pierre van Beek – ... aardappels met ""lawaaisaus"", een alledaags weversgerecht. Deze saus bestond uit niets anders dan het water, waarin de aardappels gekookt waren. Ook sprak men wel van ""lawaaisoep"" waarin het element water eveneens de hoofdrol speelde. (Tilburgsche Taalplastiek 24-6-1964); De Wijs – ’t is vlees van den bakker (gehakt met veel brood) mee lawaai-sju (17-08-1964) ['vlees van de bakker' werd ook gebruikt voor 'worstenbrood'] ; Frans Verbunt:  'lewaajsaus' - met water aangelengd vleesnat; Vgl. Van Dale XI: lawaaisoep (dunne, magere soep); Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'lewaajsaus' zelfstandig naamwoord  - dunne saus; Lewaajsaus; Op Vrèddag wier gin vlêes gegeete; aanders didde en grôote zonde. Ok zjuu öt vlêes môogde nie eete. Daor is toen iets op gevonde. Waoter in en pan gedaon; waor ok kneut in was gegaon. Dè wier saome dan gekokt; èn dòrnao meej bloem gebonde. Van vroomheid hak bepòld gin laast; mar wè hèb ik Vrèddags dik gevaast!; (Henriëtte Vunderink, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); Internet 2012 – 'Recept: Lawaaisaus nep-jus – doet me denken aan mijn moeder die - als er geen vlees was, maar ze wel jus wilde hebben, lawaai-saus ging maken. Klont margarine in de koekepan, bruin laten worden, half maggiblokje en/ of fikse scheut ketjap doorroeren en afblussen met water. (www.tournedos.nl/sauzen/); J.P. Stam-Dresselhuys – BRUINE BONEN MET LAWAAISAUS Grootmoeder klopte een paar eieren in de juspan, schonk daar wat melk bij, liet het aan de kook komen (het ei mocht schiften, vandaar ook de naam kloddersaus) en bond de saus met aardappelmeel. Later spekvet en het bruine bezinksel van spek er op. Hier worden aardappels bij gegeven, gebakken spek en in de zomer sla. Uit de Achterhoek. (Oudnederlandse streekresepten; 1980); J. Jobse-Van Putten – Het hoeft nauwelijks betoog dat men de ideale saus vroeger niet gauw te vet vond. Aan puur of 'klaar' vet kende men de hoogste waardering toe. Vooral bij de armeren was de saus echter vaak niet meer dan 'lawaaisaus', ook wel 'oogjesvet' genoemd... (Eenvoudig maar voedzaam, Cultuurgeschiedenis van de dagelijkse maaltijd in Nederland; 1995) [zie voor 'oogjesvet' ook Stoll en De groot hieronder bij 'lewaajsoep']"
lawaaisoep, lewaajsoep, lawaajsoep, zelfstandig naamwoord, Van Dale XI: lawaaisoep (dunne, magere soep); [Ons moeder] mòkte ooveral en fist van. Die deej waoter bij de soep, èn dan zisse dèmme “Lewaajsoep” han. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); WTT 2012 – Het WBD heeft 'lawaaisoep' uitsluitend opgetekend voor Breda, en wel onder het hoofd 'Waterachtig voedsel' (III.2.3:3). Tilburg wordt in dit lemma vertegenwoordigd met 'sloerie', 'slappe sloerie', en 'slierp'. 'Lawaaistamp / lawaaistoemp' werd door het WBD opgetekend voor uitsluitend Turnhout en wel als synoniem voor 'stamppot'. Internet 2012 – Sommige mensen denken dat die soep lawaaisoep heet omdat er altijd uien of bruine bonen in zitten. Daar ga je van winden. Maar als dat zo was, dan had mijn oma die soep nooit lawaaisoep genoemd, want van dat soort grapjes was ze niet gediend. Nee, lawaaisoep heet zo omdat je die met een hoop poeha kunt opdienen, maar die eigenlijk niks voorstelt – een soort herrie in de keuken, dus. En die soep stelt zo weinig voor doordat je er restjes in gooit. (Menno Steketee - nrc.nl/krant/); Fréderique Mathilde Stoll en Wilhelmina Hendrika de Groot – De heldere soepen of consommés worden gemaakt van geurige, sterke, geheel ontvette bouillon van vlees, wild, of gevogelte. (...) Voor huiselijk gebruik zijn deze soepen te duur, te bewerkelijk en dikwijls ook niet voedzaam genoeg. Om ze beter aan het doel te doen beantwoorden, neemt men minder vlees, doet er meer vulsel in, laat men de eiwitvlokjes er in en de vetoogjes er op, en kookt men het vulsel in de soep gaar. Zodoende verkrijgt men een goedkopere, voedzamere, minder bewerkelijke, maar troebele soep, die, al is de bewerking in hoofdzaak gelijk aan die van de heldere, fijne soep, toch heel veel er van verschilt. (Uit: Recepten huishoudschool Laan van; Meerdervoort 's-Gravenhage; 1948); zie kraon
laweit, lawèèt, zelfstandig naamwoord, "ook: lawaai, lewaai; laweit, lawaai; Daamen, Handschrift 1916 ""ge mot do'r zo'n lawait nie moaken (geweld, rumoer)""; WBD III.4.4:244 'laweit = lawaai, ook geweld , 'spektakel'; EWN 'Met het oorspr. Amsterdamse woord lawaai heeft laweit etymologisch niets te maken.' z.o. Dozy en Lokotsch. WNT LAWEIT - lawijt, laweet, lauweit; een ten Z. v.d. Moerdijk alg. gebruikelijk woord van onbekenden oorsprong. 2) rumoer, spektakel, lawaai"
Lazarus, Laazerus, eigennaam, WNT- lemma LAZARUS -Lazarus is de naam van twee personen in het N.T., den met zweren overdekten bedelaar uit de gelijkenis in Luc. 16, en den broeder van Maria en Martha, die door Jezus uit den dood werd opgewekt (Johann. 11); Robben gebruikt de naam voor een aandoening aan de hoofdhuid.
leb, lub, zelfstandig naamwoord, maag van de koe; stremsel; bij bereiding van kaas; Cees Robben – [Onderwijzer:] As is zeg.. ’t land van boter melk en kaas.. Wè bedoel ik dan... [leerling:] ’t Laand van de rôôme den kneut en de lub, mister... [onderwijzer:] Goed, Gijs... (19701030]
lebberen, lèèpere, zwak werkwoord, lèèpere - lèèperde - gelèèperd, "lebberen; bij het rikken met opzet een aas achterhouden = lèètere; Daamen, Handschrift 1916 ""laipere - het laipert, stof die op ongewenschte wijze uitgerekt is""; Stadsnieuws: Die trui is aoreg versleete, ze begient òn alle kaante te lèèpere. – Die trui is best wel versleten: ze begint aan alle kanten te lubberen. (270610); WBD III.4.4:210 'lijperen' = kleverig worden; ook 'lijpen; WNT LIJPEN (I) - A1) Lijp zijn, scheef zijn, verkeerde plooien of vouwen vertoonen; 2) uitrekken, langer of wijder worden; LEIPEREN (Antw. ) = lijpen; Antw. LIJPEREN, LEIPEREN onoverg. - freq.van 'lijpen' - valsche plooien hebben, beurzen, lobberen (van kleederen). Wordt ook gezegd van bier, wanneer het bij 't schenken dik en olieachtig schijnt. Fr. filer, graisser. Hees lebbere (VIII:48)"
Ledderom, Lèdderom, zelfstandig naamwoord, eigennaam, Ledderom, van; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  Van Lèdderóm zèèn (Daamen, Handschrift 1916), - goed zijn, raak zijn (v. Ledderom was een spullebaas op de kermis)
ledikant, leedekaant, zelfstandig naamwoord, ledikant; uit Frans: lit de camp, 'veldbed' en/of 'lit de champ'; - de uitspraak is algemeen vanaf de 16de eeuw, en later regionaal bepaald; het WNT - lemma Ledikant - geeft: WNT - lemma Ledikant, 1912 - sinds de 16de eeuw alleen ledekant en ledikant (het laatste werd afgekeurd door HUYDECOPER, Pr. 2, 180 volgg.) Thans is het woord in de volkstaal van het Zuiden onbekend. ; Ledekant, oft lidekant, veltkoetse. Vn lict de champ, PLANT. [1573]. Rijst Aurore bleeck en bestorven uit de saffrane ledekant van haren Tithon, VONDEL 5, 87 [1646]. Artikel gepubliceerd in 1912.
leed, lêed, zelfstandig naamwoord, leed; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  meej lêed èn vrêet gegaon (Kn'50) - (WS:) hoewel sjiek, toch gebukt onder (financiële) zorgen, of lichamelijk lijdend (?); Etym. Got. laipa, D. Leid, N. leed, T. lêed
leefmilieu, lèèfmieljeu, zelfstandig naamwoord, levensmilieu; Cees Robben – hiegiejèène... lèèfmieljeu (19701016)
leeftocht, lèèftocht, zelfstandig naamwoord, WBD (Korvel) - koekje dat veulens bij de geboorte in de mond hebben, elders 'plèske' genoemd; WNT LEEFTOCHT (in Mnl. lijftocht) - collectieve benaming voor spijs en drank in 't bijz. voor de proviand die vereischt wordt voor ...; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - zie LEEFKOEK
leeg, leeg, bijvoeglijk naamwoord, leeg, ledig; WBD (van een koe) niet bevrucht bij de dekking, ook 'verlôope' of 'leejg'; D'r geduld waar leeg. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; NTC 15-10-1938); leege kaorte - speelkaartje zonder prentje; WBD leeg (v.e. merrie) - niet drachtig, ook 'gust' genoemd of (Hasselt) 'nie behaawe'; Cees Robben: mar jou pòrtemenee is leeg; WBD III.1.4:439 'leeg' - sober; WBD III.4.4:200 'leeg' = leeg, verlaten
leegladen, leeglaoje, zwak werkwoord, Henk van Rijen – afladen, uitladen, leegmaken
leegte, ligte, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – leegte
leek, lêek, zelfstandig naamwoord, leek, niet-deskundige
leem, lêem, zelfstandig naamwoord, leem; WBD III.4.4:156 'leem' = zavel; 170 'leemgrond' = zware grond; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord o., - leem; Etym. Got. laima, D. Leim, N. leem, T. lêem
leemkuil, lêemkèùl, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – leemput
leemput, limput, zelfstandig naamwoord, leemput; Hij en zen bruurs gingen aaltij dikkoppen vangen meej un schepnet, in de limputten. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
leen, lêen, zelfstandig naamwoord, leen; hij ha de fiets van zenen buurman in lêen
leepoog, lèèpôog, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – sluwerik; Van Dale - iemand met tranende ogen; WBD III.1.1:245 'leepogen' = tranende ogen; WNT - lemma LEEPoog - druipend oog : ontsteking in de randen der wenkbrauwen, tusschen de wanden der traanklieren.
leer, lèèr, leer, zelfstandig naamwoord, leer, leder; WBD genèèrfd lèèr - generfd leer (II 663); WBD 'jass?laer' - jassenleer, kledingleer (II 664); WBD 'b?kleedinglèèr' - bekledingleer (II 664); WBD 'napalèèr' - nappaleer (II 664); WBD 'pórt?m?neelèèr' - portemonneeleer (II 664); WBD voeringlèèr - voeringleer (II 676); WBD vèèrekeslèèr - varkensleer (II 675); Antw. LÈÈR zelfstandig naamwoord o. - leder, Fr. cuir; leer; ladder; Dialectenquête 1876 - klim op de leer; DANS der is ene spòrt öt de lêer; Audioregistratie 1978 - Dan wèrd hil die dinge [het geslachte varken] durgesneeje, hè, van die pôote èn die pees, hè, òn wirskaante. Der wèrd en touw durgedaon, hè, èn die wèrd zôo òn die spòrte van die ladder òf die leer gehange èn dan wèrd ie oope gesneeje!  (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); A.P. de Bont – le:r, zelfstandig naamwoord vr. 'leer' - ladder (welk laatste woord ten onzent gebruikelijk is); Antw. LEER (scherpe e), zelfstandig naamwoord v. - ladder
leertje, lèrke, lirke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, leertje, stukje leer; Cees Robben – ’n lerke in de kraon [tegen het lekken] (19680816); Henk van Rijen - er lèrke leej en laojke lêeger - het leertje ligt een laatje lager; lirke; Henk van Rijen – laddertje, trapje; verkleinde vorm van 'leer' (ladder)
leerzaam, lirzaom, bijvoeglijk naamwoord, leerzaam; Dirk Boutkan:  (blz. 34) lirzaom (met vocaalkrimping)
leest, list, zelfstandig naamwoord, WBD leest, de (beukehouten) pasvorm waaraan men de schoenen maakt in het algemeen (II:688); WBD schèùflist - schuifleest, de houten leest met een los bovengedeelte, een zogenaamde schuif of kap (II:691); Etym. Got. laista D. leist, N. leest, Tr(lêest) = list
leeuw, leuw, zelfstandig naamwoord, luwke, leeuw; Dialectenquête 1876 - leuw; Cees Robben – Meej den leuw in  ’t blazoen (19580308); Dirk Boutkan:  verkleinde vorm leuwke; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. - leeuw.; luwke; leeuwtje; verkleinde vorm van 'leuw', met vocaalkrimping;
leeuwerik, leuwèèrk, leuwerik, zelfstandig naamwoord, leeuwerik; Antw. LEEUWERK zelfstandig naamwoord m. - leeuwerik, Fr. alouette; WNT LEEUWERIK, leeuwrik, leeuwerk(e); Heurde d'n leuwèrk wel,/ hoe hel hi zingt... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Aon m’nen geburtegrond’ , 1932); Dörom roep ik al de vinke; leuwerikke, wielewaole; meeze, kneuters, naachtegaolen; al wè hier in Brabant piept; al wè neuriet, kwaokt en kriept; om mar hardop mee te zingen; blij te zijn en rond te springen; in den lieven Heer z'n boome; (Piet Heerkens: ‘Oproep’. In: De kinkenduut, 1940); lijk den leuwerik fladdere, zeile; vliege naor 't luilekkerlaand; smelten in den zonnebraand (Leo Heerkens, ‘Op m’n bene’. In: Piet Heerkens, De knaorrie, 1949); Zoo tob ik, gekooide kenaorriepiet; swijls de leuwerik de locht in schiet... (Piet Heerkens, ‘De knaorrie’. In: De knaorrie, 1949); Pas wakker worren as ge de leuwerik heurt tuureluure terwijl ie hoog in de lucht z'n rondjes draait… (Tontje: ‘Op m’n eend’je’ – in: Goirle, 1974); In de hagen botte 't jonge leven... een dalende leeuwerik spiraalde tierelierend naar beneden, en een verborgen merel zong met overmoedige levenslust... (Cees Robben, ‘Maria, dè been van Anna’s moete geneze’; in: Robben en rooms, 1981); Den daauw laag as purpere pèrels; te fonkele over de waai; in ut hout sloege vinke en mèrels; en de leeuwerik schoot ut de haai. (Jodocus (Jacques Stroucken), ‘Daauw-trappe’. In: Toemet-hooi, 1993); ‘Ziede dieje leeuwerik, hôog vliege die jé, heej daor springt enen haos weg, zaagde gullie dè knèèn in zen hol schieten?’ (Lodewijk van den Bredevoort (Jo van Tilborg): Kosset den brèùne eigelek wel trèkke? Jeugdherinneringen van een gewone volksjongen, deel 2, 2007); WBD III.4.1:164 'leeuwerik', ook: 'tureluut, 'tuutuut' of 'strontpikker'; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. - leeuwerik
leewieken, leewieke, zwak werkwoord, WBD (Hasselt) kortwieken, leewieken; Zie WNT 'leewieken' = kortwieken (bij vogels)
lefdoekje, lèfduukske, zelfstandig naamwoord, lefdoekje; Frans Verbunt:  pochette
leg, lèg, zelfstandig naamwoord, in de uitdrukking: van de lèg af zèèn; kip die geen eieren meer kan leggen; vrouw die geen kinderen meer kan krijgen; Cees Robben – En as ik nog is ôôt trouw.. Dan moet ze nog goed in de vèère zitte en van de leg af zèèn ôôk... (19760130)
legbalk, lègbalk, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) het geheel der geslachtsorganen van een kip; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. - baarmoeder van een kip. Z.a.
leggen, lègge, sterk werkwoord, leggen; Cees Robben: ze (de aajer) han eigelek mèèrege pas geleej meuge wòrre; Cees Robben: ik hèb ene pulling óp et voetènd geleej; WBD I:1426 bieten zaaien: 'légg?', 'zaaj?', 'peej? zaaj?'; Dirk Boutkan:  lègge - lee/lègde - geleed/ geleej ; (66) imperat.: lègt/lèg; B lègge - li(n) - geleej; — tegenwoordige tijd: ik leg, hij leej, gij lègt; — verleden tijd: ik li(n), wij leeë, gij li(n)t; A.P. de Bont – lag?(n) zw.ww. (lei, leen (en leene(n)), geleid) - leggen tr.; geleej; van ‘lègge’; gelegd; Cees Robben – Ik heb m’n schaai aon d’n aandere kaant geleej... (19661104); li; van lègge; legde; verleden tijd van lègge; hiernaast ook: 'lègde'
legger, ligger, zelfstandig naamwoord, WBD (in de Hasselt) putzwengel (balk of paal die balancerend aangebracht is in de gaffel van de putgalg); WBD (Hasselt) - legger, (bep. gewrichtsziekte bij paarden), ook genoemd 'legger', 'gal' of 'klappees'
lei, laaj, zelfstandig naamwoord, lei (om op te schrijven); plaat leisteen voor dakbedekking; Frans Verbunt - looprek; Dialectenquête 1876 - – op de laai; WBD III.2.2:32 'lei' = looprek; Buuk - laaj - lei, looprek. Zèt et mar op de laaj - op de rekening; Jan Naaijkens - Dè's Biks – laaj zelfstandig naamwoord  - looprek; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “...èn agge oover die schaansmuur zôo es en stintje ooverheene gôojde  èn hij, hij zaag dè, dan moeste binnekoome in de klas èn dan moeste meej oew haande vurröt gòn staon èn dan leejie er en paor laajen op èn dan stond ie er meej en Spòns rietje, stond ie erbij dègge oew haande èn as ge ze dörft te zakke sloeg ie er èlke keer onder!” (transcriptie Hans Hessels 2014)
leiband, laajbaand, zelfstandig naamwoord, De Wijs – (over ’n hond die weigert op straat te poepen: ) ik haaw ‘m aon de leibaand en nog leetie 'm aaltij op de kaaibaand (09-04-1973); Cees Robben – Ik haauw ’m [de hond] aon de laaibaand.. En nog leettie’m op de kaaibaand... (19760430); Mar de schonste hundjesprènt van Keese is dees: Meej ’n bòske dè zunnen hond ötlaot, en ’n vraauw die daor iets op aon te mèrreke heej. Wòrop ’t bòske teege die vraauw zeej: ‘Naa hè’k ’m òn de laaibaand, en naa leetie ’m tòch nòg op de kaaibaand.’ (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
leiboom, laajbôom, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - boom waarvan de takken geleid worden/werden, b.v. de linden vóór een boerderij; Antw. LEIBOOM zelfstandig naamwoord m. - boom die langs een gelint of eenen muur opgeleid wordt
leiden, leije, zwak werkwoord, WBD besturen (het paard leiden terwijl het de kar trekt), ook 'voermanne' genoemd; WBD 'in de lòsse strènge lije; laaje; - (een paard) losgetuigd leiden; WBD inlije (II:1050) - inleiden v.e. nieuwe draad; ook: inlègge, inlaoje; laaje; leiden; WBD 'lije' (‘leië’), c.q. 'voermanne' - besturen (leiden van een paard dat de kar trekt; WBD 'in de lòsse strènge lije; laaje - (een paard) losgetuigd leiden; B laaje - laajde - gelaajd; WBD (hs K 185) 'hèdde ze al gelaajd' - is ze al bij de bok geweest?' (=Daamen, Handschrift 1916); Cees Robben: Jöllie nòr den heemel laaje; 't bisje nie te laaie'; Dialectenquête 1876 - laaie; PVb poffen: op de lei (balk) laten schrijven; WBD III.1.4:326 'leiden' = beheren; Antw. GELE(D)EN - 3e hoofdvorm van 'leiden'; Antw. LEE - (zachte e) 2e hoofdvorm van 'leiden'; daarnaast: leidde;
leider, lèèter, zelfstandig naamwoord, leidsel, teugel syn. 'laajsel'; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  òn de lèèter haawe ( '70) - aan het lijntje houden, afleiden, afschepen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  òn de lèèter blèève ('70) - treuzelen, melken; Haor LÈITER - lijntje: on de lèiter haawe; WNT LEITS - 1) smalle riem waaraan een jachthond wordt vastgehouden; 2) paardetoom; teugel, leidsel, (wsch. een vervorming van LEIS, onder invloed van 'leiden'.)
leidsel, laajsel, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – teugels, leidsels; WNT LEIDSEL - Benaming voor elk der beide riemen of touwen die, aan weerszijden aan het gebid van een paard bevestigd, dienen om het dier te mennen.
Leij, de, Laaj, toponiem, riviertje de Leij (Ley); zie zie het dossier Ley; Ik vergeet dè [wieler]bontje nie gemak omdè 't-er nog iets bezunders bij was. On den aachterkaant stromde 'n klein revierke, de Laai. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929); Daor liep er eens 'n jungske; te fluite langs de Laai; en al de blumkes bloosden blij; die er bloeiden in de waai. (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Tussen de blumkes’, 1939); Cees Robben – Mar ochèrum langs de Laai/ Liggen naa verbraande waai... (19570704); Cees Robben – Aon de kaanten van de Laai/ Kan ’t schôôn zèèn en zô fraai... (19570704); Cees Robben – Enkel kender in de Laai/ Dokkelen wè in d’n braai (19570704); Cees Robben – Hedde wir in de Laai te ligge te meutele, dab-klutje... (19790504); Cees Robben – Ik zèè mee m’n mokkel in de Laai wiste dokkele... (19850607); Cees Robben – Hier aon de oevers van de Laaij/ Ben ik geboren... In de waaij/ Heb ik gespuld.. en blom geplukt.../ En hier... zô zong ie as verrukt.. / (Swels dettie Dientje kuste)/ Moet laoter men gebinte rusten... (19590815); Dialectenquête 1876 - Hij dokkelt in de Laai; Interview Jolen - 1978 - “..ènne toen waare ze ònt springe! Oover waoter, oover en waoterke, en lôop, ik zal mar zègge de Laaj òf zoiets, hè”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); Nèè daor zo nog veul waoter dur de Laai strôome vur dè… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); DANB de laaj (waternaam); Laajpark; Antw. LEI zelfstandig naamwoord v. - gang, voorbijgang, doortrek, Fr. passage; laan, dreef
leitje, leike, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, leitje (dakbedekking); WBD (III.2.1:60) leike - leitje
lek, lèk, bijvoeglijk naamwoord, lek; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  zó lèk as en zeef nèffe de gaote (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1969) - ironisch voor 'lek'; hij ha ne lèkke tuut - hij had een lekke band; Bijnamenboek Karel de Beer - Toon lèk = Toon Seebregts (blz. 71)
lekken, lèkke, zwak werkwoord, lekken; Dan zit ie frèèd op de tribune/ Z'n lekkend nuske af te buunen. (Gieleke – wsch. ps. van Michel van de Ven (Lechim) – ongedateerd knipsel uit onbekende bron; ca. 1960-1980)
lekkend, lêekend(e), bijvoeglijk naamwoord, in: lêekende nat - drijfnat; lekkend; Cees Robben – Naa leeget laand wir leekend nat/ en glunder fris te kèèke... (19600902); Cees Robben – leekend-nat... (19581011); Cees Robben – En [hij] krôôp toen leekend-nat uit ’t waoter... (19590815); Henk van Rijen - hij wier lêekendenat - hij werd druipnat; GD94 ... dèttie nie wir leekende nat wòrt; WNT LEKEN (I) onz. en bedr. zw.ww., Mnl. leken, verwant met lek en lekken. In sommige dialecten is 't woord zeer gewoon; in de algemeene taal, althans tegenwoordig, behoort het echter tot den hoogeren stijl en bezigt men in den gewonen omgang in dezelfde beteekenis lekken.
lekker, lèkker, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, gez. Et hoeft nie op, al ist lèkker; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – LEKKER, in ''t is wè lèkkers' - het is niet zo moeilijk als je suggereert.
lekkertjestand, lèkkertjestaand, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek –  snoeptand, tand die houdt van iets lekkers; dure lekkernij; WNT LEKKERTAND 1) tand die op lekker eten gesteld en kieskeurig is; 2) iemand die een lekkeren tand heeft, een smulpaap, lekkerbek; Antw. APPELTAND: Ge zult uwen appeltand meugen uittrekken - (schertsend) om te beduiden dat de appelen op zijn.
lelijk, lillek, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, lilleker, "lelijk, erg, danig; Ze han em lillek te pakke. - Ze hadden hem danig te pakken. Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – innen lilleke wènd; R.J. 'en lilleke woorden gezeej'; De Wijs – (Hondenshow)“Hij is nie lillik in z’n sôôrt, maar ’t sôôrt is lillik.” (ook opgestuurd: 16-1-1975) (15-06-1963); lillek; De Wijs – Meetoere bende ûnne lillikû drèver, dreiner! (feb. 1962); lillek; Cees Robben – D’n onrust is ’n lilluk ding (19651231)       ; Cees Robben – Lillukke drèèn-ôôr diege-me-daor-staot... (19670603); Cees Robben – Van unne kreugel worde nog is lilluk ôôk... Daor krèède grôôte neusgaoter van en lang èèreme... (19730330); Cees Robben – Ik vèènet nie lilluk (19860516); Cees Robben – Hoe meer dettie uit doe hoe lillukker dettie wordt... (19781222); gez. Pierre van Beek –  As lillek zeer di, wè zóde gij dan en pènt hèbbe. (Tilburgse Taaklplastiek 124); Henk van Rijen - ""gehòt is lillek"" - wat je had, daar heb je niets meer aan; Henk van Rijen - naaw, kzèè er lillek meej afgespannen - ... er erg mee ontriefd; Frans Verbunt:  lillek in de luier, schoon in de sluier (ook Stadsnieuws: (180407); Antw. LEELIJK (uitspr. leel?k, lill?k, Kemp.: lell?k) - lelijk; LILLIK (2e lettergr. toonloos)- leelijk; in de Kemp. LELLIK; Jan Naaijkens - Dè's Biks – lillek bw - lelijk, erg; Bosch lillek - lelijk, brutaal, erg (flink)"
lelijkerd, lillekerd, zelfstandig naamwoord, iemand met een slecht karakter; Cees Robben – Ik zeg: nèè lillukkerd... (19650402); - echter ook wel gebruikt om sympathie uit te drukken: Cees Robben – En witte wè den lillukkerd toen zeej... (19671110); WBD onelegant paard, ook (in de Hasselt 'loeves' genoemd); Henk van Rijen – plaaggeest, lelijkaard; Antw. LEELIJKAARD zelfstandig naamwoord w-m- leelijke mensch; WNT LEELIJKERD, leelijkaard - 1) akelig, naar, beroerd wezen, beroerling 3) slecht, gemeen, naar persoon, schurk, booswicht
lelijkers, lillekers, zelfstandig naamwoord, meervoud; het enkelvoud wordt niet gebruikt; - in een uitdrukking met ‘trèkke’; ‘lelijke gezichten’ trekken, uit angst of pijn; mogelijk het meervoud van ‘lillukkerd’ maar dit enkelvoud is in de hier bedoelde betekenis nergens gevonden; Cees Robben – Kek-is wen lillukkers dè bluuike trekt... (19680223); Cees Robben – Daor trekte gin lillukkers [een vrouw spreekt over een ‘moderne kraamkliniek] (19681206
lemen, lêeme, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, lemen, van leem; Audioregistratie 1978 - Lêeme vloere…Die hèb ik wèl gekènd… Net de Visser. “Hier wont Net de Visser”, zi pestoor Bèèrendonk. Jan van Hulten hiete hij, de man, “èn die heej enen vloer meej bulte”, zi pestoor  teege de kappelaon.
lemmert, lèmmert, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.1:271 'lemmert' = lampenpit
lendenen, lèène, zelfstandig naamwoord, meervoud; lendenen; WBD III.1.1:132 'lenen' = lendenen; 133 'lende' = zijde
lendenriem, lènderiem, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) rugriem (riem over de paarderug, die aan beide zijden de strengen draagt)
lenen, lêene, zwak werkwoord, lêene - linde - gelind, "lenen; Van Delft - ""Met leenen volle neef, met teruggeven hoerekind."" Dit is: Als hij geld wil leenen, is hij poeslief, doch als het later op teruggeven aankomt, is hij onbeschoft. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  ge leert de wèèrde van ene fèfteger pas kènne, as ge der êene moet gon lêene (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1970); Vocaalkrimping, behalve in inf., praes.plur. en praes. ik-vorm; gelind; geleend; linde; leende; verleden tijd van 'lêene', met vocaalkrimping; lint; Henk van Rijen – leent"
lengte, lèngte, zelfstandig naamwoord, lengte; uitdrukking  De lèngte krèège - de gelegenheid krijgen
lenteren, lèètere, zwak werkwoord, lèètere - lèèterde - gelèèterd, zie: lèèpere ; treuzelen, rekken, vertragen; - van Fr. 'lait'?; A.P. de Bont – (bijvoegsel) v?rlä.t?r?(n), zw.ww.tr. 'verleiteren'? - verlullen: 'hëel z'nen teed verlaetere'; WNT VERLATEREN (II) - verschuiven (naar een later tijdstip)
lepeltjeskruid, leepeltjeskrèùd, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.3:412 leepeltjeskrèùd - herderstasje (Capsella bursa-pastoris)
leplazerus, laplaazerus, bijvoeglijk naamwoord, ten einde toe; suf; Ik hèb menèègen et laplaazerus gezòcht; Frans Verbunt:  laplaazerus - ongans, stomdronken; Bosch Laplazerus - suf
leppen, lèppe, zwak werkwoord, drinken, vooral van thee door vrouwen onder elkaar; Cees Robben – Lept toch nie zôô, zuipschuit... (19731005) ; Cees Robben – En dan gaon we bij oma’s thee-leppen... (19640228)
lepschuit, lèpschèùt, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – iemand die de hele dag door koffie of thee drinkt
lepveulen, lèpvölle, zelfstandig naamwoord, WBD moederloos veulen, ook 'lèpvulle' genoemd; WNT LEPLAM - een lam dat men met vreemd zog opvoedt, oplept, zegt men in Gelderland.
leren, leere, zwak werkwoord, leren; Dialectenquête 1876 - hij wil niks lère (tusschen ee en è in.); B leere - lirde - gelird; - ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij lirt; lirde; B leerde; verleden tijd van 'leere', met vocaalkrimping
leren, lèère, bijvoeglijk naamwoord, leren, lederen; ene lèère jas
lessenaar, lèssenèèr, zelfstandig naamwoord, lessenaar; Antw. LESSENÈÈR zelfstandig naamwoord m. - lessenaar
lesten, lèste, zwak werkwoord, WBD (III.3.2:52) lèste, ook lèsje speule = krijgertje; ook gevangertje
lestje, lèsje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "vD. lestje - het laatste tikje (bij een kinderspel); Daamen, Handschrift 1916 ""lesje spelen (krijgertje)""; Van Delft - Hoe heerlijk onschuldig staat daar tegenover het ""lesje doen"" of ""gevangetje"". Een vlot elkaar na loopen en als men elkaar bereikt had een tikje geven, waardoor de ""getikte"" het contraspelletje ging vertoonen. Wie het ""lest"" tikte, was ditmaal ook het best af.  (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104; 16 maart 1929)"
leugenaar, leugenèèr, zelfstandig naamwoord, leugenaar; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'leugenaer'; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  tis ene leugenèèr dieter wè afdoe ('76) - gezegd als men vindt dat iemand overdrijft, of bij twijfel aan de echtheid van zijn verhaal. Henk van Rijen – leugebist, liegebist; Bijnamenboek Karel de Beer - Hein de leugenèèr = Hein de Groot (41); Antw. LEUGENÈÈR zelfstandig naamwoord m. - leugenaar (zoowel van vrouwen als van mannen)
leunen, leune, zwak werkwoord, leunen; lunde; leunde; verleden tijd resp. tegenwoordige tijd van 'leune', met vocaalkrimping
leut, leut, zelfstandig naamwoord, plezier, koffie; Frans Verbunt:  en tas leut - een kop koffie; WBD III.1.4:188 'leut' = vermaak; 191 'leut' = vreugde ;'leutig' - vrolijk; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - leut (= pleizier) (krt.99); Cees Robben – Ik lèèfde louter vur de leut..  (19600415); Cees Robben – Luste ôôk ’n bekske leut... koffie lut... (19870213); Jan Naaijkens - Dè's Biks – leujt zelfstandig naamwoord , plezier, koffie; Str. leut (2:54); WNT LEUT (II). In min of meer platte taal in Holland een naam voor koffie in 't alg.
leuten, leute, zwak werkwoord, Frans Verbunt:  drinken; kòffie leute; Denominatief van 'leut' (koffie)
leuteraar, leuterèèr, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt:  lijzig prater, tonprater; WBD III.1.4:161 'leuteraar' leegloper; WNT LEUTEREN – 2) onvast, onzeker zijn, verslappen; 3) aarzelen, weifelen; 4) talmen, treuzelen; 5) haperen; enz. LEUTERAAR - treuzelaar
leuteren, leutere, zwak werkwoord, leutere - leuterde - geleuterd, "1. plassen, wateren (inz. in de broek); Daamen, Handschrift 1916 ""hedde nie in oe broek geleutert (p....)?""; WBD III.4.2:38 leutere - ook: 'zeiken', 'pissen', 'plassen'; WBD III.1.1. lemma urineren  - Tilburg; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – LEUTEREN onov.ww 3) langzaam een plas doen, speciaal: in zijn broek pissen. 2. praten, en wel onsamenhangend of onzin verkopend; tijdens carnaval: tonpraten, sauwelen, in wedstrijdverband (òpperleuterèèr worden); Cees Robben – Ik leuter m’n lieke (19570713); Zaoterdag gaon ze vurt Karneval/ ònt leutere èn ònt blèère... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Èn mar leutere‘); Èn nòr et leutere löstere, dè doe’k ok gèère. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Witte gullie dètter in Tilbörg ene Tonpraotakkedeemie is? Wòr ge kunt leere leutere? (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – LEUTEREN onov.ww 2) onverstandig en onsamenhangend praten in een laag tempo; 3. Andere betekenissen; WBD III.4.4:248 'leuteren' = rammelen; WBD III.4.4:317 'leuteren' = loszitten; ook 'uitleuteren'; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – LEUTEREN onov.ww 1) loszitten, door slijtage losraken, vooral in verbinding met 'uit-', b.v. van een slot; A.P. de Bont – zw.ww.intr. luiteren -leuteren - 1) het onvaste uitlopen; van draaiende tollen; 2) urineren."
leven, lèève, zwak werkwoord, "leven; R Ik weet nie mir òf ik van vurren òf van aachteren lèèf - Ik weet niet meer hoe ik het heb van de drukte. Cees Robben: daor kan ik nie van lèève; B lèève - lèèfde - gelèèfd ; M: lèève - lêef - gelèèfd; geen vocaalkrimping; Dialectenquête 1876 - lève en stèrreve (tusschen ee en è in); lève, gelèefd; 'Geleefd' luidt iets langer dan gelifd); lêve, pêre; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  die et langst lèèft, heej tòch alles; Dirk Boutkan:  (blz. 37) lèève, (hij) lèèft'; (blz. 39) geen verkorting: lèèfde; Zou imperf, 'lêef' analogie zijn bij 'blêef'?; Piet van Beers – ‘Harrie de Vet’: Ik zi nog: ""Val dôod Harrie... lèèfde gij ok nog."" (Spoeje doemmeniemer; 2009); GD07 hil oew lèève; Antw. LÈVEN - leven, Fr. vivre; Jan Naaijkens - Dè's Biks – lèève ww – leven; zelfstandig naamwoord; leven; al zen lèève - vast en zeker; Dirk Boutkan:  (blz. 39) ww lèève - lèèfde (geen vocaalkrimping); 't volk lift er leutig in tijen van vreej... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Vaonelied’ , 1932) [WTT: Dus in 1932 toch vocaalkrimping]; ‘k Vergeet 't ze lève nie... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); 'et Leeven is 'nen boemeltrein: / stap-in, stap-uit, - en 't zit nie fijn! (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘‘t Leeve’, 1938); Cees Robben – ’t Lèève is kort war. (19560707); Cees Robben – Ge doet mar vort.. Des ’t lèève war.. (19580705); Piet van Beers – ‘Aawkes op Internet’: Ze zeej: ' k Zèè blij dè ik 't lèève hèb. (Spoeje doemmeniemer; 2009); DANB Hij is es ôot in zen lèève gebeete; DANB dieje 'mis' heej en lèèven as ene prins; Henk van Rijen – 'Val dôot.' Lèèf de gè nòg? - Wat een verrassing! Leef je nog?; WBD III.4.3:65 'leven' = spint, zachte houtlaag onder de schors; Antw. LÈVEN zelfstandig naamwoord o. - leven, Fr. vie; Jan Naaijkens - Dè's Biks – lèève zelfstandig naamwoord  - leven; lêef; leefde; verleden tijd van 'lèève'"
levendig, lèèvendeg, bijvoeglijk naamwoord, levend; R.J. 'vijf mensen zijn levendig verbrand'; In sommige Tilbörgse kèrke stonne leevendigge kèrstalle, meej schaope en alles. Daor gingeme louwe. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); A.P. de Bont – bijvoeglijk naamwoord  - levendAntw. LÈVENDIG, LÈÈFDIG - levend, Fr. vivant
levensdagen, lèèvesdaoge, zelfstandig naamwoord, plur. Henk van Rijen – levensdagen
lever, lèèver, zelfstandig naamwoord, lever; Dirk Boutkan:  (blz. 22) lèèver naast leever; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - lèèver (krt. 13); Antw. LEVER zelfstandig naamwoord  m en niet v. - lever, Fr. foie
lezen, leeze, sterk werkwoord, leeze - laas - geleeze, lezen; Geen vocaalkrimping: hij leest; Cees Robben: Hèdde dè geleeze?; Ik hèb vur ónzen Pietôom gin mis laote leeze; WBD leeze (II:995) - een kruis inlezen; ook: gelès erin doen, fenès erin doen, de flès erin doen, flès indoen, in de flès doen; WBD (III.3.3:107) leeze = (de mis) doen, ook: opdraoge; A.P. de Bont – le.z?(n), st. (lao's) en zw. (leesde) - lezen; Antw. LEZEN - leesde - gelezen; laas; las; verleden tijd van 'leeze'
liberté, liebertèèt, zelfstandig naamwoord, vrijheid – uit het Franse liberté; Interview met de heer De Kok (1978) – Èn toen zeetie (Jaon van Aorendonk) van: “Bartje”, zeej, “Wörrom zèède gij bij den bond?” Ik zèg “Vur men èège liebertèèt…
licht, licht, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, licht, niet donker; èùt licht - klaarlicht, volop licht; WBD III.1.4:354 'licht' = gemakkelijk; WBD III.4.4:29 'licht' = zeer warm (v.h. weer), ook heet; WBD III.4.4:235 'licht' = helder; locht; bijvoeglijk naamwoord  en bijwoord  1) licht, niet zwaar, 2) dol, duizelig, min of meer ijlhoofdig, 3) opgeruimd, luchthartig; 4) lichtzinnig, wuft. bnw - 1) niet kompakt, los; 2) koel, fris, luchtig. Antw. LOCHT, LOECHT bvw - licht, niet zwaar; koud (wind); niet diepzinnig, luchtig; vroolijk, opgeruimd, blijgeestig; van lichte zeden; ± dronken; WBD III.4.4:35 'locht weer' = fris weer, ook: 'kil, killig, kouwig weer'; WBD III.4.4:42 'locht weer' = winderig weer; WBD lochte koej - koe met hoge poten, ook genoemd 'ondiepe koej ', 'hôogbinder' of 'langbinder'; Haor LOGT - licht, lichtzinnig
licht, licht, zelfstandig naamwoord, licht; Cees Robben: Gao öt de licht staon!; Frans Verbunt:  lichtèndonkere - schemering (< tussen licht en donker); Jan Naaijkens - Dè's Biks – licht(e) zelfstandig naamwoord licht(en); Ge staot in de licht!
licht-onnozel-wicht, licht-onneuzel-wicht, zelfstandig naamwoord, vrouw van lichte zeden; Cees Robben – ’t waerelds licht-onneuzel-wicht (19610317)
lichtelijk, lichelek, bijwoord, lichtelijk, allicht, enigszins; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – lichelijk, bw. lichtelijk, wat naar alle waarschijnlijkheid zal gebeuren of wat op grond van ervaring te verwachten is: 't is lichelijk wè - er gebeurt altijd wel iets. A.P. de Bont – bijwoord  lichtelijk - 1) gauw, spoedig, gemakkelijk; 2) (hoogst-)waarschijnlijk, vermoedelijk.
lichtjes, lochjes, bijwoord, lichtelijk, een beetje; 1940 - Gelijk 'n liefdevolle haand/ die deur m'n haore aait,/ zo vuul ik den aovend over et laand,/ as 't lekker lochjes waait. (Leo Heerkens, uit: ‘Zomeraovend’, in: Piet Heerkens, De Knaorrie, 1940); Henk van Rijen – terloops, op z'n gemak; Henk van Rijen – luchtig, lichtjes; luchtigjes; Haor LOGJES - licht, bijv. m.b.t. ploegen
lichtjesweg, lochjeswèg, bijwoord, "licht - luchtig - lucht; 1969 - Wanneer een boer zijn akker ""lochtjesweg ploegt"" gaat er de ploeg maar ondiep doorheen. ""Locht"" heeft de betekenis van ""licht"" en ""luchtig"". In sommige streken van Brabant spreekt men trouwens wel van ""locht"" als men de lucht in de zin van uitspansel bedoelt. Bijv.: De locht zat vol witte wolken. (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek 80, 29-5-1969); terloops; 1974 - ""Lochtig"" krijgt soms ook een enigszins figuurlijke waarde, bijv.: Staande aan het buffet sloeg hij zo lochjesweg in een kwartier tijd zes borrels naar binnen"". Het neigt dan al naar ""terloops"" zoals we dat aantreffen in: ""Ik heb hem lochjesweg de waarheid gezegd"". 1974 (ca) - lochjesweg –Als een boer zijn akker heel ondiep ploegt, dan noemt hij dat ploegen: ""lochjesweg ploegen"". Men bezigt het gezegde ook in de betekenis, averechts aan ""niet gering"". bijv.: ""Hij wipte er, binnen ‘n kwartier, zo lochjesweg aacht nor binnen.” ""lochjesweg"" wordt ook gezegd in de betekenis van ""terloops"": “lk heb het hem lochjesweg zôô gezeej"". (Pierre van Beek – typoscript Archief Pierre van Beek)"
lichtvaardig, lichvèèrdeg, bijwoord, Pierre van Beek –  allicht, waarschijnlijk; Pierre van Beek –  As alleman et doe, zal ik et lichtvèèrdeg ók doen. Henk van Rijen – 'lichvèèrdeg' - lichtvaardig, allicht, gemakkelijk; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - LIGTVAARDIG voor 'ligtelijk'. B.v. Ik kan het ligtvaardig toestaan, dewijl het Mij niets kost. - Ik wil het ligtvaardig gelooven, d.i. gaarne, ligtelijk gelooven. A.P. de Bont – bijwoord  - lichtvaardig
lichtworm, lichtwörm, zelfstandig naamwoord, lichtworm; WBD III 4,2:172 lemma Glimworm - De glimworm (Lampyris noctiluca) is een in onze streken zeldzaam voorkomend en tot de verbeelding sprekend insect dat op vroege zomeravonden licht geeft. Het mannetje heeft lichtbruine dekschilden en vliegt, vaak in grote aantallen, op warme juliavonden onder de bomen; het wijfje is ongevleugeld, lijkt op een larve en kruipt over de grond. Beide hebben aan het achterlijf een gecompliceerd fel geel lichtgevend orgaan. Ze worden 12 mm. glimpworm – Middennoordbrabant; lichtworm – frequent in Tilburg; dwaallicht – Tilburg; pierworm – Tilburg; pier – Tilburg
lid, leeje, leej, zelfstandig naamwoord, meervoud, "leden (plur. van lid); Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – lejen; Cees Robben – of ie ’n ziekte onder de leej-heej... (19860221); WBD III.1.2:195 'een ziekte onder de lee hebben' = idem; WBD III.1.1:145 'leden' = ledematen; Dirk Boutkan:  (blz. 28) leeje - leden; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord o. lid; mv. lei, Brabantius 'leei'; ""'n ziekt onder de lei hebbe"" - door een ziekte aangetast zijn, die zich nog niet openbaart."
lid, lid, zelfstandig naamwoord, lid, meervoud: leeje; WBD et ónder de leeje hèbbe - (van een koe) aanstalten maken om te gaan kalven; WBD III.1.1:145 -lid', 'lidmaat' = lidmaat; WBD III.1.1:159 'voorste lid' = vingerkootje; A.P. de Bont – l:t, zelfstandig naamwoord o., lid; mv. 'lei', Brabantius 'leei'. (zie ook: 'leeje')
lied, lieke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, liedje; verkleinde vorm van 'lied'; samentrekking van 'liedeke'?; ...allemaol bekende aaw melodieën en kerkliekes... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 5; NTC 29-10-1938); Cees Robben – En de wend die fraozelt zuutjes,/ liefdesliekes in mun oor.. (19540612); Cees Robben – ’n Lieke zonder end... (19600715); Cees Robben – Ik leuter m’n lieke (19570713) ; Cees Robben – Zingt ’t spoeleke z’n lieke/ links klabots.. en rechts klabak.. (19560630); Cees Robben – Ze zingen ’n lieke.. (19590110); Ons Sjaan is iedren dag op rits/ om nòg wè bij te haole./ Ik dòcht ze kènt dè lieke nie/ van wie zal dè betaole. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: KLOTTERE...); R.J. 'de taol waorin liekes zat zitten'; 'heur ons lieken es aon'; DANB zen lieke was kòrt mar goed; Dirk Boutkan:  'zen lieke was kòrt, mar goed' (zin 90, blz. 99); De meense wille daor tòch nòg aatij gèère en schôon lieke bij heure. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2006); òf ik vur heur en lieke wilde zinge... (Henriëtte Vunderink, Bewaarschool, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); Goem. LIEDJE - li:k? zelfstandig naamwoord o. Antw. LIÊKE(N) zelfstandig naamwoord o. -lied, liedje, Fr. chanson
liedjesboek, liekesboek, zelfstandig naamwoord, liedjesboek; Antw. LIEKESBOEK (met korte oe) zelfstandig naamwoord m., niet o. - liederboek
liedjesmaker, liekesmaoker, zelfstandig naamwoord, liedjesmaker, componist?; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'liekesmaoker'
liegbeest, liegebist, leugebist, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – liegbeest, leugenaar; Jan Naaijkens - Dè's Biks – liegbist, leujgebist zelfstandig naamwoord  - leugenaar; WNT LIEGBEEST - leugenaar
liegen, liege, sterk werkwoord, liege - loog - gelooge, "liegen; R Als men zich niet meer herinnert wat men wilde zeggen: 'Dan zalt wèl gelooge zèèn'; Pierre van Beek – ""Hij liegt as 'nen houtraper"" zegt men van iemand, die er ""ongegeneerd"" op los liegt. Dus ""liegt dat-ie zwart zie"", zoals Lowie van Dorrus Misters zei. Waarom het nu juist de houtrapers waren, die om hun liegen berucht schenen, is ons niet duidelijk. Wél weten we, dat het houtrapen of houtsprokkelen door de arme bevolking in Tilburg vroeger méér beoefend werd dan thans. . (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950); gez. Henk van Rijen - liegen in kómmissie - buiten eigen verantwoordelijkheid: Ast nie waor is, dan lieg ik in kómmissie. Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  hij liegt dètter de lèùzen óp zene kòp van barste (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1971) - hij liegt dat ier barst; Jan Naaijkens - Dè's Biks – liege ww - liegen; lôog; loog; verleden tijd van 'liege'; zelfstandig naamwoord; loog (chemische stof)"
lies, lies, zelfstandig naamwoord, lis; Witt. 'lieze'; WBD III.1.1:171 'lies' = knieholte; lies;
lieveheerstietje, lievenheeretietje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "lieveheersbeestje; Daamen, Handschrift 1916 ""lievenheeretietjes - lieveheerebeestjes (Coccinellae)""; Blinkend lieven-; heeretientje; glaanzend knöpke; rood gelakt; zwart getikkeld; keverkiendje; och, wè bende gij; fraai gefrakt! (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Lievenheeretientje’, 1949); WBD III.4.9:170 'lieveheertietje', 'lieveheretietje', 'lieveheerhenneke', 'lieveherehenneke', 'lieveheerbeestje', 'lieveherebeesje'; Koenen I (1872) maakt bij onze-lieven-heers-beestje de volgende opmerking: Men hoort ook onze-lieven-heere-beestje. Dit komt daar vandaan dat in de streken, waar deze en soortgelijke koppelingen gehoord worden, de h niet wordt uitgesproken. Maar al wierd zij er gehoord, de n van lieven dient behouden te blijven om der welluidendheid wille. Piet Heerkens svd - uit: DE KNAORRIE (1949) Blinkend lieven-; heeretientje, /glaanzend knöpke, /rood gelakt, /zwart getikkeld/ keverkiendje, / och, wè bende gij /fraai gefrakt!"
lieverlee, lieverleej, bijwoord, lieverlede (alleen met 'van'); Cees Robben: van lieverleej begós et zôo te lôope; WNT VAN LIEVERLEDE - geleidelijk, gaandeweg, kalm, zonder overhaasting; langzamerhand, allengs, beetje voor beetje
lievermannetje, lievermènnekes, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, meervoud, Frans Verbunt:  duizendschoon (Dianthus barbatus); zie snòffel; WBD (III.2.1:425) lievermènnekes = duizendschoon, ook genoemd: snoffel of boeresnoffel; Jan Naaijkens - Dè's Biks – lievermènnekes zelfstandig naamwoord  - duizendschoon; Bosch lievermènnekes - duizendschoon; Heuk Lievermannetjes (Br. O.) duizendschoon
liggen, ligge, sterk werkwoord, ligge - laag - geleege, liggen; ziek of bedlegerig zijn; in tegenwoordige tijd vocaalrekking: hij leej; Onzen oopaa leej al virtien daog. - Opa is al veertien dagen ziek. Cees Robben: Waor wilde ligge? Lòt den hòf tòch ligge, Jan; DANB ónder diejen èèk ligge veul èèkels; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  ge hèt venaacht zeeker nie drêûg geleege (Daamen, Handschrift 1916) - gezegd tegen iemand die opvallend vroeg uit de veren is. Frans Verbunt:  niks laote ligge as meulestëene èn gloejend èèzer; Jan Naaijkens - Dè's Biks – ligge ww - liggen; wordt dikwijls gebruikt in een andere betekenis.; laag; 1. lag = verleden tijd van 'ligge'; - Reglementaire verleden tijd met vocaalrekking; Et laag ernèffe - het lag ernaast; Dirk Boutkan:(blz. 40) Er treedt geen vocaalkrimping op: laagde (lag je); Dialectenquête 1876 - ze laage op den grond - zij lagen op den grond; WvM 'ghay laagt in mun arremen'; Antw. LAAG - 2e hoofdvorm van 'liggen'; 2. gebiedende wijs van 'laache' = lachen; Dirk Boutkan:(blz. 66) imperatief [van lachen]: laagt/ laag; leeget; samentrekking van ligt het; legt het (met ge/gij/gullie, hij/zij/et als onderwerp); - Daor leeget; - Hij leeget ernèffe. - 3e pers.enk. 'leej' + et (uitsl. vn, onderw.); Het fonetisch hiaat dat ontstond tussen 'lee(j)' en 'et' is opgevuld door inlassing van 'g'. (Zie Schuurmans: Enclit. pron., blz. 22 ); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - LEEGET voor 'leet het', ligt het. Waar leget? Daar leget. Z.a. Antw. LEGET (in 't Z. ook lèget) - samentrekking van 'leet' en 'het', 1) voor ligt het en 2) voor legt het; leej; ligt, legt; 1 - tegenwoordige tijd van ‘ligge’; ligt; Cees Robben – Waor leej m’n schaors, troeleke..? (19580118); Cees Robben – Aon de raand van de stad/ Leej unne zaanderige pad (19580222); Cees Robben – D’n ekker-gods die leej zô schôôn vol blommen... (19571102); Cees Robben – dan leej tenminste Pius goed... [in zijn graf] (19600916); Cees Robben – Wè leej-leej... (19620824); 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'ligge', met vocaalrekking; Ze leej int gaasthèùs. - Ze ligt in het ziekenhuis. DANB de 'snuw' leej dik; WBD (de ketting/inslag) wèrkt/ leej boove (II:1047) - bovenwerken; Henk van Rijen - dè leet eraon - dat ligt eraan; Henk van Rijen - leeter ginne pulling op et schoor? - ligt er geen peluw op de vliering?; Henk van Rijen - onzen oopaa leej al virtien daog - opa is al veertien dagen ziek; 2 – tegenwoordige of verleden tijd van ‘lègge’; legt of legde; Cees Robben – Tiest Vermeeren haoj ’n kiepke... / En die preutse pik-madam/ Leej ’n aaike... en ’t woog zuiver.../ Honderd-vijf-en-sistig gram...  (19560428); Henk van Rijen - as en kiep leej, stao se - als een kip legt, staat ze; Henk van Rijen - hij leej et in de laoj - hij legde (?) het in de la; CiT Azzen kiep lee, staose (44); 3 - verleden tijd van 'lije'; Geen bewijsplaats aangetroffen; leeter; samentrekking van ligt het er; Cees Robben – Van d’n aandere kaant leeter mar te ligge (19870619); leetie; ligt hij; Leetie wir int gaasthèùs? Leetie naa al te bèd?; 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'ligge', met vocaalrekking en samengesmolten enclitisch pronomen
lighal, lighalle, zelfstandig naamwoord, meervoud, "meerv. sanatorium; Van Delft - ""Zô'n vuil stinkende sigret, waor ze 'n briefke veur de lighallen bij moesse geve as ze verkocht wierre"" wordt met graagte opgepaft ten nadeele der gezondheid. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)"
lijden, lije, sterk werkwoord, lije - leej - geleeje, "lijden; Van Delft - ""'n Eerlijk hart moet wè lijden, zee Poeper de Lepper"" klinkt het bij verongelijkt worden. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Cees Robben: zen maog stao nòr et hóngerlije; Henk van Rijen – 'Dè maa-k lèèje' - Dat hoop ik. WBD III.3.1:230 'lijden', '(gaarne) mogen, goed kunnen zetten, staan op' = iemand graag mogen; WBD III.1.4:250 'lijden' = treuren; 261 'lijden' = idem; WBD III.4.4:97 'lijden' = dragen (van ijs); A.P. de Bont – st. ww. tr. en intr. - lijden; Antw. LIJ(D)E(N) - ww, onoverg. Jan Naaijkens - Dè's Biks – lije ww - houden, lijden: 't èès lijdt; dè lij ik nie van jou; geleeje; voltooid deelwoord van lije = lijden; Henk van Rijen –  'Ut heej vort veul geleeje!' - Het ergste hebben we nu wel gehad. Frans Verbunt – de kaaj èn de straot hèbbe nie zo geleejen as hij"
lijf, lèèf, zelfstandig naamwoord, lèfke, lijf; WBD baarmoeder van de koe; WBD (Hasselts) het middendeel v.h. paard, ook genoemd (Hasselt:) 'midderib' of elders: 'middehaand, 'middelhaand'; De Wijs – Ge meugt alles mee me doen, as ge mar van m’n lèf afblèft  (27-12-1968); Cees Robben: Ge meugt meej me doen wè ge wilt, agge mar van men lèèf afblèèft. Cees Robben: Naa moete den draank vórt öt oew lèèf laote; Cees Robben: Hij heej den hits in zen lèèf; we hòn allebaaj den hits in óns lèèf; Frans Verbunt:  wie de vrouw trouwt om et leef, haawt et weef mar nie et leef; WvM 'deur mun layf'; Cees Robben: 'de meensen vroegen 'm z'n hemd van 't lèèf aaf'; WBD III.1.1:6 'lijf' = lijf: ook: 'flikker'; WBD III.1.1:120 'lijf' =buik; ook 'pens'
lijfje, lèfke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, lijfje; R.J. ''t slaanke van d'r lèfke'; WBD III.1.3:98 'lijfje' = onderhemd; ook: kamizool; WBD III.1.3:100 'lijfje' = bustehouder; WBD III. 1.3:100 'onderlijf je' = onderjurk; WBD III.1.3:126 'lijfje' = bovenstuk v.e. jurk
lijk, lèèk, zelfstandig naamwoord, zelfstandig naamwoord; lijk, dode; Cees Robben [over begrafenisondernemer]: den zoon van et lèèk komt zegge dè we der êenen op kunne vatte; [ES 2012 - de humoristische dubbelzinnigheid is een subtiel verschil in nadruk; als de nadruk op 'op' ligt, wordt het lijk door de begrafenisondernemer opgepakt, opgehaald; ligt de nadruk op 'vatte', dan betekent de uitspraak dat de begrafenisondernemer een borrel te wachten staat. In de praktijk vielen beide mogelijkheden samen.]; Pierre van Beek –  en gezónke lèèk - lijk dat niet langer thuis mocht blijven (b.v. in geval v. besmettelijke ziekte) en dus naar het lijkenhuisje moest); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Dan wier zon zandkar meej pèèrd èn waoge, wier zon lèèk op zon zandkar geleeje…gezèt…èn dan ginge der ènkele femielieleeje, ginge der rondom op zon kar zitte èn dan brènge ze oe van öt de haaj èùt, zak zègge, dèsse oe nòr et dörp toe brènge!” Klik hier om dit bestand te beluisteren; WBD III.4.2:32 'lijk', ook: kadaver, kreng, dood beest of dode; WBD III.3.3:102) lèêkenhöske = lijkenhuisje; - en schaojlek lèèk - waarvan niets te plukken valt, eerder het tegengestelde?;
lijken, lèèke, lèèkene, sterk werkwoord, lèèke - lêek - geleeke, lijken; — in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij lèkt; – Dirk Boutkan:  (blz. 40) verl. tijd lêek, maar: likte gij?; Daamen, Handschrift 1916 - gezegd van de zoon: Dè lèkt naa nèt nen ólliefaant. - Dat lijkt nou net een olifant. Cees Robben – ’t Lekt hil wè... Mar ’t is novvenaant niks.. (19620316) [over een modern schilderij]; Cees Robben – Wè lekt jou, Drikka? (19801031); Cees Robben – [over een vrouw:] Ze lekt net de ster van betteljem.. Jè, alleenig blinkt ze nie... schèène doese wel.. (19800105); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  van vurren óp zen vadder lèèke èn van aachtern óp hil zen femielie; Merkwaardige derde persoon enkelvoud; Dètter veul sorte meense zèn/ lèèkent wèl klaore taol/ Mar as ge op et hèùske zit/ ruukte allemòl iggaol. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gin verschil); WTT-2012: Mogelijk komt deze vervoeging uitsluitend voor bij onderwerpen 'dat' en 'het', niet bij 'hij' of 'zij'.; lèèkene; lijken; WNT IV:1192 'gelijkenen' - onz. en bedr. zw.ww, bijna uitsluitend gebruikt in de onbepaalde wijs, in den tegenw. tijd en de beide deelwoorden. Cees Robben – Dan lèèkenet veul meer... (19651203); Cees Robben – lèèkent wel... (19681004); Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 't lijkent wel ...; R.J. 'deh 't ie sprekend lèkend is deh zeej iederëen'; WBD III.4.4:301 'lijkenen' = gelijken; Hees lijkenen (= bevallen) (V:17); Jan Naaijkens - Dè's Biks – 't lèèkene wel Watt èn Half Watt; lêek; verleden tijd van het werkwoord lèèke, lijken; lèkt; lijkt; 2e+ 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'lèèke', met vocaalkrimping; Cees Robben: dè lèkt me tòch zó fèèn; hij lèkt wèl bevroore; Cees Robben: ze lékt nèt de stèr van Bètteljèm: Henk van Rijen - dè lèkt nèt nen olliefaant
lijkmis, lèèkmis, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt:  uitvaartmis; Frans Verbunt:  lèèkmisse èn trouwmisse zèn kèèkmisse
lijkwagen, lèèkwaoge, zelfstandig naamwoord, lijkwagen; Lodewijk van den Bredevoort - Toen et Pauske, de kompaan van de Metser, meej wie ie aaltij vocht, plotseling et leven liet, bleek wel dè den drank zen énige kameraod waar gewist. Niemand liep er aachter de; lèèkwaoge. Dè vonden wij eigeluk ok mar un triest gezicht. (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
lijm, lèèm, zelfstandig naamwoord, lijm; WBD lèèm - lijmvlees, de resten vlees-, bind- en vetweefsel van de vleeskant van een huid (II 610), ook 'vlees' genoemd; WBD lèèmhoop - lijmkuip, kuip waarin lijmvlees wordt bewaard (II 610); WBD lèèmraom - lijmraam, raam waarop lijmvlees wordt gelegd om te drogen(II 611); WBD lèèmvèl - lijmvleeskoek (II 611); WBD lèèmfebriek - lijmfabriek (II 611); WBD lèmroej, lèmstòk (II:1023) - platroede; WBD lèèmvèllelèèm (of: lèm- ?) (II:1025) - lïjmvellenlijm; ook: lèèm; WBD lèèmkeetel, lèmkeetel (II:1025) - lijmketel: sterkbak; WBD 'lémbák', 'lèèmbák' (II:1027) - lijmbak; ook: papbak, 'lémásjien'; WBD 'lémasjien' (II:1027) - lijmmachine: lijmbak
lijmen, lèème, zwak werkwoord, lijmen; fig. overhalen, bepraten; Hèddoe wir laote lèème?; R Meej ne natte vinger te lèème zèèn - zich makkelijk laten overhalen; WBD lèème (bèlèème) (II:1022) - lijmen (bijlijmen): sterken (v. kettinggaren); - lèème - lèmde - gelèmd, met vocaalkrimping; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij lèmt; WBD lèmroej, lèmstok (II:1023) - platroede; WBD lèèmvèllelèèm (of: lèm— ?) (II: 1025) - lijmvellenlijm; ook: lèèm; Frans Verbunt:  zenèège laote lèème - zich laten bepraten, overhalen; lèmde; lijmde; verleden tijd van 'lèème', met vocaalkrimping
lijmer, lèèmer, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – (textiel) kettinglijmer (bediener 'lèèmmesjien')
lijmmachine, lèèmmesjien, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – (textiel) machine om de 'kèttings' te lijmen; Audioregistratie 1978 - Bij ons stonde tweej houte ketaawe in hèùs, dè weet ik nòg goed èn wij han en, en schèèrraom èn wij han en lèèmmesjien ammel int hout, kompleet! Wij waare hillemòl as ene, ene tèkstielfabriekaant mar ammel int hout! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
lijmpinnetje, lèèmpinneke, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt:  lijmstokje gebruikt bij de (illegale) vogelvangst
lijn, lèèn, zelfstandig naamwoord, lèntje, lijn, spoorlijn; et Bèls lèntje, de lèèn nòr Den Bosch; R Et Bèls lèntje ister mar en bisje bij (schamper gezegd van iets kleins; R.J. 'ze hield van slanke lèn' of onbeduidends); WBD III.3.1:409 'lijn' = spoorweg; - waor ik iedere lèèn van kèn
Lijn, de, Lijn, toponiem, Lijn; GG de spoorlijn die Tilburg doormidden deelt
lijnolie, lèènollie, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – lijnolie; Jan Naaijkens - Dè's Biks – lèènòllie zelfstandig naamwoord  - lijnolie
Lijnsezijstraat, Lènsezijstraot, toponiem, Lijnsezijstraat; Audioregistratie 1978 - …et Linsheike, van Jaonus Tuurlings… Lènsezijstraot… waor naa die hôoge flèt stao, die hil hôoge, zèstien hôog… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
Lijnsheike, 't, Lènshaajke, toponiem, Lijnsheike ('t); Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – ''t Linshaaike'; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn van Tilburg aaf  kwaam et tòt hier op de Lènshaajke, zak zègge…”; Audioregistratie 1978 - …asse dan beurden, hi, dan ginge ze aatij en paor borreltjes vatte bij dingen, hi. Daor in de Koejstraot op diejen hoek, daor den dinge… bij den Engel, bij den Engel…Ik hèb onze paa vruuger heure vertèlle, dan stond hier hilt Lènshaajke… daor nèffe de Kraon hadde ok èrges en kefeej gelêûf ik, dan stond hiiiilt Lènshaajke vol kruiwaoges!” (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
lijnwaad, lèènwaod, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – lijnwaad, linnengoed; WNT LIJNWAAD - 1) als collectivum voor het linnen als handelsartikel,..., linnen goederen, linnengoed, waschgoed.
lijnzaad, lizzend, lèèzend, lèènzaod, zelfstandig naamwoord, lijnzaad; Cees Robben: hêel oew lèzzendmèèl èn kalmoes; lèènzaod; lijnzaad, vlaszaad; zie lèzzend
lijnzaadmeel, lèèzendmèèl, lèzzend-meel, zelfstandig naamwoord, WBD lijnzaadmeel: 'pap van lèèzendmèèl; WBD leezendmeelepap - lijnzaadmeelpap; WBD lènzaodpap - lijnzaadpap; Cees Robben: lèzzendmèèl - lijnzaadmeel; DANB de koeje frèète gèère lèènzaotkoeke; WBD III.2.3:139 'lijzendpap' = lijnzaadpap; ook 'lijnzaadpap'; 'pap van lijzameel; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. lezendenolie - lijnzaadolie. Z.a. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - lijzend, lijzem - lijnzaad (Meierij); WNT LIJNZAADMEEL - meel van lijnzaad (= vlaszaad); lèzzend-meel; lijnzaadmeel; in de volksapotheek bekend als purgeermiddel; Cees Robben – [Vrouw tegen dokter:] Hêêl oe lèzzen-meel en kalmoes/ saovieblad... kemille-thee/ höskes-lôôf en hoest-sjuup-sjuupkes../ Dingen... waor ie [de patiënt] niks aon hee... (19551217)
lijs, lèès, zelfstandig naamwoord, lijs; Frans Verbunt:  die lange lèès heej lange schoepe - dat lange meisje heeft lange nagels; WNT LIJS - eigennaam, verkorting van Lijsbeth
lijsachtig, lèèsèèchteg, bijvoeglijk naamwoord, lijzig, sloom; A.P. de Bont – läs zelfstandig naamwoord vr. - vrouw die veel en langdradig babbelt. läs?(n) zw.ww.intr. - snappen, langdradig babbelenAntw. LIJSACHTIG bvw. - traag in het spreken, vgl. LIJZEN - traag sprekenWNT LIJSACHTIG - langzaam, traag
lijst, lèst, lèèst, zelfstandig naamwoord, lijst; WBD ötmeutelende lèst, ötgemeutelde lèst (II:1051) - uitmeutelende/uitgemeutelde lijst (v. een geweven stof); ook slèèchte kaant genoemd; WBD lèst (II:911) - zelfkant; ook: zèlfkaant of kaant genoemd; WBD (II:2797) 'lést' - bovenbouw v.e. karbak; lèèst; Henk van Rijen – lijst
lijster, lèster, lèèster, zelfstandig naamwoord, lijster (Turdus); Cees Robben: lèster; WBD III.4.1:85 'lijster', 'todlijster', ' schijtlijster' , balklijster' - grote lijster (Turdus viscivorus); WBD III.4.1:88 'dubbellijster', ' kramlijster ' = kramsvogel, ook genoemd: vlierscheut; 81 'lijster' = merel; 85 -balklijster' = grote lijster 85 'schijtlijster','todlijster' = grote lijster; Antw. LIJSTER (uitspr. lest?r) - zelfstandig naamwoord v. en niet m. Fr. grive - lijster; lèèster; Henk van Rijen – lijster (Turdus)
lijzig, lèèzeg, bijvoeglijk naamwoord, lijzig; Cees Robben: Hij was toen wèl wè lèèzeg en tijlijend; WBD III.3.1:292 'lijzig praten' = traag praten; WBD III.4.4:325 'lijzig' = langzaam; WNT LIJZIG - saai, zeurderig, traag
likken, lèkke, zwak werkwoord, lèkke - lèkte - gelèkt, 1 - likken; DANB de schipper lèkte zen lippen aaf. 'De schipper lèkte zen lippen aaf.' (blz. 94); Naarus - Wij lekken tegesworrig bekaant ammel smiddags ons bord aaf. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – D’n ijsco lokt klèènen... Die toe-per-toe lekken... (19580524); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  de kaoter zen kónt gelèkt hèbbe ('50) nadorst hebben, na overmatig alcoholgebruik; Ik koos veur enne kanéélstok, van enne zuursteel kréégde zon schraol tong, trouwes die waar ôk lang nie zô lekker. Al lekkend gingen we wir op hèùs aon. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Meej oewe vinger deur de rôomboter en dan deur den hagelslag haole, detter veul aon blééf hangen en dan aflekke. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
liksteel, lèksteel, zelfstandig naamwoord, V bep. snoepgoed, in steelvorm, dat al likkende wordt geconsumeerd; Frans Verbunt:  zuurstok, kermistraktatie; Stadsnieuws: Van ons oopoe krêege we meej de kèrmes en dubbeltje vur ene leksteel (180707). – ... voor een zuurstok. Stadsnieuws: Zonder lèksteel hamme gin kèrmes gehad. (240310);WTT 2012 - Op het 'Tilburgs leesplèngske' komt voor: lèkstêel; het naglijderteken (^) is terecht. Het gaat om een zachtlange ee. N.B. Geen naglijder; de 'ee' is zachtlang; volgens WNT meervoud: stelen
likstok, lèkstòk, zelfstandig naamwoord, bep. snoepgoed, in steelvorm, dat al likkende wordt geconsumeerd; Frans Verbunt:  zuurstok, kermistraktatie; Schilders - Mar ik vonnet wèèd zat lôope vur ene lèkstòk òf ene schar. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
liktuitje, lèktuutje, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt:  stroopsoldaatje; Jan Naaijkens - Dè's Biks – lèktuutje zelfstandig naamwoord  - stroopsoldaatje
lillepoten, lèllepôote, lillepôote, werkwoord, alleen de infinitief wordt gebruikt: hulpeloos liggen, + te; ligge te lèllepôote - op apegapen liggen, naar adem snakken; Stadsnieuws: Hij is zo muug: hij leej gewoon te lèllepôote - hij is uitgeteld (151006); Antw. LELLEBEENEN - lillebeenen (overal in Brab. en Antw. ); Jan Naaijkens - Dè's Biks – lèllepòòte ww - stuiptrekken; Van Beek - Hij lag te lillepoten. - te stuiptrekken. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 10 januari 1959)
limonade, limmenaade, zelfstandig naamwoord, limonade; ook: 'liemenaade'; Cees Robben – Gift dan mar limmenade zeej...! (19661021)
lindeboom, lèndenbôom, zelfstandig naamwoord, de Lindeboom (op de Heuvel te Tilburg) (Tilia) (wsch. 8 eeuwen oud); Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – de lèndebôom; Cees Robben – De blaoikes van den lendenbôôm... die hebben veul geheurd... (19540522); Irst hamme den aawe lèndenbôom. Dè waar ôot ene grôote, schôonen bôom, ak de teekeningen èn footoos maag geleuve. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); Op Den Heuvel is deeze week ene nuuwe lèndenbôom geplaant. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); Dirk Boutkan:  lèndenbôom - linde (blz. 21); WBD III.4.3:140 lèndenbôom - linde (Tilia), ook genoemd: lènde; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. lendenboom d.i. lijndenboom - lindeboom; WNT LINDEBOOM zelfstandig naamwoord m. Mnl. lindeboom; uit LINDE en BOOM. Daarnaast LINDENBOOM waarin 'linden' soms als bijvoeglijk naamwoord  zal bedoeld zijn.
linie, lienieke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, WBD III.3.1:314 'linieke' = grens
link, link, bijvoeglijk naamwoord, scheef; riskant; WBD III.3.1:362 'link' = verdacht (onder verdenking staand, onbetrouwbaar, onguur); WBD III.1.4:27 'link' = slim; Antw. LINK bvw - Fr. gauche. Spr. Hoe linker hoe flinker, hoe rechter hoe slechter
linken, linke, zwak werkwoord, Henk van Rijen – lonken
links, links, lings, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, Dirk Boutkan:  (blz. 27) van het cluster nks wordt de k verzwegen: lings; WBD III.1.3:11 'links' = binnenstebuiten; ook: 'gereformeerd'; WBD III.4.4:309 'links' = verkeerd, averechts; links, linker-; Dialectenquête 1876 - rêchs en links; A.P. de Bont – bijvoeglijk naamwoord  'lings' links - m? de lingse hand - met de linkerhand; Antw. LINGS bw - links
linkse, linkse, zelfstandig naamwoord, Dirk Boutkan:  (blz. 27) van het cluster nks wordt de k verzwegen: lingse; WBD III.1.2:28 'linkse' = linkshandig persoon; ook 'linkspoot'
linkspoot, linkspôot, zelfstandig naamwoord, Dirk Boutkan:  (blz. 27) van het cluster nks wordt de k verzwegen: lingspôot; WBD III.1.2:28 'linkspoot' = linkshandig persoon; ook 'linkse'
linnen, lènne, zelfstandig naamwoord, linnen; WBD II.4. p. 868 –; puur linnen (lijnen): puur linne, K 183 (= Tilburg) ; puur lénne, K 183 (= Tilburg) ; zuiver linnen (lijnen): zèùver linne, K 183 (= Tilburg) ; zèùver lénne, K 183 (= Tilburg) ; linnenweefsel: het type (...) linne wêefsel, K 183 (= Tilburg);
linnen, lènne, bijvoeglijk naamwoord, linnen; A.P. de Bont – bijvoeglijk naamwoord  lenden d.i. lijnden - linnen; zelfstandig naamwoord o. lennen, d.i. lijnnen - linnen
lint, lènt, zelfstandig naamwoord, "lint; Daamen, Handschrift 1916 ""lent - een touw of teugel, waarmede den boer zijn paard ment""; Van Delft - - Een boer rijdt ""zen pèrt mee een lent en haauwt bij het uitwijken hot (rechts) of aar (links) aon"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); WBD kordeel (enkele band die aan de loenje wordt vastgemaakt boven de schoft v.h. paard); WBD (Hasselt) lijnt (de enkele band van leer of touw die aan het paardehoofdstel is vastgemaakt); WBD (hs K 183) - touw, teugel waarmee de boer zijn paard ment. WBD krèùslènte- ploeglijn (het leidsel v.h. paard dat gebruikt wordt bij het ploegen); WBD 'meej ènkele lènt vaore', (Hasselt) 'meej en lènt laaje' – leiden (v.e. paard) met een enkele lijn; WBD 'voermanne meej twee lijste', (Hasselts) '... meej tweej lènte' - leiden (v.e. paard) met een dubbele lijn; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – LENT v. - lijn waaraan het paard loopt; -t zoals bij pent, néét (nieuw), enkelt, wegt. 'Lijn' in de zin van 'streep' luidde als in ABN. A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord vr. lent (d.i. lijnt, zoals bij Brabantius) - lijn, leidsel. Antw. LENT zelfstandig naamwoord o.- bij landb.: lang leizeel dat in 't bebouwen v.h. land gebruikt om de werkossen of peerden te geleiden. Jan Naaijkens - Dè's Biks – lènt zelfstandig naamwoord  - leidsel, lint; WBD III.1.3:133 'linten' = lange linten v.e. schort; ook; 'binders'; WBD III.1.3:133 'gatlinten' = korte linten v.e. schort; ook 'bindels'; of 'gatbanden'"
lippert, lippert, zelfstandig naamwoord, "bep. krentenbrood; Daamen, Handschrift 1916 ""lippert - een soort heel fijn krentenbrood, – 'ne krentenlippert"""
lis, lis, lies, zelfstandig naamwoord, lelie; De Wijs – Hij hee ’n luchtje bij’m as fraanse lis in de zomer (20-03-1968); lies; WNT VIII:2493: LISCH, in Z-Ned. ook les(ch) - ben. voor een hier te lande in het wild aan waterkanten en in moerassen veel voorkomende plant van het geslacht Iris, in het bijz. Gele Lisch, Iris Pseudacorus.
lispelen, slispele, zwak werkwoord, WBD III.3. 1:298 'slispelen- of 'fluisteren' = lispelen
litanie, lietenie, littanie, littenie, zelfstandig naamwoord, litanie, klaagzang; - 'De Hasseltse Litanie'; vroeger een bekend volksliedje in Tilburg; het begint met: Tirres van Besouw zat in de hei, Viva brokken lorum / Daar maakte hij alle meskes blij. Viva brokken lorum; Voor de volledige tekst en verklaring KLIK HIER; Henk van Rijen – litanie, reeks; WBD III.3.1:250 'litanie', 'ceel'; Audioregistratie 1978 - En as dan gewoon et rôozenhuuke afgelôope was, dan wèrd de littanie gebid èn dan moeste op oew knieje, dan zaate zôo op, op oew knieje op de bank teege de muur òn te kèèke… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); zie lietanie
liters, lieters, bijvoeglijk naamwoord, een liter inhoudende; A.P. de Bont – liters, bijvoeglijk naamwoord  liters: 'n literse fles - een fles die één liter inhoudt.
livrei, lieverij, zelfstandig naamwoord, "Daamen, Handschrift 1916 ""mar wè kreeg ie op z'n lieverij (scherpe terechtwijzing)""; WNT LIVREI - Kleedij waardoor zich een bepaalde categorie van personen onderscheidt."
lobbes, loebes, laobes, zelfstandig naamwoord, "WBD (Hasselt) onelegant paard, ook 'lillekerd' genoemd; WBD III.1.4:64 'loebas ' = goedzak; A.P. de Bont – lub?s zelfstandig naamwoord m. loebas - lobbes (van een hond gezegd); WNT LOBBES ... In de bet. van 'pummel' kennen versch. dialecten een woord 'loebas', dat wel eveneens van onomatopoëtischen aard zal zijn. 1) Naam v.e. hond; 2) goedige kerel, sul. Ter Laan - LOEBES = 1. lobbes; 2. ploert. 'Oetoe, loebes.'' - ga weg, lummel!; Goem - LOEBAS - zelfstandig naamwoord m. - lomperd, onvriendelijk mensch. Antw. - LOEBAS zelfstandig naamwoord m. -loer, lomperd, domme kinkel LOEBBES zelfstandig naamwoord m. - lummel, lomperd, loebas; zie LAOBES; laobes; goedzak, 'goeje klôot'; lobbes; Anoniem – 1959 – ; ""Staode daor naauw wir te slaope; lilleke laobus daor ge daor staot; (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); zie voor de volledige tekst zie rikkemendaosie.htm ; Pierre van Beek –  ± 'klossenbak', 'gaoper'; Cees Robben – Wè bènde toch unne laobes, Louw... (19820507); Cees Robben – Jè, kèèket mar nao laobes..! (19870410); WBD III.1.4:64 'goede lobbes' = goedzak; S&S LAOBES: opgeschoten lummel met niet veel verstand; WNT VIII 2529 lobben (I), zelfstandig naamwoord  verwant met lob (I) 2525/26, dat weer verwant is met o.a. lub en lubberen. Deze woorden betekenen nog steeds volgens het WNT, in het alg. iets kwabbigs, diks, slaps, flodderigs en zijn wsch. van onomatopoëtische aard. Z.a. zie loebes"
locomotief, lòkkemetief, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – locomotief
loden, loode, zelfstandig naamwoord, stofnaam (Textiel); loden; Henk van Rijswijk - 2013 - uitgesproken als 'loode' (Schriftelijke mededeling); Henk van Rijswijk - Loden: wollen strijkgaren stof, meestal in platbinding en uit grove wol geweven, soms in gelijkzijdige keperbinding, licht gevold, geruwd en gestreken met lang naar één richting gestreken haardek. Gebruikt voor regenkleding, vaak waterafstotend gemaakt. (Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954) ; J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Loden (Schweitzer-), Geruwd weefsel, van wol, afkomstig van Zwitsersche geiten, met lang haardek. Wordt waterdicht gemaakt en dient voor regenkleeding. Bij goedkoopere soorten wordt wel een inslag van kunstwol of katoen gebruikt. Els de Baan - Voor een goede kwaliteit loden wordt wollen kaardgaren gebruikt. Een mindere kwaliteit bestaat meestal uit een combinatie van wol en andere garensoorten. Het weefsel ondergaat diverse bewerkingen zoals vollen, strijken, stomen, persen en het waterafstotend maken. Loden is zeer geschikt voor winterjassen, regenjassen en capes. (Goed garen, 1994)
loden, lôoje, bijvoeglijk naamwoord, loden; Cees Robben: 'ze is zoo link as 'n looi deur
loeder, loeter, zelfstandig naamwoord, "loeder, gemenerik; Pierre van Beek –  heel slechte vrouw (zwaar geladen scheldwoord; Daamen, Handschrift 1916 ""loeder - O! 't is zo'n loeder (ellendeling)""; WBD III.1.4:109 'loeder' - ondeugende vrouw; WBD III.1.4:111 'loeder', 'loeter' = gemene vrouw; WBD III.1.4:117 'loeder' = vrouw die graag kwaadspreekt; WNT LOEDER - 2) scheldwoord voor eenen gemeenen kerel of jongen ... wijf z.a. Bosch loeter - loeder, onsympathieke vrouw; Antw. LOETER zelfstandig naamwoord m. - afgezaande, afgelaten melk; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - LOEDER voor eene dienaresse van Venus vulgivaga; van het Hoogd. Luder, 't welk Wachter afleidt van 'los' Z.a. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – LOETER v. - loeder (vgl. loerie); A.P. de Bont – lut?r, zelfstandig naamwoord m. loeter - gemeen en laag sujet, valserik. Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'loeder' zelfstandig naamwoord  - gemeen persoon; meestal een vrouw"
loenen, loene, zwak werkwoord, Van Dale: vals doen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  we koome nie van loene (Si'66); WNT LOENEN - valsch doen
loerie, loerie, zelfstandig naamwoord, korte oe; slappe koffie/ thee; Stadsnieuws: Dès gin lèkker bèkske leut: dès loerie (200408); WBD III.2.3:273 'loerie', 'dunne loerie' = slappe koffie; WBD III.2.3:277 'loerie' = koffiedik; WBD III.2.3:286 'loerie' = vuil water in een pijp; Haor - LOERIEJE - drinken; Bosch - loerie - slappe koffie; Jan Naaijkens - Dè's Biks – loerie zelfstandig naamwoord  - slappe koffie; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – LOERIE (met korte oe) v - dezelfde betekenissen als ABN 'sloerie': 1) loeder (ook wel 'loeter' genoemd); onsympathieke vrouw; 2) slappe koffie; A.P. de Bont – liri resp. lir?u, zelfstandig naamwoord m. (lierie resp. lierew) - 1) slappe koffie, 2) flauwe, zouteloze praat. luri zelfstandig naamwoord m. loerie - (oude) slappe (dus minderwaardige) koffie. Hees - sloerie (VII:29)
loerijzer, loerèèzer, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt:  bril; Stadsnieuws: Hèdde mèn loerèèzer èrgeraand zien ligge? Ge hègget op oewe snufferd, koekerd! (221006)
loermarkt, loermèrt, zelfstandig naamwoord, "sinterklaasmarkt; Daamen, Handschrift 1916 ""loermert - Sint Nicolaas markt"""
lof, lòf, zelfstandig naamwoord, "middagkerkdienst; In maaj iedren dag nòrt lòf. Van Beek - Draagt een meisje of vrouw een onderjurk, die onder de bovenrok uitkomt, dan heet het: ""'t Lof ies langer as de lèste mis"". (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); MP gez. Et lòf is langer as de liste mis. (als een onderrok onder de jurk uitkwam); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - LOF. In het onzijdig geslacht wordt de avond-godsdienst, de vesper, alhier door de Roomschen, het lof genoemd. Z.a. A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord o. - namiddaggodsdientoefening."
lokoma, lòkooma, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt:  verklede politieman of -vrouw om tasjesrovers te arresteren
lommer, lómmerd, zelfstandig naamwoord, lommer, schaduw; DANB in de lómmerd is et bist; WBD III.4.4:241 'lommer', 'lommerte' = schaduw; WNT LOMMER, lomber, in 't Antw. ook lommerd(e) - schaduw; gebladerte
lomp, lomp, bijvoeglijk naamwoord, lomst, "Dirk Boutkan:  lómste - lompste; in de superlatief wordt de p verzwegen: lomst; ...want ik zè zoo lomp as 't aachterste end van 'n vèrreke, heej me onze vadder vruger aaltij gezeej. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929); Van Beek - ""Lomp als 't achtereind van een vèrken"" (varken).  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959); WBD III.3.1:223 'lomp', 'boers, ruw, rouw' = ruw; WBD III.3.1:225 'lomp' 'onbeleefd, strant' = onbeleefd; WBD III.1.4:33 'lomp' = dom; 'lomperik' = dommerik; 34 'lomperd' = idem; WBD III.1.4:37 'lomperik' = ezelachtig persoon; lomst; superl. lompst; Dirk Boutkan:  (blz. 27) mps > ms lomste"
lompen, lompe, zwak werkwoord, foppen; Daamen, Handschrift 1916 'ik laot me nie lompen' (bedriegen)
lompheid, lompeghèd, zelfstandig naamwoord, lompheid; Antw. LOMPIGHEID (in Z. wn W. loempigheid) zelfstandig naamwoord v. - lompheid
lonen, lôone, zwak werkwoord, lonen; Cees Robben: Gòd zal et oe lôone; B lôone - lónde - gelónd; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping gij/hij lónt; lont; loont, loonde; tegenwoordige tijd, resp. verleden tijd van 'lôone', met vocaalkrimping
lood, lôod, zelfstandig naamwoord, lood: metaal en gewicht (decagram); R.J. 'zwaor a's lòod'; Cees Robben – Daor wieren z’n pôôtjes zô muug as van lôôd. (19551119); Dialectenquête 1876 - kruid en lood; WBD III.4.4:294 'lood' = decagram; pok 'looike'
loodje, lôojke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van 'lôod'; Audio-opname 1978 – “Mar dan moese die biste gefèrrefiejeerd wòrre, dè was zogezeej aksijnze derop witte nie èn dan krêege ze en lôojke in dere start!” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)
loods, lods, zelfstandig naamwoord, loods; WBD schop (vaak primitief gebouwde, alleenstaande of aangebouwde bergplaats; WBD karlóds - karhuis (soms zelfstandig bouwsel, soms een afdak aan voor- (en achter-)zijde open)
loof, lôof, zelfstandig naamwoord, de bladeren van een boom samen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  meej Hasseltse kérmes òf èèrpel óf lôof ('49) rond die tijd (eerste zondag na 2 juli) zijn de aardappels rijp om gerooid te worden; WBD 1:1470 bladerkronen van bieten: 'peejloof', 'kòpp?', 'topp?'; WBD I:1471: loof v.d. groeiende aardappelplant 'èèr?p?l-lòòf'; Henk van Rijen - ik kèèk nie op nen bos peeje, ak et lôof mar hè; WBD III.4.3:86 lôof - loof; ook genoemd: blaojer, 'blaar'; WBD III.4.4:106 'loofstil' = windstil; Dirk Boutkan:  (blz. 27) et lôof is nie te eete; Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'lóóf zelfstandig naamwoord  - loof; zegsw. z.a.
looi, looj, loj, zelfstandig naamwoord, WBD mannelijk kalf; ook loojkalf genoemd; WBD lòj, loj - stier; A.P. de Bont – lo'i, zelfstandig naamwoord m. (weinig gebruikelijk) stier. Antw. LOOI zelfstandig naamwoord m. - stier, Fr. Taureau; looj; gemalen boomschors
looien, lôoje, zwak werkwoord, lôoje - lôojde - gelôojd, looien; WBD lôoje- looien, het bereiden van leer (II 598)
looiig, lôojeg, bijvoeglijk naamwoord, Henk van Rijen – zwaar
looiing, lôojing, zelfstandig naamwoord, looiing; WBD 'plantaardig? lóójing' - plantaardige looiing (II 625); WBD 'chroomlóójing' - chroomlooiing (II 637); WBD 'witlóójing' - witlooiing (II 638)
look, lôok, zelfstandig naamwoord, look (plantengeslacht)
loom, lôom, bijvoeglijk naamwoord, loom
loon, lôon, zelfstandig naamwoord, lontje, loon; Cees Robben: Ik kan teegen èlk lôon wèrke; Henk van Rijen - vaast lôon, vaaste èèremoej - vast inkomen, vaste armoede; WBD III.3.1:213 'loon' = loon
Loon, Lôon (op Zaand), zelfstandig naamwoord, eigennaam, "Loon op Zand; Van Delft - ""En van Loon (Loon op Zand) heet het: Loon op Zaand/ Èrm volk, èrm laand./ Ze schooien de kost/ En ze stèlen den braand."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); Cees Robben – Den irste zondag van de maai/ dan trokken wij dur stad en haai/ mee de meziek naor Meuleschot/ naor Lôôn of Beek.... (19540508); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  de Kèts èn Lôon .... (zie onder Kèts); Henk van Rijen - Lôon en de Kèts zèn êene gadoome - een pot nat (?); zie lonse"
Loon-eind, Lôon-ènd, toponiem, Loon-eind (Riel of omgeving?); Cees Robben – Van Braokel toe Lôôn-end (19810515)
Loonse, lonse, zelfstandig naamwoord, iemand uit Loon op Zand: ene Lonse; bijvoeglijk naamwoord; Piet van Beers – ‘Lôon op zaand’: Mar et miste zaand dè vènde toch, daor.....in de Lonse dèùne. (Het zeventiende boekje, 2010); zie Lôon op zaand
loop, lôop, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – dakgoot, sloot; WBD III.1.2:153 'loop' = stap, schrede; WBD III.1.2:256 'loop' = diarree
loopgereed, lôopesgerêed, bijvoeglijk naamwoord, klaar om weg te lopen; Antw. LOOPE(N)SGEREED bvw. - gereed om te gaan loopen
Loopjes, de, Lupkes, toponiem, "Frans Verbunt:  de Nieuwstraat; toponiem: de Loopjes; 1929 - “Jan Viool"" was in het Geldersche klei-dorpje Batenburg op 7 Januari van het jaar 1842 ten doop gehouden (...) Hij heeft hier op de Brabantsche hei jarenlang op de Lupkes geresideerd, ter plaatse ambtelijk geheeten Nieuwstraat 122 en later Nieuwstraat 118. Totdat het verweerde, verzwakte, onverzorgde lichaam niet langer kon... (A.J.A.C. van Delft - Van vroeger dagen. Tweede reeks nr. 121; NTC 29-6-1929); 1935 - ... en Tiest de Tjoekerd werkt ook hier en onze Nol ook en nog drie andere van de Lupkes die ge nie kent en als hier geen werk meer is kom ik wel terug... (Frank Klaroen = Willem van Mook – Brabantsche Novelle, ‘Toen Frie werk had’, NTC 28-6-1935); 1928 - De gedaante, nog onkenbaar, sloot ijlings en zonder gerucht de vensterluiken weer dicht en vluchtte daarna, dwars over de akkers, in de richting van de “Lupkes”. Na veel inspanning wist de veldwachter haar te achterhalen. (Frank Klaroen = Willem van Mook – Brabantsche Novelle, ‘Het Spookgetouwe’, NTC 8-8-1928)"
loops, lups, bijvoeglijk naamwoord, "loops; Daamen, Handschrift 1916 ""löps (lups) Onzen hond is lups (tochtig)""; Cees Robben – Ik heb unne lupse hond... (19821220); A.P. de Bont – bijvoeglijk naamwoord  loops; Antw. LOOPIG (ook; luëp?g) bvw. — bij landb.: tochtig, loopsch (v. koeien); Jan Naaijkens - Dè's Biks – lups bijvoeglijk naamwoord  - loops"
loopstekken, lôopstèkke, zelfstandig naamwoord, meervoud; loopstekken, benen; ...en is gevuuld of oe loopstekken nie gebroke ware... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
loopvarken, lôopvèèreke, zelfstandig naamwoord, WBD big van acht tot twaalf weken, ook 'drift' genoemd
loos, lôos, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – slachtafval; 'loos' = long; WBD III.2.3:183 Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'lòòs' zelfstandig naamwoord - longen; de longen v.h. varken; Haor - Lóós - (varkens)longen
loos, lôos, bijvoeglijk naamwoord, leeg; Henk van Rijen – 'Dè-s unne lôoze voejerbak' - Dat is een lege voerbak. WBD III.2.3:183 'loos' = leeg (v.e.noot); Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'lòòs' bijvoeglijk naamwoord  - verborgen, leeg; WNT LOOS (II) A 4) - ledig
loospijp, lôospèèp, zelfstandig naamwoord, luchtpijp, longpijp ; Cees Robben – Wè piepte toch... Ik heb ’t aon m’n lôôs-pèèpe.. (19670303)
lopen, lôope, sterk werkwoord, lôope - liep - gelôope, "lopen; vocaalkrimping in tegenwoordige tijd; gij/hij lópt; Dirk Boutkan:  (blz. 40) Het postencliticum 'der' (er) veroorzaakt verkorting, bv. 'ik lob der wèl eeve nòrtoe' maar: 'ik lôop-er wèl eeve nòrtoe'; WBD (van koeien) grazen (= in de wei zijn), ook 'stòn' genoemd; - gez. Lópt nór de klôote! - Loop naar de maan.'; WBD laote lôope - m.b.t. de melk - laten lopen (door een koe), 'nirlaote'; Cees Robben: we lôopen en stròtje óm; ik lôop hil den dag meej dôoj haande; Van Beek - 't Loopt als 'n lintje. - 't Loopt gesmeerd. - 't Loopt als 'n lier. - 't Gaat vlot. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 6 december 1958); Dirk Boutkan:  (blz. 37) lôope - gij/hij lopt; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  lôopen as ene staole Jeezus ('65) spreekwoordelijke vergelijking: stijf lopen, ongeïnteresseerd doen (jongens ten opzichte van meisjes); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  der êene óp zen sòkke laote loope (Daamen, Handschrift 1916) - een geluidloze wind laten; Henk van Rijen - meej nen bril lôope - kromme benen hebben; ‘Toen ik op et lest liep van ons Corrie’… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.1.4:401 'lopen lanteren' = zich vervelen; WBD III.1.4:413 'erin laten lopen' = bedriegen; WBD III.2.3:83 'lopen' = verkering hebben; ook 'meelopen'; GG onder rammelèèr: aanders lôopet öt de haand; WNT VIII:2826: ""Ook in het Ndl. komt loopen voor 'een snelle voortbeweging' voor, en gewestelijk, b.v. in Brabantsch dialect, is deze beteekenis zelfs nog de meest gebruikelijke.""; lopt; loopt; gez. Lópt nòr de klôote! - Loop naar de maan!; Et lópt van èèges. - Het loopt vanzelf. Cees Robben: dan lópte oewèège dôod; de wèg die nòr ... lópt; ze lópt nie wèg; Cees Robben: men neus lópt as en kròntje: die daor lópt; 2e+ 3e pers.enk. tegenwoordige tijd van 'lôope', met vocaalkrimping; DANB dè mènneke lópt óp zen blôote voete; dieje wèg lópt króm; ze lópt ópt list - ze dreigt spoedig te bevallen"
lopend, lôopes, bijvoeglijk naamwoord, lopend, te voet; Zèède himmòl lôopes? - Heb je dat hele eind gelopen?; Henk van Rijen - aander jaore ginkeme aatij lôopesStadsnieuws: Lôopes isset nòg en hil èndje, mar ge kunt ok de bus vatte (210908); Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'leùpes' zelfstandig naamwoord  - lopens (oppervlaktemaat)
lopens, lêûpes, zelfstandig naamwoord, lopens; WBD een half hond (oppervlaktemaat); Verhoeff: morgen (0,99 ha) = 6 lopens/hond (van 0,165 ha); roede (à 33,06 m2). Zie ald. Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'leùpes' zelfstandig naamwoord  - lopens (oppervlaktemaat); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - leupese, lopsel, loopsaat - bep. landmaat (Meierij, Antw. ); lupse; landmaat (± 1/6 hectare), loopzaad; zie ook 'lêûpes'; Cees Robben – Ik heb unne tuin van twee lupse... (19821220); Verhoeff: morgen (0,99 ha) = 6 lopens/hond (à 0,165 ha); (à 33,06 m2) Zie ald. Audioregistratie 1978 - Gij hèt et nouw oover enen buunder, hè, mar ge had vroeger lupse èn ge had en roej ôok, hè. Dè waare ok maote van, van die dingen, hè. En roej èèrappel, ik weet nie hoe, was dè gin aacht meeter òf zôo? Zeuve, zeuve meeter zeuvenentaacheteg! Èn, èn, èn, èn, èn lupse? En lupse was en zisde pòrt van enen hèktaare!” (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); WBD III.4.4:153 'loopse' = drijfzand; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - leupese, lopsel, loopsaat - bep. landmaat (Meierij, Antw. ); A.P. de Bont – lö.p?s?, zelfstandig naamwoord o. leupese, lopense,- benaming v.e. zekere landmaat, 1/6 ha. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - 'leup?sa/luip?s? (blz. 148); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - LOOPZAAD. Zekere landmaat. Z.a. LOOP, LOPE. Eene loope lands is bij Kiliaan hetzelfde als eene zille, honderd roeden. Z.a. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - LOPENSAAT: ene maat doorgaans van vijftig roeden, maar op sommige plaatsen ook wel van dertig roeden. Z.a. IDEM: ene droge maat, houdende een vat. Uitspraak: lopense.
loper, lêûper, zelfstandig naamwoord, lôoperke, vogelkooitje van klein formaat, dienend om een gevangen vogeltje stiekem te vervoeren (b.v. onder de jas); WNT LOOPER (II) 21) - In Z.-Nederl. bij vogelvangers. Lange kooi die aan een draagstok, en waar de lokvogels in zitten, of waar men de levende vogels in zet die men vangt.
loperkers, lôoperkes, lôoperkes = Oostindische kers (Tropaeolun majus nana)
lopertje, lôoperke, labberke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, lôoperke; Henk van Rijen – kooitje om vogels te vervoeren; labberke; soort van goedkope schaats; etymologie onduidelijk; Vlee jaor hamme ieder zon paor labberkes van vèf en twintig stuiver, mar naa hemme schotse. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
lorgnet, lòrrejèt, zelfstandig naamwoord, lorgnet; ...mee 'n lorrejet op z'n neus en 'n bolhuudjen op... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939)
lors, lòrrie, zelfstandig naamwoord, "negatieve betiteling v.e. vrouw; Daamen, Handschrift 1916 ""lorrie - een vrouw van niet veel""; WNT LORS, voorheen LORTS(E) - 1 benaming voor een oude personificatie t.w. als vrouw, van het bedrog, in 't bïjz. het bedrog dat daarin bestaat, dat men iets op krediet koopt, maar met 't plan om niet te betalen, en 't dan ook dadelijk weer verkoopt."
los, lòs, bijvoeglijk naamwoord, "los, niet vast; Van Delft - Een meisje, dat wat los van zeden is, noemt men ""een meisje dat te los is"", terwijl men een flink, niet preutsch meisje ""een losse meid"" noemt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Frans Verbunt:  lòs van kòp - tobbend met geheugenverlies; Et kripke [van de kerststal] waar nòg leeg. Daor leeje ze dan in de naachtmis ene lòsse Jezus in. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); WBD III.4.4:207 'los' = onvast (vlees, groenten, vruchten)"
loskop, lòskòp, zelfstandig naamwoord, loshoofd, losbol; WNT LOSKOP - onbezonnen, lichtzinnig of losbandig persoon
lossen, lòsse, zwak werkwoord, lossen; WBD lòsse - vocht af laten vloeien, inz. uit een kuip of vat (in de looierij; II 696); - in de figuurlijke betekenis ‘naar de wc gaan’: Cees Robben – Korsemis.. Vrede... En toepertoe mar laoie en losse... (19851227)
lostornen, lòstòrre, zwak werkwoord, Henk van Rijen – tornen, naad lossnijden, losmaken
loten, lootere, zwak werkwoord, lootere - looterde - gelooterd, loten; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – ze ha nen spiegel gelooterd; WBD (III.3.2:201) lootere = loten; WBD III.4.4:317 'loteren' = loszitten; — Frequentativum van 'loten' ?; Bosch lotere - loten; Jan Naaijkens - Dè's Biks – lootere ww - loten (wsch. ontstaan onder invloed van loterij); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - LOTEREN voor loten. In het Neder-Saksisch is Luder een spel, of ook eene grap, en in het Gothisch hlutur, lutr, het Lat. sors. Z.a. Men achte het woord dus niet van het bastaardstaartige 'loterij' gevormd . C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – LOTEREN onov.ww en ov.ww - loten; A.P. de Bont – zw.ww.intr. (vero.) – loten. Antw. LOTEREN - aan iets roeren dat waggelt! bier loteren - warm maken; Naar iet loteren - er naar vernemen (= ± polsen, uitvragen); Jag. LOTEREN - Volgens Hft. is te Breda en in Zuidbrabant 'loteren' in gebruik voor 'loten'.
lotje, lötje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, lotje (?)
lou loene, laawloene, tussenwerpsel, Henk van Rijen – niets, mis; Henk van Rijen – 'Laawloene meej de klèp toe' - Helemaal niets/mis; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  tis lou loene meej de klèp dicht ('72) - versterkende uitdrukking; WNT LAUW LOENE zie LOUW LOENE (lou loenen, lauw loene) - bijvoeglijk naamwoord  en bijwoord; Van Barg. herkomst en door De Vries in navolging van Moormann teruggevoerd op Hebr. lau lonu 'niet aan ons'. Vaak ook aangetroffen als aaneengeschreven verb. in de vormen lauloenen, louwloene.1) Bedroevend slecht, om te huilen; 2) niets, niemandal.
louter, loeter, bijwoord, PM louter; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – LOETER bw - louter; alleen gehoord in 'klaor loeter kojighèt' – pure woede. WNT vermeldt de uitspr.'luter' als 16e-eeuws: luter ende klaer. WNT LOUTER - In het laatst v.d. mnl. periode ontleend aan het hd. lauter; het eig. mnl. woord is luter, lutter. 6) zonder iets anders erbij.
louw, louw, zelfstandig naamwoord, sufferd, onoplettend iemand; niets; Wè zèède tòch ene louw!; Cees Robben – ’t brengt louw op... (19870619); Cees Robben – D’n dikke die zeej dettie louw hô gevangen [bij het vissen] (19590801); Cees Robben – Bij ons sôôrt daor vangde louw/ Om detter toch niks zit... (19611020); Henk van Rijen – 'laaw' - sufferd, iemand die niet wijs is
louwen, louwe, laawe, lauwe, zwak werkwoord, dom kijken, onoplettend zijn; Cees Robben – [Hij] louwde mar wè rond (19590530); Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – lauwen; Frans Verbunt:  de carnavalsstichting kent 't louwuurke; ...iets waor ge mee plezier ’n ketierke naor kunt gaon staon te louwe. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Die meense zullen wel gedocht hebben, wè staon die mennekes ons aaltij zô aon te louwe. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Ok agge kameraodjes zaagt, die stonden te louwe, moeste net doen of ge ze nie zaagt. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); We louwde ze niemer nao, we zaage ze eigelek niemer. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Èlk jaor gao’k waogeslouwe omdèk zo nuuwschiereg zèè wèsse der dees jaor wir van braoje. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); In sommige Tilbörgse kèrke stonne leevendigge kèrstalle, meej schaope en alles. Daor gingeme louwe. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); zie LAUWE; WNT LUWEN, gewestelijk LOUWEN - van wind, storm e.d.: bedaren, verminderen; Hees louwe (huilen) (IV:65); WNT 2) fig. van zaken: bedaren, kalmer worden, kalmeeren. Berns ln aspecten v.d. Ned. taalkunde, blz. 9, over louw (vis); Etym. Over de etym. van LOUWE: Swanenberg op blz. 48 in tijdschrift Brabants no. 4, jg. 3 (2006); Zaagdum laauwe, dun golliepaoper ? (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Henk van Rijen – suffend kijken, onoplettend zijn, bekijken; Henk van Rijen – 'Vlak vur karneval gò-me aatèj waoges laawe'; zie laawe en louwe; suffend kijken, onoplettend zijn
louwer, laawer, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – kijker, gaper; Henk van Rijen – 'Gin kôopers mar laawers '; Èn enen hillen hôop laawers, puubliek, zak mar zègge (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012)
Loven, Lôove, toponiem, Loven; DANB Lôove (bep. wijk)
loven, lôove, zwak werkwoord, loven; WBD III.3.1:54 'loven en biejen', 'biejen, handelen, handel drijven, sjachelen, aanprijzen' = loven en bieden; WBD III.1.4:429 'loven' = idem
lozen, lôoze, zwak werkwoord, lozen; - samentrekking van uitdrukking ‘hem lozen’ = weg gaan; loos hem; Cees Robben – Nou salluu... Ik lozem.. (19590912)
lubben, lubbe, zwak werkwoord, WBD castreren, ook 'snije', afknèèpe' of 'afbèène' genoemd; lubbe - lubde - gelubd; WNT LUBBEN - castreeren
lubbert, lubbert, zelfstandig naamwoord, Van Dale - lubbert - sul, suffert; Daamen, Handschrift 1916 lubbert ' 't is zo'ne lubbert van 'ne jongen
lucht, locht, zelfstandig naamwoord, "1. zelfstandig naamwoord; de lucht; Dirk Boutkan:  (blz. 21) locht naast lucht; ""Bartje oeë kneuter is los!"" riep de Tuter, die 'n snuit trok of de locht nor benejen gevallen was. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 8; 31-12-29); Ik weet dè beter want ik ken die lochten al jaoren. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)...as moeder zooiets veur had, dan kos heel de wereld op z'ne kop gaon staon, mee de beenen in de locht, dè moes gebeure! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939); ...er waar geen wolkske aon de locht te bespeuren... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); ...en slaope kan ik toch nie zoolang et onweer in de locht zit... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Zelfs de moeder van den burgemister, die bekaant stokdoof waar, staak d'r wipneus de locht in... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 2; NTC 8-10-1938) ; Juffrouw Jaanse viel bleek op 'nen stoel en sloeg mee d'r errems in de locht... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 12; NTC 17-12-1938) ; ... zoodoende krègde host gin buitelocht in oewen snuffert. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Zu de locht dan noot meer breken?; Straolt dan 't zunneke noot nie meer? (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Zeeverweer’, 1941); De locht is zo zoft as boter, (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Merel en moter’, 1938); 'et Sneuwt! 'et sneuwt! - Ik ha' 't verwocht!; Naa worren alle waaie wit; want in de grijze locht daor zit; nog sneuw genocht! (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Sneuw’, 1938); toen et onweer wè bedaorde; en de locht wè-d-openklaorde  (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Op ’t huwelijk van Tijs Dorenbosch’, 1941); licht van hart en locht van voet... (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Inleiding’, 1949); Cees Robben – De locht is grauw waor dè ge kekt... (19540724); de lucht die men ruikt; Cees Robben – ’t Zit in de lôcht... (19570309); Cees Robben – En boven deze soeppot hong (...) Mistal ’n locht van smôôr (19701016); ...dan trèkt de locht wir himmòl toe/ komt er en bui meej zèèk. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et gift gin paas, zon gôore waas. ); We waren al efkes onderwege en zô mar opeens wordt et vur ons stikkedonker en die donkere lochte komen steeds dichterbij. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); èn èèzegkaawe lochte... (Henriëtte Vunderink; Lente; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Stadsnieuws: De locht schoof dicht èn et viel er dòrnao meej bakken èùt (290709); WBD III.4.4:23 'motlucht'? 'moklucht', 'dikke lucht', 'mistige lucht' = mistlucht; WBD III.4.4:21 'waterlucht' = regenvoorspellend wolkje; WBD III.4.4:17 'wolkenlucht' = bewolkt; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – LOCHT v. (ouderwets voor:) lucht in de klimatologische betekenis: 'n donkere locht. A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord vr. - lucht; Goem. LUCHT - zelfstandig naamwoord  vr. Antw LOCHT, LOECHT zelfstandig naamwoord v. - lucht, Fr air, ciel, firmament, climat; 2. bijvoeglijk naamwoord; licht (van gewicht); luchtig, lichtzinnig; ""En de vrouw van Petit"", zee juffrouw Marie mee d'r scherpe stem, ""is nog erger dan locht, ze is bepaold wereldsch!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); ...de stad, daor zijn de meensche lochter van aord! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; NTC 15-10-1938); ...dan hee 't perdje den weg gevonden naor den stal en dan loopt et locht (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); ...ze had dieën lochten jongen al enkelde keeren langs de deur zien komen... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 4; NTC 22-10-1938) ; ...al dè locht jong volk... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 4; NTC 22-10-1938) ; ... 'nen lochten meneer... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); Pierre van Beek –  der lóchjes ooverheene aaje - er zacht over aaien; Pierre van Beek –  lóchteg gebakke - luchtig gebakken; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  de schónste boove èn de lóchste van ónder (Pierre van Beek –  TT '74) - ... en de lichste v. onder (gezegd door bakkers en groenteboeren); Cees Robben: Tis mar lóchte kòst; In de zon op en terraske/ haaw ik de mèdjes in et ôog/ vural de die die lòcht gekleed zèn/ tis sund dè dè vruuger nie moog. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kèrmes haauwe); Oe foto-kaast ent wiek-end-sjiertje/ dè oe zó lèkker lòcht beviel/ zèn veraanderd in enen dömstok/ èn ene gewôone blauwe kiel. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dan ist vurbij...); Henk van Rijen - daor motte nie zo locht oover dènke; WBD III.2.3:149 'locht gekookt ei' = zacht gekookt ei; Jan Naaijkens - Dè's Biks – licht, lòcht bw, bijvoeglijk naamwoord  - licht (lòcht dènke oover); Goem. LUCHT - bijvoeglijk naamwoord, bijwoord zoo — als eene pluim; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – LOCHT bijvoeglijk naamwoord  - luchtig, lichtzinnig: locht volk; als bw: oppervlakkig, vluchtig, ook in de verkleinende vorm 'lochjes': lochjes gebeerd en toch veul bagge. A.P. de Bont – "
luchtig, lochteg, bijvoeglijk naamwoord, Pierre van Beek –  luchtig
lucifer, luusiefèr, zelfstandig naamwoord, De Wijs – Nou moe’k ùn plasje maoken en heb ik mùn lucifers vergete (10-01-1970); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Piet Stamp jè, meej zen duske luusiefèrs òn de Hema…die zeej aatij ”sènte dooze, sènte dooze” mar der zaat niks in èn die gaaf ie dan, verkòcht ie vur ene sènt, hè…” (transcriptie Hans Hessels 2014) zie Klik hier voor audiofragment; Henk van Rijen – lucifer: plur. 'luusiefèère'; Henk van Rijen – 'Gè mot die luusiefèère nie zo onverdoens verschrappe'
lui, lui, bijvoeglijk naamwoord, WBD III.4.4:29 'lui weer', 'laf weer' = benauwd weer; WBD III.4.4:325 'lui' = langzaam
luiden, luije, zwak werkwoord, luije - luidde - geluid, luiden; MP gez. Ge kunt nie de klòk luije èn meej de persessie meegaon. Cees Robben – [Werkster tegen ongeduldige vrouw:] Ik kan na immel nie luien en meepesaant den tooren nog vasthaauwe ôôk... (19821015); Cees Robben – Ik kan nie tegelèèk luije en aachter ’t lèèk aon... (19810227)DANB de köster lèùjt vur de precèssie; B luije - luidde - geluid; WBD (III.3.3:86) luije = luiden; 93 luije = beieren (met meerdere klokken tegelijk luiden); A.P. de Bont – lö.je(n) zw.ww.intr. en tr. - luiden
luier, luur, zelfstandig naamwoord, luier; GG ze heeter nòg êen in de luure; As er oot 'n kiendje werm in de luren hee gelegen, dan is 't Kareltje Vinken geweest; (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); - …en ha’k me dè luurke fèn aongegespet (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – Jan.. wilde gij d’n klèène efkes unne vorse luur aonspeeten... (19691219); Cees Robben – Aon de tel? Dè wel.. Al zis maond op scheut.. En ik heb nog niks aon de luurkörf gedaon.. (19861017); En vurlichting waar der toen nòg nie bij, dus veul vraauwe waare-n-er èllek jaor steevaast bij. Dan waare ze wir aon de tèl, èn asse ’n mònd of zis op scheut waare, dan werd de luurkörf wir klaor gezèt. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
luieruitzet, luijerötzèt, zelfstandig naamwoord, luieruitzet; benodigdheden ter voorbereiding van de naderende bevalling; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “…èn toen bèn ik daor gòn wèrke zolang, hak tòt men acht mònde gewèrkt nòg, hèk men luijersötzèt gelèèk verdiend!”. (transcriptie Hans Hessels 2014)
luiheid, löjeghèd, zelfstandig naamwoord, luiigheid, lamlendigheid; Hij wies van löjeghèd nie hoetie moes gòn ligge.
luik, lèùk, zelfstandig naamwoord, lökske, luik
luikje, lökske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, luikje; verkleinde vorm van 'lèùk', met vocaalkrimping
luiplucht, lèùplocht, zelfstandig naamwoord, zware bewolking; Wè ist tòch en lèùplócht: der kómt rèège. - Wat is er toch een zware bewolking: er komt regen. WBD III.4.4:14 'luiplucht' = lucht die onweer voorspelt; Stadsnieuws: Ziede die lèùplocht, et zal naa gaa gòn rèègene - Zie je die donkere wolken, het zal nu vlug gaan regenen (270408); Cees Robben: 'Kek is wèn luiplocht; jè, 'thaauwt er om det rèègent'... (130985); Cees Robben: 'Sjonge,sjonge.. drie daoge luiplocht .. en de spurrie is wir naor de kloôte' (151071); Haor Lùip - onbetrouwbaar: 'n Lùip locht = een onbetrouwbare lucht. Unne lùiperd = een onbetrouwbaar iemand; WNT LUIPEN - van dezelfde basis lû- als loeren en luimen; verwantschap met gluipen en misschien met sluipen is niet onaannemelijk. Met valschheid en baatzuchtige en boosaardige bedoelingen kijken, loeren, gluipen. Z.a.
luipoog, lèùpôog, zelfstandig naamwoord, luiper, gluiper(d)
luis, lèùs, zelfstandig naamwoord, löske, "luis; R.J. 'die hadden gin lùis'; Pierre van Beek – Om iemands welstand uit te drukken houdt men er in Tilburg ook een paar kernachtige uitdrukkingen op na. Zo zegt men van iemand bijv. dat ""hij geen luis heej om dood te trappen"", wat betekent, dat hij heel arm is. ""Geen luis in de mars hebben"" betekent hetzelfde en wanneer iemand ""zô hard is as 'nen spijker op z'nen kop"" dan is het met zijn materiële welstand al even erg gesteld. (Tilburgse taalplastiek 14 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 23 mei 1950); Van Beek - Hij voelde zich in die functie zeer op z'n gemak ""als 'n luis op 'n zeer hoofd."" (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'lùis' zelfstandig naamwoord  - luist zò èrm as ’n lùis; uitdrukking: Cees Robben - Vruuger zaate in de luis... En naaw vort in de neeten (19721208) [De prent gaat over de kosten van het sinterklaasfeest; na de tekst van Robben is een gedrukte ‘Voetnoot’ toegevoegd: ‘Luis moet men verstaan als kinderen. Neeten staan hier voor kleinkinderen.]; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  hij liegt dètter de lèùzen óp zene kòp van barste (Pierre van Beek –  TT '71); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  irst vangen èn dan knippe (Daamen, Handschrift 1916)-de huid niet verkopen, voordat .. (Men kan luizen pas doden nadat ze gevangen zijn); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  zó vêeg as en lèùs óp ene kam (Pierre van Beek –  TT '73) - in doodsgevaar (variant: as en vèèreke óp enen bak: een mestvarken); Frans Verbunt:  nen boer meej en vat lèùs"
luisje, löske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Henk van Rijen – luisje
luisteren, löstere, zwak werkwoord, löstere - lösterde - gelösterd, luisteren; eisen stellen; Dè löstert naaw. - Dat vergt nauwkeurigheid. De boome van et bos; staon stillekes te löstere (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘In et bos’, 1941); Goeie raod is duur, dus löster... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Goeie raod’, 1941); Cees Robben: as ie mar wil löstere; löstere leerde aachteraaf; jónge löstert naa; Cees Robben: dè löstert hêel naaw, mòtje; wè löstert et naaw; WBD III.3.1:270 'luisteren' = gehoorzamen; WBD III.1.1:248 'luisteren' = goed, scherp luisteren; Goem. LUISTEREN - löst?r? wkw (rg.); Antw. LUISTEREN (uitspr. löst?r?n), Fr. écouter; luisteren naar - den invloed ondergaan van
luitjes, luikes, bijwoord, Ze kuierden luikes deur den tuin terug... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Cees Robben – Zuutjes kuieren, luikes luieren (19540612) ; Cees Robben – Unne schildpad kuierde luikes... (19551119); Cees Robben – Luikes bochten nog de wegen (19590905); Henk van Rijen – 'lööj(kes)' bw - langzaam, traag, rustig. WTT 2017 - de (ongewone) woordvorming naar analogie van 'stil - stilletjes', 'zacht - zachtjes'; voor het laatste zie WNT lemma 'zachtjes'.
luiwagen, luiwaoge, zelfstandig naamwoord, luiwagen; WBD (III.2.1:300) luiwaoge = schrobbezem, ook: bezem
luiwijvenknoop, luiwèèveknêûp, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – 'lööjwèèveknêûp' - vrijgezellenknoop, aandrukknoop
luiwijvenpap, luiwèèvepap, zelfstandig naamwoord, beschuitpap; (de naam slaat op de maakster); WBD III.2.3:143 'luiwijvenpap' = beschuitenpap; ook 'broksel'; Stadsnieuws: As ons moeder ginne tèèd ha gehad vur den haavermout, dan aateme smèèreges luiwèêvepap (280107); Bosch luiewijvepap - beschuitpap; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - LUIWIJVEN-GOED, zekere soort van loog, om mede te schuren, elders ook 'luiwijven-water' genaamd. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – LUIWIJVENPAP (lö:jwéévepap) v - een snel te bereiden pap van melk en beschuit. zie broksel; zie bestèl
luizenpaadje, lèùzepadje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, scheiding in het hoofdhaar; Stadsnieuws: Ons moeder kamde bij mèn en schôon rèècht lèüzepadje (140107); GG scheiding in het haar
luizentuimel, lèùzetèùmel, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek –  Wa zèède gij tòch ene lèùzetèùmel (tot iemand die de eenvoudigste dingen nog verkeerd doet) Herkomst onbekend (Tilburgse Taaklplastiek 174). WTT 2017 - mogelijk samengesteld uit het denigrerdende 'luis' - vergelijk 'luizig', en 'tuimelaar' in de zin van 'postsenmaker', zie WNT lemma Tuimelaar I.1.
lul, lul, zelfstandig naamwoord, lul; mannelijk lid; onaangenaam of onbeholpen manspersoon, de gesjochte, het mikpunt; WBD III.1.1:219 'lul' = mannelijk lid; 220 'lul' = penis
lulhannes, lulhannes, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt:  stommeling; Bosch lulhannes - kletsmajoor; WNT LULHANNES - lul(le)broer, kletskous
lulijzer, lulèèzer, zelfstandig naamwoord, F Vb telefoon
lullen, lulle, zwak werkwoord, lulle - lulde - geluld, lullen, onzin vertellen; R gez. As lullewòrst dôod is, krèègde gij et èndje. A.P. de Bont – zw.ww.intr. lullen - onbeduidende dingen zeggen, kletsen; zaniken; Jan Naaijkens - Dè's Biks – lulle ww - kletsen, zaniken; WNT LULLEN - 2) zachtjes praten; 3) onbeduidende dingen zeggen, kletsen
lulpraat, lulpraot, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – kletspraat, onzin; Henk van Rijen – 'Gè mot, nie zo-ne lulpraot verkôope' - ... zo'n onzin vertellen. WNT LULPRAAT - geklets
lupine, lepiene, zelfstandig naamwoord, lupine, hop; WBD I:1417 hop: 'l?pien?', 'bontjes'
lurken, lörke, zwak werkwoord, lurken, hoorbaar met kleine teugen drinken; zuigen; Toen z'n pijp schoongemaokt, want ze lörkte den leste tijd asof ze verkouwen waar! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun naor zee’; NTC 18-11-1939); Henk van Rijen - wè zèède tòch ene kòffielörker - wat drink je veel koffie.'; WNT LURKEN - hoorbaar zuigen
lurven, lörve, lurve, zelfstandig naamwoord, meervoud; meervoud van Lurf; Cees Robben – Ik heb ’t in m’n lörve, meneer dokter... (19650219); WNT LURF, mv. lurven - Van onbekenden oorsprong. In de verbinding 'bij de (of zijn, enz.) lurven, zooveel als; bij den nek of de kraag of de ledematen, zonder dat men kan zeggen wat onder 'lurven' eigenlijk verstaan moet worden.; meerv. lurven; De Wijs – Ze vietze bè d’r lurven (feb. 1962); De Wijs – Dokter, ik heb zo’n pent aan m’n lurven. M’n lurven zitten tussen m’n kladden. Dan zal ik jou ‘n kluts veurschrèève want die zède kwèt. (11-02-1965)
lus, liske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Frans Verbunt:  lusje (om kledingstuk op te hangen)
lusten, lusse, zwak werkwoord, lusse - luste - gelust, lusten; Ik lus van hilt vèèreke. - Ik lust alles. Cees Robben: mene maot lust oe gruun; den hónd zótter nòg gin brôod van lusse; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  em wèl lussen as ie nòr kooper smòkt (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1969) - graag op een borrel getracteerd worden (koper duidt op geld); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  sinte Peetrus weende bitter, zi de zatte Piet, dan zal ie ók wèl klaore gelust hèbbe (Daamen, Handschrift 1916); Henk van Rijen - dietem nòg gèère lusse - die geen borrel afslaan; Cees Robben: 'lustte snevel?'; A.P. de Bont – zw.ww.tr. - lusten
lustre, lusters, luuster, bijvoeglijk naamwoord, "gemaakt van een bep. glanzende stof; lustre; Henk van Rijen - ene lusterse schòlk - een schort van glanzende stof; A.P. de Bont – bijvoeglijk naamwoord  lusters - lustre: ene lüsterse pon - een lustre japon; Antw. LUSTER zelfstandig naamwoord m. - bij kleermakers: valsche schijn op een kleedingstukWNT LUSTRE - oorspr. Engelsche, dunne geweven stof voor bovenkleeding, met een ketting van katoen (vroeger ook zijde) en een inslag van wol; WBD II.4. p. 877 – J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij „luster"": „Weefsel in effen binding geweven. Ketting van katoen en inslag van mohair-wol. Apprêtuur: stoomen, persen en versterken met gom . Toepassing: z.g.n. luster jasjes, schorten e.d . Ook alpaca, mohair of orleans geheeten.""; luster : het type luuster, K 183 (= Tilburg) ; WFT – lúster III - Accent: 'lúster - Uitspraak: lüst?r Datering: 1903?; Dialect: Schiermonnikoogs, Hindeloopens lüst?r. ; Etymologie: Frans lustre. "
lut, lut, zelfstandig naamwoord, Stadsnieuws: Die grôote lut spulde nòg aatij meej der poppe in plòts dèsse nòr de jonge kèèrels keek - die grote meid .... in plaats dat ze belangstelling voor de jongens had. (010709); WBD III.2.2:84 'lut' (Korvel) = jongen met wie een meisje verkering heeft
lutje, lutske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "poosje; Dialectenquête 1876 - loam'is 'n lutske proate - laten wij eens keuvelen; Daamen, Handschrift 1916 ""lutske - wòcht 'n lutske (een beetje)""; WBD III.4.4:263 'lutske’ = beetje; 131 'lutske' = poosje; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord o. 'lutske' - poosje - Kom, proot e lutske; Ouver e; lutske maok (maak ik) de kachel aanWNT LUTJE (I) - lut(te)ke, lutske, zelfstandig naamwoord o., geen mv. Een lutje - een kleine hoeveelheid, een weinigje, een beetjeAntw. LUTSKE(N) zelfstandig naamwoord o, -een beetje, een weinig"
luttel, luttel, luuster, bijwoord, WBD III.4.4:275 'luttel' = weinig
luxe, luuks, bijvoeglijk naamwoord, luxe; WBD rank, gezegd van een paard, ook 'luks' genoemd; kort uitgesproken uu
maag, maog, zelfstandig naamwoord, mògske, maag; M moag; Cees Robben - ge zult er gin maogpènt van krèège; Cees Robben - zen maog stao nòr et hóngerlije; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  en kat gao nôot mee en leege maog van hèùs (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1970) men moet eten voordat men op stap gaat. WBD III.1.2:318 'vuile maag' = indigestie; WBD III.2.3:33 'in de maag staan' = stevig (voedsel); mògske; verkleinde vorm; Henk van Rijen – maagje; WBD III.1.1:193 'maagje' = maag
maagd, maogd, zelfstandig naamwoord, maagd; M moagd
maagd, maagdeke, maadeke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van ‘maagd’; maagdje; klein meisje dat bij roomse rituelen als huwelijk en processies het symbool is van reinheid. Cees Robben – Fleej-week-from môôk-ôôk maagdeke zèèn. (19651112); Henk van Rijen – 'maadekes' - bruidjes, maagden, maagdjes
maagpijn, maogpènt, zelfstandig naamwoord, maagpijn; 't Bleef de eerste daogen druk en 't waar net, of ineens alle jonge dochters verkouwen ware geworren of maogpent kregen... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de NTC 22-4-1939 – 8-5-1939); Cees Robben – ge zult er gin maogpent van krèège... (19810320)
maaien, maaje, zwak werkwoord, maaje - maajde - gemaajd, maaien; WBD (v.e. paard) onder het stappen de hoeven naar buiten bewegen; Dialectenquête 1876 - zoaien en moaie; DANB et hôoj is nòg gruun; tis pas gemaajd; WBD III.2.1:415 'maaien' = idem, ook 'afmaaien'; - geen vocaalkrimping; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - geen umlaut (blz. 91/92)
maaisteek, maajsteek, zelfstandig naamwoord, aantasting door wormen; wörmsteek; WBD III.2.3:160 'maaisteek' = wormstekig; ANTW. MAAISTEEK zelfstandig naamwoord m. - wormsteek in appelen of peren. Dieën appel is vol maaisteken. (SB: van 'maai' - made, worm?)
maaksel, mòksel, zelfstandig naamwoord, maaksel
maal, maol, zelfstandig naamwoord, mòltje, maal; maaltijd; WBD koe die voor de eerste keer drachtig is, ook 'vèèrs' genoemd; WBD kalfmaol - jonge koe, ook genoemd: 'vèèrs', 'vaors', 'vijrs' of; 'kalfvèèrs'; WBD afgekalfde - afgekalfde maal (een maal die voordat ze naar de markt gebracht wordt, reeds kalft); Bont mo'.l, zelfstandig naamwoord vr. moo'l - maal, -+ tweejarig kalf dat, aangestierd, nog moet kalven; WNT MAAL (II) zelfstandig naamwoord vr. naam voor eene koe van l 1/2 of 2 jaar; die nog niet heeft gekalfd. Biks maol zelfstandig naamwoord  - tweejarig kalf; mòltje; verkleinwoord; hoeveelheid voor een maaltijd; Ze plukten in den hòf en mòltje bontjes. - Ze plukte...; - verkleinde vorm van 'maol', met vocaalkrimping
maal houden, maol haawe, sterk werkwoord, "een maaltijd aanrichten; 's Middags om twee uur hebben we in 't Guldhuis bij Merieke Kuijpers in ""'t Engeltje"" groot maol gehawen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30)"
maaltijd, mòltij, zelfstandig naamwoord, maaltijd; Henk van Rijen – 'maoltèèj, mòltèèj'; Bont zelfstandig naamwoord m. - maaltijd
maan, maon, zelfstandig naamwoord, mòntje, maan; WBD halve maon - half-cirkelvormig raam, (vaak toegepast in stalruimten); Cees Robben - èn de zón èn de maon èn de stèrre die schèène dan niemer; Cees Robben - bescheene dur de vólle maon: dan gaode nòr de maon:; mòntje; verkleinde vorm; maantje; WBD III.1.1:160 'maantje' = idem (op de nagel); ook 'half maantje'; - verkleinde vorm van 'maon', met vocaalkrimping
maand, mònd, mòndje, zelfstandig naamwoord, mòndje, maand; oover drie mònde - over drie maanden; WBD III.2.2:4 'maand' of 'maandstond' = menstruatie; Cees Robben – En na is ’t list van de maond... en na hek toch de maond wir... (19829716); mòndje; maandje; verkleinde vorm van 'mònd' (of van 'maond'; met vocaalkrimping?)
maandag, mòndag, zelfstandig naamwoord, maandag; Tòt en mòndag. - Tot maandag. MTW: 'toe un mòndag'; Kómde gij en mòndag? - Kom jij maandag?; Dialectenquête 1876 - Mondaag - maandag; Frans Verbunt -  beeter en mòndags pèèrd as ne mòndagse knèècht; Henk van Rijen – mòndaggemèèrege - maandagmorgen; Henk van Rijen – 'velôore mòndag' - eerste maandag na Driekoningen (dan werden de jaarrekeningen uitgeschreven en had men geen tijd voor ander werk); Frans Verbunt -  'den mòndag' - gebruik bij kasteleins om hun klanten op maandag een gratis borrel te schenken; Dieje maondaggemèèrge waar ik om negen uur present… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
maandag, smòndags, bijwoord, op maandag; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Dan moeste gij hil de week deur, dan wast hier smòndags mèrt, aacht daoge ven tevurre wier der meej die koej geleurd dur de stad heen…” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels; temòndag; Henk van Rijen - a.s. maandag
maandmarkt, mòndmèrt, zelfstandig naamwoord, ...ik mot 'n Mondag toch nor de mondmert... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929)Henk van Rijen – markt op de eerste maandag van de maand
maandschijter, mòndschèèter, zelfstandig naamwoord, WBD paard dat last heeft van maandelijkse diarree (Hasseltse term)
maanoog, maonôog, zelfstandig naamwoord, WBD maanblindheid (oogaandoening bij een paard) (Hasseltse term), elders 'blèsôog' genoemd; Bont zelfstandig naamwoord o. - maanoog (van paarden gezegd) oog met een witte plek erop. WNT MAANBLIND - gezegd van paarden die zeker terugkeerend gebrek aan de oogen hebben dat vaak op blindheid uitloopt
maanstoppel, maonstaopel, zelfstandig naamwoord, WBD manenstrang (gewelfde bovenkant van de paardenek, begroeid met manen), ook genoemd 'maonstòppel' of (Hasselt) 'mònstaopel'
Maantje, Maontje, eigennaam, verkleinde vorm, uit ‘Maon’ = ‘Maan’; van Emmanuel; Cees Robben – Peer van Dun en Maontje Môône... (19701120)
maantop, maontòp, zelfstandig naamwoord, WBD bosje haar dat tussen de oren naar voren hangt, ook 'blès' genoemd
maar, mar, bijwoord van modaliteit, voegwoord, maar; ANTW. MAAR, in 't N.der Kempen: MAR en MER - vgw. + bw - maar; voegwoord; DANB ge zaagt me wèl mar ge zit niks teege me; bijwoord van modaliteit; Cees Robben – Gaoget op de mert mar vraogen. (19540306); Cees Robben – En zuuke mar... (19540417; Henk van Rijen - hòmmet mar zat - hadden we het maar in voldoende hoeveelheid
maart, mèrt, mèèrt, zelfstandig naamwoord, eigennaam, de maand maart; Frans Verbunt -  ene dreuge mèrt is gèld wérd, ast in april mar rèègene wil; Stadsnieuws -  Ene drêûge mèrt is gèld wèrt, ast in april mar rèègene wil (300308); WNT MAART, meert; Haor mèrt - maart of markt; mèèrt; maart; DANB 'mèrt' ist nòg te kaaw om te katsele - In maart is het nog te koud om te kaatsen. Dirk Boutkan (1996) - (blz. 22) maart; Bont märt, zelfstandig naamwoord m. — maart; Antw. - MÈÈRT - maart, Fr.mars; WNT MAART, meert
maasnaald, maosnòld, zelfstandig naamwoord, maasnaald; ANTW. MAASNALD zelfstandig naamwoord v. - eene naald om te mazen
maat, maot, zelfstandig naamwoord, mòtje, maat, werkgezel, collega; Moete meej oewe maot meej? - Moet je met je collega mee?; M moat; Cees Robben – Gij beslèècht men wel, maotje.... (19790914); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Mar toen zèg ik ok teege men andere maote, we waare toen meej zeuve man die daor bè mekaare waare, ik zèg…”  Klik hier om dit bestand te beluisteren; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  dès ginne maot, dès ene lieter (Si'7l) kaartterm - gezegd als iemand bij het kaarten een voortreffelijke maat blijkt te hebben gekregen. WBD III.3.1:228 'maat', 'gezel, makker' = vriend(in); maateenheid; R Alles meej maote, zi de klirmaoker, en hij sloeg zen vrouw meej d'el. WBD maot (II:1384) - maat, hoedenmeter; Cees Robben – Wè dist ’n schrepel maotje.. (19590905) [De prent gaat over Peerke Donders, die inderdaad zeer mager was.]; Pierre van Beek –  mundjesmaot - mondjesmaat; mòtje; verkleinde vorm; - verkleinde vorm van 'maot', met vocaalkrimping; maatje, werkgezel; aanspreking van jongen; kleine inhoudsmaat', met name van sterke drank; Heej mòtje, hòlt es gaa en mòtje sneevel. ...en iedere gebeurtenis van veul of weinig beteekenis ongrèpen as 'n welkome gelegenheid om 'n half motje in de flesch te haolen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929); Cees Robben - Gij beslèècht mèn wèl, mòtje? dè löstert hêel naaw, mòtje;
maatje, mòtje, zelfstandig naamwoord, mòtje; gez. MM Ene kòp as nen hèktoolieter èn gin mòtje verstaand. Dialectenquête 1876 - 'n motje - een maatje (gewicht); WBD III.4.4:296 'maatje' = deciliter
maatschappij, maotschappij, zelfstandig naamwoord, maatschappij; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – maotschappij; of 'mòtschappij'?
machinaal, masjienaol, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, machinaal; WBD masjienaole wèèver / masjienaolwèèver (II:941) fabriekswever; WBD masjienaol/ masjienaal wèève (II:949) machinaal weven, fabrieksweven
machine, mesjien, zelfstandig naamwoord, mesjientje, machine; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'mechienen' (plur.); 't mesjien (passim); 't vliegmesjien, vliegmechienen; Haaw ik van ou, raar stuk spektaokel?; stemt die meziek van ou me tevree?; Och, gij stampt en gij doet mar, mesjien, en; spek mar goed dik mijn portemenee. (Leo Heerkens; uit De kinkenduut (Piet Heerkens), ‘’t Mesjien’, 1940); De moederkes van teegesworrig/ douwe der wasgoed int mesjien. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Moederdag); Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “As ge nou en mesjien moest wasse, want die had tweej mesjiene vur gehaktmesjiene, heej. Aachter hatttie et staon vur de Joode èn veur gewoon zogezeej, we zulle mar zègge jan-en- alleman, de kattelieke èn, èn dinge….” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels); WBD óntklitmesjien - ontklitmachine (II 600) in de leerindustrie; WBD vlêesmesjien - vleesmachine, om huiden te ontvlezen (II 608); WBD schaofmesjien - schaafmachine (in de leerindustrie; II 614); WBD ötzètmesjien(ne) - uitzetmachine (in de leerindustrie; II 649); WBD slichtmesjien - stolmachine (in de leerindustrie; II 652); WBD falsmesjien - falzmachine (voor het egaliseren van leer; II 655); WBD glaansstôotmesjien - glansstootmachine (om leer te glanzen; II 663); WBD meetmesjien - meetmachine (in de leerindustrie; II 665); DANB 'teegewórreg'spinne ze allêeneg mar meej mesjienes; WBD döts mesien (of: dötsmesien) (II:972) - schaftmachine; ANTW. MACHIEN zelfstandig naamwoord o. en niet v. - Fr.machine; WBD (III.2.1:336) 'machientje' = petroleumstelletje; Cees Robben – Mèn mesien maoket gelèèk, mevrouw (19850510)
machineboter, mesjienebooter, zelfstandig naamwoord, boter die niet door de boer thuis gemaakt wordt, maar op de zuivelfabriek; Henk van Rijen – 'mesjienbooter' - kunstboter, margarine
machochel, machòche, zelfstandig naamwoord, corpulent vrouwspersoon; Hees magoggel (III:72); ANTW. - MACHO?CHEL, MACHOCHEL - dikke, zwaarlijvige vrouw; S&S - MACHOCHEL: 1) diklijvige vrouw, De Bont 388; MACHOECHEL, MACHOCHEL, MASJOEFEL: dikke, zwaarlijvige vrouw, zwaar en log vrouwmensch. Wsch. moeten we uitgaan van mokkel (moggel): een dik, mollig kind of meisje, ook een dikke vrouw (WNT IX, 1013) Z. a. Goem. - zelfstandig naamwoord vr. dikke vrouw of meisje. Bont - zelfstandig naamwoord vr. 'machochel' - diklijvige vrouw
macht, maagt, zelfstandig naamwoord, macht; grote hoeveelheid; MP gez. Òn et dörp de praacht, mar hier de maacht. (gez. van Goirkenaren: het geld was op 't Goirke te vinden.); Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – en hil maacht stroojbiljette; Henk van Rijen - “der laage ne maacht kastannies” - veel; WBD III.1.2:183 'macht' = lichaamskracht; WBD III.4.4:260 'macht' = grote hoeveelheid; Bont zelfstandig naamwoord vr. en m. - macht: vr. (fysieke) kracht, m. grote hoeveelheid; Biks maacht zelfstandig naamwoord  - kracht, grote hoeveelheid; WNT MACHT - 13) groote hoeveelheid, menigte
machtig, maagteg, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, B machtig; WBD III.2.3:33 'machtig' = stevig (voedsel); GD.06 van die maachteg grôote kèrkkôore; Bont bijvoeglijk naamwoord  en bijwoord  - machtig
madam, madam, zelfstandig naamwoord, "N. Daamen - Handschrift 1916 – ""madam - steun onder karren en wagens"""
made, maoj, zelfstandig naamwoord, "made, maden; Van Beek - ""Moe als 'n maai"".  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959); Cees Robben – Hij viste meej piere/ meej pluimen en maoije... (19590801); Cees Robben – [Hengelaar op weg naar visstek:] Hedde maoikes..? Jao, mar ‘k gao toch... (19681011); Henk van Rijen - wèn kaoj maoj - wat een slechte maden!; Wij kréége pillekes tegen de maoje. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)"
maf, maf, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, gek; kaajmaf - hartstikke gek; WBD III.1.1:17 'maf' = pafferig dik; WBD III.4.4:30 'maf weer' = drukkend, benauwd weer; Bont maf, bijvoeglijk naamwoord  maf - l) pafferig; enen dikke maffe kaerel; 2) (van het weer gezegd) broeierig, zwoel. WNT MAF - (in een aantal gewesten) - slap, krachteloos, mat, flauw enz.
mafkees, mafkees, zelfstandig naamwoord, gek; WNT IX 87 omschrijft maf als slap, krachteloos, flauw, zowel van personen als zaken. Etym.onbekend. Het element 'log' kan men met 'maf' in verband brengen. ANTW. MAF Znw.m. - iemand die maf, traag en vadsig is; MAFKOEI - dik, log wijf; MAFZAK, zelfstandig naamwoord m.- traag en vadsig mensch
magazijn, maggezèèn, zelfstandig naamwoord, magazijn; ANTW. MAGGEZIJN zelfstandig naamwoord o. - magazijn
mager, maoger, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, mager; - comparatief: maogerder, superl.: maogerst; Daorbij was ze zoo maoger as 'nen musterd... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); Cees Robben – ...maoger geremt.. (19670811); WBD III.1.1:22 'mager = mager’; WBD maoger, schraol of schier - mager, gezegd van een kalf
mahonie, margonie, zelfstandig naamwoord, mahonie, mahoniehout; - ’t Is van fèn gepolijst margonie mee vurnaome deftige tierelantijne er aon… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
mainteneren, mènteneere, zwak werkwoord, Frans Verbunt -  in stand houden, zich doen gelden; - van Fr. maintenir; Biks mènteneere ww - in ere houden, handhaven; WNT MAINTENEEREN - iemand onderhouden, van het noodige voorzien; vroeger in ruimere toepassing dan thans.
maken, maoke, zwak werkwoord, maoke - mòkte - gemòkt, maken; - met vocaalkrimping; - Ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij mòkt; Henk van Rijen - maok et naa èfkes - toe nou!; Hij mòkt er nie veul van. - Hij brengt er niet veel van terecht. MP gez. Zó get mòkt, zó hèddet. WBD ònzèt maoke - de eerste voor ploegen (Hasselt); Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'ruziemokster'; Cees Robben – Ik maoket zellef niemir meej... (19600916); Cees Robben – Mèn mesien maoket gelèèk, mevrouw (19850510); Piet van Beers – ‘Karnavalslezing 2004’: Mokt dègge 't goed mòkt./ Mòkt dègge' t goed stelt./ Mòkt dègge goed zèèt vur oe èège (‘t Èlfde buukske, 2010); Dialectenquête 1876 - mok de gloaze is vol - vul de glazen; DANB die deur is van beukenhout 'gemakt'; dè maoke ze meej den dôojer v.e. aa; WBD III.4.4:318 'maken' = repareren; Biks maoke ww - maken; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - maoke (bl.17); gemòkt; van 'maoke'; gemaakt; Hij heeget schôon gemòkt èn zij heeget schóngemòkt. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  GEMAAKT bvw - door de kunst verveerdigd of nagemaakt, Fr. artificiel. Gemaakte bloemen, gemaakte vogels; mòkt; maakt; - 2e + 3e pers.enk.tegenwoordige tijd van 'maoke', met vocaalkrimping; Mòkt dègget goed mòkt. - Zorg dat je het goed maakt. Cees Robben - Zó ge ze mòkt, zôo hèdde ze; en aaw moonika mòkt ôok meziek; Cees Robben - mòkt gin óngelukke; Henk van Rijen - hij mòkt er nie veul van - hij brengt er niet veel van terecht; DANB de mèlkboer mòkte ne (sic) grôote (sic) toer
malen, maole, zwak werkwoord, malen; WND III.4.4:206 ' malen ' = verpulveren; B maole - maolde - gemaole; mòlt, mòlde ; maalt, maalde (van 'maole')
malheur, malleur, meleur, zelfstandig naamwoord, malheur, ongeluk(je) , tegenspoed; MP gez. Dè zèn maleure, dòr moete vur bidde. = fr. 'malheur'; Dè gaaf wèl wè malleure mar tòch ok veul leut, hurre. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2004) (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2004); Goem. MALHEUR - malé:r, zelfstandig naamwoord o. Zeer gewoon naast 'ongelik'; meleur; Pierre van Beek –  ongeluk; gez. Pierre van Beek –  Dè zèn meleure, daor moete vur bidde. (troostwoord tot iemand die pech heeft) (Tilburgse Taaklplastiek 152); uit fr. 'malheur', met vocaalreductie; Naa snapte wel, dè den deeze of de geene per ongeluk wel 'ns zis borrels vat as ie wit dè-'t-ie er mar vijf hebben kan; dè zen meleuren en daor motte vur bidden. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929); Bont zelfstandig naamwoord  (kaartspelersterm) malheur.
mallemoerstaal, mallemoerstaol, zelfstandig naamwoord, moedertaal; - …de’k zoo wir is in bietje m’n mallemoersstaol heb kunnen praote (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); WTT-2012: van oorsprong heeft 'mallemoer'  een ongunstige betekenis: een 'malle', dus 'rare' moeder (moer). Te denken valt aan uitdrukkingen als 'geen mallemoer' (niets) of 'naar zijn mallemoer' (kapot, onbruikbaar).  Zie M. Philippa e.a. (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands. Deze ongunstige connotatie is blijkbaar vervallen in de tekst van Naarus. Mallemoerstaal betekent hier in positieve zin 'moedertaal', namelijk het Tilburgs dialect.
mallemolen, mallemeule, zelfstandig naamwoord, mallemolen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  et kan mèn nie schille wie de mallemeule draajt, as ik der mar in zit ('7l) - Het maakt de spreker niet uit wat er gebeurt, als hij er maar profijt van heeft. Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…Jaaa…ene mallemeule èn enen hoogaatie èn ene ootooskòtters èn zôo …”; Henk van Rijen - de stôommallemeules lôope vort op illetriek; Piet van Beers – ‘Bokstènt’: der is naa nòst de mallemeules/ ok wir ' n bokstènt opgericht. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Stadsnieuws -  Agge de kwaast deraf trokt, môogde in de mallemeule nòg ene keer vur niks (101203); WNT MALLEMOLEN - draaimolen
mals, mals, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, mals; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  zó mals as et wèèf van Fraans Staps (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1965) - onbekend is wie ermee bedoeld wordt (spreekwoordelijke vergelijking); Dè waar wè wij noemden un malse mèèd en verrèkkes knap. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
man, man, zelfstandig naamwoord, man; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  zèn er drie mannen èn en vrouw, dan is de vrouw en slaof; zèn er drie vrouwen èn ene man, dan is de man ene graof (Si'67); WBD III.3.1:326 'grote man' = vooraanstaande
manchester, mesjèster, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, M manchester, geribt fluweel; – en mesjèster broek; Frans Verbunt -  en mesjèsterse broek - ribfluwelen broek van machester; Piet van Beers – ‘Baos in eige huis/tuin’: Ik vat 'n Aauw Mesjester broek/ en doe m'n leerzen aon,/ 'n fleske kaauwe slappe thee/ en ik zeg Salluu we gaon. (With Love; 1982-1987); Piet van Beers – ‘De buurvrouw vertèlt’: Waor is m'n aaw mesjèsterbroek... (Spoeje doemmeniemer; 2009); Stadsnieuws -  'En mesjèsterse broek verslètte nie zo gemak' (130708); Ze stonke nòr smoutolie, dè wèl, mar ze mòkten ok laoke èn ze mòkte flenèl. Èn rips, èn baaj, èn ok mesjèster. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Biks mesjèster zelfstandig naamwoord  - manchester
manchet, mesjèt, zelfstandig naamwoord, manchet; WBD III.1.3:139 'manchetknoop' = manchetknoop
mand, maand, zelfstandig naamwoord, mèndje, mand, korf; Ge kunt ze ónder êen maand stölpe (gezegd van nogal wat kleine kinderen met gering leeftijdsverschil); MPR Der zal gin maand oover gestölpt zèèn = dat zou me niet verwonderen. Dialectenquête 1876 - Ze droeg 'n maand op den rug; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  de maand in den hòf hèbben hange (NB'78) - op korte termijn een kind verwachten. (Uit de bijenhouderij: men hangt een korf in de tuin als men een bijenzwerm verwacht.); Cees Robben – En daor is gin maand over gestölpt of... (19860523) [en het is zeker dat...]; Cees Robben – Meej d’aauw kiepen de maand in... (19620921) [een vrouw die vrijgezel blijft]; Cees Robben – ...vat die maand waas op (19640904)         ; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  tis en moord in en maand (D'16) - een te verwaarlozen zaak; Henk van Rijen - daor is gin maand oover gestölpt - daar is niets aan verloren; WBD (III.2.1:135) 'mand, kabas, korf' = marktkorf; WBD (III.3.2:247) maand = duivenmand; WBD (III.2.1:137) 'draagmand' = rugkorf; mèndje; verkleinde vorm van 'maand'; mandje; gez. Pierre van Beek –  mèndjes zèn gin körfkes - er moet onderscheid gemaakt worden; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Dan gingde Driekôonenge zinge, dan ginge ze de straoten aaf èn dan hadde zon mèndje bij, zon körrefke, èn dan krêede ooveral en paor (??) òf en snoepke èn zôo…”; Dialectenquête 1876 - Ze droagt aaier in 't mêndje; WBD kalvermèndje - muilkorf voor een kalf; Biks mèndje zelfstandig naamwoord  - mandje
manege, manneezje, meneezie, zelfstandig naamwoord, manege = installatie waarmee de dorsmachine door een paard in beweging wordt gebracht; Audioregistratie 1978 - Omdè onze vadder ha zon klèèn mesjientje meej zonne manneezje eraon, daor die pèrd derop zôo, ginne schubber òf niks eraon èn dè was gemakker as meej dieje vleegel! Meej de vleegel hèb ik ok nòg gedòrse, meej den dòrsvleegel!” (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); meneezie; Henk van Rijen – manege; - manege; Biks meneejzie zelfstandig naamwoord
manen, maone, zwak werkwoord, Manen; B maone - mònde – gemònd; - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij mònt; mònt, mònde; maant, maande; - tegenwoordige tijd, resp. verleden tijd van 'Maone', met vocaalkrimping
manen, maone, zelfstandig naamwoord, meervoud, van 'maon'; manen; WBD manen (van een paard), ook genoemd 'moone'; WBD maonstaopel, maonstòppel, (Hasselt:) mònstaopel - manenstrang (gewelfde bovenkant van de paardenek, die met manen begroeid is)
mangelknoop, mangelknêûp, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – knoop van zink omwikkeld met linnen, die tijdens het mangelen niet stukgaat
mangelpeen, mangelpeej, zelfstandig naamwoord, voederbiet; koolraap, 'knòlraop', 'knòlleraop', 'knòllekes'; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  vórt alles meugen hèbbe behalve mangelpeeje (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1970) - door de dokter voor genezen verklaard zijn; WBD I:1415 'mangelpeej?' - voederbieten; WBD III.2.3:107 'mangelpee' = koolraap; Hees mangelpeej (VI:10); WNT MANGELWORTEL - een soort van beetwortel (veevoeder)
manier, menier, zelfstandig naamwoord, manier; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – menier; óp die menier; - mar 't was gin menier van doen... (Lauran Toorians; Blauwke; CuBra; 200?)
mank, maank, mank, bijvoeglijk naamwoord, mank; WBD III.1.2:380 'mank' = kreupel; WBD III.4.4:286 'mankement' = iets onbelangrijks
mankeren, mekeere, zwak werkwoord, mekeere - mekeerde – gemekeerd, mankeren, haperen; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – daor mekeert niks aon; De Wijs – Daor zal nie aon mankeere (23-10-1963); De Wijs – Doe de groete thûîs. - Dè zal nie mankeere (23-09-1970); - ANTW. MANKEEREN - letten, deren, hinderen, eenige ongesteldheid of lichamelijk gebrek hebben.
mannen, manne, zelfstandig naamwoord, alleen meervoud, voorafgegaan door 'klèèn': de kleine kinderen, niet noodzakelijk alleen jongens; Et waar aaltij un hééle eer om de kerskes te meuge ötblaoze, veur die klèèn manne bij ons. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Laoter, hil veul laoter, toen we zelf in de klèèn manne zaate, nôot iemand van de femilie van wirskaante nie, gezien of geheurd meej: ‘Redde gullie et wel?’ (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); zie klèènmanne
mannetje, mènneke, zelfstandig naamwoord, "mannetje; verkleinde vorm van 'man', met umlaut; Kom mar gaa, mènneke. - Kom maar gauw, jongen. 1. kleine man, jongen, koosnaam voor volwassen man.n; R.J. 'menneke gao toch slaopen'; Cees Robben – Waor leej m’n schaors, troeleke..? .. Op d’n naoricht.... menneke... (19580118); GD06 èn dan klèèn mènnekes vur de vrouwestèmme. ; DANB et mènneke lópt bèrrevoets; ANTW. MANNEKE(N), Kemp. ook: MÄNNEKE(N) en MENNEKE(N) - vklw. van 'man'; Jan Naaijkens - Dè's Biks -  mènneke zelfstandig naamwoord  - mannetje; 2. van de mannelijke soort; Pierre van Beek –  mènnekeskneuter - mannetjesputter; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""mennekus kneuter (een flinke man, krachtig en uit één stuk)""; Cees Robben – ’n menneke... of wel ’n wefke (19570525); Henk van Rijen – 'Zôo ut mènneke, zôo ut gespènneke ' - De vakman herkent men aan zijn gereedschap. Stadsnieuws -  Meej zon pak aon zèède wèl et mènneke (030609) – Met zo'n kostuum aan kun je wel voor den dag komen. 3. deurwaarder; Van Beek - Bij een moelgevecht klonk het: ""Bij ons hebben de Mennekes nooit op de vloer gezeten lek bij jullie"". Dit stamt uit de dagen, dat het nogal eens voorkwam, dat bij beslaglegging door de deurwaarder alles in huis werd verzegeld en twee heren daar dan dag en nacht de wacht hielden, die men nog bovendien te eten moest geven ook. (Die twee wakers waren ""de Mennekes"".) (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgse uitdrukkingen afl. ?; 29 augustus 1959; Bijnamenboek Karel de Beer - de mènnekes = zonen Mutsaerts-v. Waesberghe (blz. 56); Henk van Rijen – belastinggaarders die in pension gedaan werden bij mensen die belastingschuld hadden, ter vereffening hiervan. 4. zangvogel; WBD III.4.1:24 'mannetje (ook manneke) ( = mènneke) - mannelijke zangvogel; 5. vis; WBD III.4.2:70 'mannetje' - mannelijke vis; 6. hond; WBD III.2.1:476: mannelijke hond; 7. kalf; WBD mannelijk kalf; 8. schaap; WBD 'ha mènneke', 'ha jónge', 'schaopke', 'woojke', wòjke' -; vleiwoorden voor het schaap; 9. meikever; WBD III 4,2:162 lemma Meikever met witachtige rug - Dit lemma bevat de specifieke benamingen voor een meikever die met meel bestoven lijkt te zijn. mulder – Tilburg; mulderke – Tilburg; molenaar – Tilburg; bakker – frequent in Tilburg; bakkerke – Tilburg; kapucientje – Tilburg, Goirle; manneke – frequent in Tilburg; wijfje, wijfke – frequent in Tilburg; Piet Brock, uit Vuurstintjes ketsen (1996) – Mölders/ Ge he't z'in soorten:/ 'nen bèkker of kappesien,/ 'n mènneke of 'n wèfke,/ dè kunde hil goed zien."
mannetjeskneuter, mènnekeskneuter, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – harde werker; N. Daamen - handschrift 1916 - 'mennekus knueter' een flinke man, krachtig en uit één stuk; Pierre van Beek –  mènnekeskneuter - mannetjesputter
mans, maans, bijwoord, De Wijs – vat die maand waas op, Fraans, ge zèt maans genog. (17-08-1964); Cees Robben – ...vat die maand waas op ge zèèd maans genog .. (19640904)       ; Henk van Rijen – mans
manskerel, manskèèrel, zelfstandig naamwoord, mannelijk persoon; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – dartig vrouwen en manskerels; WBD III.1.1:2 'manskerel' = man; GD.06 vur de miste manskèèrels van diejen aawer; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - in MANSKEREL ligt meer tautologie dan in VROUWMENSCH. ANTW. MANSKÈREL zelfstandig naamwoord m. - manspersoon; WNT MANSKEREL - uitdrukking  voor manspersoon
mansmaat, mansmaot, zelfstandig naamwoord, mansmòtje, herenmaat, inz. m.b.t. kleding; Henk van Rijen – 'maansmaot'
mansmens, maansmeens, zelfstandig naamwoord, letterlijk: mansmens; man, mannen; Uit alle hoeken en kaante kwamen de maansmeense toegeloopen om den braand te blusschen... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); ...'nen maansmeensch alleen is niks gedaon op den duur! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)
mantel, maantel, zelfstandig naamwoord, mantel; Toen viet et uit z'ne maantelplooi; 'n fluit en sloeg aon 't fluiten; (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Mijn deuntje’, 1939); De Wijs – (interessant mode-praatje) – Mee dieje maantel heb ik ginnen aord, die doe’k zo nooi aon, ’t stao wel vlug as ge hard lopt en ik vein’t wel schôôn mar ik vein’t nie zo leuk (09-07-1967); Cees Robben – ‘k Heb ginne aord meej deeze maantel.. (19680119); WBD III.1.3:40 'manteltje' = jasje v.h. mantelpak; WBD III.1.3:36 'kraagmantel' = kraagmantel; WBD III.1.3:35 'mantel', 'damesmantel' = damesmantel; WBD III.1.3:71 'mantelpakje' = mantelpak
manufactuur, mannefetuure, zelfstandig naamwoord, meervoud, van 'mannefetuur'; manufacturen; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Bij Fons van Lôon daor ginget nògal, dè was in de Heuvelstraot èn de was en maggezèèn van mannefetuure.” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels zie Klik hier voor audiofragment)
marbel, mèèrpel, mèrrebel, mèrpel, zelfstandig naamwoord, glazen knikker; D’16 “mairbel – wit marmeren knikker”; Henk van Rijen - wen schôon mèrpelke, kwok et zôo êen hò; WBD (III.3.2:96) mèèrpel, stuiter, proem = grote knokker; Hees - murpel, murbel, marbel, marber, (I:8, 24); ANTW. - MARREBOL, MARRENBOL, MERREBOL, MERRENBOL, MARMBOL, MARBOL, MARBEL, MIRPS; MERBEL, marmeren of glazen bolletje waar kinderen mee spelen. Goem. MARMER – zelfstandig naamwoord m. Fr. Marbre. L-C MAARBEL m – marmeren, steenen, albasten of glazen bal; Iets groter dan een knikker: mee de –s spelen. WNT MARMER 3)een voorwerp van marmer, b) inz. Een marmeren ook wel ivoren of glazen) knikker; in deze toepassing komen voor: Marmel (zelden marmer), marbel, merbel, ook marrebol, marbol en marboel, ook marmbol; marm is als eene wijziging van marmbol te be-; Schouwen. Andere vormen zijn molber, molper en mulver. Z. a. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - marbel, molleber, mulver, murmel, murpel, mervel, mervelär. knikkerzie mèèrpel; B marmer; Frans: marbre
marechaussee, marsjesee, zelfstandig naamwoord, marechaussee; Henk van Rijen – 'masjesee'; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'marsjesee' (passim); Bont zelfstandig naamwoord m. – marechaussee; Biks masseseej zelfstandig naamwoord  - marechaussee
maren, marre, zwak werkwoord, ‘maar’ zeggen, tegensputteren; Cees Robben – Toe vuruit, en nie gemard... (19820903); Cees Robben – Niks te jao-marre... (19830923); zie gemard; gemard; van ‘marre’, zwak werkwoord; ‘maar’ zeggen, tegensputteren; Cees Robben – Toe vuruit, en nie gemard... (19820903); Cees Robben – Wörrom toch zôô gemard... (19610915)
margarine, maggeriene, zelfstandig naamwoord, margarine; De goei booter ha al irder et veld moete rèùme. Nao den oorlog waar et vort maggeriene, de goei booter waar allêen nog mar vur rèèke meense en vur den export, zi onze pa… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
Marieke van-hempje-raakt-mijn-gatje-niet, Merieke van-hemke-raokt-m’n-gatje-nie, fantasie-eigennaam; milde spotnaam voor deftige dame; Cees Robben – (19620302); zie Jan-stap-netjes; spotnaam voor een vrouw die enigszins overdreven deftig is
Marinus, Marienus, eigennaam, Marinus, Jantje; Pierre van Beek –  Jantje Marinus - café bij Bronsgist: wie daar uit kwam, was 'dood'zat; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  hartstikke Jantje Marienus zèèn (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1970) - dood zijn (In het begin van de 20e eeuw had J.M. een café in Tilburg); Stadsnieuws -  Ik sloeg; die wèps hartstikke jantjemarienes - ik sloeg die wesp hartstikke dood. (161207)
Markoen, Markoen, eigennaam, Markoen, sint; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  Sinte Markoen (1 mei), veul eeten èn wèèneg doen (D'16) - Men ging met St. Markoen ter bedevaart naar Dorst, waar de heilige vereerd werd. Hij werd aangeroepen ter verkrijging van genezing van ekzeem en andere ziekten, o.a. het koningszeer ( = kropzweren, een soort geelzucht die de koningen van Frankrijk en Engeland genezen konden.) Koning Willem III heeft het gebruik afgeschaft. WNT MARKOEN - uitdrukking  (van) het sinte Markoen hebben, het koningszeer hebben; in geheel Vlaamsch België gewoon. – G.H. Dexters – Sint-Markoen en 't Sint-Markoenzeer; in: Brabantsche folklore, jrg. 1932 –Te Weert en de Neerglabbeek mogen de Sint-Markoenlijders geen varkenskop eten. Men hoort er vaak zeggen: “Die of die mag van den kop niet eten!”
markt, mèrt, zelfstandig naamwoord, "1. markt; de vrèddagse mèrt - de vrijdagse markt; Nicolaas Daamen - handschrift 1916 ""mert - markt""; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – mert; Pierre van Beek – Komt men ""als Jan met kraaien naor de mert (markt)"" of ""mee vijgen nao Paosen"" dan is men met zijn voorstel te laat. (Tilburgse taalplastiek 13 Nieuwe Tilburgse Courant – donderdag 11 mei 1950); DANB ge kunt hier aajer krèègen óp de mèrt; Cees Robben – Gaoget op de mert mar vraogen. (19540306); Cees Robben – rond de Mert (19590207) [de Oude Markt]; ""Zeg Hannes, mergen is 't Boekelsche mert; ik kan zo wijd nie loope; gij gaot dus mergenvruug daorheen; een van ons koei' verkoopen! (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘Hannes Kaokel, van Baokel’, 1944); Audioregistratie 1978 –  “Asse daor en koej nie verkòcht hòn dan ginge ze nòr de Bosse mèrt, die Tilburgse boere… (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  dògs nao de mèrt koome, nèt as Jan mee zen Kieviete (= draagmars) ('70) - te laat komen; Henk van Rijen - dirste mèrt - de eerste markt v.h. jaar (vroeger in maart); Lopt bevobbeld saoterdags mar es oover de mert. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2000); Piet van Beers – ‘Hobby’s’: 'k gao int vervolg mar nor de mèrt toe/ vur blomme, gruunte èn vur frèùt. (Spoeje doemmeniemer; 2009); in de uitdrukking ‘dur de mèrt’: gemiddeld, meestal; Cees Robben – Dur de mert zeggen wellie.. ’t is wir naatje... (19580315); Cees Robben – Dur de mert... [gemiddeld] (19560721); Cees Robben – Des dur de mert nie pluis... (19660429); WBD III.3.1:327 'markt' = dorpsplein; WBD III.3.1:329 'marktveld' = marktplein; WBD III.3.1:86 'markt' = jaarmarkt; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - mèrt (blz. 13 ), auslaut zonder velaar (blz. 78); Bont märt, zelfstandig naamwoord vr. markt l) marktplein; 2) marktprijs, prijs. Antw. MER(K)T zelfstandig naamwoord v. (Kemp. ook mät) Antw. MART; Bosch mèrt - markt; maand maart; WNT MARKT, merkt, mart; Stadsnieuws -  Ons moeder ging aatij nor de vrèddagse mèrt om vis te kôope (280508); 2. stront; uit Frans: merde (verkort); Nicolaas Daamen - handschrift 1916 ""mert - ik heb er mert aan"" (str...) = lak [WTT 2012: Ik heb er lak aan]"
markten, mèrte, zwak werkwoord, mèrte - mèrtte – gemèrt, markten, naar de markt gaan; op de markt aanbieden; - afleiding van 'mèrt' (markt); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  en goej pèrd wòrdt nie gemèrt (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1969) - een goed bekend staand meisje gaat niet op pad om een vrijer; Cees Robben – Mietje Mutsers was aon ’t merten (19620413); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - MARKTEN wordt hier in het gemeen gebruikt voor 'ter markt gaan', zoo wel om te koopen als om te verkoopen. Bont zw.ww.intr.- markten, de markt bezoeken om te (ver)kopen; ANTW. MERTEN – markten; Bosch mèrte - de markt bezoeken
marktmeester, mèrtmister, zelfstandig naamwoord, marktmeester; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'mèrtmister'
marmiet, marmiet, zelfstandig naamwoord, koperen ketel; WBD (III.2.1:192) marmiet - waterketel ook 'moor' genoemd
mars, maars, zelfstandig naamwoord, mars; Cees Robben – gin luis in de maars (19561215) – geen cent te makken hebben
marsepein, marsepèèn, marsjepèèn, zelfstandig naamwoord, marsepein; speklaosie, marsjepijn, te veul om op te eten... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Mijn irste broek, 1941); Ge moogt oewe schoen zètte, èn de vòllegede mèèrege waare de peeje ènt aaw brôod wèg, èn laager en spikmènneke in, òf en marsepèène vèèrekespotje, òf ene kinkenduut van gevulde seklaa. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
martelares, martelaarès, zelfstandig naamwoord, martelares; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  beeter martelaarès as zóndaarès (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1973) - van toepassing op de regel in de kath. Kerk dat bij een geboorte alles gedaan moest worden om het kind te redden, zelfs ten koste van de moeder.
maseur, maseur, zelfstandig naamwoord, "schoonzus; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""maseur - schoonzuster"""
mast, maast, zelfstandig naamwoord, mast; WTT-2012: In het Tilburgs vooral gebruikt om dennen en sparren aan te duiden, alsmede de bossen die zij vormen; dennenbos(sen); met 'den' wordt vooral bedoeld de Grove den, Pinus sylvestris, ofwel Pijnboom. – de maast in - naar de bossen; Cees Robben - ...hanneken/ die huizen in de maast. (19600708); Cees Robben – Ons dörpke leej rontom/ In maast en haai gevangen (19600909); Piet van Beers – ‘Gin katte’: nòr ’t park of de maast. (‘t Èlfde buukske, 2010); WBD III.4.3:96 maast - dennenbos (bos bestaande uit naaldbomen), ook genoemd: mastbossen, mastenbos, bussel, bussels; WBD III.4.3:98 maast - den, ook genoemd: dèn, dènnenbôom, mastenboom, spar, groffe maast, hèksemaast, waajbôom of maajbôom; WBD III.4.3:107 maast, fèène maast, mastenbôom - spar; Bont ma.st, zelfstandig naamwoord m. - mast 1) den; hierbij onderscheidt men 'fene maast' en 'grouve maast'; 2) mastbos resp. mastbossen. ANTW. MAST zelfstandig naamwoord m. - den, Fr. sapin: fijne, grove, zwarte mast; Biks maast zelfstandig naamwoord  - mast, den, dennebos; Samenstellingen; - maastappel: - 'k Heb mee al de manne [kinderen] nog al wè maastappel geraopt… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Stadsnieuws -  We gingen in de maast maastappels raope vur de kachel òn te maoke (050900); Elie van Schilt - Kwaamde aachter in ut schop, dan rookte de konijnen, ut konijnenvoeier, de maastappels die er lagen as aanmaok vur de wenter. (Uit: ‘Ut stonk mar toch mis ik de stank van vruuger’; Cubra, ca. 2000); In de zomer moese we meej om maastappels te gaon raope in et bos.Alléén meej schôon weer, et mocht dan nie regenen. Regende et, dan waren de maastappels dicht en wiere de zakken veuls te zwaor. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); - maastebôom - grove den; - maastedòl maastedöllekes - mastappels, mastappeltjes; - maasteknippel - tak van de boom - knippel = knuppel - ... en aaf en toe is mee innen maaste knippel in  ’t vuur kunt peuteren. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); - maaste pinne - Hil onzen hof laag dan vol van die maaste pinnen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); - maastetèkske - takje van de boom - Neggerans ter waereld kunde zoo fèn pèpkes rooken en aonsteke mee in gloeiend maaste tekske... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
mastappel, mastappel, zelfstandig naamwoord, dennenappel, dennenappels; WBD III.4.3:101 mastappel - dennenappel; ook genoemd: mastappeltje, appel, mastendol, mastendolleke; - plur. 'maastappel'; Biks maastappel zelfstandig naamwoord  - denneappel; zie zie mast
mastendol, mastendòl, zelfstandig naamwoord, dennenappel; WBD III.4.3:102 mastendòl, mastendòlleke mastappel of mastappeltje; - dennenappel, ook genoemd appel; zie zie mast
mastpieper, mastepieperke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Henk van Rijen – goudhaantje (Regulus regulus); ook 'maasttieterke'; WBD III.4.1:71 mastpieperke - goudhaantje, ook 'masttieterke'
mat, mètje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, mètje; verkleinwoord; Henk van Rijen – matje
materiaal, matteriejaol, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – 'matteriejaol' - materiaal, gereedschap
materie, mattirrie, zelfstandig naamwoord, etter; N. Daamen - Handschrift 1916 – matirrie - etter; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  zo zèùver as en ôog vol materrie - zo schoon als een oog vol etter; dus niet schoon; WNT IX:310 MATERIE 4) b) In 't bijzonder, als euphemismus voor ziekte stof , etter enz. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - materie, matere - etter (div. dial.), uit Mlat. materia
mats, mats, zelfstandig naamwoord, "stamp; stamppot; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""savoije mats, oranje mats, en verder alle gematste stamp (groenten met aardappelen)""; WBD III.2.3:119 vermeldt geen 'mats'; WTT-2012: Mogelijk afgeleid van het werkwoord 'matsen' - zie WNT lemma 'Matsen' (on line). En dan in de betekenis van 'metselen'. Vergelijk: het fijnmaken van het gerecht: prakken."
matser, matser, matskòp, zelfstandig naamwoord, glazige aardappel; WTT-2012: zie 'mats'; mogelijk dus een aardappel die door ouderdom vooral geschikt is om te 'matsen', te prakken, stamppot van te maken. Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post)
matskop, matskòp, zelfstandig naamwoord, glazige aardappel; 'matskoppen van aaw errepuls mee lawaaisaus'; Cees Robben - matskoppe van aaw èèrpel
mattenklopper, matteklòpper, zelfstandig naamwoord, mattenklopper; hier: de stang waaraan de te kloppen mat werd opgehangen; Oôk rekstokken, aon de mattenklopper. Wij noemden dè dwarsèèzer tussen twee paole zôo, omdè ons moeder der aaltij de matten overgooide, om ze öt te kloppen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
mauwen, maawe, zwak werkwoord, maawe - maawde - gemaawd, zeuren, miauwen, zaniken; Meens, maauwt nie zó! - Man zeur niet zo!; Cees Robben – Wè maauwde van unne haauw-maauw.. maauwer... (19570631); Cees Robben – Wè zôdder over maauwe... (19580705); Dialectenquête 1876 - de katte in Tilburg blève maauwe; WBD III.3.1:258 'mauwem' = zeuren; WBD III.3.1:283 'mauwen' = (tijd) verbeuzelen; 294: zaniken; WBD III.2.1:500 'mauwen', 'miauwen' = stemgeluid v.d. kat; WBD III.1.4:256 'mauwen' = kreunen; 271 'mauwen' = aanhoudend klagen; Verh. MAUWEN (maawe), onov.ww - miauwen als een kat, zeuren, eindeloos doorpraten over kleinigheden. Bont ma.we(n), zw.onp.ww. - mouwen, in de zin van hevig waaien
mauwer, maawerd, maawer, zelfstandig naamwoord, iemand die zeurt, kletspraat verkoopt; want 't is waor: die groote tooten; die praoters en die maawers, al; die raoteleers en zwetsers; dè zijn de ware kooplui nie; ik mot ze nie, die kletsers! (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘Hannes Kaokel, van Baokel’, 1944); Cees Robben – Wè maauwde van unne haauw-maauw.. maauwer... (19570631); Frans Verbunt -  zeurpiet; ook: maawkónt; Stadsnieuws -  We zèède tòch ene maawerd, tis bij jou nôot goed òf et dugd nie (080309) -Wat ben je toch een zeurpiet, het is bij jou nooit goed.
mauwmeut, maawmeut, zelfstandig naamwoord, (v); R leuteraar(ster)
mayonaise, majenèès, zelfstandig naamwoord, mayonaise, mayonnaise; Dirk Boutkan (1996) - majenèès maoke ze van ... (zin 123, blz. 101)
mazelen, maozele, zelfstandig naamwoord, plur. tant. mazelen; WBD III.1.2:369 'mazeren' = mazelen; M-I maozele - besmettelijke virusziekte die gepaard gaat met koorts en huidverschijnselen. ANTW. MAZELEN zelfstandig naamwoord mrv. Het geslacht blijkt niet. De blauw mazelen
mechaniek, meekanniek, zelfstandig naamwoord, mechaniek; Stadsnieuws -  Kusse meude gerust, mar van et meekanniek moete afblèève (151106)
mechanisch, meekaanies, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, Henk van Rijen – mechanisch
medaille, medòllie, bedòllie, zelfstandig naamwoord, "Frans:  'médaille' met vocaalreductie en ronding; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'medollie '(passim) ; 'medaollieke'; ""Die krijgt nog 'n bende medollies op z'n vistje hangen..."" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); Interview met de heer De Kok (1978) –  Daor kunde nòg zien, daor stao en medòllie dèk daor êen, êen medòllie van gehad hèb, van de spoorwègstaoking…; Bijnamenboek Karel de Beer - Toon medòllie - had veel medailles (blz. 96); Buuk pladòllie - samentrekking van 'plaquette' en 'medaille'; wordt uitgereikt als herinnering aan deelnemers aan een bepaald evenement. ANTW. MADALIE zelfstandig naamwoord v. - medaille, medalie; Biks medollie zelfstandig naamwoord  - medaille; bedòllie; medaille, medaillon; Cees Robben – [De vrouw:] “Ik kan nie verder.. zeej ze toen..” [De man:] “Dè hedde goed gedaon..”/ Sprak Jan.. Kust de bedollie mar../ Dan kumme slaope gaon... (19670428) Robben doelt op de medaillon die onderaan de rozenkans bevestigd is. Na het bidden van de rozenkrans of het rozenhoedje werd die medaille tegen de lippen gedrukt. zie tientje ; In de prent van 28 april 1967 krijgt ‘bedòllie’ echter een andere betekenis: bij gebrek aan een rozenkrans stelt een slaperige man aan zijn vrouw voor dat zij in plaats van een rozenkrans zijn ruggengraat gebruikt (de wervels als kralen van de rozenkrans). De vrouw bidt het eerste tientje, vervolgens het tweede, ‘al ging dè dan mar krap’. Robben gaat uit van van 12 borstwervels en 5 lendenwervels, dus inderdaad is dat ‘krap’ twee ‘tientjes’. ; zie rillekwie"
medelijden, meelije, zelfstandig naamwoord, medelijden; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'meelije'; Henk van Rijen – 'meejelèèje'; WBD 000.1.4:282 'medelijden' = idem
medicijn, middelsèèn, middelsèène, zelfstandig naamwoord, "medicijn(en); De Wijs  – (Moeder met kinderwagen tegen moeder met kinderwagen) ‘Dan mok wir naor ’t consolatie bero en za’k wel wir aandere middelezijn krège’ (23-10-1963); ""Er is mar één middelcijn,"" zee oome Teun, ""ge moet ze [de vrouwen] van 't begien aaf onder oewen duim haawen... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun en de dames’; NTC 20-1-1940); “...en hij [de huisarts] hee-t-er m'ne man deurgebraocht zonder appeteker en zonder middelcijne!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de NTC 22-4-1939 – 8-5-1939); ...dè-d-is nog de beste middecijn! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); Cees Robben - ... En dan krèègt ie wir aandere middelesèèntjes... (19640228); Cees Robben – Vruuger zaag ik blauw van de snevel (...) en naa vort van de middelsèène... (19820730); «Ge klopt mar iedren dag en aai»/ Zeejtie toen teege Miete,/ «Èn daor motte as middesèin/ ene scheut kejak bij giete» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè hai liever); Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Daor din ze zogezeej in e… zèg et es gauw… in…ts..ts..ts…gòdvernondejuu…die gebrökte ze zogezeej vur e… vur middelsèène…, vur têen èn taander gebrèùke…” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels); middels 11 Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Nou weet ik tòch gòdverdomme nie wèlk febriek dè dè was. .. Was dè bij den Organon?.. Bij den Organon jè!! Presies, daor wasset jè, daor wiere die ammel zogezeej vur middelsèène gebrökt”. (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “En dan (…) had ze zon blaos bezije op dieje mond zitte, dan was die, die middelsèène òn et wèrreke gewist òf zôo…”; Stadsnieuws -  Vruuger zaag ik blauw van de sneevel, èn na vort van de middelesèène. (070410); WBD III.1.2:406 'medicijn' = medicijn; Bont zelfstandig naamwoord mv. - medicijnen (in het bijz. drankjes)"
mee, meej, bijwoord, voorzetsel, met, mee; meteen; Ik speul nie meej meej hullie. - Ik speel niet mee met hen. Cees Robben - ge hètter niks meej te maoke; meej de kèrsdaoge; Cees Robben - As en vrouw ötschaajt meej kraome, dan haawt ze meej der kènder saome. Cees Robben - Tis iedere keer wè aanders mee jou; möllekepap meej prèùme; Schrèèfde Tilbörg meej o èn puntjes/ of alleen mar meej en u?/ èn moet meej naa meej en j/ of moet et zonder? soodejuu! (Henriëtte Vunderink; Grôot dikteej van de Tilbörgse taol; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Dialectenquête 1876 - 'n nij rêtuig mid 'n aauw pêrd er veur; brooikes mi kes; mi hert en ziel; Dialectenquête 1876 - hij liep mid'n gewêr - hij liep met een geweer; Dialectenquête 1876 - mit den bêssem kère; DANB dè maoke ze meej den dôojer van en aaj; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  meej Pielepaose / meej kietelpinksetre ('16/'50) - antwoord op de vraag wanneer?; Henk van Rijen - töskoome meej niks - zonder iets thuiskomen; Verh. MEE 1. vz - met: mee iemand mee, mee 'ne riek; 2. bw - meteen: ze waren er mee; uitdrukking  : zoo: 's mee - in korte tijd; 3. mee mee (zie blz. 32); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Braban (1937) - meej (blz. 145); Bont bijwoord  - soms, nu en dan, 2) op hetzelfde ogenblik; ANTW. MEE; bw - in sommige samenst.'in 't voordeel': meehebben, meekrijgen, meevallen, meewillen; iemand in iet mee zijn - gelijk geven; Michels in 'Stoffen uit de 16e en 17e eeuw' blz. 292: mee als voorzetsel bij Huygens. Van een gebruik van mee als voorzetsel  wordt noch in het Mnl.Wbd. noch in het WNT melding gemaakt. In Brabant is dit het gebruikelijke woord, ofschoon niet overal in dezelfde klankvorm. Zie Weijnen, Dialectgrenzen, blz. 113/114.
mee dat, meejdè, voegwoord, op het moment dat; Meejdèk em zaag, wies ik et. - Op het moment dat ik hem zag, wist ik het. - Ook met weglating van dè: meej kem zaag, wies ik et; De Jager, Taalk. handleiding: MET DAT, vw = zoodra als: te gelijk als: Gen. XXX II.2: Ende Jacob seijde, met dat hijse sach. enz. ANTW. METDAT vgw. - aangezien, mitsdien, omdat, Fr. vu que, puisque, parce que; ANTW. MEEDAT (uitspr.mettat)- vgw. zie Idiot. 'me(t)dat'; WNT IX:619 - (29) In voegwoordelijke uitdrukkingen met 'dat', wordt het voegw. 'dat' soms weggelaten: 'Met ze was beschonken, ... SIX v. CH. Verg. bijv. vóór(dat), eer(dat).
mee en dan, meejèndan, bijwoord, Frans Verbunt -  nu en dan; Stadsnieuws -  Ik drink èègelek nôot, mar zo meejèndan meude wèles van oe gelêûf valle. (210107)
meel, mèèl, zelfstandig naamwoord, meel; WBD mèèlzolder - zolder boven de oven; opslagruimte voor het meel WBD moutmèèl - moutmeel (het mout na het 'schroden' in de brouwerij); Bijnamenboek Karel de Beer - Piet mèèl = Piet Swaans (blz. 75); WBD III.4.4:205 'meel' = poeder; WBD III.2.3:237 'meel' = idem; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 22) mèèl naast meel; ANTW. MÈÈL zelfstandig naamwoord o. - meel, Fr. farine; Biks mèèl zelfstandig naamwoord  - slijpsteen, meel
meelmop, mèèlemòp, zelfstandig naamwoord, marie-koekje; droog koekje; zie ook: möpke; De Wijs  – “Ik hegget gelèk: plek-brooikes, smèrlappen en mèle moppen.” (15-06-1963); Cees Robben – mèèlemoppe (19630628); Hil mun taande zeek kwèêd! ‘k sop zelfs munne mêèlemop! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Frans Verbunt -  kómde óp de mèèlemòppe? (tegen onaangekondigde bezoeker); Allêen bij den irste bak krêegde un kuukske, mistal ene mèèle mop. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Ze waar zô terug meej un ronde trommel meej mèèle moppen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Piet van Beers – ‘Euwig sund’: Toch, koome der ieder jaor al minder/ kènder op oewe stoep./ Om te zinge vur ene mèèle mop èn 'n hèndje vol meej snoep. ('t Èlfde buukske, 2010); Biks mèèlmoppe
meelopen, meelôope, sterk werkwoord, meelopen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  As alles meelópt, hèmme óptòcht is het dik in orde; (Pierre van Beek – -Tilburgse Taalplastiek 1969) - Als alles goed gaat,
meelpeer, mèèlpèèr, zelfstandig naamwoord, droge, meelachtige peer; Cees Robben – Ik heb mèèlpèère, suikerpèère, juutepèère en klapse... en dan hek nog Gôôlse vringpèère, mar die zen enkelt goed vur de stoof... (19850927); WNT MEELPEER - droge, meelachtige peer, zonder sap
Meelstraat, Milstraot, toponiem, Meelstraat; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Toen wonde wij nòg in de Milstraot (Meelstraat), zo lang is dè geleeje …jè, ik hèb driejenvirteg jaor in etzèllefde hèùs gewond in de Ballingstraot…”
meelworm, mèèlwörm, zelfstandig naamwoord, meelworm (Tenebrio molitor); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  baos mèèlwörm: as gem óp zene kòp trapt, is ie dôod (Nicolaas Daamen - handschrift 1916) - zo'n baas heeft niet veel gezag. De meelworm is een in oud meel voorkomende larve van de meeltor. (varianten: pierwörm, pier); WBD III 4,2:192 lemma Meelworm, larve van de meeltor - De meelworm is de larve van de meeltor (Tenebrio molitor), een 14-16 mm lange tor met pikzwarte bovenkant en roodbruine onderzijde, die in bakkerij en, molens, pakhuizen e.d. wordt gevonden. Meer bekend dan de tor is zijn larve, de meelworm, die rolrond is met glanzende huid en voorkomt in meel, afval en mest. De meelworm vormt geliefd voedsel voor vogels, hagedissen en vissen en wordt daartoe wel gekweekt. meelworm – frequent in Tilburg
meelzak, mèèlzak, zelfstandig naamwoord, "meelzak; Van Beek - ...""maar hij heeft onder de meelzak gelopen."" - zoveel als: 't is voor hem niet zonder gevolgen gebleven. (Nwe. Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  ónder de mèèlzak gelôopen hèbbe (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1972) - de gevolgen van een daad ondervonden hebben; Frans Verbunt -  stikte in ene mèèlzak, dan komde gepoejerd in den heemel; Frans Verbunt -  den dieje heej veul onder de mèèlzak gelôope"
meelzolder, mèèlzolder, zelfstandig naamwoord, WBD opslagruimte voor het meel; WBD zolder boven de oven; Henk van Rijen – mèèlzulder
meeprater, meepraoter, zelfstandig naamwoord, Van Beek - 'n meepraoter is 'n sikje, 'n kinbaardje. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 10 januari 1959)
meer, mir, bijwoord, telwoord, meer; Cees Robben - Dan kènd oewèège nie mir trug; ik krèèg niks mir; Cees Robben - Dè heej meej staand niks mir te maoke; nieveraans mir te vèène; WvM 'da'k nie mir kos ophouwe'
meerijden, meerije, sterk werkwoord, Pierre van Beek –  financieel betrokken zijn bij b.v. een faillissement; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  nògal es meerije (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1970)- veel tegenslag hebben; nogal eens bespot worden.
meerkat, meerkat, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.2:l01 'meerkat' - modderkruiper (Misgurnus fossilis), ook 'weeraal' genoemd
meerkoet, markoot, zelfstandig naamwoord, "klein, zwart eendje met rode bek; Nicolaas Daamen - handschrift 1916 ""marcoot - klein zwart eendje met rooden bek""; WBD III.4.1:233 'markoot' - waterhoen (Gallinula chloropus) ook genoemd: 'waterkipke', 'schieteendje', 'witgatje', 'witkontje"
meerkol, mòrkòlf, mèrkòl, zelfstandig naamwoord, Vlaamse gaai, meerkol, markolf; Henk van Rijen – mòrkòl, mèrkòl - gaai (Garrulus glandarius); Elie van Schilt - ok wieren dur ons jong morkolven uitgehaold. Zagen die kaans om gròòt te worren, ok die hadden pech want die gingen dan de soep in. (Uit: ‘Tilburg waor zen oe bossen’; CuBra ca. 2000); WBD III.4.1:147 mòrkòlf - gaai z. a. Stadsnieuws -  De blauwe vèrkes van ene mòrkòlf stòn schôon op ene hoed (241208); Verh. MORKOLF m - meerkol, vlaamse gaai. Str. morkolf (2:59); WNT MEERKOL - daarnaast andere namen - naam van verschillende vogels; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - maarkolf, maerkef, merjoef, meelkörf, marklau, markloper, marklover, markrover
meerkol, mèrkòl, mòrkòlf, zelfstandig naamwoord, "vlaamse gaai, meerkol, markol(f), broekekster, schreeuwekster; Van Delft - - Als wij des zomers vogeltjes gaan zoeken dan ""gaon we veugeltjes zuuken"" en we vinden ""veugeltjes op aijkens en mee naokte jong van bremkwetjes, piedieven, kweiken, schrijvers, kakeluutjes, blaauwkupkes, merkoven, koolmees, enz.""(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); WBD III.4.1:147 'markol' (ook: merkol, mjarkol, morkol), mòrkòlf - gaai (Garrulus glandarius); ook: 'broekhannek', 'hannekbroek', 'hannebroek' en 'roeter' en 'broekekster’. WNT MEERKOL, daarnaast andere namen, voor verschillende vogels: 1) In beteekenis gelijk aan meerkoet ('KOL' doet denken aan het Fries); 2) Vlaamsche gaai, corvus glandarius, vanouds 'marcolf' z.a. Bosch - mèrkol - Vlaamse gaai; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - MARKOLF - Vlaamsche gaaij. Kiliaen: Maer-kolf. Biks - 'mèrkol' zelfstandig naamwoord  - Vlaamse gaai; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - maarkolle - gaai (Achterhoek, Veluwe), contaminatie van 'maarkolf' en 'meerkol' (meerkoet)."
meeroeien, meeroeje, zwak werkwoord, meeroeien; Henk van Rijen - hij zal nie lang meeroeje - hij zal het niet lang volhouden
mees, mêes, zelfstandig naamwoord, kleine zangvogel
meesjoefelen, meesjoefele, zwak werkwoord, meesjoefele - sjoefelde meej- meegesjoefeld, stilaan meelopen
meespelen, meespeule, zwak werkwoord, meespeule - spulde meej - meegespuld, meespelen; — ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij spult meej; ANTW. MEESPELEN, in 't N. MEESPEULEN - aan een spel deelnemen
meest, mist, miste, bijwoord, bijwoord; het meest; overtreffende trap van ‘veul’; vergrotende trap = ‘meer’; Cees Robben – En naa treft mèn wel ’t mist... (19550806); Cees Robben – Wij schudden ons mölderkes mist uit de heg (...) of vonge ze rond de lantèère op straot... (19570525); Cees Robben – Wie heej naa z’n èègen/ ’t Mist laoten paaien...? (19580524); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  wie et miste heej, stèèrft et nôojst (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1970); Henk van Rijen - nòr de miste van de liste fiste is ie meej gewist ; ? tegenwoordige tijd van ‘misse’, missen & ? tegenwoordige tijd van ‘miste’, mesten: Cees Robben – ’t Staoter zôô mar schraol bij.. Jè, wie nie mist, mist ’t mist... (19800711) [Wie niet mest, mist het meest...; en daarom staat het gewas er maar schraal bij]; ? zelfstandig naamwoord; mest; Cees Robben – En pruufde van d’n mist (19611229)
meestal, mistal, bijwoord, meestal; R.J. óns moeder zaat mistal te spinne; Cees Robben – As ge’m iets vraogt gift ie mistal gin sjoegel.. (19650416) Cees Robben – As ge’m iets vraogt gift ie mistal gin sjoegel.. (19650416); Cees Robben – En boven deze soeppot hong (...) Mistal ’n locht van smôôr (19701016); Cees Robben – Mistal drek (19780630); Jos Naaijkens - Wèl vúr 19.00 uur belle. Ze leej mistal vruug in bèd. (Jos Naaijkens; ‘Mènne ceeveej’; CuBra); Piet van Beers – ‘Frietkot’: Op Zondag hèk mistal gin zin om te kooke. (Spoeje doemmeniemer; 2009)
meestentijds, mistentèds, mistegetije, mistentèèds, mistentij, bijwoord, Henk van Rijen – 'mistentè(è)ts' - meestal, meestentijds; GD07 mistentèèds zitter en vrouw in de spreekkaomer...; - met adverbiale 's; 'Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'meestegetijje' (bis); Stadsnieuws -  Hij heej mistegetije nòg gin tèèd om rusteg zenen botram te eete (191108); De barones laag mistentij op et bed... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939)
meester, mister, zelfstandig naamwoord, meester, schoolmeester, onderwijzer; Cees Robben - ..Mister, ge mot er op tèèd wè aaikes onder lègge... (19680628); Cees Robben – [Onderwijzer tegen leerling] Gij Pietje.. de drie trappen [van vergelijking] van sterk.. ..stèèrik, mister.. onnut stèèrik en ’t pèèrd van Jantje Groenen, mister... (19700821); Cees Robben – Dè weet ik, mister... (19840106); Henk van Rijen - wè zal de mister ene slòdder beure! - wat zal de m. veel verdienen!; WvM 'De m van de mister, die leert oew zoo veul'; Bijnamenboek Karel de Beer - de mister = Jos Eras (blz. 38); Bijnamenboek Karel de Beer - de meester = Eduard van Spaendonck (blz. 73); WBD III.3.1:450 'mister', meester, hoofdmeester, hoofd = schoolhoofd Stadsnieuws -  In Tilbörg waare hil wè misters die ôot fraater han wille wòrre (130906); Biks mister zelfstandig naamwoord  - meester, onderwijzer
meesterknecht, misterknèècht, zelfstandig naamwoord, "meesterknecht; Interview met de heer De Kok (1978) – “Jaa jaa jaa… jaa jaa… ik hèb er tweejendèrteg jaor… meesterknecht, noemde ze dè toen. Baas, hè. Mar dè was vruuger, dan zin ze mar ""ôo, dè was ene misterknèècht”, hè…”; Interview met de heer De Kok (1978) – “Ik krêeg bericht dèttek dan èn dan om, om twaalf uur moes koome bij Riche op den Heuvel, hè! Daor was de misterknèècht van de fabriek, hè! Van en Duitse firma!” (transcriptie Hans Hessels 2014)"
meet, meet, zelfstandig naamwoord, mitje, 1. eindstreep (bijv. bij het wielrennen); meter (bij doop); Frans Verbunt -  startpunt, begin (van meet af aan) zie mitje; aankomststreep (bij wielrennen); WBD (III.3.2:24) meet, schreef, streep = meet; WBD III.2.2:90 'meet', 'meetje' = meter (bij doop); ook genoemd: 'peet', 'peetje' of 'petetante'; 2. WBD pand van een weideperceel (gedeelte van een perceel weiland, dat zich bevindt tussen afwateringssloten) (Hasseltse term);; mitje; verkleinde vorm; meetje
meetjesteken, mitjesteeke, sterk werkwoord, "GG kinderspel: landje veroveren; mitje gôoje - spel: met centen gooien; mitje steeke - spel: landje veroveren; ...en dan was 't hil den dag mitje steke. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Van Beek - En ""mitje stêke"", een spelletje om centen, was vroeger bij politieverordening verboden. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); Interview Hermans - 1978 - “Toen din ze niks as mitje steeke, war, èn stintje klètse! Der konde klèèn èn der konde grôote meej doen mar et ging aatij om de sènte èn dè waare mist grôote, die hòn meer sènte as de klèèn mar ze môoge dan tòch wèl ene keer van hullieje vadder meej doen!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview Hermans - 1978 - “Dan zètte ze op de wèg, want dè was vruuger ammel zaand, zôo en streep, dè was hier en dwarsstreep èn dè was in de midde en huudje op. Dan gingde daor vier meeter vendòn staon…kwaamde op de streep, war, dan waare die sènte van jou…waarde die in diejen hoed êene, dan môogde er êene veur bèzètte die vur de meet dieter nie opgekoome was …”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview Jolen - 1978 - “…mitjesteeke…sènt (…) meej sènte…mar meej, meej de èège vèèf, dè witte nie zeeker hè…meej de èège vèèf…mèèj de èège vèèf, dè noemde ze zôo hè… èn stintje klètse?” (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “…en hakdòlle en stintje klètse, stèltlôope èn mitje steeke…” (transcriptie Hans Hessels 2014)Interview dhr. Van den Aker – 1978 – Mitje steeke – “Zon plavèùs laag  er dan op de grond èn dòr leeje ze dan sènten op, hè. Mar dan moeste in de vèrte gòn staon èn dan hadde van die èèzere böllekes èn dòr wier dan geschoote èn wie dan et kòrtste bij zon plevèùs laag die môog dan irst, hè!” (transcriptie Hans Hessels 2014) zie Klik hier voor audiofragment; Audioregistratie 1978 - Èn mitje steeke! Mitje steeken, hè! Dè was ok meej sènte. Dan hòdde we en streep getrokke in de grond meej zon klèèn hökske der boovenop èn dan gingde zôo op enen afstand van en meeter òf drie èn dan meej zonne sènt! Èn wie daor op die meet kwaam òf wie dèt kòrste bij èn wie daorin kwaam krêeg alles! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Van Delft - Iets soortgelijks was het meetje steken. Hierbij ontbrak de steen en de ijzeren bol, zoowel als de ""proem"" of ""merpel"". (Deze laatste zijn een plaatselijke benaming voor een stuiter van steen of glas.) Men ""stak"" (wierp) met centen naar een half ovale lijn, waarboven nog een klein vierkantje in het zand geteekend was. Wie het dichtst bij de streep lagen, wonnen het geld, waarmee geworpen was, en wie in het vierkantje kwam, was de voornaamste winner. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104; 9 maart 1929); De kleen brakke zen in dun hof ont mitje steke ! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Kiesde gij bij ut ""Mitje steke"" ""Obburus"" of ""Munt"" ? (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Cees Robben - mitje steeke meej schèfkes (blikken bovenstukken v. garenpijpen); Biks mitjesteejke ww- meetje steken; Ok midjesteken wier veul gedaon. Ge moest dan perberen van un bepaolde afstand centen in enne getékende hoed op de grond te gooien. As oe dè lukte, mochte alle centen, die er omhene lagen, hebben. Wij deeje daor nie aon meej want wij han gin centen, et blééf bij kèèke. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD (III.3.2:206) mitjesteeke = meetje steken; Hees mitsesteke (II:53); ANTW. MEET (zachte e) zelfstandig naamwoord v. - geteekende schreef, waar men den voet of de hand moet houden om het spel te beginnen. MEETJE SCHIETEN - een spel waarbij de jongens met geldstukken werpen naar eene op den grond getrokken schreef."
meeuw, meuw, zelfstandig naamwoord, muwke, meeuw; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 24) 'möw' = meuw; Bont zelfstandig naamwoord vr. - meeuw; muwke; verkleinde vorm; Henk van Rijen – meeuwtje;
meeval, meeval, zelfstandig naamwoord, wat de verwachting overtreft; geluk, meevaller; – Dès ammòl meeval; Den boer hee dees jaor wir 'ns meeval gehad. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929); WBD III.3.1:133 'meeval' meevaller, bof, voordeeltje, tref' = meevaller; ANTW. MEEVAL zelfstandig naamwoord m. - goeden uitval, Fr. bonne réussite. Ik heb met die zaak meeval gehad; in plaats van te verliezen, win ik er nog wat aan.
meevoeren, meevuure, zwak werkwoord, meevoeren; Cees Robben – Wegge ruurt/ Degge meevuurt [Wat je aanraakt, dat moet je nemen] (19640313)
mei, maaj, zelfstandig naamwoord, mei; Dialectenquête 1876 - in de Maai; Cees Robben – Den irste zondag van de maai/ dan trokken wij dur stad en haai/ mee de meziek naor Meuleschot/ naor Lôôn of Beek.... (19540508); Cees Robben - ter bèèvert in de maond van maai... (19600520); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  zeuven èn meej de maaj aacht (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1972) - je kunt me nog meer vertellen; Hoera, et is wir de maond van Maai/ ons kan niks mir gebeure/ èn hil wèèreld lèèft wir op/ et barst wir van de kleure. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wir volop kleur); 'Den irste zondag van de Maai/ dan gonge we te voet/ nòr de Sint Jan toe in Den Bosch/ meej ene grôote stoet. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Nie zôo wèèd...); Frans Verbunt -  rèègent et in maaj, dan is april al lang vurbij; Piet van Beers – ‘’t Ôog moet ok wè hèbbe’: 'n Kriezaant, dè is ’n nòjaorsblom/ die wòrt geplaant in MAAI. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Ast Maaj was möoge we meej ons moeder/ nor de Hasselse kepèl. (Henriëtte Vunderink; Zoas ik et as kèènd beleefde; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Bont zelfstandig naamwoord m. 1) mei, de bloeimaand; 2) meitak; Biks maaj - zelfstandig naamwoord  – Mei; Toch maai...; Heurde smerges vruug in de geut / musse meej veul lewaai / vèèchte èn speule meej mekaar / dan witte: Tis wir maai.' / As oewe zoon zen haore kamt / meej meer zörg vur zen schaai / oew dòchter in de spiegel kèkt / dan witte: Tis wir maai.' / As oew vrouw alle matte klòpt / rondbuunt mee veul bezwaai / èn daorbij zingt vals as en kraai / dan witte: Tis wir maai.' / Ast rèègent, haogelt, störmt èn waait / gin weer vur bos òf haai / agge rèèrt in oewen ooverjas / dan witte: 'Tòch…..ist maai.'; LECHIM;
meibloem, maajbluumke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, meibloempje; WBD III.4.3:291 maajbluumke - madeliefje (bellis perennis), ook genoemd: 'meizoentje', 'meizoetje' of zie paosblom of waajbluumke; zie mezuutje
meiboom, maajbôom, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – meiboom, mastboom die in mei uitloopt; WBD III.4.3:98 maajbôom - den; ook genoemd: dèn, dènnenbôom, maast, mastenboom, spar, gròffe maast, hèksemaast of waajbôom; WBD maajbôom (III.3.2:311) = tak op huizen in aanbouw
meid, mèèd, mèdje, zelfstandig naamwoord, mèdje, meid, meisje, dienstmeid, dienstbode; MP gez. Ene gèldbèùl, en flès sneevel èn en jónge mèèd kunde nôot allêen laote. Keeke, 'n dochter van Nol van Willeke de Goey, die bij Sjef Koolen vur meid wont, kwaam net toen ik de liste kan vatte, buite geschoten. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); Ik hè zoowè hil den aovond mee Keekes van Nol van Willeke de Goey gedaanst, ge wit wel die bij Sjef Koolen vur meid wont... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30); Cees Robben – Ik was vruuger gewoon mar mèèd... Mar ik hielup in ’t huishaauwe net zôô veul as twee hullepe na vort hellepe... (19811002); Cees Robben – ’n stult van ’n mèèd... (19670616); Cees Robben – ’n schôôn mèèd... (19861107); DANB de mèèd zi dèttie gelèèk ha - de dienstbode zei dat hij gelijk had; WBD III.2.2:47 'jonge meid' = jonge vrouw; 72 'meid' = dochter; mèdje; verkleinde vorm; meisje; - verkleinde vorm van 'mèèd', met vocaalkrimping; en schôon mèdje - een knap meisje; Cees Robben – krek passeerde daor ’n medje... (19660401); Henk van Rijen - en köös mèdje - een mooi meisje; WBD III.2.2:47 'meidje' = jonge vrouw; ook 'jonge meid '; WBD III.2.2:84 'meidje' = meisje met wie een jongen verkering heeft; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 31) mèdje
meimaand, maajmònd, eigennaam, Meimaand; Cees Robben - Prent van de Hasseltse kapel, die traditioneel in de aan Maria gewijde meimaand druk bezocht wordt. (19570504); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - Hasselse kapèl ôok, daor gingde sondagsmèèreges, sondags, sondags nògal dikkels nòr toe, mar jè, dès èlke keer in de maajmònde mar, hè!”
meis, maajs, bijvoeglijk naamwoord, van mei; Henk van Rijen – maajse mèrt - markt half mei, waar ook boerenvolk geworven werd voor het nieuwe huurjaar; Henk van Rijen – maajse scheut - groeipijn (zie scheut); Haor Mèise - van de meimaand
meischeut, maajscheut, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt -  groeipijn
meisje, mèske, zelfstandig naamwoord, "meisje, verloofde; MP gez. Flèùtende mèskes èn brullende koej zèn zèlde goej. (zie Br. Heem 38:204; Cees Robben – Ze zagen nog gin meske staon... (19600304); Cees Robben – M’n meske lispelt... (19661014); Cees Robben – Ik kan mar nie aon ’n meske komen, vadder... (19770107); Cees Robben – Ik heb vur m’n 18de nog nôôt ’n meske gekust.. (19801107); Interview Hermans - 1978 - “Ze zètte ze aaltij ònt wèèrek veul, de mèskes, die waare de duupe. Want agge dan mèskes hèt, war, die en jaor òf neege zèn èn ge hèt en grôot höshaawe, war, dan moese ze veul meejwèrke”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); Dialectenquête 1876 - veul mèskes; 'n meske as mulk en bloed - eene blozende deern; Dialectenquête 1876 - meske - meisje, meiske; DANB der mèske is nòr et bós gegaon - haar dochtertje is naar het bos gegaan; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  ik zèè gevreeje, zit mèske, èn ze waar mar eens gekust, óp et lèlleke; van der oor (D'16) (variant: óp et randje van der muts); Henk van Rijen – 'Ons mèskes hèn goej lulle' -Onze meisjes hebben gemakkelijk praten. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - MESKEN hoort men hier doorgaans voor 'meisken', 'meisje'. In Zuid-Braband zegt men veel, zelfs onder lieden van den beschaafden stand, maske en maeske. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - mèske (krt.96); Bont mäske(n) zelfstandig naamwoord o. - meisje; Biks mèske zelfstandig naamwoord  - mesje, meisje; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  soep zónder sèlderie èn bôone zónder spèk èn en mèske zónder vrijer, dès tóch al te gèk (D'16) bepaalde zaken horen bij elkaar; Henk van Rijen - ""ons mèskes hèn goej lulle"" - de meisjes hebben gemakkelijk praten; Bosch meske - meisje, klein mes; WBD III.2.2.:19 'meiske' = meisje 41 'meid' = meisje; WBD III.2.2.:73 'meske' = dochter"
meisjesmarkt, mèskesmèrt, zelfstandig naamwoord, "'meisjesmarkt' (concr. en abstr.) t.w. speciaal de Heuvelstraat, waar meisjes plachten te flaneren en contact zochten; 't Gebeurt ôk wel is 'nen ennigte keer, dè 'k 's Zondagsaovends - as ik gin zin om te kaorten hè - evetjes mee m'n fiets op en neer rij. Ik zet m'n fiets on 't station en dan maok ik 'n blökske van den Heuvel over de ""mèskes-mert"" - dè is toch de Heuvelstraot is nie? - dur de Nuuwlandstraot en over de Spoorlaon terug. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929)"
meisjesmarkten, mèskesmèrte, zwak werkwoord, Henk van Rijen – Heuvelstraatje pikken (waar de jeugd elkaar ontmoette)
meitak, maajtak, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.3:116 maajtak - groene berkentak
meivink, maajvink, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – vink (fringilla coelebs)
meizoetje, mezuutje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "madeliefje, meizoetje; zie maajbluumke; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""mezuutje - dubbelbloemig weibloempje""; Henk van Rijen – 'mèèjzuutje' - madeliefje (Bellis perennis); Heuk. Mezuutjes (Vlaamsche naam) - Bellis perennis L. - Madeliefje"
mekaar, mekaor(e), mekaar(e), bekaare, voornaamwoord, elkaar, mekaar = 'bekaare'; B bij mekaor = bijeen; B in mekare slaon - ineenslaan; B óp mekare plèkke - opeenplakken; De Wijs – Toen ik ut uîtmekaar had, wies ik wel hoe ut in mekaar zaat (24-02-1966); Cees Robben – As ge mekaare mar begrèpt... (19580705); Cees Robben – Daor zaate twee döfkes/ hil dicht bij mekaar... (19590822); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Mar toen zèg ik ok teege men andere maote, we waare toen meej zeuve man die daor bè mekaare waare, ik zèg “as göllie nouw wilt blèève wèrreke”, ik zèg “dan moete vort binne blèève”, ik zèg “want ze brènge oe naor hèùs, vendaog òf mèèrege krèège we nòg en pak slaog erbij!”; Dialectenquête 1876 - Ze hebbe mi mekoar gevochte; Henk van Rijen – mekaare, bekaare - elkaar; WBD III.4.4:310 'door elkaar' = ongeordend; ook 'door mekaar'; Bont vnw. mekaar, ook de vorm 'mekare(n)' komt voor. Bosch mekaore - elkaar; Haor mekare - elkaar
mekkeren, mèkke, zwak werkwoord, mèkke -mèkte - gemèkt, WBD geluid voortbrengen, gezegd van een geit
melig, mèèleg, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, melig, droog door overrijpheid, 'bökzuut'; WBD III.3.3:158 'meelachtig' (ook 'meilecht') = melig
melk, mèlk, mèllek, möllek, mulk, zelfstandig naamwoord, "melk; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  de mèlk is gegisseld ('40) - met water verdund; Henk van Rijen - mèlk van de blaaw koej - taptemelk (sterk afgeroomde melk); Dè noemde ze losse melk, èn mistal laag er zon bietje en blauwig waos op dieje melk, dan was ie òngelèngd meej waoter. (Nel Timmermans; Wètter ammòl òn de deur komt; CuBra; 200?); WBD III.4.3:39 mèlk - sap in planten, ook 'vòcht' zie zie mölk 3; mölk; melk, maar in het Tilburgs specifiek voor karnemelk in gebruik geweest; gewone melk was zie 'rôome' of 'romme'. Audioregistratie 1978 - Bij ons vènte ze rôome, rôome hiet dè, in de straot vènte, èn möllek, dès karnemèlk… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); MP gez. Ene stèùver mèlk, èn nie gebooterd. WBD mölk, rôome, (Hasselt:) rómme - melk; zie mulk; 1. karnemelk; WBD melk - karnemelk, ook 'karnemelk' genoemd; D’16 ""mulk - karnemelk""; ...aongebraande, geschifte mölkse pap... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Ik weet zeker dè’k overal naor zô gaon zuuke mar nôot van ze lang zal ze lève nie, naor aongebraande, geschifte mölkse pap, zôas die bij ons hiete. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); DANB die mölk (verouderd) is dun en zuur; Dirk Boutkan (1996) - (99) dieje karnemèlk.. Biks mölk zelfstandig naamwoord  - karnemelk; Verhoeven - MÖLK v. - karnemelk: 'n gezicht ès mölk – een pips en grauw gezicht. A.A. Weijnen - Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - mölk - karnemelk (krt. 91); Hees - mulk (IV:60); Dirk Boutkan (1996) - (blz.20) In het woord 'mölk' (melk, karnemelk) vinden we ronding en centralisering, vóór 'l'. zie möllekepap; 2. kuit; hom; Nicolaas Daamen - handschrift 1916 ""mulk - hom van visch, hoofdzakelijk van haring en bokking""; Cees Robben – aacht vorse bukkeme, liefst meej mölluk/ En gin zaaiers... (19680405); WBD III.4.2:79 'mulk' - hom, ook 'hommeke' genoemd; gez. Hij heej veul mölk völgemòkt. - Hij heeft het nogal bont gemaakt, zo erg dat hij het zwarte schaap van de familie is. zie hèrring; 3. het uitlopen van het zaad van rogge; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""mulk - de rogge laag pursies in z'n mulk toen de vorst kwaam (het zaad was in den grond als melk aan het uitloopen)""; mulk; melk; zie zie mölk voor de betekenis karnemelk; WTT-2012 - de uitspraak'zonder umlaut - 'mulk' - lijkt ook voor te zijn gekomen voor (gewone) melk, met name in samenstellingen; Dialectenquête 1876 - eene blozende deern - 'n meske as mulk en bloed (blozen hier onbekend); In de vruugt, as de miste meenschen nog op één oor liggen haol ik bij de boeren de kannen op en breng die in Tilburg naor 't mulkfebriek. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); Ik hè dees week de toer om de mulkwaogen te rijen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929)"
melkboer, möllikboer, zelfstandig naamwoord, melkboer; Cees Robben – Goeie vaaste möllikboer... (19540821)
melkboerenhondenhaar, mèllekboerehondehaor, zelfstandig naamwoord, "spotwoord; haar van een mens dat lijkt op het haar van de hond die voor de hondenkar van de melkboer gespannen was. ""Mellukboerhondehaor"" (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Hij krabt in zijn melkboere honden haor... (Tony Ansems, As unnen boer op ’t laand lopt;  van de cd Gatvermiedenhoet; 2010)"
melkei, mölkaaj, zelfstandig naamwoord, WBD bebroed onbevrucht ei (van een kip); Bont zelfstandig naamwoord vr. en o. 'mulkei' - ei zonder kiem. Biks mölkaaj - ei zonder dooier
melken, mèlleke, mölleke, sterk werkwoord, mèlleke - molk - gemolleke, "melken; R een moeilijk te melken koe: die moeste meej de nòld mèlleke; die moeste meej de nèptang mèlleke; Cees Robben - ge moet de gèèt gòn mèlleke; N. Daamen - Handschrift 1916 – ge hèt gelèèk dègge nen òs kopt: die hoefde nie te mèlleke; Van Beek - Van iemand, die zich niet lichtvaardig laat beetnemen, zegt men, dat men hem ""niet in een mendje melkt"". (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Dirk Boutkan (1996); B mèlleke - molk - gemolleke; WBD III.3.1 'melken' = speculeren (l81); zaniken (294); Bont ww. (verl.tijd 'mälkte' en 'molk' = melken; mölleke; zwak werkwoord; Henk van Rijen – melken"
melker, mèlleker, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.4:60 'melker' = kieskeurig persoon
melkmik, mèlkmik, zelfstandig naamwoord, met melk bereid wittebrood; – voor het verschil, in het Tilburgs, tussen zie mik en zie brôod; zie ròggebrôod; – De aanduiding melkbrood mag uitsluitend worden gebezigd voor tarwebroodsoorten (witbrood, bruinbrood) 'waaraan melkbestanddelen in hun natuurlijke verhouding zijn toegevoegd, zodat het melkvetgehalte ten minste 1,5, van de droge stof bedraagt.' (Koninklijk besluit van 4 juni 1998)
melkpap, möllekepap, zelfstandig naamwoord, karnemelksepap; Cees Robben – Hij hiled vam (...) zuute mölkse pap... (19590919); Cees Robben – mölleke-pap (19611221); Cees Robben – Hoem-pap-hemme...? Mölleke... (19590502); Audioregistratie 1978 - …èn ik ha gèère möllekepap, dès karnemèlk, hè, èn dan moek dè daor haole mar die schèpt meej zon schèp. Dè was tweejènnenhalleve sènt zon schèp … (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); WBD III.2.3:137 'melksepap' = karnemelksepap; ook 'botermelksepap'; Bont bnw 'mulken' - van 'mulk', d.i. karnemelk; 'Mölleke páp', karnemelkspap. Bosch mèllekepap - karnemelkse pap; zie mölk
melktanden, mèlktaande, zelfstandig naamwoord, plur. melktanden; WBD melkgebit van een kalf
melodie, milledie, milledieke, zelfstandig naamwoord, melodie; R-J. 'ik ken 'n milledieke'; Cees Robben - 'melodieke'
mem, mèm, zelfstandig naamwoord, mem; WBD (Hasselt) tepel (v.e. varken); R òn dirste mèm ligge - een wit voetje hebben; Biks mèm - zelfstandig naamwoord  - borst, speen; on d'aachterste mèm ligge. Achtergesteld worden, op de laatste plaats komen; V van den irsten dag aaf hèk bij men schôonmoeder òn d'irste mèm geleege; WBD III.1.1:116 'memmen' = borsten v.e. vrouw; WBD III.1.1:118 'mem' tepel; Antw MEM (Kemp. ook mäm) zelfstandig naamwoord v. - moederborst: aan de mem liggen. Kiliaen - mamme, memme - nutri
menen, mèène, zwak werkwoord, mèène - mènde - gemènd, menen, bedoelen; 't is mèènes - serieus bedoeld; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'Dè mainen ze nie'; 'dè was meinens'; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – meenschen die meinen dè; B mèène - mènde - gemènd; - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij mènt; Dialectenquête 1876 - mêne (ê als in fr. même); Henk van Rijen – 'K-mèèn! Un mèndje is nòg gin körref.' - Alles wat je meent, hoeft nog niet waar te zijn. WBD III.1.4:48 'menen' = bevinden; ANTW. MEINEN - meenen, Hgd.meinen; Verhoeven - MENEN (mèène) ov.ww - 1. van mening zijn: ik mèèn toch ammal - toch heb ik nog altijd de mening; 2. ernstig bedoelen, geen grapjes maken: dè mènde nie - dat bedoel je niet serieus; ik zeg 't zo ès ik 't mèèn; 3. van plan zijn, op het punt staan: ik mènde nor törp te gaon. Bont - zw.ww.tr. meinen - menen. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - MEINEN voor meenen, ook bij Kiliaen Zeer veel werd oudtijds EI gebruikt in ww die thans de verdubbelde E hebben. WBD III.1.4:56 'menen' = vermoeden; gemènd; van 'mèène'; bijvoeglijk naamwoord; gemeend; Cees Robben – Ik heb ’t nie gemend... (19610106); Cees Robben – Des nie gemend (19660401) [Dat kun je niet menen; dat is niet serieus bedoeld]; Frans Verbunt – gemeend; ook 'mèènes'; mènde; verleden tijd van 'mèène'; meende (je); tegenwoordige tijd van 'mèène' vragend; meen je, bedoel je; Cees Robben –De weffere mende? (19551015); mènt
menens, mèènes, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, serieus bedoeld, menens; Cees Robben - Is dè mèènes, hoe bestaoget!; WBD III.1.4:73 'menens' = ernstig; Bont män?s, zelfstandig naamwoord vr. meinens - menens, mening, bedoeling! Dä's de mänes. ANTW. MEINENS - verbogen vorm van 'meinen': 't is meinens - 't is gemeend
mengbier, mèngbier, zelfstandig naamwoord, WBD versnijbier (bier dat men gebruikt om te versnijden, te mengen met een ander brouwsel, in een brouwerij)
menigte, mènnegt(e), zelfstandig naamwoord, menigte, grote hoeveelheid; De Wijs – ik kôôp fleskes veur 5 cent en verkôôp ze veur 3 cent en verdien toch…. deur de mennigte (23-10-1963); WBD III.4.4:255 'menigte' = menigte, troep; dur de mènnegt; Biks mènnigte zelfstandig naamwoord  - menigte, heel veel; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - MENNIG wordt hier, even gelijk op meer plaatsen, in de volkstaal gezegd voor 'menig'? z. a. Bont 'mennigte keer'; ANTW. MENIGTE, Kemp.: MENNIGTE bvw - menig, veel, Fr. maint, nombreux. Da' zal u menigte frangs kosten.
mens, meens, mees, zelfstandig naamwoord, "mens; Dirk Boutkan (1996) - (blz.20) meens (i-umlaut met rekking); meensen èn pòtlôojer (blz. 50); N.B. ook 'man' in b.v. 'wèèrkmeens', 'dieje meens', 'mene meens'; dieje meens - die mens (en dan altijd een man); dè meens - dat mens (vrouwelijk); mene meens - mijn man, mijn echtgenoot; mènne meens - mijn man, mijn echtgenoot (met nadruk); Dialectenquête 1876 - meensch; Biks mins zelfstandig naamwoord  - mens; dieje mins, dè mins (resp. m en v); 1. mens, de mensen; Bartje beheurt tot de kalme meenskes, zooas er veul op 'n dorp lèven die Zondags vlak nô de liste Mis 'nen stevigen borrel vatten... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929); Cees Robben – Jan Dokus waar unne goeie meens (19600701) ; Cees Robben – Mar het mar ginne bangen... Ik ben ginne onte meens... (19641127); Cees Robben - Ge het abuus, meens... (19690328); Cees Robben – Unne Haaikaantse meens liep wè hers en wè geens (19550618)Cees Robben – Meensen van jaore geleje... (19570706) ; Cees Robben – Vur fèèn meensen en motrèègen moette oppaase Tirris.. (19641218); Cees Robben – Hoe beter ik de meense leer kenne... Hoe meer ik van munne hond gao haauwe.. (19770128); Cees Robben – Meej Kerstmis zen de meensen goed... (19811224); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “As vruuger ne meens dôod was, dan stond dieje meens, die stond in hèùs in en kiest èn dan stond ie vur et raom èn dan kosse de meense van bèùten et raom, koste, koste gij nòr den dôoje stòn te kèèke!”; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  hoe meer ik de meense leer kènne, hoe meer ik van menen hónd gao haawe (Alg. Brabants). Tilburgse variant: Ik zit liever ónder de bôome dan ónder de meense ('76); Frans Verbunt -  meensen èn pòtlôojer, schrèève doen ze allebaaj; Frans Verbunt -  zenèège gin meens gelèèk vuule - zich heel beroerd voelen; Elie van Schilt - un glas bier, was te duur vur erm meessen en die wonden er toen veul in Tilburg. (uit: ‘Un paor momentjes vur wet ouw monumentjes’; CuBra, ca. 2000); Elie van Schilt - Tilburgse meessen die al meer as veftig jaor in Canada of Australië wonen laoten daor de meesen die kaorten zien en zeggen dan nog fréét: ""Kek des onze waotertoren""... (uit: ‘Un paor momentjes vur wet ouw monumentjes’; CuBra, ca. 2000); Jo van Tilborg - Aander meense kender opvoeden en zegge hoe dè moes, daor waar ze goed in… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'meenschdom'; WBD III.3.1:28 'oude mensen' = ouden van dagen, ook 'ouden, bejaarden'; WBD III.3.1:313 'mensen' = volk (gemeenschap van bewoners); Haor MIENSE - mensen; 2. echtgenoot, man; Cees Robben - (vrouw spreekt:) mene meens is tòch zoo bevattelijk; Cees Robben - ...en blènde vrouw èn enen dôove meens; [de beste huwelijkspartners zijn...]; Cees Robben – Munne meens praot ’s naachts in zunne slaop... (19820924); Antw. MENS(CH) zelfstandig naamwoord  m. -zie wdb. man, echtgenoot; gee(n) mens(ch) - niemand; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - MENSCH - een man en wel een getrouwd man. Een getrouwde vrouw van haren man sprekende zal doorgaansch met den meierijschen tongval zeggen, mene mensch of mansmensch. Henk van Rijen - heure meens laote zien - haar vrijer voorstellen; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - type 'mens' = echtgenoot (krt.32 en blz.168); Bont mins l) mens, 2) manspersoon, man; WBD III.1.4:65 'goede mens' = goedzak; 3. echtgenote, vrouw; Goem. MENSCH - mins, zelfstandig naamwoord m. o. van vrouwen; verkleinde vorm minske. WBD III.3.1:27 'oud mens' = oude vrouw, ook 'een oud'; WBD III.1.2:5 'mens' = vrouw; 5 'vrouwmens' = vrouw; WBD III.2.2:88 'mens' = echtgenote; 4. Uitdrukking; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  vur fèèn meensen èn motrèège moete óppaase ('75) van mòtrèègen èn fèèn meense wòrde zèèknat (of: fèène lui) (’38); As we bij ons naa ok eenmaol trottoirs hebben dan hoop ik nog één ding en dè is, dè ze 'n bietje fesoenlijker zullen zèn as die in Tilburg; aanders kunde er beter gin hebben! As er kuilen mee waoter in de straot zèn, allée, die ziede overdag nog en dan kunde er neffen stappen mar die Tilburgsche trottoirs dè lekt wel snert. Ge kunt ze 't bist vergelijken mee fijn meenschen en motrègen. 'n Aorige vergelijking hè? En toch goed want ze nemen oe er allebaai tusschen en ge zijt nat vur dè ge er erreg in hed! De Tilburgsche trottoirs lappen 'm dè ook. As ge in de vurnomste straoten van Tilburg, dè dan toch de naom van stad wil draogen, mee règenweer op 'ne trottoirtegel trapt dan spat 't waoter en 't slijk oe on alle kaanten om oe ooren, nog erger as wanneer er 'nen auto vurbijroetst. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929); Cees Robben – Wè gin mees normaol behappen kan... (19580823); zie meens"
mensenpraat, meensepraot, zelfstandig naamwoord, "mensenpraat; Van Delft - ""O, ze zeggen zooveul, mèr op meensepraotjes kunde gin staot maoken."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); "
mensenschuw, meenseschaaw, bijvoeglijk naamwoord, mensenschuw; Audioregistratie 1978 - En hier rèècht teegenoover êenen, hè, daor dè hèùs daor. Dòr wonde, die was meenseschouw. Witte gij dè nòg? Jaon Mommers! Die kwaam nôojt bèùte dieje meens. Nôojt, die zaagde nôojt, nôojt van zen leeve kwaam die bèùte! Nôojt, die was meenseschouw, zin ze!” (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels
mentie maken, mènsie maoke, uitdrukking, de oorsprong van mènsie is het Oudfranse 'mention' voor melding, gewag; - In het Tilburgs meestal: opschieten; serieus gaan werken, serieus doorwerken; WTT 2012 - Hoewel in het taalgebruik mènsie en apprènsie synoniem gebruikt zijn in uitdrukkingen met 'maken' voor bijvoorbeeld 'aanstalten maken', is mènsie geen verkorting van apprènsie; in de betekenis melding, gewag maken komt de uitdrukking al voor bij Kiliaen]; zie apprènsie; MNW - lemma Mentie - Melding, gewag. Kil. 850: mentie, mentio, memoria; mentie maecken, memorare, facere mentionem. De Bo: mensie, mentie. Vgl. Boom d. Scr. Gloss.: mencie, vermelding. Cees Robben – “Zeg maokt is mensie,” zee m’n vrouw... (19550716); Frans Verbunt -  werk maken van iets, acht geven, gewag maken, complimenten maken, serieus doorwerken; Bont mänsi, zelfstandig naamwoord vr. mentie (alleen voorkomend in de uitdrukking  'mänsie maoken op iejt' - werk, drukte, komplimenten maken. Z. a. WNT MENTIE - in de uitdrukking  MENTIE MAKEN, melding, gewag v. iets maken; dezelfde uitdrukking  komt ook in Z. -Ned. voor in den zin van: aanstalten maken.
merci, mèrsie, tussenwerpsel, wordt algemeen gebruikt in plaats van het Ned. ‘dankjewel’
merel, mèèrel, malder, mardel, zelfstandig naamwoord, "merel; turdus merula; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  de mèèrel zit óp den èkkepost (JM'50) - de merel zit op de paal van het hek (teken dat het goed weer blijft ); Cees Robben – Zwarte mèèrel... Felle kèèrel... (19601007); Henk van Rijen – ‘mèèrel, mulder’ - merel (Turdus merula); Piet van Beers – ‘As ge me zuukt’: As ge smèèreges de mèèrels/ wir zen bist te keer heurt gaon/ Denk ik wèl es bij m’n èège/ ""Ik gaor vandaog wir tegenaon."" (Spoeje doemmeniemer; 2009); WBD III.4.1:80: 'mulder', 'malder’ – ‘meelder, molder’, 'lijster', 'gieteling'); Str. mèèrel (2:57)merel; spreuwe, malders... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Oproep’, 1941); Lijsters, malders, wielewaole... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Naachtegaol’, 1941); merel; Alleen aangetroffen bij Sterneberg: De mardel maag de vink verslaon... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Vurreej’ , 1932)"
merg, mèèrg, zelfstandig naamwoord, merg; Henk van Rijen - hòlt mèèregen es en mèèrgpèpke
mergpijp, mèèrgpèèp, zelfstandig naamwoord, mergpijp; Cees Robben - 'mèèrig-pepkes' (19611221)
merino, mienejoo, zelfstandig naamwoord, naam van een schapenras; mogelijk bedoelt de spreker in het volgende audiofragment het schapenras merino; Interview Hermans - 1978 - “De fijnste wolle die koome öt de Mienejoo schaap öt Frankrijk èn Itaalieje…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
merkaton, mèrketon, zelfstandig naamwoord, grote gele perzik; WBD III.2.3:171 'merkaton' = idem; Biks mèrketòn zelfstandig naamwoord  - grote gele perzik; WNT: merketon, in Z.-N. de naam van eene soort van groote gele perzik, waarvoor men in het Fransch de namen vindt: mirecouton, mirelecoton, millicoton, mericoton, merlicoton, berlicoton. De vorm 'merketon' staat bij Claes; Corn.-Vervl. heeft merkaton, De Bo melekaton en mellekaton. Vruuger, och man, 't geluk hong veur 't grijpe; zijjig en zoft as 'ne merkaton; mar naa; oei-oei, wa kan 't er nijpe; na ben ik al blij mee 'n klein bietje zon. (Leo Heerkens; uit De knaorrie (Piet Heerkens), ‘Vruuger en naa’, 1949); ANTW. MERKATON zelfstandig naamwoord m - groote gele perzik die rijp is op 't einde v.d. herfst - Fr. mirlicoton.
merkuis, mèrkèùs, zelfstandig naamwoord, "bep. vis: modderkruiper of weeraal - visje; Nicolaas Daamen - handschrift 1916 ""merkuis - visch 'weeraal'""; WNT: modderkruiper (Misgurnus fossilis) uit de familie der karpers, zoo genoemd omdat hij onrustig wordt en aan de oppervlakte komt bij naderend onweer; – De etymologie van de Tilburgse naam is onbekend."
merrie, mèrrie, zelfstandig naamwoord, WBD vrouwelijk paard, ook genoemd 'mirrie'; WBD fòkmèrrie', ' fòkmèèr' - fokmerrie; WBD mèèrvölle, mèrreveuleke - vrouwelijk jong van een paard; WBD völmèrrie - dragende merrie, ook genoemd 'vullemèèr'
merrieveulen, mèèrvölle, zelfstandig naamwoord, WBD vrouwelijk jong van een paard, ook genoemd 'mèrreveuleke'; WBD vullemèèr - dragende merrie, ook genoemd 'völmèrrie'; WNT MERRIEVEULEN - vrouwelijk veulen
mes, mis, zelfstandig naamwoord, miske, mes; (Limmoe mizzis) = Leen mij je mes even. Lin moe mis es (fonologische weergave van: lin men oew mis es); Dirk Boutkan (1996) - (blz. 52) 'Een betekenisverschil heeft zich ontwikkeld bij: mèske 'meisje' - mèsje 'mesje'). vlijmend scherpe missen... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Laaster’, 1941); Missen en scheeresliep!; Was er daor iemand die-t-er mijn riep? (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Scheeresliep’, 1938); R.J. 'en ik wet m'n meske al op m'ne schoen'; Cees Robben – En ’t mis gevat (19600624) ; Cees Robben – Legt oew mis en oew verket/ op oew bordje... (19611221); Cees Robben – Rits-rats.. dittie meej z’n mis (19660429); Cees Robben – Den dokter [chirurg] moes twee keer z’n mis aonwitte.. (19670317); Ge krêêgt men mis vur zeuve knikkers en êêne proem! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Elie van Schilt - want vur det bróód gesneëien wier, mokte de moeder mee ut mis drie kruyskus op ut bróód. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000); Piet van Beers – ‘Wèèkkraantfist’: Mar....alles wè ik kreeg vurgezet, aat ik meej ene leepel, en mis, of ene verkèt. (Het zeventiende boekje, 2010); WBD ópmis - ploegschaar, ook genoemd (Hasselt) 'ploegmis'; WBD ploegmis (Hasselt) - ploegmes; WBD rösmis - kouter; WBD spits mèske - bepaald slachtersmes(nl. om de runderhuid door te snijden); WBD splitmès - slachtersmes waarmee men de huid losmaakt v.h. runderlijf; WBD splitsmès - slachtersmes, aan beide zijden scherp, om slachtvee te doden; WBD steekmis - bepaald slachtersmes; deegmes (v.d. bakker); WBD vèldermès - slachtersmes met spitse punt om de runderhuis door te snijden: WBD vilmis - bep. slachtersmes; WBD beschèùtmis - beschuitmes (om beschuitbollen doormidden te snijden); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  in Tilburg steeke de misse boove de daksparren èùt (Sn'34) - vroeger werd er in Tilburg veel gevochten; WBD rietmes (II:1015) - rietmes: plat metalen voorwerp voor het inrijgen van de rietkam; WBD mis (II:1061) - mes; ook 'més'; WBD (II:2922) 'paolmes'- paalmes (in de klompenmakerij); (II:2922) 'krammes'- krammes (in de klompenmakerij)
mesje, miske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, mesje; Henk van Rijen – miske steeke (spel): een mes vanaf diverse lichaamsdelen in de grond werpen.
mesjoche, besjòkke, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, """Bende staopel-besjokke, Jan, of krijgde 't?"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); ""Bende staopelbesjokke, menneke!?” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939); Van Rijen (1998): gek, dwaas (Hebr. meshugo); WNT MESJOCHE - mesjoege, mesjogge, mesjokke – uit Jidd. 'mesjogge', uit. Hebr.'masuggá' - krankzinnig. Bargoens en volkstaal: besjoege."
mest, mist, mis misse, zelfstandig naamwoord, "WBD mest, stalmest, ook genoemd (Hasselt:) 'mis'; WBD mistkalf - mestkalf; WBD mistvörk - mestriek; WBD mistkèèr - mestkar; WBD mist laoje - mest laden; WBD (Hasselt) kunsmis - kunstmest; gez. Henk van Rijen - zólang èèrpel zètten as ge mist hèt - volhouden zolang je kunt; Henk van Rijen - in dieje mist ziede dieje mist nie - in die mist zie je die mest niet; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - mis (krt.56); mis + mist (blz. 143); mis; WBD (Hasselt) mest, stalmest, ook 'mist' genoemd; Van Delft - - ""We hebben dan tegelijk veul mis voor ons eirepullaand, want huskemis deugt nie daorveur."" ""Dè witte, war?""(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); WBD misfòlt - mestkuil, ook 'misfòlt' genoemd; WBD miskèùl - idem; WBD (Hasselt:) koejmis - koemest; WBD (Hasselt:) pèrsmis - paardemest; WBD (Korvel:) misse - mesten; WBD mishaok - mesthaak; WBD misstik - meststik; WBD (Korvel:) mis rije - mest naar de akker brengen; WBD (Hasselt:) mis aftrèkke - mest van de kar trekken; WBD (Hasselt:) mishupke - mesthoopje (op de akker liggend hoopje mest); WBD (Hasselt:) mis brèèjke - mest verspreiden; WBD III.4.1:54 mis - vogelmest, ook 'vogeltjespoep' genoemd; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - mis, mes - mest (holl., utr., brab., oosten); Verh. MIS v. - mest: z'n mis hoo:g draoge - lange benen hebben. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - mis (krt.56); mis + mist (blz.143); Antw. MIS, MES zelfstandig naamwoord o. - mest, Fr. engrais, fumier; Biks mis zelfstandig naamwoord  - mest; GD06 èn dan nò de liste mis nòrt kefeej"
mesten, miste, misse, zwak werkwoord, misse-miste-gemist, "mesten; Cees Robben – M’n haande vol blèène van ’t kreugeltje douwe... van ’t misten en spaoje (19570309); Lechim - Akt aachteraaf bekèèke moet/ vierde we Kèrsmes vruuger goed./ Meej en knèntje, zèlf gemist/ ha hil et höshaawe grôot fist. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kèrsmes vruuger...); Piet van Beers – ‘Van veul heure zègge’: Ik hèb wel es heure zègge,/ dè hij, die 't miste, mist./ De grotste èèrpel ötstikt/ Dès aaltij zôo gewist. (Brabants Bont 1; z.j., ca. 2005); misse; miste; WBD (Korvel) mesten; Van Delft - - ""As we dan goed misten, dan haolen we een vat van de roei, de zetters en verrekeseirepul nie meegerekend, nee alleen een vat eeters"", zoo keuvelde een Hasseltsche huiswever(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Goed dek giestere gemist heb.T'is vandaog zo mistig! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)"
mesthaak, mishaok, zelfstandig naamwoord, WBD mesthaak (gereedschap om de mest uit de stal of van de kar te trekken); ANTW. MISHAAK, MESHAAK, MESTHAAK zelfstandig naamwoord m. - drietandige omgebogen haak om het mest uit den stal of van de kar te trekken. Biks mishaok zelfstandig naamwoord  - tweetandige vork
mesthoop, misthôop, mishôop, zelfstandig naamwoord, mishupke, Frans Verbunt -  mesthoop, puinhoop; Elie van Schilt - Aachter in onze tuin, laag net as bij iederéén de misthòòp, daor laag van alles, de mist uit de konijnehokken, èèrpelschellen, afval van gruunte, sjuust en ok dieje misthòòp had ok zunnen eigen stank. Stonk ie te hard, dan wieren er un paor schoepen zaand overgegooid en dan stonk allèèn de zijkaant nog. Piet van Beers – ‘Herfst 1982’: As ge bij de strontboer, unne misthôop besteld hèt. (Brabants Bont 1; z.j., ca. 2005); mishôop; mesthoop; Henk van Rijen – mesthoop, rommeltje troep; 'mishoop'; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'mishoop' = vuilnisbelt; ANTW. MISHOOP, MESHOOP zelfstandig naamwoord m. - mesthoop, Fr. tas de fumier; mishupke; verkleinde vorm; WBD (Hasselt) mesthoopje (op het land)
mestkalf, mistkalf, zelfstandig naamwoord, WBD mestkalf
mestkar, mistkèèr, zelfstandig naamwoord, WBD mestkar
mestkever, mistkeever, zelfstandig naamwoord, mestkever; WBD III 4.2:175 lemma Mestkever - Mestkever is de algemene naam voor een familie van kevers die van mest leven; de bekendste twee soorten zijn de grote zwarte mestkever (Geotrupes stercorarius, ongeveer 2 cm) die vooral op de hei voorkomt en z'n nest volpropt met mest en de kleine veldmestkever (Aphodius fimetarius, 5-8 mm), een klein algemeen voorkomend kevertje met een oranjebruin schild en een zwart borststukje dat leeft op en van halfdroge paarden- en koeienmest. ; strontkever – frequent in Tilburg; mestkever – frequent in Tilburg; strontmulder – midden van Tilburg maar zeldzaam; strontbeest - Tilburg; stronthommel – Tilburg
meststik, misstik, zelfstandig naamwoord, WBD meststik (gereedschap voor opeengeperste mest)
mestvaalt, misfòlt, zelfstandig naamwoord, WBD mesthoop op het erf, ook 'misthôop' genoemd; WBD mestkuil (vaak omlijst door een laag stenen muurtje), ook 'misfölt' of 'miskèùl' genoemd; WBD misfölt - mestkuil, ook 'misfòlt' genoemd; WBD miskèùl - idem
mestvork, mistvörk, zelfstandig naamwoord, WBD mestriek, ook genoemd 'riek'
metaal, metaol, zelfstandig naamwoord, metaal; Goem. METAAL - m?tu:l, zelfstandig naamwoord o.
meten, meete, sterk werkwoord, meete - maat – gemeete, meten; WBD meete - meten (m.b.t. leer) II 665; B meete - maat – gemeete; - vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij mit; Haor Mèète - meten; maat; mat; - verleden tijd van 'meete'
metselaar, mètselèèr, zelfstandig naamwoord, metselaar; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'metselair' ; 'metselaer'; DANB ónze mètselèèr is zó vèt as en vèèreke; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 96) onze mètselèèr is zo vèt as en vèèreke; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - krt, 84: mètselèèr
meuk, muuk, zelfstandig naamwoord, warme bewaarplaats voor fruit, nl. aan het voeteneind in bed; WNT MUIK (verwant met MEUK) - 1) plaats waar fruit wordt bewaard; z. a. Hees muuk (V:52); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - muik, muuk, mèùk - bewaarplaats om fruit te doen rijpen (zelfstandig naamwoord l.); ANTW. MUIK zelfstandig naamwoord v. - plaats waar fruit te muiken ligt; Verh. MUIK (mö:k) m - vooral in de verklvorm gebruikt(mökske); kleine hoeveelheid, voorraadje, kwèkske: 'n mooi mökske èèrpel. In WNT: bewaarplaats. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - MEUK (muek) doorgaans muek uitgesproken, is hier eene zich langzamerhand bijeen gepakt en zich vast gezet hebbende vergadering van kwade stoffen in het menselijk ligchaam, bij de Franschen 'un depót' genaamd. Muek beteekent in Neder-Saksen zooveel als 'rot', verrot. Z. a. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - MUIJK - ene plaats alwaar men appelen, peren of ander fruit bewaart. Ook wel in 't gemeen ene bewaarplaats. Goem. MEUK - muik, zelfstandig naamwoord vr.: in de - liggen
meukelen, mèùkele, zwak werkwoord, mèùkele - mèùkelde - gemèùkeld, aanrommelen, onhandig bezig zijn; - gemèùkeld; - Steeds lange èù; R Zit nie zó te mèùkele. Houw tòch óp meej oe gemèùkel. Cees Robben – Ze muikelt en koetert in ’t rond (19700102); Mar ge mèùkelt mar wè aon... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Sneuw); t'is unne taotolf die zit te miemökele... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Henk van Rijen - zèède onderhaand tèène meej dè möökele? - ben je stilaan uitgestunteld?; WBD III.1.2:18 -muikelen' = mompelend heen en weer draaien; ook: koeteren; WBD III.1.2:96 'muikelen' = morsen (ook: 'dabben'); WBD III.1.4:372 'meukelen' = verkeerd handelen; WBD III.4.4: 89 'muikelen' = geluid van naderend onweer; ANTW. MEEKELEN - veel geweld doen om aardappelen of iets anders met spade of riek in den grond te krijgen. - Langzaam vorderen aan iets: Ge moet u wa'meer spoeien, ge meekelt den eenen tijd aan den anderen. ANTW. MÖRKELEN, MÖRKEN - pruttelen, knorren, zijne ontevredenheid laten blijken; Jag. MUICHELEN frequentatief van MUIKEN, dat naar zijn oorsprong betekent: iets ter sluik of heimelijk verrichten. Z. a. WBD III.4.4:321 ' bemuikelen' = bevuilen
meukelwijfje, mèùkelwèfke, zelfstandig naamwoord, vies, onooglijk vrouwtje
meuken, mèùke, muuke, zwak werkwoord, muuke - muukte - gemuukt, "WBD (III.2.1:375) 'meuken' = fruit in een donkere, koele, soms geheime bergplaats leggen om het rijp te laten worden; WBD III.1.4:345 'meuken' = zwoegen; muuke; korte uu; fruit ter rijping op een warme plaats bewaren (voeteneind in bed); Nicolaas Daamen - handschrift 1916 ""loat ze mar wè muuken (laat het fruit nog maar wat liggen, dan wordt het wat zachter) Men zegt het ook als een grapje bij het kaarten""; Van Delft - ""Ik laot me kaort iets muuke"", zegt een kaartspeler, die zijn kaarten bijeen laat liggen totdat ze rondgedeeld zijn en allen ze opnemen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); Antw. MUIKEN (met 'zijn') - hetz. als Holl. 'meuken', fruit wegleggen en bewaren opdat het malsch zou worden. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - zie MEUK. MUEKEN, voor 'meuken'. Bij Kiliaen is het 'muycken', als bedrijvend werkwoord, van hetwelk de beteekenis beantwoordt aan die van het Fransche 'mitonner' (o.a. 'langzaam laten smelten'); K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - MUUKEN - week laten worden. Thans 'meuken'. Kiliaenheeft beide woorden. Bont zw.ww.tr. 'muken' - halfrijp fruit wegstoppen (vooral in het bedstro) om het zacht te doen worden. Goem. MEUKEN - muike wkw (mökte, gemökt); Str muken (1:89)"
meukend, mèùkend(e), bijvoeglijk naamwoord, Henk van Rijen – 'möökende kaort' - kaarten die tijdens het spel nog goed moeten worden
meuren, mêûrt, werkwoord, persoonsvorm, Dirk Boutkan (1996) - stinkt (2e + 3e pers. sing.); WNT MOOR (II) ook nog bekend in den vorm MOER; onstaan uit modere (MOER IV) - veengrond, moeras. Alleen in Z-Ned. MOREN - door de modder loopen, er in wroeten, verg. MUIEREN
meutel, meutel, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – houtworm; WBD III.4.2:l98 meutel - houtworm, ook genoemd 'houtwormpje' of 'mot'; WBD III.2.1:459 meutel - houtmeel, ook genoemd mòlm, òlm, vermòlmd hout; Stadsnieuws -  Dè kasje zok niemir in hèùs zètte, dè lopt wèg op de meutel (170607); Biks meujtel zelfstandig naamwoord  - houtworm
meutelen, meutele, zwak werkwoord, meutele - meutelde - gemeuteld, wrikken, spartelen; WBD III.1.2:4 'meutelen' = in beweging komen; ook: beginnen'; WBD III.4.4:89 'meutelen = geluid van naderend onweer; De Wijs – “Eigendiglijk staode daor mar ’n bietje te meutele.” (10-02-1963); De Wijs – Wè ge doet motte goed doen, spèkers mee koppe slaon, mar gij ligt te meutele! (17-10-1966); Cees Robben – Hedde wir in de Laai te ligge te meutele, dab-klutje... (19790504); Stadsnieuws -  Hij zaat meej zene vinger in en götje van de baank te meutele - te peuteren (150709); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - MEUTELE, meutere - zeuren, pruttelen, peuteren, bouwvallig worden; Bont zw.ww.intr. muitelen, meutelen 1) door de houtworm aangestoken zijn; 2) pruttelen, mopperen. ANTW. MEUTELEN, MEUTEREN - peuteren, bij kleine brokjes afpikken/afpeuteren. Ge zit altijd in oe' tanden te meutelen. - Werken, allerlei werk verrichten. Ik heb den heelen dag gemeuterd. Hees. meutele (IV:46)+(VII:78); WNT MEUTELEN, meuteren - l) pruttelen, zeuren; 2) in Brabant ongeveer: aan iets peuteren, zeurig werk doen.
meuten, meute, zwak werkwoord, meute - meutte - gemeut, PM kletsen, ouwehoeren, 'aawbètte', 'aawmeute'; Verh. MEUTEN onov.ww - kletsen, gewoonlijk in verbinding met ouw-, vgl. ouwehoeren. Wie het doet, is een 'meut' of 'ouwmeut', wsch. van 'moet' of 'meuj', tante. Bosch meute - kletsen, ouwehoeren; Als zelfstandig naamwoord: gemeut: Agge meej un half oor meej lösterde nao der gemeut waarde subiet hillemaol op de hôogte  meej wetter in de buurt spêûlde. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
meuzeltje, meuzelke, zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm; WBD III.2.3:127 'meuzeltje' = klein stukje vlees of kaas
mi-carême, mie-karèèm, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt -  halfvasten; WBD (III.3.3:228) 'mi-carême' = halfvastenzondag; - van Fr. mi-carême
middag, middag, zelfstandig naamwoord, middag; Henk van Rijen - op de middag - in de middag
middeleeuws, middeleuws, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, middeleeuws
middelijk, middelek, bijwoord, onmiddellijk; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Toen dè febriek afgebraand is hèbbe zem (Cees van Arendonk) middelek teege de grond òn gespoote…jè…jao…dès afgebraand daor…op de Körvelsewèg.”
midden, midde, zelfstandig naamwoord, midden – in het Tilburgs niet onzijdig maar mannelijk; Interview met de heer De Kok (1978) –  As en vrouw, as en vrouw, as en vrouw ene klèène krêeg dan ginge ze em meej drieje ginge ze em òngeeve! Èn dan môog ik in de midde lôope want et was ene klèène van mèn. ; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  midden dur den hèrd gaon (De'59) - verwaand zijn; dur de midde - middendoor, in tweeën, doormidden
middengang, middelgang, zelfstandig naamwoord, middengang, middenpad in een kerk; Cees Robben - ...in de baank vlak bij de middelgang (19641231)
middenhand, middehaand, zelfstandig naamwoord, WBD het middendeel van een paard, ook genoemd 'middelhaand' of 'lèèf' (Hass.) of 'midderib' (ook Hasselts)
middenstand, middelstand, middelstaand, zelfstandig naamwoord, middenstand; Goem. MIDDENSTAND - midelstand
middenstander, middelstander, middelstaander, zelfstandig naamwoord, middenstander; Bij ons Taantida zaag et er ôk veul deftiger èùt dan bij ons, gin matten maar vaaste vloerbedekking. Ons Taantida waar dan ôk enne ‘middelstander’ volgens ons moeder. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
middenvoor, midvêûr, zelfstandig naamwoord, middenvoor; in het voetbalelftal; ...of midveur van Velocitas... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Tilburg heeget nôodeg)
mie, mie, zelfstandig naamwoord, V vrouw in het kaartspel; geit; schuppemie - schoppenvrouw; schuppemieë - bep. spel dat ermee eindigt dat een der spelers met schoppenvrouw blijft zitten; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  et eróp hèbben as den bók op mieje (Kn'50.) - er zo belust op zijn als de bok op geiten; Bont mi.i, zelfstandig naamwoord (eigennaam) Mie, Marie; verkleinde vorm Mieke(n); Bij het kaartspel is de miej een benaming voor de vrouw (waarnaast vaker: de vraauw). Bosch mie - sullige vrouw; WNT MIE - gemeenzame vorm voor Maria, Marie
mie katoen, mie ketoen, mieketoen, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – boerendans
Mieke, Mieke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van de naam 'Mie'; WBD mieke, 'mieke mieke', 'gijt', 'gèt' - roepwoorden voor de geit WBD mieke, 'mieneke mieneke' - vleiwoorden voor de geit; mieke-mèùk – treuzeltrien; ANTW. MIEKEN zelfstandig naamwoord o., MIEKEGEIT v. - geit in de kindertaal
miekemeuk, miekemèùk, zelfstandig naamwoord, de etymologie is niet vastgesteld; Henk van Rijen – droomster; Henk van Rijen – 'Wè zèè de tòch un miekemöök!; - Wat ben je toch een droomster
miekemeukwerk, miekemèùkwèèrek, zelfstandig naamwoord, prutswerk; Cees Robben – ’t is wir mieke-muik-wèèrik, Wimke... Ge hetter wir meej oew pet naor gegooid... (19770909); Cees Robben – Nog aaltij mieke-muik-wèèrik, Wout... (19860725); De Wijs – Dès mieke-muîk – werk (knoeiwerk). Ge gooit ut veur z’n kont. (10-01-1970)
miemauw, miemaaw, zelfstandig naamwoord, GG zeur; GG nòr die miemaawe moete niemir löstere
miemauwen, miemaawe, zwak werkwoord, R leuteren
miemeukel, miemèùkel, zelfstandig naamwoord, onhandig iemand, stoethaspel
mientje, mieneke, mientje, zelfstandig naamwoord, "letterlijk ‘mientje’; de etymologie is onduidelijk; Robben gebruikt het woord voor een geit ; Cees Robben – ’t mieneke van Jantje Ram/ Moes op gezette tijje/ Vur de vuruitgang naor ’t Laor.../ Want daor stond vruuger kaant en klaor/ Den bok... der kontereije... (19610929); mientje; Van de eigennaam Mien; Nicolaas Daamen - Handschrift 1916 - ""'t is zoo'n mientje (onnoozel meisje)""; ""'t is mar 'n mientje (kleedje of mogelijk rokje)"""
mier hebben, mier hèbbe, werkwoordelijke uitdrukking, ergens een hekel aan heben; Aan glad gebuunde zeil of perketvloeren hèk innen mier, as innen Israëlliet aon spek. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
Mierde, Mierd, zelfstandig naamwoord, eigennaam, Hooge en Lage Mierde; ook: 'de Mierde'
mieren, miere, zwak werkwoord, miere - mierde - gemierd, "vervelend doen; klieren; - Lange ie handhaaft zich; Lig nie te miere! - Verveel niet zo!; Van Delft - Iemand, die allerhande karweitjes uitvoert zonder dat men weet, wat het allemaal is, wordt toegevoegd: ""Wè zèdde toch aon 't mieren?"" ""De zieke stumper lag te mieren in z'n bed."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929); Cees Robben – Gullie miert, maauwt en moppert (19860523); WBD III.1.4:271 'mieren' = aanhoudend klagen; - ""De zieke stumper lag te mieren in z'n bed."" (A.J.A.C. van Delft; uit: de rubriek ‘Van vroeger dagen’ # 118: ‘Naar beschaafder spraak’, Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 8 juni 1929); Stadsnieuws -  Lig nie zo te miere, man, soodemieter aanders mar op.' (110207); WNT: Mieren II onpers. in de zin van 'jeuken'; Mieren III in de zin van: aan iets peuteren, peuterwerk doen; in Z. -N.: mikken, op iets turen, loeren. Biks miere ww - zeuren"
miereneitjes, miereaajkes, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van ‘miereaaj’; miereneitjes; vaak gebruikt als onderdeel van het voedsel voor zangvogels; in feite geen eitjes maar de reeds verpopte larve van de bosmier; het verzamelen ervan is tegenwoordig verboden. Cees Robben – ’n half ons miereaaikes vur m’n veugeltjes... (19860117)
mierzeiker, muurzeiker, moejzèèker, zelfstandig naamwoord, "mier; WBD (4.2.211) 'muurzeiker, mierzeiker, mierzeik, (mier)'; zie moejzèèker, zèèkmòjer; moejzèèker; PM mier; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""moierzaike - mieren"" zie ook ""zèèkmòjer""; Verh MOEIZEIKER (moeizèèker) m - mier; ook: zeikmoeier. ANTW. MUURZEIKER zelfstandig naamwoord m.- mier, Fr. fourmi; in de Kempen: moerzeik, v. MOERZEIKER zelfstandig naamwoord m. = moerzeik"
mieter, mieter, zelfstandig naamwoord, verkorting van ‘soodemieter’; bastaardvloek; Cees Robben – As de mieter naor boven... want gij brengt er het brekspul in... (19640619)
miezeren, miezere, zwak werkwoord, miezere - miezerde - gemiezerd, motregenen, miezelen; Zót naa hil den dag blèève miezere! - Zou het nou de hele dag blijven; motregenen!; WBD III.4.4:65 'miezeren' = lichtjes regenen; - miezere - miezerde - gemiezerd; Korte ie; WNT: miezelen: zacht, dun regenen; verwant met 'mist'
miezerig, miezereg, bijvoeglijk naamwoord, druilerig (v.h. weer); WBD III.4.4:39 'miezerig weer' = wisselvallig weer; Bont bijvoeglijk naamwoord  miezerig 1) regenachtig, druilerig (v.h. weer, ) 2) iezegrimmig: Wa heesse toch e miezerig gezicht!'; WNT MIEZERIG - druilerig of ook slechtgehumeurd, stuursch. Het woord beteekent ook: onwelvarend, ziekelijk ... z. a. ANTW. MIEZER, te ANTW. MIEZERIG bvw. - bedrukt, treurig, ziekelijk. Hij zag er zoo miezer uit. Ze kan zoo miezerig zien.
mij, mèn, persoonlijk voornaamwoord, mij; Dès van mèn. - Dat is van mij.
mijl, mèèl, zelfstandig naamwoord, mijl
mijmeren, mèèmere, zwak werkwoord, mèèmere - mèèmerde - gemèèmerd, mijmeren
mijn, mèèn, mèn, zelfstandig naamwoord, mijn, m'n, het mijne; Cees Robben – Wek naa vort ’t mèèn noem (19701023)
mijn, mèn, mèèn, bezittelijk voornaamwoord, mijn, m'n; Cees Robben – van mèn kiep... (19540417)Henk van Rijen - de mèn; de mènne - mijn vrouw; mijn man; WBD III.2.2:88 'de mijne' = echtgenoot; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 59) mene tön, menen ooverbuurman, menen ond, menen buurman; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - vormen met 'n' (krt.43)+(blz. 122); ANTW. MIJN, te St-Antonius ook 'men' (heldere e). Dat is mennen boek. zie mene
mijn eigen, menèège, voornaamwoord, me, mezelf
mijne, mene, bezittelijk voornaamwoord, meestal geschreven als 'munne'; mijn, de mijne, van mij; Cees Robben – Wè bonst munne knar... (19540424); Cees Robben – Vogels fluiten op munne buiten/ schône weskes... (19540612); Cees Robben – [Vraag van een vriend aan een zieke] Hoe is ter meej bruur... Nog aaltij deuzig war.. En zinkes in munne kop... (19600212); Cees Robben – ’t Körsje kraokt in munne mond... (19600624); Cees Robben – Munne rooie kôôl groeit de buurt in.. (19640918)
mijt, mèèt, zelfstandig naamwoord, 1. WBD III 4,2:235 lemma Mijt - De mijten (Acari) vormen een zeer uitgebreide familie van kleine spinachtige diertjes, die veelal schadelijk ijn. Sommige leven parasitair op andere organismes en voeden zich aan hun gastheer, anderen leven van producten van de mens, zoals meel en kaas. mijt – Tilburg; wemel – zeldzaam in Noorden van Tilburg; kalander, klander – Tilburg; 2. WBD III.4.4:260 'mijt' = grote hoeveelheid
mik, mik, zelfstandig naamwoord, "verkleinwoord: mikske; brood, tarwebrood, melkbrood, waterbrood; brood waarvan tarwebloem het voornaamste meelbestanddeel is; en waarin zemelen met het blote oog niet waarneembaar zijn. (Koninklijk besluit 4 juni 1998); WBD III.2.3:186 'mik’ = wittebrood; ook 'witte mik' of 'wit mikje' – Brood van fijn gebuild tarwemeel waar alle zemelen uit verwijderd zijn. Piet Heerkens - Den aawe Teurlings wiste de taoffel aaf mee 'nen; slip van z'ne kiel, sloeg de kat naor den aanderen hoek van de kaomer en smeet et brood en de mik in de kaast. ; zie voor bruinbrood zie brôod; zie voor melkbrood zie mèlkmik; zie ròggebrôod; WNT: Etymologisch zal 'mik' wel verwant zijn met fr. 'miche', doch men kent dit verband niet…. WTT-2012: De etymologie is sindsdien (WNT) duidelijker geworden. Rey - Dictionnaire historique de la langue française - geeft onder lemma MICHE: 'est issu (1172-1190) du latin populaire ""micca, forme renforcée de mica «parcelle, miette».'; 1. witbrood; Hier zèn twee mikke. Mar ik lus gin mik. - Hier zijn twee wittebroden; maar wittebrood lust ik niet. MP, R Van brôod wòrde grôot, van mik wòrde dik; ene mikken bótteram - een boterham van wittebrood; gez. dikke mik - dik in orde; gez. dikke mik meej zuure zult - heel dik in orde; Kubke Kladder - 1930 – Swels Toontje, na een pruim tabak uit Tiesten tabaksbuil achter zijn kaken te hebben gewerkt, de voornaamste gebeurtenissen uit zijn zwerversleven zat te vertellen, zorgde Kee voor de boterhams. Er verscheen op de tafel een halve boerenmik en 'n stuk gekookte kinnebaksham, waar iemand 'ne moord voor doen zou. Toontje genoot al zichtbaar van deze voorbereidselen alleen. Toen de goeie boerin nog een tas dampende koffie ingeschonken en mee 'ne punt van d'ren blauwen schort 'ne tip van de tafel schoongeveegd had, zei ze voldaan: ""Ziezoo Toontje, ge kunt aan den slag,"" en ze voegde er lachend bij: ""as ge nie genog hed wittet mar te zeggen!""... Toontje was niet te lui om aan te vatten en ie begos z'n eigen goed te doen. Breeë sneeën as schoenzolen van maat achtenveertig rispte-n-ie van den mik. (Pierre van Beek; Kubke Kladder; column in de Nieuwe Tilburgsche Courant 1930); Daor was er eens 'nen boeremik; 'nen boeremik mee krente; van drie en dartig cente; en de mik waar lang en dik. En de boeremik laag dik en lang; al donkerbruin van bove; te bakken in den ove; mee 'n kleurken op z'n wang. (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Van de luien bekker’, 1938); Cees Robben - Gin brôod, gin mik, en kaoj wèèf; krintjes öt de mik pölleke; ...zis man moes worre ötgezakt/ drie sneekes mik, vier dikke rogge/ meej en flitterke gehakt (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Moederdag); Dan snee ze [moeder] irst de witte mik/ En 't kuntje daorvan dè krèèg ik / De smaok daorvan vergeet ik nôôt/ Nao alle daoge roggebrood. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Moederdag); Ik haol wir vorsgebakke mik/ Bij onzen ègen bekker/ Want toen die mee vekaansie/ Was 't nergeraans zó lekker. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Moederdag); Ik zô’t gaon missen, et eten van die grôte sneeje mik meej reuzel. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Ze lieten twee blikskes corned bief aachter en zonne vierkaante witte mik, bij ons waar et brôod aaltij langwerpig. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Piet van beers – Ik haaw nie zôo van mik./ Ge kunt er slèècht van poepe./ Mar….""wit"" meej vèrse aardbeie/ daor kunde me vur roepe. (CuBra 2008); WBD III.2.3:186 'mik’ = wittebrood; ook 'witte mik' of 'wit mikje' – Brood van fijn gebuild tarwemeel waar alle zemelen uit verwijderd zijn. - wit mikje (wit mikske): Tilburg. WNT MIK (I) Thans in allerlei streken de naam voor brood van tarwe of van roggebloem (soms ook van grof meel); WBD III.2.3:192 'ronde mik' - rond wittebrood; WBD III.2.3:188 'mik' = tarwebrood; WBD III.2.3:193 'mik' = langwerpig wittebrood; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - MIK. Deze soort van brood wordt hier veel gebakken, zoowel van tarwe als van rogge. Z.a. (o.a. mikkenbrood); K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - MIK; een soort van brood uit bloem van roggemeel en zomtijds uit tarwemeel gebakken. Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  et klòpt as twaalf aajer meej nen mikken bótteram (v3 Tilburgse Taalplastiek 1970); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  òch èèrm stèùversmikske, wè hèdde tóch wèèneg krèùm (D’16) - ...wat stel je toch weinig voor. Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  meej de Paose krèège me mik óp mik èn kèès dertusse (D'16) - uit de tijd toen wittebrood, 'mik', nog luxe was. zie mikke vink; 2. putgalg, vorkvormige vertakking; WBD - putgalg (naast de put staande gaffelvormige paal met putzwengel); - deel v.e. boom waar de stam zich in tweeën splitst; Pierre van Beek – ""Dat komt uit als spurrie met ’n mikske (…) Voor een niet-Tilburger is deze uitdrukking ongetwijfeld met duisternis omhangen. ""Spurrie"", dat als voeder voor het vee door de boeren op de akker verbouwd wordt, kent men nog wel, maar met dat ""mikske"" wordt het al wat moeilijker. Dit is het verkleinwoord van ""mik"". En hieronder verstaan wij in onze streken (behalve een wittebrood) ook een ""gaffel"". ""Gaffel"" heeft ook de betekenis van hooivork maar die wordt hier niet bedoeld, al houdt ook deze benaming toch wel verband met onze ""mik"". Een ""mik"" dan duidt een vorm aan van een Griekse ie, dus Y. Men treft deze o.a. veel aan in houtgewassen, daar waar takken of stammen zich in V-vorm splitsen. Nu schijnt het een eigenschap van spurrie te zijn, dat deze zich ook V-vormig vertakt. Als dit gebeurt, wordt voldaan aan een voorwaarde, waaraan spurrie behoort te voldoen. Dan is de zaak in orde. Dan ""klopt"" ze dus. (Tilburgse taalplastiek 1 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 4 februari 1950); WBD III.4.3:53 mik - splitsing v.e. stam; ook vork of gaffel genoemd; WBD III.3.2:130) mikske = stokje dat aan één kant in twee uiteinden uitloopt, waarmee kinderen vogelnestjes uithalen; zie putmik; 3. stuit, achterwerk, kont, kruis van het menselijk lichaam; WBD III.1.1:135 'mik' = kruis (mik); Stadsnieuws -  Bij et voetballe wier ie ontiegelek teege zene mik geschupt. (040307); 4. de voorgaande samen; Verh. MIK m - 1. wittebrood; 2. plaats waar aan een boom een zijtak groeit; 3. kruis, plaats waar de benen beginnen: toe z'ne mik toe. Bont zelfstandig naamwoord  m. - l) 'ene mik (= weg) bouter'; 2) wittebrood; Antw. MIK zelfstandig naamwoord m+v. - gaffelvormig hout. 'Nen boom mè' 'ne mik. MIK zelfstandig naamwoord v. - brood van tarwebloem, wit brood; MIK zelfstandig naamwoord v. en m. -bij kleerm.: kruis der broek; Biks mik zelfstandig naamwoord  - mik; witbrood, gaffelvormige boomtak, plaats waar de dijen bij elkaar komen; Bosch mik - wittebrood; gevorkte tak; kruis;"
mikke vink, mikke vink, zelfstandig naamwoord, bepaald soort feestelijk brood; A.J.A.C. van Delft – Zoo hadde bevoorbild mikke vinken. Nou ziede die niemeer, net zo min as unne mik mee vinken. (…) Mikke vinken waren kleine broodjes op een stokje van brooddeeg gebakken met soms een paar oogjes van krenten er in en een kippeveertje als staartje. Die werden gestoken in een, liefst ronde, roggemik, die met Sinterklaas op tafel prijkte: dat was de mik mee vinken.(Nwe. Tilb. Courant, 5 dec. 1929)
militair, mielietèèr, zelfstandig naamwoord, zware geweven stof om uniformen van te vervaardigen; Audioregistratie 1978 – “mar as ge dan die goedere hòd, ik zal zègge mielietèèr, duffel, hil dè zwaore goed… Toen ginge ze vort de uuriene van de mènse, ginge ze ooveral ophaole die vroeger toen…zèèk noeme ze et, war, dè ginge ze toen daor bij verplaatse om et boeltje nòg dicht te krijge.” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels)
miljoen, meljoen, zelfstandig naamwoord, telwoord, Henk van Rijen – miljoen
min, min, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, klein, jong; Interview Jolen - 1978 -  “Hil men lèève gerokt…siegaare… Jao, mar toenk nòg zo min was rokte ik nie veul siegaare, het gebeurde òf zôo, mar siegrètte nie, die hèk nôot gerokt!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
minderbroeder, minnebroeder, zelfstandig naamwoord, "minderbroeder (kloosterorde); Cees Robben – Toen we nog vreeje waarde unne echte “minnebroeder”... Naa zèèdevört unne kruisheer... (19641231); WTT - De uitdrukking (bij Robben) is een woordspel met de twee kloosterorden minderbroeders en kruisheren. Minderbroeders zijn franciscanen (Ordo Fratrum Minorum, O.F.M.), volgelingen van Franciscus van Assisi; naastenliefde kenmerkt hun streven. Kruisheren behoren tot de Orde van het Heilig Kruis (Latijn: Ordo Sanctae Crucis, OSC); de uitdrukking is uiteraard ook gebaseerd op de uitdrukking dat iets of iemand 'een kruis', een last, is; vergelijk 'ieder huisje heeft zijn kruisje'. Noord en Zuid, jrg. 7, 1884, p. 148 – Zoo heet ook de minderbroeder (minoriet of Franciscaner monnik) in 't mnl. nog minrebroeder, en zelfs nog bij Hooft, Henrik de Grote (uitg. 1626; bl. 146). Verkeerde opvatting van 't woord heeft de assimilatie van nr tot nn in de hand gewerkt en den vorm minnebroeder doen ontstaan. 1929 – Van Delft - ""Zoolang ze vrijen, zijn het minnebroeders, doch getrouwd worden het kruisheeren."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); 1964 – Pierre van Beek – Ja, hoe gaat het eigenlijk met die mannen: ""Zolang ze vrijen zijn het minnebroeders, getrouwd worden het kruisheren"". (Tilburgse Taalplastiek afl. 15; Nieuwsblad van het Zuiden, 21-10-1964); WTT 2012 – De uitdrukking is een woordspel met de twee kloosterorden minderbroeders en kruisheren. Minderbroeders zijn franciscanen (Ordo Fratrum Minorum, O.F.M.), volgelingen van Franciscus van Assisi; naastenliefde kenmerkt hun streven. Kruisheren behoren tot de Orde van het Heilig Kruis (Latijn: Ordo Sanctae Crucis, OSC); de uitdrukking is uiteraard ook gebaseerd op de uitdrukking dat iets of iemand 'een kruis', een last, is; vergelijk 'ieder huisje heeft zijn kruisje'."
minister, menister, zelfstandig naamwoord, minister; Dialectenquête 1876 - Naauw hemme we wir nije menisters - nu hebben we weer nieuwe ministers.
minneke, minneke, zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm; WBD vrouwelijk jong van een geit; WBD mieneke mieneke - vleiwoorden voor een geit; WBD (III.2.1:492) minneke, minneke poes = benaming v.e. kat; minneke = roepnaam v.d. kat; ANTW. MINNEKE(N) zelfstandig naamwoord o., MINNEKEPOES v.- naam dien men aan eene kat geeft; Bosch. minneke - de min, de baker
minnetjes, minnekes, bijvoeglijk naamwoord, 't stond er zoo minnekes bij (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929); WBD III.1.1:25 'minnekes' = zwak; ook 'min'
minores miniem, mienoorès mieniem, eigennaam, verwijzing naar de kloosterorde Ordo Fratrum Minorum Capucinorum, ofwel de in Tilburg zeer bekende kapucijnen, de minderbroeders capucijnen; Cees Robben - ...paoter Bernardus / minores miniem... (19570706)
minuut, menuut, menuutje, zelfstandig naamwoord, minuut; Cees Robben - dè veraandert meej de menuut; DANB hij kómt nôot en menuut te laot
mirakel, meraokel, zelfstandig naamwoord, wonder, mirakel; Cees Robben – dè klinkklaor en smeujig meraokel (19570921)Tis gin meraokel dèttie wir zat is. - Het is geen wonder dat hij weer dronken is. Cees Robben - dè hèdde meraokels goed gedaon; Cees Robben - Tis gewoonwèg en meraokel; WBD (III.3.3:344) meraokel = mirakel; WNT MIRAKEL - bovennatuurlijk feit; MIRAKELS - hetzelfde als miraculeus
mirakels, meraokels, bijwoord, buitengewoon, wonderlijk; tis ieder jaor wir en meraokel/ dègge dè wir belèève meut. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Vurjaor‘); Cees Robben - Ge trèft er meraokels goej weer óp. Cees Robben - Dè hèdde meraokels goed gedaon. Bont bijwoord  - mirakels, buitengewoon, zeer. WNT MIRAKELSCH - hetzelfde als het vreemde woord miraculeus; thans onbekend; Cees Robben – meraokels goed (19611229)
mirt, miert, zelfstandig naamwoord, "1. stellaria media = vogelmuur; WBD III.4.3: 276 - De vogelmuur (Stellaria media) is een klein onkruidje, dat bijna het gehele jaar bloeit, op alle mogelijke plaatsen; voorkomt en zeer algemeen is. Daamen Handschrift 1916: ""miert - plantje dat hier menigvuldig voorkomt""; WBD III.4.3:277 - mier: freq. Tilb. en Oostnoordbr., ook in Breda, Gilze-Rijen, Baarle-Nassau, Lith, Huisseling, Mill, Beugen en Wanroij. WBD III.4.3:277 - miert: freq. Kempenl. en in het midden van het Tilb., ook in Kaatsheuvel. 2. Myosoton aquaticum, ook Malachium aquaticum = watermuur; WBD III.4.3:277 - De WATERMUUR (Myosoton aquaticum of Malachium aquaticum) heet in Tilburg miert. Het is verwant aan; vogelmuur, maar groeit alleen op vochtige plaatsen. Henk van Rijen – watermuur (Malachium aquaticum); 3. Anagallis arvensis = gewoon guichelheil; WBD III.4.3:315 rôoje miert - guichelheil (Anagallis arvensis) - Het guichelheil (Anagallis arvensis) is een 5 tot 40 cm lage plant met liggende stengels dat tapijten vormt. De bladeren zijn eivormig en ongesteeld en groeien tegenoverstaand. De rode of vleeskleurige bloemen groeien in de bladoksels en hebben vijf kroonblaadjes. De bloemen zijn alleen bij zonnig weer in de voormiddag geopend. De; bloeitijd duurt van mei tot september. Guichelheil groeit op bouwland, in moestuinen en grazige duinterreinen. 4. Sedum acre = muurpeper; WBD III.4.3:365 mier, ook genoemd: vètkrèùd of peeperplantje - De muurpeper (Sedum acre) is een klein zodevormend vetplantje van 5 tot; 15 cm groot. De stengels zijn kruipend en kort. De lichtgroene bladeren zijn kort en bolrond, staan dicht opeen en bedekken elkaar dakpansgewijs. De bloeiende stengels verschijnen in juni en juli en groeien rechtop; de stervormige bloemen zijn geel en hebben vijf; kroonblaadjes. 5. Stellaria media Cyrillo = sterremuur; Zie 1; Heukels - MIER - Stellaria media Cyrillo – muur, ten oosten van Tilburg"
mis, mis, zelfstandig naamwoord, mis (r-k. kerkdienst); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  hij gao de liste mis afzègge (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1970) - gezegd van iemand wiens broek te laag hangt; Cees Robben – [Priester:] Moet ik de Prefatie zingen, köster..? [Koster] Nèè, paoter, ’t is vandaog ’n stille mis... We zingen aleen mar wè möpkes... (19810619); Cees Robben – Mee ’n miske beklonken. (19791130); Frans Verbunt -  et schiet nie op, et lèèkent wèl en mis meej drie heere; Frans Verbunt -  de pestoor doe ok gin twee misse vur êen gèld; WBD (III.3.3:117+) vruugmis, vissersmiske, liste mis, geleeze mis, stil miske, hôogmis, gezonge mis, zingende mis, Latijnse mis, sweekse mis, kèndermis, schoolmis, rouwmis, dôojemis
misdienaar, misdiender, zelfstandig naamwoord, misdienaar; De Wijs – Stao ik in de weg? -Nè, waant ik zèè misdienèèr gewist (17-10-1972) [Ik kan goed uit de voeten in een kleine ruimte]; Elie van Schilt - kender van unne metseléér, draoimaoker of duveléér, die wieren gin misdienéér. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000); Op et altaar stao de priester meej un paor misdienèèrs… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); De misdienèèrs, ochèèrm de mennekes, ze moese meej blôote haande die misbelle laote rinkele. De pestoor ha handschoenen aon, die jungskes nie. Ze stonden der bij te janken. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD (III.3.3:158) misdiender = misdienaar
misère, miezèère, zelfstandig naamwoord, zwak werkwoord, 1. zelfstandig naamwoord; ellende, droefenis, treurnis; uit Frans: misère; Kenderpraot, - ik heur 't zo geere!; Babbelen uit 'ne kendermond; maokt me los van veul mizeere... (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Kenderpraot’, 1939); ochheere, wè’n misère (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Mijn irste broek, 1941); Mar wij as kènder wiese van/ gin zörregen èn miezèère... (Henriëtte Vunderink; Vruuger; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Zij kènne nòg gin zörrege, gin miezèère. (Henriëtte Vunderink, Jong zèèn, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); 2. werkwoord, zwak; alleen als term in het kaartspel (rikken); miezjèèr - speelwijze waarbij de speler meent te kunnen voorkomen dat hij een slag haalt. oope miezjèèr - idem, met de kaarten open op tafel; oope miezjèèr meej en pròtje - de tegenspelers mogen overleggen, dit laatste noemen natnekken ook wel 'misère ouvert consultative' (Tilburgse scheurkalender 28 aug. 2007); WTT - (ik) miezèèr;  ik speel en ga geen enkele slag halen; de speler heeft zeer lage kaarten. Als hij zelfverzekerd is, biedt de speler 'oope miezèèr', waarbij hij zijn kaarten op tafel legt; de drie tegenspelers mogen echter niet overleggen hoe zij hun kaarten gaan uitspelen om de bieder er alsnog 'in te spelen'. De hoogste vorm van lage kaarten hebben, is het bod 'oope miezèèr meej en pròtje': de tegenspelers mogen overleggen. Cees Robben – En opa riep/ Dan naa of nôôt... miesèère.!!/ Heel hendig wier ’t spel gespuld,/ Hij zôtter eene haole...!!! (19710102) [De laatste regel uiteraard gezien vanuit opa’s tegenstanders.]; Frans Verbunt: meej aoze kunde nie maoze = met azen kun je geen 'misere' spelen; Af en toe wiert er éne kaod, omdè zenne maot der neffen braoide of omdettie meej de liste slag der nog in misèèrde. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Vrouke miezèère; Hoofdfiguur een een populair volksgedicht van Guido Gezelle. Vooral als voordracht bij feesten en partijen geliefd. Ik kos reedelek vurdraogen al zeg ik etzelf dus vroeg ik et woord vur ‘Vrouwke Misère’. Ik heb der sukses meej gehad, elke verjaordag as hullie taante Toos kwaam, waar et: ‘Lodewijk draogde gij Vrouwke Misère nog ens veur, dè vèèn ik zôo schôon. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
Miss Blanche, Mies Blaons, eigennaam, merknaam, Miss Blanche. Sigarettenmerk dat zeer populair was. Cees Robben – “Mies Blaons van ’t Meule-end...” (19560609) [De prent gaat over een witte mol die door een kat werd gevangen. De witte mol werd opgezet en – volgens Robben – in een museum getoond.]
misschien, meschient, beschient, bijwoord, misschien, met paragogische –t; Meschient kómt óns oomaa en zóndag. - Misschien komt grootmoeder zondag; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – meschiend (passim), misschiend, mischiend; Ge hègget meschient al deur. (Jos Naaijkens; ‘Mèn voljèère’; CuBra); Meschient wòrtie wèl et nuuwe gruune hart van onze stad waor we meej zen alle wir frêet op kunne zèèn. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); ANTW. MISSCHIENS en MISSCHIENST bw - misschien, Fr. peut-être. BESCHIEN, BESCHIENST (met toonlooze e en korte ie); beschient; misschien; Cees Robben – Hoeneer komde wir... Beschient ’n testag-taatemiddeg.. (19760423)
misselijk, misselek, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, PM onzeker, nog een vraag; Hoe laot ie töskómt, dès misselek!; Hoeveul er in de pòt zit, dès misselek!; Biks misselek bijvoeglijk naamwoord  - misselijk; WNT MISSELIJK 5) Onzeker, hachelijk, thans verouderd. Bij deze bet. denkt men onwillekeurig aan het ww missen; een woordje 'misselijk', daarv.inderdaad afgeleid, bestaat in W-Vl, in de zin v. kunnende gemist worden, ontbeerlijk; Verh. MISSELIJK bijvoeglijk naamwoord  - moeilijk te raden. Als bv. gevraagd werd wat iemand wel aan bezit of inkomen had en het antwoord luidde 'dès misselijk', betekende dit dat het bedrag zeker niet laag zou zijn. ANTW. MISSELIJK bvw. - met 'n persoon als onderw.: moeilijk, lastig v. karakter, knorrig, gemelijk: 'ne misselijke meens'; ook: woest, baldadig; driftig, oploopend; onpasselijk; met zaak als onderw.: onaangenaam, allendig; Hft. MISSELIJK voor misnoegd, te onvrede; b.v. misselijk over iets zijn. Kil - morosus, difficilis
missiekindje, missiekiendje, zelfstandig naamwoord, Elie van Schilt - Dun pastoor en ok dun fabrikaant zagen ut liefst un huyshouwe mee un stuk of aacht jong, ut mòògen ur ok gerust meer zèèn, mar det wò nie zeggen det iederèèn zun èègen daor aon hield. Durum kwamen Cappesienen of Paoters aaf en toe donderpreken houwen, ze noemde die weken dan un missieweek. De meesen waoren daor dan zó van verschoten, veul din ut dan wir zó as ut moes. Dus nie mee ut kruyske de kerk uyt of daogen tellen. Wier ur dan negen maonden laoter un kiendje geboren, dan was ut un missiekiendje. Dus zò'n kiendje had zun lèèven te danken aon ut katteliek zèèn van zun ouwelui. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000)
Missionarisstraat, Misjenaaresstraot, toponiem, Missionarisstraat; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Koske van de Wouw  wonde op de hoek van de Misjenaaresstraot in dè kefeejke daor!”
miszeggen, miszègge, sterk werkwoord, GG verkeerde dingen zeggen, de mond voorbij praten; miszin; van zie ‘miszègge’; Henk van Rijen – miszeiden; Henk van Rijen – 'missin ik wè?' - Zei ik iets verkeerds?; Cees Robben - mar ze miszin gin woord; WNT MISZEGGEN - l) iets zeggen dat verkeerd, onjuist, ongepast is; 2) iemand iets beleedigends zeggen; miszeej; van zie ‘miszègge’; iets verkeerds zeggen, tegenspreken; Cees Robben – Hij hô d’n baos nôôt iets miszaaj... (19600701)
miszegging, missezin, zelfstandig naamwoord, smoesje; Henk van Rijen - dès nòg ene schôone missezin - dat is nog eens een mooi smoesje!
mobilisatie, moobieliezaasie, zelfstandig naamwoord, mobilisatie; tijdens de Eerste Wereldoorlog; Interview Jolen - 1978 - “Ik was in dienst, war, in de moobeliezaasie was dè [1914-1918], et irst van de moobeliezaasie èn toen hadde we oefening èn moeste ammel springe èn venalles èn hardlôope èn zôo, hè… (transcriptie Hans Hessels, 2013)
moddekevuil, möddekevèùl, zelfstandig naamwoord, "N. Daamen - Handschrift 1916 – ""möddekevuil - smerig, vuil meisje""; WNT MODDE - moddeke - Scheldnaam voor eene vrouw, inzonderheid - naar het schijnt - voor een vuil, lomp en onhandig vrouwmensch. Hft. MODDE, moddeken, wordt hier, in de straattaal, wel gebruikt voor een vuil, slordig, vrouwspersoon. Z. a."
modden, mòdden, zwak werkwoord, WBD III.1.2:74 'modden, modderen' = overhoophalen
moe, mòj, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – moeder
moe, muug, bijvoeglijk naamwoord, muuger, "moe, vermoeid; kaajmuug - doodmoe; N. Daamen - Handschrift 1916 –""muug - moede""; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""ik zaiget zò muug as kaauw pap""; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – die was et gaaw muug; Hij zal wel muug zijn van al dè geroei! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); ""Ik gao te bed, 'k ben muug."" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); Pierre van Beek – ""Muug"" heeft naast de gewone betekenis van ""moe"" ook nog de waarde van beu. Zo kan men iemand ""muug"" zijn. Liefst dan nog wel ""as kaauw pap"", hetgeen wil zeggen, dat men hem liever ""kwijt dan rijk"" is of liever ""van achteren"" (bij het vertrekken) dan ""van veuren"" (bij het komen) ziet. (Tilburgse taalplastiek 15 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 5 juni 1950); MUUG Pierre van Beek – Wanneer we zeggen ""ik zè oe zô muug as kaauw pap"" dan kon je er van overtuigd zijn, dat je vertrek niet kwalijk genomen wordt zoals ook het ""hij is van tel als een rotte kool bij den gruunteboer"" niet als een compliment beschouwd behoeft te worden. (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950); Cees Robben – Daor wieren z’n pôôtjes zô muug as van lôôd. (19551119); Cees Robben – Muug van ’t rèèke... (19580426); Cees Robben – ...muug gestrejen... (19591031) ; Cees Robben – D’r hitje is muug (19600102); Cees Robben - ... en muug naor huis. (19600520); ‘Ik deej et wel veftien keer en toen waar ik nog nie muug mar ons Jana wô onderhaand toch wel slaope’. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); DANB men bruur was muug (korte uu); Henk van Rijen - wèssie muug, zeeker as ie mèn beslèècht - wat is hij moe, zeker als hij zich voelt zoals ik; Gin wonder, de'k zo muug ben/ Ha'k de fiets gevat, man, dan was ik er niet zo muug van... ... (Tony Ansems, Gin wonder de’k zo muug ben; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009); WBD III.1.4 'moe' = traag (152); Bosch muu - moe; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - moeg, muug - moe (limb., brab., zvlw.); Verh. MUUG bijvoeglijk naamwoord  (uit: moede en moei) moe. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Auslaut = ch (blz.78); met umlaut (krt.50); Bont bijvoeglijk naamwoord  ‘muug’ - moe; komp. ‘muujger’; superl. ‘muujgst’; Antw. MUUG bvw - moede, vermoeid, Fr. las,fatigué; muge beenen hebben. Biks muug - bijvoeglijk naamwoord  moe; Afr. moeg; Haor muug - moe, beu"
moeder, moeder, moejer, zelfstandig naamwoord, moeder; Cees Robben – ’n moederke vol stil geluk......’ (19540213); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  zen èège moeder nie gekoozen hèbbe (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1969) - gezegd als er kritiek komt op de mening, c.q. het gedrag van de moeder. WBD III.2.2: 66 'moeder' = idem, ook 'ons moeder'; echtgenote; Interview Hermans - 1978 - “…dè was en dwèèltocht, war, toedè we tös kwaame èn dan laagen ons ôogen al en bietje boovenop… èn dan kwaame we tèùs èn dan viele we in de bèdsteej oover ons moeder heen omdè ge zat waart!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview Hermans - 1978 - “…ge had nie veul sènte, ge kost nie veul ònlègge… èn mènne kastelein, assie oe kènde dan pofte ie wèl… mar as ons moeder öt bèd komt èn ge had daor nòg wè staon, dan krêegde nòg ruuzie… dè moet in bèd wir goed gemòkt wòrre… hahahahaha… hahaha..zôo ist immel!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
moedermensalleen, moedermeejsallêen, moedermeejnsallêen, bijwoord, moederziel alleen; Verh. moejermiesallee:n - moederziel alleen; ANTW. MOEDERMENS(CH)ALLEEN en MOEDERZIEL-ALLEEN bw - gans alleen
moeheid, muugeghèd, zelfstandig naamwoord, muugt muugte, moeheid, vermoeidheid; Henk van Rijen - hij hèègt van muugeghèd - hij hijgt van moeheid; ...hij viel dur puure muugighed/ int waoter, van de slaop. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Onder waoter...); Stadsnieuws -  Toen ze et hèùs gekèèrd ha, kosse van muugeghèd hòst niemir op de bêen staon (260809); CiT (40) 'Hij hègt van de mugighet'; ANTW. MUGIGHEID zelfstandig naamwoord m.v. - vermoeidheidvermoeidheid; moeheid; Ik kos nie' meegaan van de muugte. De Wijs – As ik mee m’n voete in wè laaw waoter mee wè zout gao zitte, trekt er de muugt wel ûît (04-07-1969); Cees Robben – En van muugte pèèrs en blauw. (19700925); Cees Robben – Ik ben hil den dag toch zô aorig, war... En dè komt van de muugte... (19790302); Bont zelfstandig naamwoord vr. 'mugigheid'; Antw. MUUGTE zelfstandig naamwoord v. - vermoeidheid.
moeien, moeje, zwak werkwoord, moeje - moejde – gemoejd, bemoeien; - korte oe; zenèège moeje - zich bemoeien; Waor moejde oewèège teegenaon? - Waar bemoei je je mee?; ... hil de omgeving moeide z'n eigen mee de opvoering (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; NTC 10-12-1938); Daor ha ene paus, bisschop of pestoor zen èège niemer tegenòn te moeie. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD III.1.4:106 'moeial', 'bemoeial' = snotneus; Bont zw.wederk.ww, moeien - zich bemoeien met; Bosch moeie - bemoeien; WNT MOEIEN zw.ww., bedr. en wederk. z. a. II; gemoejd; van zwak werkwoord ‘moejen’; bemoeid; Cees Robben – Ik heb er m’n èègen nog nôôt meej gemoeid... (19580201)
moer, moer, zelfstandig naamwoord, moerke, WBD III.4.2:135 'moer' - bijenkoningin; WBD III.4.4:165 'moer' = zwarte, ondoordringbare aardlaag; WBD III.4.4:166 'moer' = veengrond; moerke; verkleinwoord; van ‘moer’ = ‘moeder’; Cees Robben – Goeie moerke (19601118)
moeras, moeraas, zelfstandig naamwoord, moeras
moerbalk, moerbalk, zelfstandig naamwoord, WBD ankerbalk (zware dwarsverbinding tussen twee tegenover elkaar geplaatste stijlen; bevordert de stabiliteit van een gebouw)
moerbei, moerbeezie, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt -  blauwe bosbes; GG blauwe bosbes, moerbei - zie: klòkkebaaje; WBD: De blauwe bosbes (Vaccinium myrtillus) is een klein struikje uit de heidefamilie. Het is een bodembedekker in bossen op zure grond met fijn getande, lichtgroene blaadjes, met bleekpaarse bolvormige bloempjes en met blauw bestoven besjes met kenmerkend blauw sap. In Tilburg ook: Klokkebei, Klokkebeien, Sint-jansbezem. Biks moerbeejzem zelfstandig naamwoord  - blauwe bosbes
moeskop, moeskòp, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – stroper; WNT MOESKOPPEN (II) l) eig. uit stelen gaan, stroopen, vooral van soldaten - 2) oneig. moorden, doodslaan.
moet, moet, zelfstandig naamwoord, PM tante, oudtante (wordt achter de eigennaam gezet); Hannemoet; Verh. -MOET, ook -moei en -meuj (-mö:j) achter de naam als aanduiding van oudtante of tante: Miemoet. (zie blz. 64); Bont zelfstandig naamwoord  vr. 'moet'- tante (achter de voornaam geplaatst); ANTW. MO?T en MUT zelfstandig naamwoord v - moei, Fr. tante; wordt altijd voorafgegaan door een eigennaam: Trienemut, Annemoet. WNT MOET = moei, naam voor de tante die zuster is van de moeder...
moeten, moete, mòtte, sterk werkwoord, moeten; B mó'k - moet ik? mottewe - moeten wij?; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – dè mótte gelêûve (passim 'mótte'); Cees Robben – En desseme gadeeseme nog tesse mosse ôôk... (19621005); B mótte - mós - gemótte; praes. enk. 'mót', mv 'mótte'; moet; met name ‘naar de wc moeten’; Cees Robben – En naa zegde onderwege nie .. akkoe naor huis breng , degge wir mot (19870102); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - mótte (krt.27); WBD III.1.4:328 'moeten', 'moet', 'moetje' = verplichting; samentrekkingen met 'moete'; moetem; moet je hem; Cees Robben – Dan moetem is in z’n hemd zien staon... (19781222); Cees Robben – Moeten daor zien staon te kèèke... (19640731); moetet; ‘moet het’, of ‘moet je het’; Cees Robben – Mar ‘k moetet irst nog zien... (19600219); Cees Robben – Dan moetet lepeltje d’r uit haole... (19730511); moetiejer; moet hij er; Cees Robben – Dan moetiejer zunne tèèd mar over doen... (19810508); moettem; moet je hem; Cees Robben – Dan moettem overdag ôôk mar de kaans geven (19820924); moes, mos; verleden tijd van zie 'moete'; moest; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'wij moesen mar 's zeggen dè ...'; Cees Robben - Wè d’ ons moeder toch moes spaoren/ vur de swiet... de kaskenade... (19560512) [De prent behandelt het feest van de Eerste Communie en de kosten daarvan, die ook voor ‘het oog van het kerkvolk’ gemaakt werden.]; Cees Robben – Swels det ik efkes wochte moes (19590912); Cees Robben – Hij moes z’n port hebben... (19650402); Cees Robben – Den dokter [chirurg] moes twee keer z’n mis aonwitte.. (19670317); Cees Robben – Wè waren ze toch wèès mee d’ren irste klèène... Hil de reutemeteut moes er op... (19800620); DANB ik moes òssebloed drinke óm òn te koome; verleden tijd van 'moete'; Henk van Rijen - ze mossen oe gehad hèn - ze hebben je nodig; Henk van Rijen - agger nie meej sohreuwe most, dan moster meej laage; ANTW. MOST - 2e hoofdvorm van 'moeten'; WNT MOETEN - Als verl.tijd heeft het Mnl.naast moeste ook MOST; mos; moest; - verleden tijd van 'moete'; mot; moet; - tegenwoordige tijd van 'moete'; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – dè mótte gelêûve; (passim 'mótte'); Cees Robben - ik mót mèèrege vruug óp; ge mót er me nie inlèùze; wè mótte?; Cees Robben - Wies, waor ist hier, want ik mót zôo ...; Dialectenquête 1876 - Wie nie heure wil, mot vule; mòtte; moeten; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – dè mótte gelêûve (passim: mótte); B mó'k - moet ik (?) móttewe - moeten wij?; Pierre van Beek –  Ge hèt niks te mótte - naar jouw verlangens wordt niet geluisterd; B mótte - mós - gemótte; praes.enk. 'mót', mv 'mótte’; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - mótte (krt.27); Bosch motte - moeten
moffelaar, moefelèèr, zelfstandig naamwoord, "moffelaar; 1974 - Van verbergen gesproken: In dit verband kennen we het woord ""moefelèr"". Dat is iemand, die iets stiekum verbergt, ongemerkt wegpikt of iets laat verdwijnen. We hebben hier te maken met ""wegmoffelen"", wat ons doet denken aan de ""mof"", een accessoire van dames uit het begin van deze eeuw, dat meestal uit bont bestond en in de winter gedragen werd om beide handen in weg te steken. Toen kloosterlingen nog habijten met wijde mouwen droegen, plachten zij vaak hun handen in die mouwen te steken. Daardoor kregen ze wel; de spotnaam van ""moefelèr"". (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek 187, 15-7-1974); Henk van Rijen – iemand die iets verbergt; Frans Verbunt -  kloosterling (die zijn handen in zijn wijde mouwen stak); Stadsnieuws -  Meej dije moefelèèr moete ötkèèke: hij naajt oe wòr ge bij staot (110206)"
moffelboon, moffelbôon, zelfstandig naamwoord, tuinboon; Hij gaaf ze spèk meej moffelbôone/ boerebrôod meej en schèèf zult/ mar ze han liever kwattastrooisel/ goei eete was er òn verspuld. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Gift ze mar zuut‘); Moffelbôône die zèn te taai/ Peeje vend ze te flauw,/ En ak' oover andievie praot, / Zee'se : «Dès kattespauw...» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Gift ze mar zuut‘); Piet van Beers – ‘Op dieet’: Mar...moffelboone meej 'n papke,/ zèn nie te eete zonder spek. (Spoeje doemmeniemer; 2009); WBD III. 2.3:84 'moffelboon' = tuinboon, ook 'labboon'; WNT MOFFEL (I) 3) Groote boonen heeten in Brabant moffels of moffelboonen. Bosch moffelbone - tuinbonen; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - MOFFELBOONEN noemt men hier, in Braband en elders, de zoogenaamde groote boonen, ook boerenboonen geheeten, om derzelver schil waarschijnlijk alzoo genaamd, heerschende in het woord 'moffel' het denkbeeld van iets dat tot bedekking dient . Z.a. (ook genaamd 'moffels' of 'boeren-wanten'). K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - MOFFELBONEN: Roomsche bonen, Boerenbonen. De boeren zeggen Flodderbonen, op zommige plaatsen Lapbonen.
moffelen, moefele, zwak werkwoord, moefele - moefelde - gemoefeld, moffelen, verbergen; Henk van Rijen - iets wegmoefele - doen verdwijnen; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - MOFFELEN voor verbergen. Het is zeer goed woord, komende van 'moffel', 'mof', eigenlijk iets dat bedekt, wordende 'Moffel' in het Hoogd. ook genaamd zekere soort van ketel, door de scheikundigen gebruikt wordende. In het Fransch zijn 'mouffles' wanten of handschoenen van welke de vingers niet van elkander gescheiden zijn. Z. a. WNT MOFFELEN 2) iets behendig in zijn moffel wegstoppen
mogelijk, meugelek, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - meu(j)gelek (krt.62); Antw. MEUGELIJK en MEUGENTLIJK bvw, bw. - mogelijk, Fr. possible, peut-être
mogelijkheid, meugelekhei, meugelekhèd, zelfstandig naamwoord, mogelijkheid; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – meugelijkhei
mogen, meuge, sterk werkwoord, meuge - môog - gemeugd, "mogen; Dè moes nie meuge. - Dat moest niet mogen. – tegenwoordige tijd enkelv. 'ik/hij maag', 'gij meut'; – Btk+B meuge - mócht - gemeuge ; ik/hij mag, gij meugt; – BvD imp. móch en niet môog; – Dialectenquête 1876 - meuge; ...want ie zaat al aon z'n vierde borreltje, en meer dan vier moog ie er nie nemen van z'n vrouw... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 2; NTC 8-10-1938); Pierre van Beek – ""Van mekaar meugen ze nie en bij mekaar deugen ze nie!"" In zo'n geval hebben we te doen met een echtpaar, dat veel kijft en ruziet over kleinigheden. Dat kan natuurlijk zijn oorzaak vinden in het feit, dat hij of zij een ""netek....t"" is. Dat betekent een akelig humeurig iemand. (Tilburgse taalplastiek 10 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 8 april 1950); Cees Robben – ...dè lèève môôg... (19590822); Cees Robben – Fleej-week-from môôk-ôôk maagdeke zèèn.. (19651112); Stadsnieuws -  Akket gevraoge ha, hakket nie gemeuge. (251109); Henk van Rijen - gè meut nie meej - jij mag niet mee; Et is aaltij zôo en et zal nôot aanders worre, wegge nie meugt lèkt, lekkerder, schônder en leuker. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Dingen doen diege èègelek nie meugt. (Henriëtte Vunderink, Jong zèèn, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); samentrekkingen met het onderwerp; B maa'k - mag ik?; Van Beek - ""Dè meugde nie"" is: dat mag niet.  (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); ... in [een] wèkje geleeë zaag ik op ’t bordje van de Tilb. Cursus, hil meewaorig afgedrukt staon: ""Niks meude mir"". [De Tilburgsche Cursus was een cartooneske rubriek in Groot Tilburg. Het plaatje was steeds hetzelfde: een professor bij een schoolbord; op het schoolbord stond een treffende Tilburgse uitspraak geschreven.] (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Henk van Rijen - Mie, meume meew meej? - Mie, mogen we met je mee?; Henk van Rijen - meens, meumer op? - meneer, mogen wij erop? (b.v. achter op een kar); Aanvullende bronnen; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - MEUGEN voor mogen. Dit is geenszins eene verbasterde uitspraak; want, dat men oudtijds zoowel 'meugen' als 'mogen' zeide, getuigt nog heden ten dage 'tegen heug en meug'. Z. a. ANTW. MEUGEN - mogen; meugen van - verlof hebben van; kunnen eten Biks meujge ww - mogen; Bosch meuge - mogen; WNT MOGEN, gewestelijk MEUGEN; WBD III.3.1:230 'mogen', 'gaarne mogen', 'lijden, goed kunnen zetten staan op' = iemand graag mogen; maag; mag; - 1e + 3e pers. enkelv. van 'meuge'; via 'mag' met vocaalrekking; - Maag ze meej mèn meej?; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""moeder maa'k britsen?"" (aardappelen tot brei maken); Cees Robben – En dan maag ie meej... (19640228); meude; samentrekking van mag je, mag u; 2e pers. enk. + mv. van 'meuge' + encl. pron. (meut + ge); Dè meude nie doenMeude göllie meej?; Cees Robben – En dörrom meude hier naa staon (19590912) ; Cees Robben - .. en liege meude nôôt... (19641231); Cees Robben – Dè meude gerust, Miena... (19840406); meut; mag, mogen; 2e pers. enk.+ mv. van 'meuge' met elisie van de 'g'; Gij meut nie meej. Tilbörg, dègge zôo meut blèève; Cees Robben - ge meut de krintjes nie öt de mik pölleke; Henk van Rijen - ge meut er nie òn dènke - je moet er niet aan denken; môo(g)t; Henk van Rijen – mocht; Henk van Rijen – 'Gè môot òk wèl us wè hèn! - Jij mocht ook wel eens wat hebben. Dirk Boutkan (1996) - In de verl.tijd variatie tussen: móg- en mócht-; môog(e); mocht; - verleden tijd van 'meuge'; Cees Robben - et kèènd môog nòr hèùs; Cees Robben - Ik môog vruuger nie leere ómdè we gin gèld han; Dirk Boutkan (1996) - In de verl. tijd variatie tussen: móg- en mócht-"
mokkel, mòkkel, zelfstandig naamwoord, meisje, jonge vrouw; Cees Robben – Ik zèè mee m’n mokkel in de Laai wiste dokkele... (19850607); Waor kwaame die vrèmde mòkkeltjes, as die zoone strak gonge vrije, der èège tegen òn moeie? (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Onze Co kwaam mistal om un uur of êen aon en ons Jaoneke, nie veul laoter. Dè laag der aon, waor de mokkeltjes wôonde, diese naor hèùs han moete brengen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD III.2.2:84 'mokkel' = meisje met wie een jongen verkering heeft; WBD III.2.2:104 'mokkel' = kus; WNT MOKKEL (I) - daarnaast ook moggel - dik, mollig kind of meisje, ook eene dikke vrouw
mokkepaaier, mòkkepaajer, zelfstandig naamwoord, "N. Daamen - Handschrift 1916 – ""mokkepaaier - slachter van verdacht vee""; WBD niet vermeld; Sch. MOKKEPOOT Het mv. mokkepooten of ook groetjepooten betekent 'vuile handen'. Van mok of mot of modde, wat mottig, morsig of vuil is. Z.a."
mol, mölleke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, molletje; verkleinwoord van 'mòl'; Cees Robben – ’t poeske aaide langs de neus.../ En ’t mölleke zee: ‘Hik...’ (19560609); Cees Robben – Ze slaope daor, de dröllekes/ In beddekes... as möllekes... (19580531); Henk van Rijen – wiegekind, weggestopt in het wiegje
molen, meule, zelfstandig naamwoord, molen; fig. mond; Dialectenquête 1876 - den mulderszoon is op den meule; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  As et waait, draaien alle meules (Pierre van Beek – -Tilburgse Taalplastiek 1972) - reactie tegen iemand die alsmaar bezwaren maakt in de geest van 'ja maar, als ...'; Die wèèven, derre meulen stond ginne ôgenblik stil... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD vurmeule (Hasselt) - voorploeg (het losse, tweewielige voorste deel van de ploeg); WBD 'dur de meule draaje' - worstvlees en -vet kleinmaken, ook genoemd 'durdraaje'; WBD óntkiemingsmeule - moutpoetsmachine (apparaat waarmee het geëeste graan van kiemen en onzuiverheden werd ontdaan, in de brouwerij); WBD schrootmeule - moutmolen (in de brouwerij); WBD standerdmeule - standerdmolen; WBD schèèrmeule, haspelmeule (II:994) - scheerraam, grote haspel; ook: schèrraom, schirraom of schèrkrôon genoemd; WBD wèndneule ('wéntmujl?') (II:l027) - windmolen: windmeulen; WBD (II:2814) 'meujle' - voorstel v.e. samengestelde kar; ANTW. MEULEN zelfstandig naamwoord m. - molen, Fr.moulin; fig.de tanden, het gebit; Hees meule (IV:22); WNT MOLEN, daarnaast MEULEN
molenaar, moolenèèr, zelfstandig naamwoord, "molenaar; WBD III 4,2:162 lemma Meikever met witachtige rug - Dit lemma bevat de specifieke benamingen voor een meikever die met meel bestoven lijkt te zijn. mulder – Tilburg; mulderke – Tilburg; molenaar – Tilburg; bakker – frequent in Tilburg; bakkerke – Tilburg; kapucientje – Tilburg, Goirle; manneke – frequent in Tilburg; wijfje, wijfke – frequent in Tilburg; Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek 26, 23-1-1965 –Onder die ""mölders"" (meikevers) kwamen ook ""molenaars"" voor. Dat waren in de jongenswereld meikevers met een witachtige kleur over de dekvleugels (alsof ze met meel bestoven waren). Daarnaast bestonden er ""kappecientjes"" (capucijnen). Deze waren diep, mooi bruin van kleur en zagen er met hun ""baard"" en glad kopje... - en met een beetje fantasie! - ook inderdaad als een capucijn uit."
Moleneind, het, Meulenènd, toponiem, Het Moleneind – gebied in de Heikant; Cees Robben – ’t Was ieveraans in ’t Meule-end... (19560609)
molenpaard, meulepèèrd, zelfstandig naamwoord, struise vrouw; letterlijk: molenpaard; Bosch - meulepèèrd - molenpaard; vrouw van lompe, grote gestalte; Biks - meulepèrd zelfstandig naamwoord  - molenpaard; grof gebouwde vrouw; Verhoeven - MOLENPAARD (meulepèrd) v - 1.paard dat de molen in beweging houdt; 2. zwoeger; 3. grof gebouwde vrouw. S&S MEULE(N)PÈÈRD: struisch, stevig vrouwmensch, Corn.Vervl. A.1898. Metaforisch gebruik van molenpaard. Het woord is zeer gewoon voor een vrouw v. lompe, grote gestalte. WNT - van toepassing op eene vrouw van lompe, groote gestalte.
Molenschot, Meuleschòt, toponiem, Molenschot – buurtschap bij Tilburg; Cees Robben – Den irste zondag van de maai/ dan trokken wij dur stad en haai/ mee de meziek naor Meuleschot/ naor Lôôn of Beek.... (19540508)
molensteller, meulestèller, zelfstandig naamwoord, assortimentsteller; WBD meulestèller (II:938) - assortimentsteller; Anoniem – 1959 – ; De meulesteller was unne neetoor; die Nillus wel 'n bietje zocht; Om dettie bij hum, gin sigaore; of 'n rulleke pruimtebak kocht. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)
molenvet, meulevèt, zelfstandig naamwoord, molenvet; WBD meulevèt (II:938) - afval uit assortiment
molik, mooluk, zelfstandig naamwoord, VB onbestaande vogel (waarmee o.a. kinderen bang gemaakt werden); Pierre van Beek –  hoesten as ene mooluk - zwaar hoesten; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  zèède ene mooluk? (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1970) - vraag als iemand veel geeuwt (Moluk, molik = fantasiebeest, vogelschrik. Vgl. 'Zal ik ene mooluk vur oe vange? met deze vraag houdt men kinderen voor het lapje.); Henk van Rijen – 'môolek' - fantasievogel of –beest; WNT - lemma Molik - ook MOLIJK, MOLOK, MOLUK —, znw. m. Mnl. moloc (VERDAM 4, 1877). Reeds BILD. (Geslachtl. 2, 247) wilde molik verklaren uit dennaam van den afgod Moloch; WEILAND achtte die afleiding onzeker; DE VRIES (War. 215) vond ze zeer aannemelijk, doch BAKH. V. BRINK (Stud. 3, 336) en L. A. TE WINKEL (Mag. v. Ned. Taalk. 4, 287 vlgg.) begrepen niet hoe de Moloch, van wiens dienst in den bijbel eenige malen wordt gesproken, in de latere taal zijn naam zou gegeven hebben aan een vogelverschrikker (zie beneden). In het Mnl. ziet men duidelijk de beteekenissen afgodsbeeld, beeld, vogelenschrik, doch zonderling is de tekst in het eerste der bij VERDAM genoemde voorbeelden, waarvoor de Vulg. (Levit. 20, 2) heeft: ”si quis dederit de semine suo idolo Moloch”, dus iets geheel anders dan het Nederlandsch. Waarschijnlijk is mnl. moloc inderdaad hetzelfde als Moloch, maar de geschiedenis van het woord is niet volledig te geven.
mollentaxi, mòlletaksie, zelfstandig naamwoord, lijkwagen
mollestaart, mòllestèrt, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.3:57 mòllestèrt - zijwortel, ook genoemd: knoest, knol, dikkewortel
molm, mòlm, zelfstandig naamwoord, houtmeel; WBD (III.2.1:458) mòlm = houtmeel, ook genoemd 'vermolmd hout', 'olm' resp. 'meutel'
molshoop, mòlshôop, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.2:40 ‘molshoop', ook: ‘mollenhoop’
molsla, mòlslaoj, zelfstandig naamwoord, "blad van de paardebloem, molsla, 'gaanzetóng' (Taraxacum); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""molsloai - jonge scheuten van de ganzenbloem die men in de lente hoofdzakelijk in molshoopen vindt""; WBD III.4.3:287 mòlslaoj - bladrozet v.d. paardebloem, ook 'morgenster'; Antw. MOLSALAAD zelfstandig naamwoord m. - Het loof v.d. wilde suikerij, Fr. pissenlit, salade de taupe, Lat. Taraxacum officinale; WNT MOLSLA, molsalade, naam voor de paardenbloem, aldus genoemd omdat het blad, onder de molshoopen groeiende, door gebrek aan licht verbleekt en dan als spijs wordt gebruikt."
molton, mèlton, zelfstandig naamwoord, stofnaam (Textiel); Henk van Rijswijk - Melton: sterk gevolde lichte wollen stof, niet geruwd, soms licht geschoren met een viltlaag aan beide zijden. Gebruikt voor mantelpakjes, jassen en mantels. Geweven in platbinding, keper of visgraat. (Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954); J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Melton. Kamgaren bukskin in dubbelkeper geweven, veelal in donkere tinten geverfd. De stof is iets geruwd en voelt zacht aan. Zwaardere kwaliteiten worden vaak als versterkte of dubbelweefsels geweven.
mombakkes, bombakkes, zelfstandig naamwoord, masker, mombakkes; WBD (III.3.2:284,) bombakkes, mondbakkes = masker; - afstandsassimilatie van plaats: m>b; A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord o. en vr. - mombakkes, een andere variant is mondbakkes.
mond, mond, zelfstandig naamwoord, zie mundje; mond; WBD ovenmond (opening in de oven waardoor brandstof en brood naar binnen worden geschoven); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  daor spuult ie de mónd nie meej (Kn'50) - daar weet hij niets van; Frans Verbunt -  pas mar op dè oewe mond nie eer versleeten is as oew kont (gezegd tegen een praatziek iemand)
mondfiat, mondfieat, mondfiejat, bijvoeglijk naamwoord, welbespraakt; Felix Dóndera was wèl móndfiejat. - Felix Donders kon goed praten. WBD III.3.1:295 'mondfiat' = welbespraakt; Bont móntfijat, bijvoeglijk naamwoord  - mondfiat, over een flux de bouche beschikkend Biks 'mòndfiejat' bijvoeglijk naamwoord  - mondfiat, welsprekend; Bosch mondfiat – welbespraakt; + Den Bosch, Meierij, Gilze Rijen, Made
mondig, mundeg, bijvoeglijk naamwoord, mondig; WBD III.2.2:45 'mondig' = meerderjarig; Bont bijvoeglijk naamwoord  'mundig' - mondig, meerderjarig. Haor muntig - mondig
mondje, mundje, zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm; mondje; - verkleinde vorm van 'mond', met umlaut; ...want ik zè nie op m'n mundje gevallen al zeg ik 't zelf; (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929); Mundje gehou'en; zal niemand berouwen; mundje te vrij; maokt niemand nie blij. (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘’t Mundje’, 1941); Cees Robben - èn der mundje dun èn zèùneg van et venèèn; Agge oew mundje goed ruurt, draaider oew kundje wel in... (Tony Ansems,Agge oew mundje goed ruurt; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008); Pierre van Beek –  mundjesmaot - mondjesmaat; Dialectenquête 1876 - mundje; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  as ge mee dè mundje gaot schôoje, zulde nie veul krèège (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1970) - gezegd tegen iemand die niet geschikt is om te bedelen. Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  laagende mundjes zèn bèètende hundjes (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1970) - waarschuwing: vertrouw vriendelijke mensen niet altijd; Cees Robben - 'Ik heb m'n mundje dicht gehaauwe'; WBD III.1.1:96 'mondje' = mond; WBD III.2.2:104 'mondje' = kus
mondvol, moffel, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.4:278 'moffel' = mondvol
Mondvoltandenlaan, Mondvoltaandelaon, zelfstandig naamwoord, eigennaam; Montfortanenlaan; De Wijs – (gehoord in ’t Zand: ) Ik geleuf dettie wôônt in de Mondvoltaandelaon (Montfortanenlaan) (23-02-1972)
monnikje, monnekske, zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm; Henk van Rijen – huismus (Passer domesticus)
monseigneur, monsienjeur, zelfstandig naamwoord, monseigneur; Monsienjeur Deken Sanders... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
monster, monster, zelfstandig naamwoord, monster; WBD móóster (II:1041) - doorsnede van een weefsel
monteur, monteleur, zelfstandig naamwoord, monteur – in de schoenindustrie; Interview met de heer De Kok (1978) – “Èn dè was den…bij van Aorendonk wassie monteleur gewist, schoenmonteleur, hè!” (transcriptie Hans Hessels 2014;
mook, môok, zelfstandig naamwoord, Biks 'mòòk' zelfstandig naamwoord  - onbepaalde hoeveelheid; WBD maag van een koe; WNT MOOK - In Z. -N. bekend als naam voor de eerste maag van herkauwende dieren, ook wel voor pens of buik in ruimeren zin. C. Verhoeven - MOOK (moo:k) - m - eerste maag van een koe, maag in het alg., minder eerbiedige aanduiding voor dikke buik. Van iemand die in de oorlog veel clandestien slachtte: z'nen hof wiegelt van de moo:ke. ANTW. MOOK zelfstandig naamwoord m.(scherpe o) - de eerste maag der herkauwers, Fr. panse
Mookerhei, Mookerhaaj, toponiem, "Mokerheide; Pierre van Beek – …""op de Mokerhaai mee z'n beentjes te liggen rammelen"" (…)dan is men ""effenaaf"" dood. (Tilburgse taalplastiek 13 Nieuwe Tilburgse Courant – donderdag 11 mei 1950)"
Moonen, Môone, zelfstandig naamwoord, eigennaam, Moonen, Piet; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  Piet Môone gezien hebben ('78) -flink in de lorum zijn? dronken zijn
moor, moor, zelfstandig naamwoord, waterketel; Van Delft - Een rijf is een hark, een reep is een hoepel, een moor is een ketel, een kakstoel is een kinderstoel. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); Henk van Rijen - de schaaw blòkt èn de môor wòsemt - de schoorsteen rookt en de; waterketel stoomt; WBD (III.2.1:192) moor = waterketel, ook 'marmiet' genoemd; Stadsnieuws -  Doe es waoter in de moor vur men krèùk (010608); Taalk.Mag. I(I835) 318 MOOR zelfstandig naamwoord , m. een groote ketel, die door het langdurig blootgesteld zijn aan het vuur geheel zwart wordt; vandaar zijn naam. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - moor, moer - waterketel (zelfstandig naamwoord l., geld.); Biks - moor zelfstandig naamwoord  - waterketel; WNT WNT: MOOR (I), 4: Waterketel (die in het gebruik zwart wordt door telkens op het vuur te staan), waarin het water wordt gekookt om koffie mee te zetten; inz. in Z. -N. Verh. - MOOR m - ketel om water in te koken (zo genoemd omdat hij zwartgeblakerd was?); ANTW. - MOOR (scherpe o) zelfstandig naamwoord m. - bolronde of wijdgebuikte koperen of ijzeren waterketel, met hengsel en toot, waar men water voor de koffie in kookt.
moord, moord, zelfstandig naamwoord, moord; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  tis en moord in en maand / in en hölleke (D'16)- het is een soort te verwaarlozen zaak
moordenaar, moordenèèr, zelfstandig naamwoord, moordenaar; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'moordenaer'; ANTW. MOORDENÈÈR zelfstandig naamwoord m. – moordenaar
moorkop, moorkòp, zelfstandig naamwoord, WBD paard met zwarte kop; WNT MOORKOP - een paard met zwart grondhaar, vermengd met witte haren, en waarbij hoofd, benen, manen en staart zwart zijn.
moos, moos, zelfstandig naamwoord, "keuken (op de boerderij); drek; R drassige plaats waar het afvalwater van het huiswerk terechtkwam uit de 'goot'; WBD bijkeuken (op de boerderij), ook 'goot' genoemd; of 'washèùs' of 'aachterhèùs'. Hs K 183 geeft 'moos'; WBD moozegoot - vuilwatergoot (goot of greppel, waardoor het water uit de keuken en ander vuil water afvloeit naar de zinkput); Hasselt: goowt; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  den dieje kan ik wel zwêeten óp en kaaw moos (D'16) - die kan ik wel zweten? op een koude achterkeuken (z. a. op 'geut'); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  van en kaaw moos koome (D'16)-van een koude achterkeuken komen = van een koude kermis thuiskomen (moos = ruimte achter den herd) N. Daamen - Handschrift 1916 – ""moos - boeren achter keuken""; ANTW. MOOS (zachte o) zelfstandig naamwoord v. - achterplaats in de boerenhuizen, waar afgewassen wordt. MOOS (zachte o) zelfstandig naamwoord m. - modder, slijk, Fr.boue. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - MOOS voor Vuilnishok, voor die aan de keuken grenzende plaats, welke men elders het vaathok noemt. Het woord is van hoogen oorsprong. Mws is, in het Wallisch, foetidus, putidus, vapidus. Verh. MOOS (soms: mouws) m - modderige, open afvoer van waswater en andere vloeibare ongerechtigheid. Verwant met 'modder' en 'moeras'. Biks moos zelfstandig naamwoord  - keuken, afvalwater; WNT MOOS (I) 2) Ook als naam voor de plaats waar het vuil langs gaat; thans nog: plaats waar het vaatwerk wordt gewasschen. WBD III.3.1: 'moos aan de knieën hebben' = rijk zijn"
moosgat, moosgat, mòzzegat, zelfstandig naamwoord, gat in de muur voor waterafvoer vanuit de keuken; WBD moowsgat (Hasselt), moozegat - gootgat (afvoergat in de buitenmuur van de bijkeuken); WBD geutgat - gootgat; WBD moozegoot, (Hasselt:) goowt - vuilwatergoot (voor keukenafvalwater en ander, naar de zinkput); WNT MOOSGAT, mozegat - (bij Kiliaen lavatrinae foramen) kleine opening onder in den muur van waschhuizen, kamers enz. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - MOSEKUIL, ook MOSIK; een kuil waarin het vuile nat, bijzonder de pis der koeien inloopt. Kiliaen & Plantijn op 'mosegat'. Bont zelfstandig naamwoord o. 'mozikgat', moosgat; Hees mosgat, moosgat (II:17); Str. moosgat (2:99)
moosput, moosputje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "verkleinde vorm; zinkputje; WBD moosput, hs K183: moosput, Hasselt: moowskèùl - zinkput (voor vuil water o.a. uit de gootsteen); ook 'mooskèùl' genoemd; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  stinken as en moosputje ('7l); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""moosput - vuilwaterput"""
mooswater, mooswaoter, zelfstandig naamwoord, "huiselijk afvalwater; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""mooswoater - vuilniswater""; WBD III.4.4:188 'mooswater' = vuil water, ook 'get', 'drekwater'"
moot, môot, zelfstandig naamwoord, afgesneden stuk
mop, mòp, zelfstandig naamwoord, 'iemand zonder goede manieren'; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  mòp is lam (HM'70) gezegd van een arm persoon.
mopje, möpke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, meestal: eenvoudige liedjes of melodietjes; koekje; - verkleinwoord van 'mòp', met umlaut; ...et waar 'n lustig möpke en et hiette: die Lustige Witwe!? (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); En Teuntje speulde verschaaiene möpkes... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); In dees miseraobele tije/ kan 'n möpke er veul verblije! (Piet Heerkens; ‘Kritieke’, gepubliceerd in De Zaaier, bijlage van de Nieuwe Tilburgsche Courant, 1941); Cees Robben – [Priester:] Moet ik de Prefatie zingen, köster..? [Koster:] Nèè, paoter, ’t is vandaog ’n stille mis... We zingen aleen mar wè möpkes... (19810619); Piet van Beers – ‘Ene gewôone zondagmiddag’: Op den aachtergrond spulden ze ’n möpke. (‘t Èlfde buukske, 2010); Vunderink - Kha liever dèsse en möpke spulden/ op en môonieka... (Henriëtte Vunderink; Zoas ik et as kèènd beleefde; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Steijns - Dè zèn dan wèl nie van die leutege möpkes diese dan zinge, mar alleej... (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2006); WBD III.2.3:235 'mopje' (ook: meupke) = koekje v. overgeschoten deeg
morellensap, morèllesap, zelfstandig naamwoord, kersensap; Cees Robben – morellensap (19611221)
morgen, mèèrege, bijwoord, morgen; B mèrrege; smèèreges - 's morgens; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – toe merregenmiddag; alle mèèrges - elke morgen / alle mèèreges zaat ie thèùs; Cees Robben – Ik wor mèèrege vèèf jaor (19640131); Cees Robben – as’t dan mèèrege wir net is as vandaog (19730629); Cees Robben – Ak mèèrege iets nuus begien (19710122); Cees Robben – ‘k Mot mèèrege vruug op, Suus.. (19740208); Cees Robben – Ochèèrum ons vèèreke... ’t mot mèèrege stèèreve.. (19650903); Henk van Rijen - holt mèèregen es en mèèrgpèpke; Frans Verbunt -  mèèrege kómt er wir nen dag waor de mèùze nie òn gezeete hèbbe; Frans Verbunt -  er wòrt van èèges mèèrege; WBD III.4.4:122 'Morgen', 'morgend' = ochtend; Bosch mèrege - morgen; Bont mä.r(e)ge(n), zelfstandig naamwoord m.- morgen, ochtend; bijwoord  - morgen; Goem. MORGEN - mè:rege, bijwoord; ANTW. MERGEN (uitspr. märregn) bijwoord - morgen, Fr. demain; mèèrege, van de; zelfstandig naamwoord in tweede naamval; vanochtend, heden ochtend; Cees Robben –[Een ‘aanzegger’ spreekt] - Merie heeget laote schiete.../ Van de mèèrege om vèèf uure/ Heese d’r gat dichtgeneepe.. (19640605); Cees Robben – Van de mèèrege om vèèf uure (19640605)
morgen, smèèreges, bijwoord, 's morgens; smèèreges ziedem noot nie. - 's Morgens zie je hem nooit. Dialectenquête 1876 - 's mêrges vruug (ê als in Fr. même); Cees Robben – Men vrouw hee d’ren kaort-aovend op ’s mèèreges gezet... (19740405); Cees Robben – M’n vrouw weegt 130 kilo... Asse smèèreges op munne slip leej dan heh unne snipperdag... (19740920); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “En dan had ze smèèreges (…)  zon blaos bezije op dieje mond zitte…”; Buuk Saoves groote jonge, mar dan ok smèèreges - als je 's avonds laat nog de branie denkt te kunnen uithangen, dan moet je ook 's morgens karakter tonen. Piet van Beers – ‘As ge me zuukt’: As ge smèèreges de mèèrels/ wir zen bist te keer heurt gaon. (Brabants A.P. de Bont – 1; z.j., ca. 2005); 'sMèèregesvruug sjouwt ie meej kraante dur de straot... (Henriëtte Vunderink, Dekraantejonge, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); kZèè gin sjagrèèn ofsikkeneureg,/ èn ok smèèreges nie huumeureg. (Henriëtte Vunderink, Stèmminge, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)
morgenziekte, mèèregeziekte, zelfstandig naamwoord, ochtendziekte; De Wijs – Dettie veul laast hee van de merregeziekte is nie zô errig, mar hij rektet toe dettie naor bed gao. (04-07-1969); De Wijs – Hij hee veul laast van de merge-ziekte en des nie zo erg assie ’t mar nie rekt tot den aovond. (24-02-1966)
morrelboon, morrelboon, zelfstandig naamwoord, [mòrrelboon - mòrrelbôon ?]; tuinboon; Niet in Sterenborgs oorspronkelijke kaartsysteem opgenomen; WTT 2012 – Alleen aangetroffen in WBD III. 2.3:84, maar daar wel aangeduid als 'verspr. Tilb.' = verspreid over Tilburg. Mogelijk een variant op 'moffelbôon'
mortdieu, mordie, mòrdie?, tussenwerpsel, bastaardvloek; verbastering van de Franse woorden 'mort' en 'dieu', ongeveer gelijk aan ‘potver’; Cees Robben – Mordie... Lowie, hek gelèèk of nie? (19840113)
mos, mòs, zelfstandig naamwoord, "mos; uitdrukking  meej mòs òn der kniejes- kapitaalkrachtig (in het bijzonder m.b.t. een vrouw in geval van een huwelijk); Nicolaas Daamen - handschrift 1916 ""ze hee mos an d'r kuiten (ze heeft geld)""; Pierre van Beek – …een ""meid mee mos aon d'r kniejes"" (…)daaronder verstaan we in Tilburg een bemiddeld meisje. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950); Van Beek - ""Zij heeft mos aan d'r knieën"" - zij is rijk. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Cees Robben – Gin mos aon d’r kniejes... en toch lief... (19561215) – Niet rijk en toch lief. Cees Robben – Pa, mèn meske heej mos aon d’r kniejes... (19870724); Dè kostte un kapitaol, dòchte wij, mar jè as we onze pa moese gelêûve nie zô èèrg, ‘ze ha immers un paor cente’, mos òn der knieëns zin wij van mèskes daor ze et tèùs goed kosse doen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)"
Mosbrempt, Mòsbrèmpt, toponiem, De Mòsbrèmpt, De exacte lokatie is niet vastgesteld; alleen aangetroffen in een interview uit 1978: Interview Hermans - 1978 - “…daor gingeme ok aatij voogeltjes vange…De Mòsbrèmpt!! De Mòsbrampt…brèmpt!! Van hil die kontrije daor koste gij van de Biksewèg bij de irste waaj, nouw zit er De Kat meej zen febriek èn teegenoover zaat Franke vruuger…” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
mosterdmannetje, mòsterdmènneke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Frans Verbunt -  mosterdmannetje (ging langs de huizen); Bijnamenboek Karel de Beer - mòsterdmènneke = Frans Elen (blz. 37); Bijnamenboek Karel de Beer - de mòsterdmadam = Johannes Elen) (blz. 36); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Ent mòsterdmènneke, mòsterdmadammeke. Die is lang gewist, die wonde in de Atteljeestraot (Atelierstraat) èn daor wont naa en neef die dè oovergenoomen heej van em, die doe dè nòg verkôope èn dè is goeje mòsterd, hor…” (transcriptie Hans Hessels 2014); Henriëtte Vunderink: Et mòsterdmènneke / Weekeleks kwaamie bij ons òn de deur / meej zen dèfteg visgraotjasken aon / èn en pet op, die ik em zo schôon vond staon. / Hij had ok aaltij zon fris-rôoje kleur. / En tunneke, meej koopere baanden, in zen haand. / Die baande blonken asòf ge vur ne spiegel stond. / Ons moeder gaafem dan en glas, èn verdomd / hij knoejde nôot, assie teegen de kaant / van dè glas meej zenen houte leepel mèpte / èn de mòsterd tòt òn de raand / vur ons moeder daorin schèpte / die, al meej der sènten in der haand / klòrstond, èn et mènneke zich dórnao fïef wir rèpte / nòr de vòlgende klaant. (Henriëtte Vunderink, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); En aaf en toe dan kwaam et mosterdmènneke òn de deur, die zaag er aaltij hêel netjes èùt, alles gepoetst tot èn mèt zen tunneke meej koopere baande, mar ok zen schoene. En wèffer glas dèttie ok vol moes doen, hij mikte meej zen houte lepeltje der nôot nèffe. (Nel Timmermans; Wètter ammòl òn de deur komt; CuBra; 200?); Et runsvlêes dètter dan nòg inzaat was vur onze paa. Dè sneetie fèèn, èn dan snipperdenie er en uike bij òf en aawgurrukske meej mòsterd van et mòsterdmènneke. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Èn ast en goej jaor waar gewist, dan kreegeme nok nòg kekètte meej mòsterd van et mòsterdmènneke. Dan zeej onzen ôome Koop: ‘Hurtem es laage (...) Die heej de mòsterd gehòld, opt Piusplèèn!’ Èn dan zeej ons taante Diena, die meej Koope getrouwd waar: ‘Òch gèk, gij! Meej oewe mòsterd!’ (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
mot, mòt, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.4:58 'mot' = mist; ook 'smook', 'waas', 'wasem'
motor, mooter, zelfstandig naamwoord, motor; Cees Robben - ik maok naa vur ene mooter plòts; DANB zene mooter is kepòt
motregen, mòtrèège, zelfstandig naamwoord, motregen; Van Beek - Voor fijne mensen en motregen moet men oppassen. - Huichelaars gelove men niet. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 10 januari 1959); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  van mòtrèègen èn fèène lui worde zèèknat ('38); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  vur fèèn meensen èn mòtrèège moete óppaase ('13)- geen huichelaars vertrouwen; Cees Robben – Vur fèèn meensen en motrèègen moette oppaase Tirris.. (19641218)
motverdikke, motverdikke, tussenwerpsel, bastaardvloek; Cees Robben - motverdikke (19841019)
mousseline, moezelien, zelfstandig naamwoord, "stofnaam (textiel); moezelien; WBD II.4. p. 879 – “Los geweven stof van katoen, wol of zijde (genoemd naar de stad Mosoel in Turkije)"" J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij „mousseline"": „Zacht en doorzichtig weefsel in effen binding geweven. Effen en bedrukt. Katoen mousseline: ketting en inslag uit zacht; getwist garen. Wol mousseline: zacht getwist kamgaren.Toepassing: dameszomerkleeding.""; mousseline: moezelien, K 183 (= Tilburg) ; WNT – lemma Mousseline – 1908 - — in de volkstaal ook wel MOEZELIEN —, znw. onz. Van fr. mousseline (verg. b.v. DOZY, Oosterl. 68). Benaming van zekere los geweven stoffen, oorpronkelijk van katoen, doch later ook wel van zijde of wol. ; Het mousseline of moesselien …, ook wel neteldoek … geheeten, KUYPER, Technol. 2, 266"
mouw, mouw, zelfstandig naamwoord, "Van Beek - De Tilburgers noemde men vroeger ""messentrekkers"" of ""messenstekers"", omdat men bij vechten vlug met het mes was. Dan voegde men daaraan toe: ""Ze hebben het achter (of in) de mouw"". Dit is dan de oorspronkelijke betekenis der uitdrukking, toen men het mes in de mouw droeg, zodat de tegenstander het niet zag. Dr. F.A. Stoet schrijft, dat men vroeger verboden wapenen in de mouw droeg, en dat bewijst het ""Keurboek van Haerlem. 27"": waert dat yement enige wapene anders droege dan geschreven staet, heymelyc in bosemen, in mouwen, in cousen, enz. In West-Vlaanderen zegt men ook ""Een mes in de mouw hebben"", voor trouweloos en wreedaardig zijn, onbetrouwbaar. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); maaw; Henk van Rijen – mouw; mòwke; verkleinde vorm; WBD mouw (gewrichtsziekte bij jonge paarden), ook genoemd 'mòk' of 'haozenhak'"
mouwen, mouwe, zwak werkwoord, Pierre van Beek –  als een molenaar het hem toekomende gedeelte van het meel uit een zak schepte, schepte zijn wijde mouw wel eens mee: 'mouwe'
mud, mud, zelfstandig naamwoord, inhoudsmaat voor droge waar, = 301 liter, verdeeld in 8 schepels van ieder 37, 6 liter (in Tilburg in gebruik vóór de invoering v.h. Ned. Metriek Stelsel, 1820) zie: Verhoeff; Frans Verbunt -  en mud èèrpel, mòssel, koole; WBD III.4.4:300 'mud' = hectoliter, ook 'schepel' of 'spint'; 300 'mud' = duizend liter
muggensnapper, muggesnapper, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – grauwe vliegenvanger (Muscicapa striata); WNT Muggensnapper - in Groningen benaming voor den grauwen vliegenvanger; Muscicapa grisola
muil, mèùl, zelfstandig naamwoord, möltje, muil; WBD III.4.2:32 'muil' - bek; ook genoemd: 'bakkes', 'bek', 'kweek' WBD III.1.3:245 'muil' = muiltje; möltje; verkleinde vorm; Henk van Rijen – muiltje
muilvechten, moelvèèchte, sterk werkwoord, Henk van Rijen – bekvechten
muis, mèùs, möske, zelfstandig naamwoord, möske, muis; MP gez. En mèùs heej meer dan êen hölleke. (Het is altijd gemakkelijk over meer dan één mogelijkheid te kunnen beschikken.); MP gez. Twee vrouwen i n êen hèùs zèn as twee katte meej êen mèùs. Van Beek - Van muizen kunnen geen ratten komen, of: Van ratten kunnen geen muizen komen. Daar draai ik m'n hand niet voor om. – Dat gaat als vanzelf. - Daar behoef ik geen moeite voor te doen. (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959); Anoniem – 1959 – ; De buikriem wier strakker aongetrokke; aaltij zwaorder wier de laast; De muize kreege traonen in dur ooge; of lage dood vur de kaast. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); Cees Robben - ... meej de méùze van óns haand ...; Cees Robben - as de meüze bij mèn óp zulder zôo knap waaren as gij; Dialectenquête 1876 - muizen en roate (meestal: muis en roate) (ui = eu van Meuse fr. ); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  tis mèùzemeelis (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1968) - het is muizenmelis = armoe troef (vgl. ‘musemele' = fijn meel. Het woord betekent misschien: afknaagsel v.e. muis; Bijnamenboek Karel de Beer - de mèùs = frater Euphratius, frater Hungero (blz. 101); Der zaat en möske in mene tèùn,/ zon klèèn grèès spitseg ding. (Henriëtte Vunderink, Et möske, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); WBD (III.2.1:497) mèùs of mèùskat = muizenvanger; WBD (III.1.1:151) 'muis' = muis v.d. hand; M-I het onderste vlezige deel van de duim; Bont zelfstandig naamwoord vr. - muis, kat (die bijzonder goed muist); möske; verkleinde vorm; muisje; ook voor meisje gebruik (Robben); Dialectenquête 1876 - mùske (ù als fr. oeu); Cees Robben – De möskes vènde overal... (19620720); Henk van Rijen - hij goojde meej et miske vant mèske nòrt möske; - verkleinde vorm van 'mèùs', met vocaalkrimping
muizen, mèùze, zwak werkwoord, muizen; WBD (III.2.1:506) mèùze = muizen, ook jaoge genoemd
muizenkeutel, mèùzekeutel, zelfstandig naamwoord, muizekeutel; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  'dès aander koore', zi de mölder, èn hij bêet in ene mèùzekeutel (Pierre van Beek –  TT '70)
muizentarwe, mèùzetèèrf, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – muizentarwe (vergif voor muizen)
mulder, mölder, mulder, zelfstandig naamwoord, mulderke, "Dirk Boutkan (1996) - (blz.21) mölder naast mulder; zie malder; Et zô nog efkes duren, veur dè we naor de mölder moese, om enne zak rog te laote maole. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Verh. MULDER (mölder) m. 1. molenaar; 2. meikever - De metaforische naam van de meikever berust stellig op de meelkleurige stoffering van de bruine schilden. De effen bruine wordt wel 'pastoor' genoemd. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - MULDER voor molenaar èn meikever. Ik achte het zooveel te zijn als meuler, meulder, van meulen, hetwelk men, zoowel als molen, vindt bij Kiliaan; z.a. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - MULDER - molenaar. Ook een kever doorgaans Molenaar genoemd, Z.a. Antw. MEULDER zelfstandig naamwoord m. - molenaar, mulder, Fr. meunier; MEULDENÈÈR, MEULDERTÈÈR zelfstandig naamwoord m. - meikever, Fr. hanneton; 1. molenaar (maalder); R Van een moeilijk probleem: Dè kan alleên Gòd èn de mölder schaaje. - Lòt dè God èn de mölder mar schaaje. LDM - Waarschijnlijk heeft ieder van ons wel eens het spreekwoord gehoord: Dat zullen we God en de mulder maar laten scheiden, die scheiden zo veel. (…) Velen zullen de mulder wel eens bezig hebben gezien. Het aangebrachte koren of graan gaat eerst naar boven tussen de maalstenen, het meel hiervan gemalen komt door een gleuf van ca. 25 cm naar beneden. Deze gleuf heeft schuin opstaande wanden van 10 tot 15 cm hoogte en aan het einde is er een plankje, dat in de gleuf past en er bij het scheiden tegen kan worden gezet. De zak waarin het meel wordt opgevangen, hangt open aan die gleuf met twee haakjes. De voorkant van die zak wordt opengehouden door een haakje verbonden aan een touwtje, dat over een katrolletje loopt en waaraan een gewicht is bevestigd. Toen de boer de zak bracht, was er bijv. 50 kg graan in, dus er zou ook 50 kg meel in moeten komen. Neen, zegt de mulder, want van dat meel verstuift onderweg of blijft kleven aan molenstenen en waar het verder passeert. De mulder staat onder bij de zak en meent op zeker moment dat er genoeg in is. Hij neemt bovengenoemd plankje en zet het tegen de latjes aan het eind der gleuf. Nu loopt er geen meel meer in de zak. De mulder heeft gescheiden, even de zak losgemaakt en op de bascule. Is er te weinig in, dan gaat er een schep bij, andersom een schep er uit. Dat is het scheiden van de mulder en iedereen zal nu het bovenaangehaalde gezegde wel begrijpen. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 20 ‘Over mulders en molens’; NTC 4-10-1952); gez. Mölderke, mölderke, tèlt oew gèld...; Pierre van Beek – ""Dè zullen we den duvel en de mulder mar laoten schaaien, die schaaien 't zô veul!"" waarbij gesuggereerd wordt, dat de molenaar nogal relatie heeft met de duivel. De uitdrukking wordt in het algemeen gebezigd als men bedoelt aan te geven, dat men een zaak maar op haar beloop moet laten - er zich niet in moet verdiepen. (Tilburgse taalplastiek 11 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 17 april 1950); Pierre van Beek – De molenaars schijnen vroeger bij het volk een niet al te goede reputatie te hebben genoten. Vanwaar anders de uitdrukking: ""Als de mulder z'ne Paosen gehouwen heej, is de pastoor deur z'n werk""? Hieruit blijkt, dat men aannam, dat een mulder ieder jaar nogal wat op zijn geweten heeft en daarom zijn Paasbiecht maar liefst tot het laatste moment uitstelt. Die zwaarbezette kerfstok kan hem moeilijk anders zijn toebedeeld, dan dat men hem verdacht van het achterhouden van meel wanneer hij graan te malen kreeg. (Tilburgse taalplastiek 11 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 17 april 1950); Pierre van Beek –  Mölders- èn brouwersvèèrekes zèn aaltij et vètst (Tilburgse Taaklplastiek 178; BrH 38:217); Audioregistratie 1978 - …èn bij de mölder moes ik ok gòn wèrke, daor nèffen ons bè die van Tuurlings… èn die zin aaltij teege mèn: “Jaon, ge kunt beeter hier wèrke as daor bè de mölder! Ik zeg: “Wòrrom?” want daor wèrd priema gekokt netuurlek! “Daor zien ze hoeveul dègge it, öt zon grôote schaol ziede dè nie!” (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Kern: den mulderszoon is op den meule; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  dès aander koore, zi de mölder, èn hij beet in ene mèùzekeutel (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1970); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  as de mölder zene paose gehaawen heej, is de pestoor dur zen wèèrk (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1964) Molenaars stonden als oneerlijk bekend; ze gingen hun paasbiecht spreken op het allerlaatste moment, nl. op de zaterdag na Pasen. Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  ge zèèt er zeeker êene van de mölder (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1965) - gezegd tegen een kind met wit haar; Cees Robben – En ik ken er gin man.. Alleenig nog molder Mathèèse... (19570525) Cees Robben – Dè laoten we God.. en/ D’n mölder beschaaijen (19580524); 2. meikever (Melolontha vulgaris); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""mulder - meikever""; ...terwijl de mölders om z'ne kop snorden. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); Een van de knechts had enkelde mulders in z'ne zak meegebraocht en zette ze stiekum aachter op 't haor van de meiden. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); As ge hil vruug op waart koste daor nog wel is innen mulder uit schudden... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – Mölders zuuke... (titel van de prent van 19570525); Cees Robben – Wij schudden ons mölderkes mist uit de heg (19570525); Cees Robben – Mölderke mölderke tel toch oe geld [uit een kinderliedje; het ‘tellen’ duidt op de bewegingen die d emeikever met zijn pootjes maakt als hij op zijn rug ligt] (19570525); Cees Robben – Naa hedde daor himmel gin mölderkes mir... (19570525); Pierre van Beek –  Mölders schudde - meikevers uit een heg schudden Vunderink - langs en waaj vol booterbloeme/ èn en hèg meej mölders... (Henriëtte Vunderink; Zoas ik et as kèènd beleefde; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Biks - mölder zelfstandig naamwoord  - mulder, molenaar; bep. meikever; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - mulder - meikever (versch. dial.); Hees mulder, meulenèèr (I:85) + (VI:54,57); Str. mulder (1:14); WBD III 4,2:160 lemma Meikever - De meikever (Melolontha melolontha) wordt 25 mm lang. Het was vroeger een algemeen bekende en onder schoolkinderen populaire middelgrote kever met een licht bruinrood schild, een zwarte kop en borststuk en een witte beharing op de buik, maar hij is nu zeldzamer. mulder – frequent in Midden-noordbrabant; mulderke – Tilburg; WBD III 4.2:164 lemma Kleine bruine meikever - Voor kleinere, glimmend bruine meikevers zijn er ook specifieke benamingen in gebruik. kapucien – Tilburg, Goirle, Hilvarenbeek; bakker – Tilburg; WBD III 4.2:165 lemma Mannetje van de meikever - Dit lemma bevat de specifieke benamingen voor het mannetje van de meikever. Vele respondenten noemen de grotere voelhorens als een onderscheidend kenmerk. mulder – zeldzaam in Tilburg; koninkske – zeldzaam Tilburg; WBD III 4,2:162 lemma Meikever met witachtige rug - Dit lemma bevat de specifieke benamingen voor een meikever die met meel bestoven lijkt te zijn. mulder – Tilburg; mulderke – Tilburg; molenaar – Tilburg; bakker – frequent in Tilburg; bakkerke – Tilburg; kapucientje – Tilburg, Goirle; manneke – frequent in Tilburg; wijfje, wijfke – frequent in Tilburg; Piet Brock, uit Vuurstintjes ketsen (1996) –; Mölders / In de mond van maaj / vende langs de weg / de bruine mölders / in de buukeheg. / Ge he't z'in soorten: / 'nen bèkker of kappesien / 'n mènneke of 'n wèfke / dè kunde hil goed zien. / Ge bewaort ze in 'n potje / meej 'n buukeblaoike. / En soms maag ie vaastgebonden / vliegen on 'n draoike. / De heggen zèn gerooid. / Verkaoveld hil 't veld. / En niemer heurde zingen: / mölderke, mölderke telt oe geld... / Veul van vruuger is verdwenen / ginne mölder mir te zien / ginne bekker mir te vèène / zelfs ginne blòòte-voete kappesien. Rolf Janssen - We hebben gezongen en niks gehad, 1984 - Wanneer de meikevers weer te vinden waren in de buurt van de beukenhagen, werden deze door de kinderen gevangen. Ze werden opgeborgen in een lucifersdoosje met een blaadje sla. Vervolgens bonden de kinderen een draadje garen aan de poten van het dier en begonnen dan te zingen tot hij ging vliegen:; mùlderke, mùlderke telt oew geld; en gao dan nog ’s vliegen; 3.Bijnaam; De Mölder = Kees Teurlings (blz.77) [Tuerlings was een molenaar]; 4. merel; WBD III.4.1:80 'malder' = merel, ook 'mulder'; mulder; merel; Henk van Rijen – merel (Turdus merula); WBD 'mulder', 'malder' (meelder, mölder; 'lijster', 'gieteling'); mulderke; verkleinwoord; van mulder = merel of een kleine meikever; WBD III 4.2:160 lemma Meikever - De meikever (Melolontha melolontha) wordt 25 mm lang. Het was vroeger een algemeen bekende en onder schoolkinderen populaire middelgrote kever met een licht bruinrood schild, een zwarte kop en borststuk en een witte beharing op de buik, maar hij is nu zeldzamer. mulder – frequent in Midden-noordbrabant; mulderke – Tilburg; WBD III 4,.2:162 lemma Meikever met witachtige rug - Dit lemma bevat de specifieke benamingen voor een meikever die met meel bestoven lijkt te zijn. mulder – Tilburg; mulderke – Tilburg; molenaar – Tilburg; bakker – frequent in Tilburg; bakkerke – Tilburg; kapucientje – Tilburg, Goirle; manneke – frequent in Tilburg; wijfje, wijfke – frequent in Tilburg"
mulderblad, mölderblad, zelfstandig naamwoord, beukenblad; geliefd voedsel van de meikever; Cees Robben – en ’n mölderblad toe... (19570525)
mulderbladheg, mölderbladhèg, zelfstandig naamwoord, beukenhaag, waarin de meikever graag verblijft; Cees Robben – We gaven ze gruun van de mölder-blad-heg... (19570525)
mulderen, muldere, zwak werkwoord, WBD III 4,2:167 lemma Pompen van de meikever - Het herhaalde malen met de vleugels bewegen voordat een meikever opvliegt. tellen – Tilburg; mulderen – Tilburg; pompen – Tîlburg
mule jenny, moeljènnie, zelfstandig naamwoord, "machine waarop het garen gesponnen wordt voordat het bij het weven gebruikt kan worden; in de tweede helft van de 19de eeuw vervangen door de 'self actor' zie salfak; naar de Engelse naam: 'mule jenny'; Gerard van Leijborgh - „Het garen kregen we op zgn. tuiten, soms ook op strengen, er waren toen nog geen blikken pijpen en het garen werd dus zoo maar op de spil van de selfading (#) of moeljenie * gesponnen en daarvan gewoon afgetrokken. Dit garen werd dan door ons op het „scheerijzer"" gezet en vandaar in gangen op het scheerraam, gedraaid, totdat we de juiste hoogte van de ketting kregen"". ; * Moeljenie — mule-jennij [sic] de voorlooper van de selfading (#), eene Engelsche uitvinding, genaamd naar den uitvinder. (De laatste Tilburgsche huiswever 2, Nieuwe Tilburgsche Courant, 9-11-1940 - Aan het woord is Frans van Geloven, de laatste huiswever.); # WTT ‘selfading’ – het is niet duidelijk of het een Tilburgs bastaardwoord betreft dan wel een fout van de schrijver of de zetter. Bedoeld moet zijn: ‘self actor’, in het Tilburgs genoemd ‘salfak’. Deze machine was de opvolger van de ‘mule jenny’. Daarover had Van Leijborgh, pseudoniem van Lambert de Wijs, al eerder geschreven: ‘Onze oude Tilburgsche spinners spreken nog met weemoed over de oude „muljenies'' die hun wat meer ""zweet"" gekost hebben dan de moderne ""selfactors"". (Historische Tips, NTC, 7-4-1926) Wat Van Leijborgh bedoelt met ‘genaamd naar den uitvinder’ is geheel onduidelijk. Wikipedia - 2013 - De Mule Jenny (of Spinning Mule) was een spintoestel, uitgevonden rond 1779 in Engeland (...) door Samuel Crompton (...) Voor de uitvinding van de Mule Jenny moest men zich behelpen met het Waterframe, uitgevonden door Richard Arkwright en de Spinning Jenny, uitgevonden door James Hargreaves. Het nadeel aan de Spinning Jenny, die al dateerde van 1764, was dat die enkel fijne breekbare draad kon spinnen, die enkel geschikt was voor de inslag. In 1769 volgde een verbetering met de uitvinding van de Waterframe, die werkte op waterkracht, maar die kon enkel grove, sterke draad spinnen, die geschikt was voor schering. In 1779 ten slotte, werd een combinatie van beide machines ontwikkeld, de Mule Jenny, die zowel sterkere als fijnere draden kon spinnen, nodig voor het weven van puur katoenproducten. Men was niet meer afhankelijk van een linnen ketting(schering). Alles in een ontwikkeling naar een grotere garenproductie om de veel grotere vraag naar weefsels bij te houden. Het duurde nog tot 1780 echter vooraleer spintoestellen aangedreven werden met stoomkracht."
mullig, muldig, bijvoeglijk naamwoord, mul, rul [?]; Alleen bij Heerkens aangetroffen; D'r maone zwieren en d'r harde hoeven; klotteren dof in muldig stof en zaand; (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Wende’, 1939)
murmureren, mörmereere, mèrmerêere, zwak werkwoord, murmureren; Vroegmiddelnederlandse ‘mompelen’; Robben bedoelt het eveneens Vroegmiddelnederlandse ‘morren’: klagen; Cees Robben – Wè zodde mörmereeren... (19580705); mèrmerêere; mompelen; uit het Franse murmurer; Zôo mèrmereerde ôome Tiest/ teege al die 't wôn heure,/ Hij krêeg wèl hier èn daor gelèèk/ mar mist de wènd van veure. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Nie waoge... nie winne...)
murw, mörf, murt, bijvoeglijk naamwoord, zacht, week, verrot; èrte kooke tòt ze mörf zèn; Cees Robben – Vleje-week-vrom waren oew pèère buikzuut.. oew appelesiene mörf.. oewe knolraop vôôs... en oew èèrepel glaozig... steeket zelf mar in oewe kaones... (19680209); WBD III.2.3:33 'murw/murf' = gaar; WBD III.4.4:207 'murw' = bros; Bont bijvoeglijk naamwoord  murw, gaar (van aardappels, vlees en eieren gezegd). ANTW. MÖRG (uitspr.mörrech) bvw.-murw, gaar, genoeg gezoden of gebraden. WNT MURW - week, zacht, niet hard, niet vast; malsoh, fijn, niet grof...; murt; WBD III.2.3:159 'murt' = rot (fruit), ook 'voos', 'verrimpeld'
mus, mus, musse, zelfstandig naamwoord, mus, mussen; gez. Pierre van Beek –  Waor en mus durheene vliegt, blèèft en mug hange - een grote piet kan zich in de maatschappij allerlei zaken veroorloven waarvoor de kleine man in de kraag gegrepen wordt. (Tilburgse Taaklplastiek 128); Audioregistratie 1978 - Asse die gemaajd hadde dan kosseme musseklèmme zètten èn musse vange…èn dan ging, hamme sondagsmiddags hamme fist. Dan ginge we die musse slachte! We hòlde ze èùt èn we din ze in et zout èn sondags, Gust ven den Broek èn onze Jaon èn Kees de Wolf, han we zon pan meej musse èn, èn de smòkte goed! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Dialectenquête 1876 - muske - kleine musch of mosch; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  waor en mus durheene vliegt , blèèft en mug hange (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1971) – prominenten kunnen zich in de maatschappij veel veroorloven waarvoor de kleine man in de kraag wordt gegrepen.
muts, muts, zelfstandig naamwoord, muts; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  vur iemand de muts nie oover de ooren hoeve te trèkke (Pierre van Beek –  Tilburgse Taalplastiek 1970) - de ander vrij in de ogen kunnen kijken; niets te verbergen hebben; Bijnamenboek Karel de Beer - ene Muts = lid v.d. familie Mutsaer(t)s (blz. 93)
mutsaard, mutserd, musterd, zelfstandig naamwoord, takkenbos, mutsaard, mutserd; In den oven wiere irst takkenbossen, ‘musterd’ genoemd, geschoven en in braand gestoken. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD mutsaard (bijeengebonden hoeveelheid takken: bakkershout); WBD III.3.4:81 'musterd' = takkenbos; WBD bèrkemutserd, èèkemutserd, èlzenhout; WBD III.4.3:80 mutserd - takkenbos, ook 'musterd' genoemd; WBD III.4.3:93 mutserd - kreupelhout, ook struikgewas genoemd; WBD III.2.1:261 mutserd = mutsaard; WBD III.4.4:258 'musterd' = bundel; Hees musterd (I:87); Biks musterd zelfstandig naamwoord  - mutsaard - takkenbos; ANTW. MUSTERD zelfstandig naamwoord m. -mutsaard, Fr. fagot; daarnevens mutserd en mutsaard; Bont zelfstandig naamwoord m. 'mutserd' - takkenbos; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - MUTSAARD voor takkebossen. Het woord komt van 'mutsen', caedere, bij Kiliaan ook Moetsen. Z. a. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - MUTSERD - takkenbosch (bij Hoogstraten aangetekend); Verh. MUSTERD m - mutsaard, takkenbos, gebruikt als aanmaakhout en om oven en sopketel te stoken.
mutsenwasser, mutsewaaser, zelfstandig naamwoord, mutsenwasser = kwezel; Audioregistratie 1978 - …èn dan de kweezeltjes! De kweezeltjes hèb ik ok nòg…!! De kweezeltjes Biezemans! Oôôô, de mutsewaasers! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
muur, muur, muurke, zelfstandig naamwoord, muur; De Wijs – Wè, de hôôge C zingen, des mar ’n stukske alfabet, de kalk môt van de muure (27-12-1968); WBD muurplaot - balk of plaat die plat op de buitenmuur van de lange gevel ligt. WBD muurke - tasmuurtje (laag wandje, meest van hout of vlechtwerk, dat de scheiding vormt tussen dorsvloer en tasruimte) - 'muur' met lange uu, 'muurke' met korte uu
muurschilderij, muurschilderij, zelfstandig naamwoord, muurschildering; WBD (III.3.3:32) muurschilderij = gewelfschildering
muziek, meziek, zelfstandig naamwoord, muziek, ook: de harmonie, en dan ook onzijdig gebruikt (zie Kees & Bart, hieronder); WNT vrouwelijk, vroeger, en thans nog in de volkstaal, ook in Z.-N., onzijdig. Met gereduceerde vocaal; echter 'muziekaol' (K+B); R.J. 'schôndere meziek'; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 't muziek; Cees Robben – Den irste zondag van de maai/ dan trokken wij dur stad en haai/ mee de meziek naor Meuleschot/ naor Lôôn of Beek.... (19540508); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…in de aoola hier van, van et hèùs, dan was ok zon, zon  hèrmenieke van die aaw manne die ok ammel bij de meziek gewist waare vruuger èn naa meej de aaw manne bij mekaare gebleeve zèn èn dan geeve ze hier òf daor zon, zon konsèrtje, hè…Et Hèrmenieke noeme ze derèège, hè…Dès leuk!”; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Mar nèt as vruuger van Orfeejus (Orpheus) ôok, die hadde en schôon, en bèùtegewoon goej harmenie èn die spulden in et Wilhelminapark, ginge ze sondagsmiddags, spulde ze dan en meziekske, hè. En nèt as op den Heuvel op de kiejòsk ok al…daor heej vruuger ok ene kiejòsk gestaon die muziek gaaf. Körvel presies inder!”; MnlW. in het Wvla 'muzijk', o., evenals ook nu en dan in het Ndl. Krtr. Musique [me'zik / ma'zek] zelfstandig naamwoord o. Waas MUZIEK - o. (niet vr.); ZOVL MUZIEK - o. (niet vr.); Bont mezik, zelfstandig naamwoord  o. - muziek, meerstemmige muziek. Goem. MUZIEK - mezi:k zelfstandig naamwoord o., soms ook mazi:k; ANTW. MUZIEK zelfstandig naamwoord o. en niet v. Hopp. MEZIEK: het woord is onzijdig; 'n folkgroep heet hier 't meziek. Leuv. MEZIEK: onzijdig; Goem. idem; Eekl. meziek, het; DeBo MUZIJK (wvl.MUZIIK en niet muziek) is v. in de woordenb, maar o. t'onzent; Ghijs MEZIEK: naast de ook 't; Wiwk MUUZIEK - o. en v. Tong. meziek - v. of o. Mstr. muziek / meziek - v. en o. Gr. v. meziek - m.(o.); Sitt. meziek - v/ o; Bild. muzijk - v., doch o.in den zin v.'t zang- of speelgeluid.
muzikaal, muuziekaol, bijvoeglijk naamwoord, muzikaal; Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) – 'muzikaol'
muzikant, muuziekaant, zelfstandig naamwoord, muzikant ; ANTW. MUZIKANT (Kemp.: muzz?kaant, met Ned. a) zelfstandig naamwoord m. - speelman
na, nao, nò, bijwoord, voorzetsel, na; Nò zis uur koom ik nao. - Na zes uur kom ik na./ nò zisse; Dirk Boutkan:  (blz. 41) 'nao/ nò ' als ww-deel; Cees Robben – Nao al ’t zuut der vurrige daogen/ ’t zilte naa op oewen dis..... (19540306); nò; na, achter; Cees Robben: nò den listen afzakker; DANB nò de schòft spanne me et pèèrd vur de nuuw kèèr; Henk van Rijen:  nò zisse koom ek nao
na de middag, naagtemiddag, bijwoord, "vanmiddag; verbastering van 'na de middag'; mogelijk ook bedoeld als 's middags in het algemeen; Van Delft - - Is iemand niet thuis, dan ""is ie krèk weg"", ""komt seffens thuis"" of: wij komen ""saanderdags"" of ""van 't naagtemiddag mar weer is aon"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)"
naad, naod, naoj, zelfstandig naamwoord, naad; Mandos, Brabantse Spreekwoorden: vórtdoen dè oew naoje kraoke ('75) - je uit de naad werken; WBD naod (II:923); Bosch naod - naad; naden; spieren van het lichaam; Cees Robben – oew naoi kraoke... (19660225) [van het werken]
naaien, naaje, naoje, zwak werkwoord, naoje - naojde - genaojd, 1. slaan; WBD III.1.2:30 'naaien' = slaan; ook: 'ertegenaan peren, bossen'; WBD III.1.2:57 'een labbezoet geven'; erop naaje - erop slaan. B ik zal em es óp zen gezicht naaje - slaan; 2. snel weglopen, maken dat je wegkomt; - uitdr. der tussenöt naaje - er vandoor gaan, 'm smeren; - naajt em! - smeer 'm, maak dat je wegkomt! hoepel op!; V naajtem Pius; Wè iemand deej die der tussen èùtnaaide, wies ik ôok, die liep ineens héél hard. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.1.2:128 'daaruit naaien' = op de loop gaan; WBD III.1.4:238 'eruit naaien' = kwaad weglopen; Fries - útnaaije 'ervandoor gaan' (Posthumus); 3. aannaaien, aanzetten; Cees Robben: 'hij naait oe impesaant 'n oor aon'; WBD III.1.2:84 'naaien' = smijten; ook! gooien'; 4. gemeenschap hebben; WBD III.2.2:105 'naajen' = geslachtsgemeenschap hebben; Lodewijk van den Bredevoort – …en toen naaide hij ze zô det de tift langs der béne liep. (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); zie wegnaaje; Overige bronnen; Bosch naaie - naaien; slaan, schoppen; beetnemen, afzetten; hard weglopen — naaje - naajde - genaajd; Cornelis Verhoeven: NAAIEN (nèèje) onov. en ov.ww - 1. met naald en draad kleren maken of verstellen; 2. grof woord voor: slaan: 'rop nèèje; 3. grof woord voor: overhaastig weggaan; 'r öt nèèje. Antw. NAAIEN zie wdb. bij 't gemeen voor 'futuere, coire' (ook in Mnl.); Jan Naaijkens, Dè's Biks: naaje ww - naaien; naoje; naaien; DANB en getrouwde vrouw moet kunne naoje; WBD 'nóóje' en naoje (II:923,922); WBD oover et köpke naoje (II:1192)-over (het) kopje naaien (= overhandsen); M In tegenstelling tot in 'zaaje, maaje, graaje' heeft de stamklank zich in 'naoje' niet gehandhaafd, wegens de homofoon 'naaje'(= coire); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Geen umlaut, (volgens krt.48 en blz. 91/92)
naaigat, naajgat, zelfstandig naamwoord, vrouwelijk geslachtsdeel; WBD III.1.1. lemma  vrouwelijk geslachtsdeel – naaigat, uitsluitend opgetekend voor Tilburg
naaimachine, naojmesjien, zelfstandig naamwoord, doede dè opt naojmesjien?; Antw. NAAIMACHIEN zelfstandig naamwoord.o. (niet v.) - naaimachine
naaimeidje, naojmèdje, zelfstandig naamwoord, naaister, modinette Frans Verbunt: we speule hier nie meej de naojmèdjes (gezegd bij het kaarten); WNT NAAIMEISJE - dat bij een naaister werkzaam is en aldus meteen het vak leert
naaimeisje, naojmèske, zelfstandig naamwoord, naaimeisje; Mandos, Brabantse Spreekwoorden: meej gin naojmèskes speule (HM '70) - kaartterm! niet met ondeskundigen spelen
naairing, naojring, zelfstandig naamwoord, naairing; Mandos, Brabantse Spreekwoorden: nen naojring vól (De'59) = niets (naairing = vingerbeschermer bij het naaien, die aan twee kanten open was)
naaispaan, naojspaon, zelfstandig naamwoord, WBD naaispaan: het instrument waarmee men bij het naaien de stukken leer bij elkaar houdt (II:731)
naaister, naojster, zelfstandig naamwoord, naaister
naakt, nòkt, naks, bijvoeglijk naamwoord, naakt, 'naokend'; WBD III.4.3:337 'naakte dame' = herfsttijloos; Hoeufft:. Hoeufft: 'nokt', voor naakt, onder het gemeen. Het is Plat-Brabandsch. Huygens in 'Trijntje': '... ick sie ou nooh mé nockte beentjens stappe'Goem. NAAKT - nokt bijvoeglijk naamwoord.; naks; Henk van Rijen: naakt; naokend; naakt, bloot, simpel; gezegde – en naokende tas teej - kopje thee zonder koekje o.i.d. Naarus – Brieven van een oud-Tilburger (1940; CuBra) Dat ziedde in oewen gist van die stoere Batavieren mee bistevellen om, mee de hore op d’re kop daor rondwaandele. Ge ziet er om ’n kampvuur zitte, waor ze in wild vèrkske of ’n hert aon ’t rosteren zen, naokende Batavierenkiendjes dartelen om oe henen en perbeeren iets te raoken mee d’r pelsjes en bugskes. Lechim – uit: ‘Vuls te hèèt…’ (ongedateerd); 'n Moeder roept: ‘Mèd schaomt oe ège; Mee zo'n bekaant host naokend klèèd!’; ‘'t Is mèn wel goed hoor, zee d'r dochter; Vur iets aanders is 't te 'hèèt.’; Lodewijk van den Bredevoort – Naa, ik wil gaon vraoge of we meuge gaon fietsen, ik doe de deur van de kaomer oopen en zie hullie baaie spiernaokend liggen.(uit: Kosset d’n brèùne eigelek wel trèkke?, 2006); Piet van Beers – (CuBra); Èn… konde irst ´n kiepenaai; vur ’n naokend kwartje haole!!!; Strak zèn de aaike’s (lèt mar op); vur gin goud nog te betaole. En moeder roept: «Mèèd schaomt oe èège/ meej zon bekaant hòst naokend klêed»/ «Tis mèn wel goed hor, zeej der dòchter/ vur iets aanders ist te hêet» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vuls te hêet); WBD III.1.3.19 'naakt' = naakt; ook 'bloot', 'naaks'; WBD III.1.3.20 'nakend' = idem; A.P. de Bont: bijvoeglijk naamwoord. 'nakend' - naakt; Jan Naaijkens, Dè's Biks: nakend bijvoeglijk naamwoord - naakt; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - nakend - naakt (div. dial.) = mnl. nakent; WNT NAAKT, daarnaast in de gesproken taal: NAKEND
naald, nòld, zelfstandig naamwoord, naald; WBD nòld (II:1057) - naald; WBD nòld (II:1060) - naald; WBD 'nolt' (II:1115) - naald; WBD 'naolde' (II:1116) - naalden; WBD III.4.3:99 nòld - dennennaald; ook genoemd: spèl, mastespèl of pin; Antw. NAALD (uitspr.: naold, nöld, näld, nail), Fr. aiguille
naaldenbak, nòldenbak, zelfstandig naamwoord, naaldebak; WBD 'noldembák' (II:l060) - naaldenbak
naam, naom, zelfstandig naamwoord, gez. Dè kunde ginne naom geeve: Je kunt de reden niet noemen; M noam; Cees Robben: ik kan naa nie óp deren naom koome; Stadsnieuws: et maag ginne naom hèbbe (110206); A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord, mannelijk. 'naom' - naam; verb. 'z'ne naom zette' tekenen.
naar, nòr, naor, voorzetsel, naar; Cees Robben: de zaok nòr de klôote; ge gaoter nie nòr toe; Cees Robben: zene rug stao nor et wèrke, en zen maog nor et hongerlije; DANB zuukt is nòr menen hoed; de tweed dötsers kwaame nòr bèùte; Henk van Rijen:  nôr school, nôr hoos èn nôr et weèrk; WvM 'me unne koets mee peerde nao Boksmèr'; naor; naar; Nòr school, nòr hèùs, nòr et wèèrk Waor kèkte naor? - Waar kijk je naar?; B nò - naar; Cees Robben – Den irste zondag van de maai/ dan trokken wij dur stad en haai/ mee de meziek naor Meuleschot/ naor Lôôn of Beek.... (19540508)
naast, nòst, bijvoeglijk naamwoord, voorzetsel, nòste, naast, eerstvolgend, dichtstbijzijnd; Dialectenquête 1876 - hij is den noaste; Cees Robben: de nòste week krèèg ik den èùtsleutel (uitsluitsel); WBD III.4.4:133 'naast' = eerstvolgend; superlatief van 'nao'; Antw. NAAST bvw. - eerstvolgend; Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'noste' bijvoeglijk naamwoord - naaste, de noste femielie; nòst; naast; Henk van Rijen:  den boer stin nòst zen pèrd - de boer stond naast zijn paard
naaste, naoste, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, volgende; Cees Robben – de naoste week krèèg ik den uitsleutel... [uitslag] (19641009)
naastenbij, nòstenbaaj, bijwoord, voorzetsel, ten naaste bij, ongeveer; Hij fiedelde zoo-mar-ongeveerten-; naoste-bij wè raok, (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Jan Viool’, 1938); diktee 2000 'In sisteg òf zo te nòstenbaaj ...'; Frans Verbunt: 'te nòstebaaj' - zo ongeveer; ook: nòstenbaaj; Antw. NAAST EN BIJ - omtrent: Hoe laat is 't? Zal naast en bij twee uren zijn. WNT TEN NAASTE BIJ - 2° ongeveer
nabuur, naobuur, zelfstandig naamwoord, nabuur; Dialectenquête 1876 - de genoddigde gaaste, vrènden en noabure; WBD III.3.1:520 'nabuur' (ook naober) = buurman; ook genoemd: 'buurman, gebuur, buur, naaste buur'; WNT NABUUR
nacht, naacht, nachje, zelfstandig naamwoord, nacht; Kees en Bart: ginnen êenen naacht rust; Den aovond komt, daornao de naacht; die over oe valt mee alle maacht; (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Vesperklokke’, 1938); Cees Robben: ene kaawe naacht; et zal te naacht gin drie uur wòrre; Cees Robben: wij hèbbe vannaacht meej vèèf man gewòkt; Cees Robben: 'Ik heb van hil den naacht nog gin ôog dicht gedaon'; Et leuke waar dè die naachtmis meej Kerstmis, ôk echt ’s naachts wier gedaon.(Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Ridderverhaole wieren er verteld. Ik vond dè aaltij héél spannend, veural asse bij naacht en ontij afspeulde en meej gierende störmen gepaord gingen.(Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
nacht, snaachs, bijwoord, 's nachts; Audio-opname 1978 – “..èn schaope nèt as in den orlòg, wiere zak zègge schaopen ok geslacht…èn nuchtere kalleve zak zègge, kalleve die zak zègge nèt snaachs geboore waare!” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013); – Nee bruur, slaope doen we snaachs... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); – Vur snaags hamme AaBee. Wolle deekes. Goed vur teege de rimmetiek. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
nachtmis, naachtmis, zelfstandig naamwoord, nachtmis; heilige mis die begint om 12 uur middernacht van 24 op 25 december om het kerstfeest te vieren; na deze nachtmis werd thuis het kerstmaal genuttigd. Cees Robben – As ik vruuger uit de naachtmis kwaam stond ’t kenèèn al te pruttele en lagen de kortelette in de pan te kiskassen... (19691212)
nachtuil, naachtèùl, zelfstandig naamwoord, bep. uil; nachtbraker; Antw. NACHTUIL zelfstandig naamwoord, mannelijk. - iem.die 's nachts laat uitblijft; WNT NACHTUIL - ... In Z-N. ook in den zin van: nachtraaf, nachtlooper, die tot diep in den nacht blijft drinken, spelen of rinkinken.
nadat, nòdè, voegwoord, nadat; Kees en Bart: 'naodè'
nadeel, nòdêel, nòdil, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: nadeel; WBD III.1.4:341 'nadeel' = idem; nòdil; nadeel; Kees en Bart: 'benaodild'; 'vurdeel-naodeel'
nadenken, nòdènke, sterk werkwoord, nadenken; Cees Robben: Dènkte gij naa mar nao vurdè ge prikt, ik zal nao oewe preek wèl nòdènke; WBD III.1.4:1 'nadenken' = denken ...; ook 'prakkiseren'; nòdènke - dòcht nao - nògedòcht
naderhand, nòdderaand, bijwoord, naderhand; Nòdderhaand stónne ze òn de kaant. - Naderhand stonden ze aan de kant. Kees en Bart: naoderhaand; Drie minuten nodderhaand dronken we ouwe klaore (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 8; 31-12-29); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “De Piushaove dèttis, dè hèbbe ze toen nòdderaand ok meejpesaant tegelèèk oope gemòkt daor, hè, dè kenaol, dè is durgetrokke…”; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Et ging oover den diejen, hè…meer gèld…nòdderaand hèbbe ze dè gedaon gekreege, zo stillekes aon, hè.”
nadruppelen, nòdröppele, zwak werkwoord, nadruppelen; Frans Verbunt: later binnenkomen op een vergadering
nagaan, nògaon, sterk werkwoord, nagaan; Henk van Rijen: 'nògaon, naogaon'
nagalm, naokwalm, zelfstandig naamwoord, PM onaangename nawerking na een genot; Henk van Rijen: nagalm, gevolgen, uitvloeisel; Stadsnieuws: Agge zukke dinger doet, moete de naokwalm kunne veele (251009); WBD III.4.4:253 'nakwalm', 'nagalm' = echo, ook: 'galm', 'weerklank'; Cornelis Verhoeven: NAKWALM (naokwalm) m - onaangename nawerking na een genot (zie blz.99)
nagel, naogel, zelfstandig naamwoord, "nagel; Pierre van Beek – Met iemand, die ""geen naogels heej om z'n eigen te krabben"" is het al niet veel beter gesteld als met degene, die ""gin hem(d) aon z'n lijf heej"". (Tilburgse taalplastiek 14 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 23 mei 1950); Frans Verbunt: ginne naogel hèbben om òn oew kont te krabbe; Tèùs han ze ginne naogel gehad om der kont te krabbe. Kaole kak waar et en daor waar alles meej gezeej. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Frans Verbunt: zenèège vuulen as en vlôoj tusse twee naogels; Jè et ‘rèèke Romse lèève’ hiet dieje tèèd naa. Mar zôo rèèk waare de miste meense toen nie. De fabriekaanten èn pestoors wèl. Mar veul Tilbörgse aawers han de grotste moeite om al die Romse mundjes te vulle, èn sommegte waare meej al der kènderrèèkdom zo èèrm as Jòb. Die han dikkels gin rôome in der bèkske leut, jao zogezeej gineens ene naogel om òn der kont te krabbe! (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2005); Stadsnieuws: Zenèège vuule as en vlôoj tusse twee naogels (090408); WBD III.2.1:499 'nagels' = klauwen; A.P. de Bont: noa.gel, zelfstandig naamwoord, mannelijk. - nagel l)het bekende hoornachtig bedeksel van vinger of teen; 2)spijker; 3)navel."
nagelbuik, naogelbèùk, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: navel; WBD III.1.1:124 'nagelbuik - navel'; Stadsnieuws: èn waast ok oewen naogelbèùk goed èùt: in de költje woonen ok meense (250407); Jan Naaijkens, Dè's Biks: naogelbùik zelfstandig naamwoord - navel
nagelgruis, naogelgrèùs, zelfstandig naamwoord, kruidnagel, 'krönaogel', 'kruinaogel', 'kruidnaogel'; WBD III.2.3:132 'nagelgruis' = kruidnagel; WNT NAGELGRUIS, in het algemeene Ndl. minder gewoon dan b.v. in het Fries 'nagelgrûs' - gebroken of gemalen kruidnagelen
nagooien, naogôoje, zwak werkwoord, nagooien; WBD nagieten (afspoelen van een onthaard geslacht varken)
najaar, nòjaor, zelfstandig naamwoord, najaar
naken, naken, zelfstandig naamwoord, "Nicolaas Daamen woordenlijst 1916: ""naken - 't is 'n vies naken (een vreemdsoortige vent)"""
nakend, naokend, bijvoeglijk naamwoord, naakt, bloot, simpel; gezegde – en naokende tas teej - kopje thee zonder koekje o.i.d. Naarus – Brieven van een oud-Tilburger (1940; CuBra) Dat ziedde in oewen gist van die stoere Batavieren mee bistevellen om, mee de hore op d’re kop daor rondwaandele. Ge ziet er om ’n kampvuur zitte, waor ze in wild vèrkske of ’n hert aon ’t rosteren zen, naokende Batavierenkiendjes dartelen om oe henen en perbeeren iets te raoken mee d’r pelsjes en bugskes. Lechim – uit: ‘Vuls te hèèt…’ (ongedateerd); 'n Moeder roept: ‘Mèd schaomt oe ège; Mee zo'n bekaant host naokend klèèd!’; ‘'t Is mèn wel goed hoor, zee d'r dochter; Vur iets aanders is 't te 'hèèt.’; Lodewijk van den Bredevoort – Naa, ik wil gaon vraoge of we meuge gaon fietsen, ik doe de deur van de kaomer oopen en zie hullie baaie spiernaokend liggen.(uit: Kosset d’n brèùne eigelek wel trèkke?, 2006); Piet van Beers – (CuBra); Èn… konde irst ´n kiepenaai; vur ’n naokend kwartje haole!!!; Strak zèn de aaike’s (lèt mar op); vur gin goud nog te betaole. En moeder roept: «Mèèd schaomt oe èège/ meej zon bekaant hòst naokend klêed»/ «Tis mèn wel goed hor, zeej der dòchter/ vur iets aanders ist te hêet» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vuls te hêet); WBD III.1.3.19 'naakt' = naakt; ook 'bloot', 'naaks'; WBD III.1.3.20 'nakend' = idem; A.P. de Bont: bijvoeglijk naamwoord. 'nakend' - naakt; Jan Naaijkens, Dè's Biks: nakend bijvoeglijk naamwoord - naakt; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - nakend - naakt (div. dial.) = mnl. nakent; WNT NAAKT, daarnaast in de gesproken taal: NAKEND
nalaten, nòlaote, sterk werkwoord, nalaten; WBD III.1.4:49 'nalaten' = zich onthouden van; WBD III.1.4:374 'nalaten' - verzuimen
naloop, nòlôop, zelfstandig naamwoord, WBD nawort (de vloeistof die - in de brouwerij - de tweede keer gewonnen wordt uit het beslag); WNT NALOOP - B) De latere loop, o.a. bij het distilleren. Z.a.
nameten, nòmeete, zwak werkwoord, "Van Delft - ""Hij heeft den kastelein nagemeten"" zegt men van iemand, die te veel gedronken heeft en daarna gebraakt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)"
narijs, nòrèès, zelfstandig naamwoord, WBD het narijzen van het deeg
nasmaak, nòsmaok, zelfstandig naamwoord, nasmaak; Cees Robben: de koffie spuulde de zaolege nòsmaok wèg
nat, nat, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: bekakt, dikdoend; WBD III.1.2:267 'gezworen nat' = etter; WBD III.2.2:30 'nog nat' - nog niet zindelijk (kind); WBD III.2.3:154 'nat' = sap (van bv. vruchten); WBD III.4.4:49 'het is een natte' = druilerig, nat weer; Id. 50 'nat weer, natte kou' = koud, nattig weer
nathiel, nathiel, zelfstandig naamwoord, sjieke lui, kakkerige mensen; Wè hèk men èège dikkels op zitte vrèète bij die ‘nathielen’ in de keuke. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
nathoudertje, nathaawerke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, HTW borreltje, drankje
natmaken, natmaoke, zwak werkwoord, natmaken; WBD weken: het in water leggen van loopzool en ander leer (II:756); - natmaoke - mòkte nat - natgemòkt; - ook vocaal krimping in tegenwoordige tijd: gij/hij mòkt nat
natnek, natnèk, zelfstandig naamwoord, PM pedant, arrogant iemand; Cornelis Verhoeven: NATNEK (natnèk) m - onervaren, onwijze en niettemin zelfverzekerd optredende persoon. Z.a. WNT niet vermeld; Van Dale: NATNEK (volkst.) nathals; ook voor: vent v. niks, waardeloze kerel. Jan Naaijkens, Dè's Biks: natnèk zelfstandig naamwoord - ingebeeld sujet ... z.a.
nattigheid, natteghèd, zelfstandig naamwoord, nat weer; We krèège nòg veul natteghèd; Antw. NATTIGHEID zelfstandig naamwoord, vrouwelijk. - regen, sneeuw, stofregen (ook in Brab.)
natuurlijk, netuurlek, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, natuurlijk; Kees en Bart: 'netuurlijk'; Cees Robben: netuurlek wir ieveraand nirgeleej; Cees Robben: die hèdde netuurlek wir ieveraans verloore geleej; WBD III.1.4:57 'natuurlijk' = idem; ook 'tuurlijk'
nauw, naaw, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "nauwkeurig, precies, net; nauw, eng; Dè stikt nie zó naaw - Dat komt niet zo net; Van Delft - ""'t Zit er nauw in"", zegt de kleermaker, die maar amper een kleedingstuk uit een lap stof kan maken. Hetzelfde zal ook een ander vakman zeggen, die slechts met moeite de benoodigde hoeveelheid materiaal voor een bepaald werk heeft. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); Bende gek zô naauw motte nie speuren. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30); Pierre van Beek: Et zit er naaw in - een lap stof is volgens de kleermaker amper groot genoeg voor het gewenste; - Hij is erg nauw in 't kruis. - Hij is zeer consciëntieus, gewetensvol. (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’); Dialectenquête 1876 - naauwe schoene - nauwe schoenen; WBD III.4.4:225 'nauw' = idem, eng, ook 'smal', 'krap', 'bekremmeld'; Jan Naaijkens, Dè's Biks: naaw bijwoord - precies, nauwkeurig; A.P. de Bont: na.u, bijvoeglijk naamwoord. en bijw. naauw - nauw, nauwkeurig, juist, precies; Antw. NAUW bvw - zie wdb. - Het nauw zuken - alles scherp nagaan"
nauwen, naawe, zwak werkwoord, naawe - naawde - genaawd, "nauwen, spannen, nijpen, erop aankomen; Cees Robben – ’t Begienter te naauwe... (19691010); Cees Robben – [Man spreekt] Ik ben thuis den baos.. Mar as ’t er naauwt is ons vrouw den baos... Mar as ’t er naauwt en wedernaauwt, dan ben ik den baos... [Dan heb ik hetlaatste woord...] (19811113) Robben voegde aan deze prent een voetnoot toe: ’t naauwt er = ’t spant er – wedernaauwt: ’t spant er heel erg. Henk van Rijen:  naaw naaw et er - nu gaat het spannen; CiT (104) 'Naaw nawet er' - nu spant het er; Haor naawe - spannen; Antw. NAUWEN ww.onp. - Nijpen, gevaarlek worden. (Ook in Mnl.); Hoeufft: NAAUWEN voor benaauwen. B.v. Niemand weet waar het naauwt. A.P. de Bont: na.we(n), zw. onpers. ww. naauwen - nauwen, ""het aanwezig zijn van groote drukte, haast of levendigheid"" (Brabantius): 'Et naawt er' - men is er zeer druk, zeer gehaast; ook: er wordt hevig getwist. Jan Naaijkens, Dè's Biks: naawe ww - spannen: 't naawt erom - 't is 'n dubbeltje op z'n kant; Hees 't naawt (VIII:11)"
navenant, nòvvenaant, avvenant, bijwoord, "naar verhouding, navenant; Hij pròt wèl mar doe nòvvenaant nie veul.- Hij praat wel maar doet navenant niet veel. Nicolaas Daamen woordenlijst 1916: ""noavenaant - en alles waas er noavenaant (naar gelang)""; Novvenaant we hier zo'n goeie baon hadden zèn er toch mar weinig goei fietsers (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929); Van Delft - ""'t Ies nen goejertrouwen vent naovenaant ie zoveul geld hee."" ""Naovenaant"" is eigenlijk advenant uit de samenvoeging ""naar advenant"", hetgeen betekent: in evenredigheid, in overeenstemming met het vorige. (Volgens Van Dale zegt de spreektaal: ""na venant"".) (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929); Kees en Bart: 'alles naovenaant'; De Wijs – ’t Lèkt wè, mar ‘t is navenaant niks (feb. 1962); De Wijs – tis nie veul naovenaant dettis (1965); De Wijs – Wat hebt u ’n prachtige “Hals”, mevrouw! -Jè en zô is alles naovenaant (23-09-1970); Cees Robben – De geurkes novvenaant... (19701016); Cees Robben – De judasweek is wir vurbij, en ’t weer was novvenaant... (19800404) [Robben voegde aan de prent een voetnoot toe: ‘Judasweek = goedeweek’]; Cees Robben – En novvenaant zun verstaand viel ie nie dur de maand (19811127); Cees Robben – [over een koe:] Un uier as ’n maand... Mar gin speene novvenaant... (19871023); Cees Robben – ’t Lekt hil wè... Mar ’t is novvenaant niks.. (19620316) [over een modern schilderij]; Mistentèèds ging’t zingen goed; novvenaant wier d’r veul opgehaold. Vooral in winkels en cafees; dáor wierde echt onthaold. (Jos Naaijkens; ‘Drie kôoninge’; CuBra, ca 2005); Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Nòvvenaant dètter veej was krêege ze der aantal èn nòvvenaant dèsse slaagers hadde krêege ze zogezeej der vlêes èn dè ging sewèèle in kieloos gepaord èn dè ging sewèèle in enen halleven bist gepaord èn et ging ok wèlles in enen hêelen bist gepaord….” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels); …ik waar nog aaltij un klèèn menneke, naovenaant menne lèèftèèd.(Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Witt. ""naovenaant"" (S.G. 345 a venant 1; blz.87, 32, 90, 108, 111, 179); WNT NAAR ADVENANT, ook na (ad)venant, ontleend aan 't fr. à l'avenant; i.p.v. bepaling met van, of een bijzin met dat. Goem. A(D)VENANT - In 'na a(d)venant' - 'nu:venant' voorzetsel, bijwoord, vw: Prijzen navenant de markt. Fr. selon, à l'avenant, selon que. A.P. de Bont:: nòvenaant, bijw. verb. 'navenant'; vanaant resp. venaant - naar verhouding. Cornelis Verhoeven: NAVENANT (novvenant) bijwoord (uit Fr. à l'avenant) naar verhouding, gezien in een groter geheel: 't valt novvenant ammal nie tege. Jan Naaijkens, Dè's Biks: novenant bijwoord - in verhouding tot; Haor noffenaant - navenant; avvenant; voorkomend; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): 'hij ziet er avenant uit' (voorkomend); Van Rijen (1998): 'avvenant'; Fr. avenant (à l') - (dien)overeenkomstig - de - in overeenstemming met, dienovereenkomstig; WNT AVENANT - alleen in de bijw. uitdrukking -  NAAR AVENANT, naar het Frans"
navigatie, avvegaosie, zelfstandig naamwoord, "drukte (navigatie); Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ''t was er 'n hil n'avegaosie"" (drukte)"
navraag, naovraog, zelfstandig naamwoord, navraag, extra vraag naar iets; ...ze moessen er nog enkele rijen stoelen bijzetten omdetter zooveul naovraog waar. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; NTC 10-12-1938)
navrant, nòvraant, bijvoeglijk naamwoord, schrijnend, navrant
navuilen, nòvèùle, zwak werkwoord, nòvèùle - völde nao - nògevèùld, WBD afscheiding geven na het kalven, gezegd van de koe, ook 'witvèùle'; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: völt nao
nazaadje, nòzaojke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, GG nakomertje; GG ons Sjaantje waar en nòzaojke èn ze wier nòvvenaant ok verwènd
nee, nèè, neeje, nêû, tussenwerpsel, nee(n); Cees Robben: Naa schrók ik nie, ôo nèè dè nie; hoe-jee nèè; nee, geene kaant èùt; Cees Robben: tis makkelek 'nèè' zegge, agge nie wòrdt gevraoge; nèè, dè nie dè; neeje; nee, neen; Kees en Bart: neeje; nêû; Henk van Rijen: hoeft niet, niet nodig
nee nooit niet, nèè-nôôtnie, samentrekking, nee, nooit niet; Cees Robben – Toenie.. Naanie... Nèè-nôotnie.. (19861128)
neef, nèèf, zelfstandig naamwoord, nèfke, "neef; nèèf èn nicht; Nicolaas Daamen woordenlijst 1916: ""kezèèn, nèèf - neef""; gij nichjes en gij nefkes, (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Van de luien bekker’, 1938); Dirk Boutkan:  (blz. 59) onze/ jullie/ hullie neef"
neer, nir, tenir, bijwoord, Henk van Rijen: neer, terneder; Dirk Boutkan:  (blz. 41) 'neer/ nir' als ww-deel
neerkletsen, nirklètse, zwak werkwoord, nirklètse - klètste neer - nirgeklètst, neersmijten, neergooien; Kees en Bart: 'neerkletsen'
neerlaten, nirlaote, sterk werkwoord, nirlaote - liet neer - nirgelaote, neerlaten WBD m.b.t. de melk: laten lopen (door een koe), ook: 'laote lôope'
neerleggen, nirgeleej, werkwoordsvorm, van 'nirlègge'; Henk van Rijen: neergelegd (vd. van 'neerlegge')
neertellen, nirtèlle, zwak werkwoord, Henk van Rijen: neertellen, betalen
neervallen, nirvalle, sterk werkwoord, nirvalle - viel neer - nirgevalle, neervallen; Waor is ie tenirgevallen? Hoeufft: Waar is hij nedergevallen? d.i. waar is hij, bij zijne aankomst, ingetrokken?
neerzetten, nirzètte, zwak werkwoord, Henk van Rijen: neerzetten, 'nirplòtse'
neet, neet, zelfstandig naamwoord, luis; WBD III.4.1:26 'kale neet' (= kaole neet) - jong en kaal vogeltje; ook: kaol jong of nestjong; Hoeufft: NEET-OOR voor een kittel-oorig mensch. Cees Robben - Vruuger zaate in de luis... En naaw vort in de neeten (19721208) [De prent gaat over de kosten van het sinterklaasfeest; na de tekst van Robben is een gedrukte ‘Voetnoot’ toegevoegd: ‘Luis moet men verstaan als kinderen. Neeten staan hier voor kleinkinderen.]
neetoor, neetoor, zelfstandig naamwoord, pestkop, treiteraar, judas, plager; Anoniem – 1959 – ; De meulesteller was unne neetoor; die Nillus wel 'n bietje zocht; Om dettie bij hum, gin sigaore; of 'n rulleke pruimtebak kocht. (...); Mar de meulesteller was nie te genaoke; die liet zun eige nie vur gleupert en neetoor uitmaoke. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); Cees Robben – Lôôpt naor de hel neet-ôôr... (19730608); Cees Robben – ’t zen neet-ôôren van jong (1650115); WBD III.1.4:82 'neetoor' = persoon met een lastig karakter; WBD III.1.4:102 'neetoortje' = lastig kind; WBD III.1.4:409 'neetoor' = geniepige plager; Cornelis Verhoeven: NEETOOR m - pestkop, plager, iemand die spijkers op laag water zoekt. (= niet-oor? z.a.); Antw. NEETOOR zelfstandig naamwoord, vrouwelijk. - (met zachtl. e en schrpl. o) - kregelig, vitziek, kitteloorig persoon. WNT NEETOOR - in versch. bekend als scheldwoord vóór een kitteloorig, vitziek, bedillerig iemand.
negen, neege, telwoord, neegeste - negende; Cees Robben: neege mònde èllènde; ene neegeneuger; Dialectenquête 1876 - nège (sic); Mandos, Brabantse Spreekwoorden: tisser êene van de neegenenneegeteg (D'16) - bedoeld wordt: een school meester. (Variant: Negenennegentig schoolmeester, honderd gekken, in Oost-Brabant, 1892); Goem. NEGEN - né:ge tw.: mej ons né:gene; NEGENDE - né:geste
negende, neegende, telwoord, negende; Dirk Boutkan: : blz. 90
negenoog, neegenôôg, neegenêûger, zelfstandig naamwoord, negenoog; 1. riviervis; Wiki - De prikken, lampreien of negenogen (Petromyzonidae) zijn een familie van kaakloze vissen (Agnatha). Er zijn ongeveer 40 soorten, waarvan de meeste in zoet water leven. De mond is rond (zie afbeelding) en volwassen dieren hebben een rasptong met tandjes. Sommige soorten zuigen bloed bij andere vissen. De rivierprik (Lampetra fluviatilis) is een vissoort uit de familie Petromyzontidae. 2. Karbonkel; Wikipedia - Een karbonkel, negenoog of koolzweer is het voorkomen van een aantal steenpuisten die naast elkaar in hetzelfde gebied bestaan, soms onderling vervloeiend. Cees Robben – Onze Peer hee unne pöst in zunne nek zôô grôôt as unne riksdaolder... Unne negen-euger zeker..? (19811023); Hein Quinten - Khè veul laast van unne negenôôger. (Tilburgse spreuken; ca. 1990)
negotie, negoosie, zelfstandig naamwoord, "handel; Van Delft - ""As 't was da (indien) 'k ne vent kos kreijgen, dan liet ik munne negotie vaoren."" Dreef ik geen handel meer. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)"
neigen, nèège, sterk werkwoord, zwak werkwoord, nèège - nèègde - genèègd / nèège - nêeg - geneege, neigen/ nijgen: geen vocaalkrimping
nek, nèk, zelfstandig naamwoord, nèkske, nek; Cees Robben – In oew bekske... dur oew nekske (19601007); Mandos, Brabantse Spreekwoorden: zooas de nèk draajt, draajt de kòp (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1970) - de man schikt zich gewillig (de vrouw heeft de broek aan); WBD III.1.1:111 'nek' = hals
nekken, nèkke, zwak werkwoord, nekken, de nek omdraaien; De Wijs – Zukke meense mossen ze nekke (feb. 1962)
nemen, naamp, oude verleden tijd van 'neeme'; nam; Kees en Bart: in dienst naamp; Cees Robben – Tiest Vermeeren naamp unne raomscheut... (19560428); Cees Robben – En hij naamp rap de beene... (19700213); Antw. NAAM - 2e hoofdvorm van 'nemen'; ook NAMP
nemen, neeme, sterk werkwoord, nemen; Cees Robben: Gij moest en vurbild neemen òn ónzen nuuwen buurman. B neeme - nôom/naam - genoome; Dirk Boutkan: : neeme - naam - genoome; - vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij nimt; Dialectenquête 1876 - ik neem, veranderd in: ik nim, hij nimt; Dialectenquête 1876 - Ze nêmen (ê van même. fr.) aalles wetter te krêgen is; Goem. NEMEN - né:me wkw (namp, gene:me); nimt; neemt; Dialectenquête 1876 - ik neem, veranderd in: ik nim, hij nimt; tegenwoordige tijd sing. 2e + 3e pers. van 'neeme', met vocaalkrimping; Cees Robben – Mee liefde nimt de grond ze op.. (19571102)
nerf, nèèrf, zelfstandig naamwoord, nerf, 'bladaojer'; WBD huidschimmelziekte (bij koeien), ook genoemd 'kòjeghèd'; WBD 'nèèref' - nerf, de nerflaag, kant v.d. huid waar haar heeft gezeten. WBD 'nèèrefkaant' - nerfkant, behaarde kant v.e. huid (II 595); WBD 'kalfsnèèref' - kalfsnerf (bep. leersoort) (II 663); WBD 'slangenèèref ' - slangenerf (bep. leersoort); WBD 'vissenèèref' - vissenerf (bep. leersoort); WBD 'genèèreft lèèr' - generft leer; A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord, mannelijk. 'nerf(t)'- de hardere, van oneffenheden voorziene buitenkant van leer; 2) begroeide bovengrond, bovenkorst van wei- of hooiland.
nergens, niergend, nèrgeraand, nieveraans, nievraans, bijwoord, "nergens; niergend laag/ zo'n simpel dink,/ of 'k heij z'n schoon geheim vernommen... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Levensles’, 1932); zie nèrgeraand; nievraans; nergens; zie nèrgeraans zie ievraans; Van Delft - ""Nievraand"" beteekent: nergens. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); B nieverans - nergens; R.J. nieverans; Nicolaas Daamen woordenlijst 1916: ""nieverans, nieverus - nergens""; Cees Robben – D’r was nog nieveraans gerucht... (19560609); Cees Robben – En naa is ie nieveraans mir te vèène...(19850726); Anoniem – 1959 – ; Jaans zaag de kaoi rikkemedaosie; naauw kossie nieveraans aonlegge. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); - Ge kunt ze nieveraans mee vurgelêêke. ‘t ' is hil aander volk, ; 't 'is gin sort van meense... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - nievers - nergens (brab. vel.); Hoeufft: NIEVERHANDS, voor 'nergens' of het verouderde 'nievers', samengesteld uit 'ne' (niet) en 'ievers' (iewaarts). Z.a. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - NIEUWERS, NIEUWERANDS. nergens. Kil.'niewers'. Z.a. Dumbar NIEVERS, idem.; nèrgeraand; nergens, nergens anders; zie nievraans, nergens zie ievraans, ergens; Van Delft - ""Nergeraans"" (men zegt ook ""nergeraand"") beteekent: nergens. Zelfs hoort men gecombineerd zeggen: ""ievraand ergens"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); ""Ik zie niks, hier nie, ginder nie, nergerand nie!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); ’n Paor daog laoter zik, ‘k zè hil de stad afgewist, d’r zen nèvverans gin Noren [schaatsen] mir te krège... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); De Wijs – As get nergenââns veint, motte ieveraans kèkke (23-10-1963); Cees Robben: Hèdde göllie èrgeraand òn gedraajd? Nèè, nèrgeraand. Cees Robben: netuurlek wir ieveraans nirgeleej, èn nèrgeraans mir te vèène; Cees Robben: we gòn tòch nèrges nòr toe; Mar nèrgeraans was ie gewist/ niemand had em gezien... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Toe de aaw toe); Ik haol wir vorsgebakke mik/ bij onzen èègen bekker/ want toen die meej vekaansie was/ wast nèrgeraans zo lèkker. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wir int gerêel); Tiest foeterde dè hil de wèèreld/ nèrgeraans gin rust mir gaaf... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Nèrgeraans gin rust); Tis wèl en vrèmde kèrstgedaachte/ Tòch . . . hoek de wèèreld ok bekèèk,/ hòst nèrgeraans is iets te vèène van kèrst-vreede in de praktèèk. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vreede èn Sneuw...); Interview met de heer De Kok (1978) – Op den Heuvel èn de Besterd, aanders nèrgerand nie… ; Bosch nergand - nergens; Antw. NERGERANS bijwoord - nergens, Fr. nulle part. Ook: nieverans en nievers; Hoeufft: NERGERHANDS, voor 'nergens'. ERGEND, voor 'ergens' z.a. Cornelis Verhoeven: NERGAND bijwoord - nergens (wsch. hypercorrecte vorm naar 'iemand'; zie blz.27); A.P. de Bont: nèrgent, nèr(e)ges - nergens"
nering, neering, zelfstandig naamwoord, nering; Mandos, Brabantse Spreekwoorden: neering is gin èèrve (Kn'50): alleen een zaak of winkel brengt de klandizie niet aan; wat de eigenaar doet, is ook belangrijk
nest, nist, zelfstandig naamwoord, nisje, nest, bed; ...mar naa wier et vort negen uur, tien uur, half elf soms eer ie uit z'ne nist kwaam gekropen... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); Lee den dokter nog in z'nen nist? (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); Laot in de nist, hommeles is't. (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Lui zweet...’, 1941); Cees Robben – Unne nist jonge fraterkes... (19760903); Cees Robben – Kom toch uit oewe nist, Nillis... (19821126); Mandos, Brabantse Spreekwoorden: nie in den nist ruure (VB Tilburgse Taalplastiek 1970) - gezegd door een ouder, als de vrijer niet de oudste dochter maar een jongere ten huwelijk vraagt. Ge waart in et kiepenhok gekropen en ge had er aaikes uit de nist gehaold en 'n stuk of tien hadde 'r op de deur van de schuur kapot gebutst en uitgesmeerd en toen kwaamde mee oew haanden en oew kleere vol aaiketiet binneloope en ge riept dè ge de deur toch zoo schoon geverfd had! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); Ene nist jòng katte in mèn maog/ gebonk in mene kop... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Nôot mir...); Elie van Schilt - We haolde ok jong eksters uit ut nist, voeierde ze mee natgemokt ouw bròòd, gemengd mee braandnetelblaoikes en stukskes pierwurm. (Uit: ‘Tilburg waor zen oe bossen’; CuBra ca. 2000); ’Tèèd om oewe nist op te zuuke, isset nie keind’? (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Ik koom en des fèèn om te weten, veur jullie, die dees lezen, öt un héél grôot höshauwe, zeg gerust enne nest. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Piet van Beers – ‘Bim bam bom’: Daormee jaogde ie de meense/ al heel vruug der niste èùt. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘En gouwe fist’: De jongste bruur öt onze nist/gaaf meej zen vrouw dees gouwe fist. (Het zeventiende boekje, 2010); WBD III.4.2:66 'nest' - konijnenhol; ook genoemd 'hol', 'konijnenhol' of 'pijp'; WBD III.2.2:34 'nest' - verwend kind; WNT NEST' - zelfstandig naamwoord. onz., in 't Mnl. m., gelijk thans nog in Zuid-Nederland.; nisje; nestje; Cees Robben: 'Toen wees ie me 'n nisje aon'
nestel, nissels, zelfstandig naamwoord, alleen meervoud, schoenveters; B nestel; WNT: lemma nestel - Koord waarvan het einde gestoken wordt in een malie, ten einde het gemakkelijk door een opening te kunnen halen; veter. - Men nissels zitten in de knêûp. - Mijn schoenveters zitten in de knoop. Cees Robben – Doe’w-nissels-vaast... Drek-trap-trop... (19580503); WBD Onder 'veter' is het Tilburgse woord niet vermeld (II 719). Frans Verbunt: krèèg ik jouwe nissel, want men piske van men zwipke is kwèèt; WBD III.1.3:251 'nestel' = schoenveter? ook 'rijgnestel', 'schoennestel'; Hees nistel, nissel (I:21, III:24); Cornelis Verhoeven: NESTEL m (gewoonlijk uitgesproken als 'nissel') archaïsch woord voor: rijgtouwtje, schoenveter. Vgl. 'bendel'. Antw. NESTEL, ook NISTEL zelfstandig naamwoord, mannelijk. - veter, Fr. lacet; Jan Naaijkens, Dè's Biks: nissels zelfstandig naamwoord - nestels, schoenveters; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - nestel, naastel - veter (div. dial.)
nestelen, nissele, zwak werkwoord, nestelen; ...et gruun òn den ooverkaant/ (...) Daor nisselde wè mèèrels in... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et Pèèrd van èèzer)
nestelplankje, nisselplèngske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, plankje ter ondersteuning bij het veterstrikken, geïntroduceerd t.g.v. het Grôot Diktee 2008 (3e lustrum)
nestspel, nistspèl, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: et nistspèl speule - huwelijksplichten vervullen
net, nèt, bijwoord, precies; Cees Robben – ’t Is net zôô ge zegt (19720421)
net-heertje, natteneerke, zelfstandig naamwoord, dasje of strikje; van: nette heer, net heertje; Daor was is in Bosse koopvrouw in dèskes en petten en zoo, en die verkocht goed, want ze was er hendig aon. ’t Mist waren het van die strikskes die ge met in klemke aon oewen boord kost klemmen. As ge bij die vrouw is in d’r kraom keekt, dan sprong z’op oe aaf, en ’t volgend oogenblik hadde al zon strikske onder oew kien vaast zitten. ’t Zelfde moment hazze de spiegel vur oe neus hangen en dan zizze op z’n Bosch’s: “Kaik nou is, bende nou niet innen natten Eer?” In de miste gevallen wier d’er zeuve stuiver betaold en gongen ze as ‘Nette Heeren’ verder, mar die dèskes, die hietten nao dieën tèd nie mir, daske of strikske mar ‘Natteneerkes’ en dès lang zo gebleve. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
neteldoek, nêeteldoek, zelfstandig naamwoord, "1. plant; WBD neteldoek (II:880); WBD III.4.3:224 neetelduukske - salomonszegel (Polygonatum multiflorum); 2. stofnaam (textiel); nêeteldoek; J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Neteldoek - Ongebleekt katoenen weefsel. Soms gebleekt, geverfd of bedrukt. Oorspronkelijk gemaakt van brandnetelvezels. Toepassing: voeringstof, overhemdenstof, enzWBD II.4. p. 878-9 – „Oorspronkelijk uit netelgaren, later van licht katoen of mousseline vervaardigd los weefsel in effen binding"" (Van Dale). Van Breugel zegt op p. 62: „Neteldoek, dat hoofdzakelijk voor morgenmutsjes werd gebruikt, kwam uit Zwitserland, uit Sint-Gallen; men kende drie soorten."" Op p. 82 zegt Van Breugel i.v.m. het maken van de rouwpoffer: „De linten, welke bij de zondagse poffer uit een soort damast bestonden en gemaakt waren van zuivere natuurzijde of van kunstzijde, waren bij een rouwpoffer van books of neteldoek.""; neteldoek: nêêteldoek, K 183 (= Tilburg) ; WNT – lemma Neteldoek – 1911 - znw. onzhet zeldzame mv. ter aanduiding van verschillende soorten. ?Benaming voor een soort van losgeweven stof, vroeger vervaardigd uit de bastvezels van sommige soorten van netels (zie OUDEMANS, Leerb. 2, 602), later van lijnwaadachtig katoen (KUYPER, Technol. 2, 266), en in dat geval hetzelfde als mousseline (Ald.). Hedendaags word geen netel-doek meer uit de netelen vervaardigt, schoon men veelerleij zoorten van zeer fijne of grover witte stoffen heeft, die den naam van netel-doek draagen, maar die van Vlas of Katoen, inzonderheid van de laatste gemaakt worden, en meest alle uit Oost-Indiën, Persien, enz. koomen, CHOMEL 2286 a [1771]. Van de groote brandnetel is de bast van de steng dikwijls gebezigd om daarvan eenen fijnen en vrij sterken draad te verkrijgen, hetwelk nog voor weinige jaren in Duitschland herhaald is. Van daar de naam neteldoek, sedert door weefsels uit katoen geheel en al verdrongen, V. HALL, Landh. Flora 196 [1854]."
netenkont, neetekont, zelfstandig naamwoord, "Van Delft - ""Hij is een neetekont."" Dit is: Hij is een akelige, humeurige kerel. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)"
neuken, neuke, zwak werkwoord, neuke - nukte - genukt, met vocaalkrimping, behalve in inf., praes. meervoud, praes. ik-vorm; - uitmaken, deren; weggooien; Et nukt nie - het doet er niet toe, het maakt niets uit; Pierre van Beek: Nukt dieje rommel mar in den hoek - neergooien; Cees Robben – Luste göllie sewèèle ’n tas koffie.. Ik neuk ‘m aanders toch mar in den gôôtsteen.. (19720804); Frans Verbunt: dè nukt de baoker nie, ast kiendje mar gezond is; Vunderink - Den dèksel eraaf, èn toen hèb ik die troep/ gelèèk in die pan meej soep genukt. (Henriëtte Vunderink, haovermoutepap, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); WBD III.2.2:105 'neuken' = geslachtsgemeenschap hebben; Hees 't neuk, geneuk, nuksel (V:39); Jan Naaijkens, Dè's Biks: neujke ww - neuken; weggooien, schelen; Antw. NEUKEN- bedriegen, foppen; - aan = knutselen, knoeien; kijven, grollen; telen; Cornelis Verhoeven: NEUKEN ov.ww - plat woord voor: neergooien: ik nukte 't geléék tege de grond. Ook onpers. en met ontkenning gebruikt om onverschilligheid uit te drukken: dè nukt nie - dat maakt niets uit, dat kan me niets schelen. ZAFR. NEUK, ww. (geneuk) (plat) 1. slaan, veral met die vuis; 2. lol, sanik; hinder: 'Hulle neuk al die heeldag met my'. WNT NEUKEN - 6) van zaken: hinderen, er iets toe doen; dè nukt nie; samentrekking van dat neukt niet; dat maakt niks uit; Cees Robben – ’n Pond zaod vur m’n vink... Wit of zwart, menneke... Dè-nukt-nie.. Z’is blend... (19721222); nukt;' et nukt nie - het doet er niet toe, het maakt niets uit gez. Dè nukt de baoker nie, ast kiendje mar gezond is. - Dat maakt de baker niets uit, als ’t kindje maar gezond is; Cees Robben: Dè nukt nie; Mandos, Brabantse Spreekwoorden: dè nukt de baoker nie, ast kiendje raar gezond is - dat is van ondergeschikt belang; tegenwoordige tijd sing. 3e pers. van 'neuke', met vocaalkrimping; Jan Naaijkens, Dè's Biks: dè nukt de baoker nie, as ...; Hees wa nukt'a (II:10 + III:9)
neukepietje, neukepietje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, onbeduidend klein kind; WBD III.4.4:223; 'neukepietje' = iets kleins in zijn soort, ook 'geneuk'
neuker, neuker, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.4:297 'neuker' = kwart liter, ook 'halfke' of 'uppie'
neurieën, neure, zwak werkwoord, neurieën; Laot ons simpele liekes neure;/ laot ons zingen en nie treure,/ wè-t-er hier ok maag gebeure! (Piet Heerkens; ‘Kritieke’, gepubliceerd in De Zaaier, bijlage van de Nieuwe Tilburgsche Courant, 1941)
neus, neus, zelfstandig naamwoord, nuske, neus; Kees en Bart: 'net of w'uit ons neus bloejen'; ...de vurste was zo’n amèchtig kemiek mènneke mee zon aorig nuske... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Mandos, Brabantse Spreekwoorden: en neus as en schoenmaokersvèthoorentje (D'16) spreekwoordelijke vergelijkingHij ha vèrkeseugskes en ’n nuske om te laache. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Mandos, Brabantse Spreekwoorden: daor hoeft nie iedereen zen neus oover te snutte (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1968) –daar hoeft niet iedereen zich mee te bemoeien; De kènderkes staon allemòl/ — Èèrme zo goed as rèèke —/ meej der nuske teege de rèùt/ nòr et ötgepakt te kèèke. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Sintreklaos ôok); Mandos, Brabantse Spreekwoorden: ieder moet er zen neus oover drêûge, tòt Jan Rap mee zenen örgel ('70); Dan zit ie frèèd op de tribune/ Z'n lekkend nuske af te buunen. (Gieleke – wsch. ps. van Michel van de Ven (Lechim) – ongedateerd knipsel uit onbekende bron; ca. 1960-1980); Henk van Rijen:  gelèèk heej gin neus - het gelijk heeft twee kanten; WBD III.4.3:278 steeknuske, prikneus - bolderik (Agrostemma githago); WBD III.1.2:340 'kwaaie neus' = uitslag onder de neus
neusdoek, neudoek, neusdoek, neuzek, zelfstandig naamwoord, "M omslagdoek; zie ook: neuzek; Nicolaas Daamen woordenlijst 1916: ""neusdoek - kleine omslag doek voor burgervrouwen""; WBD III.1.3:154 'neusdoek' = sierlijke omslagdoek met franjes; WBD III.1.3:156 'neusdoek' = bont geruite langwerpige omslagdoek; WBD III.1.3:150 'neusdoek' = omslagdoek; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Tilburgs westen: neuzdoek, nuuzdoek, nuzdoek; oosten: nuzzek, neuzek (blz. 148); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - krt.97: neusdoek; A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord, mannelijk. 'neuzek' - neusdoek, wollen omslagdoek over schouders en borst bij vrouwen. Antw. NEUSDOEK zelfstandig naamwoord, mannelijk. - omslagdoek, doek dien vrouwen over rug + schouders dragen; Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'neujzdoek' zelfstandig naamwoord/ neusdoekneusdoek; omslagdoek, sjaal; op of onder jas gedragen; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Op men klumpkes ging ik nòr, van de Koejstraot moes ik nòr et Gurke toe èn dan moes ik, dan was ik zon neuzek om, witte nie, mene krèùk in menen êenen èèrem èn men brôod òn den aandere kaant…”. (transcriptie Hans Hessels 2014) zie Klik hier voor audiofragment"
neusgat, neusgaoter, zelfstandig naamwoord, meervoud, van ‘neusgat’; neusgaten; Cees Robben – Van unne kreugel worde nog is lilluk ôôk... Daor krèède grôôte neusgaoter van en lang èèreme... (19730330)
neusje, nuske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, neusje; verkleinwoord van 'neus', met vocaalkrimping; Cees Robben – ...ziet ie om z’n nuske wit... (19581122); Cees Robben – d’r zit ’n vlieg op oew nuske... (19690620); Cees Robben – Mar swels dè den Sjarel zun nuske uit-snoot... (19560526); zie neus
neut, nutje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, neutje; alleen in deze verkleinvorm van neut een 'borreltje'; niet te verwarren met 'nutje', verkleinwoord van 'noot', noot. Koos stond zene gal te spierse/ bij zen nutje òn de kiest... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Gefrut meej de friet‘); Ge drinkt naa van oe nutje vort/ host driekwart òn accèèns (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Moet dè naa persee?); ...mar gij oe nutje, ikke koffie... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Van veurenaaf aon); Ge vat wè vruuger nòr oe nutje... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Zôo gao dè dan, zeej Peer); Twee cènte hier, ene stèùver daor/ dè maokt mèn ok gin mieter/ mar wörom moet den draank omhoog/ meej drie gulde de lieter?/ Bezèùnige? Allee dès goed/ mar ik dènk ondertusse:/ «Wie zèn er wir et biste mee?/ Die zèlf gin nutje lusse! (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et mòkt hullie niks); Ons moeder zeej dèt vur onze paa/ natuurlek gin ècht fist is/ asser op zene vadderdag/ gin nutje bij gewist is. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vadderdag); ...meej en nutje bij de haand,/ pas gevuld toe òn de raand (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et kerwaai is geklaord); Piet van Beers – ‘Vrèmde kòst’: Gif mèn mar wèk hier gewènd zèè,/ ene goeje vètte pòt./ Zuurkôolstamp òf brèùne bôone.../ Èn 'n nutje toe...  tòt slòt. (Spoeje doemmeniemer; 2009)
neven af, nèffenaaf, bijwoord, samengesteld bijwoord uit ‘neven’ en ‘af’, beide in de betekenis ‘langs’, ; er langs af; Cees Robben – Waast er dörrem neffenaaf..../ en blijft van oew krösken aaf...! (19550226) [CRW – In deze prent bij Aswoensdag 1955 neemt Robben een loopje met het Askruisje dat op Aswoensdag door katholieken gehaald werd in de parochiekerk. De katholieke folklore wilde – vooral onder kinderen - dat dit kruisje niet mocht worden afgewassen. Uiteraard lukte dat nooit. Toch had Robben in deze prent een tip om een poging te wagen: wel in bad gaan, wel wassen, maar ‘er neffenaaf’, eromheen, en dus vooral niet aan ‘je kruisje’ komen.] ; Cees Robben – Desser vlak neffenaaf.. (19681025)
nevenalle, nèftenalte, onbepaald voornaamwoord, geen van allen; De Wijs – Hedde göllie de [dè] neftenalte nie? (geen van alle niet) (17-10-1972)
nevens, neeve, nèffe, bijwoord, voorzetsel, naast, neven; bij de buren; Den boer liep neeve zen pèèrd. - De boer liep naast zijn paard. WBD III.1.4:l6 'erneven zijn', 'erneven zitten', 'ernaast zijn', 'ongelijk hebben' = zich vergissen; WBD III.1.4:245 'erneven vatten' = teleurgesteld worden; WBD III.4.4:l33 'neven' = eerstvolgend, ook '(daar)naast', 'achter'; Bosch neve - naast, ernaast, vlakbij; Cornelis Verhoeven: NEVEN (neffe) voorzetsel - naast. Vgl. 'langs'; Antw. NÈVEN en NEFFEN voorzetsel Hetz. als nevens, Fr. à côté de, près de. Hij woont hier nèven de deur. Er nèven zijn - mis zijn. Dat is er nèven - verkeerd. WNT NEVEN, ook NEFFEN; Nèffe wie zaate gij? - Naast wie zat jij?; De Wijs – (uit diepzinnig gesprek opgevangen) - ik zeg… ik docht dekket goed daacht mar jè, ik was er neffe omdèk daor zô gezegd zogezeed gin gedaacht op gehad had. (17-10-1966); De Wijs – jè Kees, ik zô wel neffen oe willen gaon zitten.. mar dè stao nie… (16-01-1975); Cees Robben – Nèè meneer... Ge zèèt er neffe... (19580315); Cees Robben – gedoegeter neffe [je doet het ernaast = verkeerd] (19560707); Cees Robben – En zit de rest d’r neffe (19600916); Cees Robben – Dè was er neffe, meneer... (19791123); Interview met de heer De Kok (1978) – jè, ik kèn die straot…  nèffe bè, nèffe et spoor daor! Zuidoosterstraot!; Frans Verbunt: nèffen et pötje piese - zich ergens aan schuldig maken; WNT NEVEN, ook NEFFEN; Bosch neffe - naast; Jan Naaijkens, Dè's Biks: nèffe voorzetsel - neven, naast, mis; ge zit 'r himmel nèffe; Antw NEFFEN zie 'neven'; Hoeufft: NEFFEN, neven of nevens, voor 'langs' of 'voorbij'; b.v. 'zult gij eens aankomen, als gij eens nèffen gaat?'. Zoo ook zegt men 'iemand neven sturen' voor 'iemand aan de deur afwijzen'; het zal dus wel zooveel zijn als iemand naar het nevenstaande huis verzenden.
niemand, niemes, niemam, onbepaald voornaamwoord, "niemand; Van Delft - ""Niemes"", dit is niemand. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); niemes wit waor vandaon... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Maonsverdustring’, 1932); B is er niemes nie? - is er niemand?; – Mar toenker niemes nie mir vèène kos... (Karel de Beer - Bijnamenboek; 2007); ‘Niemes wies ze te wone.’ (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Piet van Beers – ‘Historisch’: Hy slûipt heel zuutjes dichterby,/ zo, dè 't gin niemes heurt. (With Love; 1982-1987); Piet van Beers – ‘Gin katte’: Hij is niemes tot laast... (‘t Èlfde buukske, 2010); Piet van Beers - 'Herfst 1982': Dan hoefde oe èège vur niemes te schaome. (CuBra); Piet van Beers - 'Twee goudvinke': Èn der zal dan niemes zègge dè dè nie waor is. (Cubra); Cornelis Verhoeven: NIEMES, oud woord voor 'niemand'. Vgl. 'iemes'. A.P. de Bont: nimes, vnw, 'niemes' - niemand. Jan Naaijkens, Dè's Biks: niemes voornaamwoord - niemand; ook: geniemes; Dirk Boutkan:  (blz. 67) 'ze laoten ok niemam binne'"
niet, nie, bijwoord, niet; Kees en Bart: niemir; Cees Robben – “Dus naa-nie of dan nie – of nôôt nie...” (19640710); Dialectenquête 1876 - nimt ie nie meer? - neemt hij niet meer?; DANB hij kan nie vórt òf trug; Henk van Rijen:  nie as naaw - nooit zoals nu; Henk van Rijen:  teege den aovend waar ie nie mir bekwaom - ... was hij dronken; Henk van Rijen:  nie nôoj - niet ongaarne, niet met tegenzin; Hoeufft: NIE, voor 'niet', in de meeste gevallen. Vaste regel is moeilijk te geven. Oud-Gothisch 'ni' = niet. NIET is samengesteld uit nie-it. Z.a. A.P. de Bont: ni, bijwoord 'nie' - niet; Antw. NI, NIE bijwoord Wordt meest altijd gebruikt voor 'niet', FR. ne pas; WvM 'da'k nie mir kos ophouwe'; - NIE treedt dikwijls als versterking op bij ontkennende woorden. ... ’t wor pekaant hil de dag nie licht nie. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Hij zeej: «Miet, belt den dokter mar/ want ik zè niks nie lèkker» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè hai liever); ...want zon bui valt, weezeluk waor,/ aaltij hier èn nôot nie daor. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et weer)
niet meer, niemer, niemir, bijwoord, niet meer; De Wijs – (gehoord bij ’n afscheid: ) Zeg, as ik oe niemer zie, tot ziens war. (09-04-1973); Kees en Bart: niemir; DANB meej de keegels wòrdt nie mir gespuld; Cees Robben – Ik wil ’t niemer heure (19661021); Cees Robben – Ik ben niemer zôô kneukelvaast Willem... ’n glas bier gao nog, mar krom staon en op m’n hukkes zitten desser niemer bij... (19670825); Cees Robben – Ik gao d’r niemer uit... zeej Jan,/ ’t zèèl is vuls te koud (19670428); Cees Robben – Ik maoket zellef niemir meej... (19600916); Audioregistratie 1978 – “Ge onthouwt dè niemer hè…” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); Getrouwde vrouwe môoge niemer werke… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); - Met extra ontkenning: Dan hoefde ok nôot niemer bang te worre van gin man nie. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Ik woon er allang niemer, op ’t Hasseltpleintje... (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Haor - niemer - niet meer; Jan Naaijkens, Dè's Biks: nòòt niemer - nooit neer; A.P. de Bont: nimer, bijw.verb. (niet meer) 'niemer' - niet meer. Vgl. voor de ontwikkeling WNT s.v. nimmer. Antw. NEMEER bijwoord - niet meer. Ik bezit niks nemeer.
niet veel, niefel, bijvoeglijk naamwoord, telwoord, Henk van Rijen: 'Hè heej-t-ur niefel van' = Hij heeft er niet veel van.
niettegenstaande, nieteegenstaonde, "woordspeling; Van mèèrrege kreege we taol/ ik moog ene zin opgeeve/ Waort woord ""niettegenstaonde""/ In moes worre geschreeve/ Ik wies irst nie wèk zèggen moes/ Toen in êens en licht opgòng/ ""onze Paa draogt ene slappen boord,/ hij kan nie tegen staonde"". (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Niemer nòr school )"
nieuw, nuut, nuu, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, 1. bijvoeglijk naamwoord; nieuw; Dirk Boutkan:  'nüt' (nieuw) (blz.19); et hèùs is nuut; et nuuwe hèùs, en nuuw hèùs (48); nuuw èèrpel = nieuwe aardappels; Mèn nuuw schoen(e) zèn nòg nuut. - Mijn nieuwe schoenen zijn nog ongedragen. Cees Robben – ’n nuu pet (19780602); DANB nò de schòft [het schaften] spanne me et pèèrd vur de nuuw kèèr; DANB dè wòrdt naaw en hil nuuwe stad ; Dirk Boutkan:  (101) en hêel nuuw stad; WNT XI:230 NUUT, nuwe, nuwer, nuutste: 'iets nuuts' Z.a. A.P. de Bont: niut, bijvoeglijk naamwoord. 'nieuwt - nieuw: ''Hij (de japon) is nieuwt'; 'Die fiets he'k nieuwt gehad, d.i. onbereden gekocht; Dialectenquête 1876 - soms: nuuw of nuuwd, soms: nij of nê; 'nen nuwen boek, 'n nuuwd buukske; Dialectenquête 1876 - 'n nij rêtuig mid 'n aauw pêrd er veur; 2. bijwoord; Kees en Bart: 'op nuut'; 3. zelfstandig naamwoord; Ze was himmòl int nuut. - Ze was helemaal in nieuwe kleren gehuld. Cees Robben –  in ’t nuut... (19550806); Et mooiste aon de irste communie waar, degge hillemol in et nuut wiert gestoke, tot nuuw schoenen toe. Et wier onderhaand wel tèèd degge ens wè nuuts kreegt. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Antw NIEUW (uitspr.: nief, in 't N.: noew, noewt) - nieuw; Jan Naaijkens, Dè's Biks: nuuwt, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord - nieuw 'in 't nuuwt'; Hoeufft: NIEUWD, voor 'nieuw' Z.a. 3.1. Nieuwjaar: Cees Robben: Ze spulde saom vant aaw int nuu; Irst vier daoge rondom de stal/ was wènd op onze meule./ Daor wir drie daoge aachteraon/ om vant aaw int nuu te speule. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Allee, stèrkte war....); Overige bronnen; Keyser nuwt, nuwwer, nuwst - nieuw; WAT (XI:230) NUUT, nuwe, nuwer, nuutste; iets nuuts Z.a. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - nuuw (krt.35); nij/nèj/neej/nej/ni-j: grootste deel v. T (blz.55) ; noe; nieuw; Cees Robben – Daor staat nu vredig de noe-kerk (19660527)
Nieuw, Nuuw, zelfstandig naamwoord, naam, onzijdig; Nieuwjaarsdag; ook ‘Et Nuu’; Cees Robben – Wij speulen wir van ’t Aauw in ’t Nuuw (19601230) ; Cees Robben – Ik heb al minstens duuzend keer/ Van ’t Aauw in ’t Nuuw gespuld..! (19601230); Cees Robben – En we speule mar wir deur... mee de kaort van ’t Aauw in ’t Nuuwe... (19860103); Cees Robben – Ze spulden saom van ’t Aauw in ’t Nuu.. (19710102)
nieuwjaar, nuuwjaor, nuujaor, zelfstandig naamwoord, nieuwjaar; - Beste Meense, stadgenoote, / ‘k Heb veul wensen vur oe klaor. / In in rèmke opgeschreve / ‘k wens oe: ZAOLIG NUUWEJAOR. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Ik wens oe mee dees Nuwejaor; geen enkel peltje grijze haor! (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Nuwejaor’, 1941); Cees Robben – Zaolig nuujaor, vans gelèèke... (19860103); Ast waor wier wèmme ammol wènse/ dan zogget vur grôot èn klèèn/ en plezierig èn gelukkig/ èn... en zaolig nuujaor zèèn. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kwot waor wier wèmme wènse); Mar naa is alles wir gewôon/ èn Nuujaor is begonne. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Allee, stèrkte war....); 't Nuuwjaor dè begonnen is/ Brengt ok vur Willem II/ Mee grote hòòpen goeie hoop/ Ok bèrgen zörgen mee. (Gieleke – wsch. ps. van Michel van de Ven (Lechim) – ongedateerd knipsel uit onbekende bron; ca. 1960-1980); WBD (III.3.2:301) nuuwjaor; - nuuwjaor wènse; Antw. NIEUWJAAR, NIEVEJAAR, in 't N. NOEJAAR zelfstandig naamwoord, mannelijk. en niet o. -Nieuwjaarsdag; Jan Naaijkens, Dè's Biks: nuuwjaor zelfstandig naamwoord - nieuwjaar; Hees nuuwjaor (I:54)
nieuwjaarskoek, nuuwjaorskoek, nuujaorskoek, zelfstandig naamwoord, nieuwjaarskoek
Nieuwkerk, Nuukerk, toponiem, Wikipedia - Nieuwkerk is een gehucht op de Nederlands-Belgische grens tussen Goirle en Poppel. Het Belgische deel hoort bij de deelgemeente Poppel van de Belgische gemeente Ravels. Nadat in 1638 de Goirlese pastoor gedwongen werd te vluchten, werd in 1639 een grenskerk gebouwd. De Tilburgers bouwden hun grenskerk in 1652. De streek, tot dan toe Steenvoirt genoemd, kreeg nu de naam: Nieuwkerk. De Kapel van Sint-Jans-Gool bevindt zich op de plaats van de voormalige grenskerk en werd gebouwd omstreeks 1820. WTT - Cees Robben schreef een 15-regelig gedicht onder de titel ‘Nuukerk’ over het vervallen en in onbruik geraakte kapelletje als tekst bij de Prent van de week van 13 maart 1957. - Voor het boek ‘Grenskapellen’ van Dom. de Jong, verzorgde Robben de tekening op het omslag.
nieuws, nuus, nuuws, zelfstandig naamwoord, het nieuws; iets nieuws; korte uu; Cees Robben – Des gin nuus.. ik wiesser van... (19590328); Cees Robben – Wir iets nuus (19600116); Cees Robben – Ak mèèrege iets nuus begien (19710122); Cees Robben – Men kender wille toch wel elke week wè nuus, Nel... En zelf hek nog ginne buuste-haauwer aon m’n kont... (19860926); In vruuger tèèd ha iederêen/ wè nuus aon meej de Paose. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Ze maoken et vort wèl van aaier‘); Stadsnieuws: Asse wè nuus ònheej, dan draajt ze zolang vur oew neus toedègge der iets van zègt (290407); Ik ha binne- bij bötelaands nuuws gezet en stad- en streeknuuws dur mekaare. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Tilburg heeter nog jaore laast van gehad, desse toen zon heisa gemokt han dè jaor over un paor gevalle van pokke. Tilburg waar wel wereldnuuws gewist, mar zôo, ha naa ok wir nie gehoeve. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Antw. NUUS - nieuws (Antw., Brab. en elders)
nieuwsblad, nuuwsblad, zelfstandig naamwoord, nieuwsblad, krant; het Nieuwsblad van het Zuiden, de krant waarin Cees Robbens prenten vanaf 1970 verschenen; Cees Robben – Spulde gij ôôk in den Bingo van het Nuuwsblad..? (19810417); WBD III.3.1:310 'nieuwsblad' = krant; WBD III.1.4:10 'nieuwsblad' = nieuwsgierigaard
nieuwsgierig, nuuwsgiereg, bijvoeglijk naamwoord, nieuwsgierig; WBD III.1.4:8 'nieuwsgierig' = idem;
nijdig, nèèg, bijvoeglijk naamwoord, vurig, nijdig, pienter, driftig; Dialectenquête 1876 - nêg (ê = fr- même) en nèèg mènneke - een pienter ventje, een vurig ventje; Toe dèsse nèèg wier èn de Jaon/ en goei opmieter krêeg. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Blôot slao dôod...); Henk van Rijen:  wè wier ie wir nèèg - wat werd hij weer nijdig!; Cees Robben – Öllieje Sjennie is ’n nèèch hundje... Dè-wel.. Hij is vernoemt flèènich.. (19600122); Cees Robben – uit de hôôgte.. en wè nèèg (19611201); WBD III.1.4:31 'nijg' = vlug van begrip; 218 'nijg' = onstuimig; WBD III.1.4:143 'nijg' - flink; 227 'nijdig' = boos; 229 'nijg' = driftig; Jan Naaijkens, Dè's Biks: nèèg - bijvoeglijk naamwoord - nijdig, driftig; Antw. NIJG bvw+ bijwoord - moedig, werkzaam, driftig, geweldig, fel. (ook in Brab.) E nijg pèèrd. 'Ne nijge werkman. Loopt zoo nijg nie. Cornelis Verhoeven: NIJG (néég) bijvoeglijk naamwoord - driftig, gehaast: 'n néég mènneke; ook: vlug, op korte termijn. A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord. vr. ' nijgigheid' - haast, drift. bijvoeglijk naamwoord + bijw. ' nijg' - vurig, driftig, vlug, fel, hard. Z.a.
nijgen, nèège, sterk werkwoord, zwak werkwoord, nèège - nèègde - genèègd / nèège - nêeg - geneege, neigen/ nijgen: geen vocaalkrimping
nijnagel, nijnaogel, zelfstandig naamwoord, stroopnagel, nij(d)nagel; Mandos, Brabantse Spreekwoorden: van vuule krèède nijnaogels (D'16) - waarschuwing aan iemand die iets nauwkeurig betast; Str. nijnaogel (2:109); WNT NIJDNAGEL, NIJNAGEL - Hetzelfde wat nu gewoonlijk stroopnagel heet: een plaats waar de huid langs den nagel is ingescheurd.
nijpen, nèèpe, sterk werkwoord, nèèpe - nêep - geneepe, knijpen; vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij nèpt; em nèèpe - in de knijp zitten, in angst zitten; Dirk Boutkan:  (blz. 40) in verl. tijd: nêep, maar: nipte gij?; Stadsnieuws: Ge meugt wèl in oew haande nèèpe dèt ammòl goed aflopt (180309); WBD III.1.2:106 'nijpen' = knijpen 106 'nijpen' = knellen; WBD III.1.3:211 nijpen' = knellen gezegd v. schoenen; OOK: 'wringen, drukken'; Antw. NIJPEN zie wdb. Fig. iemand nijpen - hem te veel doen betalen; straffen, doen uitboeten: Ge moet dieë kèrel maar is wel nijpen. Jan Naaijkens, Dè's Biks: nèèpe ww - knijpen WNT NIJPEN - Wsch. in verband staande met o.a. KNIJPEN; nêep; kneep; - verleden tijd van nèèpe; nèpt; knijpt; Hij nèpt en eugske toe. - Hij doet een oogje dicht. -2e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'nèèpe', met vocaalkrimping; overlijden; Cees Robben – Het mar ginne bange degger tussen uit nept, Jaon... (19720519)
nijper, nèèperd, zelfstandig naamwoord, knijper; bangerik; Antw. NIJPER zelfstandig naamwoord, mannelijk. - nijdigaard, heimelijke persoon
nijptang, nèptang, zelfstandig naamwoord, knijptang; A.P. de Bont: neptang, zelfstandig naamwoord. vr. - nijptang; Antw. NIJPTANG (ook met verkorte ij uitgespr.: neptang) zelfstandig naamwoord, vrouwelijk. Jan Naaijkens, Dè's Biks: nèptang zelfstandig naamwoord - knijptang
nijver, nuuver, bijvoeglijk naamwoord, nijver; Dialectenquête 1876 - nuver
niks, niks, voornaamwoord, niets; 'òf niks' (èn niks) dient ter versterking v.e. ontkenning; MP gez. Ge hèt niks vur niks as ene scheet in oewe slaop. R.J. 'deh noem ik niks gin schaand'; Cees Robben: ze heej niks gin prisentaosie; dè gift niks; Cees Robben: dègge meej niks begónne zèèt; ze zien mèn staon meej niks aon; Cees Robben: al vèèf mònde getrouwd, èn nòg niks; himmòl niks; Cees Robben: hij is nie goed òf niks, èn leej te bèd èn alles; V ze blêef allêen aachter want ze ha gin kènder òf niks V ik zèè nie goed èn niks (nie); Dialectenquête 1876 - Ze doen der niks goeds; B niks; WBD III.4.4:283 'niksnie', 'nikskenie' = onbelangrijk; WBD III.4.4:284 'nikswicht' = iets onbelangrijks; WNT NIKS - in de gemeenzame taal gebruikelijk in den zin van niets. Hoeufft: NIKS, even als het Plat-Duitsche 'nix', van het Hoogd. 'nichs' voor 'niets', wordt elders meestal schertsende gezegd. Hier vrij algemeen, ook in den beschaafden spreektrant. Z.a. Antw. NIKS vrnw. Wordt overal gebruikt voor 'niets'.
ninnen, ninne, zwak werkwoord, "drinken (door kinderen); Pierre van Beek: ik zal jou is laote ninne; (Werd decennia geleden in Goirle gebruikt; nu daar nagenoeg onbekend.); Nicolaas Daamen woordenlijst 1916: ""ninnen 'k mot irst nog is ninnen (drinken)""; - ninne - ninde - genind; A.P. de Bont: nine(n), zw. ww.intr. (vooral kindertaal) 'ninnen' - drinken. 'Luste gè nie meer te ninne?' 'Ninne zulde!' (tot een hond gezegd). Cornelis Verhoeven: ninnen, onov. ww. ... Als mijn herinnering mij niet bedriegt, werd dit ww. bij ons gebruikt als kinderlijke en wat jolige aanduiding voor: plasse; WNT NINNEN, onz.zw.ww. Een reeds oud woord ter aanduiding v.h. drinken, zooals de kleine kinderen dat doen. (Verg. Verdam 4, 2452) In het Romaansch bestaan vormen voor 'klein kind' en voor 'wiegen', gelijkende op 'ninnen'."
nirken, nirke, zwak werkwoord, "herkauwen; WBD nirke, nierreke, nierike, (hs K 183) nierken - herkauwen; Nicolaas Daamen woordenlijst 1916: ""nierken - herkauwen der koeien, geiten enz.""; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - nirken, nierken, euriken, hirke, hùrke, irke - herkauwen; Cornelis Verhoeven: Cornelis Verhoeven:: nirken - herkauwen; verwant met snurken, nurks en nors? Z.a. WS of misschien uit 'neerkauwen', zoals in K127, l64a, 156 enz.?; A.P. de Bont: ne.reke(n), resp. nirke(n), nirke(n), zw.ww.intr. 'nerikken' 'herkauwen'; Antw. NIRKEN, NIRRIKEN - hetz. als hirken, irriken, herkauwen"
nirken, nierke, zwak werkwoord, vervelen; (= nirke 'herkauwen'?); Henk van Rijen:  ze stòn wir meej zen ammòlle te nierke - ze staan weer met z’n allen te vervelen
node, nôoj, bijwoord, node, ongaarne; Ze din et tòch zó nôoj. - Ze deden het toch zo ongaarne. Belaasting betaolen is wel een van de dingen die 'ne meensch 't nooist doe... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929); De Herfst die daocht: ik zie 't nie nooi,/ zoo'n bietje locht dè veen ik mooi! (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘De jaorgetij’, 1939); De Wijs – Mee dieje maantel heb ik ginnen aord, die doe’k zo nooi aon, ’t stao wel vlug as ge hard lopt en ik vein’t wel schôôn mar ik vein’t nie zo leuk (09-07-1967); Cees Robben – ‘k Zie ‘m na-mar immel nooi-war... (19680119); Cees Robben – Ik zie dè huudje ôôk zôô nooi (19831209); - met een ontkenning: graag; Cees Robben – Ik zieget nie nooi... (19831014); - in een (soort van) vergrotende trap: Cees Robben – Mar ik zie ze’r toch nie te nooier om... (19661014) [Maar daarom zie ik haar niet minder graag]; Eén ding wies ik wel zeker, et waar et nôoiste wè’k deej. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Ansems - Hij moppert, mar toch doe tie 't nie zo nooi... (Tony Ansems, Hij heget nog steeds over heur; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008); Mandos, Brabantse Spreekwoorden: wie et miste heej , stèèrft et nôojst (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1970); Mandos, Brabantse Spreekwoorden: nôoj, nôoj, Peer Nôoje waar ók ene meens (D'16) - reactie als iemand zegt 'ik doe et nôoj' = met tegenzin; Bosch nooi - node, niet graag Jan Naaijkens, Dè's Biks: nooj bijwoord - node, ongaarne; WNT NOODE - Gewoon is in de oudere taal de samengetrokken vorm noo; nooie, nooi schijnt vooral in het zuiden te zijn gebruikt.
noden, neuje, zwak werkwoord, Dialectenquête 1876 - de genoddigde gaaste; WBD III.3.1:39 'noden', resp. 'uitnodigen, verzoeken, vragen' = uitnodigen; B neuje - neude - geneujd; ik neu, gij/hij neut; A.P. de Bont: nö.je(n) zw.ww.tr. 'neuien' - noden, (uit)nodigen; Taalk. Mag. I:319 - NEUGEN = aanzoeken
nodig, nôodeg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, nodig; Cees Robben: hij heej zene riek hard nôodeg óm ooverènd te blèève; Niets te maken willen hebben met iets: ...want daor ha z'n zuster niks mee noodig... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 8; NTC 19-11-1938)
nog eens, nògges, bijwoord, nog eens; Cees Robben – Moette-me-noggus... k..k kkakhiele...(19560128);
noga, nooga, zelfstandig naamwoord, nougat, noga; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…Jaaa…ene mallemeule èn enen hoogaatie èn ene ootooskòtters èn zôo èn dan gebakkraome èn snoep èn nooga, olliebòlle èn, jè, pòllinge èn zôo.”
nok, nòk, zelfstandig naamwoord, WBD nokbalk (horizontale balk als verbinding tussen de toppen van de kapgebinten, resp. v.d. daksparren); ook 'nòld' genoemd. WBD nok v.h. dak (hoogste gedeelte, horizontale lijngevormd door snijding van twee dakvlakken); ook 'vòrst' genoemd.
nokbalk, nòkbalk, zelfstandig naamwoord, nokbalk; WBD nòkbalk (horizontale balk als verbinding tussen de toppen van de kapgebinten, resp. v.d. daksparren); ook 'nòk' genoemd.
nomdetonnèrre, nondetonnèèr, tussenwerpsel, Henk van Rijen: gematigde vloek (Fr. nom de tonnère); Cees Robben: – Nondetonnair Naris.. is 't naa glad.. of zemme zat…. (02-04-1976)
nonchalant, nonselaant, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, nonchalant, achteloos, slordig; Cees Robben – [over kunstenaars:] wè nonselaant en interressaant (19590321); Henk van Rijen: 'nonsjelaant'; WBD III.1.4:15 'nonchalant zijn' = veronachtzamen; WBD III.1.4:150 'nonchalant' = slordig = fr. 'nonchalant' met vocaalreductie en rekking v.d. slotsyllabe
nondedomme, nondedomme, tussenwerpsel, bastaardvloek; Cees Robben: – Non-de-domme schiet toch op Drikka… Gij wordt vort hoe lammer hoe lammer… (13-10-1978)
nondeju, nondejuu, nondetjuu, tussenwerpsel, uitroep - vloek; verbastering van (au) nom de Dieu; Cees Robben (19840907); Cees Robben – Pèerdejuu.. Non-de-juu.! (19720923); Henriëtte Vunderink – Dus smiddags nòr den Heuvel,/ èn al bij den bocht/ ston enen ijskooboer die/ benaan meej slagroom ok verkocht./ Vur ons gin daogelekse kost,/ dè stond noot opt menuu./ Gelèèk mar ieder tweej besteld,/ dè smokte, nondetjuu!! (uit ‘ Kèrmes’, in kZal van oe blèèven haawe, 2007); A.P. de Bont: nónded'ü:, nóndejü - basterdvloek
nondejuke, nondejuuke, zelfstandig naamwoord, vlinderdasje; Henk van Rijen:  'nondejuuke meej sööker' - brandewijntje met suiker; WBD III.1.3:145 'nondejuke' = vlinderdas; Stadsnieuws: Ik kreeg bij mèn kemuuniepèkske en schôon nondejuuke - vlinderdasje (080407); Naar Fr. 'Nom de Dieu', met diminutiefsuffixMisschien genoemd naar de kreten tijdens zijn bevestiging.
nondekanon, nondekenon, tussenwerpsel, bastaardvloek; Frans Verbunt: ongekend fatsoenlijke krachtterm; Cees Robben (19840831)
nondeknetter, nondeknètter, tussenwerpsel, bastaardvloek; Cees Robben (19840914)
nonnenpreut, nonnepreut, zelfstandig naamwoord, spotnaam voor een non; Pierre van Beek: Zuster nónnetreut - èèrappelscheut - èerappelzak - ??????? -zuster is enen knapzak. Cornelis Verhoeven: PREUT, v. oud woord voor het geslachtsdeel v.e. koe; alleen gebruikt als onpreuts scheldwoord voor: vrouw: ''n nonnepreut' - een trut van een non.
nonnetje, nunneke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, zustertje, nonnetje; Pierre van Beek: een soort fluitje uit jonge rog gemaakt; GD05 ons taante Sjaan waar as nunneke ingetreejen op den Aawendèèk; verkleinwoord van 'non', met umlaut
nood, nôod, zelfstandig naamwoord, nood; R.J. hij ha zonnen hôoge nôod; halverweege krèège wij al hôoge nôod; Cees Robben - ..En hedde gij dan nôôt nôôd..?  (19631108)
noodlanding, nôodlanding, zelfstandig naamwoord, noodlanding; Kees en Bart: 'noodlaanding'
nooit, nôot, nôot nie, bijwoord, "nooit;  ""Noot moet iemand noot zegge!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); Freddags gaok noot nie de netuur in... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Annemieke, pront en groot; vijf en twintig pas geworre; zie de jongens al mee snorre...; mar den eene z'n haor is rood...; en dieën aandere... neemt ze nóót!... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Annemieke’, 1941); De Wijs – Nè en nog ‘ns nè, náá nie, mêrregù nie en nôt nie (23-02-1972); Cees Robben – Wie heej gin haost en nôôt gin vort... (19570615); Cees Robben – Nôôt genog en nôôt content... (19601007); Cees Robben – Hij hô d’n baos nôôt iets miszaaj... (19600701); Cees Robben - ..En hedde gij dan nôôt nôôd..? (19631108) ; Cees Robben – Un vrouwetong en unne gèètestart .. staon nôôt stil.. (19640626) ; Cees Robben - .. en liege meude nôôt... (19641231); Cees Robben – Nôôt op tèèd... (19760102); Cees Robben – “Dus naa-nie of dan nie – of nôôt nie...” (19640710); Lechim - ...nôot hagget rizzeltaot... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dakloôs); DANB hij zal et nôot vèr brènge; hij komt nôot en menuut te laot; Henk van Rijen:  ze hèn em nôot nie kunne vatte - ze hebben hem nooit kunnen pakken; Henk van Rijen:  nôot niks - nooit iets; Henk van Rijen:  strôojhuuj ziede hòst nôot nie mir - ... zie je bijna niet meer; Piet van Beers – ‘Praote zô as ge ’t geleerd hèt’: Doe of ' t nôot nie aanders was. (Spoeje doemmeniemer; 2009); B - no-ot; A.P. de Bont: no'it, bijw. - nooit; verbinding 'nooit nie' - nooit; Goem. - NOOIT - nunt nit, ook 'nunt' bijwoord; Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'nòòt' bijwoord - nooit; WNT NOOIT , in vroeger tijd, en thans nog in Vlaanderen, ook nooint en soms NOOT."
noorden, norde, zelfstandig naamwoord, het noorden; Henk van Rijen: noorden
noordsijs, noordsèès, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: noordsijs, barmsijsje, paapje (Carduelis flammea); WBD III.4.1:l35 'noordsijs', ' noordsijsje', 'sijsje - barmsijs'; WNT NOORDSIJS, ook Noordsche sijs, benamingen van het barmsijsje
nootje rollen, nutje rolle, zwak werkwoord, "kinderspel; Van Delft - Het ""nootje rollen"" geschiedde met een schuin tegen den muur geplaatste plank, waarbij op eenigen afstand van het ondereinde eene noot gelegd was. Ieder mocht nu om beurt met een noot langs die plank rollen en raakten de noten elkaar, dan was degene, die de noot op den grond had moeten leggen, deze kwijt. Hetzelfde geschiedde met eikels of ander rollend materiaal. Was de voorraad van den een ten koste van den ander aanzienlijk vermeerderd, dan begon vaak de handel over zooveel voor één cent, ofwel enkel en alleen om een ""oppers of mis"". Het geluk mocht dan weer beslissen. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104; 16 maart 1929)"
nop, nòp, zelfstandig naamwoord, "Van Beek - ""Veel kinderen is de zegen van den Heere, maar ze houden de noppen van de kleren."" (Nwe. Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958)"
nopijzer, nòpèèzer, zelfstandig naamwoord, nopijzer; WBD 'nòpéézer' (II:1057) - nopijzer
nopje, nöpke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Henk van Rijen: nopje; WBD III.1.4:191 - in zijn nopjes zijn = vreugdevol zijn
noppen, nòppe, zwak werkwoord, "geweven stukken van fouten ontdoen; bewerking van het geweven textiel die vooral door gehuwde dames als thuisarbeid werd verricht omdat het gehuwde dames verboden was in een fabriek te werken. 1941 - Een oude weverswoning, ergens in Oel. Aan den vaalblauw bekalkten wand speelt een oude hangklok met de koperen maneplak voor het slingerruitje „kiekeboe"", op den maatslag van den tijd: tik-tak. En onder de oude hangklok zit een jong meisje te noppen. Haar teere vingeren hanteeren behendig het “pluisijzer”, dat als een nijdig vogeltje “pik—pik” de noppen uit het weefsel trekt. (NTC; ‘Kruispolka’, Frank Klaroen = Willem van Mook – Brabantsche Novelle; 26-2-1941); Interview Jolen - 1978 - “Die was ok van Tilburg, die heej ok bij Vendoore gewèrkt, bij Vendoore-Dams. Daor hèb ik ze tenminste ötgehòld, hèhè! Wè deese daor? Jao, stukke, stukke meej nòppe èn stòppe èn zôo”. Jèjèjèjèjè!!” (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Daor hèb ik ok in de apperetuur gestaon (Gooyaerts), daor hèk alles gedaon, gepèrst, gestòpt, genòpt”. (transcriptie Hans Hessels 2014); zie zie ook plèùze"
noppes, nòppes, zelfstandig naamwoord, niets; - Noppes mee de klep toe. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
nopster, nòpster, zelfstandig naamwoord, nopster; textielarbeidster die geweven stukken controleert op ongerechtigheden, en die verwijdert met een nopijzer. zie nòppe; Interview Hermans - 1978 - “Wanneer dè nu meej dè mesjien gaare gemaakt wòrt, dan gebeurt nog wèlles ôot omdè dè stòf…dètter nòg wèlles… dètter nòg wèl van boove op de mesjien ligt, en pluisje leej, hè, dès ongelijk èn die verhooging, die wòrt er dan juist… wòrt er afgehaald dèttet wir gelijk was, dè zèn de nòpsters, de naom zeeget al, hè, dè zèn nòpkes…” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
normaal, nòrmaal, zelfstandig naamwoord, vrouwelijk, de normaalschool, oudere naam voor kweekschool; Audioregistratie 1978 - …mar die kon ok goed leere, nouw, èn die stuurdenie vurrèùt, irst nòr de nòrmaal in Waalwijk want toen kossie nòg nie nòr de kweek, toen wassie te jong veur... (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
nos neven, ons nèffe, bijwoord, onze buren, de buren; Ak vruuger meej Nètte van bij ons nèffe wo praote, dan liep ik den hòfpad op riep oover de hèg. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2002)
nou, naa, naaw, bijwoord, nu, nou; Cees Robben – Nao al ’t zuut der vurrige daogen/ ’t zilte naa op oewen dis..... (19540306); Cees Robben – Gao-naa-toch-gaa... (19570817); Cees Robben – Naa hedde daor himmel gin mölderkes mir... (19570525); Cees Robben - Ik licht naa ’t höske... en rij meej de ton... (19570309); Dialectenquête 1876 - Naauw hemme we wir nije menisters - nu hebben we weêr nieuwe ministers; Cees Robben: 'dan denkte: naast gedaon'; Dirk Boutkan:  (blz. 24) 'naw' = naaw; Antw. NA (zuivere a) bijwoord - nu, Fr. maintenant; DANB dè wòrdt naaw en hil nuuwe stad; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - NOUW - nu, nunc, iam. Kil.; Naa et blèèft sneuwe, gao ik nie de deur èùt.
nou niet, naanie, samentrekking, nu niet; Cees Robben – “Dus naa-nie of dan nie – of nôôt nie...” (19640710); Cees Robben – Toenie.. Naanie... Nèè-nôotnie.. (19861128)
nu dat, naadè, voegwoord, nu (nu dat...); Naadè zen vrouw dertussenöt is, heetie de zörg vur drie kiendjes.
nuchter, nuchtere, bijvoeglijk naamwoord, nuchter; A.P. de Bont:: bijvoeglijk naamwoord. 'nuchteren' - nuchter: e nuchtere jungske - een pasgeboren kind; Antw. NUCHTEREN - nuchter, Fr. à jeune; niet dronken; pasgeboren.
nul, nulleke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Henk van Rijen: nulletje; Henk van Rijen: nulleke-êenôog - de slimste niet
nummer, noemer, nommer, zelfstandig naamwoord, noemerke, nummer; R.J. 'noemerke tien'; Kees en Bart: noemer zis, noemer êen van lijst zis; noemerke vier, 'n leuk kabouterke; kreeg den schoone naom van Wouterke. (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Van Kees en Kee’, 1941); Cees Robben – En ze trouwde noemer drie.. (19621102); Henk van Rijen:  hòtie ok ene noemer tusse zen schaawerblaoj bèmmele? - Droeg hij ook een (rugnummer?); CiT (28) 'Haj okkene noemer tussche z'n schouwerblaoie bemmelen?'; A.P. de Bont: numer, zelfstandig naamwoord, mannelijk. 'noemer' - nummer; Cees Robben – Nommer drie (19600304); WNT NUMMER, nommer
occasion, òkkaasie, ò-keesje, zelfstandig naamwoord, uit Frans 'occasion'; Frans Verbunt - mogelijkheid; occasion [op z’n Engels uitgesproken]; Cees Robben – [over een auto] ’t Is ’n o-keesje, Toon.. (19681101)
Och God, òchòd, tussenwerpsel, "tussenwerpsel, uitroep, bastaardvloek; - Och God!; Frans Verbunt - ach Heer!; ""Geen brood; geen mik; ochod-ochod-ochod!; goei weef; één keend; ochod-ochod-ochod!""  (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘aaw Tilburg’, 1938); Audioregistratie 1978 - …èn toen was Drikka Kools, die wonde daor op de Ruudèèk waor naa Jan van Kempen wont in dè ouw hèùs. Èn die ha daor en ketaaw, die was vort oud èn dan moes ik daor gòn wèève nouw…òchòd, òchòd, òchòd, hè…Gin brôod, gin gèld, òchòd, òchòd, òchòd! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Cees Robben – Verdomme, gilt Lewie... Ochot-te-chot.. (19700925); Audioregistratie 1978 – “Jè, nèè, hoe was dè lieke ok wir? “Gin brôod, gin eete, òchòd, òchòd òchòd”! Zôo was dè vruuger!”. (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels)"
ocharme, òchèèrm, tussenwerpsel, tussenwerpsel, uitroep; ocharm; Cees Robben – hij (...) stao gèère in den ochèèrum... (19680628); Cees Robben - ...ocherm we doen ze toch d’r bist... (19540724); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) -  OCHERMEN tw - ocharm, ocharme. Spr. In den ochermen staan – beklaagd worden, medelijden opwekken. WNT - OCHARM - uitroep van smart
oei, oej, tussenwerpsel, "N. Daamen - Handschrift 1916 - ""oei zò noa, had ie em (bijna)""; WNT - OEI - gearticuleerde uiting van pijn"
oeioei, hoe-joei, tussenwerpsel, uitroep van vrees of als waarschuwing, verbetering; Cees Robben – Hoe-joei nèè... (19730601)
Oerle, Oel, zelfstandig naamwoord, eigennaam, toponiem, "Oerle; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - et oel (bep. wijk); 1941 - Een oude weverswoning, ergens in Oel. Aan den vaalblauw bekalkten wand speelt een oude hangklok met de koperen maneplak voor het slingerruitje „kiekeboe"", op den maatslag van den tijd: tik-tak. En onder de oude hangklok zit een jong meisje te noppen. Haar teere vingeren hanteeren behendig het “pluisijzer”, dat als een nijdig vogeltje “pik—pik” de noppen uit het weefsel trekt. (NTC; ‘Kruispolka’, anoniem (Frank Klaroen = Willem van Mook); 26-2-1941); Cees Robben – Hij gaat op zoek maar ’t is wel vreemd/ Hij vindt geen Oel of Loven/ Geen Körvels-huukske of ’t Zaand/ Geen Padde-waaikes en geen Vraand/ Geen höfkes en geen hoven. (19651224)"
oets, oets, zelfstandig naamwoord, "mallejan; N. Daamen - Handschrift 1916 - ""oets - voertuig om boomen mede te vervoeren""; Henk van Rijen - 'oets, oerts'; LDM - Verder om niet te vergeten ""de oets"", ook wel mallejan genoemd, het speciale vervoermiddel voor bomen. Deze bestond uit twee wielen maar groter dan een gewoon karwiel, zodat dus de as ook hoger kwam te liggen. Deze as was zwaarder dan van een gewone kar en er op lag een houten balk en hieraan was beweegbaar verbonden een vooruitstekende paal van ca. 3 m met aan het vooreind een stevige ijzeren ring, waar bij het gebruik de haamknuppel werd ingehaald met aan de uiteinden hiervan ook een stevig ijzeren oog, waar bij het inspannen de haagten of strengen werden ingehaakt. Dit voertuig werd gebruikt voor het vervoer van bomen, die onder de as werden gehangen. Drik en Kees Zebregs aan 't Goirke, Tinus, Kees en Jan Leijs, Hasselt, Huybrechts Lijnsheike waren in dit werk de mannen van 't vak. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 21 ‘Tilburg had een respectabele lijst’; NTC 4-2-1954); Stadsnieuws - Wènnen oets, naa traptie der wir meej baaje pôoten in! - Wat een onnozele hals, nu trapt hij er weer met beide voeten in; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – OETS m - mallejan, voertuig met twee wielen voor het vervoeren van bomen. Niet in WNT, wel in v. Dale: OETS m - mallejan. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - HOETS vr! - mallejan. In Lage Mierde: 'n oerts. J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - OEST noemt men hier zeker werktuig om stukken geschut of andere zware ligchamen te ligten of voort te trekken. Z. a. Reeds bij Kil. WBD 'oets' - mallejan (II:2787); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) -  OERTS znw. m. zie HÖRST, zie HÖRTS; HÖRTS, NÖRTS, ÖRTS, HUITS, UITS, NUITS, in N. Kempen: HOERTS, HOETS, OETS, NOETS voertuig op 2 wielen, met langen dissel, om boomen te vervoeren; Van Dale (XIV) mallejan - wagen bestaande uit een as met twee hoge wielen en een disselboom, om bomen en andere zware lasten te vervoeren (1872) - van 'mal' (dwaas) + de persoonsnaam Jan, vermoedelijk gevormd naar mallewagen (wagen waarop leden van het narrengilde rondreden)."
of, òf, onderschikkend voegwoord, of; – Vaak gevolgd door 'dè'; de komplemènte van ons moeder èn òf dè...; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OFDAT, ook OCHDAT vgw. -of, Fr. si. Ik weet nie', ofdat ek wel den tijd zal hebben. - Alsof, Fr. comme, 't Is weer, ofdat de zee zou uitdroogen.
of dat, òfdè, voegwoord, of, of dat
of niks, òf niks, bijwoord, versterking van ‘niet’; Cees Robben – Hij is nie goed of niks... (19780721)
offer, òffer, zelfstandig naamwoord, offer; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - kómt ten òffer: den èùl is dôod (D'16) - Ten offer gaan is naar de lijkdienst gaan. (Tijdens de dienst werd er geofferd, waarbij men langs de baar ging. Sommigen namen hieraan deel om door de familie gezien te worden en verlieten daarna de kerk. De uitdr. hekelt dit gedrag. )
officier, òffesier, zelfstandig naamwoord, officier; WBD III. 2. 3:269 'offecierke' = borrel
ogen, ôoge, zwak werkwoord, ogen, uitzien, een indruk wekken; De Wijs – Ge mot oew oôge béter opmaoke, dè oôgt mir! (10-01-1970)
ogenblik, ôogenblik, zelfstandig naamwoord, ogenblik; Op den ôogenblik; Antw. OOGENBLIK znw. m., nooit o.
oir, norweege, zelfstandig naamwoord, meervoud, WTT 2017: samenstelling uit 'oir' (erfgenaam, zie dat lemma in het WNT) en 'wegen', meervoud van 'weg'. Zoals Mandos het definieert in De Brabantse Spreekwoorden: orwegen: In orwegen zijn. In oirwegen zijn. 1. Op komst zijn: bij een zwangere vrouw; 2. in de mode zijn; 3. op gezette tijden terugkeren van kinderspelen. 4. er was geen onraad (Tilburg ‘16). (…) in de gesproken taal klinkt dat als inno(o)rwege, hetgeen leidde tot in Noorwegen zijn
Oirschot, Orschòt, zelfstandig naamwoord, eigennaam; Oirschot
Oirschotsedijk, Orschòtsendèèk, toponiem, Oirschotsedijk; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “En hil ouwe taante van mèn grotmoeder, zak zegge, die wonde toen vroegertèèd op Roosephoeve in Oisterwijk, dè was teege den Orschòtsendèèk aon èn dè was wèèd de haaj in èn die zaat daor op en boerderij!”
Oisterwijk, Osterwèèk, toponiem, Van Rijen: Oisterwijk
okshoofd, òksheut, zelfstandig naamwoord, okshoofd - vochtmaat voor wijn, bier en brandewijn; het vierde deel van een vat, 6 ankers (gemiddeld 220 liters); Cees Robben – Al kon d’ôôk ’n oksheut verschalken (19570727)
olie, ollie, zelfstandig naamwoord, olie; Ik zaag er [paddenstoelen] zô wit as roome, zô gèl als boter, wir aandere zô bruin as peperkoek en vettig blinkend of er ollie over gesmèrd zaat... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929); Dialectenquête 1876 - ollie (met heldere korte o); Cees Robben – in den ollie.. (19870508); Lechim –; Ollie bespaoring? / 't Is 'ne trubbel mee d'n ollie / We motte mindere en gaauw / Aanders zitte we van 't wènter / Mee allemolle in de kaauw. / 't Auto-rije mot op staoikes / Honderd per uur, dès volop zat / Om te vurkoome dèmme laoter / D'n bojum zien van 't ollievat. / In Argentinië - heur ik zegge - / Slaon ze'r naa al van op hol / Gin beziene in de tènke / Mar kösselukke alkehol. / Och, 't is zó mar 'n gedachte / Mar witte waor ik bang vur ben? / Dèsse daor strak ók zónder ollie / Durlóópend in d'n ollie zèn. (Tilburgse Koerier, ca 1975); Frans Verbunt - dès aanderen ollie zittie, èn hij zêek in de lamp; Frans Verbunt - (sneevel) ik hèbbem liever as den hèllegen ollie; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - Stien ollie (Joh. Mutsaers) (blz.56); WBD III.2.3:233 'oliekoek' = idem; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - óllie, met korte vocaal (krt. 61); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - óli, znw.m. - olie; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'ollie' zn - olie; Reelick e.a. - Bosch' woordenboek (1993 & 2002) - ollie – olie
oliebol, olliebòl, zelfstandig naamwoord, oliebol; Cees Robben – de olliebòlle ruuke goed; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - olliebolle (meervoud ); Ons Jantje maawt om olliebolle/ ons Mietje om en sèùkerspin/ Ons Wies die vraogt gerukte pòlling/ ieder wil zenen èège zin... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Kèrmes haawe ‘); Ammol en Zaolig Nuuwjaor meênse/ wèns ik oe gèère ònt begien/ mee et vèt van de olliebolle/ èn vant knèèn nòg òn men kien. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Van veurenaaf aon); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den olliebòl = Jan Oosterbaan (blz. 105)
oliebruid, olliebrèùd, zelfstandig naamwoord, bruid die in de z. g. besloten tijd in de kerk de 'roepen' krijgt, omdat er haast is bij het huwelijk; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - znw. vr. - 'oliebruid' - eertijds een bruid die op Goede Vrijdag (dag waarop vooral olie werd gebruikt) of in het algemeen: in de (grote) vasten aantekende.
oliekont, olliekont, zelfstandig naamwoord, "oliekont; WTT 2013 – meestal wordt ‘oliekont’ beschouwd als een scheldwoord of spotnaam voor Tilburgers; met als aanleiding de lichaamsgeur van arbeiders die in de textielfabrieken werkten met smoutolie. zie smaawt. Dirk van der Heide zegt in zijn Groot Schimpnamenboek van Nederland (1998): ‘De Tilburgers bakten vroeger alles in olie, vandaar de scheldnaam 'Oliekonten'. Anderen beweren, dat de scheldnaam te maken heeft met de fabrieksarbeiders, die altijd naar olie stonken.’ Het bakken in olie is onzin, het stinken is niet onmogelijk. Pierre van Beek suggereert een andere oorsprong. Zie hierna. 1974 (ca.) - ""olliekont"" - dialect - onder ""olliekont"" wordt verstaan een ""verleidster"" , een ""bijdraaister"" maar is altijd wel iemand die men het slecht kwalijk nemen kan. ""ollie"" is afkomstig van het frans: ""jolie"" = lief, aardig; WTT 2013 – Als Van Beek gelijk heeft dan is de volgende stap logisch: ‘kont’ is dan ook een verbastering, en wel van het Franse ‘con’. A.M. de Jong (Merijntje Gijzens jonge jaren; 1957) – Thuis... We zijn Brabanders. - O . . . Ik heb ook nog femilie in Brabant, in Tilburg, is dat bij jullie in de buurt ?; - Nee, da's een andere kant uit. - Nou ja, dat lazert ook niet, 'k heb ze nog nooit gezien, die; oliekonte... Dan zal ik ook maar Merijntje zegge, as ie 't goed vindt...; Henk van Rijen - verveeloor"
oliekonten, olliekonte, zwak werkwoord, vervelen, lastig zijn; Cees Robben – Ze [de echtgenote] ôôliekont en lammenteert/ en zeurt aon munne kop. (19650507)
olielamp, ollielaamp, zelfstandig naamwoord, olielamp; Cees Robben – 'Zôo zaag ie list 'n olielaamp'
oliemaat, olliemaot, bijvoeglijk naamwoord, "Van Beek - ""'t Is oliemaat"" - overvol.  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)"
oliemolen, olliemeule, zelfstandig naamwoord, oliemolen; Audioregistratie 1978 - … dètter kôolzaod gezaajd wèrd èn dan geplaant! Hamme ok ieder jaor in en hoek! Ge hèt wèl ôot van en olliemeule geheurd, hè? Dè, nou dè, dè antiek ding daor in de Rèèt, dè was ok enen olliemeule. Bè mèn schonvadder bij Drikske Priems ha enen olliemeule èn in de Trouwlaon! Ik weet er zôo drie staon, olliemeule! En de boere zaajde ammel koolzaod! Dan han ze ollie, daor kosse ze strèùf van bakke èn, èn dan zo wè saus èn dè was vordilleg èn dè ginge ze daor laote maole, ollie laote pèrse! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
oliën, ollieje, zwak werkwoord, "oliën, smeren; Ik denk ineens aon die boerin, die mee 'n aander boerin stond te praote over d'ren koffiemeulen en vroeg: Olliede gullie den ullieën ook?"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 8; NTC 19-11-1938); Van Delft - En Arjaon praotte d'r overheene: ""Olliede gullie de jullieje ok meej slappen ollie?"" (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956); Cees Robben – Ôlliede-göllie den öllieje-ôôk... (19560825) [Oliën jullie die van jullie ook?]; Kek, wat feen/ Net as van meen/Ge het dezelfde Citroën/ Olliede Gullie de Jullieje Ok? (Tony Ansems, Olliede gullie de jullieje ok?; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008); Olliede göllie den öllieën ôok? - Smeren jullie die van jullie ook?; Pierre van Beek - ullieje"
olienoot, ollienutje, zelfstandig naamwoord, apenootje, pinda; zaad v. e. tropische plant (Arachis Hypogaea); Cees Robben – ’t Snoeppepier en bakkesvol/ En ’t ôllienutje...  (19580329); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - et ollienutje = bep. sjofel vrouwtje (blz. 93); Jan Naaijkens, Dè's Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - (1992) - 'ollienutje' zn - apenootje, pinda; Reelick e.a. - Bosch' woordenboek (1993 & 2002) - ollienutjes – pinda’s
oliewortel, olliewòrtel, zelfstandig naamwoord, "stinkende sigaar; N. Daamen - Handschrift 1916 - ""oliewortel - noemt men een stinkende sigaar"""
olifant, olliefaant, zelfstandig naamwoord, olifant
olm, òlm, zelfstandig naamwoord, WBD III. 4. 2:198 'olm' - houtworm (Anobium punctatum), ook genoemd: 'meutel', 'houtwormpje' of 'mot'; WBD III. 4. 3:143 òlm - iep (Ulmus); WBD III. 2. 1:458 òlm = houtmeel, ook genoemd mòlm, vermòlmd hout, meutel
om, um, voorzetsel, voegwoord, om
om de beurt, omsteburt, bijwoordelijke uitdrukking, om beurten; Elken irste Woensdag van de mònd omsteburt bij iemand aanders bij mekaare koome om te kunne klèppe. (Nel Timmermans; Onze klèpclub; CuBra; 200?)
om en om, ommetom, bijwoord, voorzetsel, Frans Verbunt - rondom; Stadsnieuws - 'Et onweer zaat ommetom: et wirlichtte òn alle kaante’ (071107) - Het onweer hing om ons heen: het bliksemde aan alle kanten. WNT - X:150 OM (45) Om, als bijw. , in verband gebracht met een ww., waarmede het gewoon is in samenstelling te treden, wordt ook wel dubbel gebezigd (om en om, voorheen om end' om, ook wel in één woord ommendom en ommentom geschreven), doch alleen in die gevallen, waar het de beteekenis heeft van omwending of rondgaande beweging; (§ 58, a,alpha). Die verdubbeling dient om te kennen te geven dat de draaiende beweging om en nog eens om gaat, dat er derhalve eene herhaalde omwending geschiedt. . . . (zie aldaar)
om reden, omreeje, voegwoord, omdat
oma, oomaa, zelfstandig naamwoord, oma, grootmoeder; Henk van Rijen: ons moeder, onz oomaa èn ons Miet; (blz. 55) et gao de lòtste tèèd wir wè beeter meej oomaas; WBD III. 5. 2:63 'oma' = grootmoeder; ook 'omoe', 'grutje'; zoomaa; samentrekking van 'ons oma' (metanalyse: de s van 'ons' wordt aan 'oomaa' gekoppeld); vergelijk zoopoe
omafiets, oomaasfiets, zelfstandig naamwoord, omafiets - oma's fiets; zie pestôorsfiets
omdat, omdè, umdè, umdèt, voegwoord, omdat; doordat; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'omdè ze vererremoeien'; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - hij heej veul pròts ómdèttie stèèrk is; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OMDAT vgw. - wordt altijd gebezigd voor 'opdat'; samentrekkingen; omdat het (en dus niet ‘omdat je het’); Cees Robben – Omdegget (...) eene keer per jaor mar carneval is... (19600226) ; omdat ik er; Cees Robben – omdekker (19721027); umdè; onderscheidend voegwoord; B omdat, opdat
omgaan, umgaon, omgaon, sterk werkwoord, umgaon - ging/gong um/omgegaon - umgegaon, omgaan; omgaon; omgaan; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - ik kan meej gin dwarse meensen ómgaon
omgang, umgaank, zelfstandig naamwoord, omgang
omgooien, omgôoje, zwak werkwoord, omgooien, omvergooien; WBD ze (de melk) heet er gat ómgegôojd - ze is geschift (hs K 183)
omhebben, omhèbbe, sterk werkwoord, omhebben; Pierre van Beek - Hij hòm óm - Hij had hem om, hij had te diep in het glaasje gekeken (TT170); WBD III. 2. 3:259 'hem omhebben', 'hem goed omhebben' = dronken zijn
omhoog, umhôog, bijwoord, Henk van Rijen - omhoog
omkiepen, omkiepe, zwak werkwoord, Frans Verbunt - omkippen; Jan Naaijkens, Dè's Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - (1992) - omkiepe ww - omkippen ; 'de kèèr omkiepe - een miskraam hebben; Reelick e.a. - Bosch' woordenboek (1993 & 2002) - omkiepe - leeggooien
omlaag, umlêeg, omlêeg, umblêeg, bijwoord, omlaag; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - ómlêeg; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. 'omleeg' - omlaag; Henk van Rijen - umblêeg, umlêeg - omlaag; omlêeg; omlaag; Henk van Rijen - 'omblêeg, omlêeg' - omlaag; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OMLEEG (scherpe e) bijwoord - omlaag
ommestand, omstand, zelfstandig naamwoord, WBD III. 1.4:384 'omstand maken' = drukte maken
omslaan, omslaon, sterk werkwoord, omslaan; WBD III.2.2:5 'omslaan' = een miskraam krijgen; ook: 'omslagen', 'verlopen’
omspaden, omspaoje, zwak werkwoord, WBD (Hasselt) - omspitten, elders ook 'spitte' genoemd; WBD (Hasselt) - omspitten met een voor; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - ómspaoje; Interview met de heer De Kok (1978) – Omspaoje! Nie omspitte, omspaoje! Op zen Tilburgs gezeej! Dè moes ik dan doen… (transcriptie Hans Hessels 2014); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OMSPA(D)EN, OMSPAAIEN - omspitten; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'ómspaoje' ww. - omspitten
omstandigheid, omstaandeghèd, omstaandeghei, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - omstandigheid
omstoten, omstôote, sterk werkwoord, omstoote - stotte(n) om – omgestôote, omstoten - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij stot om
omwas, omwaas, zelfstandig naamwoord, afwas; WBD III. 2. 1:286 omwaas, afwaas, opwaas = vaat
omwassen, omwaase, zwak werkwoord, omwaase - waaste om - omgewaase, afwassen; as ie omwaast, krèègt ie en segaar; WBD III. 2.1:287 omwaase, schootelwaase = de vaat doen
onbekwaam, onbekwaom, bijvoeglijk naamwoord, Frans Verbunt - dronken; Stadsnieuws - Hij hò ene goejen bòrrel aachter zen knêûpe, mar hij waar nie onbekwaom. - Hij had een flinke borrel op, maar hij was niet dronken. (180710)
onbescheiden, onbeschaaje, bijvoeglijk naamwoord, "onbescheiden; N. Daamen - Handschrift 1916 - ""ik heb em noot onbeschaaie gezien (ontoerekenbaar, onhebbelijk: te veel gedronken)""; Cees Robben – vrouw over haar man: Hij tuutert gèère moeder... Mar ik heb ‘m nog nôôt teut of onbeschaaie gezien... (19660610); Henk van Rijen - dès ginnen onbeschaaje meens, hurre - dat is geen onbescheiden man, hoor!; CiT (27) 'Des ginnen onbeschaaie meens, hùrre!’"
onbesnut, onbesnut, bijvoeglijk naamwoord, WBD III. 3. 1:223 'onbesnut', 'ruw, rouw, lomp, boers' = ruw; WBD III. 3. 1:226 'onbesnut', 'strant, ontstrant, frank' = brutaal
onbewaakt, onbewòkt, bijvoeglijk naamwoord, onbewaakt; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - nen onbewòkten ooverweg
ondenkbaar, ondèngbaor, bijvoeglijk naamwoord, ondenkbaar; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 28) uit cluster ngkb wordt de k verzwegen,
onder, onder, d’r, bijwoordelijke uitdrukking, in de cel; Cees Robben – Den Sjarel moes boven-komen.. En tèènemekaare d’r onder... (19620406) [De cellen waren blijkbaar onder het politiebureau gelegen.]
onderband, onderbaand, zelfstandig naamwoord, onderband; WBD ónderbaand (II:997) - onderband (touw v. e. dradenkruis); WBD ónderbaand (II:1000 en 1010) - onderband: vitskoord » flèsroejlus
onderbroek, onderbroek, zelfstandig naamwoord, onderbroek; ...zon lange onderbroek, meej lage zoldering, in menne nek. In de volksmond bekend as un onderbroek meej lange mouwen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
onderdeurtje, onderdurke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, kind dat niet groeit; Henk van Rijen - in groei achterblijvend kind, miserabel nietig persoon
onderdraaien, onderdraaje, zwak werkwoord, "spel; Van Delft - Het ""onderdraaien"" was wederom een geldspelletje. Onder den klomp of den schoen werden naar wederzijdsch goedvinden 4 of 5 centen gelegd. Die legde men, zonder dat de tegenpartij het zag, willekeurig ""oppers of mis"" door elkaar. Nu mocht de ander daarnaast zijn 4 of 5 centen leggen. Lagen die met de bedekte overeenkomstig kruis of munt, dan had hij gewonnen wat gelijk lag, terwijl de ongelijk liggende voor den ander waren. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104; 16 maart 1929)"
onderduwen, onderdouwe, zwak werkwoord, onderdrukken; Frans Verbunt - deronder gedouwd wòrre - begraven worden; WBD III. 1. 2:92 'onderdouwen' - (onder)dompelen; ook: 'soppen'
ondergeril, ondergeril, zelfstandig naamwoord, WBD vilten haam, evenals 'onderhaom' in de Hasselt gebruikt voor dat vilten haam of twee met elkaar verbonden kussens die het paard om de nek draagt onder het haam, indien dit te groot is.
onderhand, òndehaand, zelfstandig naamwoord, WBD linkerkant van het paard, ook genoemd 'bè de haand' of 'van de haandse kaant)
onderhand, onderaand, draant, onderhaand, bijwoord, "eindelijk; Komde naa onderaand?; Van Delft - ""Komd' onder(r)aand?"" Kom je nu eindelijk eens, na al dat getreuzel. ""'k Ben onderaand klaor."" 'k Ben bijna klaar. ""Onderaand"" beteekent: onder de hand, bijna welhaast, ongeveer. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929); Cees Robben – Geld geld... (...) ik ben ôôk onderaand tèène (19730824); Cees Robben – Goade onderaand nog nie trouwen Tirris... (19821105); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - onderaand - weldra (wnbr. ) = onderhand; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ONDERHAND (klemt. op hand) bijwoord - binnenkort, aanstonds; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – ONDERHAND (onderhaand) bijwoord; v. Dale omschrijft de Zuidned. betekenis als 'spoedig' en onderscheidt die van ABN 'intussen'. In mijn herinnering combineert 'onderhaand' beide bett. en is het daardoor moeilijk met één woord te omschrijven. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - bijw. 'onderhand' - binnenkort, weldra, zo zoetjes aan; draant; Henk van Rijen: intussen, inmiddels samentrekking van 'onderhaand' ?"
onderlaatst, onderlist, bijwoord, onlangs; Èn toen ik onderlist/ en goei kaaw ha gevat... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: De kreeg ie wèl); Net as toen onderlist... (Gieleke – wsch. ps. van Michel van de Ven (Lechim) – ongedateerd knipsel uit onbekende bron; ca. 1960-1980)
onderloper, onderleuper, zelfstandig naamwoord, onderloper; WBD ónderleuper (II:962) – onderloper = doekboom v. e. weefgetouw
ondermelk, ondermèlk, zelfstandig naamwoord, WBD afgeroomde melk, ook 'zwiers' genoemd
ondermijnen, ondermèène, zwak werkwoord, óndermèène - óndermènde - óndermènd, ondermijnen; Dialectenquête Willems (1887); – ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij óndermènt
onderpak, onderpak, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - één na beste kostuum (evt. combinatie met vest)
onderploegen, onderploege, zwak werkwoord, onderploegen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - zich nie laoten ónderploege (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1974) - niet voor anderen willen onderdoen, nooit de mindere willen zijn (variant: óndereggen)
onderschillen, onderschèlle, zwak werkwoord, WBD ondiep onderploegen van mest
onderste, unster, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.1. lemma achterwerk - unster (öster), Tilburg en Korvel [sic]; WTT-2013 - woord en schrijfwijze voor deze betekenis zijn niet nader aangetroffen; mogelijk betreft 'öster' een verbastering van 'uiterst'; mogelijk is 'unster' een verbastering van 'onderste'
ondertas, ondertas, zelfstandig naamwoord, Ad Vinken (informant) - schoteltje; Ad Vinken (informant) - tas èn óndertas; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ONDERTAS znw. v. - het schaaltje onder het koffiekopje
onderuit, onderèùt, bijwoord, onderuit; R. J. èn kómt er ónderèùt gekroope
ondervinden, ondervèène, sterk werkwoord, Henk van Rijen - ondervinden
ondervinding, ondervèèning, zelfstandig naamwoord, ondervinding; Dialectenquête 1876 - ondervijning of ondervêning: ('t verschil is klein); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ONDERVIJNEN (Kemp.) in 't Z. ook: ONDERVINNEN – ondervinden; ONDERVIJNSELS, ONDERVINSELS znw. o. mrv.
onderweg, onderweege, òrweege, bijwoord, onderweg; in verwachting; MP gez.  Et is nie èèrg as ge onderweege honger krèègt, as ge mar tèùs it. Cees Robben – En onderweege likkisaon... (19550716); Cees Robben – onderwege (...) akkoe naor huis breng (9870102); Frans Verbunt - onderweg, in verwachting; Ze vonden et wel leuk un nuuw moeder, der èègeste han ze amper gekend, ziek of onderweege. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Frans Verbunt - zat zèèn òf onderweege; Reelick e.a. - Bosch' woordenboek (1993 & 2002) - onderwege - onderweg, in verwachting, miskraam; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ONDERWEGEN bw – onderweg; onderwegen blijven - achterwege blijven, niet uitgevoerd worden; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - onderweejge bw - onderweg; òrweege; Van Rijen: onderweg, op komst
onderwerk, onderwèèrk, zelfstandig naamwoord, WBD onderwerk: het onderste gedeelte v. d. schoen (II:736); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ONDERWERK znw. o. - bij schoenm.: onderstukken, al wat de zool van eenen schoen uitmaakt, zooals de hiel, de tree enz.
onderwijl, onderwèèl, bijwoord, onderwijl, inmiddels
onderwijs, onderwèès, zelfstandig naamwoord, onderwijs
onderzetten, onderzètte, zwak werkwoord, "Van Delft - - Vroeger ""mossen de zatlappen boven kommen bij den commesaar"" en als zij dan boven (op het stadhuis) waren geweest ""wieren ze d'r onder gezet"" (in de gevangenis).(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)"
onderzoek, onderzuuk, zelfstandig naamwoord, onderzoek; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - ónderzuuk; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ONDERZUUK (klemt. op zuuk; znw. o. - onderzoek
onderzoeken, onderzuuke, sterk werkwoord, onderzuuke - onderzòcht - onderzòcht, onderzoeken; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ONDERZUKEN – onderzoeken
ondeugd, ondugd, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - ondeugd; ook: ondeugend iemand; WBD III. 1. 4:99 '(kleine) ondeugd’ = ondeugend kind
ondieft, òndieft, bijvoeglijk naamwoord, ondeugend; de etymologie is WTT vooralsnog onduidelijk; ondieft *) lievenheerentieke, *) -noot van Sterneberg bij dit woord: ondeugend… (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Ons lievenheerentieke’,  1932)
ondiep, ondiep, bijvoeglijk naamwoord, ondiep; WBD óndiepe koej - koe met hoge poten, ook genoemd 'hôogbinder', 'langbinder’ of 'lochte koej'
onfatsoenlijks, onfesoendeleks, bijvoeglijk naamwoord, Wet is er naa vur onfesoendelijks aon degge oe bord aflekt? (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
ongans, ongaans, bijvoeglijk naamwoord, "misselijk, onwel (gewoonlijk i. v. m. overdadig eten); Hij hò zenèègen ongaans gegeete. - Hij had zoveel gegeten dat hij misselijk werd; N. Daamen - Handschrift 1916 - ""hij was er ongaans van geworden (onwel)""; CiT (15) 'Hij hee z'n ège ongaans gegete aon d'appeltjes’; WBD (III. 1. 2:190) 'ongans' = ziekelijk; WBD (III. 1. 2:230 'ongans worden' = flauwvallen; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - ongans - ziek, dwaas (brab. ); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – ONGANS bn en zn v, onwel, ziek, misselijk; altijd gebezigd i. v. m. overmatig eten of drinken: ik heb m'n èègen ongans gevreten. Ook ‘’n ongans wordt gezegd’. J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - ONGANS of ONGANSCH = schapenziekte. Overdragtelijk ook 'onzuiver', zoo ligchamelijk als zedelijk. Mogelijk 'gans' = gezond, wijs bij Van Maerlant. Z. a."
ongedierte, ongediert, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - ongedierte
ongedoopt, ongedopt, bijvoeglijk naamwoord, C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – ONGEDOOPT bn - oningewijd, onervaren, ook: ongemanierd; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - znw. m. - ongedoopte, van een jonge knecht gezegd die nog niet veel presteert of van een bijna 'ongeleerd' paard. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ONGEDOOPT (Kemp. : ongeöpt, Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ongedoept) bvw. - ongedoopt; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'ongedopte’ zn - ruw, halfwijs; iem. met onbehouwen manieren; Reelick e.a. - Bosch' woordenboek (1993 & 2002) - ongedopt - lomp, onbeleefd; oningewijd, onervaren
ongedurig, ongeduureg, bijvoeglijk naamwoord, ongeduldig, onrustig; Cees Robben – Van hôôg toe lêêg ’t heej allemol/ ’n ongedurig gat...  (19651224); Henk van Rijen - onrustig, ongeduldig; WBD III. 1. 4:396 'ongedurig' = ongerust, onrustig; WBD III. 1. 4:397 'ongedurige' = onrustig persoon; ook 'koteraar'; WBD III. 1. 4:398 'ongedurig zijn' = geen rust hebben; C.J. Verhoeven, Haorese woorde, spreuke en gezegdes (2007) - ONDURIG - ongedurig
ongelden, ongèlde, zelfstandig naamwoord, meervoud, tant. onkosten, opcenten; WBD III. 3. 1:109 'ongelden', 'opgeld ' = notariskosten; WBD III. 3. 1:112 ‘ongeld’, ‘opgeld, toeslag’ = toeslag (kosten boven de koopprijs bij een verkoping)
ongelijk, ongelèèk, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, ongelijk, ongelijkheid; Cees Robben – Ongelèèk isser bij die van men nôôt bij.. Ze haauwt aaltij d’ren pôôt stèèf... (197905180; WBD III. 4. 4:310 'ongelijk' = ongeordend; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ongelijk bvw - van verschillend geslacht: Ongelijke personen. ONGELIJK znw, o. - ongelijk. Op kosten van ongelijk.
ongelogen, ongelooge, bijwoord, ongelogen, echt waar; Cees Robben – Jan Dokus waar unne goeie meens/ Die vèèf en twintig jaor/ De zaok gediend had toerlezjoer/ Jè... ongelogen waor... (19600701); Cees Robben – Des ongelogen waor. (19821231);
ongelovig, ongelêûveg, bijvoeglijk naamwoord, ongelovig; Dialectenquête 1876 - hij schudde ongeleuvig z'nen kop
ongeluk, ongeluk, zelfstandig naamwoord, MP gez.  En ongeluk is nèt as ene platvoet: die komt nôot allêen. Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - óngelukke zèn kwaoj kaanse, moete mar dènke (vBTilburgse Taalplastiek 1972) - gezegd als troost en als aansporing tot berusting in geval van tegenslag.
ongenadig, afgenaojeg, bijwoord, ongenadig, erbarmelijk; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'de loonen zijn er ook afgenaojig leeg'; Stadsnieuws: De lôone zèn der ok afgenaojeg lêeg - ... verschrikkelijk laag (180109)
ongepermitteerd, ongepèrremeteerd, bijwoord, ongepermitteerd; ongepast, onfatsoenlijk; uit Franse ‘permettre’, toestaan; Cees Robben – ’t Is ongeperremeteerd... (19580201)
ongestadig, ongestaojeg, bijvoeglijk naamwoord, ongestadig, onbestendig; Cees Robben – ongestaoïg (19611215); Henk van Rijen - tis zôo mar ongestaojeg weer - het is zo maar onbestendig weer; CiT (122) '’t Is zò mar ongestaoig weer'; Reelick e.a. - Bosch' woordenboek (1993 & 2002) - ongestaojig - onrustig, ongedurig
ongetrouwd, ongetrouwd, bijvoeglijk naamwoord, ongehuwd, ongetrouwd
ongevallenwet, omgevallewèt, zelfstandig naamwoord, ongevallenwet; Cees Robben – Vur ziekte.. kiendjeskôôperij/ of omgevallewet (19600701)
ongevoelig, ongevuuleg, bijvoeglijk naamwoord, ongevoelig; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ONGEVULIG bvw. - ongevoelig
ongezien, ongeziens, bijwoord, zonder gezien te hebben/ zijn; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - bijw. 'ongeziens' - zonder gezien te hebben: ongeziens röle
onkennig, onkènneg, bijvoeglijk naamwoord, Henk van Rijen - onwetend
onkruideg, onkrèùdèg, zelfstandig naamwoord, WBD onkruid-eg (meestal driehoekig, met lange scherpe tanden), ook genoemd (Hasselt) 'èèzere eeg' Henk van Rijen - 'onkrööt-êeg, èèzere êeg' - onkruid-eg; WBD III. 4. 3:216 'onkruid' = idem
onmacht, onmaacht, zelfstandig naamwoord, WBD III. 1. 2:227 'onmacht' = bezwijming
onnozel, onnêûzel, bijvoeglijk naamwoord, onnozel; beklagenswaardig; Cees Robben – zo hêel onneuzel; wè hèk onneuzel dom gedaon; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - onneuzel (passim); Henk van Rijen - 'onnêûzel'; WBD III. 1. 4:40 'onnozele', 'onnozele ziel' = onnozel iemand; WBD III. 1. 4:282 'onnozel' = deerniswekkend; WBD III. 1. 4:437 'onnozel' = onschuldig; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - onnèùzel bn - onnozel; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – ONNOZEL (onneu:zel) bn, behalve de bet. 'niet opgewassen tegen bedrog' heeft onnozel dikwijls ook de bijbetekenis: tragisch, onbegrijpelijk, ellendig: 't is toch onneu:zel - mijn verstand staat erbij stil, hoe kan zoiets nou gebeuren. Z. a. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - bnw. 'onnozel' 1) onschuldig; a) kinderachtig, dwaas.
onnut, onnut, bijwoord, PM overdreven, onnodig, geweldig, enorm; Cees Robben – Hij’s onnut stèèrik... dieje Jan.. (19600226); Cees Robben – [Onderwijzer tegen leerling] Gij Pietje.. de drie trappen [van vergelijking] van sterk.. ..stèèrik, mister.. onnut stèèrik en ’t pèèrd van Jantje Groenen, mister... (19700821); Frans Verbunt - 'onnut veul geld' - geweldig, enorm veel geld; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – ONNUT, als bw - in hoge mate of zelfs in overdreven mate; onnut groot, onnut sterk; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - bnw. en bijw. 'onnut'; bnw. onkies, vuil, gemeen 'onnutte proo't; bijw. zeer, geweldig: 'Hij is onnut staerk'; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - onnut bw - extreem, zeer, geweldig; WNT - - ONNUT - van zaken: niet van nut; van personen: onbruikbaar
onpaar, onpaor, bijvoeglijk naamwoord, oneven; uit Frans 'impair'; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - In de verb. 'paor of onpaor' (kinderspel) Z. a. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ONPAAR (uitspr. ompaar) bvw. oneven (van getallen)
onrechtvaardigheid, onrèchtvèrdighèd, zelfstandig naamwoord, onrechtvaardigheid; Cees Robben – Onrechtverdighed komt te buute... (19850830)
ons, ons, bezittelijk voornaamwoord, onze, onzen, "Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'net of w'uit ons neus bloejen'; zie onze; Om verwantschap aan te duiden; ons moeder, ons oomaa, ons Miet ; onze paa (= vader); Van Delft - - Alles wat tot een huishouden behoort, spreekt men aan met ""ons"". Zoo zegt men: onzen vadder, ons moeder, onzen hond, ons kat, enz.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Cees Robben – Dees zèn dons; èn zèn dè döllie? [onze kinderen; en die van jullie]; Cees Robben – Ik zie ons moeder zôo nòg staon; Cees Robben – èn naa gifde ons grutje èn onzen grutvadder en schôon hendje; Cees Robben – Onzen Lieven Heer gong ze zuuke; . . . . , zi ons taante Wies; – Mar goed. Om nog is op die van óns trug te koome.  (Jos Naaijkens; ‘De kèrstman die mar nie vol kwaam’;  CuBra, ca 2005); Dirk Boutkan (1996) - (blz. 60) onze/ons kènder, onze/ons vraawe (blz. 59) onze paa, bruur, neef, zwaoger, onz ôom, onzen/onz oopaa; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - óns aaw hèùs is afgebraand; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - óns, voornaamwoord  - ons; voor het gebruik bij verwantschapsnamen zie §431. In het bijzonder gebruikt om de echtgenote aan te duiden; Cees Robben – Dan is ons vrouw den baos. C.J. Verhoeven, Haorese woorde, spreuke en gezegdes (2007) - ONS: d'ons - die van ons, mijn vrouw; Piet van Beers – ‘Wie tuinbonen wil eten moet Februari niet vergeten’: Dè vraogt mar Aon ons Kee. (With Love; 1982-1987); zie den onze; den onzen; echtgenoot; dus gezegd door een vrouw [een man zou over zijn echtgenote zeggen: 'die van ons']; Cees Robben – Ik en d’n onzen (19641106); Cees Robben – Wek van den onzen krèèg.. (19650416); zie die van mèn; onze; komt onze paa zondag meejeete?; hout spròkkele in de bosse van onze grutvadder - in de gemeentebossen; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 59) onze bruur, onzen oopaa, 'onz ôom (niet: onzen ôom), onze paa; zie ons; den onze; bezittelijk voornaamwoord; mijn man, echtgenoot; Van Beek - ""Den onze"" zal ""die van ons"" nooit 'n lel om der oren geven, zegt 'n moeder, die bedoelt, dat haar man de kinderen niet slaat. (Zo'n uitdrukking houdt iets patriarchaals in). (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 6 december 1958); zie ons"
ont, ont, bijvoeglijk naamwoord, "sluw, kwaadaardig, met slechte bedoelingen; onte kapoen - gehaaid persoon, grote deugniet; N. Daamen - Handschrift 1916 - ""ge zult em nie licht kraigen, doar is ie te ont veur (te slim)""; N. Daamen - Handschrift 1916 - '""t is 'nen onte mensch (zedeloos mensch)""; Cees Robben - Cees Robben – ’t Was unne bekaampige meens.. (...) Daorbij was ie nog ont ôôk... (19691107); Cees Robben – Nie ont mar pront.... (19850830) ; Cees Robben – Mar het mar ginne bangen... Ik ben ginne onte meens... (19641127); Cees Robben – Op zon onte menier (19780512); Cees Robben – Dè waar ’n heele onte streek... (19611020); Henk van Rijen - ba, wè zèède gè tòch en ont mènneke - een vervelend kereltje; Frans Verbunt - en onte taante - een gehaaide tante; Vruuger zeeje ze dè Tilburgers ‘nie ont mar pront’ zèn. Òf ok wèl: ‘Nie lammenteere mar akkedeere.’ (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – ONT bn, volgens WNT - is een 'onter': 'iets dat slecht is in zijn soort' en houdt het woord verband met 'ont' en 'ontig', 'die thans nog in meer zuidel. gewesten in den zin van 'slecht, vuil' gebruikt worden. Z.a. J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - ONT. Men zegt hier een 'ont mensch', niet alleen voor een vuil mensch, gelijk elders, maar ook voor een slechts mensch (homo malus, homo nequam); ONT is wsch. verkorting of zamentrekking van 'onnut' of 'ontijg'; z.a. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - ónt, bnw. - smerig, vuil 'enen onten boer'; hij is ont (in zijn woorden) = gemeen. Vrom. De opvatting van Hoeufft dat dit woord ontstaan kan zijn uit onnut kan ik delen, zijn mening dat ontijg aan de basis ervan zou liggen echter niet. Het verband met Deens/Zweeds ond is dus waarschijnlijk ook te verwerpen, (brief 4 XII. 85); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - ont - vuil, gemeen (wnbr., zholl., nbet., bommel., Mierlo); Hees ont, onteruk (I:77,78); Reelick e.a. - Bosch' woordenboek (1993 & 2002) - ontig - onfatsoenlijk; WBD (III.3.2:31) ont doen, ont spelen = vals spelen; ook; foezele, foetele; WBD (III.1.4:27) 'ont' - slim; 76 'ont' = gemeen; WBD (III.4.4:237) 'ont' = vuil, smerig"
ontgeven, ontgeeve, sterk werkwoord, zichzelf iets niet gunnen; Cees Robben – Mar ik ontgaaf ’t m’n èège... (19860613); WNT - - zich iets uit het hoofd stellen
onthouden, onthaawe, sterk werkwoord, onthaawe - onthiel - onthaawe, onthouden (in beide bett. ); Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'onthaawe' (passim); - (geen vocaalkrimping); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - st. ww. tr. 'onthaawen' - onthouden
ontigheid, onteghèd, zelfstandig naamwoord, "kwaadaardigheid; N. Daamen - Handschrift 1916 - ""ontegij (ónteghei) - de ontegij stroalt 'em z'n oogen uit (zedeloosheid)""; Cees Robben – Al wek kreeg meej ontighed... (19701023); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - (bijvoegsel) znw. vr. 'ontigheid' - smeerlapperij; Reelick e.a. - Bosch' woordenboek (1993 & 2002) - onterik - ondeugd (meestal jongen); ontigheid - ondeugendheid"
ontkiemingsmolen, ontkiemingsmeule, zelfstandig naamwoord, WBD moutpoetsmaohine (apparaat waarmee het geëeste graan van kiemen en onzuiverheden werd ontdaan, in de brouwerij)
ontschieten, ontschiete, sterk werkwoord, ontschieten, uit het geheugen verdwijnen; ontglippen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - et was em óntschooten as en mènneke de biecht (D'16) - reactie op de verontschuldiging 'het was me ontschoten, ik had het vergeten'
onverdoens, onverdoens, bijwoord, onnodig, nutteloos, overdadig; R: verkwistend, zonder overleg; Toine Raaijmakers (informant) - Ge moet oew gèld nie ónverdoens ötgeeve; ónverdoense dinger - prullerij, waardeloze spullen; Ze beschaoiige de boel hier nie onverdoens. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – ’t Is nie onverdoens verdaon... (19580426); Cees Robben – D’n rèègen viel in overdaod/ Zôô onverdoens in steeg en straot (19600902); Cees Robben – alles is te gribbel-de-grabbel gegooid... en hil de mieter onverdoens verdaon... (19650205); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - iets ónverdoens ópmaoke ('86) - onnodig geld verspillen, dooreten terwijl men al genoeg heeft; CiT (l6) 'Ge mot die lucifers nie zò onverdoens verschrappe'; Stadsnieuws - Ge moet dè nie onverdoens opmaoke; daor is et vus te köstelek veuir. (251006); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – ONVERDOENS, in de uitdr. 'ten onverdoens' - zonder enig nut of zin. Blz. 83: eenzinloze verkwisting, een uitgave, inspanning of consumptie waar niemand van genoot en die tot niets leidde. Z. a. Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - onverdoens bw - onnodig; WNT - XIX:1288 onnuttelijk verdoen
onverschillig, onverschilleg, bijwoord, zonder verschil, het maakt niets uit; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Asser ene, ene klèène kwaam hier òf daor, onverschilleg, dan ging zon vroedvrouw, die ging er meej, hè, omgewikkeld in den èèrem meej en paor (???) erooverheene èn dan ging ze der meej nòr de kèrk èn dan wier zon kind gedopt èn dan kwaam et wir tèùs!” Klik hier om dit bestand te beluisteren
onverstand, onverstaand, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - onverstandig iemand
onwicht, onwicht, zelfstandig naamwoord, WBD, III. 4. 4:282 'onwicht' = onbelangrijk, ook 'ongewichtig’
onwijs, onwèès, zelfstandig naamwoord, onwijs; een domoor; Cees Robben – ...zônne onwèès... (19591003)
ooft, oft, zelfstandig naamwoord, ooft
oog, ôog, zelfstandig naamwoord, ôoge, êûgske, eugske, ugske, "verkleinwoord; 1. het oog, de ogen, oogje; MP gez. Haawt Gòd vur ôoge èn de haand vur oew gat, dan zal oe niks ontvalle. ""Meens, kijk toch 'n bietjen uit oe soep-ooge!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); Èn ok zen ôoge waare niemir al te bist. (Henriëtte Vunderink, Vergeefse mankemènte, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); DANB zen ôoge; LENA die aander ôog - dat andere oog; Mandos - Brabantse spreekwoorden: Dè zèn de èlf ôoge nie (D’16) - Daar is weinig kans op. Mandos - Brabantse spreekwoorden: Hij stikt Gòd de ôogen èùt (vB Tilburgse Taalplastiek 1969) - gezegd van iemand die ondanks dat hij het goed heeft, altijd klaagt en meent te kort te komen. Mandos - Brabantse spreekwoorden: kalk in de ôogen hèbbe (vB Tilburgse Taalplastiek 1972) - moeten trouwen (Vrouwen menen aan de ogen te kunnen zien of iemand in verwachting is.); Mandos - Brabantse spreekwoorden: et ôog moet ók wè hèbbe, al is et mar en blauw (vB Tilburgse Taalplastiek 1972) - ironische aanvulling op een bekend gegeven. Mandos - Brabantse spreekwoorden: et wiegestrôoj zit nòg in zen ôoge ('7l)-hij is nog niet droog achter zijn oren; Mandos - Brabantse spreekwoorden: zó zèùver as en ôog vól matèrrie (N. Daamen, woordenlijst 1916:) - zo schoon (?) als een oog vol etter: dus niet schoon; WBD 'óóge' (II:974) - ogen; ook: 'heejveléúchskes' (heveloogjes) [?]; Henk van Rijen: ek gao èfkes men ôoge verschiete - ik ga even een dutje doen. Frans Verbunt: schèèl ôoge geeve - jaloezie opwekken; Interview Hermans - 1978 - dronkenschap - “…dè was en dwèèltocht, war, toedè we tös kwaame èn dan laagen ons ôogen al en bietje boovenop… èn dan kwaame we tèùs èn dan viele we in de bèdsteej oover ons moeder heen omdè ge zat waart!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); WBD III.1.1:71 'oogklep', 'oogschelp', 'deksel v. h. oog' = ooglid; Jan Naaijkens, Dè's Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'Oòg' zn - oog z. a. 2. boomknop waaruit scheuten of loten tevoorschijn komen; Mandos - Brabantse spreekwoorden: zó veul ôoge, zó veul vèège (N. Daamen, woordenlijst 1916:); 3. vetringen in de soep; Omdè de kender daor niks van snappen lee-t-ie verder uit: ""hoe vetter ik wor, hoe kleiner m'n oogen worren. Mee soep is 't krek aandersom; hoe vetter, hoe grotter oogen erop! Hi, hi, hi!... Dès 't verschil tusschen mijn en soep."" (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929); êûgske; oogje — verkleinwoord van 'ôog', met umlaut; Interview Hermans - 1978 - …èn dan hadde van die èèzerdraojkes meej midde en êûgske derin, dan wier daor meej zon klèèn handvatje deraon, meej en pinneke deraon, en hòkske, war, dan zaat de vrouw veur èn hij eraachter èn dan gaaf hij den draod aon èn die sloege ze om dè hòkske èn dan trok zij em dur die ôog…êen vur êen…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); H.A. Sterneberg – ...en laot me slaopen gaon,/ m'n eugskens vallen toe! (uit: Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Aoventgebeejke’, 1932); Piet Heerkens – Ou twee eugskes allebaai / zijn lijk blumkes in de waai... (uit: D’n örgel, ‘Slaopliekes 2’, 1938); Piet Heerkens – De sterre traone geen zier, / ze knipperen eugskes van plezier! (uit: D’n örgel, ‘Naacht’, 1938); Piet Heerkens – Och blumke,/ 'k heb oe zo dikkels bekeeke, / vriendelijk ding aon m'ne voet, / oe blaanke blaoikes, / oe gouwe draoikes, / oe eugske dè doe me zo goed! (uit: D’n örgel, ‘Blumke’, 1938); Jan Jaansen – ""Ik weet nog iets beter,"" en 't kwezelke kneep d'r eugskes toe... (ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); Jan Jaansen – Jan Ansems is ommers laoter zelf getrouwd mee dèzelfde meske, waor oome Teun toentertijd 'n eugske op ha! (ps. v. Piet Heerkens svd; 'Oome Teun naor zee'; NTC 18-11-1939); Jan Jaansen – Die ""goeie zaok"" bestond veur Rosa Stokkermans hierin, dè ze al lang 'n eugske ha op Harrie van den apotheker.. (ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 4; NTC 22-10-1938) Jan Jaansen – ...de stiekeme knipeugskes van Harrie... (ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 12; NTC 17-12-1938) ; Jan Jaansen – ...ze hee misschient alleen mar wille zeggen, dè ge er 'n eugske op hebt? (ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); Naarus – D’r gong zon onuitgesproken hoera onder de mensen op, ze ruisten in d’r handen, ze schuifelden wè, ze knipten hier en daor ’n eugske. (Bernard de Pont, columns in Groot Tilburg 1941; CuBra); Lechim – Wè hèdde tòch klèèn ugskes, Jaon,/ ene kaoter van et fist? (ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980 uit de Tilburgse Koerier; uit: ‘Vur den aawe prèès‘); Audioregistratie 1978 - Hier èn daor en êûgske vèt zôo [in de soep] Der krêeg gin man enen hartònval, dè nie! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Cees Robben – d’eugskes zeejig naor beneej... (19550827); Cees Robben – Ons Kupkes-schutters-eugskes (19560714); Cees Robben – D’r eugskes blinken (19580201); WBD III.1.1:234 'een oogje knippen' = knipogen; WBD III.1.1:235 'een knipoogje geven' = knipogen; Weijnen, Dialectatlas – met umlaut, volgens kaart 48; A.P. de Bont – eugske(n) zelfstandig naamwoord onzijdig - oogje; ugske; oogje; Dirk Boutkan (1996) - (blz.25) ugske (blz.32); - verkleinwoord van 'ôog', met umlaut; R.J. ''t wil oe in oew ugskes gooien'; Jaanske knipte 'n ugske alsof ze zeggen wô: Lot dè mar on mèn over... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929); En Bartje laacht ferm mee, terwijl de traonen ut z'n verkensugskes kraolen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929); Kubke Kladder – Swels dè'k m'ne koffie sloeberde, stond ze me hil de tijd mee 'n scheil oog on te kijke en friemelde mee 't lintje van d're vurschot. Ik vuulde dè ze wè op d're lèver hô... Zô ze soms 'n ugske op men... Nè, dè kos nie... (1930); WBD III.4.4:231 'oogje'= stip; GD07 en paor schôon ugskes; Stadsnieuws -  Dè bloeske slôot meej en hòkske èn en ugske (090708); Zen ogskes glinsterde zo blij, nie te beschrèève. (Henriëtte Vunderink, De clown, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - met umlaut volgens krt.48"
oogst, ost, ogst, zelfstandig naamwoord, oogst, oost; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - óst (= oogst) (krt. 47) met korte vocaal (blz. 115); Goem. OOGST - ust, znw. m. Antw. OO(G)ST znw. m. , Fr. moisson. Spr. Zijnen oo(g)st opdoen - eene goede gelegenheid waarnemen om een goeden voorraad op te doen. Jan Naaijkens, Dè's Biks: okst zn - oogst; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 25) ogst
oogsten, oste, zwak werkwoord, oogsten; B oste - ostte - geost; Goem. OOGSTEN - uste wkw (rg. ); Antw. OO(G)STEN - de achtergebleven korenaren oprapen van den akker
ooi, ôoj, zelfstandig naamwoord, WBD vrouwelijk schaap, ook 'gèrm' genoemd of 'schaop'
ooievaar, ôojevaor, ollievaor, zelfstandig naamwoord, ooievaar; R. J. kómt den oojevaer òngevlooge; De Wijs – veur d’n marathon motte oewe kuîte insmère mee ooievaorskuîke-vet (23-10-1963); Cees Robben: Ist waor dè den 'ooievaor' de kiendjes brengt?; Cees Robben: Witte gij wèl dè den 'ooievaor' de kiendjes brengt?; WBD III. 4. 1: 225 'ooievaar' (Ciconia ciconia), ook 'olievaar' genoemd; R. J. kómt den oojevaer òngevlooge; Cees Robben – Ist waor dè den 'ooievaor' de kiendjes brengt?; Cees Robben – Witte gij wèl dè den 'ooievaor' de kiendjes brengt?; WBD III. 4. 1:225 'olievaar' - ooievaar (Ciconia ciconia), ook 'ooievaar'; Jan Naaijkens, Dè's Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - (1992) - 'oojevèèr' zn - ooievaar
ooit, ôot, bijwoord, ooit, eens, weleens; Komde ôot op ’t Gurke? - Kom je weleens op het Goirke?; Cees Robben – En heddet ôôt ter haand gehad (19600624); Hoeveul meense hèbbe der ôot/ vur dè lokèt gestaon? (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dakloôs); DANB hij is es ôot in zen lèève gebeete; B ôôt; Antw. OOIT (uitspr. oeët) bijwoord - op een tijdstip in het verleden
ook, ok, ôok, bijwoord, ook, eveneens; Toine Raaijmakers (informant) - Mar dan dik et ók ôok. - Maar dan deed ik het ook beslist. A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - eete zullie ók gèère kèès?; Henk van Rijen - lap et em ok es! - doe het ook maar eens!; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - ók, voegw. en bijw. 'ok' - ook; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OK bijwoord - ook, Fr. aussi; ôok; ook; Dialectenquête 1876 - ik ben tevreeje; zêde gê 't oak?; Antw. OOK, Kemp. ‘ok’ bijwoord, Fr. aussi
ook niet, ok nie, bijwoord, ook niet; herhalend: ter versterking v. e. ontkenning; Toine Raaijmakers (informant) - Mar dan dik et ók nie ók nie - Maar dan deed ik het beslist niet. Ad Vinken (informant) - ik doeget nie ók nie (ók nie); Want die aander vèèf, die bèète dere tong ok nie aaf ok nie, war? (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – OOK NIE OOK NIE - zeker niet. Zie blz. 33 en 77.
oom, ôome, zelfstandig naamwoord, oom; in de omgang met kinderen echter niet noodzakelijk een familielid, maar bijvoorbeeld ook een buurman of kennis van het gezin; voor ‘taante’ geldt hetzelfde. Cees Robben – [vader tegen een kind] Alleej... Gift d’n ôôme is ’n hendje... Hij is wel vrimd... Mar nie vremd vur oe... (19580510); WBD III. 3. 1:135 'ome Jan', 'bank, pandjeshuis' = bank van lening; WBD III. 2. 2:75 'oom' = idem; Antw. OOMEN znw. m. - oom, Fr. oncle; Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'Oòme' zn - oom
oor, ôor, zelfstandig naamwoord, urke, verkleinwoord; oor; vB kòrtoore = kinderen (in gez. 'Ze zal dere kak wèl óphaawe as . . . '); DANB hij heej lôopoore; Mandos - Brabantse spreekwoorden: de oore te dicht bè de kòp hèbbe staon (vB Tilburgse Taalplastiek 1969) gierig zijn; Van Rijen: 'We zun hum us un ôor ònnaaje' - . . . te pakken nemen; Frans Verbunt: hij kan meej zen ôore den èngel dès heere klèppe; WBD III. 1. 3:263 'oorring', 'oorbelletje’, 'belletje' = oorring; WBD III. 1. 3:264 'oorknopje', 'knop(je)' = oorknop;ook: ‘oorbel(letje)’
oor, urke, zelfstandig naamwoord, oortje; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - oor, urke (met doffe u); Dirk Boutkan (1996)  - (blz.25) urke; verkleinwoord van van 'oor', met umlaut
oordeel, ordil, ordêel, zelfstandig naamwoord, oordeel; Cees Robben: ''t liste oordeel'
oorlof, òlf, zelfstandig naamwoord, oorlof, verlof, congé; Toine Raaijmakers (informant) - oewen òlf hèbbe - 't erop hebben zitten: Hèdde oewen òlf?; Toine Raaijmakers (informant) - zenen òlf krèège - zijn congé krijgen; Toine Raaijmakers (informant) - èèrges meej in zenen òlf zèèn - ergens mee in z'n sas zijn; De Wijs  – Hedde den òlf ? (Ben je klaar met je werk? Olf is vrijaf, verlof) (20-07-1962); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - zen òlf hèbbe ('65) - zijn taak volbracht hebben; vrij zijn; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - òlf maoke (D'16) - er met het werk uitscheiden; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - zen òlf krèège ( '65) - ontslagen worden; (òlf is verwant met oorlof - vergunning, verlof, toestemming); N. Daamen - Handschrift 1916 - “’k heb olf (ik heb mijn taak volbracht)”; “ik heb zelf mar olf gemokt (gereed of niet ik ben er uit gescheiden)”; Henk van Rijen - 'òllef, òllem' - verlof, vrij, ontslag; Schuermans, Algemeen Vlaamsch idioticon (1984, herdruk) - OLF, verkort van: oorlof
oorlog, ollòg, zelfstandig naamwoord, oorlog; nôot mir ollòg - nooit meer oorlog; Interview Jolen - 1978 - “Jè, toen waaren er wèl siegaare (…in den ollòg) mar dè is allemòl aachterdeur, hè…inlandse siegaare ok jè, van inlandse tebak mar dè was niks…” (transcriptie Hans Hessels, 2013); - want et was ològ war.... (Henriëtte Vunderink; Vruuger; k Zal van oe blèève haawe, 2007)
oorlogstijd, ollògstèèd, zelfstandig naamwoord, oorlogstijd, oorlogsjaren; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…et kenaol dè was nòg nie gelèèk oope…èn toen wast, in den ollògstèèd ok nòg gebeurd, en bietje vur den ollògstèèd… want den dèèk hier, die, die, de verkeerswèg, den dèèk, dès zaand wòr den dèèk meej opgehôogd, dès ammel zaand hier öt et kenaol!” Klik hier om dit bestand te beluisteren; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Ik heb toen bij Jantje Brouwers gewèrrekt gehad in den ollògstèèd want toen bèn ik meej, meej wèrkverlòf gekoome, pas tweej mònde èn toen wèrrekte ik bij Jantje Brouwers neegeneneegeteg uren in de week. Van smèèreges vèèf tòt saoves neege èn saoterdagsaoves tòt twaalef uure èn dan krêegeme en dubbeltje per uur!” Klik hier om dit bestand te beluisteren
oortjestest, urketiesje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Pierre van Beek - testpotje met één oortje; Zie WNT Test I,2: Pot of schotel van aardewerk, voor vuur bestemd; thans bepaaldelijk een kleine vierkante, naar onderen smaller toeloopende, pot met één oor, die met een kooltje vuur in een stoof wordt geplaatst.
oortjestestje, òrtestiesje, zelfstandig naamwoord, Van Rijen: sufferd, dromer
oorvijg, oorvèèg, zelfstandig naamwoord, oorvijg; Antw. OORVÈÈG znw. v. en niet m.
oorzaak, orzaok, zelfstandig naamwoord, oorzaak; R. J. 'de oorzaok van de pent'
op, op, bijwoord, voorzetsel, op; Dialectenquête 1876 - ùp (met klinker van fr. oeu); Henk van Rijen: op slòt van zaoke - per slot van rekening; Van Rijen: óp de middag - in de namiddag; Van Rijen: óp en aander slaope - logeren; WBD (III. 2. 1:395) op, hèl = wakker; Jan Naaijkens, Dè's Biks: op vz., bijwoord - op
op alles janken, gepòllesjaank, zelfstandig naamwoord, rumoer, gemaakt door spelende kinderen; alleen bij Robben aangetroffen; Cees Robben – Heurt de kènder toch is speule/ Heurt toch dè gepollesjaank... (19590228)
op alles janken, pallesjanke, pòllesjaanke, zwak werkwoord, "huilen; Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek - #29 - 20-02-1965 – Als ze aan het huilen waren, of tegen elkaar te keer gingen, placht een Tilburgse moeder tot haar kinderen te roepen: ""Lig toch nie zo te pallesjanke"". Een nogal buitenissig werkwoord, dat toch wel geen algemene gangbaarheid gehad zal hebben. Of heeft iemand het méér gehoord? We vinden hierin terug ""sjanken"". dat men in Twenthe voor ""schreien"" gebruikt. En om maar gewoon bij huis te blijven: wij kennen immers toch ook het woord ""janken"", eveneens in de betekenis van ""schreien"". In de 17de eeuw, ten tijde van Vondel, vormde ""janken"" zelfs het normale woord voor ""schreien"". We bedoelen dat het te allen tijde en in ieder gezelschap rustig gebruikt kon worden. Thans echter klinkt het grof en hoort men het alleen in volkstaal. WTT 2013 - Van Beek (hiervoor) verklaart het eerste lid 'palle(s)' niet. Een aannemelijke verklaring lijkt de volgende te zijn, afkomstig van A.C. Hoogendoorn uit een brief aan Van Beek: '...het betekent hier [Goirle]: dreinerig en treiterend lawaai schoppen van kinderen onder elkaar (...) ik herinner me nog de geestige verklaring van een vroegere leermeester: - op alles janken...' Van Beek heeft deze verklaring niet opgenomen in zijn Tilburgse Taalplastiek.; kijven, snauwen; de etymologie is niet bekend; Cees Robben – [Ze] lôôpt tegen de kender te pollesjaanke (19650115); N. Daamen (handschrift 1916) – ""ligt doar nie te palliesjanken (vervelend blijven)""; Witt. - 'wè kunde gij toch pallesjaanke' (herrie maken); Stadsnieuws - Ze lopt hil den dag teege der kènder te pòllesjaanke - schreeuwen (170107)"
op en neer, up-èn-neer, zelfstandig naamwoord, een 'op en neer'; Henk van Rijen - (textiel) schacht van een weefgetouw
op stade, opstaoj, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, zie op staoj, waar het woord gesplitst is; As dè mèn nog is vergund moog zèn, dan zo’k dè liefst zoo opstaoi meugelijk wille doen. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); vB kalm aan; vB enen ópstaoje meens - een kalme mens , die alles langzaam doet (Tilburgse Taaklplastiek 175); Van Rijen: 'Ut gong ammòl mar opstaoj aon' - Het ging allemaal maar rustig aan; Van Rijen: rustig, kalm, langzaam; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - STADE, voor gemak. Reeds bij Kiliaan. Z. a. WNT STADE - 'op stade', 'op zijn stade' - op zijn gemak, zonder zich te haasten (in Zuid-Nederland)
opa, oopaa, zelfstandig naamwoord, opa; Cees Robben: 'oopaa'; Cees Robben: naa maag den oopaa zeeker et penneken ötlekke; Cees Robben: den oopaa heeget bij mekaar geschròpt; Dirk Boutkan: zulde goed nòr oopaas löstere? - luister je goed naar opa?; Dirk Boutkan: (blz. 59) onzen/onze, julliejen/jullie, hulliejen/hullie oopaa; WBD III. 2. 2:64 'opa' = grootvader
opbinden, opbèène, sterk werkwoord, opbinden; Antw. OPBIJNEN - opbinden. Hout opbijnen, koren opbijnen; Bosch opbeinde - binden, vastbinden, vastmaken
opblazen, opblaoze, zwak werkwoord, opblaoze – blaosde(n) op - opgeblaoze, opblazen; Blaost em op - loop naar de maan!; Ge kunt em opblaoze - Je kunt me wat!; CR10 (blz. 61) 'ge kunt 'm opblaoze'; Bosch opblaoze - opblazen: Blaost 'm toch op! Verrèk toch!
opbrengen, opbrènge, sterk werkwoord, opvoeden, grootbrengen; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Van klènsaf aon zèèk opgebròcht van Körvel…”; …mar doe der iets aon, dè koste toch nie en ge dörfde nie, ge waart te bang opgebròcht. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
opbulk, opbölk, zelfstandig naamwoord, oprisping, maagzuur opboeren; gez. den vèùlen opbölk krèège - misselijk worden van (te veel) eten: Cees Robben – [vrouw tegen drogist:] Nog gèère vur ’n dubbeltje vur den vuilen opböllik... (19750620); - ook figuurlijk en dan meestal in combinatie met ‘vèùle’ en dan bedoeld om een tekortkoming aan te duiden: Cees Robben – Wek van den onzen krèèg.. Nou daor zak ginne vuilen opbölk van krèège... [vrouw over haar gierige man] (19650416)
opbulken, opbölleke, zwak werkwoord, Frans Verbunt: boeren; WBD III. 1. 2 'opbreken' = zuur oprispen; Stadsnieuws: Ik mot smèèreges gin pap eete; dè blèèf ik hil den dag nòg opbölleke (020507)-
opdekken, opdèkke, zwak werkwoord, WBD III.2.3:43 de tafel opdekken = de tafel dekken
opdoen, opdoen, sterk werkwoord, "1. opdienen; Frans Verbunt: het eten op tafel zetten; opdienen; 2. leren kennen; «Enen blauwe maondag hèb ik toen,/ meej en mèdje omgegaon./ Die hak opt huukske van de straot/ meej et daanse opgedaon» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Nòg vrij); 3. Frans Verbunt: ook: iemand de broek opdoen; de verbeelding is niet duidelijk; de betekenis is: iemand zijn vet geven, de waarheid zeggen; Piet van Beers – ‘Kaorte’: Toch hèk ze alle drie de broek opgedaon. Al is den ""hoofdprèès"" toch men neus vurbij gegaon. (Het zeventiende boekje, 2010); 4. jenever tappen; WTT 2012 -Vruger deejen z'm mee 't half of heel motje op, om wè in huis te hebben as ge volk kreegt of as ge 'ns 'nen aanderen smaok in oeë mond wô't hebben, mar naa zen ze van 'n heel kruikske niemer vies. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929)"
opdraaien, opdraaje, zwak werkwoord, opdraaien; het hoofd op hol jagen; Ik heb ze [haar] heelemaal nie opgedraaid en opgevreje! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)
open, oope, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, open; vB in weeke gin vènster oope gehad - wekenlang werkloos geweest; Cees Robben: mar as oew schuurdeur oope gao; DANB hij zètte zen kwèèk oope; WBD III. 4. 4:55 'open weer' = vriezend weer; c. q. zacht winterweer
open-toe-broek, oope-toe-broek, zelfstandig naamwoord, kruisloze broek, vroeger gedragen door oude vrouwen; ze konden dan gemakkelijk hun behoefte doen; Van Rijen: oope-toe-broek, oope-sjoo-broek, snèlzèèker; Jan Naaijkens, Dè's Biks: oopetoebroek zn – bep. soort vrouwenbroek
opgaan, opgaon, sterk werkwoord, "opgaan; as de zon opgao; zèn al die brôojkes opgegaon?; Van Delft - Aanduidende, dat een poging niet gelukken zal, zegt men: ""Dieën vlieger zal nie opgaon."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Antw. OPGAAN (met 'zijn') bij kegelaars, biljartspelers: het spel beginnen; soldaat worden, naar het leger gaan; verbruikt worden; opvliegen"
opgelegd, opgeleej, bijvoeglijk naamwoord, opgelegd; De Wijs – Dès nie toevalligerwèès, dès opgelee pandoer (09-04-1973)
opgesolfteerde, opgesòlferde, zelfstandig naamwoord, mogelijk van 'opserveren', ‘opgeserveerde’; alleen gevonden in verband met het zoeken naar een (tweede) echtgenoot, waarbij een koppelaar(ster) een rol speelt; Cees Robben – Zal ik vur jou is naor unne goeie kloris uitkèèke...? Nèè.. vur men ginne opgesolferde! (19660819)
opgriezelen, opgriesele, zwak werkwoord, G aanharken
ophalen, ophaole, zwak werkwoord, ophaole - hòlde(n) óp – opgehòld, WBD ophalen: de laatste poetsbewerking v. e. schoen met behulp v. borstels, zachte doeken etc. om de schoen zijn diepste glans te geven (II:794); WBD óphaole (II:1041) - ophalen: opdeunen; ook: òntrèkke; WBD (III. 3. 3:135) ophaole = collecteren; (ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij hòlt óp)
ophangen, ophange, sterk werkwoord, ophangen; WBD óphange - ophangen, van leer ter droging (II 640); WBD óphanger - ophanger, van leer ter droging (II 641)
ophebben, ophèbbe, sterk werkwoord, Frans Verbunt: opgedronken hebben
ophippen, ophippere, zwak werkwoord, opknappen; Henk van Rijen: hij is wir aoreg opgehipperd - hij is weer aardig opgeknapt
ophopen, ophêûpe, ophôope, zwak werkwoord, ophêûpe - hêûpte op - opgehêûpt, M ophopen; ophôope - Van Rijen: ophopen
ophouden, ophaawe, sterk werkwoord, ophaawe - hiel(d) op - opgehaawe, ophouden; ophouden in betekenis omhoogsteken, trots zijn op, pronken met; Cees Robben – Ut is ’n heel schôôn kèènd.. (...) en werd om op-te-haauwe (19580705); andere betekenissen; - WBD inhouden van de melk door een koe, ook 'optrèkke' genoemd; WvM - 'da'k nie mir kos ophouwe'; WBD III. 1. 4:312 'ophouden' = idem; A.P. de Bont: sterk werkwoord overgankelijk. 'ophaauwen' - ophouden: 1) opkweken, opfokken (van dieren en schertsenderwijze van kinderen gezegd); 2) 'et kunnen ophaawe' (van zieken gezegd) kunnen opblijven, niet gedwongen worden door zwakte om naar bed te gaan; 3) de verkoop v. e. boerderij niet laten doorgaan
opje-dopje…, öpke-döpke..., aftelrijm; Cees Robben – öpke-döpke-boter-stöpke öpke-döpke-dons.. (19870731)
opjuinen, opjèùne, zwak werkwoord, ópjèune - jönde óp - ópgejönd, opjutten, gek maken; - met vocaalkrimping; ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij jönt op; Die kunde gemak opjèùne. - Die kun je gemakkelijk opjutten. De Wijs – ’t gao zô gééf goed, mar ge môt me nie opjuine (1965); Cees Robben – Ge moet ‘m nie zôô opjuine Toke (19660218); Stadsnieuws: Jantje wier dur zen kammeraoj opgejönd om bèlleke te trèkke (040309); WBD III. 1. 4:430 'opjuinen' = de hemel in prijzen; Cornelis Verhoeven: OPJUINEN (opjö:ne) ov. ww - gek maken, op slinkse manier iemands geestdrift bevorderen om er dan profijt van te trekken of ermee te lachen. Bosch opjuine - op stang jagen, opjutten
opkalefateren, opkalifaatere, zwak werkwoord, opkalefateren, opknappen; As ie 'n vrouw krijgt die 'm 'n bietje opkalifatert, dan wor et nog iets fatsoendelijks in de maatschappij... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940)
opkamer, opkaomer, zelfstandig naamwoord, via enkele treden bereikbare, halfhoge, boven een kelder gelegen kamer; Mandos - Brabantse spreekwoorden: hier groejt de ròg óp de ópkaomer (vB Tilburgse Taalplastiek 1973) - gezegd bij het zien van rogge op een hooggelegen akker; LDM - Verder vonden we gewoonlijk in de woonruimte nog een deur naar op- of zijkamer en de bedstee van het ouderpaar. Onder de opkamer was de kelder, waarin de aardappelen en in de slachttijd ook de kuip met de pekel, waarin de hammen en zijden spek en de kleinigheidjes als de pootjes, rugstrang, enz. een plaats vonden. (…) Op de opkamer trof men een ledikant of bedstee, kleerkast en verder gerief aan, indien er de plaats voor was. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 16 ‘Rond de boerenhaard 1’; NTC 27-6-1952)
opkissen, opkieze, opkieste, zwak werkwoord, opkieze - kiesde(n) op - opgekiesd, aanhitsen; Zumme den hond is opkieze? - Zullen we de hond eens aanhitsen?; Cees Robben – Zummummis opkieze...? (19681018); WBD (III. 2. 1:489) 'opkissen', 'opkitsen', 'ophitsen' = aanhitsen (v. e. hond); WBD III. 1. 4:420 'opkisten' = ophitsen; Haor OPKIESE - ophitsen; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - OPKITSEN voor 'ophitsen'. KISSEN voor 'ophitsen'. Cornelis Verhoeven: HISSEN ov. wvv. ophitsen, vooral v. e. hond gezegd; de hissende kreet is: 'hieskies'. Antw. OPHUSSEN - ophitsen: 'nen hond ophussen; WNT OPKISSEN - hetzelfde als ophitsen, vooral van honden gezegd
opkomen, opkoome, sterk werkwoord, opkomen; Frans Verbunt: opkoomen as kak - heel plotseling zich voordoen; WBD III. 3. 1:385 'opkomen' = dienstplicht doen; WBD III. 4. 4:3 'opkomende maan' = eerste kwartier; WBD III. 4. 4:192 'opkomen' = vloed
opkuilen, opkèùle, zwak werkwoord, opkuilen; het bewaren van gewassen (bijvoorbeeld om de dieren te voeren) door ze te overdekken met zand. Cees Robben gebruikt het werkwoord in de betekenis ‘ter aarde bestellen’. Cees Robben – ’t Wordt tèèd desse d’r opkuile... (19791116)
opladen, oplaoje, zwak werkwoord, Van Rijen: opladen; WBD III. 1. 4:232 'zijn eigen opladen' = zich kwaad maken
oplappen, oplappe, zwak werkwoord, oplappen, verstellen; WBD oplappe (II:1252) - oplappen, verstellen
oplaten, oplaote, sterk werkwoord, "Van Delft - - Wij gaon vliegers maar ook duiven ""oplaoten"" en laten dan los ""twee duiven en drie horens"", waarmede wij ""prijs verdienen en ook den scherreweg"", terwijl een ander ""geen veerke thuis had"" en er zoodoende weinig om gaf, wie met ""de poel"" ging strijken.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Van Rijen: oplaten; Van Rijen: 'Wè-s daor te doen? Der wòrt unnen boer opgelaote tusse tweej zakke stront"
opleggen, oplègge, sterk werkwoord, opleggen; Cees Robben: dè was opgeleej pandoer; – oplègge - li(n) op - opgeleej; A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opleggen
oplopen, oplôope, sterk werkwoord, oploope - liep op – opgelôope, oplopen; WBD opzwellen, in het kader v. d. zgn. trommelzucht, een koeieziekte; WBD óplôoping - trommelzucht, een koeieziekte; Cees Robben: waor heetie dè wir opgelôope?; Cornelis Verhoeven: OPLOPING (oploo:ping) v - trommelzucht of windpens bij een koe. (WBD pag. 468) Ook gezegd v. h. gevolg van overdadig eten door mensen: z'n èègen 'n oploo:ping vrééte - oververzadiging, zwelling. A.P. de Bont: znw. vr. oploping, trommelzucht; Antw. OPLOOPEN - opzwellen, dik worden; Kiliaan: tumescere
opmaak, opmaok, zelfstandig naamwoord, WBD III. 1. 3:259 ‘opmaak’ = versiersel; ook: '(op)tooi', 'opdof', 'tierelantijn'
opmaken, opmaoke, zwak werkwoord, opmaoke - mòkte op - opgemòkt, opmaken (in div. bett. ); WBD deegbollen hun broodvorm geven; DANB ze heet em irst zen gèld hèlpen opmaoke; WBD III. 3. 1:208 'opmaken' = besteden; WBD III. 3. 1:209 'opmaken' = verkwisten; — ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij mòkt op; A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opmaken: 'mutserd opmaoke' - hout tot takkenbossen binden.
opmes, opmis, zelfstandig naamwoord, WBD ploegschaar, ook genoemd (Hasselt) 'ploegmis'
opmuizen, opgemèùsd, voltooid deelwoord, van ‘opmèùze’; opsmikkelen; Cees Robben – Vur degget fèèn het opgemuisd... (19600624)
opnaaien, opnaaje, zwak werkwoord, opnaaje - naajde op - opgenaajd, opjutten, aansporen; Ik ha ze allêen un bietje staon op te naaie.(Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Bosch opnaaie - opjuinen, gek maken; Cornelis Verhoeven: OPNAAIEN (opnèèje) ov. ww - enthousiast maken met de bedoeling te bedriegen of te profiteren (erop nèèje - erop lostimmeren): lot oew èège nie opnèèje; z'n èègen opnèèje - zich opwinden, steeds enthousiaster of bozer worden. Zie ook: opjuinen, opkloten.
opnemen, opneeme, sterk werkwoord, opnemen, namelijk van sterke drank; Om den goeien afloop te vieren zè'k regelrecht nor de Looiersbeurs gestapt en daor hè'k m'n eige getracteerd op drie aawe klaores, die 'k zoo mar stondeweg on 't buffet heb opgenomen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929)
opneuker, opneuker, zelfstandig naamwoord, schelm, kwajongen, lastig iemand; V klap, vuistslag; klèènen opneuker - lastig ventje; V hij krêeg me tòch en opneuker; GG tis mar en klèèn opneukerke; WBD III. 1. 2:42 'opneuker' = oorveeg; ook: 'fleer, draai, klap, klets' enz. WBD III. 4. 4:223 'opneukerke' = iets kleins in zijn soort, ook 'geneuk', 'neuk'; Stadsnieuws: Tis mar en klèèn opneukerke, mar hij heej wèl lef (280307); Antw. OPNEUKER znw. m. - klap, oorveeg. Iemand 'nen opneuker geven. A.P. de Bont: znw. m. opneuker - opdonder, opstopper; WNT OPDONDER, n. a. v. synonieme znw. in platte taal. De volkstaal kent een aantal synonieme uitdrr. Eenige daarvan zijn afgeleid v. ww die slaan of stompen beteekenen, verg. opdril, opslag krijgen (= afgeranseld worden), en verder: opdoffer, opdokker en opstopper; in navolging hiervan maakte men in scherts andere, die wel schijnbaar van ww waren afgeleid, doch welke ww niet of zeer zelden in de zin van slaan worden gebruikt, b. v. opmepper, opnaaier, opneuker, oppeuter, opwaaier, opzaniker. Z. a.
opnieuw, opnuut, oppenuut, oppernuut, upternuus, bijwoord, opnieuw; èn èlke keer opnuut... (Henriëtte Vunderink; Zoas ik et as kèènd beleefde; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Cees Robben – Jöllie moeder is wir oppenuut getrouwd, war... (19800222); opnieuw; oppernuut begiene - opnieuw beginnen; B óppernuuw - herdoens; Kees & Bart (ca. 1935): 'op nuut'; ...ieder jaor oppernuut... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); ...omdè ge daornao wir oppernuut kost begiene! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); ...en de stoffen ha'n soms zoo lang gelegen, dè ze weer oppernuut in de mode ware gekome. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); De meester stopte z'n pijp oppernuut... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); ...en boer Verheie stopte z'n pijpke oppernuut... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Mee zoo'n schoon mutsken kunde nog 'ns oppernuut aon ’t vrijen; (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); En aaltij, aaltij oppernuut/ trok me mijn hart naor d'aawe stad... (Piet Heerkens; ‘Zeuventig jaor’, gepubliceerd in De Zaaier, bijlage van de Nieuwe Tilburgsche Courant, 1941); Cees Robben: as ze wir opnuut begos; Cees Robben: jöllie moeder is wir 'oppenuut' getrouwd war; Van Rijen: 'oppernuut, oppernuuw, opnuu'; Hees oppernuuwt (I:37); WNT OPNIEUW- In de vormen 'op een nieuw' en 'op het nieuw verouderd.; upternuus; opnieuw; zie oppernuut; 't is upternuus *) of ik alles wir zie ; *) - noot van Sterneberg bij dit woord: opnieuw... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Aon m’nen geburtegrond’ , 1932)
opnoteren, opnooteere, zwak werkwoord, contaminatie van opschrijven en noteren; Cees Robben – [onderwijzer tegen een moeder die haar zoon aan een baan wil helpen:] Ik kan nie over ‘m stuite, mar omdè gèt-zèèd zal ik opnoteere dek van de week moet optillefeneere en ‘m aon rikkemendeere.. En dan moet ie mar solliciteere.. (19720128)
opoe, oopoe, zelfstandig naamwoord, grootmoeder; oopoe zien; uitdrukking; Sinds der ok nog zon stuk of vier van onze en heur zusjes, regelmaotig opoe zaage, hasse aon de waas der haande mêer dan vol. Wij han die ötdrukking van ‘opoe zien’ ok mar ôot ergens geheurd en wiese verder ok niks. De emmers stonden aaltij afgedekt in et schòp. Wij wiese bè God nie wè dè waare, waor ze vendaon kwaamen of waor ze vur diende, die lappe meej al dè bloed der aon. Vraoge? Hoe vraoge? En aon wie? (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); zoopoe; samentrekking van 'ons opoe' (metanalyse: de s van 'ons' wordt aan 'oopoe' gekoppeld); vergelijk zoomaa
oppassen, oppaase, zwak werkwoord, oppaase - paaste(n) op - opgepaase, oppassen, opletten; Cees Robben: Vur fèèn meensen en motrèège moette oppaasse; Cees Robben: meej de kòrsemes ist oppaase geblaoze; Ze heej aaltij goed opgepaase (ze is nog maagd ?); GD94 ik moet oppaasse dèttie nie wir leekende nat wòrt; WBD III. 1. 4:355 ‘oppassen’= in acht nemen; A.P. de Bont: sterk werkwoord overgankelijk. - oppassen
opper, uupert, iepert, zelfstandig naamwoord, "bed; Henk van Rijen - bed; WTT 2012 - Dat uupert of iepert ‘bed’ betekent, zou te verklaren zijn omdat men ‘naar boven gaat’ als men gaat slapen, en meer in het bijzonder omdat veel (boeren)woningen vroeger een opkamer hadden. Bewijsplaatsen voor deze verklaring (ieper > opper > opkamer) zijn tot nu toe echter niet gevonden. De opkamerverklaring werd voor het eerst gesuggereerd door Pierre van Beek, en is sindsdien ruim overgenomen. Van Beek: Wanneer iemand “in z’nen ieper” of “iepert” of “upert” kruipt, gaat hij naar bed. De vreemde woorden komen van “uper” of “opper”, dat “boven” betekent. Slapen deed men vaak boven. We kennen nog wel in de oude huizen de “opkamer”, die steeds; boven de kelder lag (TTP 3-1-1969). Ook Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilbörgse taol geeft deze uitleg zonder enige twijfel. Dat is vreemd, aangezien een betere verklaring bekend had moeten zijn. In de aantekeningen van Wil Sterenborg (waarop Goedgetòld gebaseerd is) benoemde Sterenborg het verband met de bouwvakker en de opkamer al als ‘twijfelachtig’. zie Ieper(t) In Een tien voor Robben (1988) stelt de Oostbrabantse dialectkenner Cor Swanenberg zelfs kort en duidelijk: ‘We denken dat ieper van oorsprong identiek is met de Meierijse opper en uper, die hooihoop betekent.’; iepert; bed; waarschijnlijk van 'òpper', opgestapeld hooi; WTT 2012 - de ontwikkeling kan dan zijn: òpper > upper > uuper > ieper; - Sterenborg: Verwantschap van iepert met uupert is twijfelachtig. WS - Suffix t zou beter d kunnen zijn. Verwijzend naar bed, slaappplaats; - hij leej betèds in zenen iepert - Hij ligt vroeg in bed. Cees Robben – tenaacht leuterde wir in oewen iepert... (19731005); Cees Robben – Zôdde naa wille dek uit munne ieper kwaam... (19680202); Piet van Beers – ‘Griepepidemie’: Wè zèède toch ònt sjouwe buurman,/ isser iets meej jullie Miep.?/ —Jao, die leej sins giesteremèèrge/ in derren iepert meej ""de griep"". (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘Zêever’: tot derre wekker smèèrge's bromt:/ Tèèd dègge öt oewen iepert komt. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Stadsnieuws:  Sondags komtie nie vur èlleven öt zenen iepert; tis tòch schaand war! (310310); Vunderink - Komt öt oewen iepert, jè komt er mar èùt. (Henriëtte Vunderink, Kaawe jatte, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); Verwijzend naar nijpen, knijpen; Frans Verbunt, Tilburgs voor Tonpraoters (7e, 1996):  in zenen iepert zitte - in de knel; 'm knijpen; Ontkoppeling; WTT 2012 - Sterenborgs suggestie (boven) is dus dat er oorspronkelijk een verschil is geweest tussen 'iepert' en 'uuper'. 'Ieper' zou dan betrekking hebben op 'knijpen, nijpen, kniepen, niepen, terwijl 'uuper' op een slaapplaats betrekking heeft. zie uuper"
opperen, uupere, zelfstandig naamwoord, uupere - uuperde - geuuperd, bouwmateriaal (via de steiger) naar de vakman brengen; Steeds korte uu; ; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - opperen, dekker en/of metselaar behulpzaam zijn bij hun werk door hun het benodigde aan te brengen. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - uupere ww - opperen; Bosch uppere - opperen (metselaar helpen); WNT OPPEREN (II)- het werk van opperman verrichten
opperleuteraar, òpperleuterèèr, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: winnaar van het leuterconcours
opperman, uuperman, zelfstandig naamwoord, opperman; degene die bouwmateriaal bij de vakman brengt. Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'upperman'; 'upperlui'; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - uuperman zelfstandig naamwoord  opperman; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - OPPERMAN (uuperman) m. - aandrager van stenen en ander materiaal. Voorbeeld van een gemakkelijk beroep, voorgehouden aan luie kinderen: uuperman bé de goudsmid. WNT OPPERMAN, upperman - werkman die materialen aandraagt voor den metselaar
oppers, òppers, zelfstandig naamwoord, getalzijde van een geldstuk; WBD (III. 3. 2:206) oppers (getalzijde van een geldstuk)
oppers of mis, òpperst òf mis, òbberis òf mis, uitdrukking, "naam van een kinderspelletje met centstukken; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – obberis – “En dan ging et daor meej dè bölleke nèt boove zon sènt, dan liete zem nèt op zon raand valle èn asse dan òpperst was òf mis, dan môogde, òpperst môogde hèbbe mar mis dan môogdem nie hèbbe…” (transcriptie Hans Hessels 2014); zie obberis; òbberis òf mis; spelletje; ook: zie òpperst of mis; Van Delft - Bij dit paapke en meetje steken werden de dichtst bij de streep liggende centen met twee of drie in de hand genomen, geschud en boven het hoofd opgeworpen: dan vormde op den grond het kruis of munt (""oppers of mis"") weer den eindsleutel. Tijdens dit opgooien verbond men er nog wel ooit aan, dat nummer twee gedurende het in de lucht zweven der centen er eens de hand onder slaan mocht om de centen, die hij zodoende opving, weer neer te werpen. De geldstukjes, die dan ""oppers lagen"", waren voor hem. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104; 9 maart 1929); Van Delft - Ook werd vaak onderweg op straat ""oppers (obbers) of mis gegooid"". Men moest dan raden, terwijl de kameraad zijn cent opwierp, hoe het muntstukje neer zou komen. Waren de centen op, dan begon vaak de ruilhandel en het leentje-buur-spelen, geen van beide aanwensels met goede paedagogische strekking. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104; 16 maart 1929); Witte naa wir nie, wèttè ies? Wel dan legde op nen steen 'n paor centen en die staon obberus of mis (dè ies zo veul as kruis of munt) en die moette dan perberen om te mikke. (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956); Cees Robben – Tis obberis.. of mis.. (19600219); Interview Jolen - 1978 - “…meej de èège vèèf wast…dan hadde vèèf lòsse sènte… gewoon lòsse sènte nèt as ge naa nòg hèt, war… êen, tweej, drie, vier leuwkes boove, dè was, dè noeme ze òbbers! Agge dan, ik zal mar es zègge, ik gôojde er drie mar den aandere gôojden er mar tweej dan ha ik die vèèf gewonne… dè was èège vèèf!” (transcriptie Hans Hessels, 2013); Kiesde gij bij ut ""Mitje steke"" ""Obburus"" of ""Munt"" ? (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Frans Verbunt - òbters òf mis - munt of kruis bij het opgooien; Frans Verbunt - òppers òf letters (volgens J. Naaijkens: kruis of munt); WBD (III. 3. 2:206) oppers = getalzijde v. e. geldstuk; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - - 'oppers of lètters' - kruis of munt"
opploegen, opploege, zwak werkwoord, WBD (Hasselt) bijeenploegen (de aarde wordt bij het ploegen in de richting van het midden van de akker gekeerd); A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opploegen
oprapen, opraope, zwak werkwoord, oprapen
opruimen, oprèùme, zwak werkwoord, oprèùme - römde op – opgerömd, opruimen; GD94 die han ze opgerömd; WBD (III. 2. 1:283( oprèùme = opruimen); ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij römt op
opsalamander, opsallemander, zelfstandig naamwoord, oplawaai; Handschrift Daamen, 1916 – ‘Ik gaaf em ’n opsalamander (slag)’; WTT 2013 – Het zelfstandig naamwoord lijkt nergens anders in Noord-Brabant voor te komen. Het WBD geeft wel (III.1.2:126, lemma Op de loop gaan) het werkwoord ‘opsalamanderen’, uitsluitend opgetekend in Reusel.
opschep, opschèp, zelfstandig naamwoord, opschepperigheid, opsmuk; ...mar 'k geef himmel nie om den opschep, daor bedoel ik mee, wè de vrouwkes schon en sjiek vènen. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
opscheppen, opschèppe, zwak werkwoord, opscheppen, namelijk: zoals iets zich voordoet; ...mar gère of nie, ge hed 't te nemen zooas Onze Lieve Heer 't opschept en 't biste is er nie over te lammenteeren. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)
opschepper, opschèpper, zelfstandig naamwoord, WBD (III. 2. 1:163) ‘opschepper’ = pollepel
opschieten, opschiete, sterk werkwoord, opschieten; Mandos - Brabantse spreekwoorden: hoe meer volk veur, hoe minder dèt opschiet (vB Tilburgse Taalplastiek 197l) - gezegd m. b. t. een mis met drie heren; WBD III. 1. 2:5 'opschieten' = zich haasten, ook: 'affeceren', 'spoeien'; WBD III. 1. 4:347 'opschieten' = idem; WBD III. 4. 4:323 'opschieten' = vorderen; GD07 'asse en bietje opgeschoote hèbbe . . . '
opschoren, opschoore, zwak werkwoord, R omhoogbrengen van de boven het vuur hangende 'sòpkeetel', via in de haak aangebrachte inkepingen; Van Rijen: aan de zoldering ophangen, opbergen op zolder; A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opschoren, door schoren omhoog grengen, b. v. een stromijt die scheef hangt met behulp van houten stutten.
opschrijven, opschrèève, sterk werkwoord, opschrijven, namelijk: op de bon geslingerd worden door de politie; Hij [een Tilburgse politieagent belast met de sluitingstijd van kroegen] zal oe nog veul liever tien keer worschouwen dan oe eene keer opschrijve. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929); WBD III. 3. 1:349 opschrijven = beboeten (door politie)
opslaan, opslaon, sterk werkwoord, opslaon - sloeg op - opgeslaon, opslaan (in div. bett.); Kees & Bart (ca. 1935): ''t teveul dè opgeslaon moet worren'; WBD III. 3. 1:61 'opslaan', 'opzetten' = verhogen
opsmeren, opsmèère, zwak werkwoord, opsmèère - smèèrden op - opgesmèèrd, besmeren met boter o. i. d. – nen botteram opsmèère; Antw. OPSMEREN - besmeren, met boter, vet enz. , bestrijken.
opsnijden, opsnije, sterk werkwoord, WBD de buik opensnijden van geslacht vee; Antw. OPSNIJ(D)EN - versnijden, snijden totdat iets op is
opsolfteren, opsòlfeere, zwak werkwoord, mogelijk van 'opserveren'; alleen gevonden in verband met het zoeken naar een (tweede) echtgenoot, waarbij een koppelaarster een rol speelt; zie: De Wijs – Zal ik veur jou is naor unne goeije kloris uitkèke [?] - Nè, veur men ginnen opgesolferde (13-07-1966); De informatie van De Wijs werd door Cees Robben gebruikt in zijn Prent van de week van 19 augustus 1966.
opspelen, opspeule, zwak werkwoord, opspeule - spulden op - opgespuld, PM uitvaren, uitvallen, opspelen;— ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij spult op; Cornelis Verhoeven: OPSPELEN (opspeule) onov. ww - op zijn poot spelen, iemand een standje geven, uitvallen; A.P. de Bont: zw. ww. intr. 'opspeulen' - opspelen, razen, uitvaren, te; keer gaan. Antw. OPSPELEN - opspannen, in gramschap uitvaren; in 't N.: OPSPEULEN
opstaan, opstaon, sterk werkwoord, opstaon - stond op - opgestaon, opstaan; Cees Robben: vruug opstaon dè is gin profèèt; ik stao, gij staot, hij stao op; WTT-2012: de oudere verleden tijd: Toenk vumèrge opstind was ’t règen. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); A.P. de Bont: onr. st. ww. intr. opstaan, opkomen (van plannen, gedachten, neigingen enz. gezegd. )
opstallen, opstalle, zwak werkwoord, opstalle - stalde op - opgestald, WBD (van koeien) naar de stal brengen na de zomer; ook genoemd: 'indoen', 'binnedoen', 'inhaole' of 'binnegaon'
opstieren, opstiere, zwak werkwoord, WBD de koe laten paren, ook 'stiere' genoemd; – lange ie; A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opstieren, hetz. als 'sti. jere(n)', maar minder gebruikelijk.
opstoet, opstoet, zelfstandig naamwoord, contaminatie van optocht en stoet; Van Rijen: optocht; Mar et schonste van Karneval vèèn ik den opstoet. Meej al die hôogkèère, èn die strêûpe. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Stadsnieuws: Alle jaore zitten er meej karneval in den opstoet grôote gaote - (140210) Ieder jaar vallen er met carnaval in de optocht grote gaten; WBD (III. 3. 2:279) stoet, optocht (geen opstoet vermeld)
opstoken, opstooke, zwak werkwoord, opstooke - stokte(n) op - opgestokt, opstoken; — ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: hij/gij stokt op; A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. opstoken, opbranden, verstoken.; opsteuke; opstoken, aanzetten tot kwaad; vB zenèègen opsteuke - zich kwaadmaken; WBD III. 1. 4:420 'opstoken' = ophitsen; B opsteuke - stukte op – opgestukt; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij stukt op; Cees Robben – En hier kan ik m’n èège toch zôô over opsteuke war... (19870403); Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'opsteujke' ww – opstoken; Indien afleiding van 'stooke', dan wijziging stamklinker; A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. en wederkerend 'opstuiken, opsteuken' - opstoken (in het geheim) ophitsen; zich opwinden, zich driftig of bezorgd maken.; opgestokt; van ‘opstooke’; gecremeerd; Cees Robben – Gij wilt nao oew verschaaie zeker opgestokt worre... (19800829)
opstoken, stukt op, werkwoordsvorm, stookt op, hitst op; 2e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'opsteuke', met vocaalkrimping
opstuiven, opstèùve, zwak werkwoord, opstuiven; Mandos - Brabantse spreekwoorden: opstèùven as ene zak vol vlooje ('72) - naar alle kanten wegvliegen
optafelen, optòffele, zwak werkwoord, optòffele – tòffelde(n) op - opgetòffeld, een thuisweefstuk opvouwen/oprollen; WBD óptòffele (II:1052) - optafelen: tefelen, het stuk stof dat v. e. weefgetouw genomen is, in brede plooien omslaan, zodat het een stapel vormt die aan een tafel kan doen denken; ook: inmaantele
optassen, optaase, zwak werkwoord, De Wijs – (Gehoord van Sint Nicolaas) Ge kunt alles wel optáásse mar als gut ûîtspraait lèk ’t veul en veul meer (11-02-1965); Hil den hösraod opgetaase... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Vurjors-trubbel‘); Van Rijen: opstapelen; opgetaase; van ‘optaase’; opgestapeld; Cees Robben – Ik heb ’t mar nie opgetaase.. (19651203)
optel, optal, zelfstandig naamwoord, aantal; Henk van Rijen: wittet optal al, waor et schaajt? - weet je het aantal al dat er mankeert
optelefoneren, optillefeneere, zwak werkwoord, contaminatie: opbellen en telefoneren; Cees Robben – hedde gij (...) opgetillefeneerd..? (19680816); Cees Robben – [onderwijzer tegen een moeder die haar zoon aan een baan wil helpen:] Ik kan nie over ‘m stuite, mar omdè gèt-zèèd zal ik opnoteere dek van de week moet optillefeneere en ‘m aon rikkemendeere.. En dan moet ie mar solliteere.. (19720128)
optoeteren, optuutere, zwak werkwoord, in verbinding met 'em' = 'em opblaoze'; Ge kunt em optuutere! - . . . naar de donder lopen; – Alleen de infinitief wordt gebruikt, met hulpww. 'kunne'
optrekken, optrèkke, sterk werkwoord, optrèkke - trok op - opgetrokke, optrekken; opdonderen, wegwezen; WBD inhouden van de melk door een koe, ook 'óphaawe' genoemd; Mandos - Brabantse spreekwoorden: trèk mar óp meejoew zije kouse (D'l6) - wees maar niet zo veeleisend (zijden kousen werden door deftige mensen gedragen); WBD III. 1. 2:245 'zijn neus optrekken' = snotteren; Cornelis Verhoeven: OPTREKKEN ov. ww - omhoogtrekken; inhouden (zie bij 'rome'); A.P. de Bont: sterk werkwoord overgankelijk. + intr. optrekken 1) van koeien: de melk niet; gewillig geven; 2) (voermantaal) een weinig verder trekken; 3) opharken. Antw. OPTREKKEN - heengaan, vertrekken; naar het leger vertrekken
optuigen, optèùg, werkwoord, optuigen; WBD III. 1. 4:166 'optuigen' = uitdossen
opval, opval, bijwoord, "de betekenis is obscuur; mogelijk is de betekenis ‘op stel en sprong’, ‘binnenkort’; Cees Robben – opval (19801031); Cees Robben – Ons Wies wô gaon witte opval... (19620209); N. Daamen, woordenlijst 1916: ""opval wel - waarschijnlijk wel"""
opvatten, opvatte, sterk werkwoord, opvatte - viet op – opgevat, opvatten, oppakken, opbeuren, oplichten; DANB vat dè bèd is meej op - help eens dat bed oplichten
opwas, opwaas, zelfstandig naamwoord, afwas, vaat; Daor wier aaltij alles van één bord gegeten, al waren et vier gangen, wè nôot vurkwaam. Den ‘opwaas’ zô aanders te grôot worre en wè dochte gij van de zéép, die dè ging kosten en de afdreughanddoeken nie te vergeten. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Wij hebben pas toen we onder de meense kwamen, geleerd det ‘omwaas’ waar en gin ‘opwaas’, wij zin ok aaltij zjam wè zjèm moes zèèn, we liepen wè dè betrof wel un bietje aachter. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD (III. 2. 1:286) opwaas, afwaas, omwaas = vaat
opzanden, opzaante, zwak werkwoord, Van Rijen: de vloer met zand bestrooien na het vegen; Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'opsante' ww - opzanden: met zand bestrooien
opzetten, opzètte, zwak werkwoord, opzètte - zètte(n) op - opgezet, opzetten; aanschaffen; in het bijzonder het opzetten van een gezin / huishouden; Cees Robben – Ge het ’n schôôn vrouw opgezet/ Kees.. (19640221); Cees Robben – Gij moet ’n vrouw opzette, Sjef.. Gao op de Zaandpad noemer zeuve mar is aon de bel hange... Daor zitte nog twee aauw soepkiepe.. (19720211); WBD ópzètte (II:999) - bomen, (een kepertje, een platte, 'n andere ketting opzetten; ook: beume of (de ketting) klaorzètte genoemd; WBD III. 3. 1:61 'opzetten', 'opslaan' = verhogen; A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opzetten 1) het gemaaide veldgewas; 2) trouwen (resp. v. man of vrouw); 3) een dier op stal zetten, bepaaldelijk om het te mesten. Antw. OPZETTEN - opschikken, opsmukken; een dier aankoopen om het te vetten; op het vuur zetten.
opzijde, opzije, voorzetsel, Van Rijen: bezijden
opzoeken, opzuuke, sterk werkwoord, opzoeken, bezoeken; WBD III. 3. 1:38 'opzoeken' resp. 'bezoeken' = bezoeken
opzuipen, opzèùpe, sterk werkwoord, opzèùpe - zoop op - opgezoope, opzuipen; DANB ze hèbbe meej der vèève drie lieter wèèn opgezoope
orgel, örgel, ölleger, zelfstandig naamwoord, onzijdig, "orgel, kerkorgel, straatorgel, handorgel; ...toen 't nuuw örgel ingeweje wier. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); Ik heur zoo gère zingen in de kerk en 't örgel is veur mijn gewoonweg 'n feest! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Ze zonge alle liekes mee/ die dörgels mar won speule... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vruuger...veul muuger); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “En dan wonde Fons (Aleejaose = Elissen), die wonde daor op de Noordhoek, dè kefeejke, ik weet nie òf ge dè ôot wèl nie, dè, dieje kefeej daor ôot gekènd hèt… èn daor stond aaltij enen örgel…”; Piet Heerkens - melodieus as örgelspel (uit: Brabant, ‘Ons eige plat’, 1941); WBD III. 3. 3:l65 'orgel spelen’, 'het orgel spelen’; WBD III. 3. 3:167 'orgel trappen', 'orgel treeën'; A.P. de Bont: znw. m. 'urgel' - orgel; Antw. ÖRGEL (uitspr. ö'rregel) znw. , Fr. orgue, is meest overal v., doch op sommige plaatsen o. of m. Bosch ùrgel – orgel; zelfstandig naamwoord, vrouwelijk; zeer gebruikelijk in Tilburg; Wörom spult den örgel nie? - Waarom speelt het orgel niet?; R. J. 'de köster liet den ürgel giechelen'; Van Delft - - Wij plukken ""brem bezemen"" en ""knoesels"" en spreken van ""eenen houteren haomer"", die in eenen ""euregel"" klopt, daarmede bedoelend braambessen, kruisdorens, een houten hamer en een orgel.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Kees & Bart (ca. 1935): 'nen aawen örgel'; Cees Robben – Unne örgel in de liste mis... (19701113); WvM 'De u van den urreghel da speulde zoo schoon'; 'mesiek op den urreghel'; als ölleger; De verwisseling van de R en de L (methatesis) komt vaker voor in het Tilburgs; zie: Van Delft - Een dorpel noemt hij een ""dulleper""; een orgel een ""ulleger""; zelfs hoort men de wijk Korvel ooit ""Kullever"" noemen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929); Kees & Bart (ca. 1935): 'den ölleger in 't Café'; - L – Wordt met R verwisseld, en omgekeerd. Zulker (zurkel), flamboeës (framboos), kellever (kervel), hallever (armvol), enz. (Schuermans, Algemeen Vlaamsch Idioticon, 1865-1870); ölleger; orgel; ... as ik naauw nog is in de Noordhoekse kerk koom en ik zie daor z’n praachtige schilderingen, z’ne prikstoel, z’n ramen, den outer en dieën schonen uileger, dan vergao ‘k van plezier... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – Swels d’n ölleger spulde/ stölperdenie over den dölleper van de Kölleverse kerk.. (19651015)"
orgeltrapper, örgeltrapper, zelfstandig naamwoord, "degene die het orgel trapt; Pierre van Beek –""Dè hebben we saomen goed gelapt, zeej den örgeltrapper tegen den örgenist toen ze de trap af gingen"" slaat op iemand, die zich een prestatie toe-eigent, die hem eigenlijk niet toekomt. Hoe fijn-geestig wordt hier zo iemand in de maling genomen! (Tilburgse taalplastiek 6 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 11 maart 1950)"
Orpheus, Òrfeejus, eigennaam, "Tilburgse uitspraak van de naam van harmonieorkest Orpheus, daarnaast ook de sociëteit waar het orkest resideerde. LDM - ""Orpheus"" is tegenwoordig gevestigd op het Smidspad, in de vroegere zaak van de heer Zebregs. Het eigen gebouw aan het Wilhelminapark heeft niet lang dienst gedaan. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 14 ‘Oude koffiehuizen in Tilburg 2’; NTC 8-3-1952); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Mar nèt as vruuger van Orfeejus (Orpheus) ôok, die hadde en schôon, en bèùtegewoon goej harmenie èn die spulden in et Wilhelminapark, ginge ze sondagsmiddags, spulde ze dan en meziekske, hè. Interview met de heer De Kok (1978) – Orfeejus, dè was, dè was… Die êene die teege mèn ôom moes zègge die was daor tromdraoger! Die is nouw ok dôod!"
os, òs, zelfstandig naamwoord, Mandos - Brabantse spreekwoorden: daor is ginnen òs oover gemolke (vB Tilburgse Taalplastiek 1971) - gezegd als men iets onmogelijk acht; Henk van Rijen: as dè lukt, dan kalft den òs - . . . dan is het een wonder
ossenknieën, òssekniejes, zelfstandig naamwoord, meervoud, WBD III. 1. 2:391 'mee osseknieën lopen’
ossenkopje, òsseköpke, zelfstandig naamwoord, "verkleinwoord; bep. meesje, pimpelmees (Parus caeruleus); N. Daamen, woordenlijst 1916: ""ossenköpke - zwartkopmees""; WBD III. 4. 1:l02 'ossekopke' – pimpelmees"
ossenstouwer, òssestaawer, zelfstandig naamwoord, vB iemand die niet goed ter been is; = mikhòrst '; Van Rijen: 'Hè lopt as unnen ossestaawer' - Hij loopt wel erg moeilijk; Antw. OSSESTOUWER znw. m. - ossendrijver
oud, aaw, aawe, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, oud; 1 bijvoeglijk naamwoord; D. Boutkan: – et hèùs is oud / aaw; D. Boutkan: – en aaw hèùs, aaw schoene/schoen (blz. 48/49); D. Boutkan: – aawer hèùze, aawer schoene/schoen; Pierre van Beek: aaw hork - oude vrouw; Cees Robben –  We hebben ’n haoven mee waoter d’r in.../ Mee zaand... en veul aauw ijzer... (19540515); Frans Verbunt: zen aaw vlam wier aaw poelie en_wier zôo en aaw hòrk; Van Rijen (1998): 'Hè heej un gezicht van aaw lappe - Hij ziet er slecht uit.'; Van Rijen (1998): 'aawe èn jonge jan - allegaartje, rommeltje'; Van Rijen (1998): 'aawesòpper(t) zelfstandig naamwoord - sukkelaar, tobberd'; Dialectenquête 1879 Kernkamp – 'n aauw pêrd; nen aauwen boek; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ons aaw hèùs is afgebraand; De meense wòrre wèl steeds aawer, mar ze gòn jonger lèèke. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2008); 2 zelfstandig naamwoord; 2.1. datgene wat oud is; Cees Robben: Lig nie oover oew schoen te maawe, èn doe naa gaa oew aaw aon; 2.2. de ouderen, in het bijzonder de oudelui, vader en moeder; Ut zen goei jong die nor de aauw aorde. (Hein Quinten , Tilburgse spreuken; ca. 1980); Cees Robben – ’t Zèn goei die naor d’aauw aore... (19851108); WBD III.3.1:26 'een oude', ook: 'oude man, oude mens' = oude man; 2.3. ouders, vader of moeder; WBD III.3.1:28 'ouden' = ouden van dagen, ook 'oude mensen, bejaarden'; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) – OUDER - a:ver, zelfstandig naamwoord m. - vader of moeder, Fr. parent; Cees Robben – Ik hebdet nog nie aon den aauwe gevraoge... (19760917); Cees Robben – Wè trekt ie [het kind] toch op d’n aauwe, war/ Haoreender de weergaoi... (19840217); Frans Verbunt: d'aaw - de vrouwelijke ouder; beide ouders; D. Boutkan: – krèk den aawe - precies zijn vader; Van Rijen (1998): 'den aawe - Vader'; Frans Verbunt: 'den aawe' - de mannelijke ouder, het gezinshoofd; Frans Verbunt: 'd'aaw'- de vrouwelijke ouder; WBD III.3.1:27 'een oud', ook 'oud mens' = oude vrouw; 2.4. oudjaarsavond; naam, onzijdig omdat ‘jaar’ (het Oudjaar) verondersteld wordt; Oudjaarsavond; Cees Robben – Wij speulen wir van ’t Aauw in ’t Nuuw (19601230); Cees Robben – Ik heb al minstens duuzend keer/ Van ’t Aauw in ’t Nuuw gespuld..! (19601230); Cees Robben – En we speule mar wir deur... mee de kaort van ’t Aauw in ’t Nuuwe... (19860103); Cees Robben – Ze spulden saom van ’t Aauw in ’t Nuu.. (19710102); Henk van Rijen: vant aaw int nuuw speule - de jaarwisseling vieren (met kaarten); 2.5. de oude, degene die je vroeger was, vooral met betrekking tot gezondheid; Cees Robben: dègge wir den aawe wòrdt; Cees Robben: 'gij wordt wel wir den aauwe'; aauw; zie voor alle woorden met 'aauw' zie onder 'aaw...'; oud; oud; GD08 ge wòrt nôot zo oud as dègge der ötziet; – oud - aawer - oudst
oud diluvium, aawluuvie, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: van de oude stempel; Goedgetòld – aawluuvie - zelfstandig naamwoord - van de oude stempel (van vóór het 'diluvium' = de zondvloed); WTT 2012 - het woord komt uitsluitend voor in de uitdrukking met 'van de'; hij is, zij is, iemand, het is er een of iets van de aawluuvie. Net als zie deluuvie is het in het Tilburgs dus mannelijk, en niet onzijdig. Het woord bestaat uit 'diluvium / deluuvie' waarbij de eerste lettergreep vervangen is door 'aaw / oud'. In het Standaardnederlands is de uitdrukking gebruikelijk als 'iets of iemand van vóór de zondvloed' om ouderwetsheid of achterlijkheid aan te duiden.
Oude Dijk, Aauwen Dèèk [Aawen Dèèk], toponiem, Oude Dijk ; Cees Robben – gao dan naor den Aauwen Dèèk! (19571214)
oude klare, aawe klaore, zelfstandig naamwoord, oude klare, jenever; Cees Robben – klinkklaor aauwe klaore. (19730831)
Oude Warande, Aawe Vraant, toponiem, d’ Aawe Vraant, De Oude Warande; bosgebied in Tilburg West; Cees Robben – Zuutjes kuieren, luikes luieren/ mee munne streup in d’Aauwe vraant (19540612)
oudemannengesticht, aauwmannengesticht, zelfstandig naamwoord, [aawmannegestigt]; bejaardenhuis voor mannen; Cees Robben – Dè menneke uit het aauw-mannen-gesticht... (19590516)
ouder, aawer, zelfstandig naamwoord, aawers, ouderdom, leeftijd, ouder; zie 'aawerdom'; WBD III.2.2:37 'ouderdom', 'ouder' = leeftijd; Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): ouwer - leeftijd, ouderdom; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): Aaw(er) bijvoeglijk naamwoordzelfstandig naamwoord - voormalig, oud, leeftijd; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836): 'ouder' voor ouderdom; of in het algemeen voor leeftijd; in beide beteekenissen reeds bij Kiliaan. Z.a .WNT OUDER (II) zelfstandig naamwoord - 1) ouderdom, leeftijd; 2) ouderdom, hooge leeftijd of langdurig bestaan. Z.a .1. leeftijd; iemand van mènnen aawer; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - ouwer, aauwer - leeftijd (oostnl.); J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899): OU(D)ER zelfstandig naamwoord m. - ouderdom, leeftijd. Hij is van mijnen ouwer ....ze was taomelijk klein van postuur, vergeleken mee veul aander meiskes van heuren aawer. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); 'n Vrouw van mijnen aawer die zooveul hee meegemaokt... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); Cees Robben – ’n Stuup kênd vur durren aauwer..! (19550806); Cees Robben – [Ze is] vuls te wèès vur durren aauwer... (19670505); 2. ouderdom, oude dag; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): OUWER (aawer) m - leeftijd, ouderdom: den aawer hebben - oud genoeg zijn: hij is van mennen aawer - hij is even oud als ik (A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): A.P. de Bont, Dialect v. Kempenland (1958): AAUWER, ouwer, ouderdom, leeftijd .Frans Verbunt: ene schôonen aawer - een mooie oude-dag; zie aawers; aawers; ouders; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - aawers leere de kènder praote, mar de kènder leere de aawers zwèège; SV '84 - Als kinderen volwassen zijn, willen ze geen commentaar  meer van hun ouders .WvM 'De aa is van aawers'; WBD III.2.2:80 'oudershuis' = vaderlijk huis
ouderdom, aawerdom, zelfstandig naamwoord, "ouderdom; Cees Robben: grèès van den aawerdóm; Cees Robben: 'van aauwerdom laag te stèèrve'; - De grutmoeder waar al half blend van aawerdom... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); Pierre van Beek – Wanneer iemand ""z'n geld aon z'n hart gewaasen is"" zijn we niet ver meer van de vrek uit de buurt en men kan er vast van op aan, dat zo iemand wel ""'n halfke kan durbèten (doorbijten) al was 't dè-t-ie van awerdom op z'n taandvlees liep"". Men heeft nu eenmaal van die ""vuil meense"" - zelfs in Tilburg. Het woord vuil heeft hier niet de betekenis van smerig maar van gierig. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950)"
ouderwets, aawerwèts, aawverwèts, bijvoeglijk naamwoord, [korte ou]; ouderwets; Kees & Bart (krantenrubriek 1922-193?): 'aawerwetsch'; Cees Robben – Mèèn boerinnekes die blèèven/ Van d’n aauwverwetsen staand... (19600116); Cees Robben – Des nog ’n aauwverwetse fèèn trip... (19680809); Cees Robben – D’r gao niks boven aauwverwets getuig... (19720310); Cees Robben – De ouden van dagen han wir is zonne aauwerwetsen aovend bij Tôôntjes in de Lancierstraot (19571221); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Dòr stonde vruuger allemel mar van die ouwverwètse höskes hè…et stond ammel vol mar et was ammel oud!” bijwoord; De gawe ketting mee 't kruis, die doen ze [de boerinnen in klederdracht] niemer aon... ph!... dè's vul te awerwets. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); Cees Robben – In ’t schensel van de suute maan/ Stond ik werechtig mee ons Sjaans/ Wir aauwerwets te vrijen... (19850823); Cees Robben – Te aauwverwets vur onze tèèd... (19590912); Van Rijen (1998): 'aawerwèts, aawverwèts - ouderwets; Al wè vruuger aawerwèts was/ noemt de jeugd naa «nostalgie» (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et kiendje heej tòch enen èège naom); Piet van Beers – ‘Aawkes op Internet’: Ons Opoe is nog 'n èchte aawerwètse. (Spoeje doemmeniemer; 2009)
oudewijvenbroodje, aawwèèvebrôojke, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: ? bep. soort 'luxe' broodjes
oudewijvenknoop, aawwèèveknêûp, zelfstandig naamwoord, Knoop die garen overbodig maakt doordat twee delen door de stof heen in elkaar gedrukt worden; WBD 'òwt wèèf' - oud wijf (II:l05l), benaming v.d. verkeerde knoop; Frans Verbunt: drukknoop, bijv. in uniform of kokskleding; Frans Verbunt: knoop, gelegd door een aanknoper, een helper v.d. kettingscheerder; een knoop die te slap werd gelegd en daardoor te vlug losging.
ouwebet, aawbèt, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: kletskous, grappenmaker
ouwebetten, aawbètte, zwak werkwoord, aawbètte - aawbètte - geaawbèt, kletsen, ouwehoeren; ook: aawmeute; Hij blêef mar zitte aawbètte. - Hij bleef maar zitten kletsen .Hêel dikkels stond ze dan ok nog teege dè soepie in et aachterstròtje te aawbètten. (Lodewijk van den Bredevoort - Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? (2); 2007); ...kunde goed ouwbetten?... (Tony Ansems,Agge oew mundje goed ruurt; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008)
ouwehoer, taawhoer, zelfstandig naamwoord, samentrekking van et en aawhoer, waarmee de pastoor wordt bedoeld. En witte wè wij ok zin? Dè de pestoor de mis deej op Taltaar, mar assie op de prikstoel klom veraanderde-n-ie in Taawhoer. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
ouwehoeren, ouwehoere, zwak werkwoord, ouwehoeren; Audioregistratie 1978 - Ik kan van teej ok wel ouwoeren hor! Mar van en borreltje gaoget wèl gemakkeleker! Oôo jè! En zachte wènk, hi! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
ouwelui, aawlui, zelfstandig naamwoord, meervoud, oudelui, ouders; R.J. 'deh hah'n ons aawlui moeten zien'; Interview Jolen - 1978 - “Want ak dan men èège aawlui èn ons moeders aawlui èn onze vadders aawlui, agge dè öt gaot reekene, war, nèè…” (transcriptie Hans Hessels, 2013); ‘Ik zegget wel efkes dè we gaon fietse’, zi ons Treeske. Zij de gang in, doe de deur van de vurkaomer, naa vort slaopkaomer van d’aawlui, oopen en schrikt der èège weezeloos… (Lodewijk van den Bredevoort - Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? (2); 2007); WBD III.2.2:66 'oudelui' = ouders; WBD III.2.2:78 'schoonoudelui' = schoonouders
ouwemeut, aawmeut, zelfstandig naamwoord, kletser, ouwehoer, aawbet, kletsmajoor; wè zèède toch en aawmeut! - Wat ben je toch een kletsmajoor!; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): MEUTEN .... Wie het doet, is een 'meut' of 'ouwmeut' .Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): Aawmeut zelfstandig naamwoord kletsmeier, praatjesmaker
ouwemeuten, aawmeute, zwak werkwoord, aawmeute - aawmeutte - geaawmeut, kletsen, ouwehoeren; ook: aawbètte; Schaaj tòch èùt meej de geaawmeut! - Hou toch op met dat kletsen.'; Cees Robben – En naa moette nie ligge te teute of taauw-meute (19660513); …en ge kost es lekker aawmeute meej mekaare. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD III.3.1:42 'smoren en ouwehoeren','(gaan) buurten' = kortavonden; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): aawmeute: zelfde bet. hebben: aawbètte, aawfiepe, aawoere, kwatse, maawe; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): MEUTEN onov.ww - kletsen, gewoonlijk in verbinding met ouw-, vgl. ouwehoeren. Wie het doet, is een 'meut' of 'ouwmeut', wsch. van 'moet' of 'meuj', tante .Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): ouwemeute - ouwehoeren, kletspraat verkopen
oven, oove, oowve, zelfstandig naamwoord, WBD oven, bakoven (in het bakhuis v. e. boerenhuis), ook 'bakoove' genoemd; WBD broodoven (van de bakker); WBD houtoove - oven waarbij men in dezelfde ruimte stookt en bakt (oven in een bakhuis); WBD onderoove - onderoven (benedenste gedeelte van een oven, vooral de ruimte beneden in de oven, waar het brood gezet wordt om te rijzen); DANB de scheuter die stao bij den oove - de ovenpaal staat bij de oven
ovenbakkertje, oovenbèkkerke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Van Rijen: winterkoninkje (Troglodytes troglodytes); WBD III. 4. 1:76 'ovenbakkerke' - winterkoninkje
over, oover, bijwoord, voorzetsel, over; oover drie weeke, oover de schaansmuur; gaotie nie oover?; B oover aanderse dag - om den anderen dag; Cees Robben: oover twee daog; dè van men is mèèrege oover; Cees Robben: Waor heetie et ammòl oover?; Ge röst em ene keer oover zen bikkeltje; Cees Robben: tis oover tèèd; oover men lèèk; oover et köpke; Van Rijen: 'oover den hòfpat’ – achterom, via de achterdeur; Jan Naaijkens, Dè's Biks: oover vz, bw – over
overal, ooveral, bijwoord, overal
overblijven, ooverblèève, sterk werkwoord, WBD III. 4. 4:28 'overblijven' = droog blijven (het weer)
overeind, ooverènd, bijwoord, overeind; Cees Robben: hij heej zene riek hard nôodeg om ooverend te blèève; Cees Robben: hij kós nie ooverend; Antw. OVEREIND, OVEREND bw - in opschudding, overhoop, in wanorde. Heel de straat stond overeind.
overentsig, ooverènsie, zelfstandig naamwoord, "in ooverènsie - overcompleet, te veel; uitdrukking: In ooverènsie - overcompleet, overschietend, overblijvend; Kees & Bart (ca. 1935): nog êen in ooverènsie; N. Daamen, woordenlijst 1916: ""iets in overentie hebben (te veel)""; Henk van Rijen: buurvraaw, hèdde meschient en paor aajer in ooverènsie?; Dè ledikantje han ze nog in overentie. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WNT zie OVERENTSIG, overensig (klemt. op de 3e lettergr.) - overschietend, overblijvend, overig. Verh OVERENTIE (overènsie) v. - alleen in de verbinding 'in overènsie hebben' - over hebben, meer hebben dan voor het moment noodzakelijk is. Jan Naaijkens, Dè's Biks: ooverènsie bw - over; iets in ooverènsie hèbbe; Bosch overènsie – overvloed, voldoende"
overgaan, oovergaon, sterk werkwoord, overgaan, voorbijgaan; — oovergaon - ging/gong oover - oovergegaon
overhaler, ooverhaoler, zelfstandig naamwoord, overhaler; in de schoenenfabricage; Interview met de heer De Kok (1978) –  Toen vroege ze bij Blankers enen ooverhaoler. Enen ooverhaoler. Dès schoene ooverhaole. Dès schoene, der wòrre schoene òn mekaare gezèt èn der worre dan, zo dègge hier èn daor mar ene spèèker in…  Meej et mesien, hè!
overheen, ooverheene, bijwoord, overheen; Kees & Bart (ca. 1935): 'Oover tónne stappe ze ooverheene' (de gemeenteraadsleden)
overhuis, ooverhèùs, zelfstandig naamwoord, verhuizing; De Guust was aon den ooverhèùs/ alles stond ooverènd/ Ik snap nie zeetie tot zen vrouw '/ wégge begonnen bènt. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Verhèùs-plezier?)
overkant, ooverkaant, zelfstandig naamwoord, overkant
overlaatst, ooverlist, bijwoord, laatst, onlangs; Nèè ooverlist heurdenik nòg zègge: ‘òch val dôod meens, lèèfde gij nòg!’ (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2008); Van Dale - D14 overlaatst, bw v. tijd (Belg. N. , spreektaal) onlangs, laatst; WNT OVERLAATST - daarnaast (in Brabant) OVERLEST - (klemt. op 3e lettergr. ) - laatst, onlangs. In Z.-Nederl., en gewestelijk ook elders, b. v. in Gelderland. Z. o. De Bo en Corn. Vervl.
overloper, ooverlôoper, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: geit die geen jong heeft gehad; Het WBD kent deze naam voor een 'onvruchtbare ooi' (schaap): K242, L281; A.P. de Bont: znw. m. overloper, geit die, al of niet voor de eerste maal gedekt zijnde, niet lamt, maar een jaar overslaat.
overmeesterd, oovermisterd, bijvoeglijk naamwoord, overmeesterd, overspannen
overmorgen, oovermèèrege, bijwoord, De Wijs – (gehoord van een maandaghouder) ‘K zè blij dè’k overmerrege kan zegge de wut overmerrege alwir gehad hebbe (10-01-1970)
overnieuw, oovernuut, oovernuuwt, bijwoord, opnieuw; Cees Robben – Of ze dint overnuut (19571221); Henk van Rijen: gift is oovernuut - geef eens opnieuw; WBD III. 4. 4:315 'overnieuw doen' = veranderen; Jan Naaijkens, Dè's Biks: oovernuuwt bw - opnieuw; Haor OPNET - opnieuw
overschieten, ooverschiete, sterk werkwoord, in de uitdrukking: Cees Robben – Z’n ôôge overschieten... [even de ogen dichtdoen, een dutje doen] (19800314)
oversprong, ooversprong, zelfstandig naamwoord, oversprong; kinderspel; Audioregistratie 1978 - En dan ooversprong! Dè din we vruuger ok op school! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
overtrekken, oovertrèkke, sterk werkwoord, "verhuizen; N. Daamen, woordenlijst 1916: ""we zen an den overtrek (aan het verhuizen)""; WBD (III. 3. 2:307) oovertrèk = burenovertrek; WBD (III. 4. 4:9) 'overtrekken' = betrekken (v.d. lucht)"
overweg, ooverweg, zelfstandig naamwoord, overweg; Den ooverweg waar wir dicht.
ozing, euzel, zelfstandig naamwoord, "WBD overstekend deel van een dak, ozie van het dak; ook 'dröp' genoemd; N. Daamen - handschrift 1916 - ""onder den euzel - onder den drup van de goot""; Haor. EUZE - dakschuinten; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - euzie, eus, deus, euzel, deuze, neuze, neuzeldrop, oos, deuzienge, dozieg, dozie; A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord  mv. euzen, oziën, ""het gedeelte v.e. dak dat over den muur uitsteekt, en regenwater afwerpt"". WNT: Oozie, daarnaast euzie, en ook nog wel, ofschoon minder gebruikelijk, OOZE en EUZE, zelfs DEUZIE en NEUZIE, zelfstandig naamwoordw, vr. Got. ibizwa, overdekte plaats, overdekte galerij. Cornelis Verhoeven:  EUZIE m, ook wel: euzendröp; ozie - het over de muur uitstekende gedeelte v.e. dak, waarvan de regen afdruipt (v. Dale). Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  EUZEL en NEUZEL zelfstandig naamwoord m. - het onderste van een strooien of pannendak, dat over den muur steekt en het regenwater afwerpt."
pa, paa, zelfstandig naamwoord, pa, vader; onze paa - vader; Dirk Boutkan: (blz. 59) onze / jullie(je) / hullie(je) paa; WBD III.2.2:64 'grotepa' = grootvader; WBD III.2.2:67 'pa' = vader; ook 'va'; 68 'papa' = vader
Paaij, Paaj, zelfstandig naamwoord, eigennaam, Karel de Beer, Bijnamenboek: ene Paaj = lid v.d. familie Pa(a)ijmans; Karel de Beer, Bijnamenboek: wuwke Paaj = weduwe Paaijmans (blz.59)
paal, paol, zelfstandig naamwoord, paal; verkleinwoord: pòltje; Dialectenquête 1879: paol - poltje; Interview Hermans - 1978 - “Die kètting die was nat èn die moes gedrêûgd wòrre…èn dan han ze ene paol op meej ene zwarte paol derop èn dan stond er ammel spèèkers èn pinne op …èn dè was van dieje bridte èn daor wier dan…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview Hermans - 1978 - “…èn dè is halfwèg den Heuvel, dèddis van de Veejmèrtstraot tòt òn de Sporlaon toe, hòdde midde op et plein, hòdde wirskaante ene wèg daor ge dur kost rije meej de koetsjes òf die enen autoo han enen autoo, mar autoo nie veul, èn in de midde ston ammel paole, èèzere paole èn dòr bonde ze die koeje ammel aon…dè hèk nòg meejgemòkt… dè was mist……dinsdags!” (transcriptie Hans Hessels, 2013); De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord m. 'pool' - paal; WBD (Hasselt) waajpaol - weidepaal; WBD II 601: paol - spanstok, een der palen waaraan een huid wordt bevestigd bij het uitspannen in de stroom
paal steken, paol steeke, sterk werkwoord, spel; Audioregistratie 1978 - Aachter de Rugdèèk din ze veul paol steeke! Paol steeke! Dè was… en pòltje in de grond. Dè din ze sondagsmiddags die, die, die mannen, hè. En pòltje in de grond èn daor ligt ene sènt op èn dan moeste meej enen bòl daor teegenòn gôoje! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
paaltje, pòltje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, paaltje; Dialectenquête 1876 - poltje (doffe korte o); Dirk Boutkan (blz. 31) pòltje (blz. 51) pòltje; verkleinwoord van 'paol', met vocaalkrimping
paap, paop, zelfstandig naamwoord, "paap; WBD (III.3.2:222) paop = middelste kegel; paap (paop?); bepaalde kegel; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""paap - groote kegel van het kegelspel""; WNT PAAP 7) Bij het kegelen. Hier en daar in Brabant als benaming voor den middelsten kegel of koning."
paar, paor, zelfstandig naamwoord, paar; Verkleinwoord: pòrke; – en paor schoene, en paor aajer, brödspaor; Cees Robben: zôo lus ik er nog wel en paor; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord o. 'paor' - paar;
paar, paor, bijvoeglijk naamwoord, enkele; Verkleinwoord: pòrke; – en paor schoene, en paor aajer, brödspaor; Cees Robben: zôo lus ik er nog wel en paor; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord o. 'paor' - paar; II bijvoeglijk naamwoord; even; naast 'ónpaor' - oneven; Hoeufft: Paar en onpaar zegt men hier voor 'even en oneven', evenals in het Fransch 'pair ou inpair' [impair]
paard, pèèrd, pèrd, zelfstandig naamwoord, pèrdje, "ook pèrd; paard; pèrd èn kèèr - paard en wagen; Dialectenquête 1879: 'n aauw pêrd (lage ê; vgl. 'gête' - geiten); 'n schoon pèrd; Hein Mandos, handschrift (1932): pèrd/ pèèrd; Kees & Bart (krantenrubriek - 1922-193?): paird; ...mar hij wou er 'ns uit - et beste peerd wil wel 'ns los in de waai loope! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); Naarus (Bernard de Pont; Groot Tilburg; ca. 1940 - En draait oe filmke flink vort dan ziede rijke schoone ridders op prachtige pèrden mee gouwe harnassen en pieken, en die gaon perbeeren om bekare ut ’t zaodel te schoefelen. Pierre van Beek – We hebben lang gezocht naar een Nederlandse zegswijze, die overeenkwam met het opschrift van een Italiaans asbakje, dat op onze tafel prijkt. Dit luidt: ""Chinasce tondo non può morir quadro!"" Letterlijk vertaald wil dit zeggen: ""Wie rond geboren wordt, kan niet vierkant sterven."" In Tilburg heeft men er een eigen spreekwoord voor en wel het volgende: ""As ge as ezel geboren zijt, worde gin pèrd!"" De Tilburgse uitdrukking is - naar wij menen - evenwel toch iets enger in de betekenis omdat men er hier het gezegde gewoonlijk bezigt als men aan wil geven, dat iemand die arm is het in de regel wel blijft. Tevens wil men er wel mee aangeven dat het voor een gewoon man moeilijk valt hogerop te komen. (Tilburgse taalplastiek 11 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 17 april 1950); Cees Robben - ...over ’t perd (getild) (19560721); Cees Robben – Heej jouw perd verstaand..? Verstaand, dè weet ik nie.. Mar gist zit er in. (19800725); Cees Robben – ’n steeg perd (19830114); Cees Robben – Beter ’n aauw perd kepot as ’n jong bedörve... (19830819); Cees Robben – ’n Perd en ’n mèèd die ’t wit van d’r ôôgen laoten zien, daor moete nie mee aanlegge... (19840511) [Te veel intimiteit is verdacht]; Cees Robben – ’n Schôon perd.. (19861107); Lodewijk van den Bredevoort (Jo van Tilborg) Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? - 2006: - Hij stampte dan net as un kaoi pèrd, meej zen voeten, op de grond, wè as ons moeder de kaomer nog nie gedaon ha, enne hille stofwolk ten gevolge ha. De Wijs – Trouwde gij mee den auto of mee ’t pèrd? - En ik, ik wô gère mee ’t pèrd trouwe mar menne jongen zee: dûrfde dè? ik zeg: ikke wel mar ik waar me toch bang. (27-12-1968); Dirk Boutkan: (blz.97) hij trok et pèèrd òn zene stè(è)rt; Cees Robben: oover twee daog is et pèèrd kepot; Cees Robben: Heej jouw pèrd verstaand? Dè weet ik nie; en steeg pèrd; Pierre van Beek: en zuur pèèrd - ondeugend onbetrouwbaar paard; Et Lof wier ok wir ingevoerd, nie desse daor ons nòr toe gekreege ha, meej gin zeuve pèèrd. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Weijnen, Dialectatlas van N.-Brab. (1952): nò de schòft spanneme et pèèrd vur de nuuw kèèr; WBD pèèrd; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): pärt, zelfstandig naamwoord o. 'perd' - paard; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PÈÈRD (Kemp. ook pjèèd en péäd), vklw. perdje(n), pjedje(n) en pèèrdeke(n) pjèreke(n); mrv. pjèèr in de Kemp. Paard, Fr. cheval. Uitdrukkingen; Kubke Kladder - Uit 't klokhuis van Brabant 1 - Nieuwe Tilburgsche Courant 9 oktober 1929: Hoop op beterschap bestaot er nie want as ge as ezel geboren zijt, worde toch nooit 'n pèrd. Pierre van Beek: 'Beeter en aaw pèèrd kepòt as en jóng ooverkoot', zei de oude boer die meende dat er 'aan hem niet meer zoveel verbeurd was (er dus met hem - bij eventueel overlijden - niet veel verloren ging.); Van Beek - ""Het is wat te zeggen, as ge met 'n oud perd moet eggen"", 't is moeilijk met slecht of oud gereedschap te werken. (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959); Cees Robben: Beeter en aaw pèrd kepòt as en jong bedörve; en pèrd èn en mèèd; Frans Verbunt: et ging verkeerd, zeej den boer, et pèèrd ging kepot èn et wèèf wier beeter; Frans Verbunt: et maogerste pèèrd steeke de blèndaoze et hardst; Frans Verbunt: en blènd pèèrd kan er nòg gin schaoj doen; Frans Verbunt: en pèèrd zónder voerman - een weduwnaar; Frans Verbunt: van wèèrke gòn de biste pèèrde kepòt, èn die hèbbe nòg wèl èèzer ónder der voete; Miep Mandos, Aantekeningen Brab. Spreekw.: Beeter en aaw pèèrd kepòt as en jóng bedörve. Miep Mandos, Aantekeningen Brab. Spreekw.: En vrouwehaand èn en pèèrdetaand meuge nie stilstaon. Miep Mandos, Aantekeningen Brab. Spreekw.: Bèdehaand as en vrouwehaand èn en pèèrdetaand. Miep Mandos, Aantekeningen Brab. Spreekw.: As ge as eezel geboore zèèt, wòrde gin pèrd. Miep Mandos, Aantekeningen Brab. Spreekw.: De krib moet nie nòr et pèèrd koome. Miep Mandos, Aantekeningen Brab. Spreekw.: En pèèrd en enen hónd, die hinkt van ene stront; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: et maogerste pèrd steeke de blèndaozen et hardst (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1972) - de armsten hebben het het hardst te verduren; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: beeter en aaw pèrd muug gemòkt/ versleete / ooverkoot, as en jóng bedörve ('74) - wordt humoristisch gebruikt m.b.t. mensen en werk; Zie Vromans: Een jubilerend oud maar schoon paard, in 'Taalverandering in Nederlandse dialekten', blz.192. Brabantse Spreekwoorden, Mandos: den êenen maag en pèrd steele èn den aandere nòg nie oover de hèg kèèke - (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1971) variant : nòg nie óp stal kèèke; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: en goej pèrd wòrdt nie gemèrt (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1969) - en goed bekend staand meisje gaat niet op pad om een vrijer; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: en pèrd zónder voerman (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1970) - een weduwnaar; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: ik dòcht dègge en pèrd gescheeten hadt èn dègge dòróp òn kwaamt rije (Kn '50) - plagerij tegen iemand die lang op de WC gezeten heeft. Brabantse Spreekwoorden, Mandos: zèlfs en pèrd valt nòg wel, al heetie vier bêen (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1972) – iedereen maakt wel eens een fout; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: zó stóm zèèn ast pèrd van O.L.Heer (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1974); Cees Robben: teegen en pèèrd kunde toch nie gaope; Pierre van Beek: pèèrd zónder voerman - weduwnaar; Pierre van Beek: zó dóm as et pèèrd van Onzen Lieven Heer (dat was een ezel) (Tilburgse Taalplastiek 740125); Pierre van Beek: meej et pèèrd van Sint-Fransiskus - te voet; Henk van Rijen: den êene maag et pèèrd wèghaole èn den aandere nog nie in de stal kèèke – de een mag alles en de ander niets; Spotternij; Informant Toine Raaijmakers: Van een gekke naam: Jè, zó hiet et pèèrd van Vekastere ôok. [Vekastere = Van Casteren, lange tijd in Tilburg het meest gekende vervoers- dan wel verhuisbedrijf met paard en wagen]; Soms kwaame ze van de firma van Casteren meej ene grôote dichte pèèrdewaoge waor van die forse Belze pèèrde vurliepe, en om de wiele zaate van die èèzere baande heene, as die dur de straot reeje dan stonde bij ons in de keuke de potte op et rek te rammele. En as die pèèrde van aachtere iets hadde laote valle was er ene buurman die dè metêen op kwaam scheppe want dè was goed vur z’n rôoze zeetie dan. (Nel Timmermans; Wètter ammòl òn de deur komt; CuBra; 200?); Loknaam; WBD pèèrd, pèrd, (Hasselt:) blès - lok-/roepnamen v.h. paard . ; pèrdje; verkleinwoord; paardje; Dialectenquête 1879: perdje; Pierre van Beek: Op zen pèrdje zitte - boos zijn (Tilburgse Taalplastiek 740125); Wim van Boxtel: De Kermis; ; Gif mèn mar de kermis; vol leut en plezier. Ik beet al te hostig; in 'n schuimend glas bier. ; (...); ; Gif mèn mar de kermis; 'n kiendje dè kraait. Dè opt houten pèrdje; nor z'n moederke zwaait. ; Uit: Brabants Bont; 1979; WBD klèn pèrdje, veuletje - vleinaam van het veulen; WBD pèrdje, veule, hanske, (Hasselt) pòlleke - lok-/roepnaam van het veulen; WBD pèrdje, hè jonge - vleinamen v.h. paard; WBD pèrdje (II:970) - paardje, wip: onderdeel v.e. getouw"
paardenbak, pèèrdebak, zelfstandig naamwoord, paardenbak, waterbak voor paarden; Interview Hermans - 1978 - “Dan hadde bè van Dal, dan hadde bij Hòrrevorts-Koole han ze en kefeej, dòr hadde ene pèèrdebak vur staon èn daor de pèèrdebak vur stond èn ze kwaamen er langs dan zèt de kreugel er mar naast èn ze ginge binnen en borreltje vatte…” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
paardenbedevaart, pèèrdebèèvert, zelfstandig naamwoord, letterlijk: paardenbedevaart. het betreft de bedevaart naar Hakendover. Deze vindt plaats op Eerste en Tweede paasdag, en staat bekend om zijn spectaculaire tocht met boerenpaarden door de ingezaaide akkers. Hakendover is al meer dan honderd jaar een favoriete bedevaartplaats van Tilburgers. De officiële naam is 'Paardenprocessie'. Cees Robben: Maar wilde eens echt op beevaart, dan moest ge maar eens meegaan naar Hakendover, naar Scherpenheuvel Handel of Kevelaer. (Robben en rooms; 1981); Ad van de Oord: Naast St. Job was er de fietsbedevaart naar de H. Eik te Oirschot, met Pasen naar Hakendover, in mei naar Wittem en 's zomers naar Scherpenheuvel, ook de bedevaart in Bokhoven werd bezocht. (Berkel-Enschot-Heukelom; 1996); Jan Naaijkens: Op Tweede Paasdag trekken de boeren naar Hakendover in het Vlaamse land, waar de paarden in tomeloze vaart over de pas-bezaaide velden dreunen. (Leer mij ze kennen de Brabanders; 1968); Jan Naaijkens: De boeren trokken met Pasen onder aanvoering van Jan de Kort naar Hakendover, waar naar oeroud gebruik honderden paarden in volle galop dwars over de velden raasden. (Het dorp van onze jeugd; 1999); Harrie Franken: Volgens de legende heeft de Zaligmaker zelf aan de bouw van de kerk in Hakendover meegewerkt als de dertiende onbetaalde werkman uit het lied. Een vogeltje met een rode draad in zijn bek zou, al door de lucht cirkelend, de plaats van de bouw hebben; aangeduid. Hakendover ligt in Belgisch Brabant ten Z.O. van Tienen. Op paasmaandag is hier elk jaar een processie, die dwars door de velden trekt. De boeren rijden dan op paarden drie keer rond de processie. De gewassen op de velden worden dan helemaal vertrapt, maar enige dagen later groeien ze weer weelderig op. In de nacht van 16 en 17 januari vergaderen de boeren in de kerk. De pastoor preekt dan om precies 12 uur, waarna men in processie naar de kapel van Onze Lieve Vrouw ten Steen trekt. Het is ongeveer 25 minuten lopen. Dan gaat men weer terug naar de kerk. Dat doet men zo dertien keer, ter ere van de dertiende werkman. (Liederen en dansen uit de Kempen; 1978 & 2003)
paardenbloem, pèèrdeblom, pèrsblom, zelfstandig naamwoord, paardenbloem (taraxacum officinale); Piet Heerkens: PEERDEBLOM Simpelste van al de blomme; waor de bieë nie om zomme; niemand hee't er oot geprezen; oew eenvoudig, zeejig wezen...; Peerdeblom, oew kortgeknipte; platte kroon onopgeknapte; ongeonduleerde blaoikes; of oew zijig witte zaoikes; uitgebloeid toe parachuutjes; die op zofte wende zuutjes; over de Maaie-waaie zweeve; mee nuuw peerdeblommen-leeve...; Peerdeblom, zie ik oe staon; 'k zie oe aaltij efkes aon; simpelste van al de blomme; waor de bieën nie om zomme... [Uit: De mus; 1939]; pèrsblom; WBD III.4.3:285 pèrsblom - paardebloem (Taraxacum officinale) ook 'pisblom' genoemd of kankerblom; WBD III.4.3:394 pèrsblom (gele ganzebloem - Chrysanthemum segetum) ook genoemd: gaanzeblom
paardenbrood, pèèrdebrôod, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: roggebrood; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): pèèrdebròòd - roggebrood
paardengetuig, pèèrdegetèùg, zelfstandig naamwoord, paardentuig, paardengetuig
paardenhaar, pèrshaor, zelfstandig naamwoord, "paardenhaar; Van Beek - Als vroeger de jeugd een boer zag, die zijn ""erdkaar"" bespannen had met een os of een koe, kreeg hij spoedig de sarcastische vraag te horen: ""Boer, mag ik wè pèrshaor plukken"". (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)"
paardenhoef, pèèrdehoeve, zelfstandig naamwoord, meervoud, paardenhoeven; Leo Heerkens (1940): Peerde-hoeve ploffe neer/ op de ronde harde kaaie...
paardenju, pèèrdejuu, zelfstandig naamwoord, paardenvlees; Pierre van Beek: Dit is er êene die pèèrdejuu heej gegeete. - Iemand die groot en sterk is, maar toch bang; hij zou de schichtige en zenuwachtige aard van het paard in zich hebben. (Steunend op oud bijgeloof, dat iemand door vlees te eten, ook de aard van het dier kreeg.) (Tilburgse Taalplastiek 154); Cees Robben – Pèerdejuu.. Non-de-juu.! (19720923)
paardenkop, pèèrdekòp, zelfstandig naamwoord, paardenkop; Aanderhalf man èn ene pèèrdekòp = weinig volk; Kees & Bart (krantenrubriek - 1922-193?): 'paerdenkop'; Henk van Rijen: aanderhalleve meens èn ene pèèrdekòp - heel weinig publiek; Antw - PÈÈRDEKOP zelfstandig naamwoord m.- Daar was maar drij man en 'ne pèèrdekop - er was weinig of geen volk
paardenmannetje, pèèrdemènneke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Informant Ad Vinken: in smalle reepjes gesneden boterham
paardenmest, pèèrdemist, pèrsmis, zelfstandig naamwoord, paardenmest; Piet van Beers: Ik hèb wèl es heure zègge; dè hij, die 't miste mist. De grotste èèrpel ötstikt.....; Des aaltij zôo gewist. Ik hèb wèl es heure zègge; dè van unne koejenbist; de stront tòch wèl 't bist is...; Dès aaltij zôo gewist. Ik hèb wèl es heure zegge; dè pèèrdemist goed gist. Dèt 't goed is vur den witlòf...; Dès aaltij zôo gewist. Uit: 'veul heure zègge... heurde veul liege' (CuBra); pèrsmis; WBD (Hasselt) paardenmest; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): pärsmäs, zelfstandig naamwoord o. ' perdsmes' - paardemest; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PÈÈRDSMES zelfstandig naamwoord o. - paardenmest
paardenmop, pèrsmòp, zelfstandig naamwoord, "paardevijg; WBD vermeldt het niet. Pierre van Beek – ""Daor 't rôkt (rookt) is 't wèrm, zeej Uylenspiegel en ie wèrmde z'n eigen aon 'n persm..!"" (Tilburgse taalplastiek 6 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 11 maart 1950); Lodewijk van den Bredevoort (Jo van Tilborg) - Kosset den brèùne; eigeluk wel trekken?, 2006 - Et waar ôk al bekaant donker en haost thèùs, toen ze [ons moeder] ineens zeej: ‘Raopte gij die aaierkolen ens op’, zô mar in et algemeen. Ons Jaoneke schiet de weg op, pakt die dingen van de grond en zegt: ‘Ze zèn nog wèèrm’. Eén of aander pèrd ha die moppen laote vallen. Wij han plezier, dè snapte en ons Jaoneke heej tot hèùs toe gekweke. Henk van Rijen (1998): paardevijg, smalende betiteling voor een medaille; Cees Robben – Den persmop was begèèrd [door de mussen] (19701016); Cees Robben – [vogels spreken:] Mar pers-moppe homar... (19610324); Cees Robben – Ik heb giestere nog ’n spraai persmoppe en ’n klocht mussen gezien.. (19790126); Stadsnieuws: Strontpikkerkes zitte gèère op vòrse pèrsmòppe (090907);  Waor ge trouwes wèl op moet lètte bij ’t nòrdik wòlleke is detter wèl ’s pèrsmòppe op de wèg ligge. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord m. 'perdsmop' - paardevijg; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): 'pèrdsmop' zn – paardevijg"
paardenpiel, pèèrdepiel, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen (1998): scheldnaam
paardenspel, pèèrdespul, zelfstandig naamwoord, paardenspul (in een circus); Cees Robben – ’t peerdespul de gift ’t op... (19540724); HVR circus
paardenstaart, pèèrdestèrt, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.3.273: ‘paardenstaart’ = haarstaart; WBD III.4.3.339: ‘paardenstaart’ = heermoes (Equisetum arvense)
paardenstal, pèrstal, zelfstandig naamwoord, WBD paardestal, ook 'pèèrdestal' genoemd; WBD 'pèèrdestal'- paardestal, ook 'pèrstal' genoemd; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): pärstal, zelfstandig naamwoord m. 'perdsstal' - paardestal. Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PÈÈRDSSTAL (Kemp. pjèsstal) zelfstandig naamwoord m. – paardenstal
paardenstront, pèèrdestront, pèrdstront, pèrsstront, zelfstandig naamwoord, paardenstront; zie ook onder lemma 'pèrs...'; Elie van schilt (CuBra 2008): Och as ge is wiest wet wij allemol zagen as we naor school gingen, de straotveger die mee zunne takkenbissum al vruug stond te vegen, ut waren toen allemal nog kenderkopkus, ut miste vervoer ging nog mee perd en kèèr, dus er laag veul peerdestront op straot, was die tussen de kaaien gereëien, aon dun aachterkaant van zunne bissumsteel zaat unne ijzere ring om de steel, die kon dan nie splitsen, en daor krabde hij de perdestront mee van de kaaie.; pèrdstront; paardenstront; zie pèrsstront; pèrsstront; paardepoep; Rolf Janssen, We hebben gezongen (1984): 'ik wôh 't ie meej z'n kont in de pèrdstront viel' (Uit het volkslied 'Boer van Riel'); Audioregistratie 1978 - …die ging pèrdstront raope, torte raope, zisse dès dan wir Riels, die kwaam van Riel aon! Pèrdstront raope om dere tèùn te bemèste èn ze han dan ok en vèèreke èn en gèèt! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
paardentand, pèrstaand, zelfstandig naamwoord, meervoud, WBD (paardetanden) het blijvende gebit van een paard; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): pärstant, zelfstandig naamwoord m. 'perdstand' -paardetand; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PÈÈRDSTAND zelfstandig naamwoord m -paardentand
paardenvlees, pèrsvlêes, zelfstandig naamwoord, paardevlees; Cees Robben – ’n Ons persvlees asteblief.. (19720923); Piet Heerkens: ... en de peerden die onze waogens trekken/ is 't fijnste vleesch veur de lekkerbekke... (Uit: 't Baokelsche boerke bij den paus', in: Vertesselkes, 1941); WBD III.2.3:54 'paardsvlees' = gerookt vlees ook 'krip'
paardenvoet, pèèrdevoet, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.2:384 ' peerdenvoet', 'paardenvoet' = horrelvoet
paardenweek, pèrsweek, zelfstandig naamwoord, "week (meestal de laatste voor de kermis) waarin hard gewerkt moest worden, i.v.m. de komende vrije dagen; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""persweek -(paardenweek) noemen de werklieden een week zonder feestdag er in""; C.J. verhoeven, Haorese woorde (2007): PERSWÈÈK - paardenweek, waarin veel werk moet gebeuren"
paardig, pèèrdeg, bijvoeglijk naamwoord, "WBD geneigd tot paren (v.e. merrie), ook genoemd 'pèrdeg' of 'hèngsteg'; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bnw. 'peerdig' - ""tochtig van merriën, doch bij uitbr. ook wel van menschen gezegd""(WNT); Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PERTIG bvw. - gestoord, kwalijk gezind, van kwade luim; eigenzinnig; WNT PAARDIG - tochtig van merriën, doch bij uitbreiding ook wel van menschen gezegd."
paars, pèèrs, bijvoeglijk naamwoord, paars; Der haande waare pèèrs van de kaaw. Kees & Bart (krantenrubriek - 1922-193?): 'paers en blauw'; De Wijs – Ik hauw van pèrs mar hedde ze nie nòg pèrsiger (17-08-1964); Cees Robben – Ik haauw van pèèrs... (19640821); Cees Robben – En van muugte pèèrs en blauw. (19700925); As ik zèg: «Dè geleuf ik nie»/ wort ie pèèrs van sjacherèèn... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Alles is meugelek); Dur de glas-èn-lôoje rötjes/ schènt de zon waozig èn pèèrs (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: De kepèl is klaor...); ...agge zo durgaot wort oe neus/ van blauw vanèèges pèèrs (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et blauw der aaf); WBD III.4.4.243 'paars' = idem; 'paarsig' = idem; 'paarsrood' = idem; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): pärs, bnw. 'pers, peers' - paars; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PÈÈRS(CH) bvw. - paars, violetkleurig. Pèèrs(ch), zien van de kou. WNT PAARS, daarnaast gewestelijk PEERS en pèrs.
paarsachtig, pèèrsèèchteg, bijvoeglijk naamwoord, paarsachtig; Frans Verbunt: paarskleurig; WBD III.4.4:243 'paarsig' = idem
paarsig, pèrseg, bijvoeglijk naamwoord, pèèrsigger, paarsig, paarsachtig; pèèrsigger; vergrotende trap van ‘pèèrs’ met achtervoegsel ‘-achtig’; van de nauwelijks bestaande stellende trap ‘paarsachtig’; iets paarsachtigers; Cees Robben – Ik haauw van pèèrs... Mar hedde nie iets iet-of-wet persiger..? (19640821)
paartje, pòrke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, paartje, bruidspaartje; verkleinwoord van 'paor', met vocaalkrimping
paasbest, paosbist, bijwoordelijke uitdrukking, op zijn paasbest; op zijn allerbest; Wim van Boxtel: In m'n paos biste pèkske,/ en m’n haor in de schaai. Uit: Brabants Bont, ‘Moederdag’ (1979); Cees Robben: Ook de kleermakers beleefden voor de pasen een gouden tijd. Haast iedereen liet een nieuw pak aanmeten, want ze wilden er met de pasen dan ook op z’n paosbist uitzien. ‘Vur Paose is 't paase...’ zee Snijers... 't was waor, 't was in de paas, en mee de Possemis klaor... Cees Robben: In: Robben en Rooms, ‘Vrijen was er vruuger onder de vaaste nie bij’; 1981
paasbloem, paosblom, zelfstandig naamwoord, 1. paasbloem; Van Dale: volksnaam voor verschillende planten die rond Pasen bloeien, b.v. het madeliefje, de gele narcis en de sleutelbloem; Cees Robben – Welke blomme wilde op oew begraofenis? Snoffels... dalidas.. paosblomme.. of stinkerkes... (19850118); Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): paosblomme zn - gele narcissen; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994) paasblom (II:60); WBD III.4.3:258 paosblom - sleutelbloem (Primula veris), ook: zie mèrtuntje; WBD III.4.3:291: paosblom - madeliefje (Bellis perennis), ook genoemd: 'meizoentje', 'meizoetje' of zie maajbluumke of waajbluumke; WBD III.4.3:380 paosblom - gele narcis (Narcissus pseudonarcissus); WBD III.4.3:582 paosblom - witte narcis (Narcissus poeticus); Antw. - PAAS(CH)BLOEM, PAAS(CH)BLOM zelfstandig naamwoord v. -gele tijloos, eene hofbloem, in de wetenschap Narcissus Pseudo-Narcissus L. 2. als paosblom; zeer netjes, op zijn paasbest; Lechim: / D'r wier gepaast, genaoid, gebraaid / Al kosse ze niks kóópe / Iederéén zocht 'r toen héél frèèd / As Paosblom bij te lóópe.; Uit: ‘Ze maoke ’t vort wel van aajer’; ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier; circa 1970; Lechim: / Mee Paose trek ik ’n nuuw pak aon / Dès de gewóónte, jao of nèè? / 't Maokt me niks dè dan d'n buurman / Zee dè'k 'n echte Paosblom zèè.; Uit: ‘Mee paose’; ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier; circa 1970; zie paoskiep
paasei, paosaaj, zelfstandig naamwoord, paasei; – De s wordt stemhebbend uitgesproken
paashaas, paoshaos, zelfstandig naamwoord, fabeldier uit de volkscultuur. De paashaas brengt de paaseieren. ; Cees Robben – Paosvogel.. of Paoshaos.....? Dè kan nie bestaon! (19550409)
paaskip, paoskiep, zelfstandig naamwoord, vr. paaskip, opgedirkte vrouw; Cees Robben – Krimmeneel.... Wèn paoskiep...... (19560331); Cees Robben: Als we naar opa gingen speelde opa achter zijn getouw voor paasvogel, en tante Jana speelde in haar tuintje voor Paoskiep. Alle vrouwen in Tilburg die met de pasen een nieuw kleke aanhadden... dat waren paoskiepen... (In: Robben en Rooms, ‘Vrijen was er vruuger onder de vaaste nie bij’; 1981)
paaskoe, paoskoej, zelfstandig naamwoord, paaskoe; WTT (2013) – De koe die door een slager werd geslacht om haar vlees met Pasen te verkopen. Vanaf Witte Donderdag richtten de Tilburgse slagers hun etalages in met fraai opgemaakte vleeswaren en - schotels, in de hoop daarmee veel vlees te verkopen na afloop van de vastentijd. De 'paoskoej' werd, ongetwijfeld bij wijze van reclame, ook door de straten van Tilburg geleid om de kwaliteit te tonen. Audio-opname 1978 – “Die paoskoeje zogezeej dan, daor gingde meej rond, èn ge moester meej dur de Heuvelstraot èn dan bleefde staon bij Riesj (Hotel Riche) vur de deur want dan ging den baos, die leeverde daoraon witte wèl, èn die ging daor en pötje bier vatte èn assie dan trugkwaam, dan môogdet ok êen vatte!” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013); zie eetallaazjeweek
Paasmis, Pòssemis (de), zelfstandig naamwoord, Pasen, ook wel de paasmis; Cees Robben: Vur Paose is 't paase...’ zee Snijers... 't was waor, 't was in de paas, en mee de Possemis klaor... In: Robben en Rooms, ‘Vrijen was er vruuger onder de vaaste nie bij’; 1981; Cees Robben – En mee Possemis klaor... [namelijk het nieuwe kostuum] - (19550402); Ed Schilders (WTT 2011): de paasmis, mis met Pasen: de pòssemis; zonder het lidwoord ook gebruikt voor Pasen; het woord stemt dan overeen met de uitspraak van Kerstmis als Kersemis. Pasen, Pasen-mis, Paosemis, Pòssemis. Het aardige van deze woordvorming is dat Pasen en Kerstmis op elkaar gaan lijken als we de vroeger gangbare Tilburgse uitspraak voor Kerstmis erbij betrekken: Kòrsemis / Kòrsmis. Zie hieronder de prent van Cees Robben.  Cees Robben: Jantje.. unne zaolege Korsemis.. Van ’t zelfde Kees, en ge mot mar denken, ’t is wir zôo possemis. (Prent van de week van 27-12-1974)
paasvogel, paosvoogel, zelfstandig naamwoord, paasvogel; fabeldier uit de volkscultuur, ouder dan de paashaas. De paasvogel brengt de paaseieren. ; Cees Robben – Paosvogel.. of Paoshaos.....? Dè kan nie bestaon! (19550409)
pachter, pachter, zelfstandig naamwoord, kind (?); Kees & Bart (krantenrubriek - 1922-193?): 'klein pachters'
pad, pad, zelfstandig naamwoord, paoj, paojke, pad, weg; verkleinwoord: padje, pèdje, paojke, pòjke; zie pèdje; zie paojke; Dirk Boutkan: plur.: paoje (36); De paoikes in et bos ... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘In et bos’, 1941); Cees Robben: et was er stil daor op den pad; WS: et Riels padje; Hoeufft: ... 'pad' wordt in het mannelijk geslacht gebezigd. [de pad]; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): paajke zn - paadje; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: langs den hòfpad gescheeten hèbbe ('71) - een wegescheet aan het oog hebben (in Tilburg: pad(de)scheet). WBD III.3.1:402 'pad, padje' = pad; ook: 'zandpad, weg'; paoj; Henk van Rijen (1998): paden (plur. van 'pad'); Elie van Schilt - Lòòp ik dan te waandelen over al die paoi./ Dan zie ik ze daor liggen, veul goei mar ok veul kaoi. (Uit: ‘Irst Allerheiligen’; CuBra ca. 2000); paojke; paadje, padje; — verkleinwoord  van 'pad', via plur. 'paden; paoden' met d-syncope; Kees & Bart (krantenrubriek - 1922-193?): paojke; En fietspaoike dwars dur de stad!!/ Et zal er tòch van koome. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gin kaans om te waandele); Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): paddeken en paaiken - voetweg; zie pad; zie pèdje; pèdje; 1. landweggetje; verkleinwoord  van 'pad', met umlaut; ook paojke; 2. padje, smalle doorgang, middenpad; dan als verkleinwoord altijd pèdje, niet paojke; …wij die twee aon twee in de banken zaten in vier rijen meej un pedje dertussen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Audioregistratie 1978 - Nèffe de tramlijn was en zwart, zwart pèdje daor ze kosse fietse vort. Nèffe de kaajwèg… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels);
paddendrek, paddegedrèk, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.2:112 'paddegedrek' - kikkerdril, ook genoemd: 'kikvorsendrek', 'dril', 'kikkendril'
paddenpoot, paddepôot, zelfstandig naamwoord, "1. weeffout als gevolg van een gebroken kettingdraad; WTT 2013 - vaste uitdrukking: 'ene paddevoe schiete'; Leo Heerkens –; 'n Weeverke schoot... / 'n Weeverke schoot eene paddevoet / potjeverdie, zoo'ne paddevoet / en 't weeverke schoot eene paddevoet / en de ketting die knapte kapoet. / En et weeverke ketterde: potverdot / potjeverdikkie wel potverdot / en et weeverke ketterde: potverdot / d'r zijn er wel duuzend kapot! / En de spoelen klabetterden: retteketet / van krijg-de-colère, van retteketet / en de spoelen klabetterden: retteketet / ge hè't er nie opgelet! / En et weeverke daocht: wè doe ik er mee / wè doe 'k er verdimme-verdomme naa mee / en et weeverke daocht: wè doe ik er mee / wè doe 'k er toch mee, sakee!? / Toen is er de weever aon 't kneupen gegaon / aon et knippen en knappen en kneupen gegaon / toen is er de weever aon 't kneupen gegaon / mar et stuk was naor de maon. / En bij iedere kneup zee ie: Potverdot / potjeverdikkie wel potverdot / bij iedere kneup zee ie: potverdot / d'r zijn er wel duuzend kapot! / En de weever kwaam thuis zonder centen aon / zonder sinten en santen en centen aon / en de weever kwaam thuis zonder centen aon / en ie spraak zijn vrouwken aon: / ""Zeg, vrouwke, ik schoot eene paddevoet / potjeverdie, zoo'ne paddevoet / zeg vrouwke, ik schoot eene paddevoet / en de ketting die knapte kapoet"". / En 't vrouwke dè ketterde: potverdot / potjeverdorie toch potverdot / en 't vrouwke dè ketterde: potverdot / dan hebben we niks in de pot! / En de kender trompetterden: retteketet / van krijg-de-colère, van retteketet / en de kender trompetterden: retteketet / en gongen mee honger te bed. / En ze droomden van 'ne paddevoet / potjeverdie, zoo'ne paddevoet / en ze droomden van 'ne paddevoet / mar slaopen dè deejen ze goed. / Ze ketterden droomende: potverdot / potjeverdikkie wel potverdot / ze ketterden droomende: potverdot / d'r zijn er wel duuzend kapot!; (Uit: De mus, Piet Heerkens s.v.d., 1939); Rolf Janssen, We hebben gezongen (1984): ''n wèverke schòot 'ne paddevoet': Stadsnieuws: Hèk daor gaddomme wir ene paddepôot in men stuk - Heb ik daar potverdorie weer een fout in mijn weefsel. (110209); WBD paddevoet (II:1048) - paddevoet: ongewenste wirwar van draden op 't getouw; WNT PADDEVOET - (bij wevers) zeker gebrek in het weefsel; II stapel turf; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PADDEVOET zelfstandig naamwoord m. - bij landb.: drie turven tegen elkander en een er boven op (Retie). Men zet de turf in paddevoeten om ze te laten drogen"
paddenvoet, paddevoet, paddepôot, zelfstandig naamwoord, "1. weeffout als gevolg van een gebroken kettingdraad; WTT 2013 - vaste uitdrukking: 'ene paddevoe schiete'; Leo Heerkens –; 'n Weeverke schoot... / 'n Weeverke schoot eene paddevoet / potjeverdie, zoo'ne paddevoet / en 't weeverke schoot eene paddevoet / en de ketting die knapte kapoet. / En et weeverke ketterde: potverdot / potjeverdikkie wel potverdot / en et weeverke ketterde: potverdot / d'r zijn er wel duuzend kapot! / En de spoelen klabetterden: retteketet / van krijg-de-colère, van retteketet / en de spoelen klabetterden: retteketet / ge hè't er nie opgelet! / En et weeverke daocht: wè doe ik er mee / wè doe 'k er verdimme-verdomme naa mee / en et weeverke daocht: wè doe ik er mee / wè doe 'k er toch mee, sakee!? / Toen is er de weever aon 't kneupen gegaon / aon et knippen en knappen en kneupen gegaon / toen is er de weever aon 't kneupen gegaon / mar et stuk was naor de maon. / En bij iedere kneup zee ie: Potverdot / potjeverdikkie wel potverdot / bij iedere kneup zee ie: potverdot / d'r zijn er wel duuzend kapot! / En de weever kwaam thuis zonder centen aon / zonder sinten en santen en centen aon / en de weever kwaam thuis zonder centen aon / en ie spraak zijn vrouwken aon: / ""Zeg, vrouwke, ik schoot eene paddevoet / potjeverdie, zoo'ne paddevoet / zeg vrouwke, ik schoot eene paddevoet / en de ketting die knapte kapoet"". / En 't vrouwke dè ketterde: potverdot / potjeverdorie toch potverdot / en 't vrouwke dè ketterde: potverdot / dan hebben we niks in de pot! / En de kender trompetterden: retteketet / van krijg-de-colère, van retteketet / en de kender trompetterden: retteketet / en gongen mee honger te bed. / En ze droomden van 'ne paddevoet / potjeverdie, zoo'ne paddevoet / en ze droomden van 'ne paddevoet / mar slaopen dè deejen ze goed. / Ze ketterden droomende: potverdot / potjeverdikkie wel potverdot / ze ketterden droomende: potverdot / d'r zijn er wel duuzend kapot!; (Uit: De mus, Piet Heerkens s.v.d., 1939); Rolf Janssen, We hebben gezongen (1984): ''n wèverke schòot 'ne paddevoet': Stadsnieuws: Hèk daor gaddomme wir ene paddepôot in men stuk - Heb ik daar potverdorie weer een fout in mijn weefsel. (110209); WBD paddevoet (II:1048) - paddevoet: ongewenste wirwar van draden op 't getouw; WNT PADDEVOET - (bij wevers) zeker gebrek in het weefsel; II stapel turf; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PADDEVOET zelfstandig naamwoord m. - bij landb.: drie turven tegen elkander en een er boven op (Retie). Men zet de turf in paddevoeten om ze te laten drogen"
Paddenweitje, paddewaajke(s), zelfstandig naamwoord, eigennaam, verkleinwoord, Henk van Rijen (1998): moerasweide waar zich veel padden ophouden; ES (WTT 2011): Volksnaam voor een landelijk stukje Korvel – cf. Cees Robben: (...) Hij gaat op pad, maar 't is wel vreemd. Hij vindt geen Oel of Loven; Geen Korvelshoekske of 't Zaand; Geen Paddewaaikes en geen Vraand... [Warande]; Geen höfkes meer en hoven. (Uit: Robben en Rooms, 'De ballade van broeder Jan', 1981); Robben had de tekst al in 1965 gebruikt in een Prent van de week met een enigszins afwijkende bewoording: – Hij gaat op zoek maar ’t is wel vreemd/ Hij vindt geen Oel of Loven/ Geen Körvels-huukske of ’t Zaand/ Geen Padde-waaikes en geen Vraand/ Geen höfkes en geen hoven. (19651224) De prent gaat over de verstedeling van Tilburg waardoor oude wijken en natuur verdwijnen. Willem van Mook: 'Indien ze nog leefden zouden ze ver over de honderd jaar zijn, de mensen van Korvel die me vroeger vertelden over  Den Uilenvlucht, de Paddewaaikes, het Kretshuis, de Keet, en de Kracht? (...) Van het vroeger Korvels Huukske ging men over een lang voetpad, tussen twee hagen, naar den Uilenvlucht. Dat lange pad en de moerassige weiden eromheen, die vol kikvorsen en padden zaten, noemde men de Paddewaaikes. In de avondschemering waren die Paddewaaikes een eldorado voor vrijende paartjes. De pastoor van Korvel preekte er over: Die Paddewaaikes, zei hij, zijn het voorgeborchte van de hel.' (uit: Nieuwe Brabantse novellen; 1971);
paddescheet, padscheet, zelfstandig naamwoord, "klein gezwel aan het ooglid, gerstekorrel, strontje; Van Delft: …ziekten (…) die door den Tilburgschen volksmond volgenderwijs benaamd worden: ""padscheet, leepoog, schurbeuk, snotvruut, prutlip, schurbek, krintenbaord, kletskop…” (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929); Stadsnieuws: Dès hêel ont, zon padscheet op oew ôog - Dat is erg vervelend, zo'n strontje aan het oog. (221210); Mar as ge unne stinpöst op oewen dèrriejèère had, èn as bidde nie hielep, dan moeste bij ’t feitvrouwke van Van Hees zèèn. Die mòkte d’r èège zallefkes. Vur pöste, èkseem, fratte, padscheete, èn alles. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): padscheejt zn - klein bultje op het ooglid; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: langs den hòfpad gescheeten hèbbe ('71) - een wegescheet aan het oog hebben, in Tilburg: pad(de)scheet; C.J. Verhoeven, Haorese woorde (2007): PADSCHEET - wegescheet; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): paddescheet, padòòg (I:19), (V:14); Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PADSCHIJTER zelfstandig naamwoord m. - weeroog, Fr. orgelet. Zoo geheeten naar het volksgeloof dat wie zijn gevoeg op den weg doet, een weeroog krijgt. WBD III.1.2:336 'padscheet' = strontje; ook: 'paddenscheet'; WNT PADDESCHEET - naam voor een zeker klein gezwel (gerstekorrel) op het oog, strontje"
pagadder, pegatter, pagòtter, zelfstandig naamwoord, "Uit Spaans 'pagador' [?]; WNT PAGATTER zie 'pagador' = iemand die betaalt, geld geeft (o.a. persoon die den Spaanschen soldaten als tolk en afrekenaar diende bij hunne inkoopen). ... Thans in Z-Ned. inzonderheid 'klein kereltje'. Z.a. Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""pigatter - aardig klein jongetje""; - 't Is een leuke pagadder (pagatter). - 'n Ferm, parmantig jongetje, snaak, guit. (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’); Cees Robben – As pegatter leerde praote (19761001); ...de opgeschoote pagotters... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Alles op zene tèèd); Henk van Rijen (1998): 'pagadder' - iemand die leent op onderpand (bijv. bij de lommerd); Stadsnieuws: Moete daor dieje pegatter zien stappe - parmantig kind (171206); Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994) pagadder (V:25); De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): PEGATTER (pagatter) - klein kereltje; ene pegatter van drie jaor; ene fene (fijne, tengere) pegatter; z.o. 'k?dòt?r'. Goemans, Leuvens taaleigen (1936): PAGADDER – pagad?r, zelfstandig naamwoord m.- Woord v. onzekere bet. tot of van kinderen, schoolknapen of andere kleine personen gezegd; drukt eene zekere minachting voor hen uit om hun kleinte. Z.a."
pais, peis, zelfstandig naamwoord, pais, vrede; Cees Robben – Het is wir peis en vree... (19650507)
pak, pak, zelfstandig naamwoord, pèkske, pak; Pierre van Beek: met et pak gaon - met ellegoed langs de deur gaan (Tilburgse Taalplastiek 149); Dirk Boutkan: verkleinwoord  pakske (blz. 53); WBD III.4.4:238 'pak' = bundel; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): pak, zelfstandig naamwoord  m. (in de bet. van 'Bundel') en o. (in de bet. v. kostuum). zie pèkske ; pèkske; verkleinwoord; pakje; Dialectenquête 1879: pak - päkske / pekske; Dirk Boutkan: pakske - verkleinwoord  van 'pak'; 1. verpakking; – en pèkske segrètte; Eerstens: drie pekskes tabak gekocht... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun naor zee’; NTC 18-11-1939); Toe Jaonus maotigt oe is wè/ ge maok et vuls te gèk/ Dè is naa van en Zondag aaf/ oe vèfde pèkske sjèk. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Vroag et ar òn de slachter‘); Reelick, Bosch Woordenboek (1993): pèkske - pakje; kostuum; 2. kostuum, kledingstuk; Kees & Bart (krantenrubriek - 1922-193?): de hèrmenie in en nuuw pèkske; Cees Robben – “Ieder die z’n asse-kröske/ Mee den Paose nog hee staon/ Krijgt van den pastôôr ’n pekske...”/ zee meneer den kapelaon..... (19550226); Ons Sjaan wil nòr de Bikse Bèèrge/ daor meugde messchien strak blôot./ Nou jè, dè za wel nie veul verschil zèèn/ de badpèkskes zèn ok nie grôot. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Blôot in de Bikse Bèèrge?); Henk van Rijen: gè hèt en schôon pèksken aon - je hebt een mooi pak aan; Elie van Schilt - We hadden de welpen en de vekenners, mar ok wir iets vur meessen die iets meer te vurhapstukken hadden, want die pekskes van die welpen waren vur gewoon meesen vuls te duur. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000); Hedde gij wel un pekske degge dan aon moet, vroeg de kapelaon, die op zuuk waar naor herderkes. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
pakkendrager, pakkendraoger, zelfstandig naamwoord, bagagedrager (van fiets o.i.d.); Hoeufft, Proeve van Breda's Taaleigen (1836): PAKKENDRAGER of PAKDRAGER = marskramer. Z.a. De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord vr. - bagagedrager (op een fiets); Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PAKDRAGER zelfstandig naamwoord m. - een leurder in ellegoed, die zijne waren in een pak op den rug draagt.
pakkettenman, pakêeteman, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: bep. marskramer; Tijdens grote werkloosheidsperioden in Duitsland, bijv. na de beide wereldoorlogen, kwamen Duitse ondernemers met pakketten (Pakete) koopwaar naar het welvarende Nederland. In Tilburg trad een groep mannen op die lappen stof, opgekocht bij textielfabrieken, aan de boeren in de omgeving verkochten.
paletot, palletoo, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, palletooke, WNT PALETOT (uitgesproken als in het Fr.), in 19e eeuw overgenomen uit fr. 'paletot'. Los bovenkleedingstuk van mannen en vrouwen; wijde zakvormige of nauw aansluitende overjas of overmantel. WTT 2011 - Frans: paletot < Middelengels: paltok, paltock < mogelijk Latijn: pallium (mantel). Vanaf het begin van de 19de eeuw in gebruik voor uiteenlopende modellen jassen voor zowel mannen als vrouwen en ook kinderen; in het algemeen: overjas. De lengte varieert. - Daarnaast ook de stof waarvan dergelijke kledingstukken gemaakt werden. Cees Robben – Ik heb munne heuj op  en munne palletoo aon (19671013); - We droege gin boezeroen mir, mar missiezonnekes. Èn en palletoo èn kooverkookes. Dè waar ammòl vur ooverdaags. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Henk van Rijen (1998): 'palletooke'; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord m. - paletot; WBD III.1.3:21 'paletot' = jas; Goemans, Leuvens taaleigen (1936): PALETOT - palto, zelfstandig naamwoord m.
paling, pòlling, zelfstandig naamwoord, "Europese paling - Anguilla anguilla; 1. paling; Meej de kèrmes stòn ooveral pòllingkraome. Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – paoling; gerukte polling; Ik dènk nog òn de tèèd zô´t vruuger was. Ge naamt dan bosse polling meej nòr hèùs. Ons moeder ha iets lèkkers op’t fernèùs; èn sáoves nòr ´n kroeg of ´n tèrras. (Piet van Beers – ‘Kermis’); Cees Robben –  Daor zwemmen gin vissen en paolingen in,/ Die bisten zijn wel wijzer... (19540515); Ut knaol was toen nog zò helder, ge kéékt zo naor dun bojum en kont de waoterplaanten die er toen nog groeide, onder waoter op en neer zien bewegen, ok de vissen zaagde zo zwemmen en er wier veul gevist, mar die werden nie net as nau teruggegooid, die baarzen en voorntjes, en ok de polling ging mee naor huis en wier schongemokt en gebakken. (Elie van Schilt – ‘Ut knaol’ - CuBra); De kop van Jut stond er, en een oliebollenkraam, en Catoke Vis verkocht er paling: ""Hier, dan doe ik er deze dikke nog bij en deze en deze, allé, ’n pond polling vur twee kwartjes"". (Jan Naaijkens – Het dorp van onze jeugd); Ons Jantje maauwt om olliebolle; Ons Mietje om 'n suikerspin; Ons Wies die vraogt gerukte paoling; Ieder wil z'nen ège zin; (Lechim – ‘Kermis haauwe’); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…Jaaa…ene mallemeule èn enen hoogaatie èn ene ootooskòtters èn zôo èn dan gebakkraome èn snoep èn nooga, olliebòlle èn, jè, pòllinge èn zôo…”; - Toen zaag ik ook det er kraomkes waren mee paoling, vier in un buske, gedreugde schar, ok vier aon un touwke, zure herring en leverworst in het zuur, ok krabben en kneukels. Alles was centenwerk, un buske paoling of schar, vur un dubbeltje of negen cent als ut wat laoter op de middag werd. (Elie van Schilt – ‘Ut Hasselts kapelleke’ - CuBra); Òn alles hèb ik meegedaon; ’k hèb ooveral ingezeete. Kenêelstok sèùkerspin èn friet; Zèlfs pòlling hè’k gegeete. (Piet van Beers – ‘Tilburgse kermis’); As we dè jaorlukse spektaokel dan hillemol goed han bekeke, kocht ie un pond paoling. Dè waren dan van die dunnekes, zôo dè iederéén der ééne ha. De klenste lagen dan al te bed, die wiese nog nie hoe lekker polling kon zèèn, aanders waar ie nog nie toegekomen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); - ...mar pòlling daor konde vruuger ons Moeder vur wakker maoke. (Nel Timmermans; Gerukte pòlling; CuBra; 200?); WBD III.2.3:75 'paling ' = gerookte panpaling; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. 'pooling' - paling; Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'polling' zn – paling; 2. uit de neus gepeuterd snot; hij pöllekte wèl zonne polling öt zen neus"
palissade, pallissaoj, zelfstandig naamwoord, palissade, paal-omheining; Kees & Bart (krantenrubriek - 1922-193?): 'palissaoj'; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord m. 'pallesáat' (woord met vage bet. dat men gebruikt voor kleine kinderen; 'enen klaene pallesóo't' - een klein kind. Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PALLESAAT (klemt. op saat) zelfstandig naamwoord m. - mager, lang opgeschoten mensch. 'Ne pallesaat van e meisken. 'Ne lange pallesaat. (Fr. palissade); WNT PALISSADE - omheining van palen of staken in den grond
palm, palm, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.4:288 'palm' = decimeter
palmtakje, palmtèkske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van 'pallemtak'; palmtakje; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Jao, ge hòd van die dôod, ge hòd van die dôodsbidders hadde, die kwaame dan. Want vruuger, vruuger hadde op veul plòtse as de meense enen dôojen in hèùs hadde, dan wier der zon wèpke bèùte gezèt, en paor stêene teege mekaaren aon èn daor zon palmtèkske tusse, en boske strôoj…” Klik hier om dit bestand te beluisteren
pan, pan, zelfstandig naamwoord, 1. pan (keukengerei); verkleinwoord: zie pènneke; Dialectenquête 1879: potten en panne; Cees Robben – Ik heb’t zôô druk as ’n pan op vaasten-aovend (19671006) [op Vastenavond werd traditioneel pannenkoek gebakken; de bakpan had het die avond druk]; - uitdrukking: ‘’n schôôn pan’; iets lastigs; Cees Robben – ..Des ’n schôôn pan... (19671006); Pierre van Beek: Bij et bakken öt de pan gesprónge zèèn - niet aarden naar zijn vader (Tilburgse Taalplastiek 178); Brabantse Spreekwoorden, Mandos: daor zulde nie veul panne vant vuur doen (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1971) - daar zul je geen goede zaken van kunnen doen: je wordt er niet vet van. Miep Mandos, Aantekeningen Brab. Spreekw.: Ze han et zó druk as de pan meej vastenaovend. Zonnen burgemister die heej et druk as en pan meej vaastenaovend. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 1997)WBD III.4.4:313 'pan' = warboel; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PAN zelfstandig naamwoord v., vklw. panneken, Kemp.: panneken, penneken; 2. dakpan; verkleinwoord: panneke; - uitdrukking: onder de panne zijn, geraken: goed terechtkomen, in het huwelijk treden; Goed desse dieje weduwman teegen et lèèf gelôope was, waar ze toch nog onder de panne geraokt. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); - uitdrukking, meestal met het werkwoord ‘lègge’: ophouden met iets, iets voltooien; “we lègge de panne derop”; Cees Robben – Dan de pannen er op... (19580308)
panaarzen, panaarste, panaaste, zwak werkwoord, "Veronderstellingen; Pierre van Beek - Tilburgse taalplastiek # 12 - 04-09-1964 – ""Ze moesten hem panaarsten"", zal men wel tevergeefs in ieder woordenboek zoeken. Het betekent: ""Men moest hem eens goed onder handen nemen"". Het o.i. zeer typisch Tilburgs werkwoord ""panaarsten"" werd op speelplaatsen van vroegere jongensscholen geducht ""vervoegd"". Wanneer een jongen in de ogen van zijn schoolmakkers wat misdreven had, werd hij ""gepanaarst op 'nen klomp"". Men nam de knaap vast bij armen en benen en liet hem dan vele malen achtereen met zijn ""derrière"" op een klomp botsen. Men noemde deze behandeling ook wel ""jonassen"". Brabantse Spreekwoorden, Mandos: flink onder handen nemen (persoon), lichamelijk (± jonassen) panaarsten óp ene klómp (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1964) - panaarzen op een klomp: afstraffing op speelplaatsen van jongensscholen (uit: pan + aars, ook 'bridse slaen') Het slachtoffer werd vastgepakt als bij jonassen, bij de voeten en de armen, en dan telkens met zijn achterwerk op een klomp gegooid. – Van Lat. 'poena'? [WTT 2013 - dit lijkt niet juist; zie verder]; Betekenissen; WTT 2013 - het door Mandos genoemde 'bridse slaen' houdt mogelijk verband met het werkwoord 'laarzen' als strafmaatregel, gezien: Noord en Zuid - jrg. 1897, p. 415 – Laarzen - de matrozen straffen met slagen op het achterdeel. Met een Engelschen term noemen wij dit bridsen (van breeches = broek). WTT 2013 – De veronderstelling in Noord en Zuid (vorige) dat het 'een Engelschen term' betreft, afgeleid van 'breeches', lijkt echter niet juist. Zie volgende. WNT - lemma Britsen - 1899 – Volgens eene andere verklaring, reeds in de Naam-lyst achter MEERMAN'S Com. Vet. en ook bij BILD., Verkl. Geslachtl. op Bokse te vinden, zou het woord ontleend zijn aan eng. to breech, op de billen kastijden. Doch, hoe zeer vorm en beteekenis ook overeenstemmen, deze afleiding kan niet juist wezen. WTT 2013 - Het in Noord en Zuid (hierboven) genoemde 'laarzen' komt als 'synoniem' inderdaad voor in WNT lemma Brits I (volgende). WNT - lemma Brits I (1899) — voorheen, en in Zuid-Nederland nog  BRIDSE —, znw. vr. (voorheen ook, en in West-Vlaanderen nog, m.), mv. (...) B 1 - de benaming eener soort van houten sabel, een (eenige malen gespleten) stok of lat, dienende om klinkende slagen, klappen mede te geven (...) B 2 - Een dergelijk werktuig schijnt ook wel bedoeld in de volgende uitdrukkingen: a.  De(n) brits ontvangen enz., (op de billen of de broek) slaag krijgen; Britse slaan, de brits slaan, (iemand) met eenig plat voorwerp (als een knuppel, de zool van eene muil, pantoffel of laars, eene pan, of ook met een touw) op de billen slaan, kastijden, tuchtigen; hetzelfde als Britsen; De Brits slaen. Donner ad soleas, ou la paelle par le cul. Solea vel sartagine nates verberare,   PLANT. [1573]. Bridse slaen. j. panaersen. Caedere nates ferrea patella. Obiurgare solea siue sandalio. Solea pulsare nates. vulgo dare ad soleas,   KIL. [1599] Bot-aersen, eersen, bridse slaen. Xylegogio castigare: ocrea, assere vel rudente ferire nates,   KIL. [1599] – b.  Uitdrukkingen als de brits slaan konden aanleiding geven tot eene verkeerde opvatting van brits, hetzij als: achterste, hetzij als: broek; WTT 2013 - panaersen komt in het WNT niet voor behalve in de hiervoor en hierna genoemde uitgave van Kiliaen. KILIAEN (1599) - pan-aersen, bridse slaen. Caedere nates ferrea patella. Obiurgare solea siue sandalio. Persius Satyra 5. Solea pulsare nates, Iuuen. Sat. 6 vulgò dare ad soleas. Conclusie; panaarse / panaarste gaat terug tot minimaal eind 16de eeuw en betekent in essentie een straf (obiuigare), die uitgevoerd wordt door met een pan (patella) hard (ferrea) op de billen (aars, aers, nates) te slaan. Daarnaast ook, en vanuit klassiek Latijn: met een zool (solea) of sandaal (sandaal) op de kont slaan of daartegen schoppen. Vandaar het latere leerzen, laarzen. ; gepannaast; WTT, lemma Pan I: Panaarzen, met eene pan voor den aars slaan, en bij uitbreiding: britsen. Verouderd. Verg. meer dergelijke afleidingen van aars (botaarzen, polaarzen enz.) bij DE JAGER, Freq. 1, 3, en zie ook Pannegatten. Pan-aersen, bridse slaen, Caedere nates ferrea patella, KIL. Henk van Rijen - onder handen genomen. "
pand, paand, zelfstandig naamwoord, pand; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PAND (in 't N. en W. 'paand' met Ned. a) zelfstandig naamwoord m. - pand
panharing, panhèrring, zelfstandig naamwoord, "1. bakharing; WBD III.2.3:71 'panharing' = ongezouten, al of niet gerookte haring in de pan, ook genoemd: 'gerookte haring', 'zoete haring' of 'lammetje zoet'; Jè, èèrme meense vis, enne gebakken panherring, jè femilie van de bukkum. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); 2. opvallend magere persoon; J. Berns e.a., Brabantse spot- en schertswoorden (1975): PANHÈRING: panharing, zeer mager manspersoon, Corn.Vervl. A 1957. WNT XII I 275, s.v.pan (I), samenst. 3e betekenis: (oneig.) ""zeer mager mensch"". Z.a. (blz.32.); Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PANHÈRING zelfstandig naamwoord m. - panharing, zeer magere manspersoon."
panlat, panlat, zelfstandig naamwoord, "letterlijk: panlat (bouwmateriaal ); figuurlijk: lang, mager mens; ...zoo schraol en maoger bent gewist as 'n panlat. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); En hij was zoo mager as ’n panlat... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); Pierre van Beek – Lange, magere mensen zien zich wel eens aangeduid met ""panlat"", ""maogere hannek"" of ""lange pierewiet"". (Tilburgse taalplastiek 15 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 5 juni 1950); Henk van Rijen: zó maoger as en panlat; J. Berns e.a., Brabantse spot- en schertswoorden (1975): PANLAT Fig. lange, magere mensch (Corn.-Vervl.) PANLAT: Fig. lange, magere mensch. Corn. Vervl. 937. De eerste betekenis luidt ""pannelat"", dus is er sprake van een metafoor. Het WNT geeft dezelfde betekenis onder pan I samenst. WNT PAN(NE)LAT ... 2) Overdr. voor een zeer lang en mager persoon. Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PANLAT zelfstandig naamwoord v. - lett. fig.: lange, magere mensch"
pannenkoek, pannekoek, zelfstandig naamwoord, "pannenkoek; Ons Hanna zee: ""Wie geen pannekoeken kan bakken, hee niks in de keuken te zuuken!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939)"
pannetje, pènneke, panneke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "pannetje; – verkleinwoord  van 'pan', met umlaut; Zèt dè pènneke mar op den aonrècht; Pierre van Beek – Van de andere kant echter is het waar, dat er ""geen penneke zo scheef is of er paast 'n dekseltje op!"" Dat betekent, dat iedere jongen of meisje de zij of de hij wel te vinden weet om een paar te vormen. Men zegt het speciaal als men een ietwat ""raar stel"" ontmoet, waarvan ieder zich met verbazing afvraagt hoe ze elkaar hebben weten te vinden. (Tilburgse taalplastiek 10 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 8 april 1950); De Wijs – (Na bijgelegde ruzie) ’t is wir penneke tot aon ’t stiltje toe (23-10-1963); Pierre van Beek: Ge moet et pènneke bij et stiltje haawe, zi wèfke Eras ( = zuinig zijn) (Tilburgse Taalplastiek 145); Ik denk desse dieje worst nie zelf opaten, die gaven ze weg aon meense, die daor elke dag weer aon de poort stonden meej un penneke. Dè waren schooiers, meense die zelf gin eten kosse kôope, die nonnen kôokte volgens mèn aaltij meer dan ze zelf opaten, aanders kwamen die schooiers nie elke dag terug meej der penneke. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Dialectenquête 1879: putjes en pennekes - potjes en pannetjes; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: et is pènneke tòt ònt stiltje toe ('65) - de vriendschap is groot; - uitdrukking: ’t Is wir penneke tot aon ’t stiltje toe... (19631122) [Alles is weer goed, bijgelegd tussen echtelieden]; Cees Robben – En ’t is wir penneke tot stiltje toe... (19710813); Brabantse Spreekwoorden, Mandos: hurt es wè et pènneke schruwt (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1969) - hoor eens hoe het pannetje huilt (de saus bij de aardappels is verdacht dun: 'lawaaisaus'); Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PANNEKEN, in de Kempen: pänneke(n), penneke(n).; panneke; Henk van Rijen (1998): Kleine schop"
panschaarsel, panschèrsel, zelfstandig naamwoord, samenst. van 'pan' + afl. van 'schèère' - schrapen; Pierre van Beek: fig. m.b.t. een nakomertje, zgn. 'schèèrkiendje'
panschraapsel, panschròpsel, zelfstandig naamwoord, panschraapsel (zie WNT: pan, samenst.)
pantoffel, petoffel, zelfstandig naamwoord, pantoffel; Kees & Bart (krantenrubriek - 1922-193?): petoffels; Piet van Beers -; Wèffer kedooke???; Wè za’k onze vadder dees jaor geeve; Assie zis èn taageteg word?; Van 'ze Fraans krèègt ie petoffels. Hij komt èègelek niks te kort. (CuBra); De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord m.- pantoffel
pap, pap, zelfstandig naamwoord, "pap; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""pap mêe vuursteenen - pap met stukken roggebrood""; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""ik zaiget zò muug as kaauw pap""; Frans Verbunt: krèègt ze mar grôot, voejert ze mar pap; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): pap zn - pap ''k zè oew zò muug as kaaw pap'; stijfsel; versteviging van weefsel; Cees Robben – ’t Is ketoen.. en enkelt pap.. (19620413)"
papbuik, papbèùk, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: hangbuik; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): 'papbùik' zn - dikke hangbuik
papenkuil, paopeköltje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""poapekuiltje - grafkuil""; Pierre van Beek - ""Denk er aan, als ge dood gaat. gaode in 't paopekuiltje"" placht een moeder tegen haar kinderen te zeggen. Hoewel ""paap"" oa. verband houdt met grondwerk en ook met de lakenweverij, zien we die relatie hier toch niet. Wellicht wordt hier gewoon een graf op het kerkhof bedoeld. Het kerkhof is dan gezien als eigendom van de pastoor. Of is ""Paopekuiltje"" soms de naam van een of andere poel? Heeft iemand ooit daarvan gehoord? (Tilburgse Taalplastiek # 79, 08-05-1969); Pierre van Beek - Wie overleden is, gaat ""mee Dielemanse waogeltje naor 't paopekuiltje"". Over dat ""papekuiltje"" hebben we het hier vroeger al eens gehad. De rest slaat op de rouwwagen van een nog bestaande Tilburgse begrafenisonderneming. Deze werd aan het eind van de twintiger jaren of het begin van de dertiger opgericht, wat toen aanleiding tot veel gewrijf en geschrijf heeft gegeven. Van bepaalde zijde maakte men hardnekkig aanspraak op het monopolie van begraven. Concurrentie werd niet getolereerd. Dit leidde zelfs tot het onverkwikkelijk toneel, dat het lijk van zekere De Brouwer enige tijd vóór de Heikese kerk bleef staan, omdat het niet binnengedragen mocht worden. Zij die het monopolie verdedigden, verloren tenslotte de strijd. Momenteel telt Tilburg zeker vier begrafenisondernemingen, zonder dat de door de ""monopolisten"" voorspelde wantoestanden uit een nog verder verleden zijn teruggekeerd. (Tilburgse Taalplastiek #158, 12-07-1972); Brabantse Spreekwoorden, Mandos: as ge dôod gaot, gaode in et paopeköltje (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1969) - kinderplagerij; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: meej Dielemanse waogetje nòrt paopeköltje gaon ('72) - overleden zijn (Dielemans: begrafenisonderneming)"
papenmuts, paopemuts, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.3:205 paopemuts - kardinaalsmuts (Euonymus europaeus)
papier, pepier, pampier, zelfstandig naamwoord, pepierke, "papier (stofnaam); – korte ie in verkleinwoord , in grondwoord lange ie; – ook soortnaam: een papier, een papiertje; Dialectenquête 1879: boeken en pepiere; Rolf Janssen, We hebben gezongen (1984): 'die plaot van pepier', 'die plaot deh is 'n pepieren'; Kees & Bart (krantenrubriek - 1922-193?): 'pampier'; Van Delft - ""As g'oew haande mèr van 't pepier hauwt, doen z'oe niks"" zegt de man uit het volk om uit te drukken, dat men nimmer een handteekening onder eenigerlei officieel stuk moet plaatsen, teneinde niet wettelijk aansprakelijk gesteld te kunnen worden. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Die plaot dè-d-is 'n pepiere; mee allemaol götjes erdeur; dan waait er 'nen zucht deur die kiere; en die kiere die geeve geheur. (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘D’n örgel’, 1938); De seldaote wieren vol pepiersnippers en slierten pepier gegooid. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Hij scharrelde overal in, mistal waar dè ouw pepier. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); pampier; papier; – lange ie; Kees & Bart (krantenrubriek - 1922-193?): 'pampier' (passim); Cees Robben – Hij greep naar int en naar pampier (19651224); Stadsnieuws: Vat en pampier èn en pèn èn schrèèf op (190807); De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord o. 'pampier' - papier; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PAMPIER zelfstandig naamwoord o. - papier; WNT PAPIER. Daarnaast, zoowel in N.- als in Z.-Nederl., pampier."
papillot, paveljòt, paviejòt, zelfstandig naamwoord, De Wijs – M’n paviejotten zet ik aaltij in mee kraante papier, de gaoget biste (04-07-1969; Cees Robben – Dan draait er ons Tooke van kraantepapier/ Heel veul paviejotten (19700116) [krantenpapier werd gebruikt om krulspelden te vervangen]; Henk van Rijen (1998): krullapje (lapje stof waarom het haar wordt gewonden en dan wordt vastgeknoopt); WBD III.1.3:276 'papillotje' = pijpenkrul; ook: 'papillot'; Reelick, Bosch Woordenboek (1993):  paviljotte - papillotten (Fr. papillot): opgerolde papiertjes waaromheen men het natte haar draaide om het te laten krullen. WNT PAPILLOT - stuk papier dat in het hoofdhaar gedraaid wordt om dit te doen krullen.
parachutevogeltje, parasjuutveugeltje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Henk van Rijen (1998): veldleeuwerik (Alauda arvensis); WBD III .4.1:162 parasjuutveugeltje - leeuwerik
paradijs, paradèès, zelfstandig naamwoord, paradijs; Cees Robben: paradèès; Cees Robben: dur 't lèèven tot aon 't paradèès
paralelweg, prèlwèg, zelfstandig naamwoord, verbastering van 'Parallelweg', de oude naam voor wat tegenwoordig (2013) de Spoorlaan is. Henk van Rijen –  parallelweg; Stadsnieuws - Vanaf de Prèlwèg koste den Atteljeej zien. (181109); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - prèlwèg = Spoorlaan (blz. 131)
paraplu, pèèrepluu, pèrrepluu, zelfstandig naamwoord, "paraplu; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: nèffe de pèèrepluu lôope (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1971) - allerlei zaken aanpakken zonder enig succes; Grôot Diktee-94 ik zèè mar meej de pèrrepluu gegaon; WBD III.1.3:169 'paraplu' = paraplu; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PARAPLU zelfstandig naamwoord m. - Daarnaast PARREPLU en PERREPLU; 1. paraplu; ...mee zoo'n lange haoren en zoo'n flabberboks om z'n beene en zoo'n pereplu van 'nen hoed op z'nen raogersbol!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); Hij ha natuurlijk z'n tasch en z'n perreplu in de bus laote ligge en de chauffeur moes 'm naoroepen: ""Tasch en paraplu van u, mijnheer?"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); Hij liep aaltij netjes mee in perrepluu of mee in deftige rotting in z’n haand... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Piet van Beers – ‘As ge me zuukt’: ...Elken dag opnuu wir rèègen./ Elken dag de pèrrepluu. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘As ge me zuukt’:  ...Èlken dag opnuu wir rèègen./ Èlken dag de pèrrepluu. (Brabants Bont 1; z.j., ca. 2005); Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PERREPLU zelfstandig naamwoord m. – regenscherm; 2. bijnaam, de gevangenis in Breda; Dieje deftige meneer meej zen sigarewinkeltje zaat naa in Berdao, in de pèreplu. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)"
parasol, pèèresòl, pèrresol, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen (1998): parasol
parentage, pèrmetaosie, zelfstandig naamwoord, "kring, familie, gelederen; Frans: parentage; Et zit in de pèrmetaosie van Mutsers. - Het zit in de familie Mutsaers. Hij is nòg in de pèrmetaosie - het is gepermitteerd hem als familielid te beschouwen, al is het ver weg. Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""permetoassie - 't is nog iet of wè, in de permetaassie (familie)""; Anoniem – 1959 – ; Nillus kon gin paf mir zegge; d'r hielp niks gin permetaosie; Op staonde voet krig ie gedaon; en 't errigste: 'n kaoi rikkemedaosie. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); WBD III.2.2:58 'in de parmetasie (zijn)' = verwant; C.J. verhoeven, Haorese woorde (2007): pèrmentasie - verwantschap - Verbastering van fr. 'parentage'; Cornelis Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts; 1978): PARMENTATIE (pèrmetatie) v - verwantschap, familie; verbastering v.h. chique woord 'parentage': dè zit nog 'n bietje in de pèrmetatie. Weijnen, Etymol. Dialectwdb. (1995 & 2003): permetatie, palmetaosie, pollemetaosie - alle verwanten; Reelick, Bosch Woordenboek (1993): permetaosie - familie (Fr. parentage); WNT PARENTAGE, in de volkstaal verbasterd tot PARMENTASIE - bloedverwantschap; Mogelijk ook gebruikt in de betekenis 'een moeilijke opgave', 'een hoop gedoe'; Anoniem – 1959 – ; [Hij] Zucht nog dikkels wè was dè vruger 'n permetaosie; En dan dè geval van die kaoi rikkemedaosie; Wè zèn de tije in de vèftig jaore toch gekeerd; (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)"
pareren, parreert, zwak werkwoord, persoonsvorm, parreere; uit Oudfrans en Middelnederlands ‘parer’; mooi bij elkaar passen; Cees Robben – [de lamp die] daor al jaorenlang pareert/ aon oewen zuldering (19601104); bij elkaar of bij iets passen; op kleding toegepast: het kledingstuk staat niet; Cees Robben – Die jas pareert nie, taante Miet.. (19700306); Cees Robben – Mar niks pareert er.. (1650115)
parig, pèrreg, bijvoeglijk naamwoord, WBD III.4.1:44 'perrig' - tochtig van vogels
Park, Park, zelfstandig naamwoord, toponiem, Park, het Wilhelminapark
parlevinker, parlevinker, zelfstandig naamwoord, "Gezegd van een (mannelijk) persoon; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""parlevinker - heerachtige veelpraats, niets nutter""; II Gezegd van een paard; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""parlevinker - noemde men de vroegere 'telgangers' - door adellijke jonkvrouwen bereden - paarden die geleerd werden even als de kameelen te loopen, niet zoo als de gewone paarden op volgende wijze de 4 pooten oplichten, maar de twee linker en dan de twee rechter pooten te gelijk voortzetten, dit de paarden te leeren was heel moeielijk en geschiede door de 2 linker en 2 rechter pooten met een lat te verbinden""; WBD (hs K183): paard dat niet deugt, waarop men niet vertrouwen kan"
parlot, perlòt, zelfstandig naamwoord, Brabantse Spreekwoorden, Mandos: zen perlòt hèbbe (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): - zijn aandeel hebben (wsch. van Fr. parlote = debatingclub, advocatenkamer); WNT PARLOT, perlot - 2) het iemand toekomende deel, dat waarop men aanspraak kan maken, part, portie
parnas, parnasses, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen (1998): beschermer, engelbewaarder; Van Dale (12e): parnas, parnassim, parnassijn [Hebr.], (joods) kerkmeester, kerkvoogd: (uitdr.) eruit zien als een parnas, er welgedaan uitzien.
parochie, pròchie, zelfstandig naamwoord, parochie; Ons Sjaan is venaovend nòr de rippetiesie. Zis teegesworreg onder en korke bij ons in de pròchie, vur te zinge meej ötvòrten èn zôo meer van die fiste. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2006); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PROCHIE zelfstandig naamwoord v - parochie
part, pòrt, zelfstandig naamwoord, part, deel, aandeel; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – we han óns pòrt gekreege; et grótste pòrt; iemes zen pòrt geeve; Cees Robben – Hij moes z’n port hebben... (19650402); WBD III.2.3:5 pòrt = portie (niet vermeld); WBD III.4.4:276 'port' = portie; WBD III.4.4:271 'part' = brok; part; deel; aandeel; bij Robben: sterke drank; Cees Robben – Hij had z’n part gehad (...) de miste op de lat (19610106)
partij, pertij, zelfstandig naamwoord, partij; Kees & Bart (krantenrubriek - 1922-193?): 'knokpertij'; Rolf Janssen, We hebben gezongen (1984): 'pertij trekken'; De Wijs – (Gehoord als beoordeling over ’n jeugdige, vrouwelijke schone) Ze blaost d’r partij goed mee, mar ze lopt ’n bietje taps-toe (13-07-1966); WBD (III.3.23.21) 'partijtje' of pötje = spelletje; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord vr.
pas, paas, zelfstandig naamwoord, pas (van pas, te pas); Pierre van Beek: et heej gin paas - het is ongepast; Frans Verbunt: paas maoke - pasklaar maken; uitdrukking: in de paas staon, zèèn; waarschijnlijk van ‘pas’ als aanduiding voor ‘goed passen’ ; Cees Robben – ’t Was waor... / ’t Was in de paas... (19550402); Cees Robben – Hij stond er heel goed in de paas... (19600701); WBD III.1.2:153 'pas' = stap, schrede; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): pa.s, zelfstandig naamwoord m. 'paas' - pas. Z.a. Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): paas bw - te pas 'dè komt nie te paas'
pas geleden, pas geleeje, bijwoord, onlangs, kort geleden
Pasen, Paose, zelfstandig naamwoord, " zie zie ook: Pòssemis; Pasen; – Meej de Paose zèmme ammòl int nuut. - Met Pasen hebben we allemaal nieuwe kleren aan. Pierre van Beek – De molenaars schijnen vroeger bij het volk een niet al te goede reputatie te hebben genoten. Vanwaar anders de uitdrukking: ""Als de mulder z'ne Paosen gehouwen heej, is de pastoor deur z'n werk""? Hieruit blijkt, dat men aannam, dat een mulder ieder jaar nogal wat op zijn geweten heeft en daarom zijn Paasbiecht maar liefst tot het laatste moment uitstelt. (Tilburgse taalplastiek 11 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 17 april 1950); Pierre van Beek – Komt men ""als Jan met kraaien naor de mert (markt)"" of ""mee vijgen nao Paosen"" dan is men met zijn voorstel te laat. (Tilburgse taalplastiek 13 Nieuwe Tilburgse Courant – donderdag 11 mei 1950); Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): Paose zn - Pasen; Cees Robben – Bij unne Paose paast ’n aaike. (19540417) ; Cees Robben – “Ieder die z’n asse-kröske/ Mee den Paose nog hee staon/ Krijgt van den pastôôr ’n pekske...”/ zee meneer den kapelaon..... (19550226) ; Cees Robben – “Vur Paose is ’t paase” zee Snijers... (19550402) [De prent refereert aan de gewoonte om ter gelegenheid van Pasen nieuwe kleding te kopen – ‘Paasbest’. Vandaar ‘paase’, passen, bij de kleermaker genaamd Snijers.]; Cees Robben - ’t Is kazzjewêêel die kiep van mèn.../ zô zörgt ze vur de Paose... (19550312); uitdrukking: oud nieuws brengen; Cees Robben – [ge] komt bij men meej oew aaier nao de Paose..! (19590328); Meej Paose eet ik harde aaier/ dès lèkker, daor geniet ik van/ behalve en paor daoge laoter/ ak nie mir nòr de plee toe kan. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Mee Paose‘); Gingde meej Paosen nie te communie, en ge kwaamt te stèèrve, dan gingde linea recta naor de hel. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Brabantse Spreekwoorden, Mandos: as de mölder zene Paose gehaawen heej, is de pestoor dur zen wèèrk (Pierre van Beek: TT’64) Molenaars stonden als oneerlijk bekend; ze gingen hun paasbiecht spreken op het allerlaatste moment, nl. op de zaterdag na Pasen. Brabantse Spreekwoorden, Mandos: Meej de Paose krèège me mik óp mik èn kèès dertusse (D'16) Uit de tijd toen wittebrood, 'mik', nog luxe was. Brabantse Spreekwoorden, Mandos: ge zèèt nèt zó rap òn Paosen as ikke (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1972) - gezegd tegen iemand die wat hard van stapel dreigt te lopen; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: meej pielepaose - Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): antwoord op de vraag Wanneer?"
paskomer, paskoomer, zelfstandig naamwoord, neomist, priester die zijn eerste heilige mis opdraagt na zijn wijding; WBD (III.3.3:305) paskoomer = neomist
paskwil, paskwil, zelfstandig naamwoord, van ‘pasquinade’; belachelijke vertoning; Cees Robben – ’n grillige paskwil (19600909)
passen, paase, zwak werkwoord, "op of bij elkar passen; kleding passen; betamen; Dialectenquête Willems (1887): paase - paaste - gepaast; En dan: 't komt in dees geval hillemaol nie uit, dè die twee bij mekaar paase, Kareltje Vinken en de dochter van 'n keuterboerke, dè paast krek as 'nen pollepel op 'n onjeklonjefleske!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); Cees Robben – Dè paast nie in dee’z dure tijen! (19541127)Pierre van Beek: óp de deur paase - op het huis passen (Tilburgse Taalplastiek 187); Cees Robben – Bij unne Paose paast ’n aaike. (19540417); Henk van Rijen: op de deur paase - opletten of er iemand binnenkomt; Henk van Rijen: dè paast as ne pik in en weedevraaw - dat past als een bus; Henk van Rijen: dè paast nie meej Paose - dat hoort niet met Pasen; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: et paast as en klèp óp en gaanzekooj (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1969) - gezegd van twee zaken die goed bij elkaar komen; iets dat goed klopt; Cees Robben – “Vur Paose is ’t paase” zee Snijers... (19550402) [De prent refereert aan de gewoonte om ter gelegenheid van Pasen nieuwe kleding te kopen – ‘Paasbest’. Vandaar ‘paase’, passen, bij de kleermaker genaamd Snijers.]; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): st. (pies - gepaasse(n)) en zw. (paaste, gepaast) ww., tr. en intr. - passen; WBD II:1211 et paast goed - het past goed; WBD III.1.3:9 'niet passen' = niet passen; WBD III.1.3:9 'goed passen', 'precies passen' = passen (van kleding)"
pastoor, pestôor, zelfstandig naamwoord, pestorke, pastoor; Frans Verbunt: de pestoor èn de kapelaon lôopen aachter dezèlfde vaon; Cees Robben: pestoor: zó spraak is en pestórke; 'ons pestoôrke was unne goeie'; Pierre van Beek: As de pestoor gao praote, lèkt alles èùt. Jao, ze han mèn ötgekoozen omdèk goed kos vurdraoge. Dè waar êen van mèn hobbies, ik waar ens ene keer in de hèùd van de pestoor van Scharrebeek gekroopen en meej dè optreeje han ze veul moete laage. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) ['De pastoor van scharrebeek' was een populaire voordracht.]; Karel de Beer, Bijnamenboek: Jan pestoor = alg. bijnaam voor pastoors (blz.90); Karel de Beer, Bijnamenboek: et Scholteriaans pestorke = dominee Lindeboom (blz.32); Mandos, Aantekeningen Brab. Spreekw.: De pestoor verdient zen gèld vur de irste kóffie (Dat zeggen de boeren die menen dat de pastoor na zijn H. Mis gelezen te hebben, er voor die dag mee klaar is, terwijl zijzelf voor de eerste koffiemaaltijd reeds enkele uren gewerkt hebben.); Miep Mandos, Aantekeningen Brab. Spreekw.: Hij doet nèt as de pestoor: hij zeegent zenèègen et irst. Weijnen, Dialectatlas van N.-Brab. (1952): de pestoor heej goeje wèèn; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: 'dèk weet, weet ik zó goed as de pestoor', zi den boer,'mar nie zó veul (D'16) - zeispreuk; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: de pestoor èn de kapelon lôopen aachter etzèlfde vaon (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1970) - die houden er dezelfde principes op na. Brabantse Spreekwoorden, Mandos: derin töszèèn as de pestoor in zene kerkboek (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1969); Reelick, Bosch Woordenboek (1993): pestoor - pastoor
pastoorsfiets, pestoorsfiets, zelfstandig naamwoord, oudere benaming van wat tegenwoordig de 'omafiets' genoemd wordt; Dèrrom mocht ze vurrige week al ’n omaasfiets  ötzuuke. Vruuger zin wij pestôorsfiets. Mar omdètter tegesworrig bekaant gin pestôors mir zèn, meude dè nie mir zegge. Meej ’n omaasfiets zèède “in”… (Jos Naaijkens; ‘Middelbaoreschoolperiekelej’; CuBra, ca 2005)
pastoorsmeid, pestorsmèèd, zelfstandig naamwoord, huishoudster van de pastoor; Grôot Diktee-06 hij heej van de paus en pestorsmèèdekrèùs gekreege (= pauselijke eremedaille 'Pro Ecclesia et Pontifice'); Brabantse Spreekwoorden, Mandos: as den bisschòp ene priester wijdt, wijdt de duuvel en pestórsmèèd - zo blijft het evenwicht tussen goed en kwaad.
pastoorsmeidenkruis, pestoorsmèèdekrèùs, zelfstandig naamwoord, pastoorsmeidenkruis; spotwoord voor een pauselijke onderscheiding; Hij heeter van de paus nòg en pestorsmèèdekrèùs vur gekreege. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2006)
pastoorspraat, pestoorspraot, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: onzin, zever; Stadsnieuws: òn pestoorspraot hèmme niks asser opgetreeje moet wòrre (030107)
pastoorsstuk, pestoorstuk, zelfstandig naamwoord, pastoorsstuk, een deel van het geslachte varken dat aan de pastoor van de parochie ten goede kwam. WTT 2012 - Voor Tilburg en Udenhout is met name ‘krèp’ (carbonade) opgetekend als het aandeel van de pastoor. Zie aldaar. Cor Swanenberg - Dividivi en stamppot, 2005 - In het katholieke zuiden bestond vroeger het gebruik dat het beste van het varken (de karbonade) naar de pastoor gebracht werd. Deed men dit niet dan kon het gebeuren dat de parochieherder kwam vragen of de varkens niet meer katholiek waren. – Detail uit een voordracht onder de titel 'Opstel van het varken'; datum onbekend . Ingezonden door Ton van den Hout. - Informant Harrie de Rooij – Hoewel mijn ouders streng katholiek waren, zoals bijna iedereen in die tijd, waren ze toch wel zo verstandig om aan het begrip “pastoorsstuk” geen inhoud te geven; er waren meer dan genoeg eigen monden die gevuld moesten worden. (e-mail 2013); zie Zie vèèrekeskòp
patat frites, petat frut, petatte frut, zelfstandig naamwoord, patatfriet; Blomkôole meej petatte frut... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Smaokeluk)
patent, petènt, zelfstandig naamwoord, patent; in verbindingen datgene waarop patent genomen is; ...ons meenschen zèn zô bedaord en kalm as 'n petentollie-lichtje vur 't Heilig Hartbild op 't hoekbenkske. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929); WBD meel voor het bereiden van beschuitdeeg, ook 'beschèùtenblóm' genoemd; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord  patent (in de zin 'Hij hee petant' [van liegen nl.])
pater, paoter, zelfstandig naamwoord, paoterke, pater; Rolf Janssen, We hebben gezongen (1984): ... riep de paoter; paoter handvèèger - onhandig iemand; De Wijs – (gehoord in ’t voorbijgaan van ’n aantrekkelijk meisje:) Ik zie ze liever as unne blôte paoter op brûîne voete! (17-10-1966) [WTT 2011: De Wijs zinspeelt op 'bruine pater op blote voeten', namelijk een capucijner monnik; de kapucijnen droegen een bruine pij en liepen met blote voeten in sandalen]; Cees Robben – ‘k Zie ze aaltij toch nog liever dan unne blôôte paoter op bruine voeten... (19670210) [Ik zie haar liever dan een pater van de capucijnen; de capucijnen werden ‘blôotevoetepaoters’ genoemd wegens hun blote voeten in sandalen; hun pij was bruin]; Cees Robben – Ge peutert ’t paoterke ’t knupke van zunnen toog los... (19550514) (Prent bij een inzamelingsactie bij het honderdjarig bestaan van de missionarissen MSC, in Tilburg zie ’Rooie Harten’ genoemd. In plaats van collectebussen hadden de collectanten een pop in de vorm van een missionaris van MSC, en moest de bijdrage onder de toog gedaan worden.); Weijnen, Dialectatlas van N.-Brab. (1952): de paoter; WvM 'de p van de paoter die mèn hè gedopt'; Karel de Beer, Bijnamenboek: Kiske de paoter = C. Smulders (blz.72); WBD (III.3.3:372) paoter = monnik; WBD (III.3.3:373) schôojpaoter = bedelmonnik
paternoster, pòttenòster, paoternòster, pòtternòster, zelfstandig naamwoord, rozenkrans; Mene pòttenòster èn men vrouw, die lêen ik òn gin man èùt (Bern.Lemmens; Cees Robben –  pòtternòster ! 'paoternoster'; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - liever zene pòtternòster as zen wèèf ('50) - gezegd als iemand zijn vrouw te hard liet werken; Cees Robben –  'vèèf, zis keer d'n potternoster'; Frans Verbunt – pòternòster; WBD (III.3.3:191) 'paternoster' = rozenkrans; Naar het lat. 'pater noster' (onze Vader); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - PATER NOSTER. Komt voor als afstandsbepaling. Z.a. A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. paternoster 1) bidsnoer, rozenkrans; 2) schertsende; naam voor a) ruggegraat, b) handboei. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PATERNOSTER uitspr. patenoster, pottenoster zelfstandig naamwoord m. - bidsnoer; Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'potternoster' zn - paternoster, rozenkrans; Cees Robben – De potternoster gao na hil langsem dur m’n vingers.. (19540501); Lechim - Èn in derre zak òf in der tas/ rammelt de potternoster. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Maaimònd); WTT 2011 - van 'pater noster', 'onze vader'; het Onzevader is onderdeel van de rozenkrans; Frans Verbunt: rozenkrans; WNT PATERNOSTER - 3) Bij de R.-Cath.: rozenkrans, rozenhoedje, bidsnoer.
paternosteren, pòtternòstere, zwak werkwoord, de pater noster bidden; letterlijk ‘Onzevader’, echter ook de gebedsnoer van de ‘rozenkrans’; Cees Robben – D’r gèèt, die is fèèn... As die keutelt dan potter-nostert ze... (19710409)
patersbier, paotersbier, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: trappistenbier
patjakker, poetjakker, zelfstandig naamwoord, scheldwoord voor niet-Brabanders; ...al wè'k schrijf is vur ons eigen Brabantsche volk en daor hee ginneneene vremde sjandoedel z'n snotneus tusschen te steke. As die vremde poetjakkers 't nie of mar hallef kunnen lezen... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929)
patriarch, patriejark, zelfstandig naamwoord, patriarch - bedenkelijk heerschap; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord m. 'patriark' - rare, zonderlinge kerel; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PATRIARK (korte a, klemt op ark) zelfstandig naamwoord m. - zeer oud mensch
patrijs, petrèès, zelfstandig naamwoord, patrijs (Perdix perdix); Verkleinwoord: petrèske; Dialectenquête 1879: petrêze - patrijzen (voor ê vgl. 'gête' - geiten); De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord vr. - patrijs; mv. 'patrees'
patroon, petrôon, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord: petrontje; Kees & Bart (krantenrubriek - 1922-193?): 'gewèèren en petronen'; werkgever; Interview Hermans - 1978 - “St. Lambertus jao, èn de was Unitas ôok [de vakbonden] mar die kos ok niks klòrmaoke… de petrôon, dè waar eigelek de manne…!” (transcriptie Hans Hessels, 2013); WBD petróntje (II:916) - patroontje (dessin); WBD 'pàtróón' (II:1386) - patroon, knippatroon; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): p?trö.n, zelfstandig naamwoord m. - patroon: 2) schietpatroon
patroonheilige, petrôonhèllege, zelfstandig naamwoord, patroonheilige, schutspatroon; Die jeugdvereniginge han ammòl ene petrôonheilige zôas: Sint Paulus, van de verkennerij. Sint Francicus waar van de welpen, Sint Joseph de petrôon van et Jongensgilde en Sint Oda van de gidsen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD (III.3.3:217) 'patroonheilige', 'naampatroon'; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): p?trö.n, zelfstandig naamwoord m. - patroon: 1) beschermheilige
peen, peej, zelfstandig naamwoord, peeke, verkleinwoord: peeke; meervoud: peeje; 1. wortel, peen, pee; – We kèèke nie op nen bos peeje; peekes, peeje èn wòrtele; Dirk Boutkan: (blz.52) pee - peeke, enen bós peeje; Cees Robben – Ik beteul zelf munnen hof en win veul. ’s middags hek vort driederaand sôôrt gruuntes op taofel... peekes, peeje en wortele... (19850517); Robben gebruikt diverse spellingen. ; ? meervoud ; Cees Robben – Mar ik zit mee knollen en peje... (19541204) [Ik = Sinterklaas, die na 6 december blijft zitten met de knollen en wortelen die de kinderen in ‘de klomp’ legden voor het paard. Na sinterklaas werd in Tilburgse gezinnen veel zie ‘peestaamp’ gegeten; Cees Robben – We kijke nie op unne bos péje... (19561201) [We hoeven niet zuinig te zijn]; ? meervoud, verkleind; Cees Robben – Ik zie m’n selotte en peekes al staon/ M’n kiendjes vur slaoi al d’n hofpad op gaon... (19570309); Cees Robben – Mun peekes zèn nog nie bekwaom... (19640918); Miep Mandos, Aantekeningen Brab. Spreekw.: Iemand wèèsmaoke dè Ónze Lieven Heer Hèndrik hiet èn in de haaj peeje stao te steeke. Informant Ad Vinken: De stomste boere hèbbe de dikste peeje - Wie zonder veel overleg te werk gaat, heeft vaak het beste resultaat. Piet van Beers – ‘De stinpöst’: Vier ons vèrse worst èn peeje../  doet er mar wè jèùne bij./ 'n Bèkske zult 'n half pond kaoje/ èn tweej schèève balkenbrei. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘Men Buukskes’: Men irste buukske ging oover peeje èn jèun èn oover de meense op de tèùn. (Het zeventiende boekje, 2010); WBD III.2.3:100 'pee', 'peetje' = wortel, winterwortel; ook 'winterpee'; WBD III.2.3:278 'peekoffie' = cichorei; WBD III.2.3:103 'stoppelpee' = stoppelwortel; WBD III.2.3:110 'witte pee' = pastinaak; WBD peeje-èg - wortel-eg; Str. peej (1:52). 101 'peetjes' = kl. worteltjes; 2. Wilde peej = fluitekruid; WBD III.4.3:394 wilde peej - fluitekruid (Anthriscus sylvestris), ook. genoemd: flèutekrèùd; 3. Bijnaam; Karel de Beer, Bijnamenboek: de peeje = fam. Schellen (blz.70); peeke; verkleinwoord; van peej; worteltje; Cees Robben: peekes, peeje en wortele
peenloof, peejlôof, zelfstandig naamwoord, bladerkroon van bieten; WBD I:1470 bladerkronen van bieten: 'peejloof', 'kòpp?', 'topp?
peenschijn, peejschèèf, zelfstandig naamwoord, schijf van een peen, wortel; figuurlijk en vaak spottend gebruikt voor muntstuk, geld; Goedgetòld - peejschèeve - zn - geld in klinkende munt. - de peejschèeve groeje nie op mené rug!: het geld groeit me niet op de rug!; Henk van Rijen: meej peejschèève kunde nie betaole; Henk van Rijen (1998): 'Hè de wèl genog peejschèève bè-w om dè te kunne petaole?'; Frans Verbunt: de peejschèève groeje nie op menen rug; Stadsnieuws: De peejschèève groeje nie op mene rug. Brabantse Spreekwoorden, Mandos: veul peejschèèven hèbbe (HM'70) - veel geld hebben; - Guido Gezelle - lemma PEESCHELLE, de = Schijve die, van dwersten, van eene pee, eenen peewortel, met een schuimw., van eene carote gesneden is. — „'t Is al wel en gemakkelijk gezeid “koop'et!” maar waarmee betalen? Met peeschellen?” Geh[oord in]; Aeltre. (Loquela, 1907); - Cornelissen & Vervliet - Peeschijf - znw., v. — Schijf die op zijn dwars van eene pee gesneden is. 't Is gemakkelik gezeed: koop 'et! maar waarmee betalen! Mè' peeschijven, zeker? (Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1903); - Cornelissen & Vervliet – lemma BETALEN - De gebroken potten betalen, de schade vergoeden, het gelag betalen. — (...) — Betalen mee potscherven, met de scherven van z'ne pispot, mee peeschijven, geen geld bezitten om iets te betalen. (Bijvoegsel Idioticon van het Antwerpsch dialect, deel A-H - 1936); - Cornelissen & Vervliet – lemma POTSCHERF, znw., o. — Z . Wdb. — Mee potscherven betalen, geen geld hebben om te betalen. Ook met de scherven van z'ne pispot, mee peeschijven. (Bijvoegsel Idioticon van het Antwerpsch dialect, deel I-R - 1938); - Herman J. Claeys – peeschijven (mv) in: met peeschijven betalen - (Ant) (spottend) platzak zijn. (Vlaams dialectenwoordenboek; lemma PEE; 2001); - Katleen De Beukeleer - Temmerman gewaagt, behalve kaf, van nog een ander strooiproduct. Volgens hem werden er namelijk wortelschijfjes, symbool van geld, gestrooid in de straat en voor het huis van een ‘mindere partij’ die omwille daarvan was afgewezen. WTT - 2013 bij het voorgaande van De Beukeleer - Het betreft het zogenaamde ‘lemen strooien’. In Vlaanderen was dit in de 19de eeuw een soort van volksgericht. Als een persoon zich volgens de gemeenschap onwelgevallig had gedragen, werd de straat tot aan zijn of haar voordeur gemarkeerd met strooisel. Daarbij werd vaak het kaf van het koren gebruikt (wit) of blauwsel (voor de was) maar ook het gebruik van wortelschijfjes kwam voor, vooral als het een huwelijk betrof dat geen doorgang vond omdat een van de partijen – de ‘mindere partij’ – blijkbaar niet draagkrachtig genoeg was bevonden. De ‘meerdere partij’ werd daarmee bespot door het ‘strooisel’. (Traditionele volkse feestcultuur en modernisering. Het platteland rond Gent ca.1860-ca.1940; hoofdstuk 4.1.4. REACTIES VAN DE GEMEENSCHAP BIJ HET AFBREKEN VAN DE VERKERING OF BIJ ZWANGERSCHAP. Katleen De Beukeleer. Gebaseerd op TEMMERMAN. ‘De kanonniers van de Verhoogstraat.’ 1982, p. 8.); zie peejsteeker
peenstamp, peestamp, peejstaamp, peestamp, zelfstandig naamwoord, "wortelenstamp, hutspot; Cees Robben – Ze pruuven d’n peestamp van soeur Antoinnet (19570921); Zàt de medèrne keuke zèn; Waor ze veul over kletse?; Gif men mar peestamp van ons Sjaan; De's nog 'n aauwerwetse. (Beide gedichten uit de Tilburgse Koerier; ongedateerd knipsel; circa 1970); Tony Ansems: Peestamp; Witte we'k gere te freten heb; We'k gere kook, akker de tijd vur heb; Peestamp, witte kool, en juine; Rookworst, efkes laote bruine; Lekker, vanavond lekker buize, peestamp; Ge vat wet peejen en wet errepel; Schrabbe, snije, koken, en stampt det spul; Nasi kruid, en un paor augurken, knoflook; Fleske bier ontkurken; Water, ollie, en un snufke zout; Oh well, pee stamp; Worst van den boer, peestamp; Spek zonder zwoerd; Kwakt er wet gehakt meej pinda nutjes bij; Pee stamp, witte kool, en juine; Rook worst, efkes laote bruine; Lekker, vanavond lekker buize, peestamp; Oh well, peestamp; Worst van den boer, peestamp; Spek zonder zwoerd; Kwakt er wet gehakt meej pinda nutjes bij; Peestamp, ge heurt er over roepe; Peestamp, ge kunt er goed van poepe; Lekker, gekleurd Oranje boven, peestamp; [Lekker, Pee hee Stamp] [3x]; (Tony Ansems, Peestamp;  van de cd Gatvermiedenhoet; 2010); Piet van Beers – ‘De mèrt’: Soms worret stamp van boeretoppe (daor moete verse worst in stoppe)/ soms worret peejstamp meej hasjee, of ik neem wè sudderlappe mee. (Het zeventiende boekje, 2010); Piet van Beers – ‘Wie wè bewaord die hee wè’: 't Is zund de'k het zeg, mar de witlof is weg/ en we hebben ok gin peestamp gegeten. (With Love; 1982-1987); Peejstaamp, hasjee, tis ammòl hêel lèkker, mar et lèkkerste vonnik boerekôoletòppestaamp meej vòrse wòrst. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); WBD III.2.3:119 'peestamp' = stamppot; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): pejstamp zn - hutspot ; peejstamp; stamppot van wortels; Hèmme alwir peejstamp!; Henk van Rijen (1998): 'peejstaamp'; Cees Robben: 'of ge peestamp het gegeete'; Stadsnieuws: Peejstamp itte meej klapstuk - Hutspot eet je met klapstuk (rundvlees dat wordt meegekookt) (250109); Piet van Beers: Wè motte tòch meej al die peeje ?? / zeej Sjooke Braans teege derre man. / ""Ge dènkt tòch nie dèk alle weeke / ok twee keer peejstamp kook hee Jan."" / ""Nêe Sjoo, dè kan ik nie verlange / al vèèn ik peejstamp nog zo fèèn. / Ik ha gedòcht, ik bouw wè kooje / zo vur 'n stuk òf tien kenèèn.""; Uit: Peeje , Knèène èn ""jonge"" mèt. (CuBra); Cees Robben: Zij wisten precies van dag tot dag wat daar de pot schafte. Zij sloegen met een schalkse grijns een groot vroom kruis voor ze aanvielen en prezen volmondig het bier van broeder portier, of den zaolige smaok van de peestamp van soeur Sophie van de Gutjesnonnen. (Uit: ‘Vruuger, in de blauwe periode’, in Robben en Rooms, 1981); Cees Robben - ‘En vur ’t höske maoket niks uit of ge reerug of peestamp het gegeete…’ (Prent van de week, 17 april 1987); Piet van Beers: De week daornao, dan eete we / wir Peestamp meej Hasjee. / As ge er te veul van it schètte / de plaanke van de pleej....; Lodewijk van den Bredevoort (Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken?, 2006 - We aten de weken daornao [6 december], bekaant daogeluks peestamp, tot die ons de neusgaote ötkwaam mar weggooien waar ok zund. (Uit: Siendereklaos); LECHIM: Gewoon mar eete... 'Wè zumme mèrge wir is eete?' / Dès de vraog van iederen dag / Vur peestamp, snert of bruine boone / Gao'k metèèn al overstag. Smaokeluk / Zàt de medèrne keuke zèn / Waor ze veul over kletse? / Gif men mar peestamp van ons Sjaan / De's nog 'n aauwerwetse. (Beide gedichten uit de Tilburgse Koerier; ongedateerd knipsel; circa 1970); Tony Ansems: Peestamp / Witte we'k gere te freten heb / We'k gere kook, akker de tijd vur heb / Peestamp, witte kool, en juine / Rookworst, efkes laote bruine / Lekker, vanavond lekker buize, peestamp / Ge vat wet peejen en wet errepel / Schrabbe, snije, koken, en stampt det spul / Nasi kruid, en un paor augurken, knoflook / Fleske bier ontkurken / Water, ollie, en un snufke zout / Oh well, pee stamp / Worst van den boer, peestamp / Spek zonder zwoerd / Kwakt er wet gehakt meej pinda nutjes bij / Pee stamp, ge heurt er over roepe / Peestamp, ge kunt er goed van poepe / Lekker, gekleurd Oranje boven, peestamp / [Lekker, Pee hee Stamp] [3x]; (Tony Ansems, Peestamp; van de cd Gatvermiedenhoet; 2010); Piet van Beers – ‘De mèrt’: Soms worret stamp van boeretoppe (daor moete verse worst in stoppe)/ soms worret peejstamp meej hasjee, of ik neem wè sudderlappe mee. (Het zeventiende boekje, 2010); Piet van Beers – ‘Wie wè bewaord die hee wè’: 't Is zund de'k het zeg, mar de witlof is weg/ en we hebben ok gin peestamp gegeten. (With Love; 1982-1987); Peejstaamp, hasjee, tis ammòl hêel lèkker, mar et lèkkerste vonnik boerekôoletòppestaamp meej vòrse wòrst. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); WBD III.2.3:119 'peestamp' = stamppot; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): pejstamp zn - hutspot"
peensteker, peejsteeker, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: vrek; WBD III.3.1:199 'peesteker', 'vrek, knijperd, schraperd, gierigaard, pin, gierige pin' = gierigaard; WTT 2013 - het woorddeel 'peej' is mogelijk hetzelfde al de de peen (wortel) als symbool voor geld in zie peejschèèf
peenzaad, peejzaod, zelfstandig naamwoord, suikerbietzaad; WBD I:1429 'peezaot'; (Hasselt) 'zaot'
peer, pèèr, zelfstandig naamwoord, pirke, "I - peer (vrucht); zelfstandig naamwoord, verkleinwoord: pirke; Dirk Boutkan: (blz. 22) pèèr naast peer; Dialectenquête 1879: pruimen en père (meestal: pruim en père) (ui = eu van fr . Meuse); Dapper, pittig peerebumke; zuute troost in 't traonendal; rijk en vriendelijk suiker-umke; waor ik eens van stroebele zal; mee oe vuutjes staode in d'eerde; mee oe teentjes zuigde sap; mee oe blaoikes aosemde weerde; uit de locht, om, nap aon nap; peer aon peer zuut vol te tappe; vol te spanne tot oe vel; kleurt en zwelt van rijpe sappe; naor den aord van oe gestel: vijftig sappige ""Louise; bonne d'Avrange"" (hoe 'n rare taol!); wilde leveren en ik zie ze; al ligge lokken op de schaol! (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘’t Peerebumke’, 1949); De door Heerkens benoemde peer is de Louise d'Avranche, een handpeer die in de Franse stad Avranches vanaf circa 1789 geteeld werd door Longueval. De peer kan omstreeks half september geplukt worden. Wikipedia: De vrucht van Bonne Louise d'Avranches is klein, slank en groen met mooie donkerbruin-rode blos. Het is een iets zure, sappige handpeer met een aangenaam aroma. Weijnen, Dialectatlas van N.-Brab. (1952): die pèèr is nie rèèp; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: de gèlste pèère wòrren et irst geplokke (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1970) - de gekste meisjes lopen het eerst tegen de lamp (woordspeling: geil ) ook Stadsnieuws: 150106; Cees Robben – Hed-d’ôk pèrkes zonder bökzuut... Frie? (19560915); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - pèèr (krt. 14); II oorvijg; Cees Robben: vur en peut of en pèèr heddet hart nie; Sierarke blèrt wir hèùzehôog./ Hij heej en pèèr gekreege (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wè ist verschil?); WBD III.1.2:32 'peer' = slag : ook: 'veeg, fleer, stomp, opdoffer, oplawaai, opneuker, opmieter, opduvel, maai, pets, hengst, labbezoet'; WBD III.1.2:35 'peer' = muilpeer; ook ' fleer, kaakslag'; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PÈÈR zelfstandig naamwoord v., Fr. poire; fig. oorveeg, muilpeer; pirke; peertje; verkleinwoord  van 'pèèr'; WTT 2011 - de verkorting van pèèr doet pèrke verwachten maar is in feite pirke, conform het verkleinwoord dan wel de verkorting van Peer, de eigennaam; zie volgende lemma."
pees, pees, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, piske, "piske; koord, touw, snoer (van rondgevlochten katoen) in de textielindustrie gebruikt voor aandrijving van machines; Anoniem – 1959 – ; en toen zeej de klène Kees: ""Vadder, ik heb naau wel unne hakdol; mar 'k heb gin stukske pees.""; (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); As de zon hil fel scheen staken wij pezen in braand, meej un braandglas, dè stonk zô lekker. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Ok haktollen ging héél goed. Ge sloegt meej enne pees aon un stökske gebonden tegen enne tol, die ge irst meej oew haande liet draaien. Deur dieje tol elke keer goed te raoke meej dieje pees, blééf ie draaien. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD pees (II:1031) - pees: drijfriem; ook: touw; WBD III.3.1:374 'pees', 'bullepees' = pezerik; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PEES zelfstandig naamwoord v. - snaar van eene viool, een spinnewiel, enz. fig. gierigaard, schrok.; piske; verkleinwoord; van 'pees', met vocaalkrimping; peesje, katoentje van een lamp of kaars; de touwsoort die gebruikt werd om bij het kinderspel ‘haktollen’ de tol tijdens het werpen aan het draaien te brengen; Cees Robben – [Kinderen in een winkeltje:] Meneer, verkôôpte sewèèle nog drèèfdöllekes meej ’n zwipke en hakdöllekes meej ’n piske... (19800418); pees van een handboog; Cees Robben – ’t Taaije piske wier gespannen (19560714); de touwsoort die gemakkelijk brandt en smeult; Frans Verbunt: piske blaoze, piske braande - al blazend een eindje pees gloeiend houden"
peesjeblazen, piskeblaoze, Goedgetòld, piskeblaoze = blazend een eindje pees gloeiend houden
peesjebranden, piskebraande, Goedgetòld, piskebraande = blazend een eindje pees gloeiend houden
peesteker, peesteeker, zelfstandig naamwoord, "1. gierigaard; Anoniem - 1933: Intusschen dient erkend, dat aan 't scheldwoord ""peesteker"" in het Brabantsch nog een heele andere beteekenis wordt gehecht dan dr. Cornelissen eraan toekent. Mijn briefschrijver van; den vorigen keer acht zelfs de uitlegging van dr. Cornelissen ten eenemale foutief. Hij schrijft: ""Peestekers"" is m.i. niet het gevolg van het veel eten van peeën oftewel wortelen. Onder ""peesteker"" wordt verstaan een echte ""vuile meensch"", d.i. een die een halve cent vierendeelt. Zij nl. die peeën, d.i. ""varkens- of koeienkost"" gingen steken, omdat ze te gierig waren om fatsoenlijker eten te gebruiken, kregen dezen scheldnaam. Naar ik meen, peilt mijn briefschrijver met zijn uitleg veel dieper de wezenlijke beteekenis van het woord ""peesteker"" dan dr. Cornelissen, die eenvoudig de letter verklaart. Wanneer wij hier praten van 'n ""peesteker"" dan bedoelen we aan te duiden de eigenschappen van 'n gierig, kortzichtig individu, dat geen omgangsvormen heeft en in hooge mate ook lijdt aan 'n onbehoorlijke mate van eigenliefde. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 30 december 1933; rubriek Folklore, afl. 6); Dorrus Misters - 1952: ...""peesteker"" dat een minder gunstige betekenis heeft en waardoor een krenterig, gierig iemand wordt aangeduid. Zoals; wij jaren geleden in een schriftelijk duel ook in dit blad reeds opmerkten, zit die betekenis niet in het woord zelf, maar in het gebruik hiervan. ( Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 17 mei 1952; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 15. Boeren in de winter); WBD III.3.1:202 'peestekerig' = gierig; 2. een kerel, flinke vent; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): - al een hele wortelsteker zijn = al een hele vent zijn (wortels werden met de riek gestoken); Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ik dòcht dèk al nen hille peesteeker was; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: al nen hille peesteeker zèèn"
peet, peet, zelfstandig naamwoord, peter; WBD III.2.2:89 'peet' = peter; WBD III.2.2:91 'peetzoon' = idem; 'peetdochter' - idem; WBD III.2.2:90 'peet' , 'peetje' , 'petetante' = meter (bij doop); Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PEET (zachte e), ook PÈÈT zelfstandig naamwoord v. - meter, petemoei
peettante, peettaante, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen (1998): meter die als enige, dus zonder peter, fungeert
pek, pèk, zelfstandig naamwoord, WBD de eerste uitwerpselen v.e. veulen
pekdraad, pèkdraod, zelfstandig naamwoord, WBD pekdraad: de draad die men maakt door hennep- of vlasvezels in elkaar te draaien en met pek in te smeren door middel v.d. strijklap (II:698)
pekel, peekel, zelfstandig naamwoord, dronken; in de uitdrukking 'onder de peekel'; Want Piet die naam et nie zo naaw/ òn dienst hai ginnen heekel/ mar mistal kwaam ie te laot aon/ èn goed onder de peekel. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Op zaoterdag gin post mir)
pekken, pikke, zwak werkwoord, ::, pikken; WBD pekken (de binnenwand van biervaten met pek laten doortrekken en met een dunne laag ervan bedekken); Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PIKKEN - met de pik afmaaien, Fr. saper
pekkepoelie, pikkepoelie, zelfstandig naamwoord, waarschijnlijk een heendaagse varioant op 'poeliepèk': dropwater
pelgrim, pèlgrim, zelfstandig naamwoord, pelgrimage, bedevaart; Interview Jolen - 1978 - “Bènde gij katteliek?Hèdde wèlles ene pèlgrim gemòkt nòr St. Job? Jaojaojao…pèlgrim….jao, ik bèn dikkels genoeg nòr Sint Job gewist!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
pellen, pèlle, zwak werkwoord, pèlle - pèlde - gepèld, WBD een ei van de schaal ontdoen; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PELLEN - van de pel ontdoen. Gruun hout pelt gemakkelijk.
peluw, pulling, zelfstandig naamwoord, peluw, een met kaf of veren gevulde zak op het voeteneinde v. h. bed langwerpig, rond onderkussen onder het hoofdkussen; R.J. èn daor nòg en pulling aachter gezèt; Cees Robben –  ik hèb mar ene pulling óp et voetènd geleej; Henk van Rijen –  leeter ginne pulling op et schoor? - ligt er geen peluw op de vliering?; WBD (III.2.1:103) 'peuling' = peluw; Verh.Verh.: wsch. hetzelfde woord als 'peluw', maar in een oudere vorm; (lat. pulvinus) A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. 'peuling' - peluw; Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'pölling' zn - peluw
penalty, pienantie, zelfstandig naamwoord, Informant Ad Vinken: strafschop, penalty; Verbasterde uitspraak v.h. Engelse woord 'penalty'; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): pienantie zn - strafschop
pendule, penduul, zelfstandig naamwoord, klok op de schoorsteenmantel; WBD III.2.1:117 'pendule'; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): p?ndül, zelfstandig naamwoord m. - pendule
penning zestien, pènning zistien, uitdrukking, pènning zistien, uitdrukking; gierig zijn, woekerrente berekenen; Cees Robben – Ik heb nog nôôt unne interessaantere meens gezien as die daor lôôpt... Gierig.. vuil.. van den haauwvaast.. eene van penning zistien... (19840127); Ewoud Sanders / Meertens Instituut - Hij is een gierigaard, een woekeraar. Het gaat om iemand die geld leent tegen een hoge rente, namelijk één penning op iedere 16, dat is 6,25 procent.
pens, pèns, zelfstandig naamwoord, WBD buik van een paard, ook 'bèùk' genoemd; Frans Verbunt: beeter nen dikke pèns vant zèùpen as nen bult vant wèèrke; WBD III.1.1:121 'pens' = buik; 122 idem (spotnaam); Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PENS zelfstandig naamwoord v. - buik, Fr. panse, ventre; ook bloedworst. Bij veeartsen: eerste maag; bij herkauwende dieren
pensioen, pesjoen, zelfstandig naamwoord, pensioen; Grôot Diktee-08: meej en klèèn pesioentje aachter de gerdèntjes
penwerk, pènwèèrk, zelfstandig naamwoord, WBD gepind werk: schoenwerk dat met houten pennen vervaardigd is (II:797)
penwortel, pinwòrtel, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.3:54 pinwòrtel - hoofdwortel; ook genoemd; pin, pèn, pènwortel of gewoon wortel
peperkoek, peeperkoek, zelfstandig naamwoord, peperkoek; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: de peeperkoek óp tòffel lèggen èn dan dursnije (Kn'50) - gezamenlijk bezit verdelen.
pepermunt, pimpremunt, zelfstandig naamwoord, "pepermunt; Van Beek - ""pimpremunt"" is pepermunt (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Cees Robben: daor rôok et nòr pimpremunt; Henk van Rijen (1998): 'pipperemunt'; pumperemunt; pepermunt(jes); Pumperemuntjes eten zoo naaw en dan is ok al goed tegen de maogpent... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939)"
pepernoot, peepernoot, zelfstandig naamwoord, bep. strooi-snoepgoed t.g.v. sinterklaas; klein stukje koek in sinterklaastijd als strooigoed gebruikt, rond of in de vorm van kleine dobbelsteen
peren, pèère, zwak werkwoord, pèère - pèèrde - gepèèrd, "1. peren = meppen, slaan; Informant Toine Raaijmakers: Hij pèèrdenem teege zen oore; – er teegenon pèère - erop slaan: flink aanpakken; letterlijk: peren; figuurlijk: hard werken: Cees Robben – Wè zal ik ‘m père... (19570309); Stadsnieuws: We zulle der es flink teegenòn pèère - we zullen ze eens flink van katoen geven (131209); WBD III.1.2:30 'ertegenaan peren' = slaan; ook: bossen, naaien,een labbezoet geven'; WBD III.1.2:56 'peren' = een pak slaag geven; ook: 'afperen,bijperen; ertegenaan peren, erop peren' e.d. 2. weglopen, vluchten; – er tussenöt pèère - zich uit de voeten maken, hard weglopen; De Wijs – Er tussen uit peere (04-07-1969); WBD III.1.2:129 'ertussenuit peren' = op de loop gaan; Piet van Beers – ‘Tusse Kèrst en Nuu..’: 't Aawjaor pèèrt er èut/ èn heurt tot ' t verleeje. (‘t Èlfde buukske, 2010); 3. ongemanier eten of drinken; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""hij kan em ongemakkelijk paire (hij kan ongemanierd eten en drinken)""; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): pe.r?(n); zw.ww.tr. 'peren' - slaan 'em pere' veel drinken of eten. Met al deze betekenissen: Reelick, Bosch Woordenboek (1993): pere - slaan, erop slaan; hard werken, wegrennen. Verwantschap met 'muilpeer'?; Cornelis Verhoeven (Udenhouts): PEREN (péére) onov.ww - een krachtige beweging uitvoeren; in verschillende samenstellingen, bv 'r op péére - erop slaan (vgl. muilpeer); 'r öt péére, er haastig vandoor gaan. Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): pèère ww - slaan, ervandoor gaan"
perenboom, pèèrebumke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "van pèèrebôom; perenboom, perenboompje; Piet Heerkens: 'T PEEREBUMPKE;Vijftig peeren aon één bumke; aanderhalve meter hoog!; Lekker suikerwaoter-pumpke; 'k aai oe dik mee baai mijn oog'!; Dapper, pittig peerebumke; zuute troost in 't traonendal; rijk en vriendelijk suiker-umke; waor ik eens van stroebele zal; mee oe vuutjes staode in d'eerde; mee oe teentjes zuigde sap; mee oe blaoikes aosemde weerde; uit de locht, om, nap aon nap; peer aon peer zuut vol te tappe; vol te spanne tot oe vel; kleurt en zwelt van rijpe sappe; naor den aord van oe gestel: vijftig sappige ""Louise; bonne d'Avrange"" (hoe 'n rare taol!); wilde leveren en ik zie ze; al ligge lokken op de schaol!; Vijftig peeren aon één bumke; aanderhalve meter hoog!; Lekker suikerwaoter-pumpke; 'k aai oe dik mee baai mijn oog'!; Peerebumke, stiekum wonder; ik bewonder ou natuur; bron van zuutsel, eens van onder; opgegroeid uit rot en zuur; uit 'n mörve peer gesproten; die begraove laag in d'eerd; is den drang oe ingegoten; om te werken als een peerd!; as 'n peerd? Och, peerdekraachte; vreuke vreed aon kêr en ploeg; óú gevroet gao daoge, naachte; aaltij deur in stil gezwoeg!; Goei, zuutsappig suiker-umke; 'k weet, al valt et nie in 't oog; as 'n ieverig waoterpumpke; zuigde liters sap omhoog; en die liters destilleerde; zonder deddet smookt en rookt; toe den zuutsten draank op eerde; swijls de zon de kachel stookt!; Vijftig peeren aon één bumke; aanderhalve meter hoog!; Lekker suikerwaoter-pumpke; 'k aai oe dik mee baai mijn oog'!; Daankoe, daankoe, lieven Heerke; veur mijn bruurke Suikerzuut!; Daankoe veur Oe zonnig weerke; dè doe rijpen heel den buut!; Daankoe veur dees bonne Louise; schoon gegroeid uit leevend hout!; Daankoe, gulle Gever, die ze; vloeie liet uit leevend hout!; Wie-t-er Ou nie kan bedaanken; as ie 'n peerebumke zie; speult z'ne rol hier op de plaanke; van et leeve slecht, of nie!; Vijftig peeren aon één bumke; aanderhalve meter hoog!; Lekker suikerwaoter-pumpke; 'k aai oe dik mee baai mijn oog'! [uit: De Knaorrie, 1949]"
pergestiek, pèrgestiekes, zelfstandig naamwoord, meervoud, "gebaren; Van Delft - - Hij die voorzichtig speelt ""zit te huipen"" en iemand, die stilletjes een teeken geeft, terwijl de ander het ziet, krijgt de aanmaning: ""Maok nou gin pergestikus"" (gestes). (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Stadsnieuws: dès vals spul, gij mòkt pèrgestiekes òn oewe maot - dat is vals spel, jij geeft tekens aan je maat (180209) - Uit Frans 'gesticuler' - tekens geven, gebaren maken. Brabantse Spreekwoorden, Mandos: mòkt gin per gèstikes (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1969) - maak geen gebaren (kaartterm, gezegd als iemand bij het kaarten een medespeler stiekem een teken geeft.) Fr. gesticuler - gebaren maken"
perkel, pèèrkel, pèrkel, zelfstandig naamwoord, WBD sluitboom van de schuur- of staldeur (losse balk); Cornelis Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts; 1978): PERKEL m, zie: merkel -> MERKEL (mèèrkel, soms ook: pèèrkel) m - grote houten grendel, balk waarmee een dubbele deur bv. van een paardenstal gesloten wordt. Z.a. WNT MERKEL, daarnaast MERKER, MARKER, ook MERK. Etym. niet bekend. De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord m. 'perkel', hetz. als 'slèùthout'; Frans Verbunt: dwarsbalk om een poort te sluiten
permitteren, pèrmeteere, zwak werkwoord, pèrmeteere - pèrmeteerde - gepèrmeteerd, "Informant: Piet Mutsaerts: smeken; bidden èn pèrmeteere; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""ik heb er om motten bidden en permeteeren om het te kraigen""; Informant Th. Witters:  ""hij laag me tòch te permietééren' (te smeken); Frans Verbunt: zenèège pèrmeteere - zich veroorloven; WBD III.3.1:263 'permitteren' = smeken 275 'permitteren' = klagen; Reelick, Bosch Woordenboek (1993): permetere - smeken: Hij bleef bidde en permetere. Cornelis Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts; 1978): PERMITTEREN (pèrmetere) onov.ww - smeken, jammerklachten uiten, dikwijls in combinatie met 'bidden'. De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): intr.permitteren 1) dringend bidden, smeken; verbinding 'bidden en parmetere'; 2) aangaan, jammeren, klagen. Z.a. Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PERMETEEREN - misbaar maken, klagen; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): pèrmeteere ww - veroorloven, jammeren; WNT PERMITTEEREN - toelaten; verlof geven"
perronkaartje, peronkòrtje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; perronkaartje; De Wijs – Den dieje zôde de sleutel van oew braandkaast geve, mar z’n bruur is nog nie goed vûr ’n perronkaortje. (17-10-1966)
persblok, pòrsblòk, zelfstandig naamwoord, persblok; WBD pòrsblòk (II:1388) - persblok (in pettenindustrie); WNT PERSEN (l) daarnaast eertijds (en thans nog gewestelijk: PARSEN, PORSEN
persecutie, pèrsekuusie, zelfstandig naamwoord, "rompslomp, omslachtigheid; uit 'Persecutie'; Van Delft - ""Wat is me dat een persekussie!"" Dit is: Wat is dat vervelend, een naar geval, dat hindert. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); Van Delft - Een ""persekuusie"" is narigheid. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Toen was et gin pèrsiekuusie/ om en goei moeder te zèn/ dag en naacht gestaojig beezeg/ meej de zörg vur grôot èn klèèn. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Moederdag); Henk van Rijen (1998): bezoeking, kruis, kwelling; Cornelis Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts; 1978): pèrsecusie, v. rompslomp: 'n hil pèrsecusie - een ingewikkelde zaak; het woord werd oudtijds gebruikt als juridische term voor 'vervolging'. De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord vr. 'persecutie' - kwelling, marteling; WNT PERSECUTIE - vervolging, kwelling"
persen, pòrse, zwak werkwoord, persen; WBD pòrse (II:1388) - persen, naadjes openstrijken (in pettenindustrie); B pòrse - pòrste - gepòrst; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - PORS, PORSSEN voor Pers, Perssen. A.P. de Bont – zw.ww.tr.'porsen' - persen (vooral van kleren gezegd); Antw.PORSEN - met moeite dragen, torsen. WNT PERSEN (I) - daarnaast eertijds (en thans nog gewestelijk): PARSEN, PORSEN
personeel, pèrsenêel, zelfstandig naamwoord, personeel; Kees & Bart (krantenrubriek - 1922-193?): perseneel (passim)
persoonlijk, personlek, persôonlek, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, Henk van Rijen (1998): persoonlek; Dirk Boutkan: persónlek, persôonlek (blz. 34)
perzik, pèrzek, pirzek, pirzik, zelfstandig naamwoord, pèrzekes, perzik; Frans Verbunt: alles wòrt duurder behalve de pèrzekes, want die zèn der swènters nie; WBD (III.2.1:463) pèrzekesbôom - perzikboom, ook 'perzikenboom'; WBD (III.2.3:171) 'perzik ' – idem; pirzek; meervoud pirzekes; perzik (persica); Cees Robben – Hij hield van (...) braoikes... en van overschot... van kaoikes... en gerukte sprot.. van pirzekes op sap... (19590919); Henk van Rijen (1998): 'pèrzek, pèrzekes'; Piet van Beers – ‘Eet meer fruit’: k 'Ha in munnen Volkstuin/ unne schôône Pirzikbôôm staon. (With Love; 1982-1987); WNT PERZIK ... Verder verdienen nog vermelding de gewestelijke vormen: pirrek, pirk, pierk, spirk, spierk, perrek, pers, perze, perkel, pezerik
pesjonkelen, pesjonkele, besjonkele, zwak werkwoord, pesjonkele - pesjonkelde - gepesjonkeld, Voor herkomst zie: OT 64:73 (Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994) en OT 64:134 (Piron); - tijdens kerkbezoek de Portiuncula-aflaat verdienen. Uitsluitend in kerken van de franciscanen/capucijnen. In Tilburg in de capucijnenkerk, Korvelseweg. Op 2 augustus. Dit resulteerde meestal in een druk heen-en-weer geloop, omdat aan ieder kerkbezoek met voorgeschreven gebeden de aflaat verbonden was. De gelovige voldeed aan de voorwaarden (zie het Dossier, hieronder), verliet de kerk, en ging weer naar binnen om nogmaals de gebeden te doen en daarmee nogmaals een aflaat te verdienen. Cees Robben: pesjónkele - café in, café uit; Cees Robben: 'ze han saome gepensjonkeld'; Verdiene bij de Capusiene ? Jè, unne aflaot jè, mee pesjonkeIe . . . (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Die Kappesiene, dè waar iets hêel aparts. In hullie kèèrek koste pesjonkele, èn onze paa ging daor biechte, want daor kreede nie zo gaaw et schöfke. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Reelick, Bosch Woordenboek (1993): pesjunkele - behalen v.e. volle aflaat; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): pesjonkele (II:80); OT jg. 64: blz.73 en 134; Weijnen, Etymol. Dialectwdb. (1995 & 2003): pesjonkele - de Portiuncula-aflaat verdienen; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): 'besjònkele' - aflaat verdienen; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zw.ww.intr. 'pesjonkelen - portonculen'; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PORTIONKEL zelfstandig naamwoord m. - de 2e Augustus; spr.w.: portionkel, te acht uren donker - PORTIONKELEN (uitspr. p?sjonk?l?n); gepesjonkeld; van zwak werkwoord ‘pesjonkele’; gespesjonkeld; volle aflaten verdienen in de kerk van de capucijnen op Korvel, maar afwisselend met het kerkbezoek een café bezoeken. Cees Robben – Ze [twee vrienden] han saome gepesjonkeld/ En te veul van ’t goei gehad... (19620504); Cees Robben – [twee mannen aan de bar:] Zèède aon ’t pesjonkele..? Dè wel.. En dorst naorgelang devotie..! ..Dè snapte.. (19620223); zie pesjonkele; besjonkele; Van Rijen (1998): betalen, opbrengen [?]; Jan Naaijkens, Dès Biks (1992): besjonkele - aflaat verdienen; zie pesjonkele
pessimist, pèstiemist, zelfstandig naamwoord, pessimist; ...dieën inzender dès innen pestimist. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
pet-en-l'air, pietelèèr, zelfstandig naamwoord, "Etymologie; WTT 2011; ES: in het dialectisch taalgebruik betreft de pietelèèr – met veel varianten – een kledingstuk voor heren dat in de standaardtaal meestal aangeduid wordt met 'rok', of 'frak', d.w.z. een jas die aan de voorkant recht is afgesneden, terwijl de achterzijde bestaat uit twee slippen, ook wel 'zwaluwstaart' genoemd (cf. R. Broby-Johansen, Kleding en het AaBe ervan, Tilburg 1961). Het Franse moederwoord 'pet-en-l'air' (zie Cornelissen hieronder, en vele andere, vooral Zuidnederlandse dialectwoordenboeken) betekent letterlijk 'scheet-in-de-lucht', namelijk tussen de twee slippen door. Andere namen die dit kledingstuk met het (mannelijk) achterwerk verbinden, zijn 'billentikker' en 'vrijschijtertje', beide hieronder, en een 'koentekletser' in het dialect van Ieper (cf. Staf Verheye, Wuk zegje?, 2008). In het Frans is 'pet-en-l'air' als kledingstuk voor mannen echter alleen in gebruik geweest voor een korte kamerjas voor heren (cf. Dauzat, Dictionnaire étymologique et historique du français, 1993) en wel vanaf 1729. De echte oorsprong van het woord pet-en-l'air dateert uit de tweede helft van de 17e eeuw, en heeft dan betrekking op een kledingstuk voor vrouwen dat een combinatie is van een keurslijf met mouwen en een over de heupen hangend kort rokdeel. Een belangrijk kenmerk van dit kledingstuk zijn de plooien in het rugdeel. Door die plooien deed de wind de achterzijde gemakkelijk opwapperen. De enigszins scabreuze vergelijking met een ander soort wind was daardoor snel gemaakt. Al circa 1865 was die 'vrouwelijke' oorsprong op de achtergrond geraakt, zodat L.W. Schuermans zich in zijn Algemeen Vlaamsch idioticon genoodzaakt zag de pieteleer als volgt te beschrijven: – PIETELEER, PITELEER, m., het eerste hier en daar in Vl., het tweede hier en daar in Br. en Antw. gebr., een mansrok met korte of met lange en smalle slippen. Op vele plaatsen noemt men dit ook : scheer: de slippen van zijnen piteleer hangen tot op de billen. Het w. komt van het fr. pet-en-l'air, kort vrouwenkleed, nachtrok, slaapjak. Plaatsen; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""pietelair - rok (heerenkleedingstuk)""; ...mee innen pietelaer aon... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Pierre van Beek: pitteleer, soort van korte jas met lange slippen; Henk van Rijen: dès nòg en gêef pietelèrke - dat is nog een aardig jasje; WBD III.1.3:30 'pitteleer' = slipjas; Cornelis Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts; 1978): PETTELAAR (pieteléér) m - jas met slippen, billentikker. De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord m.'pieteleer' - pettelaar, ""mansrok met lange en smalle slippen""; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): pietelèèr (I:15); Weijnen, Etymol. Dialectwdb. (1995 & 2003): pietelaer - slippenjas (znl.); Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): pietelèèr zn - slipjas; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PITTELÈÈR zelfstandig naamwoord m. - mansjas met lange en smalle slippen, Fr. pet-en-l'air; Goemans, Leuvens taaleigen (1936): PET-EN-L'AIR - pitalè:r zelfstandig naamwoord m. - soort van gala kleedingstuk. WNT pitteleer zie pettelaar, Ndl. ' vrijschijtertje ' (robe de chambre qui ne descend que jusqu'au bas des reins)"
peter, peeter, zelfstandig naamwoord, als zodanig fungeerde een vrouw, die eigenlijk 'meter' moest heten.
pétrin, petrèène, zelfstandig naamwoord, "verdrukking; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""petraine"" 'en zoo zai 'k in de petraine gekomen' - in de verdrukking; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: in de petrèène koome (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): - in de verdrukking komen (Fr. être dans le pétrin - in de knoei zitten)"
petroleum, petrollie, zelfstandig naamwoord, petroleum; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…was er zonne man, zon man van et gaslicht òngestèld meej zonne lange stòk meej zon lèmpke veur derin, petrollie, hè, en knoetje in meej bronnollie èn dan gingie saoves dieje lantèère veur in dè gòtje steeke, de lantèèren ònmaoke.”
Petrus, Pêer, zelfstandig naamwoord, eigennaam, Pirke, "Peter, Piet, Pieter, Petrus; ES (WTT 2011): Pirke Donders, de zalige Petrus Donders; Henk van Rijen: vööle peer - gierig iemand; Hoeufft, Proeve van Breda's Taaleigen (1836): PEER, voor 'Pieter', bij zamentrekking van 'Peter'. Z.a. De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): pe:r, zelfstandig naamwoord m. (eigennaam) 1) Peer, Peter; 2) kater; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PEER (scherpe e) - vklw. Peerke(n). Verkorting v. Pieter of Petrus; Pirke; Petertje, Pietje; – verkleinwoord  van 'Peer', met vocaalkrimping; Cees Robben – Ik bèn nòr 'Peerke' Dónders gewist. Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""Pirke - verkleinwoord van Peter""; Creditcard van de Stichting Petrus Donders –; Pirke Donders, gij die ene zeege zèèt vur de meense; omdè grènze vur jou nie bestonde; omdè vur jou kleur, gelêûf, rang òf staand der nie toe deeje. Pirke Donders, meej oewen oope kèèk op de wèèreld; die opkwaam vur iedere meedemeens as vur ene vriend; die meej oew gouwe hart tèèd en römte ooverbrugde; die liet zien dè God der is vur alle meens    ; Pirke Donders, hèlp ons saome stèèrk te zèèn in moejeleke tije; hèlp ons mekaare te leere kènnen èn begrèèpe; hèlp ons om de wèèreld schôoner èn beeter te maoke. (2013); Audioregistratie 1978 - Bij den Drèl, bij Pirke den Drèl! Bijnaome, dè was ok iets vruuger! Ge had dan hier nòg ene Paus zèllefs èn en Pauzin! En ene keizer, Cor de Nijs!” (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); WTT 2013 - vergelijk de verkleiningen: Geer > Girtje, heer > hirke, beer > birke, leer >lirke, etc."
peul, pêûl, zelfstandig naamwoord, pultje, peul; Dirk Boutkan: plur.: peule, sing.: pêûl (36); pultje; verkleinwoord; peultje, peulerwt, 'sèùkerèrtje', 'haawke', peul; WBD III.2.3:80 'peultje' = peul
peulen, pêûle, poole, zwak werkwoord, Goedgetòld - peule, poole = erwten of bonen van de dop ontdoen, afhalen ;poole; pellen, uit de huls halen; R bôone poole; Dè thöswèèrk, dè zôo nog nie hiete, mar et wel waar, bestond öt erwten polen. Agge nie wit wè dè is? De erwtjes die opgesloten zitten in die peulen der öthaolen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD (III.2.1:374) 'peulen' = erwten v.d. schaal ontdoen; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - POOL (zachte o) zelfstandig naamwoord v. - peul, pel, schelp v. erwten en boonen; Kil. Pole, peule (Sicamb., Holl.) - pericarpium; WNT POLEN (II) gelijkbet. met 'peulen' (l): boonen en erwten uit de schil doen, doopen (in Z.-Ned.)
peur, pèùr, peur, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen (1998): angst, vrees (Fr. peur); Stadsnieuws: Hij heej veul pèùr vur de tandarts; dè spaort em sènte, mar dè kost em wel zen taande - - Hij is erg bang voor de tandarts, dat spaart hem geld maar kost hem wel zijn gebit. (260510)
peut, peut, zelfstandig naamwoord, slaag, klap; Wilde peut beure? - Moet je een pak slaag?; Van den dichtst bijzittende kreeg ie in peut tege z’n kaoke... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); WNT PEUT (I) zelfstandig naamwoord m., mv. –en. In de volkstaal: slag, klap, oorveeg. Bijvorm van 'peuter' en misschien een verkorting daarvan, in het enkelv. ook als collectief voor: klappen, slaag. Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PEUT bw - Peut hou(d)en - term in het marbelspel. Zijne hand op de meet houden, wanneer men schiet, niet pooteren. Reelick, Bosch Woordenboek (1993): peut - stomp
peuzel, peuzel, zelfstandig naamwoord, "Van Dale: peuzel 3) vrouwspersoon; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""'t is 'n peuzel (ongemakkelijk lastig waif)""; WNT PEUZEL - 3) als minachtende benaming voor een vrouwspersoon, inzonderheid een van slechte zeden"
pezen, peeze, zwak werkwoord, peeze - peesde - gepeesd, "ijlings verdwijnen; hard werken, ploeteren; - ook in tegenwoordige tijd geen vocaalkrimping; Van Beek - ""Ge moet nie teute. Pees um!"" is: Ge moogt niet treuzelen. Haast je! (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Cees Robben: ik pees en snél - ik ga er rap vandoor; Henk van Rijen (1998): 'Um peeze' - weggaan, wegwezen. Henk van Rijen (1998): 'Peest um naa gaaw!' - Verdwijn, en vlug; WBD III.1.2:128 'daaruit pezen' = op de loop gaan; WBD III.1.4:345 'pezen' = zwoegen; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PEEZEN - slagen geven, afrossen, 'k Zal oe peezen!; WNT PEZEN - B) Werken, inzonderheid: hard en inspannend werken; slagen geven, slaan, afrossen.; gepeesd; van zwak werkwoord ‘peeze’; ervandoor gaan; Cees Robben – Hij was ’m gepeesd (19551119)"
Philomena, Fieloomeenaa, Fillemien, eigennaam, Philomena; Cees Robben – (19740928); zie Filleke; zie Fillemien; Fillemien; Philomena; Cees Robben – Jan Dokus en z’n Fillemien (19670428)
Philomenus, Filleke, eigennaam, verkleinde vorm, samentrekking uit Philomenus; de vrouwelijke variant ‘Philomena’ (ook Phil, Fil, Filleke) komt vaker voor. Cees Robben – Filleke Snoep. [waarschijnlijk een bijnaam voor een houder van een snoepwinkeltje] (19570706); Cees Robben – Ons Filleke (19720714); Bij Robben hetzelfde als Fillemientje: Cees Robben – Allee, gij Fillemientje (...) Heel mooi, Filleke... (19840120)
piechem, piggem, zelfstandig naamwoord, "Van Dale: piechem (piegem, piegum) I. dwaas, onmogelijk mens; jood; II. (volkst., Barg.) slim, gevat, bijdehand; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""piggem - 't is en blaift mar 'n moager piggemke (kindje)"""
pied-de-poule, pjeedepoel, zelfstandig naamwoord, stofnaam (textiel); uit Frans: pied de poule (kippenpoot); in Nederlands ook 'hanepoot'; Henk van Rijswijk - Pied de poule: heel typisch effect dat wordt verkregen door een combinatie van kleurstelling en binding, 4-schachts gelijkzijdige keper in dit geval.
piëdestal, pietestalleke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, piëdestalletje - uit Frans piédestal - sokkel of houten standaard om iets uit te stallen; vaak gebruikt in verband met heiligenbeelden; Cees Robben – Sint Jussep onder ’n stölp en ’t hellig hart op unne pietestalleke. (19851129); WBD (III.3.3:199) pieterstalleke, 'piëdestalleke' = heiligharttafeltje; [hellig hart = heilighartbeeld]
piek, piek, zelfstandig naamwoord, Informant: Piet Mutsaerts: – 'van de luie piek', schertsend gebruikt m.b.t. iemand die ziek was, om de twijfel eraan uit te drukken; WBD (III.3.2:78) piek = harde puntslag v.e. priktol; WBD (III.4.4:143) 'piek' = top; WBD (III.3.1:148) 'piek' = gulden; Cornelis Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts; 1978): PIEK: van de luie piek. Blz.85: De uitdr. kwam op een duistere wijze voort uit een diepgeworteld ongeloof in het bestaan van echte en toch niet dodelijke ziekten. ... Gezien het feit dat ze in ABN, dus als een citaat, te berde gebracht werd, leid ik af dat ze van buiten kwam. De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord vr. - piek; zegsw. 'er de piek be neersteke' - met iets ophouden, een werk neerleggen (vooral in toorn). Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PIEK bw - piek zijn - dood zijn. Ik schoot, en den haas was piek.
pieken, pieke, zwak werkwoord, Frans Verbunt: pieken, bij het [kaartspel] rikken één slag halen; WTT 2011 - meestal uitgesproken als een bod: 'piek!' of 'ik piek'; als bod ook in de oorspronkelijke vorm: 'pico!'
piel, pieleke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, WBD vleinaam voor het kuiken; WNT PIEL (II) benaming voor jonge eenden; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: nòr de pielekes zèèn (Daamen, Handschrift Tilburgs) (1916): - dood zijn, naar de drommel zijn; WNT zegsw. voor de pielekens zijn, naar de pieltjes zijn - verloren zijn, er bij zijn; eigenlijk: ten prooi van de eendjes zijn. De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): pil, zelfstandig naamwoord  - piel, roepnaam voor de eend en voor kuikens: piel(e), piel(e), piel(e)! Het verkleinwoord  pieleke(n) betekent behalve roepnaam voor kuiken ook: kuiken. Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): pielekes zn - jonge eendjes; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): pieleke (VII:65)
pielachtig, pielieèèchteg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, kleinzielig, besluiteloos; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): 'pielie aichtig heet iemand die kleinzielig, peuterig, besluiteloos is'
pielenpasen, pielepaose, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: sint-juttemis; Stadsnieuws: Dè zumme meej pielepaose wèl es zien = Nou, vergeet het maar (230308)
pieliekloot, pielieklôot, zelfstandig naamwoord, kieskeurige eter; Henk van Rijen (1998): knoeier; Cees Robben – Zit nie zôô te pitse.. pie-lie-klôôt.. (19800718)
pieliekont, pieliekont, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: 'pieliekont'; WBD III.2.3:19 'pieliekont' = pitser; Cornelis Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts; 1978): PIELIEKONT - iemand die kieskeurig eet.
pieliekonterij, pieliekonterij, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.2:198 'pieliekonterij' = ingebeelde ziekte
pieliën, pielieje, zwak werkwoord, pielieje- pieliede - gepielied, kieskeurig eten; Wè zitte tòch wir te pielieje.- Wat zit je toch weer kieskeurig te eten; WBD III.2.3:15 'pieliën' = pitsen; Cornelis Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts; 1978): PIELIËN onov.ww - kieskeurig eten = pitsen. De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zw.ww. intr. 'pieliën' - zich inspannen, zich moeite geven voor iets, ijverig bezig zijn. Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): 'pieleje' - pitsen bij het eten
pieliewerk, pieliewèèrk, zelfstandig naamwoord, prutswerk, zorgvuldig werk; De kraant spelde ie letter vur letter. Echt pieliewèèrk. Hij wies percies hoeveul dooje d’r in stonde en offie d’r zelf nie bijstond (Jos Naaijkens; ‘Kèrsemis meej zonder d’n ammarillus’;  CuBra, ca 2005); WBD III.1.4:405 'pieliewerk' = vervelend werk
piemelen, piemele, zwak werkwoord, Henk van Rijen (1998): klungelen; WBD III.1.1. lemma urineren  - Tilburg; WBD III.4.4:224 ' piemel' = iets kleins in zijn soort, ook 'opneukerke'
piepelebergen, piepelenbèèrg, zelfstandig naamwoord, werkwoord, "zie piepeltje; I zelfstandig naamwoord. verstoppertje; Griet Coupé: 'Voor het spel ‘verstoppertje’ bijvoorbeeld, werden in het hele Brabantse gebied maar liefst 187 verschillende dialectbenamingen opgetekend.' (in: Dialect in het spel; red. Veronique De Tier, Ronny Keulen, Jos Swanenberg; 2007); Etymologie - uit: 'Het Limburgsch dialect', A.M. Meeten; in: Onze volkstaal II.4, p. 239 (1885): Piepke verberge(n), een kinderspel, waarbij eenigen zich verstoppen, terwijl één moet trachten hen te vinden, in welk geval deze roept ""piep!""; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): piepelenberg - kinderspel (verstoppertje); Stadsnieuws: We zon in de buskes piepelenbèèrg gòn speule, mar de mèskes won nie meejdoen (040707) Brabantse Spreekwoorden, Mandos: piepelenbèèrg speule (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916):-zich verbergen, verstoppertje spelen; Hoppenbrouwers (1996): Het werkwoord piejpe duidt op het geluid dat bij dit spel gemaakt wordt, en dat bedoeld is om wiej 'm was bij de; 'buut' of honk weg te lokken en te misleiden. II werkwoord; Pierre van Beek: piepele - verstoppertje spelen; Jan Naaijkens, in Onder ons gezegd (Cor Swanenberg red.) (1996): Piepelebèèrege w.w. verstoppertje spelen. Als de zoeker iemand vindt roept ie: Piep, ik heb oe!; Henk van Rijen (1998): 'piepenbèèreg, pieperke'; WBD (III.3.2:46) piepele, piepelenbèèrge, piepelenbèrg = verstoppertje ook: hoorntje of hoorntje doen; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): piepeleberge (II:33); Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): piepelebèèrege ww - verstoppertje spelen; Cornelis Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts; 1978): PIEPELTJE BERGEN (bèèrge) onov.ww - verstoppertje spelen, misschien zo genoemd omdat er 'piep' geroepen werd bij het vinden of om zich te verraden. C.J. Verhoeven, Haorese woorde (2007): pinkelenbèirege - verstoppertje spelen"
piepeltje, piepeltje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "verstoppertje; zie ook piepelenbèèrg; Van Delft - Het piepeltje doen (verstoppertje of schuilevinkje). Dit spelletje geschiedde onder vier of acht kameraadjes: jongens en meisjes. Om te beginnen moest elk een stroopijltje trekken. Deze strootjes waren verschillend van lengte en die het kortste trok, was de zoeker. De anderen moesten zich dan verbergen achter boom, schutting, haag of in een schopping of stalletje, als het maar een veilige schuilplaats was. De zoeker moest zóólang in een op den grond getrokken cirkel blijven wachten tot de anderen zich verstopt hadden. Was alles verborgen, dan riep men ""Kom maar"", en de zoeker er op af. Vond hij er een, dan moest hij het nog winnen, want dan liepen beiden om strijd naar den cirkel terug. Wie er 't eerst in was, was de winner. Zoo moest hij vervolgens allen winnen, eer hij van zijn zoekpost verlost was. Liep een ander heimelijk vlugger den cirkel binnen, dan bleef de eerste de gedwongen speurder. Zoo was een soortgelijk spel, dat echter met meerdere kinderen gebeurde, waarbij men ""gematen"" (maats) had, het horentje. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104; 9 maart 1929); Henk van Rijen (1998): 'piepenbèèreg, pieperke'"
piepen, piepe, zwak werkwoord, piepen, tevoorschijn komen; 'n Uurke geleje hô'k de zon nog evetjes dur 'n holleke zien piepen mar naa zaat ze al lang te vruten om er opnuuw dur te komen, zonder dè ze't winnen kos. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)
piepertje, piepertje, zelfstandig naamwoord, kinderspel, verstoppertje; Audioregistratie 1978 - Mar dan ginge we mist meej vur die griete zo wè af te drêûge! Èn piepertje doen in de schuur! Piepertje! Piepertje noemde ze dè. Dan moeste oewèège verbèèrege… èn dan, dan probeere meej zon, zon mèdje te krèùpe in, int hôoj òf zôo! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
piephorloge, pieplozzie, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: vestzakhorloge
pier, pier, zelfstandig naamwoord, pierke, glimworm, pierworm; WBD III 4,2:172 lemma Glimworm - De glimworm (Lampyris noctiluca) is een in onze streken zeldzaam voorkomend en tot de verbeelding sprekend insect dat op vroege zomeravonden licht geeft. Het mannetje heeft lichtbruine dekschilden en vliegt, vaak in grote aantallen, op warme juliavonden onder de bomen; het wijfje is ongevleugeld, lijkt op een larve en kruipt over de grond. Beide hebben aan het achterlijf een gecompliceerd fel geel lichtgevend orgaan. Ze worden 12 mm. glimpworm – Middennoordbrabant; lichtworm – frequent in Tilburg; dwaallicht – Tilburg; pierworm – Tilburg; pier – Tilburg; pierke; verkleinwoord; van ‘pier’; piertje, pierwormpje; Cees Robben – Wir ’n pierke... zielig slierke (19601007)
pierenkuil, piereköltje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, verkleinwoord; pierenkuiltje; Van Beek - Hij zit in 't pierenkuiltje. - Hij is dood en begraven. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959)
pierenland, pierelaand, zelfstandig naamwoord, "kerkhof; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""pierelaand - hij is nor 't pierelaand (dood)""; WNT PIERENLAND - Als schertsende benaming voor de aarde als begraafplaats der dooden."
pierenverneuker, piereverneuker, zelfstandig naamwoord, "Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""pierenverneuker - glas klare genever 's morgens voor het ontbijt'; WNT PIERENVERLAKKER, minder gewoon voor PIERENVERSCHRIKKER - borrel; eigenlijk: borrel op de nuchtere maag"
pierenwiggelen, pierewiggele, zwak werkwoord, "Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""pierewiggelen - het gaan vangen van pieren"""
pierworm, pierwörm, zelfstandig naamwoord, "pierworm = glimworm; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""pierewurm - pier""; Henk van Rijen (1998): 'de pierwörrem zèèn' - de pineut zijn; WBD III 4,2:172 lemma Glimworm - De glimworm (Lampyris noctiluca) is een in onze streken zeldzaam voorkomend en tot de verbeelding sprekend insect dat op vroege zomeravonden licht geeft. Het mannetje heeft lichtbruine dekschilden en vliegt, vaak in grote aantallen, op warme juliavonden onder de bomen; het wijfje is ongevleugeld, lijkt op een larve en kruipt over de grond. Beide hebben aan het achterlijf een gecompliceerd fel geel lichtgevend orgaan. Ze worden 12 mm. glimpworm – Middennoordbrabant; lichtworm – frequent in Tilburg; dwaallicht – Tilburg; pierworm – Tilburg; pier – Tilburg; WBD III.4.2: 'pierworm' - glimworm (Lampyris noctiluca), ook: 'lichtworm' of 'pier 'genoemd, of 'dwaallichtje'; WBD III.4.2:203 'pierenworm', 'pierworm' - regenworm, worm (Lumbricus terrestris); WNT PIERWORM - Thans nog gewestelijk (b.v. in Vlaanderen) in gebruik, 1) benaming voor verschillende wormen, doch inzonderheid voor den aard– of regenworm; 2) benaming voor een mager persoon, kind"
piesen, piese, zwak werkwoord, piese - pieste - gepiest, pissen; Ge zult er beeter van piese as van en körsje brôod; Miep Mandos, Aantekeningen Brab. Spreekw.: Ge mót nie teegen et kèèrkhöske piese, want et drêûgt nie óp. Miep Mandos, Aantekeningen Brab. Spreekw.: Den knapsten boer piest nòg wèl es óp zen klómpe. Miep Mandos, Aantekeningen Brab. Spreekw.: Ze zulle van mèèn cènte gin költjes mir in de grónd piese. Miep Mandos, Aantekeningen Brab. Spreekw.: Ge zult van mèn gèld gin költjes piese. Rolf Janssen, We hebben gezongen (1984): 'ik hèb en vrouw die der bèd natpiest'; WBD III.1.1:210 'pissen' = naar de wc moeten; Reelick, Bosch Woordenboek (1993): piese - urineren; WNT PIESEN, bijvorm van PISSEN - zijn water loozen, wateren
piet, piet, zelfstandig naamwoord, eigennaam, Dirk Boutkan: (blz. 56) we zèn bij Piete gewist; II hengst; WBD (Hasselt) slecht gesneden hengst, ook genoemd 'klophengst' of 'klaphingst'; WNT PIET (I) 2) hengst die niet kan telen, niet omdat hij gelubd is, maar uit een natuurlijke oorzaak. III snot; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PIET zelfstandig naamwoord m. - snotneus (in kindertaal); Daar hangt 'ne piet uit uwe'neus
pietje, pietje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, pietjes of piete, Goedgetòld - hoofdluis, neten; WBD III.4.2. lemma Hoofdluis - hoofdluis (Pediculus capitis) leeft bijna uitsluitend tussen hoofdharen bij de mens. Het is een van de drie verschijningsvormen van de mensenluis, naast de kleerluis en de schaamluis ('platje'). Luizen hebben zuigende monddelen waarmee ze bloed van hun gastheren opzuigen. De eieren (neten) van hoofdluizen worden tegen de haren afgezet; de hoofdluis veroorzaakt jeuk, huidontsteking soms van ernstige aard, en werd vroeger met petroleum en lijnolie bestreden. WBD III.4.2. lemma Hoofdluis - 'beestje': zeldzaam in Tilburg; 'pietje': in Tilburg, Den Bosch, Lierop en Boxmeer. zie bisje
pietjeszuster, pietjeszuster, zelfstandig naamwoord, WTT 2011: de verpleegkundige van de GG&GD die de lagere scholen bezocht om leerlingen te controleren op hoofdluis. Tilburgse revue 2007 - Nostalgie in Tivoli -
pijl, pèèl, zelfstandig naamwoord, 1. pijl; pèèl èn boog; 2. haarpijl; De protestante waaren in al die jaore gin pèèl veraanderd. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PIJL zelfstandig naamwoord m. - haarpijl, Fr. un cheveu, un poil. Hij hée gee(n) pijl meer op zijnen blottekop staan. zie hòrpèèl
pijn, pènt, zelfstandig naamwoord, pijn; moeite; – 'kost nie haawe van de pènt; – Meej veul pènt hòlden ie et; Rolf Janssen, We hebben gezongen (1984): 'de oorzaok van de pent'; 'de pent die kwaam weerom'; Cees Robben: ge zult er gin maogpènt van krèège; pènt; ...onze Paa heej pènt in zenne rug... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wir tèèd vur den hòf); Brabantse Spreekwoorden, Mandos: die gloorie heej, moet pènt lije (JM'50) - wie mooi wil zijn,moet pijn lijden; Henk van Rijen: pènt in menen baast - pijn in mijn lijf; WBD III.1.4:246 'pijn' = verdriet = Fr. 'peine' met paragogische t; Cornelis Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts; 1978): PENT v - pijn: de jeu:k is èrger ès de pent, gezegd v.e. weduwe die graag naar mannen kijkt. De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord vr. 'pijnt' - pijn; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): pènt - pijn; Frans Verbunt: pit in een aardappel
Pijn, de, Pèèn, eigennaam, Karel de Beer, Bijnamenboek: ene pèèn = lid v.d. familie Pijnenburg (blz.94); WTT 2011: De Pèèn = Jan Pijnenburg, legendarisch baanwielrenner uit Tilburg.
pijp, pèèp, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord: pèpke; I om tabak te roken; Ze zèn nog gin pèèp tebak wèrd. Ze zijn nog niet dàt waard. Ik zaat giesteren aovend op m'n gemak m'n pepke te rooken achter de kachel (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929); Figuurlijk daarbij: Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): pèèp zn - pijp; de pèèp ötgaon - doodgaan; Grôot Diktee-08: der komt vur ons allemòl ene tèèd dèmme ... de pèèp öt gaon; II anatomie van het paard; WBD pèèp - pijpbeen (v.e. paard), ook 'aachterpèèp' genoemd; III in de textielindustrie; WBD pèèp (II:990) - scheerklos; ook: schèèrklòs of schèèrtèùt genoemd (z.a.); WBD pèèp (II:1030) - pijp: spoelpijp; ook: tèùt of klòs; Henk van Rijen: pèèpe afsnulle - oud garen van pijpen halen (textiel); IV konijnenhol; WBD III.4.2:65 'pijp' - konijnenhol, ook 'nest' genoemd of 'hol'; pèpke; verkleinwoord; van 'pèèp', met vocaalkrimping; pijpje; Rolf Janssen, We hebben gezongen (1984): 'mar goed deh 'k nog m'n pepke ròok'; Cees Robben – Driekus smakte aon z’n pepke (19590627); Audioregistratie 1978 – “…meej de hand was dè die spoele dòr die, dòr die pèpkes inzitte, die krêege ze dan meej, die pèpkes meej gaore derop, dan wier derin gezèt èn moesie nòr geen toe, nòr diejen bak…” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); Henk van Rijen: òn zen pèpke lörke - zijn pijpje roken; WBD III.2.3:287 'pijpje' = sigarenpijpje
pijpengerei, pèèpgeraaj, zelfstandig naamwoord, pijpengerei; Cees Robben – Daase afgezwabberd pèèp-geraai (19871113) [Daase = van het as]
pijpensluif, pèèpeslufke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""paipenslufke - klein bakje van porcelein of granit wat op de tafel geplaatst werd en waarin de langepijprooker, de kop van de pijp in legde al rookende""; WNT PIJPESLUIF - 1) pijpedop; 2) pijpekas (= koker of foedraal om de tabakspijp in te doen)."
pijpje steken, paapke steeke, papsteeke, sterk werkwoord, "kinderspel; WTT 2013 - In Tilburg ook opgetekende in de verbasterde uitspraak 'papsteeke' (zie onder: Daamen). Met het spotwoord 'paap' (rooms katholiek) heeft de naam niets te maken. 'Paap' is waarschijnlijk de Vlaamse uitspraak van 'pijp', verwijzend naar de vorm van het voorwerp waarop de muntstukken geplaatst werden (zie onder: Volkskunde). 'Paapke' is daarvan de verkleinde vorm, 'pijpje'. Temeer daar de Tilburgse uitspraak voor 'paap' = rooms katholiek 'paop' is; zie paopeköltje; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""papsteken - 'n kinderspel""; Van Delft - Dan had men nog het paapke steken. Hierbij diende een rond hout van circa dertig centimeter lengte, waarop men centen zette, elk één of twee al naargelang de afspraak luidde. Was dat gebeurd, dan werd weer pijltje getrokken en de langste was de beginner. Men had ieder een stuk steen. Wie het paapke raakte, zoodat er centen afvielen, mocht de centen hebben, die er afgevallen waren. Met het opraken der centen, eindigde het spel vanzelf. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104; 9 maart 1929); WTT 2013 - In Vlaanderen werd het spel 'paap steken' genoemd. Volkskunde – 1932 - De Folklore van een Kempisch Dorp [Hoogstraeten] – Beschrijving van kinderspel Paap Steken (p. 39) – Ieder speler zet een cent op een kurken stop, welke recht geplaatst wordt op den grond; een «meet» wordt op zekeren afstand (drie of vier meter) van den stop op den grond getrokken. Van daar «steekt» ieder op zijn beurt naar den stop; die beurt wordt op de volgende wijze bepaald: voorafgaandelijk «steekt» ieder speler met een groot muntstuk van aan den stop naar de «meet»; die het dichts bij de «meet» ligt, speelt het eerst. Het doel van ieder speler is den stop van af de «meet» met zijn muntstuk omver te « steken » en de centjes alzoo ten gronde te doen vallen; gelukt hij daarin niet, dan «steekt» de volgende speler op zijn beurt, en zoo voort, totdat de stop valt. Degene die de centjes alzoo verspreidt, neemt ze in zijn handen op, rammelt er eens mee, en werpt ze dan omhoog. De centen die dan « kop » vallen, zijn de winst van den opgooier: de stop wordt vervolgens weer recht gezet en de centen die “let” (pile) vielen, er terug op geplaatst. De beurt van «steken» is nu aan den tweeden speler, die handelt zooals de eerste; de eerste speler plaatst zich laatst; de bij het opgooien « let » vallende centen worden telkenmale op den stop gezet, en de beurt van eerst « steken » komt alzoo aan den derden speler; vervolgens aan den vierden, enz., totdat de opgezette centen alle verwonnen zijn. Het spel herbegint zoolang het den spelers belieft, met een nieuwen opzet van centen.; papsteeke; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""papsteken - 'n kinderspel""; zie paapke steeke"
pik en pook, pik èn pook, uitdrukking, "grote onenigheid; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""wè roaide? pik of pook? Pik is het bovenste deel het spitse gedeelte van een groote of tuinboon en pook is het onderste deel"" Die twee, dès pik èn pook; Henk van Rijen: tusse die tweej ist pik èn pook - tussen die twee botert het niet; Cornelis Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts; 1978): PIK EN POOK - haat en nijd van weerskanten: dès pik en pook - zij hebben wederzijds de pik op elkaar; misschien een variant van de uitdr. 'pik à pik zijn, die WNT als Zuidned. vermeldt en in verband brengt met piek als steekwapen. Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): pik èn pook - twist en tweedracht; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): Piek en pook (II:13)"
pikje, pikske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, alleen aangetroffen als verkleinwoord meervoud; spikkeltjes; Op de grond dommelden paddestoelen van wel tienderhaande sort: heel kleine knoedeltjes, rood mee witte pikskes er op.  (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)
pilaar, pielèèr, zelfstandig naamwoord, pilaar; Stadsnieuws: 'pelèèrbèèter' = iemand die tijdens de kerkdienst altijd tegen een pilaar achter in de kerk leunt; hypocriet, onechte heilige (220206); – Sint Andreas al bij de pielèèr (uit de volksvoordracht 'De heiligen in 't portaal' )
pilaarbijter, pelèèrbèèter, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: pilaarbijter: iemand die tijdens de kerkdienst altijd tegen een pilaar achter in de kerk leunt; hypocriet, onechte heilige; WNT PILAARBIJTER - iemand die zich aan overdrijving in zijne godsvereering schuldig maakt
pilaster, plaster, zelfstandig naamwoord, pilaster; WBD stijlpor (stenen pilaartje waarop een stijl steunt); Henk van Rijen –  pilaster, pilaar
Pilatus, Pielaatus, eigennaam, (de bijbelfiguur) Pontius Pilatus; De Wijs – (Gehoord bij ’n straatruzie:) “Gij, ge zèt ene Pilaatus, ge mot oe ège unne broek van Salomon aon laote meete.” (15-06-1963)
pilo, pillòt, pilloo, zelfstandig naamwoord, "stofnaam (textiel); de uitspraak is niet met zekerheid vastgesteld; de klemtoon ligt op de eerste lettergreep; Pierre van Beek: Men moet ze [bombazijn] echter niet verwarren met ""pilo"" van het Engelse ""pillow"". Dit was een soort gekeperd half linnen, half katoenen weefsel, dat vooral gebruikt werd voor werkkleding. Wij herinneren ons nog het woord ""pilobroek"". (TTP 96; 1970); WBD II.4. p. 882 – Van Dale zegt bij ""pilo"" (uit het Engelse woord ""pillow""): ""Soort van glad fustein, gekeperd half linnen, half katoen weefsel, vooral gebruikt voor werkkleding.""; J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij ""pilou"" (wordt hier het Franse woord „pilou"" bedoeld in de betekenis van ""pluizige katoenstof”?); ""Katoenen weefsel in satijnbinding geweven en in donkere kleuren geverfd. Normale ketting en een inslag uit dik, grof en kortvezelig garen (voor het ruwen van de achterzijde). Toepassing: werkmanskleeding."" Burgers zegt bij ""pilow"": ""Zware katoenen stof, garen no. 5-16. Voornamelijk in het binnenland gebruikt voor mannenbovenkleding. Ook wel geschreven pilo, piloux."" Ook deze definitie maakt dus de zaak niet duidelijker. ""Pilo"" wordt door de respondent van K 174 vereenzelvigd met ""Turks leer"" dat gebruikt wordt voor bruine broeken. – pilo: pielóó, K 183 (= Tilburg); WNT – lemma Pilo – 1923 - (klemt. op de 1ste lettergr.), znw. onz. mv. ongebruikelijk. Ook in den niet-vernederlandschten vorm pillow. Ontleend uit het Eng. pillow in dezelfde bet., een bijzondere toepassing van het woord pillow, dat identisch is met ndl. peluw, peuluw (verg. PEULUW). Benaming van zekere geweven stof voor kleedingstukken: eene soort van fustein dat glad is. Pilo is een half linnen, half katoenen weefsel, dat zeer sterk is en veel door werklieden wordt gedragen, WINKLER PRINS, Encyclop. 13, 661 b. - Het fustein … is eigentlijk katoenen bombazijn; men onderscheidt ruw en glad fustein. Het gladde of pillow (pillow) heeft òf eene 4-schachtige keper van denzelfden aard als het croisé …, doch is grover en van dichter weefsel dan het croisé, — òf eene 4-schachtige éénzijdige keper, KUYPER, Technol. 2, 269. - Bij sommige fluweelsoorten is de geheele vlakte van het doek gelijkmatig met floers bedekt, bij andere wisselt het floers met gewone weefsels af, en vertoont bloemen … of strooken (koord-manchester, pillow), GROTHE, Mechan. Technol. 369 [1879]."
pilobroek, pillòtbroek, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek: manchesterbroek; in z'n piloowe pekske... (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘De mol van Baokel’, 1944); Henk van Rijen (1998): 'pielòtbroek'- pilobroek, manchesterbroek, ribfluwelen broek (E. pillow); De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): bnw. pillows, van pillow ''n piellese broek' Z.a. Koenen pilo (Eng. pillow) - half linnen, half katoenen gekeperde broeken, jasstof voor arbeiders. WNT – lemma pilobroek – 1923 - Samenst. Pilobroek: die van pilo gemaakt is (”Hij draagt in de week altijd een pilobroek”; ”Het eene been is afgestompt bij de heup. … Het beenstompje is ingenaaid in pilow-broek”, FALKLAND 1, 160 [1896]); enz.
pin, pin, zelfstandig naamwoord, "I pin, dennennaald; WBD III.4.3:100 pin - dennennaald; ook genoemd: spèl, mastespèl of nòld. WBD III.4.3:104 pin - dennenwortel, ook genoemd: puist, stronk, stomp; WBD III.4.3: 54 pin - hoofdwortel;. ook genoemd: pinwortel, (pèn)wortel; II overdreven zuinig iemand, gierigaard; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: iets pin oover nèk doen ('75) - vlug en niet al te secuur; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): pin, zelfstandig naamwoord vr. pin, ... 3) gierig mens; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PIN - fig. gierigaard, gierige vrouw; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): pin zn - pin: 'ne gierrege pin; zò zat as 'n pinneke; WBD III.3.1:199 'pin', 'gierige pin, gierigaard','vrek, knijperd, schraperd,peesteker' = gierigaard; III dooddoener; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: et pinneke van zen hart hangt in de strónt (Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): - antwoord op de vraag 'Waarom is hij zo klein?'; IV Gehaast; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""pin over nek - haastig""; V Bijnaam; Karel de Beer, Bijnamenboek: pinneke Bressers = Johan Bressers, (blz. 28); Karel de Beer, Bijnamenboek: Stòkker pinneke = Stokkermans (blz. 75); Karel de Beer, Bijnamenboek: pinneke De Wijs (blz. 84); VI onderdeel werktuig; WBD (II:2397) 'pin' - arend (v.e. beitel); ook 'priem' genoemd; VII figuurlijk - sigaar; WBD III.2.3:290 'pin' = rechte sigaar"
pindamannetje, pindamènneke, zelfstandig naamwoord, pindamannetje; Vur den orlòg kwaampe der al en paor Ieteljònse ijskooboere èn wè pindamènnekes öt Sjiena nòr hiere. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2000); Frans Verbunt: Chinese man die bij de ingang van de schouwburg verschillende soorten pinda's uitventte; Elie van Schilt - Dan hadden we nog de pindamennekus, venters mee bildjes, mee krabben en kneukels... (Uit: ‘Alles is aanders’; CuBra ca. 2000)
pindanoot, pindanutje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, pindanootje; pinda; Mar wèddik ’t lèkkerste van allemòl von, dè waar kattespaauw. Witte wè dèt is? Dès nèt as joodevèt mar dan irst gesmolte èn dan deeje z’r pindanutjes durheene. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
pindol, pindòl, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: soort haktol; WBD (III.3.2:79) pindòlle = een tol op de hand laten draaien; Stadsnieuws: Hij hò zene pindòl meej mèn geroole teege vèèf proeme. (281007)
pindraad, pindraod, pinnekesdraod, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen (1998): prikkeldraad; WNT PINDRAAD 2) ook in den vorm PINNEKENSDRAAD: gevlochten ijzerdraad met scherpe punten, prikkeldraad; Er wier toen vurgesteld pinnekesdraod langs de bocht te spannen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929); Ik heb 'm van te vurre genog geworschouwd omdè'k al te goed wies, dè alle drie Door z'n dochters gin haor op d'r taanden, zooas ze wel is zeggen, nee maar d'r pinnekesdraod op hôn. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929)
pinegel, pineegel, zelfstandig naamwoord, egel; ...asof z'n haoren overend rezen as de pinne van 'ne pinegel die 'nen hond veur 'm zie staon. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); Op 'n aanderen dag had ie bij 'nen knecht 'nen levenden pinegel in z'n bed gestopt. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); – door Robben als scheldwoord gebruikt voor iemand die hebberig is; Cees Robben – Ik zeej: d’r uit pinegel.. (19650402); WBD III.4.2:43 'pinegel' of 'egel' (Erinaceus europaeus) ook: 'stekelvarken'; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): pineejgel zn - egel; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PINEGEL zelfstandig naamwoord m. -egel, horts, Fr.hérisson; WNT PINEGEL - stekelvarken
pinhaar, pinhaor, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.1:45 'pinhaar' = sluik haar; WTT 2013 - de h wordt nauwelijks uitgesproken - pinnaor
pinken, pinke, zwak werkwoord, WBD III.1.1:234 'pinken' = knipogen
pinkeren, pinkere, zwak werkwoord, "Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""pinkeren - 'n kinderspel""; WBD III.4.4:242 'pinkelen' = fonkelen; WNT PINKEREN - zeker jongensspel, waarbij een puntig houtje met een stok of plankje weggeslagen wordt."
pinksterbloem, pinksterblom, zelfstandig naamwoord, Goedgetòld - margriet (Chrysanthemum leukanthemum), dus niet de meer algemeen bekendstaande Cardamine pratensis.
pinnen, pinne, zwak werkwoord, walmen; WBD (III.2.1:220) 'pinnen' = walmen of blaken
pinnetjesgewicht, pinnekesgewicht, zelfstandig naamwoord, nauwkeurig gewicht; geen streepje meer op de schaal; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: pinnekesgewicht geeve (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1965) - zeker geen overwicht geven; gierig zijn. (Bij ouderwetse weegschalen wees een pin of naald het gewicht aan; die werd angstvallig in de gaten gehouden.); Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PINNEKESBOTER zelfstandig naamwoord v. - Vervalschte boter. Betrouwt dieën boer nie, hij verköpt pinnekesboter (Kempen)
pinnig, pinneg, bijvoeglijk naamwoord, gierig; WBD III.3.1:201 'pinnig', 'pinachtig, gierig, pinnerig, hebberig, peestekerig'
pint, pint, zelfstandig naamwoord, "Van Delft - ""Iemand in de pint doen"" wordt wel gebruikt om uit te drukken, dat men hem bedotten wil, of dat men hem dronken wil maken. Het zou eigenlijk beduiden: Iets van hem in een pint (potje) doen om hem daardoor van pijn af te helpen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); WBD III.4.4:298 'pint' = halve liter, ook 'schep'"
pipi doen, piepie doen, zwak werkwoord, plassen; kindertaal; WBD III.1.1. lemma urineren  - ook in Tilburg; Uit Franse 'faire pis pis' (kindertaal)
pis, pis, zelfstandig naamwoord, pis, urine; Brabantse Spreekwoorden, Mandos: sóndagse pis dugt nie (Sn'34) - (In Tilburg werd urine in kruiken ingezameld. Had men zaterdags te veel bier gedronken, dan bevatte de urine te weinig ammoniak, waar het juist om te doen was); Karel de Beer, Bijnamenboek: Sientje pis = Sien v.d. Sande (blz.70.)WBD III.2.2:27 'pisdoeken' = windsels (later: luiers); WBD III.2.2:29 'pisdoek' = luier
pisbloem, pisblom, zelfstandig naamwoord, paardebloem, pisbloom, pissebloem (Taraxacum); De waaj stond vol pisblomme. - De wei stond vol paardebloemen. Stadsnieuws: As pisblomme ötgebloejd zèn, dan kunde doen wie de plèùze der in êene kêer af kan blaoze - .... dan kun je een wedstrijd houden wie de (zaad)pluizen er ... (170609); Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): pisbloem zn - paardebloem; WBD III.4.3:285 pisblom - paardebloem (Taraxacum officinale), ook genoemd: pèrsblom of kankerblom; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PISBLOEM, PISBLOM zelfstandig naamwoord v.-de bloem v.d. wilde suikerij; molsalaad. Paardebloem, Taraxacum officinale; te Westerloo geeft men dien naam aan de Haagwinde, Convolvulus sepium L. WNT PISBLOEM, daarnaast in Z.-nederl. en Zeeland: pissebloem, pisseblom; WBD III.4.3:350 pisblom - haagwinde (Calystegia sepium) ook genoemd: zie pispötje
piskijker, piskèèker, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: huisarts; WNT PISKIJKER - geneesheer of kwakzalver; WTT 2011 - arts die uit het observeren van de urine zijn diagnosis stelde; vooral in gebruik om de arts aan te duiden die uit de urine van een vrouw kon vaststellen of zij zwanger was.
piskous, piskouske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van ‘piskous’; piskousje; klein kind dat nog niet zindelijk is ; WNT lemma PISKOUS - Iemand die in zijn kous pist, klein meisje (of vrouw) dat haar water laat loopen. Cees Robben – Lust ons piskouske ’n koppel aaikes van de tiet-tiet-tiet... of ’n bammeke mee ’n harteluk stukske vorse worst... (1984
pispot, pispòt, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: in de pispòt gewaase èn in de schorstêen gedrêûgd (ook Stadsnieuws: 220406) (gezegd van een niet al te witte was)
pispotje, pispötje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, akkerwinde (convolvulus arvensis); 'pispötje' genoemd naar de kelkvormige bloem; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): pispötje zn - pispötje: bloem v.d. haagwinde of kleine akkerwinde; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord o. pispötje, bloem v.d. haagwinde. WBD III.4.3 pispötje - haagwinde (Calystegia sepium), ook genoemd: pisblom; WBD III.4.3:352 pispötje - akkerwinde (convolvulus arvensis) ook genoemd: klèèn pispötje; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PISPOTTEN zelfstandig naamwoord m.mrv. - klokskensbloemen, Fr. campanules. De bloemen v.d. Haagwinde, Convolvulus sepium L.
pissen, pisse, zwak werkwoord, "pissen, urineren; Van Delft - ""Wie tegen 't heilig huiske pist, heeft z'n erwten uit van dien kant en kan z'n biezen wel pakken, want hij wordt toch met den nek aangekeken."" Dit is: Wie in strijd met de kerkelijke geboden handelt (of in engeren zin: wie de bedienaren der Kerk weerstreeft of tegenwerkt), kan het op den duur niet op dezelfde plaats uithouden. Hij doet het best te vertrekken, wijl hij dan van die zijde toch geenerlei hulp meer te wachten heeft. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); De Wijs – (Gehoord aan ’n bar) Ik zal er nog inne vatte waant ik kan er beter van pisse as van ’n korsje brôôd (17-10-1966)Frans Verbunt: ge kunt er beeter van pissen as van en körsje brôod; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): pisse ww - pissen; WBD III.4.2:38 pisse - ook: 'zeiken', 'plassen', 'leuteren'"
pistolet, pistoleeke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, WBD III.2.3:196 'pistoleeke' = wittebroodje, ook 'pistolet', 'kadetje', 'bestel', 'Frans broodje'
piston, puston, zelfstandig naamwoord, piston, blaasinstrument, cornet; - …blaos ik nog in paor solo’s bas en puston (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
pit, pitte, zelfstandig naamwoord, meervoud, plur. klappen, slaag; pitte beure - slaag krijgen (minder zwaar dan 'slaog'); WBD III.1.2:50 'pitten beuren' = een pak slaag krijgen; ook: 'slaag beuren'
pitjeskaas, pitjeskèès, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen (1998): = gemèènekèès: komijnekaas, nagelkaas; Frans Verbunt: komijnekaas, Leidse kaas; WBD III. 2.3:147 'pitjeskaas' = komijnekaas
pits, pits, zelfstandig naamwoord, "slechte eter; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""ze is mar 'n pits (ze eet niet behoorlijk mee)""; WBD pits (II:1163) - pits: coupe-naad, figuurnaad; WTT 2011: de etymologie van 'pits' lijkt dus samen te hangen met de slankheid van de figuurnaad."
pitsen, pitse, zwak werkwoord, pitse - pitste - gepitst, "kieskeurig eten; met beetjes opeten; Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""pitsen - overal even van proeven""; Cees Robben – Zit nie zôô te pitse.. pie-lie-klôôt.. (19800718); Ik zaat mar te pitse, meej de leepel te ruure. (Henriëtte Vunderink, haovermoutepap, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); WBD III.2.3:17 'pitser' = IDEM; WBD III.2.3:24 'pitsen' = met kleine beetjes eten; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): pitse ww - pielieje; Reelick, Bosch Woordenboek (1993): pitse - treuzelend, met lange tanden eten, kieskauwen; Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): pitse (II:43); K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - (Heeroma), Brabants 18e eeuw: PITSEN - sterken drank drinken, den sterken drank met kleine slokjes drinken. Cornelis Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts; 1978): PITSEN onov.ww - kieskeurig eten = pieliën. De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): pits?(n), zw.ww.intr. 'pitsen' - 1) met lange tanden eten; 2) sterke drank met kleine beetjes drinken. Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PITSEN - scherp nijpen, knijpen met duim en wijsvinger, met de nagelen of eene tang, Fr. pincer; nauwelijks het voedsel aanraken, zonder lust eten; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PITSEN - eventjes aanraken en er een stuksken afnemen; Goemans, Leuvens taaleigen (1936):PITSEN – pits? wkw (reg.) - nijpen"
plaagstok, plaogstòk, zelfstandig naamwoord, plaaggeest; WBD III.1.4:409 'plaagstok' = geniepige plager; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLAAGSTOK zelfstandig naamwoord m. - plaaggeest; WNT PLAAGSTOK zelfstandig naamwoord m. - gewestelijk (b.v.in Vlaanderen) voor: plaagduivel, plaaggeest, kwelgeest (stok = (volgens Gezelle) mannelijk lid) z.a.
plaat, plaot, zelfstandig naamwoord, plòtje, plaat, ook grammofoonplaat; WBD bakplaat (waarop het brood in de oven gebakken wordt); WBD muurplaot - balk of plaat die plat op de buitenmuur van de lange gevel ligt. WBD plaote - spieren tussen de staart en het kruis van de koe, ook genoemd: 'baande'
plaatje, plòtje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, plaatje; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – fietsplòtje; Cees Robben –  et vurplòtje stao schêef; WBD (II:2794) 'lichtplòtjəs' - lichtslekken, berrieslekken; WBD III.5.1:311 'plaatje' = illustratie (in tijdschift of boek); WBD III.3.2:352 plòtje of bildje = prentje; WBD III.3.3.206 plòtje = heiligenprentje; verkleinwoord van 'plaot', met vocaalkrimping
plaats, plòts, plaots, zelfstandig naamwoord, plòtske, plaats; omsloten binnenplaats achter een huis; In de kèèrk is plòts genóg. - In de kerk is plaats genoeg. Cees Robben –  Et biste plòtske in bèd; Cees Robben –  ik maok naa vur ene mooter plots; WBD (III.2.1:402) plòts = binnenplaats (niet als Tilburgs vermeld); WBD (III.4,4:196) 'plaats' = uitgestrektheid; WBD (III.4.4:302) 'plaatsen' = ordenen; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - plaots/plòts (krt.98); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLAATS zelfstandig naamwoord v. - betrekking, post; Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'plots' zn - plaats, 'plak'; plaots; plaats, in het bijzonder de plaats achter het woonhuis; Cees Robben – De plaots [ligt] vol luciferkes... (19540703)
plaats, plaotske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van ‘plaots’ (plòts); plaatsje; Cees Robben – Blèèft ie [de collectant] vur oew plaotske staon... (19580426)
plaatsen, plòtse, zwak werkwoord, plaatsen; WBD III.3.1:389 'plaatsen' = stationeren
pladijs, plandèès, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt – pantoffel; Stadsnieuws - Hij liep hil de rnèèrege in zene sjamberloek èn op zen plandèèze. - Hij liep de hele ochtend in zijn kamerjas en op zijn pantoffels. (130610); DeBo PLADIJZEN pladijsde gepladijsd - De panjuilen van eenen plakweeg met stroo vullen en bezetten om er dan mortel over te strijken. PLADIJS - een visch, anders ook Plaat geheeten. EWN pladijs - ontleend aan vulg. Lat. platice ... wsch. afl. v. Grieks platús: 'plat, breed'. WNT PLADIJZEN - ww - gewestelijk in Z-Ned. 2) foppen, beetnemen
plagen, plaoge, zwak werkwoord, plaoge - plaogde - geplaogd, plagen; WBD III.3.1:240 'plaag' = pesterij; Dialectenquête 1887 Willems - geen vocaalkrimping; A.P. de Bont – zw.ww.tr. - plagen
plak, plèk, zelfstandig naamwoord, plèkske, kleverige, doorschijnende vloeistof uit sommige bomen; plèksel, hars, mèlk; WBD III.4.3:91 plèk - gom, hars; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - Jan plèk = Jan van Laarhoven (blz. 51) [omdat hij onder andere plakband verkocht]; A.P. de Bont – pläk, zelfstandig naamwoord m. 'plek', plakmiddel (als gom, stijfsel, solutie); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLAK zelfstandig naamwoord m. - kleverige zelfstandigheid, waarmede men plakt. Bosch plèk - (zit)plaats, ruimte, kleefmiddel, lijm; plaats; Is daor nòg plèk?; WBD III.4.4:199 'plek maken' = plaatsmaken; Bosch plèk - (zit)plaats, ruimte, kleefmiddel, lijm; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - PLEK, voor plaats, zoo in den eigenlijken zin, als in dien van 'in stede', even als het Lat. loco. Z.a. vlek; Henk van Rijen –  'Hè de naaw al un plèk in oew nuu pak!'; WBD III.1.1:32 'moederplek' = moedervlek; kleefkruid; WBD III.4.3:330 jan plèk - kleefkruid (Galium aparine)
plakband, plèkbaand, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen –  plakband, tape
plakbol, plèkbòl, zelfstandig naamwoord, benaming voor (vooral heren-) kapsel met veel brillantine; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLEKKOP zelfstandig naamwoord m. - kaalkop, iemand die kaalhoofdig is.
plakbrood, plèkbrôojke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, broodsoort; De Wijs  –  “Ik hegget gelèk: plek-brooikes, smèrlappen en mèle moppen.” (15-06-1963); Cees Robben – plek-brooikes (19630628); Frans Verbunt – bolus; wegens zijn vorm ook 'plèkdròl' genoemd
plakdrol, plèkdròl, zelfstandig naamwoord, bolus, bepaald baksel; ook 'plèkbrôojke'
plakjanus, plèkjaones, zelfstandig naamwoord, lekkernij van brood, bolus; Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -
plakken, plèkke, zwak werkwoord, plèkke - plèkte - geplèkt, "plakken; uitdrukking - blèève plèkke - niet weten te vertrekken; De Wijs – As ’t nie ineens plekt, zedde twiddes (23-10-1963); De Wijs – Echt iemand om aachter ut behang te plekke en dan te verhuize (04-07-1969); Cees Robben [vrouw over man:] – ...aachter ’t behang plekke en dan verhuize... (19770127); Pierre van Beek – Ik zal vur jou wèl is ene vlieger plèkke (uit dankbaarheid) (Tilburgse Taalplastiek 167); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - nòr Hitselpitsel, daor ist meej kraante dichtgeplèkt ('86) – dooddoener, antwoord op de vraag 'Waarheen?'; WBD III.3.1:45 'plakken' = plakken; WBD III.4.4:209 'plakken' = kleverig worden, plakkerig worden pruuven èn blèève plèkke; WNT PLAKKEN (II) m.b.t. personen: Blijven plakken, geplakt zitten - geen lust hebben om op te staan. A.P. de Bont – zw.ww.intr. 'plekken' - plakken, lang in herbergen blijven. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLAKKEN, - blijven zitten, toeven. Hij blijft overal plakken. Bosch plèkke - plakken; Iemand, die grote nieuwsgierigheid aan de dag legde, kon te horen krijgen: ""Komde van Gool, hedde soms geit op?"" Het verband tot de nieuwsgierigheid ontgaat ons hier echter. Nieuwsgierige kinderen konden van hun vader als ze vroegen waar hij naar toe ging vernemen: ""Naor Hitselpitsel"" en als ze dan wilden weten waar dit was volgde er: ""Daor is het mee kraanten dichtgeplèkt."" Het wil ons voorkomen, dat we hier wellicht met ""gezinstaal"" te doen hebben. Zoals men weet, verschilt de taal niet enkel van gewest tot gewest, van plaats tot plaats, maar zelfs wel van wijk tot wijk. Zo spreekt men bv. op de Heikant van Tilburg heel anders dan in het centrum. Als nog kleinere gemeenschappen hebben we dan het gezin, dat ook zijn eigen uitdrukkingen heeft, die eigenlijk alleen maar in dit bepaalde gezin verstaan worden. (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek - 04-07-1964); plèkmersjant; zelfstandig naamwoord; het tweede lid uit het Franse ‘marchand’; iemand die niet uitbundig is, die tijdens een feest op zijn stoel blijft zitten; Cees Robben – [hij is] aanders unne plek-mersjant... (19600226)"
plakplaatje, plèkplòtje, zelfstandig naamwoord, plakplaatje, etiket; Op alle boeke wier ’n plekplòtje geplakt om d’rre naom en ’t vak d’r op te zette. (Jos Naaijkens; ‘Middelbaoreschoolperiekele’; CuBra, ca 2005)
plaksel, plèksel, zelfstandig naamwoord, plaksel, met water aangemaakt plakmeel; kleverige,doorschijnende vloeistof uit sommige bomen; plèk, hars, mèlk; WBD (II:709) plèksel - plaksel (niet vermeld)
plakzak, plèkzak, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt – viezerik; Frans Verbunt – plèkzakske - kind dat zit te knoeien
plakzakje, plèkzakske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, Frans Verbunt – kind dat zit te knoeien
plan, plènneke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van 'plan', met umlaut; plannetje; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'plenneke'
plank, plaank, plank, zelfstandig naamwoord, plèngske, plank; WBD bèddeplank, bèddeplaank - bedsteesponde (losse plank in de opening van de bedstede, die uitvallen voorkomt); WBD bèddeplank, bèddebaank - beddeplank (plank in bedstede boven hoofd- of voeteneinde, om er iets op te leggen, of te zetten); Cees Robben –  óp de booveste plaank van et kammenèt; Cees Robben –  ik blaos de plaanke vant höske; WBD zitplank (II:955) v.d. weefgetouw; ook: baank of zitbaank; Frans Verbunt – den dieje hee vort zôo drie plaanke onder zen reet (die zal het niet lang meer maken); Frans Verbunt – de plaanke vant höske schèète; plèngske; verkleinwoord; plankje; R.J. de plènkskes vant höske; Cees Robben – Moeten daor zien staon te kèèke... ’t Lekt wel unne sigaare-kiesjes-plenkskes-spèèkerkes-fabrikaant... (19640731); Henk van Rijen –  op et bènkske laag en plènkske èn en tèngske; Dirk Boutkan plengske (blz. 27); verkleinwoord van 'plank', met umlaut
planken, planke, bijvoeglijk naamwoord, stofnaam; van hout, met name planken; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – die wonde in die höskes…in de irste tweej höskes van as ge, van in de planke kêete, die hèdde daor ok gehad…planke kêete zin wij aatij…daor hèbbe die van Van der Wal der gewond, van Van der Wal…èn van…De Turk!” (transcriptie Hans Hessels 2014) zie Klik hier voor audiofragment
plant, plaant, zelfstandig naamwoord, plèntje, plant; Cees Robben –  en vaaste plaant; Cees Robben –  wè zók en vaaste plaant kôope zólang de snijblómme nòg goeiekôop zèn; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLANT (Kemp. plaant) zelfstandig naamwoord m+v.
planten, plaante, zwak werkwoord, plaante - plaantte - geplaant, planten; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935; Dialectenquête 1876 - potten en plaante; Dialectenquête 1887 Willems -; geen vocaalkrimping; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLANTEN (Kemp. plaanten, met Ned.a)
plas, plaas, zelfstandig naamwoord, plaaske, plèske, plas; WBD III.4.4:179 'plas' = poel; WBD III.4.4:180 'plasregen' = zware bui; A.P. de Bont – pla.s, zelfstandig naamwoord m. 'plaas' - plas; plèske = WBD koekje dat veulens bij de geboorte in de mond hebben, ook genoemd (Korvel): 'lèèftocht'
plassen, plasse, zwak werkwoord, plassen, urineren; WBD III.1.1. lemma urineren  - frequent Tilburgs: vooral noordelijk
plat, plat, zelfstandig naamwoord, "zelfstandig naamwoord: het plat, de platte taal, de streektaal, het dialect; D'r aawe lui willen 't en hier in den omtrek alle boerekender, we leeren allemaol freet praoten! Ge kent de wereld haost niemer terug!"" ""'t Is zund genog veur 't schoon aaw plat!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Naor oome Teun’; NTC 24-2-1940); ...mar wè'k zeggen wo, mijnheer pastoor, 't doe me plezier, dè ge plat praot! Ik waar al bang dè 't aanders zu worren as mee oewen veurganger."" ""Och,"" zee de kapelaon, ""hij leert et nog wel; hij gooit er nog wel 'ns 'nen deftigen klaank deur mar dè komt mee de jaore wel geliek."" ""Wel jao,"" laachte de boer, ""en dan is et nog geenen moordaonslag; mar as 't mee 't platpraote gedaon is, dan zijn we op 't verkeerde pad. Die mode moet nie onder et volk kome! Laote we praote zooas 't onze aawers en veuraawers deeën, dè-d-is ons goei recht! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Ons eige plat; et klinkt zo lief; et zingt zo zuut; et springt zo vief (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Ons eige plat’, 1941); Dörom zing ik plat, royaol; in mijn aawe moedertaol ... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Oproep’, 1941); M'N AAW PLAT; Ik haaw toch zoveul van m'n schoon aaw plat; et rolt zo gezond van oew lippe; en et slibbert er over oew tong zo glad; en et huppelt zo locht op oew lippe. En ik veen et zo zund dè m'n schoon aaw plat; zo zuutjesaon gao verdweene...; 't is ruig, 't is rauw, - dè-d-is et! - 'n Fát; die kan er geen schoon aon veene!; Mar ìk, och, ik haaw toch zo veul van m'n plat; 't is oermuziek in m'n oore; 'k hè deurom et plat van m'n weeversstad; veur m'n liekes uitverkore. (Piet Heerkens; uit: De Mus, 1939);"
plat, plat, bijvoeglijk naamwoord, "bijvoeglijk naamwoord; WBD III.1.4:210 'plat' = boertig; 'platvloers' = boertig; WBD III.4.4:227 'plat' = vlak, ook 'glad', 'effen', 'egaal'; 2.1 bijvoeglijk naamwoord, in het bijzonder toegepast op kinderen die nog niet kunnen lopen; platte kènder - nog in de wieg liggende kinderen; Van Delft - ""Ze bleef zitten met twee platte kinderen, terwijl ze weer op d'r leste beenen liep."" Dit is: Haar man stierf terwijl ze twee kinderen had, die nog niet loopen konden, terwijl spoedig een nieuw kindje verwacht werd. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); 't Alderjongste is nog plat/ mar 't kan al kruipen op z'n gat. (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Sterke vrouw’, 1939); Anoniem – 1959 – ; Nillus ha zis klène bluukes; daor ware twee platte kender bij; Jaans moes nog wè zuutjes aon doen; was pas efkus in de rij. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); Cees Robben – Twee platte kender... en naa wir zôô... (19680322); Cees Robben – Daor gao-se-wir mee d’r twee platte kender... (19570223); Lodewijk van de Bredevoort - Boer Van Stokkum ha 'n huis vol kleine kender en die zaten juist overal daor te kruipen, waor ge 't nie zudt verwaochte; deede de deur open dan zaat er aaltij een of aanderen blaog aachter die deur - gongde op 'ne stoel zitten dan hadde kaans dè ge op 'n plat keend gongt zitte - staakte oe beene onder de taoffel dan hadde aaltij gevaor tegen jonk meenschenvleesch aon te schuppe - ge kost er nie in of uit gaon zonder hier of daor te struikelen over 'n kenderlijfke...  (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Hoe grôoter de strêûp hoe beeter. Ge had toen ok nòg veul mêer sorte kender dan teegesworreg. Ge had irst ‘platte kènder’. Dè waare de kiendjes die nòg nie kosse lôope. Die wèrre dikkels ok ‘haawkènder’ genoemd, omdèt moeders ze òn de mèm moes haawe. Asse dan grôoter wiere van et zòg, dan waare-n-et irst klutjes, dan ploddekes, en dan brakke. Ge had ok nòg broekpoeperkes, jungskes, mèdjes òf durskes. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Informant Ad inken - natte kènder - kinderen die nog niet zindelijk zijn; GD07 'aachter de waoge meej en plat kèènd; Bosch platkeind - kind dat nog in de wieg ligt; Hees platte jong (II:61, VIII:9); WNT (VII:2967) Platte kinderen - zulke die nog niet loopen kunnen; WNT (XII:2374) Platte kinderen - kleine kinderen, die nog niet loopen kunnen, die nog moeten liggen."
plataan, plantaan, zelfstandig naamwoord, plataan; afstandsassimilatie
platenpoetser, plaotepoetser, zelfstandig naamwoord, platenpoetser, knecht in de bakkerij die de bakplaten voorbereidt; Audio-opname 1978 – “…daor hèbbek in en bangkètbakkerij gestaon, jè, ge wit wèl, as plaotepoetser èn invètte èn zôo …” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)
platinehaak, platienehaok, zelfstandig naamwoord, platinehaak; WBD 'plàtiennehaok' (II:1060) - platinehaak
plattebuis, plattebèùs, zelfstandig naamwoord, lange kookkachel met langwerpige platte buis en zichtbare pot; potkachel met naar achteren verlengd rookkanaal onder verlengde kookplaat; Cees Robben – Ik zaag list in ’n boere-huis/ ’n kachel staon.. ’n platte buis... (19601111); Cees Robben – Strooit nog is wè sjek op de plattebuis... Dan ruuk ’t net of er unne man in huis is... (19631206); Wim van Boxtel - Hij kwaam diejen aovend bij ons binnen,/ schoof seffens rond de plattebuis. (Uit: Brabants Bont, 'D'n reêke en d'n dorstige Sint', 1979); De musterd, die neffe de plattebèùs laag, waar in de fik gevloogen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD (III.2.1:234) 'plattebuis '
platweefsel, platwèèfsel, zelfstandig naamwoord, WBD (II:913) - platweefsel, ook 'platwèèrk' of 'plat wèèrk' genoemd
plavuis, plavèùs, plevèùs, zelfstandig naamwoord, plavuis, gebakken vloertegel; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - Hoeufft: 'plavuis' voor plaveisteen, vloersteen; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLAVUIS zelfstandig naamwoord m. - plavei, vloertegel van klei of leem.; WNT PLAVUIS - vloertegel, gebakken vlakke steen
plee, plee, pleej, zelfstandig naamwoord, plee, W.C. Cees Robben –  de pertienes/ - Staon op ’t gutje... bij de pleej... (19570119); Lechim - «Ik wil gin ruzie meej de buurt./ ik haaw van rust, dè witte,/ dörrom hèk menen hond geleerd/ om op de plee te zitte» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Zót zèùver zèèn?); Elie van Schilt - In de plee stond un sort kiest mee un rond gat erin, daor konde op oe gemak gaon zitten en ouw kraanten lezen. Ik zeg ouw. As de kraante gelezen waren dan werden die zorgvuldig in vierkantjes gescheurd. In de plee, zaat neffen de deur unne grote spééker en daor wieren die blaoikus aangeprikt. We hadden toen nog gin puuzeltjes; duurde ut un bietje lang vur ut kakken hillemal klaor was, dan konde de tèèd vullen mee die stukskes kraant te lezen. Kon alléén mar overdag, want licht op de plee, dat kwam pas veul laoter. Onder de plee was gewoon un gat gegraoven en daor viel alles in wetge zoal kwèèt wot. Aachter de plee was unne deksel gemokt, was ut gat vol, dan wier mee unne strondschepper ut gat leeggemokt en over dun hof gegooid. Ut stonk wel un paor daogen, mar de plee kon er wir un jaor tegen en de slaoi, de peekes, ut groeide er allemaal goed van. Wij as kender haolde wellis rotstreken uit. (uit: 'De plee', www.cubra, ca. 2002); WBD III.2.1:112 'plee', c.q. 'gemak' of 'huiske' = wc; WBD III.1.1. lemma Naar de WC gaan – naar de plee gaan - vooral noordelijk Tilburg; WBD III.1.1. lemma Naar de WC gaan – na de plee gaan – Tilburg, Hilvarenbeek; WBD III.1.1. lemma Naar de WC gaan – naar de plee moeten - Tilburg
pleeborstel, pleejbòrsel, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.3:271 'pleeborstel' = kuif; WBD III.1.3:272 'pleeborstel' = kortgeknipt haar; V toiletborstel; korte, stekelige haardracht van jongens/mannen: aan de voorkant recht overeind staand (lang in zwang geweest bij de bevolking van seminaries en kweekscholen); Henk van Rijen –  'pleejbòrsel' - closetborstel; korte, stekelige haardracht
plegen, plèège, sterk werkwoord, plegen; Dialectenquête 1876 - plège, hij plèègt, plaacht; Dialectenquête 1887 Willems - alleen de persoonsvorm 'plaacht' wordt gebruikt; Henk van Rijen –  'plêege' (verleden tijd plaagt); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLEGEN: verv. placht, plag, plocht, plecht, geplogen; plaacht; placht (verleden tijd van 'plegen'); Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – Dè plaacht ze te zègge; Dialectenquête 1876 - hij plègt, hij plaacht; Dialectenquête 1887 Willems - alleen deze persoonsvorm wordt gebruikt; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLECHT - 2e hoofdvorm van; PLOCHT of PLOECHT: idem
plein, plèèn, zelfstandig naamwoord, plèntje, "plein; R.J. 'langs plèn en wegen'; Dialectenquête 1876 - durpsplên - dorpsplein (ê als in Fr. même); N. Daamen (handschrift 1916) – ""plain - gladgemaakte plaats, waarop de boeren de boekwijt en ook wel oliezaad dorschen omdat zulks het beste in den zonneschijn geschied""; WBD III.3.1:318 'plein' = dorpskom; WBD III.3.1:328 'plein, dorpsplein' = dorpsplein; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord vr. - plein, zekere uitgestrektheid lands, grote oppervlakte"
pleister, ploster, zelfstandig naamwoord, pleister; Moeder geef me gaaw 'ne ploster... (Piet Heerkens; ‘Kritieke’, gepubliceerd in De Zaaier, bijlage van de Nieuwe Tilburgsche Courant, 1941)
pleisteren, pleistere, zwak werkwoord, WBD III.4.4:200 'pleisteren' = blijven hangen
pleite, plèète, bijwoord, "Henk van Rijen –  pleite, verdwenen, weg; WBD III.1.2:131 'pleite' = verdwenen; Hebr. - redding, ontvluchting; WNT PLEITE bijw. Een joodsch van hebr. plétó, peleitó, vlucht, afgeleid woord in den zin van ""vlucht"" en ""bankroet"", dat thans ook in de taal van de volksklasse is overgegaan in de adverbiale verbindingen pleite gaan en pleite zijn."
plek, plak, zelfstandig naamwoord, plèkske, Henk van Rijen –  plaats, plek, vlek; WBD III.4.4:195 'plak' = plaats, ook 'plek'; WNT PLAK (III) - plak, in verschillende opvattingen; Agge in plak vant zonnig straandje/ wir rondlôpt dur en natte stad/ dan witte òn al die dinge/ dègge oe vekaansie hèt gehad. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dan ist vurbij...); We zègge niemir „in de plak van“/ Dè hiet naa vort «alternatief». (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et kiendje heej tòch enen èège naom); Twee jaore trug meej de Vadderdag/ begos mene lijeswèg/ in plak van en paor pèkskes sjèk/ Kréék en schèèr vur de hèg. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ik wòcht mar aaf...); PM stuk grond, oppervlakte, 'bójem'; Pierre van Beek – vlek (?); WBD III.4.4:195 'plak','plek' = plaats; WBD III.4.4:196 'plak/plek' = uitgestrektheid; Pierre van Beek – Hèdde naa al en plak in oew nuuw pak?; Verh.PLAK v - oppervlakte, stuk grond: 'n hil plak; A.P. de Bont – plak, zelfstandig naamwoord  1) vr. vlek, smet, klad; 2) vr.+ m. zekere uitgestrektheid land (enz.); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLAK, PLEK zelfstandig naamwoord v. - plaats, ruimte. Plak maken veur 'n ander. Ge zit hier op mijn plek. Jan Naaijkens - Dè's Biks – plak zn - plaats: mokt es wè plak!
plessen, plèsse, zwak werkwoord, plessen; WBD plèsse (II:1034, 1056) uitwassen op de pleskom (textiel); WBD III.4.4:217 'pletsen' = nat maken, ook 'natten', 'dabben'
plesserij, plèsterij, zelfstandig naamwoord, "plesserij, de afdeling waar geweven stukken gewassen worden; Interview Hermans - 1978 - “èn dan krijg je de plèsterij òf de zoogenaamde wasserij, ging daar naar toe asset op zen breedst was, dan wier et daar gewasse, war, omdètter vètdeele in zaate van de volderij..."" (transcriptie Hans Hessels, 2013)"
pleuris, fleures, flures, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: pleuris; WBD III.1.2:301 'pleuris'; WBD III.1.2:308 'pleuris'; = pleuritis (borstvliesontsteking); = heupjicht (ischias); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – fleures zelfstandig naamwoord - pleuris; WNT FLEURIS - Z-Ndl. vorm naast pleuris; flures; pleuris, populaire benaming voor pleuritis; Witt. 'flurris'; WNT XII:2636 pleuris, pleures, plures, pluries, pluris etc. Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – fleures zelfstandig naamwoord - pleuris (drèug of nat)
plezant, plezaant, plezant, bijvoeglijk naamwoord, plezierig; Cees Robben – iets wè plezaant is... (19570713); Cees Robben – As wij vruuger moesse zingen/ sjonges dè was zô plezaant... (19571214); Cees Robben – Bekaant unne plezaante klaant... (19811127); Witt. plezaant (S.G. plausant, blz.93, 179, 214); WBD III.1.4:195 'plezant' = prettig- 207 idem = grappig; WBD III.1.4:163 'plezant' = flatterend; 197 'een plezante' = een grapjas; A.P. de Bont – pl?zant, bnw.'plezant' - prettig, behaaglijk, aangenaam. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLEZANT - vroolijk, vermakelijk, aangenaam, plezierig; WNT PLEIZANT, PLEZANT - aangenaam , z.a.
plimp, plimp, zelfstandig naamwoord, "wimper; N. Daamen (handschrift 1916) – ""ze heeft witte plimpers aan haar oogen (wimpers)""; Stadsnieuws - Kèkt is èfkes, ik gelêûf dèk ene plimp in men ôog hèb (011106)"
plint, plènt, zelfstandig naamwoord, plint; Dirk Boutkan (blz. 21) plènt; plint; Henk van Rijen –  plooi aan onderkant broekspijp
plodde, plòd, zelfstandig naamwoord, plöddeke, "zie plöddeke; gemeen, achterbaks persoon; Cees Robben –  jöllie Mietje is en gemèèn plòd; WBD III.2.2:114 'plod' = zedelijk slecht meisje; WNT PLOD - 1) Vod, flard, 2) Bij overdracht gebezigd voor een persoon: a) een klein vertroeteld kind; b) een gemeene vrouw, slet; c) een man, in versch.bet.: sul, sukkel, luiaard, rakker, dronkelap enz. z.a. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLOD zelfstandig naamwoord v -goedzak, goede sul: 'en plod van 'ne' jongen; trage en vadsige persoon; kwapoets, jongen die geerne plaagt. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - plod - vod, slet, lui iemand, sul, goedzak (znl. geldov.); plöddeke; verkleinwoord; zie plòd; in twee betekenissen; zowel negatief als positief; WTT 2013 - de discrepantie is niet vreemd; vergelijk bijvoorbeeld 'drölleke'; 1 geniepig, klein persoontje, trage, vadsige persoon; MP gez. As plöddeke-vèùl de kaomer doe, dan stinken alle huukskes. V klèèn plöddeke - kind van klein formaat; N. Daamen (handschrift 1916) – ""'t is in alle geval mar 'n plöddeke (een prul ventje)""; Henk van Rijen –  vööl plöddeke - geniepig (vies) vrouwspersoon; Dè en plöddeke betêekent,/ en slonzege luie vrouw? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007); WBD III.2.2:114 'ploddeke' = zedelijk slecht meisje; SN - Wè zèède tòch en vals plöddeke.' - ... een smerige bedrieger (080608); Jan Naaijkens - Dè's Biks – plöddeke zn - venijnig, onbetrouwbaar ventje; 2 troetelnaam; ...lillik plöddeke daor ge staot (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -; 3 andere bronnen; Witt. (zowel mens als ziekte) 'hij heeget plöddeke' ?; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLOD zelfstandig naamwoord v. - goedzak, goede sul, Fr. bonasse; 'n plod v. 'ne jongen. Trage en vadsige persoon; Kind dat geerne getroeteld wordt; iemand die in herbergen blijft zitten; kwapoets, jongen die anderen plaagt; enz. PLODDEKE(N) zelfstandig naamwoord o. - vklw. v. 'plod' - influenza ?"
ploeg, ploeg, zelfstandig naamwoord, ploeg; WBD (II:2727) 'véérploech' - ploegschaaf
ploegen, ploege, zwak werkwoord, ploegen; WBD ploege, ook in de Hasselt; WBD I:1454 aanaarden met de ploeg (Hasselt): 'ònploeg?'; - ploege - ploegde - geploegd; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - ploege (krt.100)
ploegstaart, ploegstart, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) bovenste stuk van de ploegstaart; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. - ploegstaart, balk aan het achtereinde v.d. ploeg, waaraan het handvat bevestigd is.
plok, plòk, zelfstandig naamwoord, persoonsvorm, WBD III.4.4:256 'plok' = menigte, troep
plonsplee, plonsplee, zelfstandig naamwoord, primitieve toiletvoorziening waarbij de ontlasting direct in het water van de onderliggende beerput valt; Die plee stond aon et schop gebouwd en ha un schèùn dak. Daor zaat un grôte grune deur veur. Van den binnekaant konstem meej unne wörvel op slot doen. Al wegge liet vallen, viel in enne diepe put. Waar de put pas leeg gemaokt, éne keer per jaor kwaam de strontboer, dieje put meej emmers leegscheppen, dan heurde gij enne plons as enne verre echo. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
pluche, pluus, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, [korte u] ; pluche, pluchen. Heure pluusen hoed, op durre raoversbol... (Tony Ansems, Heure pluusen hoed; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2008)
pluierij, pluierij, zelfstandig naamwoord, "nare zaak; en vèùl pluierij - een vervelende situatie; Henk van Rijen –  ""en vööl plöjerèè""; Pierre van Beek – Ze hèbben ammòl dezèlfde pluierij - wordt gezegd als meer leden uit een gezin dezelfde ziekteverschijnselen vertonen, zoals griep, hoofdpijn. (Tilburgse Taalplastiek 740125); Cees Robben – Naa ben ik wir d’n aauwe/ en m’n pluierijen kwèèt... (19590307); Stadsnieuws - 'Dè gesoodemieter meej die onbetòlde reekening, dès mar en vèùl pluierij -  dat gedoe met die onbetaalde rekening is maar een nare zaak' (200808); K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - PLEUIEREN: aan ene slepende ziekte sukkelen. PLEUIERIJE: ene slepende ziekte, somtijds de tering."
pluim, plèùm, zelfstandig naamwoord, plömke, pluim; R.J. 'meej 'n plùmke op z'ne kop'; WBD III.4.1:38 'pluim' - vogelveer; WBD III.4.2:35 'pluim' - harig uiteinde van een staart; - de schaawe mee der plèùme om dere kòp; A.P. de Bont – plö.m, zelfstandig naamwoord vr. pluim: 1) veer, 2) grote pronkveer op de hoed; plömke; pluimpje; R.J. 'meej 'n plùmke op z'ne kop'; verkleinwoord van 'plèùm', met vocaalkrimping
pluis, plèùs, zelfstandig naamwoord, plöske, pluis; WBD III.4.4:267 'pluis' = dot; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord vr. - pluis, vlokje, rafeltje, haartje.; plöske; verkleinwoord; pluisje; R.J. 'ik zie de plùskes witte wol'; WBD plöskes (II:1254) - pluisjes (slijtsel van kleding); WBD III.4.1:41 'pluiskes', ook 'duivelshaar' - dons of nestveren; WBD III.4.4:267 'pluisje' = dot; verkleinwoord van 'plèùs', met vocaalkrimping
pluisijzer, plèùsèèzer, zelfstandig naamwoord, "1. pluisijzer, instrument om oneffenheden uit weefsels te verwijderen; nopijzer; 1941 - Een oude weverswoning, ergens in Oel. (...) En onder de oude hangklok zit een jong meisje te noppen. Haar teere vingeren hanteeren behendig het “pluisijzer”, dat als een nijdig vogeltje “pik—pik” de noppen uit het weefsel trekt. (NTC; ‘Kruispolka’, Frank Klaroen = Willem van Mook – Brabantsche Novelle; 26-2-1941); WBD II,4 p. 1054 – „noppen"" : „Ongewenste oneffendheden met een nopijzer uit weefsels verwijderen. Voor weefsels van plantaardige en dierlijke oorsprong, indien de prijs dit toestaat (...) „Stoppen en noppen met een nopijzer""; „de kno(o)pjes worden genopt, witte pikkeltjes worden genopt, de kno(o)pjes halen ze er met een pluisijzer uit.""; WBD II,4 p. 1056 – „De ongewenste oneffendheden worden nu met een nopijzer (een soort pincet) en een nopschaar (...) uit het weefsel verwijderd, zonder dat het weefsel beschadigd wordt. Dit noppen vergt veel ervaring en de meisjes, die dit werk doen, krijgen dan ook een speciale opleiding."" Van Dale zegt bij „nopschaar"": „Schaar om de noppen van lakens enz . af te knippen."" Grothe spreekt op p . 380 van „pincet"" of „nopijzer"". 2. overdrachtelijk: pincet voor huishoudelijk gebruik; – Naarus – Brieven van een oud Tilburger –Toen me de rest ophan zate me ammel mee ons kaoke te vringe en te vreuke, die waren ontzet; en dè kwaam ok wir in orde, want ik haolde beneeë in [een] pluisijzer en één vur één wieren ze toen op innen stoel gezet om de stukken pees tussen de taanden en tendjes uit te trekke. (Column in Groot Tilburg; ca. 1940); Piet van Beers – ‘Gin vergif op de tùin’: En zitten er in kôol of slaoi/ wè slekke, of wè lùize,/ dan laot ik heur z'er èen vur èen/ mee 'n pincet ùitplùize. (With Love; 1982-1987); – Meded. Fons van den Hout (2012) – Vanwege de gelijkenis heeft het waarschijnlijk later de betekenis van pincet gekregen. Ik hoorde het woord vaker gebruiken door mijn overleden tante Miet, die haar hele leven bij AaBe gewerkt heeft."
pluister, plèùster, zelfstandig naamwoord, pluister; lakenpluister; nopster; Voor een beschrijving van de werkzaamheden zie plèùsèèzer. WTT 2012 - de beroepsnaam 'lakenpluister' komt niet voor in de Tilburgse adresboeken van de 20ste eeuw.  In plaats daarvan: 'pluister, stukkenpluister, wolpluister, stukkennopster, nopster'. Vanaf 1938 komt 'stukkennopster' niet meer in de adresboeken voor, alleen nog 'nopster'. 'Wolpluister' komt na 1928 niet meer voor. In 1963 verschijnt voor het eerst 'thuispluister' als beroepsnaam. NieuweTilburgsche Courant 16-1-1920; Interview Hermans - 1978 - “Dè waare pluizers…èn degeene…degeene… degeene die, die dè …..dè waare pluisers, zin ze hè …dè zèn de plèùsers…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
pluizen, plèùze, sterk werkwoord, pluizen; WBD III.2.3:11 'pluizen' = peuzelen; plèùze - plôos - geplooze (overgankelijk) geen vocaalkrimping; Anoniem – 1959 – ; Toen ging ie mee bukkum leure; mee de kreugel van de buur; Jaans pluisde wol, deej stukke; 't was genog vur brood en huur. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); plôos; ploos, pluisde; Dirk Boutkan (blz. 40) plosde/ ploosde (met of zonder vocaalkrimping); verleden tijd van plèùze
plukken, plukke, sterk werkwoord, plukken; WBD veevoer verzamelen, ook 'blaaje' genoemd; Dialectenquête 1876 - de jungskes hebbe blumpkes geplòkke; De Wijs  – Der slinten der zoveul aon, dek ze nie geplokken kon krège (feb. 1962); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - de gèlste pèère wòrren et irst geplòkke (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1970) - de gekste lopen het eerste tegen de lamp. B - plukke - plok - geplokke; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - GEPLOKKEN: 3e hoofdvorm van 'plukken'; plok; oude verleden tijd van 'plukke'; …en ik plok uuverig verder. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
plukselkuil, plukselköltje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "verkleinwoord; plukselkuiltje; Lowie van Dorrus Misters - Alleen wat groenvoer, de gele peeën, knollen en spurrie stonden nog te velde, en zolang het open weer was (geen vorst) konden deze nog worden binnengehaald en was het plukken hiervan een van de dagelijkse bezigheden. Was een karrevracht geplukt en of gestoken (de peeën), dan spande de boer in om dat vrachtje op te halen. Thuisgekomen ging dat niet direct naar de stal, maar eerst naar het plukselkuiltje om gewassen te worden, teneinde de aanklevende aarde te verwijderen. Daarna kwam het in de stal voor de beesten. Vroeger was bij iedere boerderij een plukselkuiltje te zien langs de straat in de nabijheid van de stal. Op de dorpen treft men ze nog wel eens aan. Natuurlijk zandde de bodem geregeld aan door het wassen van het groenvoer, dat rechtstreeks van de akker kwam. Daarom moest 't kuiltje van tijd tot tijd uitgediept worden. Dat uitdiepen noemde men ""uitschieten"". (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 15 ‘Boeren in de winter’; NTC 17-5-1952); "
plukvink, plukvink, zelfstandig naamwoord, eigenlijk hetzelfde als een blinde vink; door Robben echter gebruikt als equivalent voor ‘lichte of gemakkelijke vrouw’; mogelijk dus: een vrouw die door mannen ‘geplukt’ kan worden naar believen. Cees Robben – [Vrouw tegen een man die haar vreemd is:] Ik ben gin plukvink.. (19671027); pluus
poedel, poedel, zelfstandig naamwoord, biljartterm; Cees Robben – Ik heb oe toch wel gezeej det ’n vèèreke was en hillemol ginne poedel... (19770708)
poeder, poejer, zelfstandig naamwoord, poeder; Henk van Rijen –  daor gong ze meej hil dere poejer – daar ging ze, flink opgemaakt; WBD III.3.1:382 'poeder (ook: poeier)' = buskruit; WBD III.4:205 'poeier' = poeier; ook ‘pulver’; WNT POEDER, poeier
Poel, Poel, eigennaam, de Poel, GG wijk bij Korvel, omgeving vroegere Poelstraat (thans: Tafelbergstraat)
poel, poel, zelfstandig naamwoord, poeleke, WBD jonge kip; WBD poel poel poel, eend, ind - roepwoorden voor de eend; hiernaast zijn daarvoor gangbaar: 'woele woele woele woele' en 'endvoogel'; WBD III.4.4:180 'poel' = kreek; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - POELEN of POELIËN noemen sommige buitenlieden de hoenderen; anderen verstaan eronder 'krieltjes'. Z.a. Str. poel (1+29); WNT POEL - in zuidel. dialecten: kuiken v.h. vrouwelijk geslacht.
poele, woele, tussenwerpsel, WBD woele woele woele woele – roepwoorden voor de eend, waarnaast ook gangbaar zijn: 'poel poel poel', 'eend', 'ind' en 'èndvoogel'
poelepetaat, poelepetaot, zelfstandig naamwoord, WNT POELEPETAAT - Ontleend aan Fr. poule pintade, waarvan het tweede woord aan het Sp. pintado is ontleend, dat een Lat. vorm pinctatus doet onderstellen. De beteekenis is dus eigenlijk 'gespikkelde kip'; parelhoen (Numida meleagris); Cees Robben – [Van de menukaart in een restaurant:] Irst kiepe-soep... Dan kiepe-regout. Dan poelepetaat mee ’n tietaai toe... Dan nog efkes kaokele en de roest op... (19710709); WBD III.4.1:185 'poelepetaat' - parelhoen (Numida meleagris) - frequent in Tilburg; koosnaam voor kinderen; - m'n lekker sjeklaatje, / m'n marremelaadje, / m'n poelepetaatje, (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Michieltje’, 1938); - Hey, mijne kleine, poelepetaat/ Nou wordt het wel, een beetje te laat... (Tony Ansems, Hey klein drölleke; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009); vrouwspersoon die opvalt door dom of raar doen; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de poelapetaote = zussen Blomjous (blz. 26)
poelie, poelie, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek – aaw poelie - oude vrijster; WBD III.2.3:2 'poelie' = waterachtig voedsel; WNT POELIE (II) zie POELJE 1) jonge hen; 2) bij overdracht gebezigd als scheldnaam voor een persoon: Gy schoelje, gy vervlakte fyne poelje!; A.P. de Bont – puli zelfstandig naamwoord m. poelie - slappe koffie; WNT POELIE (II) zie Poelje - POELJE 2) bij overdracht gebezigd als scheldnaam voor een persoon. S&S niet vermeld; Bosch poelie - met water spatten, spelen, zich wassen
poeliën, poelieje, zwak werkwoord, "met of in water spelen; Dè poeliën in et waoter is nie zoo erg, mar daor blijft et nie bij, daor gebeure veul ergere dingen in zoo'n bad!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); WBD III.1.2:97 'poeliën' = plassen met water; ook 'dabben'; poelieje- poeliede - gepoelied; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – POELIËN onov.ww - poelen, met water spatten, in water bewegen; ook gezegd v.h. klotsen van water bijv. in een fles. Zie ook blz. 80. A.P. de Bont – zw.ww. intr. 'poelien' - een vloeistof door elkaar schudden. Jan Naaijkens - Dè's Biks – poelieje ww met of in water spelen"
poeliepaat, poeliepèèt, zelfstandig naamwoord, slappe koffie, loerie; Cees Robben – Des poeliepèèt... (19590307); A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. 'poeliepaat' - dunne slappe koffie of mölk (karnemelk)
poen, poem, zelfstandig naamwoord, "geld; WBD III.3.1.136 'poem', 'poemelezjang, centen, duiten, buit' = geld; Pierre van Beek – ""Om de poem (geld) is het al te doen!"" nietwaar? (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950)"
poep, poep, zelfstandig naamwoord, poep; WBD III.1.1. lemma uitwerpselen – frequent vooral noordelijk Tilburg
poepen, poepe, zwak werkwoord, WBD III.1.1. lemma ontlasting hebben – vooral noordelijk Tilburg
Poeper de Lepper, Poeper de Lepper, "bijnaam; Pierre van Beek – Wie Poeper de Lepper was, weten we niet. Wanneer iemand verongelijkt wordt, kan men van oude Tilburgers echter de opmerking horen: ""'n Eerlijk hart moet wè lijjen, zeej Poeper de Lepper!"" (Tilburgse taalplastiek 3 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 18 februari 1950); Pierre van Beek – Naar aanleiding van een onzer vorige artikelen, waarin een ""gevleugeld woord"" van zekere De Lepper werd aangehaald, deed een belangstellend lezer ons hierover enige nadere bijzonderheden toekomen. Onze inzender heeft de bewuste De Lepper heel goed gekend, zegt hij. Deze man, die wel nooit gedroomd zal hebben, dat hij nog eens in de krant zou komen na zoveel jaren, woonde een zestig jaar geleden aan het eind van de Laagstraat en wel op de linkerhoek van de drie huizen, die daar haaks op de Laagstraat staan. Dat wil zeggen in het huis, dat thans op zijn gevel het naamplaatje ""Eschdoornstraat"" draagt. De Lepper was een zg. buitenwever maar daarnaast boerde hij een beetje. Inzender weet ook nog te vertellen, dat naast het huis van De Lepper destijds 't zg. ""Kruispedje"" (paadje) begon, dat liep tot de ""Vier Bumkes"" (Boompjes). Dat was waar zich thans ""De Regenboog"" bevindt. (Tilburgse taalplastiek 6 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 11 maart 1950)"
Poepersteeg, Poepersteeg, Poepesteeg, zelfstandig naamwoord, toponiem, "De Hoogtestraat, die vroeger een slechte reputatie had; Poepersteeg / Hoogtestraat; 1934 - Ingezonden brief - Beleefd verzoek ik UEd. een plaatsje voor het volgende in uw veel gelezen blad, waarvoor bij voorbaat mijn dank. Geregeld de agenda's der Raadsvergaderingen der gemeente Tilburg lezende valt het mij op dat aanhoudend voorkomt: “Voorstel tot het bestraten van deze of gene straat of weg"". Nu zou ik wel eens willen weten hoelang het gewoonlijk duurt, dat aan bestrating wordt begonnen, indien het bij den Raad aangenomen is. Mij is nl. bekend, dat door den Raad circa drie jaar geleden werd besloten de Hoogtestraat (alias Poepersteeg) gelegen in den schaduw van den stadstoren en Stadhuis met oude keien te bestraten; evenwel is er tot op heden van bestrating niets te zien; wel schijnt het een goede opslagplaats te zijn voor alle soorten afbraak, huisvuil. Ook bestaat er naar ik vermeen in den Raad een Gezondheidscommissie en zou deze heeren in overweging willen geven bedoelde straat tegen regenachtig of broeiend weer te willen bewandelen, daar dan de afval van de daarin liggende lederfabriek een afschuwelijken stank verspreidt en de gansche geving verpest. Ook voor de vereniging der dierenbescherming is er werk, indien bij regenachtig weer of langdurige droogte de vrachten chemicaliën en huiden afgeleverd moeten worden, dan kunnen zij telkens constateeren, dat de wielen der camions moeten worden uitgegraven en de paarden worden bewerkt met ijzeren staven en buizen om ter plaatse te kunnen komen. Aan de commisssie tot vaststellen van nieuwe straatnamen wil ik voorstellen den naam Hoogtestraat te wijzigen in Amorstraat of steeg, daar hij op dit terrein veel werkzaamheden heeft te verrichten, zodat hij het niet meer met pijl en boog af kan en een mitrailleur zal moeten aanschaffen. (Ingezonden brief in de Nieuwe Tilburgsche Courant door ‘Tijl’ - 24-10-1934); 2005 – Uit het straat lied ‘Toen ik nog ’n jungske was (De poepesteeg)’; Toen ik nog een jungske was; Van een jaar of negen; Kwam ik in de poepesteeg; Een grote joekel tegen; Ik dacht als ik nou verder loop; Dan kan ie misschien wel bijten; Maar hij schoot een poortje in; En ging daar zitten schijten; Tralala lala (bis); (Anoniem)"
poepje, poepke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van poep in de betekenis 'wind'; poepje; WBD III.1.1. lemma Wind – frequent centraal oostelijk en westelijk Tilburg
poepstuiver, poepestèùver, poepstèùver, zelfstandig naamwoord, "achterste, gat, kont; - vorm en kleur van de oude munt 'stuiver' doen vermoeden dat met name de aars, de sluitspier bedoeld is; N. Daamen (handschrift 1916) – ""ze viel op 're poepestuiver""; Henk van Rijen –  'poepstööver'; WBD III.1.1. lemma  achterwerk - poepstuiver, uitsluitend opgetekend voor Tilburg; WBD III.1.1. lemma  achterwerk - poepe(n)stuiver, uitsluitend opgetekend voor Tilburg; zie stèùver"
poes, poes, zelfstandig naamwoord, vrouwelijk geslachtsdeel; WBD III.1.1. lemma  vrouwelijk geslachtsdeel – poes, Tilburg; WBD III.1.1. lemma  vrouwelijk geslachtsdeel – poesje, Tilburg
poesje, poeske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, katje; aarachtige bloeiwijze van sommige bomen; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dènke ene vètte kaoter te strikke, èn et waar en maoger poeske (D'16); Cees Robben – ’t poeske aaide langs de neus... (19560609); WBD III.4.3:128 poeske - wilgenkatje verkleinwoord van 'poes'; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord o. 'poeske' 1) katje (van wilgebomen en -struiken); 2) wollige pluim v.h. wollegras (dat bij vennen groeit). Jan Naaijkens - Dè's Biks – poeskes zn - katjes van de wilgeboom
poet, poetje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, slecht verzorgd meisje; Henk van Rijen –  poesje, koosnaam voor vrouw; Henk van Rijen –  'vööl poetje' - viespoes, slordig mens; WBD (III.2.1:497) poetje, poesje, poes, poes poes = roepnaam v.d. kat; ook wies, minneke, mauwtje en toetje; WNT POET (II) 4. als vleinaam: b) gebezigd met betrekking tot een klein kind of een geliefde. Lief aanvallig kind of jong meisje, lieveling. 5. Als benaming voor een lichte vrouw: hoer. Wellicht in deze opvatting onder invloed van spaans 'puta'. 6. Vuil, goor vrouwspersoon.
poetje, poetje (2), zelfstandig naamwoord, "kinderspel; Van Delft - Een spelletje, welks herkomst van naam Joost weten mag, was ""poetje"". Het was een gevangenspelletje enkel door jongens gespeeld. Tegen een schuurdeur of stal werd een grooten halven cirkel getrokken. Daar stond de vanger in. Hij mocht tijdens het vangen echter zijn handen die hij samengevouwen dichtgeknepen had, niet los maken. De losloopenden waren vrij in hunne bewegingen. Had de vanger er een met zijn gesloten handen getikt, dan was deze vanger en hij kon vrij mee rond den vanger dollen. Zóó ging het reeds voor zestig jaar en menige school ziet het spelletje herhalen. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 106; 23 maart 1929); Jan Naaijkens - Dè's Biks – poetje zn - poetje (vangspel)"
poetzak, poetzak, zelfstandig naamwoord, Poetzak heeft zeer uiteenlopende betekenissen: bed, poetszak, troetelwoord voor een kind. Cees Robben – En ’s aovens moet den heele streup/ al vruug den poetzak in (19650507); Henk van Rijen –  bed, nl. als bewaarplaats van geld; WNT zak waarin militairen bij de artillerie hun poetsbenodigdheden bergen; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - in zene poetsak krèupe (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1965) - in zijn schulp kruipen; naar bed gaan; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - 'Ver achter iemands poetszak liggen' ('70) - veel jonger zijn en daarom de mindere; WNT achter iemand poetszak liggen - jonger zijn, korter in dienst zijn; A.P. de Bont – putsak, zelfstandig naamwoord  m.'poetzak' - troetelwoord voor een klein kind
poffen, poffe, zwak werkwoord, WBD III. 3.1:379 'poffen' ertussenuit knijpen (zonder verlof zijn post; verlaten.)
poffer, poffer, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen –  Brabantse vrouwenmuts; WBD III.1.3:194 'poffer ' = witte kanten muts met sierkrans; 193 'poffer ' = poffermuts; Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'poffer' zn - poffer, vrouwenmuts
pofferol, pofferol, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.3:215 'pofferol' = communietaart
poken, pooke, zwak werkwoord, pooke - pókte - gepókt, poken; opstoken, opgewonden raken of zijn; in tegenwoordige tijd ook vocaalkrimping: gij/hij pókt; Cees Robben –  èn 'pôôkten' meej en lange pook; Hij vuulde z'n eige of ie koorts ha want z'n hart pookte verschrikkelijk. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)
pokken, pòkke, zelfstandig naamwoord, pokken; ziekte; Interview Jolen - 1978 - “De pòkke! Dè wèl! Dè weet ik nòg goed. Dè weet ik nòg hêel goed! Dan wèrde nòg aachternò geroepe… Dènkt eraon hor, die heej de pòkke!! Dè was vruuger Körvels Huukske, Bèrndèèk, Schòpsteeg, Diepestraot, Milstraot, tòt òn, tòt òn, bekaant òn tòt Sint Anna kèrk toe!” (transcriptie Hans Hessels, 2013); Audioregistratie 1978 - De pòkkebriefkes, ik hèb et mèn nòg, et pòkkebriefke van den dòkter van pòkke inènte. Ik ha ze op menen èèrem gehad…  (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
pol, pòl, zelfstandig naamwoord, pòlleke, hand; Blèèft er meej oew pòllen aaf! - Blijf er met je fikken, jatten,handen af en naa slaode de poltje midde in dè polleke en kikt uit vur mèn polle ... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Mèn pòlleke sloeg iedere keer teegen ene schaawer asser wir êene vurbijkwaam. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2004); WBD III.1.1:148 'pollen' = handen, ook: 'poten', 'fikken', 'klauwen', enz. 149 'pollen' = handen (kindernaam); Lat. pollex - duim (of grote teen); Javaans 'pol' (verkorting van djempol) = duim; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - POL zelfstandig naamwoord m. - hand in de kindertaal. Oe' pollekens zijn koud. WNT POL (I) - Een andere beteekenis die zich ontwikkeld heeft uit die van 15) 'dikke, ronde massa', is die van poezelig, klein, mollig handje; 16) vervolgens voor hand in het algemeen (uitsl.in Vl. België); Schu POL - hand, meest kinderhandje; pòl - vgl. sausdèùme
pol, poeleke, pòlleke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, WBD veulen, ook 'veule', 'vuile' of 'völle' genoemd handje; R.J. 'mollig poeleke'; Pierre van Beek – Gift den oome is en poeleke. Witt. - kinderwoord voor 'handje'; WBD III.1.2:149 'poelekes';'pollekes' = handen (kindernamen); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - POELEKEN behoort hier onder de liefelijke woordjes welke minnenden elkander geven. Men zegt het ook veel aan de kinderen. Z.a. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – POELEKE o - kinderhandje, tegen een kind gezegd. A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord o. (kindertaal) 'poeleke' - kindervuistje (-handje); Bosch poeleke - kinderhandje; WBD (Hasselt) lok-/roepnaam van het veulen, waarvoor ook gebruikt worden: veule, pèrdje, hanske (buiten de Hasselt); Pierre van Beek – kinderhandje (variant van 'poeleke'); WBD III.1.1:149 'polletjes','poeletjes' = handen (kindernaam); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - POLLEKE zelfstandig naamwoord o. - handje in de kindertaal: oe' pollekens zijn koud; Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'polleke' zn - handje; Lat. POLLEX = duim, grote teen
politie, pliesie, peliesie, zelfstandig naamwoord, politie(apparaat), politieagent; Ge zaagt ginne pliesie; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – pliesie, plisie, plitie, pelisie, peliesie, pelissie; De Wijs  – Gaon we driehappelepappe of pliesieke speulen mee vreuke? (15-06-1963); Cees Robben –  Tis meej de 'peliesie' nèt as meej den reegenboog; Mar jè, ök de pliesie is onze Lieven Heer nie/ die kan ok nie tegelèèk ooveral zèèn (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Alles op zene tèèd); As ik hier ene pliessie was/ dan zogget nie gebeure/ dè autos meej en wilde vaort/ dur de sneuw heene scheure. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: As ik hier pliessie was); Hij ha en glas te veul gepruufd,/ de pliessie hield em aon./ Hij moes meej in de tuut-tuut-tuut/ om nòrt beroo te gaon. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè kossie ok nie…); Interview Jolen - 1978 - “De pliesie…die bròchten oe nòr hèùs èn dan krêede tèùs op oew soodemieter!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013) zie KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan; Elie van Schilt - Pliessie, op de fiets mee zunne saobel on de tussenstang, niks ginne revolver, daor konne alléén mar ongelukken mee gebeuren. (Uit: ‘Alles is aanders’; CuBra ca. 2000); ‘Gao naor hèùs snotjong of moet ik de pliesie erbij haole’. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); ‘Ge moet nòr de pliesie gaon en hum òn gaon geeve, hij heej nie te slaon.’ (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD III.3.1:345 'politiesmeris, tuut, wout, vethol, vetkees' = politieagent; A.P. de Bont – p?lisi, zelfstandig naamwoord vr. 'pelisie' - politie; Bosch plisie - politie; Cees Robben – ’t Is mee de peliesie net as mee den regenboog.. Die komt aaltij as de bui over is... (19810206); zie pliesie
politieagent, pliesiegènt, zelfstandig naamwoord, agent van politie; Dè môog nie van ene pliesiegènt... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kèkt nie zo fèèn...); Tilburgs Taollied: bèkkers èn pliesiegènte; WBD III.3.1:344 'politieagent', 'politie, vethol, vetkees, tuut, wout'; Stadsnieuws - Ik hoef hier tòch nie hil de tèèd te gòn stòn oppaase - ik zèè ginne pliesiegènt (231103)
politiebureau, pliesiebuuroo, zelfstandig naamwoord, politiebureau; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Toen zaat de Keuringsdienst bezije et plesiebuuroo, et ouwe pliesiebuuroo, dè zogezeej in de Zwijzestraot èn daor was zogezeej de Keuringsdienst…” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels zie Klik hier voor audiofragment); Audioregistratie 1978 – “…èn Jan Brekelmans èn et Kösterke meej zenen baord, war, die nôome me nòg wèlles meej nòr et pliesieburoow…haaa…jè, ge waart dronke…dè was ok ene pliesieagènt, Jan Brekelmans, ene pliesieagènt” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Daor hèbbek zèlf nòg verschillende keere nòr wiste kèèke asse dieje moordenèèr oover de straot heene laajde vant pliesiebuuroow aaf nòr de kèrk.” Klik hier om dit bestand te beluisteren
politiek, polletiek, zelfstandig naamwoord, politiek; Henk van Rijen –  'pòlletiek'; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'polletiek'; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'politieker' (zn)
politiemuts, pliesiemuts, zelfstandig naamwoord, politiepet (?); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dè klòpt as en pliesiemuts zónder klèp (Pierre van Beek – TT '64); ES 2012: Raoj raoj pliesiemuts; dooddoener om te zeggen dat men iets niet weet
politieuur, pliesie-uur, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt – sluitingstijd voor cafés; Toen 't pelitie-uur was, hè 'k ze in den errem nor de stee van Sjef Koolen gebrocht. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30); Jan Naaijkens - Dè's Biks – pliesieuur zn - politie-uur, sluitingstijd voor cafés
pollepel, pòlleepel, zelfstandig naamwoord, "pollepel; WNT – Een vorm die, naar men wil, door assimilatie is ontstaan uit potlepel (...) Groote houten lepel met een rond blad (lemma pollepel, 1934); MNW – zelfstandig naamwoord  m. Pollepel, houten lepel met een langen steel. Het woord kan geassimileerd zijn uit potlepel en zoo wordt het ook reeds verklaard door Plant. “potlepel, pollepel oft sleef, cueillier du pot, cochleare magnum, tudicula”, en door Kil. “potlepel, pollepel, tudicula, q. d. cochlear ollare, cochlear maius, quo pulmentaria vertuntur commoventurque in olla”. Uitdrukking; Pierre van Beek – Wie ""soep mee den heiligen pollepel"" at, moest zich ook met heel dunne soep tevreden stellen. Het feit, dat de pollepel ""geheiligd"" was, vergoedde uiteraard, wel iets! (Tilburgse Taalplastiek, 24-6-1964); Ed Schilders – Overigens, die pollepel (in de pan, in de prent aan de muur, in de Prent van de week) is ook niet onbelangrijk. Van Beek vermeldt dat verdunde soep ook wel ‘soep mee den heiligen pollepel’ werd genoemd. Een verklaring voor deze uitdrukking heeft hij niet – behalve dat het een schrale troost was. Ik denk dat het, in het dialect, soep ‘meej den hèllege pòlleepel’ was. ‘Hèllege’ komt van ‘heiligen’, ofwel ‘wijden’. In dit geval is de pollepel echter niet door een priester geheiligd met wijwater, maar door moeder de vrouw met water uit de kraan. (Slaoj meej aaj mee jèùn meej èèrpel - Aan tafel met Cees Robben - Tilburgs Prentebuukske nr. 9; 2008); zie lewaajsoep"
pollevie, pòllevieje, zelfstandig naamwoord, meervoud, "WNT POLLEVIJ - hooge (soms ook: lage) hak van een schoen; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - hij vèègt er zen pòlleviejen òn aaf (D'16) -hij lapt het aan zijn laars; WNT Schuermans: Dat veeg ik aan mijne pollevieën - dat trek ik mij niet aan; N. Daamen (handschrift 1916) – ""pollevieë - hij vaigt er z'n pollevieë an aaf (geeft er den brui van"""
polmikje, pòllemikske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, WBD baksel, gemaakt van de laatste deegrest; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - POL zelfstandig naamwoord m - klein brood van den overschot deeg gebakken. WNT POL (I) 1) klein, rond koekje of broodje
pomerans, pommeraans, zelfstandig naamwoord, pomerans, dopje van leer of vilt een de punt van de keu; Cees Robben –  Ik zal oe is meej et dik ènd van mene keu óp oewe pómmeraans timmere. Frans Verbunt – iemes op zene pommeraans timmere - op zijn kop geven; vDale POMERANS (uit het Hd), bet. als boven
pommelee, pommeleej, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) appelschimmel, ook gewoon 'appelschimmel' genoemd of 'geappeld', of (Hasselt) 'gepènningd'; = fr. 'pommelé' = appelgrauwe schimmel
pomp, pomp, zelfstandig naamwoord, pumke, pomp; Frans Verbunt – êene slag meej de pomp gift vur tien man saus; pumke; verkleinwoord; pompje; et pumke is van men fiets gejat; Dirk Boutkan (blz. 28) uit het cluster mpk wordt de p verzwegen: pumke
pompen, pompe, zwak werkwoord, pompen; Dirk Boutkan (blz. 27) uit het cluster mpt wordt de p steeds verzwegen: pomt, pomte, gepomt; WBD III 4,2:167 lemma Pompen van de meikever - Het herhaalde malen met de vleugels bewegen voordat een meikever opvliegt. tellen – Tilburg; mulderen – Tilburg; pompen – Tîlburg
pomphoorn, pomphoore, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen –  roerdomp (Botaurus stellaris); WBD III.4.1:227 'pomphoorn','oomphoorn' - roerdomp (Botaurus stellaris), ook 'domphoorn'
pompstation, pomstesjon, zelfstandig naamwoord, pompstation; Dirk Boutkan (blz. 28) uit cluster mpst wordt de p verzwegen
pompsteen, pomstêen, zelfstandig naamwoord, stenen bak onder een pomp; Dirk Boutkan (blz. 27) uit cluster mps wordt de p verzwegen. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - POMPSTEEN (in 't Z en W poempsteen) zelfstandig naamwoord m.= watersteen, groote vierkante arduinen steen onder de pomp, waar men het keukengerief op afwascht.
pon, pon, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.3:63 'pon' = jurk; ook: 'japon', 'jurk'
pond, pond, zelfstandig naamwoord, gewicht van 470,5 gram; (in Tilburg gangbaar vóór de invoering v.h. Ned. Metriek Stelsel,1820) zie: Verhoeff
ponder, punder, zelfstandig naamwoord, "punder, ponder, weegstok, unster; MP gez. Daor hangt de punder, aachter de deur. (teneinde iemand te wegen naar zijn geldelijk bezit, spec. m.b.t. jongeman die dong naar de dochter); Pierre van Beek – Er is aanleiding nog eens terug te komen op hetgeen wij in ons vorige artikel zeiden over ""den öster"". Lowie Van Dorrus Misters is nl. van mening, dat de beschrijving, die wij van een unster gaven, niet die van de echte ouderwetse unster geweest is. Zo'n unster zag er volgens onze geachte opmerker als volgt uit: Hij was een stalen (ook wel houten - Tilb.) lat, die aan een haak kon worden opgehangen en welke lat voorzien was van inkervingen. Een tweede haak diende ter bevestiging van het te wegen voorwerp en dan bevond zich aan het apparaat nog een gewicht (waarschijnlijk een pond), dat over de lat heen en weer bewogen kon worden. De schuifring van het pond had boven aan de onderkant een nokje, dat greep in de inkervingen zodat de ring bij het verschuiven wat gelicht moest worden. Als het pond met het aangehangen voorwerp in evenwicht was en de lat derhalve waterpas hing, kon hierop het gewicht worden afgelezen. Om het pondsgewicht noemde men ""den öster"" ook wel ""punder"". (…) De beschrijving van de unster van L. v. D. M. is juist. Hij heeft hier de zg. Romeinse balans op het oog, die zeer zeker ouder is dan de unster, waarover wij het hadden. Wij beschreven nl. de veer-unster, die ook wel veerbalans of weeghaak genoemd wordt.  (Tilburgse taalplastiek 8 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 25 maart 1950); A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m.'punder' - toestel om te wegen, weegstok; WNT PUNDER = PONDER, zie PONDEL - weegschaal met ongelijke armen, waardoor men met een klein gewicht, dat aan den langen arm wordt heen en weer geschoven, een grooten last kan wegen; unster."
ponteneur, ponteneur, zelfstandig naamwoord, "Een mens heeft nou eenmaal z'n ponteneur. - Dit is ""point d'honneur"", eergevoel. (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’); Henk van Rijen –  iemand die op zijn eer gesteld is; Frans Verbunt – standpunt; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PONDENEUR - Verbastering van Fr. point d'honneur. Hij houdt 'em op zijne' pondeneur. Hees ponteneur (I:15); WNT PONTENEUR, in Vl. België PONDENEUR, verbastering v. fr. point d'honneur - eig. datgene wat de eer raakt, en vervolgens: eer, eergevoel"
pontificaal, pontefiekaol, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, R op z'n paasbest; R Ter eere van wèlken hèllege ziede gij der zó pontefiekaol èùt?
Pontius Pilatus, Pontius Pilatus, eigennaam, "Wikipedia - Pontius Pilatus was van 26 - 36 na Chr. de 5e praefectus van Judea, de belangrijkste provincie van het toenmalige Palestina dat toen onderdeel was van het Romeinse Rijk. Hij was afkomstig uit het oude geslacht van de Pontii. Hij wordt in het Nieuwe Testament en de Apostolische geloofsbelijdenis genoemd als degene die Jezus van Nazareth liet kruisigen. Cees Robben gebruikt Pontius Pilatus in een merkwaardige context: Cees Robben – ..Lewieke heurt nie in ’t irste elftal [voetbal] thuis... Nèè.. Hij isser wir tussen geschoven net as Pontius Pilatus in den Credo... (19680112); De verklaring van dit gezegde is waarschijnlijk een ‘wilde vesper’, ofwel de verbastering van een Latijnse tekst die door het gewone kerkvolk niet verstaan werd, en waaraan bijgevolg een eigen betekenis gegeven werd. In dit geval betreft het het gezang ‘Credo’, de gezongen geloofsbelijdenis, waarin Pontius Pilatus vernoemd wordt met de toevoeging ""Hoc est corpus"" (""Dit is het lichaam"") in de volksmond verbasterd tot ""hocus pocus pilatus pas"". Dat Lewieke dus toch in het ‘irste’ mag voetballen is een kwestie van gegoochel, zo niet van tovenarij."
pony, ponnie, zelfstandig naamwoord, pony, hit, klein paard van het Shetlandras (Hitland); WTT-2012: de aanduiding is overgegaan naar 'dienstmeid', met name de zogenaamde 'daghitjes' (1880-1940) die met lichtere taken belast waren in een huishouden en die op basis van afroep in dagdienst genomen werden. ...ze waar erten aon et zaaien mee Leentje, et ponnieke. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); In de keuken van de pastorie zaat Hanna mee de ponnie 't aovondgebed te bidden... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); De huishoudster - de oudere zuster van den pastoor - zaat mee de ponnie in de keuken kousen te stoppen. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; NTC 15-10-1938) ; Ze stuurde de ponnie gaaw naor bed... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; NTC 15-10-1938); Vergelijk: Daor isse trouwes nie lang gewist, as daghitje, hôogèùt un paor maonde. Die nonnen waren van penning zestien. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD 'pónnie', 'poonie', (Hasselt:) pónnie; ook 'hit'; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ge kunt ginne pónnie spanne vur en koolekèèr (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1965) - je moet iemand niet te zwaar belasten
pooien, pôoje, zwak werkwoord, meestal gebruikt als ‘em pooje’; er van door gaan; Cees Robben – Hij pooide ‘m al vur dekkem aon zunne start kos zitten... (19650402); Cees Robben – Pooit ‘m naa mar vur detjoe bij oew lörve vat.. (19780811); De Wijs  – “As gij blomme plukt bij de pastoor, mottùm op tèd pooien.” (15-06-1963); Henk van Rijen –  'Toen ie de waawt zaag, pôojden ie um'; WBD III.1.2:130 'hem poten' = op de loop gaan (hem pooien)
pooieren, poejere, zwak werkwoord, "poeieren ; Van Delft - Wie paling gaan vangen, ""gaon poeieren"" (peuren zegt de Hoog-Hollander). De Tilburgers kunnen ook goed iemand ""afpoeieren"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929)"
pool, poel, zelfstandig naamwoord, "prijs; mogelijk van Engels 'pool', de geldelijke inleg bij het voorspellen van sportuitslagen; Van Delft - - Wij gaon vliegers maar ook duiven ""oplaoten"" en laten dan los ""twee duiven en drie horens"", waarmede wij ""prijs verdienen en ook den scherreweg"", terwijl een ander ""geen veerke thuis had"" en er zoodoende weinig om gaf, wie met ""de poel"" ging strijken.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)"
pool knippen, poel knippe, werkwoordelijke uitdrukking, "kinderspel; Van Delft - Een ander spelletje was het ""poel knippen"". Dit gebeurde met twee of meer kinderen. Er werd een driehoek op den grond geteekend en op iederen hoek daarvan werd een knikker gelegd en ook nog in het midden. Dan werd een streep getrokken ""voor den aanleg"" op twee of drie meter van ""de poel"". Wie het kortst bij de meet lag, mocht eerst knippen of schieten. Raakte hij een knikker, die daardoor uit den driehoek rolde, zoo was deze voor hem. Doch kwam de knikker waarmede hij knipte in ""den poel"", dan moest hij er eentje geven. Zoo speelde men voort, tot de duisternis inviel of de schooldeuren tot binnengaan dwongen. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 106; 23 maart 1929)"
poolen, poelen, zwak werkwoord, poolen [Engels: pool]; WBD poele = duiven inzetten
poortje, portje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, poortje; achteringang; Dialectenquête 1876 - poort, purtje (u = dof, als in 'urke, klutje'); Frans Verbunt – ak jou nie ha ènt pórtje nie, moes ik aaltij dur de vurdeur; verkleinwoord van 'poort', met vocaalkrimping
poot, pôot, potje, zelfstandig naamwoord, pôoj, poot; Dirk Boutkan (blz. 36) meervoud: pôote; In de gedichten van Heerkens ook aangetroffen als meervoud pooi; - en enkelde lejen verbraandden d'r pooi'... (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘De gemeenteraod van Baokel’, 1944); – stek; afgesneden takje dat men in de grond zet om er een nieuwe plant uit te laten groeien; – WBD vlèkpôot - koe met rode vlek op de poot; Cees Robben – Daor wieren z’n pôôtjes zô muug as van lôôd. (19551119); Dialectenquête 1876 - de poote vaan'nen hond; WBD 'paote (ll:050) - poten (v.h.handweefgetouw); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de poot = Kees van Arendonk (blz.21); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de pôot = Walter van den Berg (blz.24); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - kabinètje op hôoge pôote = Corry Eskens (blz.39); WBD III;1.1:147 'poten' = handen; ook: 'klauwen', 'fikken','jatten'; WBD III.1.1:161 'poten' = benen; WBD III.1.4:51 'uw poot strak houden' = iemand weerstaan; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - POOT zelfstandig naamwoord m. en niet v. - plantstek POOT zelfstandig naamwoord m. - voet van dieren; pôoj; van 'pôot'; Henk van Rijen –  poten, voeten
pootje, potje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, pootje; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - as ge meegaot, meude en pótje vaasthaawe ('64) - antwoord op de vraag 'Wat ga je doen?'; WBD III.1.2:312 'pootje' = voetjicht (podagra); verkleinwoord van 'pôot', met vocaalkrimping
pootje lappen, potjelappe, zwak werkwoord, pótjelappe - - pótjegelapt, beentje lichten; Stadsnieuws - 'op de spulplòts perbeerde de grôote jonges de klèntjes potje te lappe; (230708); Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'pòtjelappe' ww - beentje lichten
pop, pop, zelfstandig naamwoord, pupke, "N. Daamen (handschrift 1916) – ""en hij kreeg een borreltje van de pop"" (verschillende kruiden op genever gezet); WBD III.4.1:24 'pop, popje' = vrouwelijke zangvogel; WNT POP (II) B 3) Klein linnen bundeltje of zakje waarin kruiden of andere droge geneesmiddelen zijn gedaan a) bestemd om in een vloeistof te worden gehangen of gelegd ter verkrijging van een aftreksel ... Bij overdracht ook voor het aftreksel: Een borrel poppe (Kruin.); pupke; popje; R.J. ''n pupke was 't zôwaor'; verkleinwoord van 'póp', met umlaut"
poppenstront, poppestront, zelfstandig naamwoord, GG poppenpoep (denkbeeldig); zo fèèn as gemaole poppestront - heel erg fijn (in religieus opzicht)
populier, pappel, zelfstandig naamwoord, zwarte populier, 'pèppel', 'blauwe poopelier' = populus nigra ofwel populus italica, Italiaanse populier; WBD III.4.3:133 pappel, pèppel - zwarte populier; WNT PAPPEL, ook PEPPEL, volksnaam voor den populier in 't algemeen, voor den zwarten populier en den ratelpopulier in het bijzonder.
populier, poppelier, zelfstandig naamwoord, "populier, 'poopelier', 'flierbôom', 'pèppel', 'waajbôom'; Cees Robben –  pópeliere zulderke (zie commentaar: zulderke); (volgens F. de Kok: zwak bouwsel); N. Daamen (handschrift 1916) – ""poppeliere zulderke (zeggen de kinderen tegen een plank of ander voorwerp waarop zij staan en doorbuigt""; WBD III.4.4:153 'papeliere zoldertje' = drijfzand, ook: 'papieren zoldertje III.4.4.96 'papieren zolder(tje) ' = slecht dragend ijs; WNT POPULIEREN - uit populierhout gemaakt"
portaal, pertaol, zelfstandig naamwoord, 1. portaal - zelfstandig naamwoord; – in de körvelse kèrk, daor aachter int pertaol; 2. de ‘zolder’ van een herenbroek; Cees Robben – D’n wend (...) blaost oe pertaol/ zo wè uit oew broek (19600325)
portebrisée, pòrtebriezee, zelfstandig naamwoord, meervoud, "WTT 2013 - In het Tilburgs opgetekende varianten zijn onder andere: porteveseedeur, pòrtebrisseejdeure. Deze woorden zijn tot nu toe nooit geboekstaafd in hun werkelijke betekenissen maar altijd in latere, humoristische varianten waarin sprake is van 'dubbele' en 'schuifdeuren'. De vormen met 'fesee' zijn afgeleid van het Franse 'porte-vitrée' dat eenvoudigweg iedere 'deur met daarin glas' betekent. In het dialect van Hilvarenbeek is de afleiding beter zichtbaar gebleven doordat de 'ie' volgens Naaijkens behouden is gebleven:  'porteviezeedeur' zn (Dè's Biks 1990) De vormen met 'briesee' zijn afgeleid van het Franse 'porte-brisée' waarmee oorspronkelijk vouwdeuren bedoeld werden. Vergelijk: PORTE-BRISÉE. (Fr.) Vouwdeur, samengesteld uit 3, 4, soms 6 deelen, die aan elkander hangen, de twee buitenste bevestigd aan de omlijsting of de muren. (Lodewijk Lievevrouw-Coopman, Gents woordenboek deel 2, 1951) De volgende vaststelling van het WNT, lemma Porte-brisée, is dus onjuist: Een in het Fransch onbekende benaming (zie N. en Z. 28, 143.); WNT 1936, lemma Porte-brisée - Ze komt gewestelijk ook in allerlei verbasterde vormen voor, zoo b.v. als pordevisée in Nederl. Limburg (Onze Volkst. 2, 226 a); (...) Een verduidelijkende samenst. is portebrisée-deur (zie S. DE GRAVE, Fr. Woorden 333), die nog in verschillende verbasteringen bekend is; portefeseedeur (in de Zaanstreek: Onze Volkst. 1, 41; in Z.-Afr.: MANSVELT); portefiséedeur (in de Ned.-Betuwe: Onze Volkst. 1, 178); portesiedeur (MANSVELT). WNT 1967 - lemma Vleugeldeur - 1. Dubbele deur, vouwdeur, uit twee helften bestaande deur. Porte brisée, à deux battants, vleugel-, dubbele deur, V. MOOCK 957 b [1824]. Porte-brisée. Dubbele deur tusschen twee vertrekken ”en suite”, welke ook moeten kunnen worden afgesloten. Maakt men de deuren draaiend, dan noemt men ze ook Vleugeldeuren, ZWIERS 2, 230 b [1920]. ; Scherstend; WNT 1936, lemma Porte-brisée — Om een sterk pleonasme aan te duiden zegt men schertsend wel: dat is een dubbele portebrisée-deur met twee openslaande deuren. WTT 2013 - Deze woordgrap dateert uit de 19de eeuw, getuige dit bericht uit de Nieuwe Tilburgsche Courant van 18-9-1906: - Tilburgsche Courant 9-8-1906 – anoniem artikel over modieus taalgebruik -  Zou het grootste nadeel van het gebruik van vreemde woorden misschien niet zijn dat zoo weinigen [deze woorden] begrijpen (...) Zou dit berichtje niet nog duidelijker worden, zoo hieraan was toegevoegd wat wij in onze jeugd eenmaal uit den mond van een oude type van een onderwijzer opvingen: ‘dubbele porte-brisée-schuifdeur, die van weerszijden open en toe gaan’. Cees Robben –  'dubbel open-slaonde porte-vesee-deuren' [bedoeld als overdrijving voor een luxueuze inrichting] (Prent van de week 15-1-1965); Henk van Rijen –  oopestònde dubbele pòrtefeseeschööfdeure - openstaande dubbele schuifdeuren; Noord en Zuid, jrg. 14, 1891, p. 178 – Over pleonasmen  – [...een zin] die doet denken aan “een rijdenden cavalerie-ruiter te paard"" of  “een porte-briséedeur met twee deuren, die aan beide kanten opengaat.""; Tilburgse bronnen; Pierre van Beek – pòttefeseedeur [Bron niet bekend]; Witt. 'porteveseedeur' (S.G. portebriseedeur, blz. 333); Frans Verbunt – pòrtebrisseejdeure, pòrtefeseedeure - schuifdeuren tussen de huiskamer en de 'goej kaomer' (Fr. porte-brisée); CiT (12) 'Bij hullie hebbe ze portefesee-schuifdeure'; Stadsnieuws - Tusse de höskaomer èn de goej kaomer waare dubbele glaoze pòrtebrissee deure (270906); A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord mv. 'porteveseedeuren' - porte-brisée; Een bijzonder verbasterde weergave; NTC - 15-11-1933 - Te koop in goeden staat zijnde deuren met kozijnen, Trappen, Porte-forsé deuren, schoonen marmer schoorsteenmanteltje Vlimmenhoefstraat 77."
portebriséedeur, pòrtevezeejdeure, portefeseedeure, zelfstandig naamwoord, meervoud, openslaande deuren of schuifdeuren; een bekende taalgrap waarmee contaminaties werden geïllustreerd; Cees Robben – dubbel open-slaonde porte-vesee-deuren... (19650115)
portefeuille, pòrtefullie, zelfstandig naamwoord, portefeuille; Henk van Rijen –  'pòrtefuulie'; Naar Fr. 'portefeuille'; A.P. de Bont – port?fúli, zelfstandig naamwoord  vr. 'portefoelie - portefeuille; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PORTEFOELIE, PORTEFULLIE zelfstandig naamwoord v - brieventasch; Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'portefuulie' zn - portefeuille
portelen, pòrtele, zwak werkwoord, portelen; hier: winden laten; It mar us un goeij bord snert menneke, dan kunde mérrege us goed portele... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); ...in westelijk N.-Brab. ook porstelen, in den zin van pruttelen, knorren, kijven (Onze Volkst. 1, 220). Klanknabootsing van denzelfden wortel als Portel (I), stellig ten nauwste verwant met bortelen (...) Volgens FRANCK (Etym. Wdb.) ontstaan door metathesis uit pruttelen of preutelen (...) Het geluid van ”borrelen, koken” (...) 1. Borrelen, koken, pruttelen; uitsluitend van vloeistoffen. Thans in de beschaafde spreektaal niet meer gebezigd. (WNT lemma PORTELEN)
portemonnee, pòrtemeneej, zelfstandig naamwoord, portemonnee; uit Franse ‘portemonnaie’; Cees Robben – M’n portemenee laag toch vattesgereed... (19860613); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - de knip van de pòrtemeneej zwèèrt (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1973) - de portemonnee kan niet open (gezegd als iemand niets wil geven); Dirk Boutkan (99) hij is öt Leuve gekoome meej en dikke pòrtemenee
portret, petrèt, pertrèt, zelfstandig naamwoord, portret; met een bijvoeglijk naamwoord gebruikt om iemands karakter aan te duiden; Kees & Bart (krantenrubriek - 1922-193?): petrèt; De Wijs – ‘tis ’n schôôn portret (17-08-1964); Ik hèb et naa dè laastig petrèt/ vandaog es goed gezeej. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Wèn lèf haj‘); Opt list vond ik nòg en petrèt/ van ons (toen we nòg vreeje)/ Wè waare we tòch en stuup paor.../ Mar... dès vort lang geleeje. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Willem wies wètter was); Èn dan ons mèdjes, petrètjes, blôozend èn gezond/ Lèkker mollig, aaltij lollig, zo ge ze nèrgens nie vond. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Tilburg op z’n bèst); Rolf Janssen, We hebben gezongen (1984): ''n middeljon meej men petret'; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): peträt, zelfstandig naamwoord o petret - portret; portret; in overdrachtelijke zin: type, figuur; Cees Robben – [Vrouw over man:] De menne (...) des ’n schôôn pertret.. (19641023)
positie, pesiesie, zelfstandig naamwoord, 1. positie, verwachting; WBD III.2.2:2 'in positie zijn' = zwanger zijn; Henk van Rijen: ze waar al en tèdje in peziesie - in verwachting; 2. positie, betrekking; Hij ha in schoon pesiesie, mar gin vrinden... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
post, pòst, zelfstandig naamwoord, post; Cees Robben –  te pòst èn te pèèrd trouwe - heel vlug; Pierre van Beek – Ik zal et te pòst en te pèèrd doen - onmiddellijk (TT); Henk van Rijen –  te pòst èn te pèrd te vèld - op stel en sprong erop uitgaan; WBD III.4.3:59 'post' = boomstronk; WBD III.3.1:438 'post' = idem; WNT XIIII, kol. 3590: Ook in de verbinding 'te post en te paard' = zonder verwijl. Te post en te paard reizen. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - pòst, zonder rekking (blz. 107)
postbode, pòsboj, zelfstandig naamwoord, postbode ; Cees Robben – D’n postboj (19570706); WBD III. 3.1:438 'postbooi' = postbode, ook 'booi' genoemd
postzegel, pòsseegel, zelfstandig naamwoord, postzegel; Lowie van Dorrus Misters - In onze jeugd werd ons iets verteld over de post, dat reeds lang is vervallen. Het was namelijk strafbaar een geadresseerde brief van de ene plaats naar de andere te vervoeren of bij zich te dragen buiten de plaats van herkomst. (De P.T.T. heeft nu nog het monopolie van brievenvervoer.) Met de postzegels ging het integendeel nogal te goeder trouw. Althans in Tilburg. Op Korvel bijv. hebben wij meermalen gezien, dat brieven in de bus, die stond tegen de oude kerk, werden gestoken en daarbij 5 centen in een papiertje gevouwen. Het postkantoor was ver weg en daar ging men niet om de haverklap naar toe. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 12 ‘Van postwagen en diligence’; NTC 11-12-1951)
pot, pòt, zelfstandig naamwoord, pötje, pot, hazenleger; en ie dronk 'n stevig pötje bier, (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Jan Viool’, 1938); Cees Robben – Jao ik mot nog vier-honderd herringen op ’t pötje zette... [Over een vishandelaar die voor de Kermis haringen op potjes zet] (19640724); Vunderik - èn dòrnao zen èège pötje nòg gekokt... (Henriëtte Vunderink, Straffe rôoker, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); gez. MP/R Ge kunt de pòt óp (meej en wólle deeken om); Klèèn pötjes hèbben ók oore - Kleine potjes hebben ook oren. gez.MP Et gao meej de raope de pòt in. (Slordig beheer, spec.in 't huishouden); gez.Pierre van Beek – Van de pòt gerukt - voor schut staande; gez.Pierre van Beek – ge kunt de pòt óp meej en wólle deeken óm - je kunt me wat!; Dialectenquête 1876 - potten en panne; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - gij in de pòt schèèten èn mèn laote stinke (D'16) - mij voor jouw wandaden laten opdraaien; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - tapt ene pòt vant biste bier want grutvadder is dôod (D'16)-Men loopt op de erfenis vooruit. WBD III.4.2:63 'pot' - hazenleger, ook 'hol' genoemd; pötje; verkleinwoord; Buuk en pötje bier - een biertje
potage, petòzzie, zelfstandig naamwoord, " van fr. 'potage' (vlees en groenten; soep); Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): 'potaazie' - gestoofd middageten; Van Delft - Wanneer iemand een weduwe met veel kinderen trouwt, klinkt het: ""Hij durft nogal wat aan. Weet ge hoeveel lappen er op staan?"" Als dan de ander het aantal kinderen niet alléén 'n bezwaar vindt, verduidelijkt hij zijn meening nog door er aan toe te voegen: ""Ja, en 't is toch altijd nog maar opgewarmde potage."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Pierre van Beek – Van iemand, die een weduwe met een aantal kinderen trouwt, zegt men, dat hij nogal ""wè aon durreft omdè-t-er zoveul lappen op staon"". Met die ""lappen"" zijn dan de kinderen bedoeld. En als men dit toch eigenlijk geen bezwaar vindt, loopt men nog wel eens kans als versterkend argument te horen te krijgen: ""En 't is toch aaltij nog mar opgewermde potaosie (potage - soep)."" (Tilburgse taalplastiek 10 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 8 april 1950); Pierre van Beek – Men zal zich herinneren, dat wij in ons vorige artikel over ""opgewermde potaosie"" spraken. Daartoe verleid door het Franse woord ""potage"" vertaalden wij dit door ""soep"". Een tweetal lezers komt ons thans vertellen, dat wanneer men in Tilburg over ""potaosie"" praat, men hiermede echter ""stamp"" bedoelt. We hebben hierover hier en daar eens ons licht opgestoken. Daarbij leerden we, dat de tegenwoordige jeugd het woord als zodanig niet meer kent, maar dat de oudere generatie er inderdaad ""stamppot"" mee aanduidt. (Tilburgse taalplastiek 12 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 25 april 1950); Henk van Rijen (1998): soep, natte stamppot; Èn dè petòzzie stamppòt is/ van spèk èn van sevôoje? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Stadsnieuws: We aate petòzzie van sevôojkes meej ötgebakke spèk (051207); Ed Schilders - In: Slaoj meej aaj mee jèùn meej èèrepel - Aan tafel met Cees Robben (2008): Prent van de week van 15 november 1963; Vader heeft vandaag ‘petòzzie’ gekregen, en zijn echtgenote is daar maar wat trots op. ‘Petòzzie’ is een dialectische verbastering van het Franse ‘potage’, dat tegenwoordig als hoofdbetekenis ‘soep’ heeft. Maar met ‘soep’ heeft het Tilburgse ‘petòzzie’ niets te maken. Het wordt in het Tilburgs uitsluitend gebruikt om stamppotten aan te duiden. Dat komt doordat de afleiding al bestond voordat het Franse woord ‘potage’ de betekenis ‘soep’ kreeg. Van oorsprong (13de eeuw) is het een aanduiding voor alles wat in een pot bereid wordt, met name ook groenten. Het grondwoord is dus het Franse ‘pot’ (spreek uit als; ‘po’). De verbastering komt veel voor in de Meijerij, de Kempen, en het Antwerps, en wel in de meest uiteenlopende vormen: betassie, petosie, petazzie, peteus, betazzie, petos, petuis. Behalve ‘stamppot’ kan het ook ‘aardappelpuree’ betekenen, maar niet in Tilburg. De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord vr.'petazie' (fijngemaakte aardappels met groente (voornamelijk kool) door elkaar gemengd. Goemans, Leuvens taaleigen (1936): POTAGE - Groenten; ook in de uitdr: ’t is maar potagie (slecht volk); WNT POTAGE - veel betekenissen: zie aldaar"
potdomme, pòtdoome, tussenwerpsel, bastaardvloek; Naarus (Bernard de Pont) – Naa zè’k potdoome allebaai m’n gouw ringe vlore… (uit: Brieven van 'n oud Tilburger; in Groot Tilburg, 1940); Lechim (Michel van de Ven) (over een schilderij van Van Gogh) – Dè schilderij, dè mot potdoome/ Ok al is't dan mar in 't klèn/ 'n Standbeeld van d'n noesten èver/ Vur de Tilburgse wèvers zèn. (ongedateerd knipsel uit De Tilburgse Koerier; ca. 1975)
poten, poote, zwak werkwoord, poten; WBD I:1427 maïs zaaien: (Hasselt) 'poowt?'
potje, pötje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, potje; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'n pötje kaorten; Cees Robben –  dètter óp ieder pötje aaltij enen deksel paast; Dialectenquête 1876 - putjes en pennekes - potjes en pannetjes; WBD (III.3.2:21) pötje of pertijke = spelletje; WBD III.1.1. lemma urineren  - Tilburg – ‘Op het potje gaan’. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - pötje, met umlaut (krt. 48)
potjesmarkt, pötjesmèrt, zelfstandig naamwoord, rommelig vertrek; rommelmarkt; Der höskaomer is en èchte pötjesmèrt.- Haar huiskamer is erg rommelig. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - POTTEKENSMER(K)T zelfstandig naamwoord v. - Zoo noemt men te Lier en in de omstreken den eersten Zondag der Liersche jaarmerkt. Wordt ook gezeid wanneer er in een huis veel potten en pannen onder de voet staan. WNT POTTENMARKT - Ook schertsend voor een menigte potten en pannen; soms: pottekensjaarmarkt
potjesverdeseme, pòtjeverdeezeme, tussenwerpsel, bastaardvloek; en et is eenen hemel zonder pijn; potjeverdezemen, et is er zo fijn! (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Den hemel is den onzen’, 1941)
potloden, pòtlôojer, zelfstandig naamwoord, meervoud, van 'pòtlôod'; potloden; Dirk Boutkan pòtlôojer (54); kachelpoets (grafiet + terpentijn); Bosch potlooie - de kachel zwart maken met potlooisel
potlood, pòtlôod, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt – meej en dun pòtlôod schrèève - zuinig calculeren; WBD III.3.1:307 'potlood' = idem
pots, pots, zelfstandig naamwoord, "plat, baretachtig hoofddeksel; N. Daamen (handschrift 1916) – ""pots - breed uitwaaijend kinder hoedje""; Cees Robben – Zet oew pots op (19680830); Goem. - POTS - pots zelfstandig naamwoord vr. - ronde muts zonder klep; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - POTS zelfstandig naamwoord v. - ronde mansmuts zonder klep; WNT POTS (II) pet; ronde mansmuts zonder klep, matrozenmuts inz. als dracht voor kinderen; huismutsje voor oude heeren"
potstal, pòtstal, zelfstandig naamwoord, WBD achterstal (deel v.d.koestal, achter de koeienstand, achter de mest- goot of achter de koedrempel), ook 'aachterstal' genoemd; Audioregistratie 1978 - Toen han de boere ene pòtstal, hè. Nouw hèbbe ze verharde vloere in de stal èn naa hèbbe ze wir nuuw stalle. Nouw hèbbe ze vort en drèèfmiststal mar toen han ze pòtstal. Dè was zon gat, zonnen hôogen dam èn daor stonde die koeje op èn de mèst wèrd zommar truggegôojd achter èn daor koste durflòsse!” [check] (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
potstuk, pòtstuk, zelfstandig naamwoord, vervelend iets; laasteg pòtstuk - lastpost, vervelend iemand; Henk van Rijen –  'Gè laasteg pòtstuk dè ge dor zèèt!'; Verh.POTSTUK o - niet gebr. in de bet. v. 'geldstuk voor de spaarpot' of 'rare snuiter' (v.Dale), maar: vervelend wezen; vooral gezegd tegen een lastig kind. WNT oppert de mogelijkheid dat het gaat om 'een stuk eten dat men in de pot kookt'. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - POTSTUK zelfstandig naamwoord o. - vijffrankstuk of goudstuk Bosch vervelend persoon
pottentrul, pòttentrul, zelfstandig naamwoord, "bep. kinderspel; N. Daamen (handschrift 1916) – ""pottentrul - n' kinderspel met een bal in een kuiltje in den grond, de kinderen gewapend met een stok"""
potverdeseme, pòtverdeeseme, pòtverddimme, tussenwerpsel, bastaardvloek; GG potverdorie
potverdommetje, pòtverdommeke, pòtverdommetje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, sik; sierbaardje onder onderlip; WBD III.1.1:59 'potverdommetje' = sik; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – POTVERDOMMEKE o. - klein sikje dat driftig op en neer gaat bij het praten. Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'potverdòmmeke' zn - sikje
potverdot, pòtverdòt, tussenwerpsel, bastaardvloek; alleen aangetroffen in een dialectvers van Leo Heerkens; Leo Heerkens - En 't vrouwke dè ketterde: potverdot,/ potjeverdorie toch potverdot,/ en 't vrouwke dè ketterde: potverdot,/ dan hebben we niks in de pot! (uit: 'n Weeverke schoot..., in: Piet Heerkens, De Kinkenduut, 1940)
potvergimme, pòtvergimme, tussenwerpsel, bastaardvloek; KAREL. Potvergimme, Sjarel, des gevaorluk wérk! (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 18 mei 1945)
praal, praol, zelfstandig naamwoord, praal; Cees Robben –  vól praol èn praacht; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – praolwaoge, praolbèd
praam, praom, zelfstandig naamwoord, praam, prangijzer; Bij de hoefsmid; Door het aandraaien van de praam komen er hormonen (endorfinen) los in het bloed waardoor het paard niet gestresst raakt. WBD praam - knijper op de neus v.e. paard om het in bedwang te houden; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord vr. - praam: 1) neusknijper v.e. paard; WNT PRAAM - prangijzer, neusknijper inz. in gebruik om paarden in bedwang te houden; Bij de radenmaker; WBD (II:2738) 'praom' - spakentrekken (v.e. rademaker); uitdrukking - De praom eróp zètte - de duimschroeven aandraaien; Bij de molenaar; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord vr. - praam: 2) (molenaarsterm) toestel dienende om bij storm of plotselinge windrukken de vang om het wiel te persen.
praat, praot, zelfstandig naamwoord, praat, geklets; - Mòkt mar dètter ginne praot van komt. zelfstandig naamwoord; praat, praatjes; Cees Robben – ...dan heet ie nie veul praot... (19581122) ; Cees Robben – Dek praot genog hâ... (19590912); Van Beek - Goeie praat kost niks; goeie raad is geld waard. - Met mooipraterij schiet men niets op.  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959); DANB hij heej veul pròts ómdèttie stèèrk is; Mandos - de praot is nie vur jou allêen - laat een ander ook eens aan het woord Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - tisser in de praot ('47) - er wordt over gesproken; Frans Verbunt – der is veul praot oover, mar et wordt stilgehaawe; Henk van Rijen –  daor mótte ginne praot van maoke - daar moet je niet over spreken. Hoe et te praot kwaam weet ik niemir mar we han et er ineens over. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD III.1,4:118 'kwade praat' = laster; WBD III.3.1:255 'praat', 'praatje' = praatje; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord o. 'proot' - praat: 'vuil proo't hebbe' - veel praat hebben, over een al te rijk flux de bouche beschikken. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PRAAT zelfstandig naamwoord m. - Praat hebben veur zeven man - geweldig veel praat hebben; Jan Naaijkens - Dè's Biks – praot zn - praat; een praatgraag persoon (meestal een vrouw); Cees Robben – Ons Filleke des toch zon praot war.. (19720714); gebiedende wijs van ‘praote’; Cees Robben – Slibberen..? Och praot er nie van... (19580315)
praatje, pròtje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, praatje; ...en hoe gezellig dè ge daor op dè bènkske in protje kost maoke! (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - en Tilburgs pròtje duurt mar drie daog(e) (SV '75) - roddelpraat duurt niet lang; Henk van Rijen –  et smoesje is goed mar et pròtje dugt nie; WBD III.3.1:255 'praatje', 'roddel' = praatje
praatjesmaker, pròtsmaoker, zelfstandig naamwoord, praatjesmaker; Ik wao eigenlijk vertellen, dè Jantje Pijn[enburg] op dè bontje ôk dikwels gerejen hee. 'ne Groote protsmaoker was ie nie, alleen as 't over fietsen gong dan sloeg z'n hart waogenwijd open. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929)
praats, pròts, zelfstandig naamwoord, Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Toen krêeg ik zôo es moejte meej êene èn dè was ene kooperslaoger, die was hier bij Smans in de Gasthèùsstraot toen dieje tèèd en daor kènden ik em van èn die hò nògal veul pròts…”; Interview met de heer De Kok (1978) – “Ik ha gerust veul pròts, hè. Ik ha gerust veul pròts. (transcriptie Hans Hessels 2014); Henk van Rijen –  praats; WBD III.3.1:305 'praats' = bluf; Dirk Boutkan (blz. 96) hij heej veul pròts
pracht, praacht, zelfstandig naamwoord, pracht; MP gezegde -  Òn et dörp de praacht, mar hier de maacht. (gezegd van Goirkenaren: het geld was op 't Goirke te vinden); Cees Robben –  vól praol èn praacht; Cees Robben –  'zonder praol of praacht'
pragertje, praogerke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, een beeld of prent van 'kindje Jezus van Praag'; beeld van het kindje Jezus dat sedert 1628 vereerd wordt in Praag, en dat een zeer grote reputatie van wonderdoening heeft. In Nederland is er een bedevaart naar het beeld in Roermond. De Wijs – Hier hebben ze nog bildjes van Jezus en St. Janneke, wij hadden vruuger thûîs ’n praogerke (kindje Jezus van Praag) (10-01-1970)
prakkedenken, prakkedènke, sterk werkwoord, contaminatie van prekkezeren en denken; Naa, daor hoefde-n-ik nie lang oover te prakkedènke. ’t Schonst vèèn ik: ‘Ze kosse nie bè mekaor gekweeke krèège’. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
prakkesatie, prakkezaosie, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen –  zorg, bekommernis; WNT PRAKKEZATIE - overpeinzing
prakkeseren, prakkezeere, zwak werkwoord, prakkezeren, diep nadenken; Interview met de heer De Kok (1978) – Jaaa, dè, Jan Brinkhorst hadde daor, war (Körvels Huukske), Peer Daome hadde daor èn… jè, èn van Aarle èn Dikke Smits. Zowiets allemòl. Ik kan er zo meschien ak prakkezeer wèl twinteg van opnoeme!; De vurrege keer vroeg dieje meens van de kraant òn alle kandidaote wèsse de schonste Tilburgse ötdrukking òf ’t schonste gezègde vonne. Naa, daor hoefde-n-ik nie lang oover te prakkezeere. ’t Schonst vèèn ik: ‘Ge ziet mar, ge doet mar, ’t is gemak zat’. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
praten, praote, zwak werkwoord, praote - pròtte - gepròt, praten; Vader tot zoon: Is dè praot, die gij pròt; pròt praot nèt as ik praot, dan pròtte pas praot!; MP gez. Dè zèn daor zón lêege höskes dègge wèl plat mót praote; aanders kunde nie binne. - met vocaalkrimping; — ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij pròt; B: praote - praotte - gepraot; ook in tegenwoordige tijd geen vocaalkrimping; MP gez. Pròt of lòt en scheet, dèk iets weet. Cees Robben –  Ze drinke bier en praote plat; hoe vónde gij mènne tónpraot?; Cees Robben –  nie praote mar braaje; Dialectenquête 1876 - Ze waandelden aal proatende tot oan de staad; Dialectenquête 1876 - loan m 'is 'n lutske proate - laten wij eens keuvelen; WBD III.3.1:281 'plat praten', 'dialect praten' = plat praten; 282 'deftig,hoog, uit de hoogte, Haags praten' = bekakt praten; WBD III.1:270 'praten' = beraadslagen; 244 'praten' = uitspreken; A.P. de Bont – zw.ww.intr. 'proten' - praten Bosch praote - praten; pròt(te); praat; Cees Robben –  veul geklèts, mar et pròtte wèl; Cees Robben –  mene meens pròt snaachs in zene slaop; Henk van Rijen –  is dè praot die gè pròt; pròt praot nèt as ik praot; dan pròtte pas praot; 2e + 3e pers.enk. tegenwoordige tijd resp. verleden tijd van 'praote' met vocaalkrimping
praterij, praoterij, zelfstandig naamwoord, roddel; Audioregistratie 1978 - Pèsterij, praoterij bè wèèze van spreeke! Dènkt erom dèt trug kwaam, hòr, want ze raanselde oe af! Tot èn mèt, hòr! Dan waarde nie gelukkeg agge dè dörfde te waoge! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
pre, preej, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen –  betaling; Henk van Rijen –  pré, voordeel, zakgeld; WBD III.3.1:191 'pree' = fooi; Verkorting van 'premie'?; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PREE (zachte e) zelfstandig naamwoord v + m. - weekloon; bij uitbr.: alle werkloon - ook: drinkgeld: Hij krijgt 's Zondags maar weinig pree van ze' moeder. Jan Naaijkens - Dè's Biks – preej zn - zakgeld; WNT PREE - 1) soldij, 2) loon, 3) zakgeld
precies, persies, bijwoord, persiesekes, "zojuist, daarnet; Ik zaag em persies wèglôope; Kees & Bart (krantenrubriek - 1922-193?): percies = juist; 'persies';  ...die kossen alles persiesekes afgluren... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938); Ik heb persiesekes 't slotkoor van m'n oratorium afgecomponeerd... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 6; NTC 5-11-1938); Den örgel die rijdt deur de straote; de kerel die draait er z'n wiel; hij draait er persies op de maot en; hij draait er mee heel z'n ziel. (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘D’n örgel’, 1938); Zeg, witte dè nog van Jan Viool: z'ne kokkerd, - rond en rood; toe pimpelpeers van rooje kool, -; hong nie persies in 't lood. (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Jan Viool’, 1938); Cees Robben – Nie zôô-mar op ’t hellig ôôg.. ’t moet persies op maot zèèn... (19800328); Henk van Rijen: persies gepaase - juist gepast (bij betaling); Henk van Rijen (1998): toen persies - daarnet, zojuist; Cees Robben: ""t lèèkend precies op 'n öpke'; Et waar un straot van percies enne kilometer lang. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Grôot Diktee-05 persies doen wè hij veròrdeneert; WBD III.1.4:136 'precies' = voorzichtig; 144 'precies' = nauwgezet; WBD III.1.4:303 'precies' = streng; Reelick, Bosch Woordenboek (1993): persies - precies, juist; zojuist; Goemans, Leuvens taaleigen (1936):PRECIES - bn/bw - nauwlettend (pointilleux); Hoeufft, Proeve van Breda's Taaleigen (1836): PRECIES in sommige spreekwijzen = juist. Z.a. Cornelis Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts; 1978): PRECIES als bn: nauwkeurig, secuur; als bw. een minder plat klinkend woord voor krèk. Wsch. is door deze keuze de bet. uitgebreid tot die van krèk en 'net': hij is precies gekomen - hij is zojuist gearriveerd. De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): p?rsis, bnw.+ bijw., 'percies' - precies."
predicatie, preediekaosie, zelfstandig naamwoord, predicatie; een lezing in de protestantse kerk; in tegenstelling tot 'preek' in de katholieke kerk; En om is wè aanders te hebbe was ik is naor in predikaosie gegaon. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
preekstoel, prikstoel, zelfstandig naamwoord, "preekstoel; N. Daamen (handschrift 1916) – ""prikstoel - predikstoel' de pastoor prikt goed; hij hee laank geprikt""; A.J.A.C. van Delft (1929) - Wanneer te Tilburg een paar ""aongeteekend"" is, d.w.z. ingeschreven ten ondertrouw in de; registers van den Burgerlijken Stand, wordt ook de Kerk in 't ceremonie betrokken doordat het toekomstige paar driemaal van den preekstoel afgeroepen moet worden. Dit heet hier ter stede ""de roepen krijgen"", terwijl men elders spreekt van ""van den preekstoel vallen"". (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 30 november 1929; Van vroeger dagen 142: Van vrijen en trouwen 2); Naarus - Hij kwaamp zelvers op z’n prikstuultje, en zoo treffend schoon en zó eenvoudig, sprook ie mee z’n parochiaone, dèk er verschaaie keer minne zaddoek van heb motte gebruiken... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – [pastoor spreekt:] Ak op den prikstoel stao... (19750425); Pierre van Beek – As de boeren oud wòrre, stòn ze ónder de prikstoel (= worden ze 'fijn') (Tilburgse Taalplastiek 136); Audioregistratie 1978 - Agge hil et jaor oewe kattechismes gekènd had, dan krêede, wèrd dè op de prikstoel gezeej. Dan krêede en prèntje! Ik kon mene kattechismes van veur tot aachtere opzègge zonder… meej vraoge èn antwoorde! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); De gisseluke, de pestoor of kapelaon, verkondigde et wel meej overtöging van de prikstoel, en et brave volk geleufde dè... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD 'prikstoeltje - driepotig stoeltje v.d.schoenmaker, hs K183 (II 695); Frans Verbunt – ze zèn van de prikstoel gerold - hun voorgenomen huwelijk is op de preekstoel bekendgemaakt; de aankondiging bestond uit drie 'roepen' op drie opeenvolgende zondagen. Elie van Schilt - Prikstoelen mee houtsnijwerk, waorvan ge nou zegt: 'Hoe konden ze ut maoken.' (uit: ‘Un paor momentjes vur wet ouw monumentjes’; CuBra, ca. 2000); WBD (III.3.3:34) prikstoel, kansel = preekstoel; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - PRIK, voor 'preek', door de hier zeer gebruikelijke uitspraak der ee als eene i. (zie ook 'prikt'); Jan Naaijkens - Dè's Biks – prikstoel zn - preekstoel"
preekstoeltje, prikstuultje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "van prikstoel maar in de betekenis van een schoenmakersstoel, waarschijnlijk dus met betrekking tot 'prikken'; preekstoeltje; WBD 'prikstoeltje' - driepotig stoeltje v.d. schoenmaker, hs K 183 (II 695); N. Daamen (handschrift 1916) – ""prikstoel - 3 pootig stoeltje van den schoenmaker"""
prei, praaj, zelfstandig naamwoord, "prei - Allium ampeloprasum - een plant uit de lookfamilie (Alliaceae); vroegere namen allium porrum Linnaeus, allium scorodoprasum Linnaeus. Cees Robben –  praaj; Piet van Beers – ‘De stinpöst’: Gaode èfkes langs de slaager.../ komde ok nog op de mèrt? / Zurgt dan vur wè platte ribbe/ èn wè praaje vur de snert. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘Praaj’: ""Breng dan wè Praaje meej./ Tweej dikke, vur den Ertesoep/ èn wè vur den Hasjee"" (Spoeje doemmeniemer; 2009); WBD III.2.3:89 'prei' = idem; "
preken, preeke, zwak werkwoord, "preken; B preeke - prikte - geprikt; ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij prikt ; d-syncope; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - PRIKT voor 'preekt'. Het is, door de hier nog veel gewone verandering der e en i, het oude 'prekt'. Z.a. 1. een predikatie houden, vanaf de preekstoel spreken; N. Daamen (handschrift 1916) – ""geprikt - gepredikt - hij hee geprikt""; Hij prikte zô schôon en hij mokte héél veul meensen beter, die ziek waren of lam, of blind. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); 2. andere betekenissen; WBD III.4.1:49 'preken' - zingen (van vogels), ook fluiten, slaan, slagen; WBD III.4.1:166 'preken' - geschreeuw v. leeuweriken, ook 'jubelen' genoemd; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PREÊKEN (zachte e) - prediken, wordt ook gezegd v.e. zacht, onbeweeglijk schijnende, draaiende draaitol; eveneens v.h. ronken v.e. meikever.; prikt(e); 2e + 3e pers.enk. van 'preeke', met vocaalkrimping - preekt(e); - tegenwoordige tijd resp.verleden tijd; Hft. PRIKT voor 'preekt'. Het is, door de hier nog veel gewone verandering der e en i, het oude 'prekt'. Z.a. N. Daamen (handschrift 1916) – ""de pastoor prikt goed""; Cees Robben – Denkte gij na mar nao vur degge prikt... (19830211)"
prengel, prèngel, zelfstandig naamwoord, "gierigaard; WTT 2013 - afgeleid van het werkwoord 'prèngele'; dit werkwoord hangt waarschijnlijk samen met het moderne 'pingelen', 'afdingen'. Wie altijd afdingt = gierig. - Èn wieste, dè ne prèngel/ nôot ene sènt kan misse? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007); WNT lemma PRENGEL zelfstandig naamwoord m. (vr?) v.d. wortel 'prang' (± = klem), met verkleinwoordsuffix -el - 1) dikke stok, knuppel; II) naam v.persoon: 1) lompe vlegel, pummel; 2) in Gron. nietig, tenger ventje; in Maastr. 3) dik, mollig kind; WNT lemma PRENGELEN - Samenstellingen: PRENGEL, 1°. Gierigaard, in N.-Brab. (Onze Volkst. 1, 220; SCHUERM. [1865-1870]); 2°. Iemand, inzonderheid een vrouw, die altijd afdingt (SCHUERM. [1865-1870]; CORN.-VERVL.); PRENGELAAR (”prangeleer”, JOOS [1900-1904]; ”prengelèèr”, CORN.-VERVL. ”prenkeleer”, SCHUERM. [1865-1870]). PRENGELKONT, vrouw die altijd afdingt (CORN.-VERVL.). Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - – PRENGEL zelfstandig naamwoord v. - vrouw die altijd prengelt alvorens te koopen. Hees prengel, priengel (VI:64); Bosch prengel - gierig persoon; Henry J. Blacquière – Toen het zaterdagavond was en het werkvolk op de ""geut"" stond om hun loon te ontvangen, stond de deur naar het woonvertrek open. En toen de baas tegen Hanneske zei: ""Ou koei; is gestierd van de weak, dus da's veur jou zeuve stuivers minder,"" klonk het opeens door de open deur uit het woonvertrek:""""Neeë, aacht!"" Zodoende kreeg Hanneske acht stuivers minder uitbetaald en Mie had haar zin. Ze had hem toch nog een stuiver afgeprengeld.(Uit: De boeren van Kleidorp Noordbrabant, 1956); Schuermans - DJANGELEN, o. w. bij het koopen scherp afdingen : die vrouw kan niets koopen zonder djangelen. Dit woord, veel met; prangelen verbonden, schijnt ons den zelfden wortel te hebben als dingen, waar het een verbasterd freq. van wezen zal. Men zegt ook te Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - st. en pr. afdjangelen, in Br. afprengelen of afprenkelen ( Z. blz. 11 ). (Algemeen Vlaamsch Idioticon; 1865 e.v.); Schuermans – onder PRENGEL - in Antw., KL.-Br., Kemp. en elders: aanhoudend drukken , geweld , moeite doen , bijzonderlijk in den handel, in het koopen en verkoopen om wat af te dingen, en vandaar dat afprengelen 't zelfde is als : afdingen , djangelen. Prengel bet. in N.-Br. : een die altijd afdingt , een gierige en vrekkige mensch ; te Maastr.: een dik kind; elders in Limb. : iemand die stijf en lomp is, een kinkel. PRENGELAAR, een die prengelt. (Algemeen Vlaamsch Idioticon; 1865 e.v.)"
prengelen, prèngele, zwak werkwoord, prèngele - prèngelde - geprèngeld, scherp afdingen; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PRENGELEN - scherp bieden, nauw afdingen; WNT - lemma PINGELEN I - 1. Dingen op den prijs van iets, inzonderheid: door aanhoudend of kleingeestig te dingen een kleinigheid van den koopprijs af zien te krijgen. In dezen zin in verschillende streken bekend (b.v. in Holland, Gelderland, Overijsel, Limburg). Soms ook in den vorm pengelen; daarnaast hier en daar in Z.-Brabant en Limburg pinkelen (Onze Volkst. 2, 225; RUTTEN [1890]). Verg. ook PEGELEN (I) en PRENGELEN. WNT lemma PRENGELEN - Inzonderheid in het Brab. en Limb. deel van Nederl. en België bekend. (...) 3. Scherp bieden, afdingen in den handel (SCHUERM. [1865-1870]; PRENGEL, 1°. Gierigaard, in N.-Brab. (Onze Volkst. 1, 220; SCHUERM. [1865-1870]); 2°. Iemand, inzonderheid een vrouw, die altijd afdingt (SCHUERM. [1865-1870]; CORN.-VERVL.)
prepareren, prippereere, zwak werkwoord, prippereere - prippereerde - geprippereerd, prepareren; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'pripparreeren'
presentatie, prissentaosie, zelfstandig naamwoord, presentatie, voorkomen (i.h.b. van vrouwen en daarbij i.h.b. van de boezem); De Wijs – ’n leuke mèd war, dè wel, mar ze hee gin prisentaosie (10-01-1970); Cees Robben – Wes ons Mietje toch plat war... Jè ze heej niks gin prissentaosie... (19761112)
presenteerblad, prissenteerblad, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.3:121 'presenteerblad' = klep v.e. broek
presenteren, prissenteere, zwak werkwoord, presenteren, aanbieden; Henk van Rijen –  prisenteert es en kuukske - ga eens met de koekjes rond; - als contaminatie van presenteren en aanbieden: Ons Lia presenteerde der èège aon om de soep op te scheppe. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'prizenteere' ww - presenteren
presenteren, presonteere, zwak werkwoord, presteren; Ze hèbbe goed gepresónteerd - Ze hebben goed werk geleverd. Henk van Rijen –  ze hèbbe goed gepresonteerd - ze hebben goed werk geleverd.
presentie, preezansie, zelfstandig naamwoord, presentie - aanwezigheid
presumptie, presonsie, zelfstandig naamwoord, Cees Robben gebruikt het woord in de betekenis ‘vermoeden’, maar de etymologie is niet duidelijk; Cees Robben – En naa heb ik zô’n presonsie... (19570427)
pretenderen, prittendeere, zwak werkwoord, pretenderen; pretensies hebben; Cees Robben – Hedde nog meer te pretendeere..? (19600311)
pretenderen, pròtsendiere, zwak werkwoord, misschien: pretenderen; uit Frans prétendre, zich laten voorstaan op iets, beweren; nog geen Tilburgse bewijsplaats; Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 – ‘Diverse Meijerrijse woorden’ - Zoo spreken de Meierijers en schrijven ook van protsendieren…
pretentie, pertènsie, zelfstandig naamwoord, "Van Delft - ""Wat heeft die vent een pertentie (verbeelding)."" Dit is: Het is een branieschopper. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); Pierre van Beek – ""'ne Vent meej pertentie"" is een branieschopper, die zichzelf dus heel wat verbeeldt. (Tilburgse taalplastiek 14 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 23 mei 1950); Henk van Rijen (1998): pretentie, aanmatiging, veeleisendheid; Henk van Rijen (1998): 'Hè hò te veul pertènsies'; Frans Verbunt: pertènsie hèbbe - veeleisend zijn (Fr. prétention - aanspraak); WNT PRETENTIE - aanspraak, eisch op een eigendom, geld, voorrecht; aanmatiging, eigenwaan, verwaandheid"
prevelement, preevelemèntje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, van ‘preevelement’; geprevel, ook in de betekenis 'avondgebed'; prevelementje; uit ‘preuvelen’ (17de eeuw); Cees Robben – As ie zuut z’n preevelementjes/ “Daank oe Lieve-Heerke” bidt (19581122); Cees Robben – Die fèèn trip (...) mee d’r prevelementje en durre seklaade.. (19850215)
prieel, prieêel, zelfstandig naamwoord, prie-iltje, prieel, tuinhuisje
priegel, priegel, zelfstandig naamwoord, slaag; WBD III.1.2:45 'priegel' = pak slaag; ook:'priegeling, afrossing, rammel, enz.'; Stadsnieuws - Onze Jan krêeg priegel van onze paa omreeje dèttie geloogen ha (100607); WNT PRIEGELEN - 1) slaan, een pak slaag geven; 3) steken; 4) met inspanning peuteren op fijn naaiwerk. A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord 'priegel' (in de verb.'priegel krege' - slaag krijgen); Goem.PRIEGELEN - wkw (rg. ) slaan; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PRIEGELEN - ferm afrossen: Gepriegeld worden gelijk 'en Duitsch wijf. PRIEGEL (zonder bepaling) pak slaag
prij, praaj, Hees praaj - mollige, vrouwelijke baby (V:79)
prijken, prèèke, zwak werkwoord, prijken; B praeke - prèkte - geprèkt — ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij prèkt; prèkt(e); prijkt(e); tegenwoordige tijd/verleden tijd van 'prèèke',met vocaalkrimping
prijs, prèès, zelfstandig naamwoord, prèske, prijs (zowel beloning als waarde-aanduiding); Cees Robben –  dan hèdde kaans dègge in de prèèze vliegt; Cees Robben –  ge hèt den irste prèès; DANB der waare vèèf prèèze; Henk van Rijen –  hij heej aatij prèès - hij heeft steeds geluk; Frans Verbunt – in de prèèze vliege - prijzen winnen in de duivensport; WBD III. 1.4:61 'op prijs stellen' = waarderen; WBD III.3.1:121 'prijzig' - duur
prijsje, prèske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, prijsje; verkleinwoord van 'prèès', met vocaalkrimping
prijzen, prèèze, sterk werkwoord, prijzen; Dirk Boutkan prèèze - (prêes)/prees - gepreeze; B prèèze - prêes - gepreeze geen vocaalkrimping; WBD III.1.4:429 'prijzen' = idem; Stadsnieuws - Et valt te prèèze dèttie zenen mond gehaawe heej. (180608)
prikblad, prikblad, zelfstandig naamwoord, hulst (Ilex aquifolium); WBD III.4.3: prikblad - hulst (Ilex aquifolium)
prikdraad, prikdraod, zelfstandig naamwoord, WBD prikkeldraad ; ook genoemd: 'prikkeldraod' of 'pikkeldraod'
prikken, prikke, zwak werkwoord, prikke - prikte - geprikt, prikken; WBD aanbrengen van gaatjes in het deegbrood
principaalse, prinsepolse, zelfstandig naamwoord, "Frans Verbunt – de belangrijkste, de vrouw van de baas; WTT-2013 - alleen opgetekend door Frans Verbunt, die waarschijnlijk niet bekend was van de verklaring voor dit woord door Pierre van Beek, of althans Van Beek niet als bron opgeeft. WTT 2013 - Van Beek kon het woord verklaren met behulp van de lezers van zijn krantenrubriek Tilburgse Taalplastiek. 'prinsepolse' is afgeleid van 'principaal', 'belangrijk': 'het', of 'de' belangrijkste. Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 32 - Ze waren thuis met elf kinderen: negen meisjes en twee jongens. Had het voor een meisje eindelijk eens een nieuwe jurk kunnen lijden, dan moest die bewonderd worden als ze hem de eerste keer aantrok. Moeder zei dan: ""Wè zède toch schôon, ge zijt net ene prinse polse"". Onze lezeres weet niet wat de uitdrukking betekent. ""Je bent net een prinses"" zou logisch zijn, maar waar blijven we dan met dat vreemde woordje ""polse?"" Geen idee! En u? [20-3-1965]; Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 34 - De uitdrukking: ""Ge zijt net ene prinse polse"" in ons artikel nr. 32 heeft nogal wat reacties gegeven. Ze kwamen niet alleen uit Tilburg, maar er waren er ook bij uit Riel ""waar men het hoog-Tilburgs ook wel kan volgen"", van een geboren en getogen Tilburger die nu in Vught woont maar nog volop met zijn vaderstad meeleeft, en uit Udenhout. (...) Op de eerste plaats is gebleken, dat de twee mysterieuze woorden aan elkaar dienen geschreven te worden. (...) In het Brabantse en ook Tilburgse dialect worden bepaalde ""a's"" vaak als ""ô"" uitgesproken. Bv. ""Bolse"" voor ""Baalse"" en ""Chomse"" voor ""Chaamse"". Als we dit nu eens omgekeerd toepassen op het nieuw verkregen woord dan komen we tot ""prinsepaalse"", waarvan het een klein stapje is naar ""principaalse"". Welnu, principaal betekent ""voornaam"", maar werd en wordt ook wel gebruikt voor baas, patroon, werkgever. [principaal; wtt] We zitten nu nog maar alleen met het achtervoegsel ""se"" te kijken. Hiermee wordt in het Nederlands aangeduid de vrouw van de figuur, die het hoofdwoord aangeeft. Weliswaar is de vorm weinig gebruikelijk en zal hij vooral jonge generaties mogelijk vreemd in de oren klinken, maar hij bestaat de dag van vandaag nog. Men kan spreken van ""de burgemeesterse"", wat geen vrouwelijke burgemeester maar de vrouw van een  burgemeester is. Men spreekt ook in dezelfde zin van ""de dominese"" en wij herinneren ons een boek, dat tot titel voert ""De Majoorse"". Onze ""prinse polse"" werd dus tot ""principaalse"" oftewel: de vrouw van de baas, patroon, werkgever."
prins, prins, zelfstandig naamwoord, prins; MP gez. (Ligde lèkker,lummel?) Nèt zó lèkker as ene prins in nen èèrpelkèùl. MP gez. As ene prins in en kafkòt. (± voelt zich niet goed thuis)
proberen, perbeere, prombeere, zwak werkwoord, perbeere - perbeerde - geperbeerd, "proberen; – geen vocaalkrimping; Miep Mandos, Aantekeningen Brab. Spreekw.: Perbeeren is et nòste (proberen ligt het meest voor de hand); Kees & Bart (krantenrubriek - 1922-193?): perbeere; prebeere; perbeere (passim); Witte naa wir nie, wèttè ies? Wel dan legde op nen steen 'n paor centen en die staon obberus of mis (dè ies zo veul as kruis of munt) en die moette dan perberen om te mikke. (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956); Cees Robben – Perbeert is unnen haon... (19670922); Cees Robben – [Vader van drie kinderen spreekt:] Praot me nie van perbeere, Filippus.. Van perbeere hekker drie overgehaauwe... (19720107); As ik naa laoter toch nog van dè gelôof af zô willen, zôgenaomd afvallige zô willen worre, dan kosse de peetouders perbere, mèn daarvan af te brengen, van dè afvallige willen worre. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); In et zwembad perbeerden wij gewoon wie er et langste kos drèève. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Wij fietsten aaltij over de stoep, dus hoe et vuulde om over hobbelkaaie te rijen, daor wiese wij toen nog niks van en dè perbeerde we ok mar nie. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Grôot Diktee-07 ge zogget nie hèbbe moete perbeere; Ik hèb et naa zon veefentwinteg keere geperbeerd. (Henriëtte Vunderink; Deezèmber 2006 Den Heuvel; k Zal van oe blèève haawe, 2007); èn as mene vriend dè wir perbeerde,/ zègt dan: ""Haawt oew haande tèùs"". (Henriëtte Vunderink; Mene listen biecht; k Zal van oe blèève haawe, 2007); gewôon es ötperbeere... (Henriëtte Vunderink; Et naojmesjien; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Ik dòcht bij men èege: dè gaok perbeere. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Stadsnieuws: Dè kunde naa wèl perbeere, mar dè lukt oe tòch nie. (111109); Wörrom zok et nie es perbeere?  (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zw.ww.tr. 'perberen' - proberen; C.J. verhoeven, Haorese woorde (2007): PREBEERE - proberen; prombeere; proberen; nog geen Tilburgse bewijsplaats; mogelijk ook prambeere; Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 – ‘Diverse Meijerrijse woorden’ - Zoo spreken de Meierijers en schrijven ook van (...)  geprombeerd…"
probleem, perbleem, zelfstandig naamwoord, probleem; Daor begienet al, perbleem nummer êen. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012)
proces, persès, zelfstandig naamwoord, proces, proces-verbaal; Kees & Bart (krantenrubriek - 1922-193?): perces, percessen; Cees Robben – ’t Leej nog in perses [het is nog volkomen onduidelijk] (19780902; Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 – ‘Diverse Meijerrijse woorden’ - Zoo spreken de Meierijers en schrijven ook van (...) preces van balen...; WBD III.3.1:351 'proces' = proces-verbaal ook genoemd 'verbaal'; De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord o. 'perces' - proces
processie, persèssie, zelfstandig naamwoord, processie; Weijnen, Dialectatlas van N.-Brab. (1952): de köster lèùjt vur de precèssie; Frans Verbunt: ge kunt nie de klòk luije èn ok nòg in de percèssie meelôope; Dirk Boutkan: (blz.99) köster löjt fur de presèsie; In de twidde [klas van de lagereschool] zochten ze ôk jungskes èùt, die in un percessie meej zouen willen lôope. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Toen liepeme nòg meej in de persèssie èn wier et rôozenhuudje nòg gebeeje. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2005); De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): zelfstandig naamwoord vr.'percessie' - processie; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): persèssie zn - processie; Reelick, Bosch Woordenboek (1993): precessie - processie, optocht
product, perdukt, zelfstandig naamwoord, product; Dè zon perdukt verkocht mocht en nog verkocht maag worre. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
proef, pruufke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, proefje, proefneminkje (?); Henk van Rijen –  ieder pruufke heej zen smòkske - op elk potje past een dekseltje
proemen, proeme, zwak werkwoord, proeme - proemde - geproemd, knikkeren (met glazen knikkers); korte oe; De Wijs – Zumme proeme of wilde liever haktolle, ‘tis nog te vruug om te vliegere (09-07-1967); Cees Robben – Zumme naa is gaon proeme (19670908); WBD (III.3.2:101) proeme, kaajscheute = knikkeren (NIET genoemd)
proeven, pruuve, zwak werkwoord, proeven, in het bijzonder genieten van sterkedrank; B pruuve - pruufde - gepruufd; steeds korte uu; Hedde honig meugen pruuven,/ lek oew vingers, lekkerbek! (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘De blonde biekes’,  1932); Mee wie hedde naa weer zitte pruuve!? (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); ik pruuf geluk in 't daogelijkse brood... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Geluk’, 1941); Cees Robben – of pruuft dan eens van ’t haoske (19550205); Cees Robben – Ze pruuven d’n peestamp (19570921); Cees Robben – Ge ruuket... ge pruuvet... (19570309); En toen moes ik venalles pruuve, zuut zout zuur èn bitter... (Nel Timmermans; Taofele; CuBra; 200?); WBD III. 1.1:257 'proeven'; ook 'keuren'; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - PRUEVEN, voor 'proeven'. Het is geheel Brabandsch. A.P. de Bont – zw.ww.tr.en intr. 'pruven' - proeven, borreltjes drinken; aan de sterke drank zijn. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PRUVEN - proeven, fr.goûter. Ik heb 't gepruufd. Bosch pruuve - een borreltje drinken; aan de drank zijn; proevén
proever, pruuver, zelfstandig naamwoord, drinker (van alcoholische drank); Cees Robben – aauwe pruuverkes (19710319); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - tis ene gòdminnende pruuver (D'16) (pruuver = wie geregeld alcohol drinkt; Frans Verbunt – ne goeje wèèver is ok ene goeje pruuver; Buuk pruuver - jeneverdrinker; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. 'pruver' - proever, hij die geregeld veel borrels drinkt drinkebroer; WNT PROEVER (II) 5) hij die (te veel) sterken drank proeft; dronkaard
profeet, prefêet, zelfstandig naamwoord, profeet; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – Ik zèè ginne prefeet; A.P. de Bont – pr?fe.t, zelfstandig naamwoord m. - profeet; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PROFEET zelfstandig naamwoord m. - iemand die met nadruk, met juistheid of op eenen toon van zekerheid spreekt.
professie, prefèssie, zelfstandig naamwoord, beroep, professie; Cees Robben – Wij zèn wèèvers van prefessie... (19560630); Cees Robben – speulerkes [voetballers] van prefessie... (19560526)
proficiat, perfiesieat, bijwoord, proficiat; Kees & Bart (krantenrubriek - 1922-193?): 'purfisijat'
profijt, profèèt, prefèèt, zelfstandig naamwoord, profijt, voordeel; Cees Robben – Vruug opstaon dè is gin profèèt... Dè is vruug honger en vruug schèèt... (19821126) [Excuus om lang in bed te blijven liggen.]; WNT PROFIJT - 1) voordeel, 2) opbrengst, baat, 3) winst
prol, pròl, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.3:118 'prol' = appelmoes
pronostiek, prononsie, zelfstandig naamwoord, "Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek - ""Hedde (heb je) nog kaoi (kwade) prononcies?"", vroeg een oude Tilburger ironisch toen hij een situatie constateerde, die bij kwaadwilligen tot enige verdenking aanleiding kon geven. Hij bedoelde ""kwade bedoelingen"". We hebben hier kennelijk met verbasterd Frans te maken, verband houdend met ""(se) prononcer"", uitspreken of zich uitspreken, d.w.z. uiting geven aan zijn bedoeling of gevoelens. Goed kloppen doet het overigens niet, daar de Tilburger zijn ""prononcies"" gebruikte in de zin van het Franse ""intention"". Tenslotte kan de Fransman het ook nog zowel zonder het ene als het andere woord stellen, wanneer hij over ""kwade bedoelingen"" wil praten. (22-6-1972); WTT 2013 - Deze uitleg door Van Beek is gevolgd door: - Frans Verbunt – bedoeling; kaoj prononsies - slechte bedoelingen (fr.: se prononcer = zich uitspreken); - Goedgetòld – prononsie - bw [?] - bedoeling (Fr: se prononcer =; zich uitspreken). Paast mar op vur hum, hij heej mistal kaoj prononsies: pas maar op voor hem, hij heeft doorgaans slechte bedoelingen. - Henk van Rijen: prenonsie, pronoosie zn - voorgevoel, vermoeden (prénotion Fr.); WTT 2013 - Etymologie; Zowel 'prononcer' als 'prénotion' lijken ondeugdelijke verklaringen. De opgave van Van Rijen kan een geheel ander begrip beduiden dat inderdaad meer met 'voorgevoel' - Nederlands 'prenotie' -  te maken heeft dan met 'kwaadwillige bedoeling'. Niettemin lijke alle opgaven een verbastering van het Franse 'pronostic' [vergelijk Nederlands leenwoord prognose], namelijk 'voorspelling' of 'idee hoe de toekomst eruit ziet'. Ook in 'pronostic' is de G in de uitspraak weggevallen. De oorsprong is laag Latijn 'prognosticus' uit het Griekse prognostika. (Baumgartner, Dict. Etymologique, 1996)"
pronselen, pronselen, zwak werkwoord, WBD III.1.3:10 'pronselen' = niet passen (van kleding); ook! 'flodderen
pront, pront, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "WTT-2012 - 'Pront' wordt meestal uitgelegd als zijnde afgeleid van het Franse prompt; het WNT heeft deze duiding echter al in 1942 genuanceerd in het lemma 'pront': ""In de dialecten [is 'pront'] de normale ontwikkeling van prompt, met overgang van m in n na de assimilatie van p aan t; wellicht heeft ook de Fransche uitspraak van prompt een zekeren invloed op de ontwikkeling gehad. Afgezien van een sporadisch gebruik in de 17de eeuw komt het woord niet voor het einde der 18de eeuw in de schrijftaal voor; thans heeft het nog een dialectisch tintje in tegenstelling met prompt dat tot de gecultiveerde taal behoort.""; ES - 2012 - In het Tilburgs heeft het woord vele nuances gekregen, die echter te verdelen zijn in twee woordsoorten met twee eigen betekenissen. 1. het bijvoeglijk naamwoord = Nederlands; - Zèède gij ene pronte meens ... - Ben je een oppassend iemand ...; 's Lieve Vrouw ha' zeuve vreugde' en; zeuve weeën in d'r hart; iedere pronte moeder krijgt zoo; van veul zuut en zuur d'r part. (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Pronte moeder’, 1938); Onzen Opa was vruuger unne pronte/ Stijle witte haor, stond 'em goed... (Tony Ansems, Gatvermiedenhoed;  van de cd Gatvermiedenhoet; 2010); De ouwere jonges, öt de buurt/ Ha'n aaltij kauwgum in dere mond/ En ze liepe aaltij pront/ Mee de schonste meskes rond... (Tony Ansems, ‘t Willeminapark; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009); - [aantrekkelijk in geldelijk opzicht] ...'nen pronten ongetrouwden dokter... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); Mientje van Kampen, krijgt tienduuzend mee en de kaast vol linnen, nou-en-of, 'n héél pront durske! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); - [goede huisvrouw] ""Meens, meens, zuuk toch naor 'n pronte vrouw, dan komt er regelmaot in oe leeve!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); ...'n heel net meiske - en 't zal 'n pront vrouwke veur julliën Harrie worren. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 12; NTC 17-12-1938); - [goed van maatschappelijke stand] - Echt goei pront boerenvolk van den aawe stempel! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); ...en ze zaag er om den doojen dood nie zoo slecht uit: et is 'n pront, net meiske, Anneke, dè is 't! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); ...mar hij kos as dokter toch slecht de dochter van 'n mutskesvrouwke trouwen, al waren et nóg zoo'n pronte lui. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); ""Ze mos niks hebben van swiet en kaskenaode mèr vur de kleeraozie kwaam ze op. We moesten er pront opstaon."" (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956; Cees Robben – Den pronten staand van geene kaant (19570706) [de bemiddelde bevolking (fabrikanten) uit het noorden van Tilburg]; Cees Robben – ’n heel pront stel (19670428); Cees Robben – En van pronten en deftigen staand (19580308); Cees Robben – In elk pront Tilbörgs höshaawe daor hebbe ze unne frater, ’n non, ’n piano en ’n dochter die Miet hiet... (19690627); Cees Robben – Ons Too en ik zen wegge noemt/ Nog van d’n pronten staand (19700116); Cees Robben – Ons Sieleke is ’n pront mèdje en heeget himmol nie op mansvolk begrepen... (19790406); Cees Robben – Nie ont mar pront.... (19850830); Cees Robben heeft enige teksten geschreven op de melodie van het bekende Tilburgse lied ‘Zèède gij ene pronte meens’. Als opschrift van de Prent van 19700403 gaf hij deze wijze nadrukkelijk aan: ‘Op de wèès van: Zèède gij unne pronte meens...’; - Eveneens op deze wijze: Cees Robben – Reesde mee de BBA en zidde gatverdikke...?! Dan wierde gij toch ôk deurnat gatsamme... net as ikke... (19540828); Frans Verbunt – pronte staand - betere stand, beter gesitueerden; - [goed van karakter]; Anoniem – 1959 – ; Nillus probeerde van alle kaante; liep van hers naor geens; Hij ha goei haande aon z'n lèf; stond bekend als unne prompte meens. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); - Hij was aaltij op tèèd zó ast/ ene pronte meens beheurt. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Te veul... Bols); Twee hèùze vur ‘t Tresiaplèèn op aon hadde “tante Alie”. Mevrouw Swinkels wel te verstaon. ‘n Pront meens. D’r wier van gezééj desse in d’n oorlog int verzet gezeete had, saome meej “den Frik”. “Frik” waar ‘n pseudoniem vur frater Frederico, hoofd van de jongesschôol. (Jos Naaijkens; ‘Vruuger bij ons in de Mister Stormstraot’;  CuBra, ca 2005); Vruuger zeeje ze dè Tilburgers ‘nie ont mar pront’ zèn. Òf ok wèl: ‘Nie lammenteere mar akkedeere.’ (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); WBD III.1.4:66 'pronte mens' = goedzak; 72 'pront' = ingetogen; Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'prònt' bn, bw - prompt, degelijk; 2. bijwoord = van het Franse 'prompt' (uitspraak = 'pront'); prompt, meteen, onverwijld; ...en pront deurwerken, war! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Hij waar persiesekes en secuur en pront en netjes... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); En pront kwaam ut antwoord... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Pront doek men flèsse in den bak/ om et mieljeu te diene. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Der stòn der te wèèneg); Cees Robben – Ik zal pront betaole... kröske stèrreve... (19540821); Cees Robben – pront op tèèd (19590711); GD07 Laoter ginge der meer mèskes en pront vak leere; Andere bronnen; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PRONT - fraai, flink, groot en schoon v.leest, welgemaakt van lijf en leden. 'Ne pronte jongen, e pront meisken; bw.: juist, krek. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – PRONT bn - keurig, netjes, zelfbewust. A.P. de Bont – pront, bnw. en bijw. 'pront' - prompt: 1) eerlijk, degelijk,net; 2) op de bepaalde tijd, stipt op tijd, regelmatig; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - pront - alles keurig verzorgend"
prooi, prooj, zelfstandig naamwoord, "typering v.e. meisje N. Daamen (handschrift 1916) – ""'t is 'n malsche prooi (over een dik meisje sprekende)""; WNT PROOI - 4) schimpnaam voor een vrouw (verouderd); vergelijk: prij"
prop, pröpke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, propje, kort dik persoontje; — verkleinwoord van 'pròp', met vocaalkrimping; Jan Naaijkens - Dè's Biks – pröpke zn - kort, dik persoontje
proponeren, proopenêere, zwak werkwoord, "proponeren (?), kaartspel (spelregels niet bekend); Van Delft - - ""Zoo 's wintersavonds speulen we mee de kaort, we speulen propeneeren en rikken.""(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)"
prossen, prösse, zwak werkwoord, Frans Verbunt – bedrijvig bezig zijn, redderen in de keuken; WBD (III.2.1:357) prosse - onhandig in het vlees snijden; WBD III.1.4:368 'gepros' = slordig werk; WNT PRUISEN - 1) bruisen, schuimen, borrelen, gisten; 2) de darmen v.e. geslacht varken schoonmaken; 3) schuimbekken; 4) brieschen; 5) ruischen; 6) uit een nauwe opening met een suizend of sissend geluid te voorschijn komen
prosvrouw, prösvrouw, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt – kookvrouw, kookster
pruik, prèùk, zelfstandig naamwoord, prökske, "pruik; Van Delft - ""Hij heeft 't druk als een pruikemaker met ééne klant"" beteekent: Hij neemt den schijn aan van veel te werken en inderdaad verricht hij weinig. Even over de Belgische grens hoort men daarvoor: ""'t Is alsof hij Mol en Balen moet afwerken en Desschel en Retie er bij."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Henk van Rijen –  hij heeget zo druk as ene pröökemaoker meej êene klaant; Bijn.ene prèùk = iemand die een pruik draagt (blz.94); WBD III.1.3:277 'pruik' = pruik"
pruikenmaker, prèùkemaoker, zelfstandig naamwoord, "Van Delft - Iemand, die veel beweging over een werkje van weinig beteekenis maakt, en doet alsof hij het er zeer druk mee heeft, voegt men toe: ""Hij heeft het zoo druk als de pan met vastenavond."" Ook wel: ""Zoo druk als een pruikemaker met één klant."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Pierre van Beek – ""Hij heeft het druk as 'nen pruikemaoker mee ene klaant"" wordt gezegd van iemand, die zich een houding aanmeet alsof hij heel wat werk verzet maar in werkelijkheid toch eigenlijk niet veel uitvoert. Onze zuiderburen in de Belgische Kempen zeggen hetzelfde op hun manier met de woorden: ""'t Is alsof-t-um Mol en Baolen moet afwerken en Desschel en Rethy d'rba (erbij)!"" Zo men weet liggen genoemde plaatsen in de Belgische Kempen. (Tilburgse taalplastiek 13 Nieuwe Tilburgse Courant – donderdag 11 mei 1950); Henk van Rijen –  pruikenmaker; Henk van Rijen –  'Hè hee-g-ut nèt zo druk as unne pröökemaoker meej êene klaant'; WNT PRUIKENMAKER - Het zoo druk hebben als een pruikenmaker met één klant, of ... die geen klanten heeft. Meestal gebezigd m.b.t. iemand die zich verbeeldt dat hij het druk heeft."
pruim, prèùm, proem, zelfstandig naamwoord, prömke, "1. de vrucht pruim; Cees Robben –  en bord möllekepap meej prèùme; Mar vruuger han we zelf ok frèùtbôome in de tèùn èn de buuren ok, èn waor ge veul van had dè wier onderling geröld, gij enen emmer pèrzike of prèùme èn wij enen emmer kersen of iets aanders. (Nel Timmermans; Wètter ammòl òn de deur komt; CuBra; 200?); Dialectenquête 1876 - pruimen en père ( ui = eu van fr. Meuse), meestal: pruim en père; WBD III.4.3:163 'wilde pruim' = sleepruim; 2. tabakspruim; zie prèùme; zie prèùmtebak; 2.1. bijnaam op basis van 2; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - Ries prèùm & Kees kwatta = echtpaar Bertens (blz. 25); 3. vrouwelijk geslachtsdeel (uiterlijk kenmerk); WBD III.1.1. lemma  vrouwelijk geslachtsdeel – pruim, frequent centraal Tilburg; prömke; verkleinwoord; pruimpje, ook kleine tabakspruim; verkleinwoord van 'prèum', met vocaalkrimping; proem; glazen stuiter; knikker; zonne proem op mene knikker; N. Daamen (handschrift 1916) – ""proem - steenen balletje waarmede de kinderen spelen""; Den burger, 'n dikke proem van ’n boerke... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); M'n moeder vertelde, dat ze hum nog as ennen blaog van 'n jaor of tien, toen ie meej kaaischeuten aon 't speulen was, naor z'n vadder zunnen kop mikte meej nen proem, omdat die meej nen kaai op naor de Heilige Fermelie wou gaon. (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956); Anoniem – 1959 – ; Van unne stinpust op zunne èrrum; as unne proem zo groot; Zis zo groot as unne kaaischeut; tot aon z'n schauwers was ie rood. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); Hein Quinten - Ge krêêgt men mis vur zeuve knikkers en êêne proem! (Tilburgse spreuken; ca. 1990); Cees Robben – Ik ben giestere over unne kaaischeut geklotterd.. Daorvandaon hek naa zonne proem op munne knikker... (19720915) ; Cees Robben – Ruile... Twee kaaischeute tegen unne proem..? (19670129); Proemen, glaozen knikkers, waor ge alle kleuren in kost zien, agge ze tegen et licht hield, waar et betere spul... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.3.2:95 proem, kaajscheut, bolbaaj, 'beukennootje' = knikker; WBD III.3.2:98 proem, mèèrpel = grote knikker"
pruimen, prèùme, zwak werkwoord, prèume - prömde - geprömd, pruimen (van tabak), met vocaalkrimping in tweede en derde petrsoon enkelvoud tegenwoordige tijd - gij / hij prömt; - De baanke van de Lèndenbôom/ stòn triestig èn verlaote/ in plak dètter den A.O.W./ zit te prèùme èn praote. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ene trostprès...); Frans Verbunt – hij maag wèl iets hèbbe want hij prömt nie; prömt, prömde; pruimt, pruimde; van 'prèùme', het pruimen van tabak, met vocaalkrimping; hij pruimt; hij pruimde
pruimentijd, prèùmetèèd, zelfstandig naamwoord, pruimentijd; Cees Robben –  Tòt in de prèùmetèèd .. èn dan verzuuk ik jöllie óp de kròkstêene. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PRUIMENTIJD zelfstandig naamwoord m, - Tijd dat de pruimen rijp zijn. WNT PRUIMENTIJD - de tijd dat de pruimen rijp zijn; in den pruimentijd; nooit
pruimtabak, prèùmtebak, zelfstandig naamwoord, pruimtabak; Hoe gònget vruuger jaore,/ Toen krêeg ene vadder prèùmtebak/ of en flèske jònge klaore. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ik wòcht mar aaf...)
pruimzoetendirk, prèùmzuutendirk, zelfstandig naamwoord, "het tweede deel 'dirk' is waarschijnlijk de naam Dirk; N. Daamen (handschrift 1916) – ""pruimzuutendirk - eeuwige vuilkijker"""
pruimzuur, prömzuur, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt – chagrijnig persoon, zuurpruim; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - tis nèt prömzuur zónder laage (Si '69) – gezegd over iemand die vaak lelijk kijkt; Stadsnieuws - Bij dieje prömzuur isset nôot goed òf et dugt nie (210606)
prul, prulleke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, meervoud, verkleind van ‘prul’; klein kind; Cees Robben – ’t zèn toch nog mar prullekes,/ pas amper uit den doek... (19551231)
prullerij, prulderij, zelfstandig naamwoord, "Van Delft - ""Prulderij"" is waardelooze rommel;  (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)"
prut, prut, zelfstandig naamwoord, "gez. ginne prut - niet mis; WBD III.1.1:247 'prut' = slapers (oogvuil; ook: 'siep', 'soep', 'zepel' van 'preuts'(?) = overzedig, gemaakt eerzaam; stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, bijwoord - vrijwel altijd in een bijwoordelijke uitdrukking met ontkenning 'niet'; gezegde: nie prut - niet verlegen uitgevallen, niet mis; Cees Robben – Ze is nie prut.. (19631122); Cees Robben – Mar ikke ôôk nie prut, ik zeej: d’r uit pinegel... (19650402); Cees Robben – [vrouw spreekt:] Ik wil bist weten dek ’n kaoi boor zèè... Mar gij bent ôôk nie prut... (19761008); N. Daamen (handschrift 1916) – ""de die is nie prut (ze is niet wel)"" — ""an d'r kamizool""; De Wijs  – (Gehoord bij ’n familie-oordeel) ze zit vol goeiigèèt mar som is ze nie prut! (23-10-1963); De Wijs – Ik wil bist wete dè’k ’n kaoi boor ben mar zij is ôk nie prut (23-09-1970); Henk van Rijen –  ons taante Jaans waar irst nie prut, mar na vórt wèl; CiT (113) 'Dè wefke is nie prut, hùrre'; WBD III.1.4:134 'nie prut' = stoutmoedig; WBD III.1.4:81 'nie prut' = een lastig karakter hebbend; WBD III.1.2:186 'nie prut' = onwel; 1.4:134 'nie prut' = stoutmoedig; WBD III.1.2:340 'prutlip' = uitslag onder de neus; WNT XII II kolom 4651. A.P. de Bont – prot, bnw. 'prut' (in de verb. 'nie prut zen' niet pluis, niet gemakkelijk zijn); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PRUT - nie(t) prut vallen - niet pluis zijn, niet gemakkelijk vallen, zelfstandig naamwoord koffiedik. Jan Naaijkens - Dè's Biks – prut bn - prut, niet gemakkelijk"
pruts, prutske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, "overschotje warm eten; N. Daamen (handschrift 1916) – ""wij hadden vanavond 'n prutske (een warm overschotje)""; WBD III.2.2:17 'prutske' = liefkozende benaming voor een kind; Jan Naaijkens - Dè's Biks – prutske zn - klein mannetje of vrouwtje; WNT PRUTS - 1) stoofpot, bereid uit afval van vleesch en een stuk lever;"
pruttelen, pruttele, zwak werkwoord, pruttelen = zachte winden laten; WBD III.1.1. lemma Een wind laten – Tilburg [als enige plaats van opgave]
prutten, prutte, zwak werkwoord, "1) uit de grond halen (van aardappels); 2) zachtjes koken; N. Daamen (handschrift 1916) – ""aardappel prutten (probeeren of ze volgroeid zijn)""; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - meej Peeter èn Paulus gomme èèrpel prutte (Kn'50) - 29 juni -; N. Daamen (handschrift 1916) – ""moeder de pap prut (kookt)""; WBD III.4.4:214 'prutten, pruttelen' = borrelen, ook 'brobbelen'; WNT PRUTTEN 1) pruttelen, zacht koken;"
publiek, pebliek, zelfstandig naamwoord, publiek; Kees & Bart (krantenrubriek - 1922-193?): pebliek, publiek; pebliek; Cees Robben: sjiek pebliek
puimen, pèùme, zwak werkwoord, pèùme - pömde - gepömd, puimen; - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij pömt; met puimsteen een oppervlak gladschuren; Rolf Janssen, We hebben gezongen (1984): 'enen motlap die moete puimen'; WNT PUIMEN - zw.ww., - met puimsteen een oppervlak schuren
puimsteen, pömstêen, zelfstandig naamwoord, puimsteen
puin, paane, paone, zelfstandig naamwoord, "kweek, kweekgras; WBD III.4.3.: ""Kweek (Elymus repens, vroeger ook Triticum repens, Elytrigia repens of Agropyron repens) is een wat op tarwe lijkende grassoort, die door zijn snelgroeiende sterke witte wortelstokken; een moeilijk uit te roeien onkruid is. De bladeren zijn ruw en dof blauwgroen. De aren zijn afgeplat.""; Opgave voor Tilburg aldaar: 'panen' (zeldzaam, behalve in het noorden); ijzergras. Opgave in WBD I:1483 lemma Kweekgras: Triticum repens, paane, paone; ook: hondsgras, maar niet voor Tilburg genoteerd. Cees Robben – ’t Is paone en tis enkelt röcht.. (19600219); Henk van Rijen (1998): 'paone, èèzergras'; Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992): paone zn - kweek (Triticum repens) een wilde grassoort; Hoeufft, Proeve van Breda's Taaleigen (1836): PANEN noemt men het zgn. peen-gras of honds-gras, Lat. gramen caninum. Ik heb ook wel 'peunen' of 'puinen' gehoord. Wsch.= peen. Z.a. WBD I:1483 'paane' - kweekgras; WBD III.4.3:345 paone - kweek (Elymus repens, Triticum repens), ook genoemd: peene of peeze of èèzergras; WBD III.4.3:416 peene, pènte, bieze - rus (Juncus); Heukels: triticum repens; kweek, kreekgras, hondsgras, panen; Kiliaen: lidgras; Cornelissen & Vervliet, Antwerps Idioticon (1899): PANEN zelfstandig naamwoord v.mrv. - hondsgras, Fr. chien-dent [=hondstand]; WNT PAAN (III) - mv. panen. Volksnaam in Brabant en Antwerpen voor de kweek of het kweekgras, Triticum repens"
puist, pöst, pöste, zelfstandig naamwoord, puist; Cees Robben – Onze Peer hee unne pöst in zunne nek zôô grôôt as unne riksdaolder... Unne negen-euger zeker..? (19811023); Cees Robben – Knoeste van pöste.. (19620608); Mar as ge unne stinpöst op oewen dèrriejèère had, èn as bidde nie hielep, dan moeste bij ’t feitvrouwke van Van Hees zèèn. Die mòkte d’r èège zallefkes. Vur pöste, èkseem, fratte, padscheete, èn alles. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); WBD III.4.5:104 pöst - dennenwortel; ook genoemd: pin, stronk of stomp; WBD III.4.3: 55 post - hoofdwortel; ook genoemd: pin(wòrtel), pèn(wòrtel); WBD III.1.2:263 'puist' = gezwel; WBD III.1.2:265 'puist' = ontsteking; WBD III.1.2:345 'puist' = steenpuist
puistje, pösje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, WBD III.1.2: 'puistjes' = huidziekte; WBD III.4.4:231 'puistje' = bobbel, ook 'bult'
pul, pul, zelfstandig naamwoord, "N. Daamen (handschrift 1916) – ""pul - klein vierkant peperkoekje, waar om wij als kinderen op de markt loterde (loten)"""
pulken, pölleke, zwak werkwoord, pölleke - pöllekte - gepöllekt, pulken, peuteren; Zit nie aaltij in oew neus te pölleke. Cees Robben – Ons Nölleke zit te bölleke en aon de mik te pölleke. (19730914); Cees Robben – Gij meut de krintjes nie uit de mik pölleke... (19750516); Quinten - Zitte wir in oew neus te pölleke om unne polling te vange... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); CiT (31) 'Ge mot nie aon dè bölleke pölleke'; WNT PULKEN (l) - trekken, plukken, peuteren
pulveriseerglas, pulverseerglas, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen –  glazen potje met deksel waarin H.Olie; WNT PULVERSEEREN - tot poeder malen, wrijven of stampen; tot asch verbranden oneig. kort en klein slaan
punch, spons, zelfstandig naamwoord, punch, puns, pons (voor de voorgevoegde s- zie WNT SPONS (II)); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - kom drinken wij wèèn, bier èn spons; opt gèld stao te leeze 'God zij mèt ons' (D'16) - aansporing om het glas te heffen
puntbuil, puntböltje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, spits toelopend (papieren) zakje (o.a. gebruikt voor versieringen in het zandstrooisel op de vloer in boerenwoningen)
punter, punter, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.3:290 'punter' = rechte sigaar die van de mond naar het vuureinde geleidelijk dikker wordt
put, put, zelfstandig naamwoord, putje, put; WBD waterput (op het boerenerf); in de Hasselt ook 'waoterput' genoemd; WBD putkèùp - putkuip (bovengrondse afsluiting rond eigenlijke put); WBD putmik - putgalg (naast de put staande gaffelvormige paal met putzwengel); WBD puthaok (ook in Hasselt) - puthaak (stok welke scharnierend of d.m.v. een ketting opgehangen is aan de putzwengel); WBD putról (Hasselt) - windas boven de put; ook genoemd: wèndas, wènaos; WBD moosput (ook in hs KI83) - zinkput (voor vuil water uit o.a. gootsteen), ook genoemd 'mooskèùl', Hasselt: 'moowskèùl'; WBD puteemer (ook Hasselt en Korvel) - putemmer (zinken of gekuipte houten emmer waarmee men water put; WBD III.4.4:145 'put' = dal; WBD III.1.1:77 'putje' = kinkuiltje; Jan Naaijkens - Dè's Biks – put zn - put; WBD III.1.1:152 'putjes' = kneukelkuiltjes; Lowie van Dorrus Misters - De welwaterput kennen we allen wel, die zijn er op de dorpen nog genoeg te zien. Waar hier de waterleiding nog niet bestaat, zal er wel een pomp zijn aangelegd. Maar voor hen, die geen put kennen, willen wij hiervan een korte beschrijving geven. De oude put was van baksteen opgetrokken en ca. 3 à 4 meter diep, rond van vorm en ruim 1 meter in doorsnee. Op de bovenlaag, iets boven de begane grond, stond de putkuip gemaakt van planken, zeskantig van vorm en ca. 1 meter hoog. Op een paar meter afstand achter de putkuip stond de putmik. Dit is een boom van ca. 15-20 cm dik en ongeveer 3 meter hoog, waarvan het boveneinde een mik was, dus een V. In deze mik lag een ronde ijzeren staaf en daarop de putroei met inkeping en het dikste eind naar achter. Aan de roei was met een ketting verbonden de putzwengel, een lange dunne spar, waaraan onder een flinke haak, veeltijds een halfsleets hoefijzer om de emmer aan te hangen. Bij het water putten werd deze emmer met de zwengel omlaag gelaten. Bij het water een forse naar onder gerichte slag en de emmer kon vol worden opgehaald. Om het ophalen van die gevulde emmer te vergemakkelijken vormde het achtereind van de putroei een tegengewicht, dat zo nodig door het opleggen van een tweede stuk hout nog werd verzwaard. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 6 ‘”Hygiëne” in vroeger dagen’; NTC 28-4-1951)
putjesaardappel, putjesèèrepel, zelfstandig naamwoord, meervoud, WBD I:1448 'putjesèèrəpəl' - putjesaardappels (bep. soort)
putoor, pèùtôor, zelfstandig naamwoord, zeer vervelend persoon; Cees Robben – puitôôor... [man wordt berispt door echtgenote] (19600311); Cees Robben – puitôôr [moeder tegen kind] (19680830); Ik mot ze nie ! t'Is unne puitoor en des nog we aanders as unne druiloor boske! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Sjizzus, wenne puitoor! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Frans Verbunt: peutoor: vervelende vent; Cees Robben: 'Na witte waor 't blèèft, puitôor' [11 maart 1960]
pyjama, piejaama, zelfstandig naamwoord, pyama; De Wijs – (gehoord om ’t laatste circus) ze hadden ’t gelèèk, klèn tèger-leeuwkes en pyama-pèrdjes, en ôk hil klène pony perdjes (1965)
quatschen, kwatse, zwak werkwoord, Henk van Rijen – onzin vertellen (Duits: Quatsch); Frans Verbunt -  kwatspraot is ok praot; Ontleend aan het Duits: QUATSCHEN = kletsen, een kletsend geluid maken
quatscher, kwatsert, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – kletskous, praatjesmaker; — Vergelijk Duits: QUATSCHKOPF = kletskous, bazelaar
quatschpraat, kwatspraot, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt -  kletspraat; Frans Verbunt -  kwatspraot is ok praot
Quirijnstok, Klisstòk, toponiem, Quirijnstok; Audioregistratie 1978 – “…èn zoô ging hij et Lijnsheike èn zôo ging hij, war, ik zal zègge dur Klisstòk èn daor ooveral heene èn zôo noeme wij de wèg nòr Waalwijk toe. FvI: Waor hèdde dè woord nouw wir? Klisstòk? Dès eigenlijk Quirijnstok?  Jè, mar gij wilt toch hèbbe dè ik…ja, ja, ja…” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); Audioregistratie 1978 - …die Quirijnstok die hier nouw genoemd wòrt hi, dè was vroeger de Klisstòk, niks aanders, die kènde niemand aanders as de Klisstòk. En ik ôok, aatij, de Klisstòk èn die was nie daor mar die was daor! Nòr den Uudenhout toe… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
quitte, kiet, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, gelijk; WBD (III.3.2:35) kiet speule = quitte spelen
raad, raod, zelfstandig naamwoord, raad, advies gemeenteraad; MP gez. Goeje praot kost niks en goeje raod is gèld wèrd. Cees Robben - Prent van de Week - Hij wies ginne raod; agge meej oewen èèrmoej ginne raod wit; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; ro.t, znw. m. 'rood' - raad; gemeenteraad; znw. vr. 'root'- (honing)raat.
raadsel, ròdsel, zelfstandig naamwoord, ròdseltje, raadsel; R.J. 'raodseltje'
raadselachtig, ròdselèèchteg, bijvoeglijk naamwoord, Henk van Rijen - 'ròtselèègteg' - raadselachtig
raadslid, ròdslid, raodslid, zelfstandig naamwoord, ròdsleeje, V raadslid; V alle ròdsleeje zaaten in van die grôote ròtsleeje Henk van Rijen - 'raotslit, raotsleeje' - raadslid
raak, raok, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, raak; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; rò.k, bijvoeglijk naamwoord en bijw. 'raok' - raak: ''t Is wél raok mé d'appel deis joor!'
raam, raom, ròmke, zelfstandig naamwoord, "vaak vrouwelijk in plaats van onzijdig; raam, venster, ruiten; Die zit aaltij vur de raom; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - raom - rumke (u van 'mulder' = mölder); Cees Robben - Prent van de Week - Swèls zêûm ik de raome; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “As vruuger ne meens dôod was, dan stond dieje meens, die stond in hèùs in en kiest èn dan stond ie vur et raom èn dan kosse de meense van bèùten et raom, koste, koste gij nòr den dôoje stòn te kèèke!”; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw. vr. 'raom' - raam; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RAAM znw. v. en niet o. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - raom zelfstandig naamwoord - raam; 'doe de raom dicht'; Dirk Boutkan (1996) - 'Doe irst de raom is dicht.' (blz. 96); ambachtelijke toepassingen; WBD driehoekig raam om de nek van een kalf, ook genoemd 'ròmke' of 'juk'; WBD lèèmraom - lijmraam, raam van latten of gaas, waarop het lijmvlees te drogen wordt gelegd (II 611); WBD óp raom spanne - opspannen van leer op een raam of bord om het te laten drogen (II 641); WBD raom - opspanraam voor leer (II 641); WBD klòsseraom (II:992) - scheerrek (voor scheerklossen); WBD schèrraom, schirraom; (II:994) - scheerraam, grote haspel; ook: schèr-meule, haspelmeule of schèrkrôon genoemd; ; ròmke;verkleinde vorm van raom raampje; WBD driehoekig raam om de nek van een kalf, ook genoemd 'raom' of 'juk'; Cees Robben - Prent van de Week - der moet en gerdèntje vur et ròmke koome; Oudere uitspraak; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - raom - rumke (u als in mulder = mölder); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - rumke: de u = aan de oeu in boeuf, oeuf - zèttet ròmke mar oope; verkleinwoord van 'raom', met vocaalkrimping; WTT 2012 – Deze uitspraak met gekrompen vocaal (römke in plaats van ròmke) wordt bevestigd in een interview met Hein Quinten door Paul Spapens: ""Hij praat vol vuur over de nicht die 49 jaar geleden naar Duitsland emigreerde en die hij onlangs nog eens heeft bezocht. Bij zijn nicht ontdekte hij in de praktijk een bekend fenomeen, namelijk dat dialectsprekers in den vreemde de oorspronkelijke taal zijn blijven spreken omdat ze nooit zijn beïnvloed door bijvoorbeeld radio en televisie. Met andere woorden, wie nog origineel Tilburgs of Goirles wil horen, moet elders zijn. “Ik zeg ‘ròmke’ tegen een raampje, zij zegt ‘römke’. Toen ik het hoorde dacht ik: ja, zo zei onze pa dat vroeger ook.” (Uit: Goirles Belang 19-12-2012; Hein Quinten is HaaQuu van Goirles Belang (1)"
raamschot, ramscheut, ròmscheut, raomscheut, zelfstandig naamwoord, mannelijk, uit ‘rame’, raam van een weefgetouw, en ‘schot’, het schieten met de weefspoel; opvliegende aanloop; afgeleid van ‘raam’ als ‘raam van een weefgetouw’ en het ‘schot’, de snelle beweging van de weefspoel door het raam; Cees Robben – Tiest Vermeeren naamp unne raomscheut... (19560428); - uitspraakvarianten: raomscheut, roamscheut, ròmpscheut, ròmscheut, romscheut. - alleen in de uitdrukking: ‘ene ramscheut neeme’: een snelle beweging maken, lichamelijk een zeer snelle actie uitvoeren. Bijvoorbeeld om ergens heel snel van weg of naartoe te lopen. ; R meej ne ramscheut - met één snelle beweging ; N. Daamen (1916) - ‘roamscheut - op eens naam ie ’ne roamscheut (een aanloop)’. Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - et hundje naam ne ròmpscheut; 'hij nam 'nen rompscheut' ; Piet Heerkens - in het gedicht ‘De deur van de kerk van Baokel’, waarin de al wat oudere Jantje Doomen over een sloot moet springen: Toen is dè Jantje Doomen/ (…) veur ’ne sloot gekomen;/ hij naam ’ne raomscheut, sprong,/ hij waar no’ nie verslete! (1941); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ene ròmscheut neeme (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - ergens plotseling op afvliegen; met vaart weglopen. (Bij het melken komt de melk met scheuten of stralen uit de spenen.) ; Frans Verbunt - ramscheut/ ròmscheut - snelle start; Sjef Paijmans - Fokkie [de hond] werd nu voor zijn voerbak gecommandeerd. Hij keek naar de spiegel die hij daar nog nooit had gezien. Een woedend gegrom kwam uit zijn keel en omdat de spiegel schuin tegen de muur stond schoot hij met een nijdige grauw naar de achterzijde. Maar daar was niets te zien. Met de nekharen nog overeind kwam hij weer enigszins gerustgesteld naar zijn bak terug. Maar daar was die vermeende rivaal weer. Weer een dreigend gegrom, diep uit zijn keel en weer in een ramscheut achter die spiegel. (CuBra; 2001); Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek - En welke echte Tilburger heeft niet ooit gehoord: ‘hij nam ’ne ròmscheut’ (en had bv. de vlegel te pakken). De betekenis van ‘ròmscheut nemen’ is: ergens plotseling agressief op afvliegen, al kan het ook wel: ‘met vaart weglopen’ inhouden. In ’t Middelnederlands kennen we het woord ‘raemscheute’ in de betekenis van ‘wakkere uitval’. Verder: een ‘raemschot’, dat een op goed geluk gemikt schot inhoudt. (TTP 14-10-1971); Cees Robben – [een kippenboer, die tot zijn verwondering ziet hoe een van zijn kippen een enorm ei heeft gelegd van wel anderhalf ons, haalt dat ei pijlsnel uit]: ‘… Tiest Vermeeren naamp unne raomscheut…’ (28-4-1956); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - RAMSCHEUT: plotselinge van binnenuit komende voorwaartse beweging, onverwacht actief optreden van voor lui of beschouwelijk gehouden personen: 'mee 'ne ramscheut'. De afleiding is wsch. interessant, maar mij onbekend. Mogelijk is 'ram' een verbastering van 'romp'... Z.a. Hees ne raom neme (III:53); Haor RAMSCHEUT - plotselinge, onverwachte actie; Etymologie; Ed Schilders – Van Aajkes tòt Zaandkèùl (2012) - Een van de betekenissen die het WNT voor rame geeft, is: een ‘rame van wevene’. Dat betekende zoveel als ‘weefraam, weefgetouw’ (het oudste citaat komt voor in een akte uit Brugge, in 1294) (...) Het Middelnederlandsch Handwoordenboek van Verdam (...): ‘span-, droog-, lakenraam’. (...) Als vijfde betekenis van ‘scheut’ las ik in het WNT: ‘Keer dat de schietspoel door de schering wordt geworpen’. Ook hier dus een term uit de handweverij, namelijk het schieten van de spoel, dat zo vaak in weversliedjes bezongen is. Het WNT geeft een voorbeeld uit een Haarlemse akte uit 1749 en zegt: ‘Thans nog gewestelijk in Zuid-Nederland’
raap, raop, ròpke, zelfstandig naamwoord, raap, knolraap; MP gez. Et gao meej de raope de pòt in. (Slordig huishouden); Cees Robben - Prent van de Week - rèècht vur zene raop; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.vr. 'raop' - raap 1) knolvrucht; 2) schertsende benaming voor een dik, ouderwets horloge; 3) platte benaming voor hoofd / kop; Henk van Rijen - ròpke - raapje
raapkoek, raopkoek, ròpkoek, zelfstandig naamwoord, geperste (vee)voederkoek, pak slaag; Pierre van Beek - ròpkoek, raopkoek - raapkoek, afvalprodukt bij het olie-maken; WBD III.1.2:47 'raapkoek' = pak slaag; ook: 'rammel, priegel, oplawaai' enz; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RAAPBROOD znw.o. - raapkoek; WNT RAAPKOEK - tot veevoeder bestemde koek, gevormd uit de resten van raap- of koolzaad nadat de olie er uitgeperst is
raapolie, raopollie, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt - raapolie (in den ólliemeule geperst öt kôolzaod); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'raopòllie' zelfstandig naamwoord - raapolie
raapstelen, raopstiltjes, zelfstandig naamwoord, meervoud, raapsteeltjes; Dirk Boutkan (1996) - (blz.33) raopstiltjes (geen klinkerverkorting)
raapzaad, raopzaod, zelfstandig naamwoord, knolraapzaad; WBD I:1429 'raopzaot'
raaskallen, raoskaole, zwak werkwoord, Henk van Rijen - raaskallen, onzin vertellen; WBD III.1.2:221 'raaskallen' = ijlen; WNT RAASKALLEN - 1) onzin praten, malen, leuteren; 2) ijlen
raat, raot, graat, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.2:136 'raat' - honingraat, ook 'graat' genoemd
rabat, rebat, zelfstandig naamwoord, "rabat, sponning; Frans Verbunt - model: 'et schiet öt zene rubbat'; Hees. RABBAT 'sponning' (VII:59); WNT RABAT D) Beteekenissen die afgeleid zijn uit ""inspringing"", terugwijkend gedeelte van een muur enz. Reeds in het ofr. en mnl. l) Groef in een stuk timmerhout, sponning ... 'Het rabat is ontsteld' = waarschijnlijk: de sponning waarmee twee stukken hout ineensluiten, is kapot."
racekak, reeskak, zelfstandig naamwoord, diarree, schijterij; De Wijs – Ik lus ’t wel mar dan zè’k zô aan de reeskak (diahree) en dan ist hard loôpe geblaoze. (17-10-1972); WBD III.1.2:256 'racekak' = diarree
rad, rad, zelfstandig naamwoord, rad, wiel; R het rad van Sinte Ketrien - huidziekte die men bij het melken van koeien kon oplopen; openbaarde zich in een kringetje van zweertjes. Ter genezing gingen de boeren hiervoor naar Oosterhout, naar het Catharina-klooster, om er een noveen te houden. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - rad (krt.32); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RAD znw.o. -wiel; mrv. ra(d)er, raaier; vklw. raaiken; Henk van Rijen - raojer - wielen, raderen
radbraken, ròjbraoke, zwak werkwoord, ròjbraoke - ròjbròkte - geròjbròkt, radbraken; (in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij rojbròkt); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'raaibraken' (< radebraken) - radbraken
rademaker, raojmaoker, ròjmaoker, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - radmaker, wielenmaker; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - raojmaoker zelfstandig naamwoord - radmaker; WBD (II:2694) 'rojmaoker' - rademaker; WBD (II:2694) 183 b (Hasselt): 'rojmóóker (en/of) raojmaoker?'
raden, geraoje, voltooid deelwoord, van ‘raoje’, aan te raden, raadzaam; geraden; in de betekenis ‘aangeraden’, ‘raad geven’; Cees Robben – Ge bent unne èège-geraaide meens/ En ge wilt niet geraoje zèèn... (19660729) [Je neemt niet aan van een ander]; Henk van Rijen - dès oe mar geraojen ôok - dat is je maar aan te raden
raden, raoje, zwak werkwoord, raoje - raojde - geraoje, "raden; adviseren, aanraden; Geen vocaalkrimping; Dès oe mar geraojen ôok!; Daamen Handschrift (1916) - ""dès woar juffrouw, dè roaide (daar heb je gelijk aan)""; Daamen Handschrift (1916) - ""roaie - dè roaide (daar heb je gelijk aan)""; Mar jè, ge moet op pad, m'ne man, en ik raoi oe dees ten goeie:; ge neemt et dikke Rooike mee, de vetste van ons koeie; (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘Hannes Kaokel, van Baokel’, 1944); Cees Robben – Mar toch zokkoe wille raoje... (19591003); Cees Robben – unne èège-geraaide meens valt ôôk nie te raoije... (19680320); Cees Robben – Ge bent unne èège-geraaide meens en ge wilt nie geraoje zèèn... (19660729); Lechim - Mar Nilles is wè èègewèès/ al ist dan ginne kaoje,/ Hij heej den aord nòr hullieje paa/ die is ok nie te raoje. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè gaaf den durslag...); Henk van Rijen - raoje, raoje pliesiepèt - zoek het maar uit. Frans Verbunt - dès oe geraoje - dat zou ik maar doen; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - raoje-raoje-pliesiepèt = Ad van Puijenbroek (blz.64); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - raoje ww - raden; dè's oe geraoje-n-ók!"
radijs, radèske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; WBD III.2.3:109 'radijsje' = radijs; Piet van Beers –; De bôome stòn volop in bloej; as 't naa mar nie gao vrieze; want aanders zulle we dees jaor; nog hil wè frèùt verlieze. Tèùnbôone, kêele èn radèès; die kunne der wèl teege; Mar... 't blommezaod in munnen bak; zit nie om vòrst verleege. (CuBra)
rafel, rèffel, zelfstandig naamwoord, rafel; De rèffels hange deraon. De Wijs – Ge hoeft er nie mee te simmen al hangen de reffels aon oewen jas (17-10-1966); WBD 'rèèfel' (II:1254) - rijfel, rafel; WBD III.1.3:14 'reffel' = rafel; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.m. 'reifel', afgescheurde strook v. een of andere stof, ook wel strook in het algemeen, bv. een strook land. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - REIFELEN - rafelen, uitrafelen
rafelen, rèffele, zwak werkwoord, rèffele - rèffelde - gerèffeld, rafelen; De Wijs – M’n nylons willen wel ladderen mar reffelen doen ze nie (23-09-1970); Cees Robben – Oew broek is aon ’t reffele... (19770812); WBD 'rijfele' en 'rèèfele' (II:1255) - rijfelen, rafelen; WBD III.1.3:16 'reffelen' = rafelen; WBD III.4.4:248 'rafelen' = rammelen (et rôozenhuuke afrèffele, WS); WBD III.4.4:317 'reffelen' = vezelen; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww. ntr. 'reifelen', losgaan van draden van een weefsel, rafelen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - REIFELEN - rafelen, uitrafelen; da' goed reifelt fel; ook RIJFELEN Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rèffele ww - rafelen
ragebol, raovesbòl, raogerbòl, raogesbòl, ragebol, raagbol, zelfstandig naamwoord, "1. borstel op een lange stok om hoger gelegen delen van het huis te kunnen schoonmaken; Henk van Rijen - raovesbòl c.q. grôote steek; DANB raovesbòl; Henk van Rijen - 'raobe(r)sbòl'; Frans Verbunt - raogesbòl, raoversbòl, raovesbòl; Dirk Boutkan (1996) - raovesbol (blz. 95); WBD (III.2.1:320) 'raovesbòl, raoverskòp, raobesbòl' = ragebol, 'raagbol'; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Par. 225a (blz. 175) is m.b.t. 'ragebol' onvolledig. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.m. (weinig gebr.) 'raafbol' - ragebol; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'raoversbol' zelfstandig naamwoord - ragebol; WNT RAAGBOL (vrijwel geheel verdrongen door RAGEBOL) bep. borstel, z.a. RAAGBORSTEL, ook vervormd tot RAAFBORSTEL, sinds Halma (1710) in de woordenboeken; ook: raag-, raafstok. 2. in overdrachtelijke zin: het hoofdhaar, al dan niet gelijkend op 1; ...mee zoo'n lange haoren en zoo'n flabberboks om z'n beene en zoo'n pereplu van 'nen hoed op z'nen raogersbol!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); Heure pluusen hoed, op durre raoversbol... (Tony Ansems, Heure pluusen hoed; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008)"
rail, rajls, rils, zelfstandig naamwoord, rilze, rails (van tram); Interview Hermans - 1978 - “…Piusplein oover èn zoo ging hij door de Varkensmarkt, Trouwlaon, Korvel, Korvelseweg en op de Korvelseweg daor laggie midden op de wèg, de rajls, èn zoo is hij van Korvel, war, is hij door Goirle gegaon èn naast ouwe kèrk St. Jan, dè was vroeger en ouw verpleeghèùs, war……èn bij Den Hemel kwam ie pas op de groote wèg nòr Hilvaarenbeek!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); rils, mv. rilze; rail, rails; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'rels' (plur.); R.J. 'n koei van de rils jaogen'; Cees Robben - Prent van de Week - De rils ligge der al. meervoudsvorm in het enkelvoud; in meervoud stapelvorm; WBD III.3.1:409 'rails' = rails, spoorweg; WBD III.3.1:409 'railsbaan' = spoorweg; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - rils, resp. rilse(n), waarnaast ook 'rails', 'riels, rails' - rails
rak, rak, zelfstandig naamwoord, Cees Robben – Zèède wir op rak, Merie... Jao, ik moet wir en hôrt op... (19640320); Cees Robben – Is oew vrouw thuis, Tinus..? Thuis.. Die straotmus is wir op rak... (19830708); Cees Robben – Ons Nelleke is wir op rak... (19860321); Frans Verbunt - op rak zèèn - op stap zijn; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - RAK: 't rak hebben = neiging hebben om te rakken, jagen, stouwen; toegeven aan onweerstaanbare ramscheuten en schoeren? ook wel gebruikt voor andere vormen van onrust dan die welke betrekking hebben op de snelle voltooiing van het werk, b.v. erotische verlangens: 'hij is op rak'. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; rak, znw. m. - rak, de daad van rakken: 'op (z'ne) rak gaon' - gaan rakken; WNT RAGGEN l) wild heen en weer loopen, stoeien; 2) een heen-en-weer-schuivende beweging maken.
rakel, raokel, zelfstandig naamwoord, WBD rakelijzer (werktuig, meestal van ijzer, om het vuur in een oven te verspreiden); WBD omgebogen ijzer waarmee een oven wordt leeggehaald; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RAKELIJZER znw. o. - ijzer om den oven te rakelen Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RAKELSTOK znw. m. -lange stok om den oven te rakelen. WNT RAKEL (II) - verkorting uit 'rakelstok': gebruikelijk bij de bakkers om koolen en hout in den oven te roeren.
rakelen, raokele, zwak werkwoord, WBD rakelen, oppoken (van het vuur in een oven); WBD ötraokele - houtskool uit een oven verwijderen; — raokele - raokelde - geraokeld (geen vocaalkrimping); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww.tr. + intr. - rakelen, met behulp van een lange stok de gloeiende houtskolen in de oven omroeren. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RAKELEN - met het rakelijzer de gloeiende kolen in den oven omroeren. WNT RAKELEN - 2) met een stok of gaffel het vuur in een haard of oven omroeren
raken, raoke, zwak werkwoord, raoke - ròkte - geròkt, raken, geraken; WBD (Hasselt) van de lèg raoke - van de leg afraken (van een kip); Dirk Boutkan (1996) - (blz. 37) raoke - gij/hij ròkt; WBD III.4.4:201 'raken' = grenzen; OOK: 'aansluiten', 'aanliggen'; met vocaalkrimping; (Dirk Boutkan (1996) - 41); - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij ròkt; B noteert in alle vormen de lange vocaal!; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww. intr. - raken: 1) toebehoren (aan): Da perceel rakt aan hum'; 2) familie zijn van, verwant zijn met; Da rakt er nog aan' - Dat is er nog familie van.; ròkt - raakt; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 37) raoke - hij ròkt; 2e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'raoke', met vocaalkrimping
rakken, rakke, zwak werkwoord, Henk van Rijen - ravotten, rondzwerven; WBD III.1.2:121 'rakken' = slenteren, ronddolen; ook 'bolliën'; WNT RAGGEN - l) wild heen en weer loopen, stoeien; ook gezegd van tochtige dieren; 2) een heen-en-weer-schuivende beweging maken
ram, ram, zelfstandig naamwoord, WBD mannelijk schaap, ook ram, ram, 'raam' of 'bók' genoemd; WBD III.4.2:62 ram - mannelijke haas; WBD III.2.1:511 ram, rammelaar = rammelaar, mannelijk konijn
ramen, raome, zwak werkwoord, raome - ròmde - geròmd, WBD (van een merrie) met de benen zwaaien en bewegen tijdens het werpen, ook genoemd 'slaon'; WBD raome (II:1056) - ramen: het goed door spanning zijn juiste maat geven; raome - ròmde - geròmd; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: ròmt; ròmde(n) - verleden tijd van 'raome'; Henk van Rijen - raamde(n)
rammel, rammel, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek dartele, uitgelaten, jongensachtige vrouw of meisje; Pierre van Beek - wilde rammel - idem; Henk van Rijen - 'Zè waar vruuger nògal unne wilde rammel'; Stadsnieuws Dè meens waar me tòch en blèkke rammel - ... een druk type. (200510); WBD III.1.2:45 'rammel' = pak slaag; ook: 'slaag, aframmeling, priegel' WBD III.1.2:45 'aframmeling' idem; De A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; RAMMEL meisje (vrouw) dat (die) luidruchtig en wild te werk gaat; WNT RAMMEL I, 2) persoon die 'rammelt', altijd door praat. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RAMMEL znw. v.- rammelaarster, babbelaarster; RAMMELKONT znw. v. - rammelaarster, wauwelaarster; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rammel zelfstandig naamwoord - luidruchtige vrouw WNT RAMMEL l) voorwerp dat rammelt; 2) persoon die rammelt, d.w.z. altijd door praat; 2) resultaat van rammelen: gebabbel, slaag
rammelaar, rammelèèr, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt - rammelaar (kinderspeelgoedje); ram, mannelijk konijn; WBD III.3.2:134 'rammelaar'= idem, ook 'rammeltje' of 'rammel'; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rammelèèr zelfstandig naamwoord - rammel van een kind; mannelijk konijn, ram
rammenassen, rammenasse, zwak werkwoord, ramassen, door elkaar schudden; WNT RAMMENASSEN zie RAMASSEN, dit laatste uit Maleis 'ramas' = kneden. 1) in de oorspr. techn. bet.: masseeren op de bij de inwoners van Oost-Indië gebruikelijke wijze; 2) als gevoelswoord met vervaagde bet.: gewestelijk, en gewoonlijk vergezegd van ('door elkander') werpen, -rammelen. In het bargoens ook: ranselen, vechten.
ramp, raamp, zelfstandig naamwoord, ramp; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 20) raamp naast ramp; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - ramp (blz. 12); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RAMP znw.v - opklim, oprij: een tamelijk breede weg, langs waar men uit de diepte van een werk grond naar boven vervoert.
rampspoed, ramspoed, zelfstandig naamwoord, rampspoed; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 27) mps —> ms ramspoed
rand, raand, zelfstandig naamwoord, rèndje, rand; Cees Robben – Aon de raand van de stad/ Leej unne zaanderige pad (19580222); Hij reej op zen wit schimmeltje/ hôog op de raand vant dak. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Hij haaw et vur gezien ); Piet van Beers – ‘’n Natte vekaansie’: Wè busse meej voeier, gevuld tot ' t rèndje. (‘t Èlfde buukske, 2010); WBD III.4.4:229 'rand' = omtrek; Bosch rand - afgesneden kanten van ontbijtkoek (werd los verkocht); Henk van Rijen - randje; óp et rèndje aaf - op het kantje af
randbaai, raandbaaj, zelfstandig naamwoord, "(raandbaoj?) product (?) geweven als baai - het deel 'raand' is niet verklaard; Gerard van Leijborgh - ""Er zijn"" zoo antwoordde hij, voor Tilburg werkelijk drukke tijden geweest, dat was bijv. in den tijd van de randbaai en de vrieskes. Toen was het voor den wever een goede tijd en vele „eigen"" huizen stammen uit dien tijd. Het heele huishouden werkte dan mede... (De laatste Tilburgsche huiswever 3, Nieuwe Tilburgsche Courant, 16-11-1940 - Aan het woord is Frans van Geloven, de laatste huiswever.); zie baaj"
randen, raande, zwak werkwoord, "randen, eenmaal overslaan wat te doen gebruikelijk is: Op zondag et lòf raande; Van Delft - - ""De kip raant, omdat ze muit"" of de kip legt niet regelmatig eieren omdat zij ruit. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); WBD (Hasselt) een dag overslaan bij het leggen (door een kip); Henk van Rijen - randen, overslaan, erlangs lopen, de meet passeren; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Stelling IV: Hasseltsch raane; WNT: RANDEN (I) 5. nalaten wat men gewoon is te doen. Gewestelijk in Z.-Ndl. in de vorm 'randen' of 'ranen' Kiliaen -; Kiliaen - (1599): Supersedere opere, omittere institutum opus. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RANDEN, RANNEN - overslaan, verzuimen, achterlaten wat men gewoon is te doen; uitvallen, toevaren, toeblaffen, sprekend v. honden"
rank, raank, zelfstandig naamwoord, rank; stengel met bladeren, bloemen etc. 'rangel'; WBD III.1.1:20 'rank', 'rankel' = slank, tenger; WBD III.4.3:39 'rank' = idem (stengel), ook 'rangel'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RANK znw. m+v. - de slanke stengel van erwten, boonen, hop, winde enz Naam die men geeft aan verschillende planten, zooals de haagwinde.
rank, raankel, rangel, bijvoeglijk naamwoord, "PM rank; Cees Robben – èèl en raankel goed... (19590228); D’16 ""raankel - ze is nog raankel (slank) - Verwacht nog geen kindje""; WBD III.1.1:20 'rankel', 'rank* = slank, tenger; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RANK bvw. - licht van lijf en leden, van menschen en dieren gezeid.; rangel; stengel met bladeren, bloemen etc; rank, tak, 'raank'; WBD III.4.3:40 rangel - rank, onstevige stengel; ook: rank, rang, rand, stengel, tak; WBD III.4.3:77 rangel - tak (alg.) ook knoest genoemd"
ranzig, raanzeg, rènzeg, bijvoeglijk naamwoord, Henk van Rijen - ranzig; WBD III.2.3:31 'ranzig' = rins, ook 'zuursig'; WNT RANZIG - hetzelfde als RANS: van vetten en oliën die zuurstof uit de lucht hebben opgenomen en waarin dientengevolge vluchtige vetzuren zijn vrijgemaakt.
rap, rap, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, rap, vlug; Henk van Rijen - schrander, pienter; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge zèèt nèt zó rap on Paosen as ikke (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) - gezegd tegen iemand die wat hard van stapel dreigt te lopen; Frans Verbunt - zo rap as en strontvlieg meej êene vleugel; WBD III.1.2:259 'aan de rappe zijn' = diarree hebben; WBD III.1.4:147 'rap' = handig
rapeling, raopelangske, zelfstandig naamwoord, "Van Beek - ""Het is een rapelangske"" zei een moeder duidende op een kind, dat in het gezin rond liep en in verhouding tot de anderen erg jong was. Zij bedoelde er mee, dat het een kind was van haar ongehuwde dochter (rapeling is afgevallen fruit). (Nwe. Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958)"
rapen, raope, zwak werkwoord, rapen; WBD (Hasselt) - eieren uit de nesten (van kippen) halen; B raope - ròpte - geròpt; — ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij ròpt; ròpt(e) - tegenwoordige tijd/verleden tijd van 'raope', met vocaalkrimping
rappe, rappe, zelfstandig naamwoord, in de uitdrukking 'aan de rappe'; aan de diarrhee; Piet van Beers – ‘In spinaozie zit ijzer.... zegge ze’: Agge er veul van it, goadde gruun aaf en raokte aon de rappe. (With Love; 1982-1987)
rat, rat, zelfstandig naamwoord, rat; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - muizen en roate (meestal: muis en roate); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RAT znw.v. (in sommige streken o.) Fr. Rat
ratelen, raotele, zwak werkwoord, raotele - raotelde - geraoteld, ratelen; Cees Robben - Prent van de Week - raotelend meej veul bravoer; veul geraotel; WBD III.4.4:248 'ratelen' = rammelen; raotele - raotelde - geraoteld (geen vocaalkrimping); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RATELEN - reutelen, den doodsreutel hebben
ratiné, ratienee, zelfstandig naamwoord, "(textiel); WBD - J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij „ratiné of perlé"" (zie ook Van Dale bij „ratiné""): „Dubbelweefsel, waarbij kleinere of grootere noppen op de stof zijn gemaakt, door middel van ratineeren (zie aldaar). Zie ook welliné"" Bij „ratineeren"" zegt J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) : „Apprêtuurvorm, waarbij geruwde wollen weefsels onder druk gewreven worden met pluche overtrokken platen, zoodat het weefsel een krullend haardek krijgt."" Van Dale zegt bij „ratineren"": „Een stof van nopjes voorzien, tot ratiné maken"". Verder noemt Van Dale nog de „ratineermachine"" en de „ratineerrnolen"". rattiné (fr.): het type ratienéé K 183 (= Tilburg) [korte ie]. - Henk van Rijswijk - Ratiné: een zware wollen strijkgaren stof waarbij het typische ratiné-effect wordt bereikt door de stof te ruwen en het daardoor ontstane haardek op een ratineermachine tot kleine nopjes te wrijven. Geweven in 4 schachts gelijkzijdige keper soms verzwaard met onderinslag. Wordt ook uitgevoerd als dubbelweefsel voor de extra zware kwaliteit. Gebruikt voor jassen en mantels. "
rats, rats, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.2:260 'aan de rats zijn' = diarree hebben; WBD III.1.4:405 'ratsen' = iemand op de zenuwen werken; WNT: Rats I; vgl.: In de rats zitten.
rattenstaart, rattestèrt, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.3:340 rattestèrt - heermoes (Equisetum arvense) ook wel 'paardenstaart' genoemd
rauw, rauw, raaw, bijvoeglijk naamwoord, ruw, onzindelijk; Tis goej vòlk, mar rauw; Te rauwste - ongeveer, globaal; WBD III.3.1:223 'ruw, rouw', 'lomp, boers' = ruw; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - TROUW(E)STE (traawste) bijvoeglijk naamwoord - in grote trekken, bijna. Wsch. is het woord ontstaan uit 'te ruwste' en betekent het letterlijk 'grosso modo'. WNT vermeldt de uitdr. 'uit den rouwe' - onafgewerkt, niet precies. Z.a. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord 'rouw', ruw, ruig; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rauw bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord - ruw, ruig; raaw; M ruw, rauw, rouw; Henk van Rijen - onzindelijk; Henk van Rijen - tis ammòl zo ten raawste op - we zijn bijna door de voorraad heen; Henk van Rijen - tis goej vòlk, mar raaw - het is goed volk, maar ruw; Henk van Rijen - te raawste - ongeveer (globaa); Frans Verbunt - raawe melk - ongekookte melk; Frans Verbunt - raaw ketier - slordig huishouden; WBD III.1.4:150 'ruw' = slordig; WBD III.4.4:44 'rouw weer = slecht weer; WBD III.4.4:94 'rouw vriezen' = rijpen; ook 'vorsten'; WBD III.4.4:243 'rouw' = ruig; WBD III.4.4:11 'rouwe lucht' = onstuimige lucht
Rauwbraken, Raawbraoke, Ròjbraoke, toponiem, Goedgetòld - Rauwbraken, gebied tussen Tilburg en Enschot
rauwigheid, raaweghèd, zelfstandig naamwoord, Goedgetòld - ruwheid, ongemanierdheid, ruigte, wildgroei
razen, raoze, zwak werkwoord, razen; M roaze; Cees Robben – ... Hij haauwt nie van klaozen/ Die raozen en daozen.../ Dè paast nie in dee’z dure tijen! (19541127); WBD III.1.4:230 'razend' = razend van woede; 236 'razen' = opspelen; WBD III.4.4:429 'razen'= bulderen; - raoze - raosde - geraosd; - geen vocaalkrimping; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.intr. - razen
razzle dazzle, razzeldazzel, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek - denigrerende volkse benaming voor een Tilburgse dancing in de twintiger jaren (Tilburgse Taalplastiek 186)
recht, rèècht, bijvoeglijk naamwoord, recht, vlak; ene rèèchten èkker = een vlakke akker rèècht toe vórt - rechtuit. WBD rèècht - goed uit de weg kunnend, niet kreupel zijnd (v.e.paard), ook genoemd: 'rap', 'rad' of (Hasselt) 'vlòt'; Cees Robben – Ik koom rèècht van den berrebier... (19861031); gez. Rèècht is rèècht, zi Schêefhals; WBD III.1.4:301 'rechttoe-rechtaan' = eerlijk; WBD III.4.4: 'recht' = rechtopstaand, ook: 'ferm', 'fluks', 'steil' (203); III.4.4:204 'rechtop', 'recht omhoog' = rechtopstaand III.4.4:228 'recht' = vlak, ook 'effen', 'egaal', 'plat' III.2.3:290 'recht op en neer' = helemaal rechte sigaar; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord en bijw. 'raecht' - recht; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rèècht bijvoeglijk naamwoord, bw - rechtuit, meteen
recht, rèècht, zelfstandig naamwoord, recht; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - óp zen rèècht staon as nen boer óp zen klómpe (Handschrift Damen 1916) - spr.w. vergel. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RECHT znw.o., Fr. droit
rechtbank, rèchtbank, zelfstandig naamwoord, PM aanrecht; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - rekbank - aanrecht (brab., wnbr.); rechtbank- 'aanrecht' Hees rechtbank (III:9)
rechtdoor, rèèchtendeur, bijwoord, Henk van Rijen - rechtdoor
rechtevoort, rèèchtevort, bijwoord, rechtstreeks, regelrecht; Cees Robben – Dieje weg (...) die rèèchtevort naor ’t geboer van de Van de Braante lopt... (19791102)
rechtevoort, rèèchttoevort, bijwoord, rechtdoor, recht vooruit, rechtuit, zoals het hoort; Ge lópt mar rèèchttoevórt - Je loopt maar rechtdoor. De Wijs – (Gehoord zomaar op straat) Rechttoevôrt, dè’s duidelijk, mar rij bij Sjaane d’n hoek om, dès misschient onbekend mar vraog ’t mar 'ns, waant iederandeen kent Sjaan van de hoek! (10-03-1967); De Wijs – T’is nie rechttoevoort, ’t is ammaol lôos (24-02-1966); Stadsnieuws - rèèchtoevort nor hèùs èn onderweege nie sèmmele (021108); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'rèèchttoevórt' altijd maar rechtdoor; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. (verb.) 'rechttoevoort' - eerlijk, oprecht (bv. bij het kaartspelen); WNT RECHTEVOORT 3) Nu ter tijd, tegenwoordig. In alg. taal verouderd, in de gewest. omgangstaal echter nog zeer verbreid (opgegeven voor N.- en Z. Holl., Utr., Geld., Ov. en W-NoordBrabant. Z.a. XII III 1 kol. 594
rechts, rèèchs, rèchs, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, rechts; Cees Robben - Prent van de Week - Agge naa giender rèèchs ònhaawt; haawe we naaw links òf rèèchs aon? Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - rêchs en links (ê = als in gête - geiten); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; bijvoeglijk naamwoord en bijw. - rechts; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RECHS(CH) - rechts; WBD rèchse kaant (II:911) rechtse kant = bovenkant v.h. weefsel
rechtvaardig, rèchtvèèrdeg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, rechtvaardig; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'rechtvèèrdig'; Henk van Rijen - 'rèèchtvèèrdeg'; CiT (98) 'Onrechvèrighei komt te bute'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RECHTVÈÈRDIG bvw. - rechtvaardig; Rechtvèèrdig haar - sluik haar.
reclame, reklaome, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - reclame, klacht, bezwaar; werving(sgeschrift): reklaome in de brievenbus
recommandatie, rikkemedaosie, zelfstandig naamwoord, uit Frans 'recommendation', aanbeveling; 'n kaoi rikkemedaosie, een slechte aanbeveling (na ontslag); titel van een Tilburgs gedicht door een onbekende auteur (1959); - …daor hedde plezier van en gemak, en rikkemedaosie en gezellighei en ‘k weet nie wèt al nie meer. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Henk van Rijen - aanbeveling; Bosch rikkemedaosie - aanbeveling; WNT RECOMMANDATIE, recommendatie
redderen, riddere, zwak werkwoord, beredderen, regelen; Henk van Rijen - der valt hier nog hil wè te riddere - ... te regelen, organiseren CiT (106) 'Er valt hier nog hilwè te riddere'; WBD III.1.2:140 'rondridderen' = druk heen en weer lopen (rèttereere); WBD III.1.2:141 'ridderen' idem; WNT REDDEREN, RIDDEREN - l) Hetzelfde als REDDEN l) in orde brengen, voor elkaar brengen; opknappen, opruimen; 2) uit een moeilijke situatie helpen, in veiligheid brengen, voor ondergang behoeden
reddermajoor, riddermajoor, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek - iemand die weet hoe alles gedaan moet worden maar zelf geen hand uitsteekt; Verbastering van 'redderen'?; WNT REDDERMOER - vrouw die altijd aan het redderen is. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.m. riddermeester - persoon die alles bereddert
redelijk, rillek, rilleke, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "redelijk; Ze stellen et er rillek goed. - Ze stellen het er tamelijk goed. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'rilleke', zi Paulus (D’16) zeispreuk: Het kan door de beugel; Daamen Handschrift (1916) - ""rilleke - redelijk, tamelijk""; Cees Robben – [Vraag van een vriend aan een zieke] Hoe is ter meej bruur...  Rillekes Jan.. Rillekes... (19600212); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - RILLEKE - redelijk, tamelijk (zie ook blz. 63); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rillek bijvoeglijk naamwoord - redelijk"
reden, reeje, zelfstandig naamwoord, reden
redeneren, riddeneere, zwak werkwoord, riddeneere - riddeneerde - geriddeneerd, redeneren; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - riddeneere; WBD III.1.4: (?) 'redereren' = idem; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww.intr. 'riddeneren' - redeneren
reeks, riks, zelfstandig naamwoord, reeks; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - rikse (meervoud)
reep, rêep, zelfstandig naamwoord, ripke, "Etym. Germ. raip, D. reif, N. reep, T. rêep; 1. hoepel, reep; D’16 ""reep - hoepel""; Van Delft - Een rijf is een hark, een reep is een hoepel, een moor is een ketel, een kakstoel is een kinderstoel. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); Klèèn Sjuuleke viel meej de rêep. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wè ist verschil?); Henk van Rijen - hoe zèède gekoome? Meej de rêepkist naa goed! - hoe ben je gekomen? met de hoepel; is het nu goed (antw. op vraag naar bekende weg); èn rêepe meej en fietswiel,/ èn hakke meej ne tol. (Henriëtte Vunderink; Vruuger; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Nie dè wij der ok mar/ êen woord van begrêepe,/ mar ons moeder zo wèl nie vur niks/ ons nor bèüte rêepe. (Henriëtte Vunderink; De Pestoor; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Hij ript den hillen dag dur et hèùs... (Henriëtte Vunderink; Vriendje; k Zal van oe blèève haawe, 2007); WBD (III.3.2:118) rêep = hoepel; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - REEP (scherpe e; znw.m. - houten hoepel; spr. reepen snijden - vluchten, de plaat poetsen; Hij is gaan reepen snijen mee 'en andermans geld. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; re.p, znw.m. 'reep' - hoepel; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - Bredanaars zeggen nooit 'hoepel, hoepelen', maar altijd 'reep', 'reepen'; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster, 1968) - REEP: een boogswijze geboge hout, het geen boven op de berden van ene kar word geplaatst om de huif over te spannen. Dezelven zijn doorgaans vier in getal. Goem. REEP - znw.m. - hoepel; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rêêp zelfstandig naamwoord - hoepel; WBD (II:2770) 'rêêp' - wielband, wielbeslag; WBD (II:2907) 'reep' - kuipband; Bosch reep - band rondom een kuip, hoepel; WNT REEP (l) 3b) als kinderspeelgoed. Thans nog in n.-Brab., Limb. en Z.-Nederl. ... de hoepel wordt ook in zeker dansspel gebruikt. WBD III.1.3:66 'reeprok', 'hoepelrok' = hoepelrok; WBD III.4.4:230 'reep' - kring, ook 'hoepel'; WNT REEP (I) 3) Smalle cirkelvormig gebogen band, oorspr. van wilgen- of populieren rijshout. Thans ook vaak van metaal. Hoepel; b) als kinder-speelgoed; 2. vertier; uitsluitend in uitdrukking 'op rêep'; - op rêep - op (vrouwen)jacht; Pierre van Beek - óp rêep gaon - op stap gaan met de bedoeling flink wat te verteren. WNT REEP (I) 4 (kol. 1065) Zegsw. Aan den reep gaan staan, op jonge dochters die naar de jaarmarkt gaan, dikwijls om er kennis met jongelingen te krijgen (Joos, Waas idioticon); 3. andere betekenissen; WBD III.2.2:36 'reep' = lat of twijg om te straffen; zie rêepe; ripke - reepje; WBD ripke (II:918) - reepje, stuk (afgesneden) weefsel, ook 'koepónneke'; WBD III.2.3:50 'reepke' = lapje spek; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 53) rêep - ripke"
reepavond, rêepaovend, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - uitgaansavond, uiteraard in gezelschap van een meisje; WNT REPEN (III) 1) haastig gaan; 2) zich druk bewegen, onrustig zijn; enz.
reet, reet, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.1. lemma achterwerk - reet, Tilburg; WBD III.1.1. lemma bil c.q. dij – reet, ook in Tilburg; WBD III.1.1. lemma aarsspleet – reet, ook in Tilburg
refereren, gefèrrefiejeerd, werkwoordsvorm, van 'riffereere', 'refereren', 'waarmerken'; Audio-opname 1978 – “Mar dan moese die biste gefèrrefiejeerd wòrre, dè was zogezeej aksijnze derop witte nie èn dan krêege ze en lôojke in dere start!” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)
regel, reegel, zelfstandig naamwoord, regel, periode; Henk van Rijen - ze hò aanders al vruug de reegels - nochtans was ze al vroeg ongesteld; WBD III.2.2:4 'regels' = menstruatie
regen, rèège, zelfstandig naamwoord, regen; Cees Robben – De sukkelèèr die praot van rèègen... (19580315); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - regen; Henk van Rijen - 'Van fèène rèège èn fèèn meense wòr de ut miste nat' - Door fijne regen en fijne mensen word je het meest bedonderd. Frans Verbunt - Stadsnieuws - Ene goejen boer gao nie öt de rèège zolang ie onder zen òksels nog drêûg is - Een ijverige werker is niet bang voor een beetje regen. (260308); Piet van Beers – ‘Smeeklied om waoter’: Ik vraog OE Lieve Hirke,/ stuur ons toch wè verkoeling/ Drie daoge rèègen dè's genog,/ (ginne zondvloed, dè is nie de bedoeling.)/ Bekèkt toch mennen hof o Heer:/ M'n bontjes, praai, mèn sevooje./ Gij staoget toch niet toe o Heer/ Dè'k strak/ alles wèg moet gooie? (Spoeje doemmeniemer; 2009); De straot nat van de rèège... (Henriëtte Vunderink, Hèrfst, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - REGEN znw.m - regen
regenen, rèègene, rèngele, zwak werkwoord, rèègene - rèègende - gerèègend, regenen; ...daogs d’r nao règenden ut aauw wève op klumpkes... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Van Beek - 't Regent ouwe wijven mee klompen. - 't Giet. - 't Valt er mee bakken uit! (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959); Cees Robben – ’t Règent ’t zêgent, ’t zeevert op de stad... (19540724); Ik vat er nog êene,/ ge weet et niemir/ oover en ketierke,/ dan rèègent et wir. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ge wit nôot ); Frans Verbunt - rèègent et in maaj, dan is april al lang vurbaaj; GD04 dèt oover en uurke begient te rèègene; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - reejgene ww - regenen; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - rèègene (blz. 18, 144); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - REGENEN en Règeren w. onp. - regenen; rèngele - [Tilburgs?] regenen; Henk van Rijen - 'rèngele, rèègene'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RENGENEN w. onp. - regenen: ook RENGEREN - regenen (N. der Kempen); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - regeren, regelen - regenen (znl.) uit 'regenen' door dissimilatie; Hees rengele (IV:10); Str. rengele (2:67)
regenvoorspeller, rèègeverspèller, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - 'rèègevuspèller' - koekoek (Cuculus canorus); WBD III.4.1:155 rèègeverspèller - koekoek
regeren, regeere, zwak werkwoord, regeere - regirde - geregird, regeren; B - ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij regirt
regulateur, riggeleteur, zelfstandig naamwoord, regulateur; WBD riggeleteur (II:1041) - regulateur (ook; reejgelateur)
reier, rèèjer, zelfstandig naamwoord, WNT REIER (I) - reider, reeder < REEDEN (I) 2) verwerken tot een eindproduct ... van vezels, garens en geweven stoffen; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - ene reyer - handelaar/ tussenpersoon in ruwe wol (blz. 94)
reiken, rèèke, zwak werkwoord, WBD III.1.2:85 'reiken' = reiken (naar); B rèèke - rèkte - gerèkt; - ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij rèkt; Cees Robben – Muug van ’t rèèke... (19580426); rèkt(e) -tegenwoordige tijd/verleden tijd van 'rèèke', met vocaalkrimping
reilen, rèèle, zwak werkwoord, Henk van Rijen - reilen; Henk van Rijen - 'Ut rèèle èn zèèle'
reis, rèès, zelfstandig naamwoord, rèske, reis; R.J. en rèès van zeuven uure; Cees Robben – En naor Beek gao de rèès... (19600102); Cees Robben – Van ’t Krèèvent naor ’t Kedent is mar unne bolscheut... zisse... Mar ’t stikt z’n gat aanders wèèd aachteruit, en ’t lekt wel op ’n Bossche rèès... (19850504); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord vr. - reis; rèske - reisje; R.J. huweleksrèske; — verkleinwoord van 'rèès', met vocaalkrimping
reizen, rèèze, zwak werkwoord, reizen Dirk Boutkan (1996) - rèèze, (hij) rèèst (blz.37); B rèeze - rèèsde - gerèèsd; - geen vocaalkrimping (Dirk Boutkan (1996) - 41); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEREZEN: 3e hoofdvorm van 'reizen'; REES: 2e hoofdvorm; WNT REIZEN - Naast het normale part. praet. gereisd komt in vulgaire taal door verwarring met het part. praet. van 'rijzen' veelvuldig de vorm gerezen voor.
reiziger, rèèzeger, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - reiziger; handelsreiziger, vertegenwoordiger; WNT REIZIGER - 10) Hij die in dienst van en namens een ander cliënten bezoekt om opdrachten te verwerven, contracten af te sluiten en derg. handelsreiziger.
rek, rèk, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.3:203 'rek' = bederf in het brood, ook 'derf', 'schimmel'; WNT Rekken I - 14. Taai, kleverig worden, lijmen. Van bier en andere dranken, soms ook van brood. Alleen gewest. Dat zulk Bier, somtijds, na eenigen tijd gelegen te hebben aan 't rekken of lijmen raakt, Prijsvr. Ned. Huish. Maatsch. 1819, n° 170. Rekken. Wordt alleen gezegd van brood, dat te lang heeft gelegen en daardoor taai en dradig geworden is, DEK [1928].
rekenarij, reekenderij, zelfstandig naamwoord, gereken; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - reekenderij: en hil reekenderij; WNT REKENARIJ - het rekenen, gecijfer (Bij Ter Laan: reeknderij)
rekening, reekening, zelfstandig naamwoord, rekening; WBD nòg en week òn de reekening, nòg en week aaf - de koe moet over een week kalven
rekken, rèkke, sterk werkwoord, zwak werkwoord, rekke - rók/rèkte - gerèkt/gerókke, rekken; B WNT REKKEN - De gewestelijk in Z.-Ned. voorkomende sterke vormen rok, getrokken zijn als secundair te beschouwen, wsch. onder invloed van de sterke vormen van 'trekken'. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rèkke ww - rikken (kaartspel)
rekstro, rèkstrôoj, zelfstandig naamwoord, "sterfbed; Van Delft - ""Hij ligt op rekstrooi"" wil zeggen, dat iemand in financieele moeilijkheden verkeert en nog tracht zijn zaak zoolang mogelijk gaande te houden. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Wie bij zijn suikertante het zó ver gebracht heeft, mag het beste hopen tegen de tijd, dat zij - helaas nogal ""oneerbiediglijk"" gezegd van een brave tante! - ""op het rekstrooi ligt"", d.i. ""op sterven ligt"". We nemen aan, dat bij deze laatste uitdrukking gedacht moet worden aan het stro, waarop men vroeger in de alkoven sliep en op het languitgerekt liggen, zoals dit bij een stervende meestal het geval is. Meer figuurlijk kan de uitdrukking gebruikt worden voor iemand, die in financiële moeilijkheden verkeert en tracht zijn zaak nog zo lang mogelijk gaande te houden. Die zaak is dus ook stervende en tegen de dood inworstelend, en men rekt het sterven. (Van Beek - TTP 27-2-1965); Èn agge op et rèkstrôoj ligt,/ dèt dan beheurlek mis is? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.o. 'rekstro', reeuwstro: 'op z'n rekstrooi ligge' - op het strefbed liggen. WNT REKSTROO - zie De A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; hierboven."
relikwie, rillekwie, zelfstandig naamwoord, relikwie, reliek (lichaamsdeel of voorwerp dat herinnert aan een heilige); uitdrukking: de rillekwie vereere, figuurlijk: een kusje geven, zoals gelovigen relikwieën aan de lippen drukten; Cees Robben – Mar maag ik dan de rillekwie verére..? (19840406); Een variant op deze prent bevestigt het ‘kussen’:; Cees Robben – Dan zal ik de rillekwie wel kussen... (19840406) [Waarom er twee versies van deze prent bestaan is onduidelijk.]; In beide varianten verwijst Robben waarschijnlijk naar het kussen van het achterwerk. Zie voor die zinspeling ook zie bedòllie; Cees Robben – En [ik] kus (...) vur de zovvelste keer devoot en mee smaok/’t reliekske vol Fraanse kejak... (19700102); Henk van Rijen - rillekwiekes mar gin rillekwiekus; Mar meej en rillekwie van ieder laand. (Henriëtte Vunderink, Jong zèèn, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); WBD (III.3.3:58) rillekwiekasje = relikwiekastje; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rillekwie zelfstandig naamwoord - relikwie
remonstrants, rimmestraans, zelfstandig naamwoord, remonstrans, monstrans; liturgisch voorwerp van zilver of goud waarin de hostie zichtbaar uitgestald wordt ter aanbidding en verering; ...gouwe en zilvere miskelken, cibories, Rimmestraanze enzoovort. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
remplaçant, rapplezaant, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek - plaatsvervanger; - verbastering van fr. 'remplaçant'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.vr. 'rapplesant' - remplaçant, (vroeger) plaatsvervanger in de krijgsdienst.
renewatie, renewaotie, rinnewaosie, zelfstandig naamwoord, "Van Delft - ""Wat een renewaotie"": Wat een verwoesting. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); rinnewaosie - Henk van Rijen - ravage, schade"
rentenier, rèntenier, zelfstandig naamwoord, rentenier; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - rèntenier èèrm dier (HM'70) - een rentenier moet vaak van bescheiden middelen rond zien te komen
repareren, rèppereere, rippereere, zwak werkwoord, rèppereere - rèppereerde - gerèppereerd, repareren; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'reppereeren'; - Naar fr. 'réparer'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww.tr. 'reppereren' - repareren; repareren, herstellen; Eéne avend in de week kwaam Piet de schoenlapper nog aaltij bij ons òn, om de kepotte schoen te rippereren. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); as gij dè nou es rippereert... (Henriëtte Vunderink; Enen appel; k Zal van oe blèève haawe, 2007)
repen, rêepe, zwak werkwoord, rêepe - ripte - geript, "met vocaalkrimping (Dirk Boutkan (1996) - 41) ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij ript; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 37) rêepe - hij ript; 1. hoepelen; D’16 – ""reepen - hoepelen""; Lodewijk van de Bredevoor (Jo van Tilborg) – Réépe, ôok wel hoepelen genoemd waar un sport, waor wij hil veul plezier aon belèèfde. Ge zieget tegesworrig niemes mir doen. Et waar hil populair bij jongens, die aaltij op straot speulden en et werkte as volgt: Ge hadt nôdig, un fietswiel, daor de spaoke öt ware, ze mochten er nog wel inzitten mar dan waar et wiel veuls te zwaor. Hoege daor aon kost komen aon zon wiel, weet ik niemer, mar alle jungskes, bruurkes en zonen öt de hille buurt han zon wiel. Enne enkeling, daor ze’t thös kosse betaole, ha enne echte hoepel, waor et aondrèèfèzer omheen gelast zaat. Wilden wij dè gesloopte fietswiel, dè onze hoepel waar, in beweging zetten, dan moese we meej un endje hout tegen dieje velg slaon en der neffe lôope, op un drefke. Dè wiel liete dan langs de kaaibaand rollen, terwèèl ge zelf op de stoep blift lôope. We hebben, op die manier, de halve stad leren kennen. Ge liept wè aaf en mistal op klompen. Naa zon ze zeggen, et waar enne echte duursport. Te vergelèèke meej de marathon of de Kennedymars. Et ha één naodeel, asset begos te vriezen, gingen die wielen, die hoepels et hok in tot et veurjaor. Wij zaten dan mar te hopen dè de vorst deur zô zetten. (Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Jeugdherinneringen van een; gewone volksjongen door Lodewijk van den Bredevoort; Tilburg, november 2006); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - REPEN (ree:pe) onov.ww - l) met de hoepel of reep lopen; Buuk rêepe - hoepelen; WBD (III.3.2.119) rêepe = hoepelen; WNT REPEN (I) - 4) met een hoepel spelen, hoepelen; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; re.pe(n), zw.ww.intr. 'repen' - hoepelen; Bosch repe - hoepelen; Goem. REEPEN - riepe wkw (rg.) - hoepelen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - REEPEN - hoepelen; met den reep, den hoepel spelen; Hees réépe (1125); 2. vertier zoeken, uitgaan, een meisje zoeken; R vrijen; R Gaode wir rêepe venaovend?; Verstoppertje, hinkelen en touwke springen of réépe, dè wier der wel veul gedaon, ge liet dieje hoepel, bij et réépe neffen de kaaibaand rollen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Buuk rêepe - uitgaan met de kennelijke bedoeling de bloemetjes goed buiten te zetten; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rêêpe ww - uit vrijen gaan; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - REPEN (ree:pe) onov.ww - 2) driftig en gulzig achter iets of iemand bv. de meisjes aan zitten. Réépe, ôok wel hoepelen genoemd, waar un sport, waor wij hil veul plezier aon belèèfde. Ge zieget tegesworrig niemes mir doen. Et waar hil populair bij jongens, die aaltij op straot speulden en et werkte as volgt: Ge hadt nôdig, un fietswiel, daor de spaoke öt ware, ze mochten er nog wel inzitten mar dan waar et wiel veuls te zwaor. Hoege daor aon kost komen aon zon wiel, weet ik niemer, mar alle jungskes, bruurkes en zonen öt de hille buurt han zon wiel. Enne enkeling, daor ze’t thös kosse betaole, ha enne echte hoepel, waor et aondrèèfèzer omheen gelast zaat. Wilden wij dè gesloopte fietswiel, dè onze hoepel waar, in beweging zetten, dan moese we meej un endje hout tegen dieje velg slaon en der neffe lôope, op un drefke. Dè wiel liete dan langs de kaaibaand rollen, terwèèl ge zelf op de stoep blift lôope. We hebben, op die manier, de halve stad leren kennen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); 3. in repen snijden; Henk van Rijen - erlangs rêepe - ergens een reep afsnijden (b.v. kaas of koek); Buuk rêepe - een snelle wat ongenuanceerde snijbeweging maken; 4. pijnigen; WBD III.1.2:65 'repen' = geselen, gispen; WBD III.1.4:405 'repen' = iemand op de zenuwen werken; ript - reept, hoepelt; 2e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'rêepe', met vocaalkrimping; ripte - verleden tijd van rêepe; hoepelde"
repertoire, rippertwaar, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - repertoir, lijst
repeteren, rippeteere, zwak werkwoord, repeteren; R.J. 'ik probeer en ik rippeteer'; Naar fr. 'répéter', met verkorting v.d. 1e en reductie v.d. 2e vocaal
repetitie, rippetiesie, zelfstandig naamwoord, repetitie; GD.06 ons Sjaan is venaovend nòr de rippetiesie; Naar fr. 'répétition'
rest, rèsje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; restje; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 28) uit het cluster stj wordt de t verzwegen.
restaurant, rèstooraant, rèsteraant, zelfstandig naamwoord, restaurant; Cees Robben - Café-Hotel Restauraant Boerke Mutsaers in ’t Zaand. (19540227); Cees Robben - Boerke Mutsaers in ’t Zaand/wordt ’n deftig restauraant!!! (19540227)
restauratie, risteraosie, zelfstandig naamwoord, restauratie
resultaat, rizzeltaot, zelfstandig naamwoord, resultaat; ...nôot hagget rizzeltaot... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dakloôs)
retireren, rèttereere, rittereere , ritterêere, zwak werkwoord, rèttereere - rèttereerde - gerèttereerd, bedrijvig zijn zonder veel te presteren; Cees Robben – Wè rettereerde gij toch ammol hers en geens .. (19720630); Cees Robben – Wè rettereerde gij toch hil den dag rond, moeder.. (19790223); Frans Verbunt - 'rittereere' - hinderlijk bedrijvig zijn, beredderen; WBD III.1.2:140 'rettereren' = druk heen en weer lopen; ook: 'rondretireren, rondridderen'; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rittereere ww - druk beredderen; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.intr. 'rettereren' (< retireren), bedrijvig heen en weer lopen (zodanig dat het anderen verveelt). C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - Verbastering van 'reïtereren', telkens herhalen?; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - in verband gebracht met 'retireren'. onov.ww RETTEREREN - druk doende zijn en grote bedrijvigheid uitstralen zonder nochtans opvallend produktief te worden; vooral gezegd in verbinding met 'rond': ze rèttereerde mèr rond - ze gaf blijk van nerveuze dadendrang. Hees retterere (IV:62); WNT REÏTEREEREN 1) (Handelingen enz.) opnieuw doen, verrichten of toepassen, herhalen; 2)(bestaande verordeningen, overeenkomsten enz.) vernieuwen, opnieuw vastleggen; ritterêere - De Wijs – Wè rittereerde gij toch ammaol hers en geens (onrustig heen en weer lopen) (20-03-1968); Ik heur de musse in de geut/ hèrs èn geens rittereere/ mènnekes aachter de pupkes aon/ om rap iets te prebeere. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: De goeie kaant èùt)
retireur, rèttereur, rètterèèr, zelfstandig naamwoord, slomerik; Henk van Rijen - dieje rèttereur is meej zen hielen òn de vurkaart geboore die slomerik is met zijn hielen aan de voorkant geboren; Frans Verbunt - sloom persoon (van Fr. retarder [?] - vertragen, talmen); Stadsnieuws - Dieje rèttereur wit van veure nie dèttie van aachtere lèèft - Die slome heeft nergens erg in. (301209); rètterèèr; Henk van Rijen - slomerik, vertrager; - van fr. 'retarder' (?) = uitstellen, vertragen, later komen
reuk, ruuk, zelfstandig naamwoord, Dirk Boutkan (1996) - 'rük' - geurtje; Goedgetòld - reukwater, geurtje, onjeklonje; WBD III.1.3:278 'reuk' = eau de cologne; ruukske - Henk van Rijen - reukje, geurtje, parfum, eau de cologne
reumatiek, rimmetiek, zelfstandig naamwoord, rheuma(tiek); Cees Robben – Om rimmetiek te weere (19570706); Piet van Beers – ‘Plannen zat’: En ons Keej,... draogt vur der rimmetiek/naa wèèrme onderbroeke. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Vur snaags hamme AaBee. Wolle deekes. Goed vur teege de rimmetiek. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); WBD III.1.2:305 'reumatiek' = reumatiek; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw. en bijvoeglijk naamwoord 'rimmetiek'; znw.o. reumatiek; WNT RHEUMATIEK - naast RHEUMATIEK komen een groot aantal vervormingen voor, o.a. ram(m)atiek, ro(e)matiek, rimmetiek.
reutel, reutel, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - steeds weerkerende handeling; op de reutel kôope - op de pof kopen; Cees Robben - Prent van de Week - Valt er nog wè te rèùtele of te tèùtele?; WBD III.3.1:56 ''op de reutel kopen', 'op de pof kopen' = poffen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - REUTEL znw.v. - speelterm. Handvol knikkers die niet goed rond zijn (Turnhout) (Dit citaat ook in het WNT) (7); WNT REUTEL 6) kerfstok z.a.
reutemeteut, reutemeteut, zelfstandig naamwoord, vrijwel altijd met voorafgaand 'de hele'; dus: iedereen; WNT lemma REUT – ‘1. Ter aanduiding van een (ongeordende) verzameling personen: troep, bende, gezelschap, en zaken: bende, en bepaaldelijk: warboel, rommel, (rot)zooi.’ Het tweede deel van de samenstelling is niet verklaard. Cees Robben – Wè waren ze toch wèès mee d’ren irste klèène... Hil de reutemeteut moes er op... (19800620) [De Prent stelt een geboortekaartje voor, met kind, ouders, twee honden, een papegaai in een kooi en een kaketoe op een standaard.]; Wij, de zusjes en de bruurkes, jè de hille reutemeteut, vonden et toch wel zielig veur ons moeder, dè ze zô te lije ha, van dè gevloek en getier, assie kaod waar. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); zie reuteketeut
reveille, revèllie, zelfstandig naamwoord, reveille, réveil; op revèllie gaon - ongeveer 'óp sjanternèl gaon', later afgezwakt tot 'het zoeken naar gelegehheden om het huishouden in de steek te laten en zich met als prettiger ervaren zaken bezig tehouden'. Als bij de soldaten 'de réveille geblazen was' wisten de vrouwen dat die wakker waren. (Tilburgse Taalplastiek 181); Naar fr. 'réveille' met spellinguitspraak van de 'll'
rib, rib, zelfstandig naamwoord, rib; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - iets tusse de ribbe zien te krèège (HM'70) - eten, geld zien te krijgen; Frans Verbunt - ginne stèùver op zen ribbe hèbbe; De kèrmenaoj, de platte ribbe, de zult of krèp, et zwoert èn spèk. Toe den hiel aon toe. Durreege spèk èn ballekebraaj. Et smòdderpötje. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
ribbelmik, ribbelmikske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Frans Verbunt - geribbeld (casino)brood; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - ribbelmikske zelfstandig naamwoord - casinobrood
ribfluweel, ripfluuwêel, zelfstandig naamwoord, "WBD II.4. p. 884 – „Geribde fluweelachtige stof'. Van Dale zegt bij „manchester"": „Zwaar geribd of glad katoenfluweel, inz. voor werkkleding (genoemd naar de Engelse stad)"". J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij „manchester"": „Ribs-fluweel van zware kwaliteit. Zie ook fluweel. Toepassing o.a. voor werkkleeding.""; het type mansjester, K 183 (= Tilburg) ; zie zie ook mesjèster"
Riche, Riesj, eigennaam, Hotel Riche op het Heuvelplein. Audio-opname 1978 – “Die paoskoeje zogezeej dan, daor gingde meej rond, èn ge moester meej dur de Heuvelstraot èn dan bleefde staon bij Riesj (Hotel Riche) vur de deur want dan ging den baos, die leeverde daoraon witte wèl, èn die ging daor en pötje bier vatte èn assie dan trugkwaam, dan môogdet ok êen vatte!” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)
riek, riek, zelfstandig naamwoord, riekske, mest- of hooivork; WBD mestriek, ook genoemd 'riek'; MP gez. Meej ginnen riek te voejere zèèn. (Van kwaadheid niet willen eten.); MP gez. Ammòl zèèk óp ene riek; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - Meej ginnen riek te voejere; Cees Robben – Ge lôôpt er mee ginne riek deur... [van een degelijk kledingstuk; onverslijtbaar]; Lechim - ...onze Paa die is van giestere aaf/meej ginne riek te voeiere. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gedaon meej et goej lèève); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et trèkt erop as zèèk óp ene riek ('47) - het lijkt nergens op; WNT RIEK l) In den landbouw: vork met drie (somtijds vier of ook twee) hetzij ronde hetzij platte tanden, voor verschillende doeleinden. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - RIEK, eene hooivork óf mestvork; Kiliaan: = furca tridens, ter onderscheiding van een 'gaffel', die tweetandig is. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ri.ik, znw.m. riek; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RIEK znw.m, niet v. - drie- of viertandige vork. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - riek zelfstandig naamwoord - riek
rieken, rôok, werkwoord, persoonsvorm; rook (van rieken, stinken); Cees Robben – Den wèèver rook naor z’n getaauw (19701016)
riem, riem, zelfstandig naamwoord, riem; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - naa de riem vant gat is (HM'70)- nu de moeilijkheden voorbij zijn. (Bedoeld is de riem waarmee geslagen wordt.)
rigeur, regeur, zelfstandig naamwoord, strengheid, hardheid; regime, norm; uitdr. - Teegen et regeur in - tegen de draad (in), in de contramine, dwars; Cees Robben – De kender (...) zen tegen ’t regeur (19650507); DANB hij is aaltij teegenet regeur; CiT (96) ''t Is ammel dwars tege 't regeur in'; WNT verwijst naar het onvindbare RIGUEUR; Mnl.wdb - RIGUER - strengheid, meedoogenloosheid, hardheid, van ofra/fra. 'rigueur' lat. rigorem. Kiliaen - rigeur, rigor, severitas. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - REGEUR v - regel, regime, strenge maatregelen (Fr. rigueur): tegen 't regeur in - weerbarstig, eigenwijs. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.o., 'regeur' - (wettelijk) gezag: teigen et regeur in. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - regeur zelfstandig naamwoord - gezag
rij, rij, zelfstandig naamwoord, uitdrukking 'in de rij zèèn' - blijkbaar gezegd van vrouwen die onlangs bevallen waren; zie de vindplaats; niet elders aangetroffen (2013); Anoniem – 1959 – ; Nillus ha zis klène bluukes, daor ware twee platte kender bij, Jaans moes nog wè zuutjes aon doen, was pas efkus in de rij. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)
rijden, rije, sterk werkwoord, "rijden; B rije - reej - gereeje; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - rije; Van Delft - ""Het is met haar rijden en omzien."" Dit is: Zij is zeer bij de hand. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); Pierre van Beek – Met een vrouw, waarmee het ""rijden en omzien"" is, heeft men het getroffen want die gaat voor bijdehand door. (Tilburgse taalplastiek 10 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 8 april 1950); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Jaa, dan reeje we sondags dan hier es nòr toe èn dan daor es nòr toe, dan es nòr Rotterdam èn dan wir es en ènd vèrder èn zôo èn dan, èn dan gong we nòr de Acht Zaligheden zôo èn dan din we zôo wè rondrije zôo, en liefhèbberij zo mar es, hè. Ik had em eigelek zo mar vur de liefhèbberij!”; WBD (Korvel:) mis rije - mest naar de akker brengen; WBD (Hasselt:) gier rije - gier uitrijden; WNT RIJDEN, in de spreektaal, de gemeenzame schrijftaal en het rijm ook RIJEN; Sinterklaas; - uitdrukkingen: 'op tòffel rije' - in de nacht van 5 op 6 december de geschenken brengen op de cadeautafel; 'in de schoen / klomp rije' - sinterklaas laat kleine cadeautjes achter in de schoen die de kinderen gezet hebben. En 't wier dan Siendereklaos, - ik zal et nooit vergeten! - de heilige Man ree heel veul suikergoed en koek (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Mijn irste broek, 1941); - Dan had Siendereklaos op tòffel gereeje. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Andere betekenissen; WBD van een koe: bronstig op een andere koe springen, ook 'brulle' genoemd; Hij rijdt em - hij is kwaad, opgewonden; WBD III.4.2:25 'rijden', ook: 'bespringen', 'dekken'; Pierre van Beek - laote ligge rije - laten slingeren; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rije ww - boos worden; geschenken brengen; reej - verleden tijd van 'rije'; reed; uitdrukking: Hij reej em - Hij was kwaad, opgewonden; - 3e pers. enk. verl. tijd van 'rije': reed, met d-apocope"
Rijen, de Rije, toponiem, Rijen (deel van de gemeente Gilze-Rijen)
rijeren, rèère, zwak werkwoord, rèère - rèèrde - gerèèrd, "beven, rillen, bibberen; et meens rèèrde van de kaaw; D’16 ""raire - beven""; Pierre van Beek – Daar hebben we dan het werkwoord ""reiren"", dat voor ""beven"" gebruikt wordt. ""Hij reirde as 'n rietje"" zegt men en geeft er nog 'n alliteratie gratis bij. (Tilburgse taalplastiek 12 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 25 april 1950); WBD 'rèrren', 'rèrre' (van een paard) - bevend schudden met de huid, ook genoemd 'bibbere'; Cees Robben – Ik begien er van te rèère... (19561208); Cees Robben – Biljerten... en zonder te rèèère [sic] (19571221); Cees Robben – Van den drift te rèère... (19710102); De R die komt wir in de mònd/ de heur ik nie zo gèère/ Ak innerzjie bespaore moet/ zak dikkels zitte rèère. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘De R van rèère‘); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - rèèren as en waoterhoentje (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1964); ""Och Eerwaarde"" zi Betje, terwèèl ze wè rèèrde,/ ""Ik wil teege jou nie gòn katte./ Al is jouw bediening van nòg zoveul wèèrde,/ ik hèb me bedòcht, ik blèèf tòch mar op èèrde. Tot dèsse ineens van kaojeghèd zeej:/ ""Ik lig vur piet snòt hier, Gòddoome!"" (Henriëtte Vunderink, Kaawe jatte, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww. intr.'rijeren' - rillen, bibberen, beven. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - RIJEREN (réére) onov.ww - rillen, beven, sidderen: iteratiefvorm van 'rijen'. WNT vermeldt ook rijelen (= rillen) en rijderen. WNT rijeren - daarnaast rijderen - onz.zw.ww., frequentatieve vorm van rij(d)en. Rillen, bibberen, sidderen, huiveren. Hetzelfde als rijelen. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - RIJDEN hoort men door de dorpelingen der Baronie van Breda bezigen voor 'beven'. Het is afgeleid van het oude rijde, ridde, rede, koorts. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - REIJEREN - schudden, beven. Z.a. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rèère - ww - beven, rillen; Hees rieren (II:45); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - rieren, rijere - bibberen (brab., limb., vel.); WNT RIJEREN - daarnaast RIJDEREN - frequentatieve vorm van RIJ(D)EN - rillen, bibberen, sidderen, huiveren; WNT: Rijeren - Rillen, bibberen, sidderen, huiveren. Hetzelfde als Rijelen. In N.-Nederl. verouderd. Rijderen, rijeren. Tremere, trepidare, intremere, palpitare, horrere, KIL. — Ick schudd' end reyer seer verschrickt; Anxt ende vrees heeft my verstrickt, MARNIX, Ps. 55, 3. God … sach toe ende dede de Heydenen reyeren, MARNIX, Geschr. 2, 711. Rijeren van de körts, CORN.-VERVL. --WBD III.1.2:211 'rijderen' - bibberen; WBD III.1.2:212 'rijderen' = huiveren"
rijf, rèèf, zelfstandig naamwoord, rèfke, "hark; De rèèf stao int schòp int huukske; Damen Handschrift (1916) - ""raif - rijf (hark)""; Van Delft - Een rijf is een hark, een reep is een hoepel, een moor is een ketel, een kakstoel is een kinderstoel. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); Pierre van Beek – Als we het zinnetje ""In 't schop op 't schoor leej de schuup en de reif"" bij de kop nemen, slaan we vier vliegen in één klap om dan nog niet eens van de allitererende ""sch"" te praten. Het ""schop"" is een klein schuurtje of bijgebouwtje, ""'t schoor"" wordt gevormd door het zoldertje in zo'n schuurtje, de ""schuup"" is de schop (om mee te spitten) en ""reif"" dient door ""hark"" vertaald te worden. (Tilburgse taalplastiek 12 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 25 april 1950); WBD (III.2.1:410) rèèf, hark = hark; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - RIJVE - raspe. Zie Ten Kate II,555. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - type 'rijf' (blz. 161); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rèèf zelfstandig naamwoord - rijf; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - rijf - hark; WNT RIJF (I) l) hark; rèfke - harkje; Henk van Rijen - hij is wir binne mee zene zak èn zen rèfke - daar heb je hem weer!; Dirk Boutkan (1996) - (blz.30) rèfke; verkleinwoord van 'rèèf', met vocaalkrimping"
rijgdraad, driegdraod, zelfstandig naamwoord, rijgdraad; WNT DRIEGEN II: samenstelling 'driegdraad' filum leuis suturae. Z.a. A.P. de Bont: driegdraod zelfstandig naamwoord.m. - rijgdraad; Goem. rijfdraad, Fr. faufil; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  DRIEGDRAAD zelfstandig naamwoord. m. - Ge moet de driegdraten nog uit het kleed trekken.
rijgen, rèège, sterk werkwoord, rèège - rêeg - gereege, rijgen; WBD 'rèèjge', 'réége (II:1014) - rijgen: inrijgen van weefkam/rietkam; WBD 'kàmrééger' (II:1013) - kamrijger; WBD 'rééjchhaok' (II:1015) - rijghaak: inrijghaak; ook: kamhòkske of rèèg-nòld genoemd; geen vocaalkrimping in tegenwoordige tijd; WBD rèège (II:1175) - rijgen; ook 'driege' genoemd; WBD III.4.4:305 'rijgen' = idem, ook 'ritsen'
rijggat, rèèggòtje, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.3:252 rijggaatje = gaatje voor de veter
rijgnaald, rèègnòld, zelfstandig naamwoord, rijgnaald; WBD rèègnòld - rijgnaald; inrijghaak (voor weefkam); ook: kamhòkske of rèèghaok genoemd
rijk, rèèk, bijvoeglijk naamwoord, rèèk - rèèker - rèkst, rijk; R gez. Ik zèè de rèèke Jan Coole nie. - Ik heb het geld niet op mijn rug groeien; Cees Robben - Prent van de Week - ene rèèke Jan Koolen; Cees Robben - Prent van de Week - et èèrem volk èn et rèèk; nog veul rèèke jaore; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - den könning is rêk; DANB de 'minse' zòchte rèèk te wòrre; Frans Verbunt - beeter rèèk te lèèven as rèèk te stèèrve; Dirk Boutkan (1996) - rèkste naast rèekste; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de rèèke Jan Koole = Jan Kolen (blz. 50); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de rèèke schôojster = Joh. de Werd (blz. 83); WBD III.3.1:203 'rijk zijn' = rijk zijn; zelfstandig naamwoord, onzijdig; de rijken; Cees Robben – ’t Èèrem volk en ’t rèèk... (19571102) [Als 'rèèk' bijvoeglijk bedoeld zou zijn bij 'volk', zou er 'rèèke' moeten staan.]; zelfstandig naamwoord, meervoud van 'et rèèk'; de rijken; Cees Robben – Meej al m’n zörgen en slameur,/ Heur ik toch bij de rèèke...  (19580705); rèkst, rèèkst - Henk van Rijen - rijkst; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 35) rèèkst, maar met flexie: rèkste of rèèkste
rijknecht, rijknèècht, zelfstandig naamwoord, degene die een paard en wagen ment; Audio-opname 1978 – “mar toen zaate ze zonder rijknèècht te kèèke èn ik ha nòg nôot meej paard èn kar gereeje èn dè was toevalleg ok nòg zon ròtzak ôok…die sloeg van veure èn die sloeg van aachtere dus as ge daor nie oplètte koste en opsoodemieter krèège!” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)
rijkrekenarij, rèèkreekenerij, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt - het kunstje om zich rijk te rekenen
rijksdaalder, rèksdòlder, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - rijksdaalder
rijmen, rèème, zwak werkwoord, rijmen; B rèème - rèmde - gerèmd; ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij rèmt; R.J. Hoe rèmde dè tesaom; Al ist en rèmke zonder rèème/ al is de tèkst fienaol verkeerd/ as degeene die et krèègt strak/ et Prebeere mar wardeert. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Rèmkes‘); Henk van Rijen - ook: rèèmele; Cees Robben - Prent van de Week - 'rèèmet nie? vroeg Faosse droevig'; WBD III.4.4:91 rijmen = lichtjes vriezen; rèmt, rèmde - rijmt, rijmde; Cees Robben - Prent van de Week - 'grèès dè remt toch nie op sokken'; tegenwoordige tijd, verleden tijd van 'rèème', met vocaalkrimping
rijnagel, rijnaogel, zelfstandig naamwoord, WBD (II:2818) 'rijnaogel' - schamelbout / draaipin van een samengestelde kar
rijp, rèèp, bijvoeglijk naamwoord, rijp; WBD slachtklaar: vet genoeg om geslacht te worden (van vee gezegd); ónrèèp - niet rijp, onvolgroeid, ook 'beneepe'; WBD nie rèèp - nog niet uitgerezen (gezegd van deeg); rèèp - klaar om gebakken te worden (zie WBD: rèèpe); DANB die pèèr is nie rèèp; WBD III.4.4:93 'rijp' = idem, ook 'rijm'
rijpen, rèèpe, zwak werkwoord, rèèpe - rèpte - gerèpt, rijpen, rijp worden; WBD klaar geraken om gebakken te worden (gezegd van rijzend deeg); ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij rèpt; rèpt(e) - Henk van Rijen - rijpt(e)
rijs, rèès, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.3:74 'rijs' = twijg of jonge tak
rijschaaf, reejschaof, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - rijschaaf (werktuig)
rijsplank, rèèsplaank, zelfstandig naamwoord, WBD rijsplank (de plank - soms het deksel van de baktrog - waarop de bolrijs plaatsvindt); WBD óp de rèèsplaank zètte - deegbollen wegzetten om deze te laten rijzen
rijst, rèèst, zelfstandig naamwoord, rijst; Cees Robben - Prent van de Week - rèèstepap meej sèùker:; WBD III.2.3:137 'rijstepap', 'rijstpap' ,'rijstebrij', 'stijve rijst' = rijstebrij; WBD III.2.3:221 'rijstvlaai', 'rijstevlaai' = idem
rijstepap, rèèstepap, zelfstandig naamwoord, "rijstepap; Van Beek - Rijstepap spreekt men uit met: ""rèèstepap"". (De ij trekt men al sprekend tot èè; de à tot áá.) (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Cees Robben – Bij Petrus aon de rééstepap...! (19550709) [In de Roomse folklore was rijstepap het gerecht dat in de hemel gegeten werd. Het werd gegeten met zilveren lepeltjes en men dronk er ambrozijn bij.]; WBD (III.2.1:430) rèèstepap = randjesbloem (Arabis caucasica)"
rijtuig, rijtèùg, zelfstandig naamwoord, rijtuig; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - 'n nij rêtuig mid 'n aauw pêrd er veur
rijven, rèève, sterk werkwoord, "rijven, harken; B rèève - rêef - gereeve; D’16 ""raiven - rijven (harken)""; Meej ons moeder meej, om kokse te gaon raope op de gasfebriek. Ge kréégt dan zon harkske in oew haand, daormee moeste gij tussen de sintels de nog gloeiende kokse apart rèève. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - RIJVEN - harken, klouwen, ook raspen. Z.a. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RIJVEN - reef - gereven - harken; Hees rijven (I:52); WNT RIJVEN (I) - 1) harken; 2) raspen"
rijzen, rèèze, sterk werkwoord, rijzen, omhooggaan, zich oprichten; PM afvallen, uitvallen, neervallen (van bv. bloesemblaadjes); De Wijs – Mee deez weer mot ik aaltij rèzen, ’t is nie zô slecht mar ôk nie kaai-goed (09-07-1967); WBD III.1.2:8 'rijzen' = omhooggaan; ook: stijgen, klimmen, klaveren; B rèèze - rêes - gereeze ook zwak?; — vocaalkrimping komt niet voor; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - RIJZEN (rééze), (iteratiefvorm: rijzelen) uitvallen van koren uit de droge halmen; ook gezegd van stof dat door kieren van de zolder naar beneden komt. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; re.ze(n) st. en zw (et reesde) ww intr. rijzen, afvallen resp. uitvallen (vooral v. bladeren en van zaad). WNT RIJZEN (II) Uit de hoogte omlaag gaan. In de alg. taal v. N.-Nederl. onbekend. A. (geleidelijk) naar de laagte gaan of komen van b.v. bladeren, zaad, zand, stof, meel, gruis e.d. enz. Z.a. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RIJZEN - nederwaarts bewegen, dalen, zachtjes naar beneden komen, neerwaarts glijden; glijden, baantje glijden.
rikraden, rikraoje, zwak werkwoord, geen beslissing durven nemen (?); Henk van Rijen - niet kunnen besluiten (speciaal bij kaartspel); Millingen: zich beraden wat te doen
rillebillen, rillebille, zwak werkwoord, "rillen; Van Beek - Hij leg te ""rillebillen"" van de kou. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)"
ring, ring, rink, zelfstandig naamwoord, ringeske, ring; gez. Henk van Rijen - meej ne smalle ring getrouwd zèèn - het niet zo nauw nemen met het huwelijk; Dirk Boutkan (1996) - verkleinwoord: ringske (blz.53) (vorm, gereedschap); ringetje (vinger); WBD III.1.3:263 'oorring', 'oorbelletje', 'belletje' =oorring; WBD III.4.4:229 'ring' = cirkel; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RINK znw.m. -ring, fr. anneau; in den rink komen - komen vechten; rink - ring; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - rink (krt.38); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; rink, znw.m. 'rink' - ring; Goem. RING - rink; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RINK zelfstandig naamwoord m. - ring, fr. anneau; in den rink komen - komen vechten; WNT RING (Mnl. rinc)
ringeloren en blokstaarten, ringeloore èn blòkstarte, uitdrukking; Pierre van Beek - dreigement met een manier van straffen (inhoud onbekend); Henk van Rijen - oren ringen en staart afknotten; WNT RINGELOOREN - l) Eig. van sommige dieren ... 2) oneig.: meestal van menschen: bedwingen, in bedwang, in toom houden, kort houden, klein houden, 'ringelen' enz. z.a.
ringspinmachine, ringspinmesjien, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - snelwerkende fijnspinmachine
rinkelrooier, rinkelrôojer, zelfstandig naamwoord, "Van Beek - Ouderen zeggen nog wel ooit: ""'t Is een echte sjappietouwer"" (of sjanfoeter), waarmee ze een straatslijper bedoelen, waarvan iedereen last heeft; een gemene kerel, 'n doordraaier, 'n lanterfanter, 'n lichtmis, 'n rinkelrooier, 'n sjappie. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)"
rips, rips, zelfstandig naamwoord, "WBD II.4. p. 885 – Van Dale zegt bij „rips"" (ook: „ribs"" en „ribbetjesgoed""): „Dichtgeweven geribde stof (oorspr. katoen, later ook van andere stof); ribbetjesgoed; zijden rips."" Zie ook het WNT bij „rips""(l). rips/ribs: rips, K 183 (= Tilburg) ; ripszij"
rits, rits, bijvoeglijk naamwoord, WBD geslachtsdrift vertonend (van een koe), ook 'brösteg' of 'stiereg' genoemd; handschrift K 183 = Tilburg: 'rits (ritsig, tochtig); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; rits IV, bijvoeglijk naamwoord 'rits' - 1) tochtig (vooral v. geiten gezegd, soms ook wel v. manzieke meisjes en vrouwen en verder v. manlijke wezens): 'n ritse gaet (van een meisje gezegd). Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RITS(CH) bvw - ritsig, bokkig, paardriftig, sprek. v. eene geit. WNT RITS (VII) 1) eig. m.b.t. de geslachtsdrift: een sterke geslachtsdrift gevoelende, geil, in groote mate wellustig, dartel, wulpsch
rits, rits, zelfstandig naamwoord, riske, risje, Pierre van Beek - vrouw die alles heel vlug doet; WBD III.4.3:267 rits - perzikkruid (Polygonum persicaria); - óp rits - op stap; WBD III.1.4:378 'in ene rits' = in alle haast; WBD III.1.4:399 'het rits hebben' = geen rust hebben; WBD III.2.5:152 'rits', 'ris', 'rist' = tros vruchten WBD III.4.4:308 'rits' = rij, reeks; Ons Sjaan is iedren dag op rits. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: KLOTTERE...); Stadsnieuws - Ons wèrkvrouw is me tòch en rits: meejdèsse binnen is, staoget hèùs al op zene kòp (170906); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; rits III, znw.m, 'rits' - de daad v.h. ritsen: Hij is aaltèn op s'ne rits. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RITS bw 'rits zijn' - alles verloren hebben; weg, verdwenen, vertrokken.; riske; verkleinwoord; Henk van Rijen - rijtje; WBD III.2.3:152 'ris', 'rist', 'rits' = tros vruchten; WBD III.4.4:307 'op rij zetten' = idem; WBD III.4.4:308 'ris' = rij of reeks; 'riske' en 'rits' idem
ritselen, rissele, zwak werkwoord, WBD III.4.4:246 'risselen' = ritselen
ritsen, ritse, zwak werkwoord, "snel, nerveus en bedrijvig ergens heen gaan; WBD III.1.2:90 'ritsen' = weggrissen; ook: 'gritsen, ratsen'; WBD III.1.2:l49 'ritsen' = door een staand gewas lopen; WBD III.1.2:157 'ritsen' = beweeglijk rondlopen; ook 'rondritsen'; WBD III.4.4:305 'ritsen' = rijgen; 306 'ritsen' = afritsen; ritse - ritste - geritst; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RITSEN - vlug loopen, vliegen, snel door de lucht varen. WNT RITSEN (IV) Van het in z.-nederl. dialectwdbb. voorkomende 'ritsen': ""wegloopen, ijlings, stillekens heengaan, opstelen, vluchten, wegsluipen, wegvluchten, vlug loopen enz. is verwantschap met 'rijden' hoogstwaarschijnlijk. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww. intr. 'ritsen' - vlug en licht lopen. Goem. RITSEN - ritse wkw (rg.) - hard loopen; WNT RITSEN (IV) ... zich wegpakken, maken dat men weg komt, er van door gaan"
rivier, revier, zelfstandig naamwoord, rivier; Goem. RIVIER - revi:r znw.vr. (zeldz.) Men zegt doorgaans: een water of zelfs eene Dijl.
Rode Harten, Rôoj Harte, eigennaam, "Rode Harten, congregatie van missionarissen (o.a. in Tilburg gevestigd) die op hun pij een rood hart droegen. Van Delft - Men spreekt hier van ""de rooi harten"", daarmede bedoelende de Paters van het Missiehuis van het H. Hart aan den Bredascheweg, die een rood hart op de zwarte soutane dragen bij officieele gelegenheden. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Cees Robben – De “Rooie Harten” Congregatie M.S.C. 100 JAAR! (Prent om een inzamelingsactie bij dit jubileum te steunen.) – (19550514)"
Rode Pannen, Rôoj Panne, eigennaam, "Rode Pannen; Het (vroegere) Sint Joseph studiehuis van de congregatie van de Fathers of Mill Hill aan de Dr. Ahausstraat, gebouwd in 1914, en wegens de kenmerkende rode dakpannen in de volksmond 'de rôoj panne' genoemd. Van Delft - Als men het St. Josephstudiehuis der Paters van Mill-Hill aan de Tongerloosche Hoefstraat wil aanduiden, en ook wel als men de bewoners van dit huis bedoelt, spreekt men van ""de rooi pannen"". Men weet dat dit gebouw met roode pannen gedekt is. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Pierre van Beek (over Mobilisatieherinneringen van een landweerman, door J.B.S., en C.J.M. Acket) - De schrijver wordt nu duidelijker met zijn plaatsbenaming. Hij voert de lezer naar ""de Hasselt"" en blijkt met ""de rooi pannen"", de populaire benaming voor het voormalige studiehuis van de Missionarissen van Mill Hill aan de Tongerlose Hoefstraat te Tilburg, niet onbekend. Nu bij den pastoor in de Hasselt te gast, Maar die had van ons al heel weinig last, Want al die weken... ja, dat was me 'n bak... Was 't immers dagelijks: ""richting op 't rooie dak!""; O, menschen, o, als ik dat rooie dak weer zie, Dan denk ik aan al 't zweet, vergoten daar door d'eerste Compagnie!; (uit: Mobilisatie: Gijn en pijn, Nieuwsblad van het Zuiden, 27-2-1969); Pierre van Beek (in een artikel over ‘Tilburgs Lied’ a.k.a. ‘Van Tilburg net as ikke’) –; Kende de Rooi Harten wel, Gève [gaaf, hier in de betekenis van: net] paoters, 't is m'n stel, De Rooi Pannen in de haai, Den Awen Dèk [Dijk], de Koningswaai... (‘Specifiek Tilburgs Liedje’, Nieuwsblad van het Zuiden, 28-2-1970); Cees Robben –De huizen en boerderijen [in ’t Zand] lagen achteloos gestrooid langs de zandwegen, en alleen in de Reitsehoevenstraat vondt ge even enige regelmaat in de bebouwing. Daar had ge een rij weverswoningen tot aan de Rooi Pannen. Daar stond tegenover de oeroude; Tongerlose Hoef, mediterend in landelijke rust. (in: ‘Bôôdschappen doen bij Bronsgeest’, Robben en Rooms, 1981); Elie van Schilt - is. Nie vergeten, de Rooi pannen, die hadden un éégen boerderij. (in: ‘Boeren in de stad’, www.cubra, ca. 2003); Henk van Rijen - de róójpanne - voorheen studiehuis van de St. Josephcongregatie van Mill Hill (Eng.) Dr. Ahausstraat 1 (nu r.-k. scholengemeenschap: centrum voor ondernemers-onderwijs ""De Rooi Pannen""). (1998); Jan Fontijn (over een retraite van de schrijver Frederik van Eeden in ‘de Rooi Panne’) - Op 7 augustus [1921] nodigde pater Van Ginneken Van Eeden uit voor een retraite in het Sint-Josefstudiehuis in Tilburg. Ook Brouwer en Borel zouden komen. Van Ginneken maakte hem duidelijk dat hij niet met de abdij in Oosterhout zou concurreren, waar de liturgische kant van het katholicisme geleerd werd. In Tilburg zou het over de ethische kant gaan. Twee à drie keer per dag zou Van Ginneken een overweging geven van ongeveer drie kwartier, daarbij geholpen door pater Willem Kemper. Op 25 en 26 augustus was Van Eeden in Tilburg. In het retraitehuis werden jongens opgeleid tot missionaris. Het gezelschap was volgens Van Eeden een gewoon troepje, precies reizigers op een scheepsreis of pensionbewoners of sanatoriumpatiënten. (Jan Fontijn - Trots verbrijzeld, Het leven van Frederik van Eeden vanaf 1901 – 1997)"
rodehond, rôojenhond, zelfstandig naamwoord, besmettelijke kinderziekte die op mazelen lijkt (rubeolae); WBD III.1.2:368 'rodehond' = rodehond; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.m. 'rooienhónd' - rodehond (de bekende ziekte); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROO(D)ENHOND znv, m. - roode koorts, roodvonk; WNT ROODEHOND, oudtijds roodhond - 2) Thans in Z.-Nederl. als benaming voor een ongesteldheid of ziekte, die zich kenmerkt door huiduitslag of vurigheid van de huid ...
roden, rôoje, zwak werkwoord, rôoje - rôojde - gerôojd, Pierre van Beek - de plavuizen vloer rood maken met rooisel; Pierre van Beek - de plevèùze rôoje (gebeurde vroeger in een ordentelijke woning) (Tilburgse Taalplastiek 167)
rodig, rôojeg, bijvoeglijk naamwoord, Henk van Rijen - roodachtig
rododendron, rôojendèndrum, zelfstandig naamwoord, rododendron (azalea); nog geen Tilburgse bewijsplaats; Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 – ‘Diverse Meijerrijse woorden’ - Zoo spreken de Meierijers en schrijven ook van (...) rooiendendrum...
roede, roej, zelfstandig naamwoord, "roede, lengtemaat = 5,75 m (Verhoeff) = 20 voet van elk 10 duim roede, b.v. gordijnroede; Pierre van Beek - vlaktemaat van ± 33 m2 (Verhoeff: 33,06 m2); Van Delft - - ""As we dan goed misten, dan haolen we een vat van de roei, de zetters en verrekeseirepul nie meegerekend, nee alleen een vat eeters"", zoo keuvelde een Hasseltsche huiswever (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); MP gez. Hij hòlden en roej vur zen èège gat. WBD roede (oppervlakte-maat); Pierre van Beek - Hij heej zen liste roejke ingeslaon - hij ligt op sterven; DANB roej (locale landmaat); Audioregistratie 1978 - Gij hèt et nouw oover enen buunder, hè, mar ge had vroeger lupse èn ge had en roej ôok, hè. Dè waare ok maote van, van die dingen, hè. En roej èèrappel, ik weet nie hoe, was dè gin aacht meeter òf zôo? Zeuve, zeuve meeter zeuvenentaacheteg! Èn, èn, èn, èn, èn lupse? En lupse was en zisde pòrt van enen hèktaare!” (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - der et roejke ingeslaon hèbbe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - de laatste adem uitgeblazen hebben (Weverstaal: afronding van de zaak. Een roede in de sprong van de ketting betekende dat de wever een stuk op het getouw af had. Daarlangs werd dan het stuk afgesneden.); WBD roej (II:999) vitsroede; ook: flèsroej; - korte oe; WBD krèùsroej (II:1009) - kruisroede (onderdeel weefgetouw); WBD flèsroej (II:1009) - flesroede; ook: 'roej'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; ruj, znw.vr. 'roei' - roede l) twijg (mv. roei en roeie); 2) oppervl. maat. Goem. ROEDE - ruj, znw.vr.: van (met) de - krijgen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - R0EI znw.v. - roede, fr. verge; WBD (III.2.1:72) roej - roede (m.n. voor traploper); WBD roej (II:1020) - roede; roetje; WBD klèmroej (II:1020) - klemroede: sluitroede; WBD roej (II:1021) - roede: aanrijgstok; WBD lèmroej (II:1023) - lijmroede: platroede; ook: lèmstòk; Henk van Rijen - de roej is van de kont - het gevaar is geweken"
roeien, roeje, zwak werkwoord, roeien; fig. leven; Pierre van Beek - niet lang roeje - het niet lang uithouden
roeren, ruure, zwak werkwoord, ruure - ruurde - geruurd, roeren, beroeren, aanraken; steeds lange uu; R Ruure, vrouw Paones, de sèùker is nòr den bójem gezakt. (tegen iemand die in zijn koffie/thee blijft roeren); R.J. die kan,zen smoel zó ruure; Van Beek - Hij heeft in de nest geruurd - bij 'n huwelijksaanzoek niet de oudste der dochters op 't rijtje af gevraagd, doch 'n jongere dochter. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 10 januari 1959); Cees Robben – Wegge ruurt/ Degge meevuurt [Wat je aanraakt, dat moet je nemen] (19640313) ; Cees Robben – Ruurt oe tungske op ’n aander (19600116); woelen; Cees Robben – ’s naachts doek niks as ruure en wèène... (19780407); Cees Robben – Ik kan nie slaope en lig hil de naacht al te ruure, te wèène en te draaie... (19851206); Pierre van Beek - een kind moet 'ruuren òf truure' = in beweging of treurig zijn (Tilburgse Taalplastiek 120); gez.Pierre van Beek - 'Hij heeft in het nest geroerd' (zie boven CR) wil zeggen dat een vrijer niet de oudste dochter uit een gezin koos, maar een der volgende. gez. Henk van Rijen - en kèènd moet ruuren of truure - als een kind zich niet beweegt, heeft het verdriet (?); Want die aander vèèf, die kunne nammòl der mundje ok goed ruure in et Tilbörgs. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - RUEREN voor roeren. Men vindt dit heel veel bij de oude Vlaamsche en Brabandsche schrijvers. Zoo ook berueren, verrueren enz. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RUREN - roeren: zijnen bek/ zijn bakkes ruren - veel praat hebben; rure-rure, de pap brandt aan. WBD III.4.4:314 'roeren' = vermengen
roerijzer, ruurèèzer, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - koffie- of theelepel
roest, roest, zelfstandig naamwoord, hoenderstok; Cees Robben – [Van de menukaart in een restaurant:] Irst kiepe-soep... Dan kiepe-regout. Dan poelepetaat mee ’n tietaai toe... Dan nog efkes kaokele en de roest op... (19710709); Cees Robben – ...en [het vogeltje] van de roest viel van verdriet... (19600603); WBD kieperoest - kippenzolder; WBD hènneroest, (Hasselts:) roest - kippenhorde (een latwerk, vaak niet meer dan een oude egge, opgehangen in de achterstal, bereikbaar langs een kippenladdertje, voor de kippen dienend als slaapplaats); WBD III.4.4:154 'roest' = kwartszand; WBD III.4.4:200: 'roesten' = blijven hangen; WNT ROEST (II) l) de rust- of slaapplaats der hoenderen; idem van andere vogels; 3) te roest gaan - gaan slapen; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - rust, znw.m. 'roest' - latwerk in het hoenderhok waarop de hoenders slapen. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROEST, RUST znw.m., niet v. - hoenderrek, staak waarop de hoenders slapen.
roetsjen, roetse, zwak werkwoord, roetse - roetste - geroetst, zich snel verplaatsen; Pierre van Beek - Dè wèèf roetst ooveral óp aaf; WBD III.4.4:306 : 'afroetse' = afritsen, ook 'afratsen'
roffel, roefel, zelfstandig naamwoord, wasbord; bedrag; WBD (III.2.1:329) roefel - wasbord; - uitdr. de volle roefel betaole - alles tot de laatste cent betalen; Damen Handschrift (1916) - 'hij kreeg roefel' (slaag); Jan Naaijkens: Naast de plee bevond zich onder een half open afdak het washok, dat het domein van moeder was. Er stond een grote, zwarte ketel waaronder met musterds een vuur gestookt kon worden. Er werden soms aardappels voor het varken in gekookt, maar als regel ging de was erin. Die werd goed ingesmeerd met groene zeep en dat was nodig, want er werd maar eens per week verschoond. Er ging houtzeep bij en Sunlightzeep en bij wit goed een zakje Reckitts blauw. Dan ging de was in een kuip en met opgestroopte mouwen en druipend van het zweet, haalde moeder het nog warme goed over de roefel. Vruuger waaste ze meej de roeffel... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Moederdag); Bosch roefel - geribbeld metalen wasbord; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - roeffel zelfstandig naamwoord - wasbord, bedrag, slaag; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; rufel, znw. roeffel - in de verb. 'roeffel krege' - slaag krijgen. WNT Roffel I: Een in N.-Holland bekend woord voor: oneffenheid, rimpel, bobbel. Verg. daarnaast (met langen klinker) het bij KIL. voorkomende ruyffel: ”ruga”. Buiten het Ndl. behooren hierbij waarschijnlijk eng. ruffle: oneffenheid, rimpel, ruff: rimpelkraag. Misschien verwant met Robben; verg. ook het volgende art. Hij het roffels in zen gezicht, BOEKENOOGEN. Zoo pas was 'et ijs mooi, maar nou moeten we 'en heel end over de roffeltjes rijje, Ald. WNT ROFFEL IV,2: in Zuid-Ned. bekend in de zin van 'slaag' . Z.a. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROEFEL znw.m. - rammeling, vracht slagen. Roefel krijgen; hoop, menigte; pak, lukslag; vangst
roffelen, roefele, zwak werkwoord, roefele - roefelde - geroefeld, wrijven, strijken (nogal hardhandig); Cees Robben – Akkoe saoves over oewen ruggestrang roefel... (19650514); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROEFELEN - aframmelen, ranselen; de trom roeren; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'roeffelen' - roffelen, een roffel op de trom slaan; WNT ROFFELEN III, bedr. (en onz.) zw.ww. 2) In Zuid-Ned. is gebruikelijk 'roffelen' d.i. 'roffel geven' slaag geven. ROFFELEN IV, 2) slaan, ranselen, rossen. Z.a.
rogge, ròg, zelfstandig naamwoord, rogge; WNT ROGGE, in vele streken ROG; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROG znw. meest m. - rogge; voejerròg - rog bestemd voor veevoer; Audioregistratie 1978 - Asseme graon op et vèld han staon èn dè was dan ròg èn dè ròg wèrd binnegehòld mar dan moeste van de tien hôope, er wèrre vier òn vier gezèt, moester êene laote staon! Èn dè was tiend! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hier groeit ròg op de opkaomer (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1973) - gezegd bij het zien van rogge op een hooggelegen akker; WBD I:1403 rogge: koore, rog; WBD III.2.3:141 'roggemelepap' = roggepap; ook 'meelpap'
roggebrood, ròggebrôod, zelfstandig naamwoord, roggebrood; Dan snee ze [moeder] irst de witte mik/ En 't kuntje daorvan dè krèèg ik/ De smaok daorvan vergeet ik nôôt/ Nao alle daoge roggebrood. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Moederdag); WBD ròggebrôodmesjien - machine om roggebrood-deeg te maken; WBD III.2.3:187 'roggebrood' = brood van ongezeefd meel; Wikipedia 2012 - Roggebrood was vroeger in Nederland voor velen naast aardappels het hoofdvoedsel. Er zijn verschillende streekrecepten die onderling flink verschillen. Hoofdzakelijk zijn er twee soorten: Fries en Brabants roggebrood. Fries roggebrood wordt voornamelijk van gebroken roggekorrels gemaakt en Brabants roggebrood van gemalen rogge. zie brôod (tarwebrood); zie mik (tarwebrood) ; zie mèlkbrôod
roggezaaier, rògzaajer, zelfstandig naamwoord, "WBD (handschrift K 183 = Tilburg) - oud versleten paard; Damen Handschrift (1916) - ""rogzaaier - een oud mager paard"""
rok, ròk, zelfstandig naamwoord, "rok; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hij heej daor nen baoje ròk binnegegoojd (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1973) - gezegd als een fabrikant een niet onverwacht bezoek aan een arbeidersvrouw aflegde; rökske - rokje; R.J. 'waaierige rùkskes'; 'hij hefte heur rùkskes'; verkleinwoord van 'rok' met umlaut; Van Beek - Van iemand, die op de laatste zondag, dat er gelegenheid bestaat tot het vervullen van zijn Paasplichten, ter H. Communie gaat, hoorde ik zeggen: ""Hij gaat met de rooi rokskes"", terwijl een ander zeide: ""Hij gaat met strooi in 't haar"". (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959)"
roken, gerukt, werkwoordsvorm, van ‘rôoke’; gerookt (van vlees of vis); Cees Robben – Cees Robben – Mee unne vurrukkullukke gerukte spekbukken toe... (19870220); Cees Robben – Hij hield van (...) braoikes... en van overschot... van kaoikes... en gerukte sprot.. van pirzekes op sap... (19590919)
roken, rêûke, zwak werkwoord, rêûke - rukte - gerukt, roken (van vlees o.i.d.); WBD 'rôôke', rêûke', 'ruuke' - roken van vlees ter conservering Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - gerukte pòlling; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij rukt; Naglijder op basis van verwantschap met 'rooken' met scherplange oo; rùkt(e) - rookt(e) (overg.); tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van 'rêûke', met vocaalkrimping
roken, rôoke, zwak werkwoord, rôoke - rokte - gerokt, met vocaalkrimping; Ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij rokt; As ie rokt, ròkt ie van de wèès; uitdr. Et rokt er - het is er niet pluis; 2e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'rooke', met vocaalkrimping; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 40) Het postencliticum 'der' (er) veroorzaakt verkorting, b.v. ''k rok-der vier', maar (blz. 41): 'ik rôok-er vier'; 1. roken van tabak; Der wòrdt nie veul pèèptebak mir gerokt. - Er wordt niet veel pijptabak meer gerookt. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - rôokende nòr de kèèrk is schèètend nòr de hèl (Handschrift Damen 1916); Cees Robben - Prent van de Week - as ge der ötschaajt meej rôoken èn drinke; Cees Robben - Prent van de Week - niks as rôoken èn ötgaon; ok al rôoket er meej toere; - al is het er nu en dan niet pluis. Interview Jolen - 1978 -  “Hil men lèève gerokt…siegaare… Jao, mar toenk nòg zo min was rokte ik nie veul siegaare, het gebeurde òf zôo, mar siegrètte nie, die hèk nôot gerokt!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); 2. niet pluis zijn; Cees Robben – Meej vrije daogen en kaoj weer dan rôôket bij ons thuis... (19650507); Cees Robben – [Man spreekt:] Ôôk al rôôketer [tookt het er] meej toere... Mar dè went van lieverleej.. (19610512); Henk van Rijen - ok al rôoket er meej toere - ook al spant het er wel eens; 3. roken van vlees; Het voltooid deelwoord is dan 'gerukt'; Elie van Schilt - Kwaamde bij de slager binnen en hingen er aon de haken vers gerukte hammen, worsten, ok die lucht kietelde oe neus, waordeur ge vanzelf trek kreegt. (Uit: ‘Ut stonk mar toch mis ik de stank van vruuger’; Cubra, ca. 2000); Assik ergens ene godsgruweluke hekel ha, dan waar et òn gebakke gerukt spek bè de èèrpel. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROOKEN - schier uitsl. gebezigd in den zin van 'in den rook hangen; hesp rooken, spek rooken, gerookt vleesch'.
rol, rulleke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; rolletje ; Anoniem – 1959 – ; De meulesteller was unne neetoor, die Nillus wel 'n bietje zocht, Om dettie bij hum, gin sigaore; of 'n rulleke pruimtebak kocht. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); WBD rullekes (II:1036) - rolletjes: spoelrollen; ook: rólle of wieltjes
rollen, rolle, zwak werkwoord, rolle - rolde - gerold, rollen; WBD (van een paard) zich over de rug wentelen en met de benen in de lucht klauwen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - iemand róllen as nen vrèdagse gaorenbôom (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1979) - iemand erdoor halen (Vrijdags werden de stukken van de doekboom gerold, waar ze tijdens het weven omgedraaid werden, om ze 's zaterdags bij de fabrikant in te leveren.)
rolletjesvlees, rollekesvlêes, zelfstandig naamwoord, rolletjesvlees; waarschijnlijk: blinde vink; ...savoyen, abricozen, koud rollekesvleesch mee houtjes erin... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30)
rommel, rommel, zelfstandig naamwoord, rommel; WBD rómmels (Hasselt) - bellen aan het haam, ook 'bèlle' genoemd; WBD rómmels (Hasselt) - bellen aan het hoofdstel; WBD III.3.1:94 'rommel', 'bocht, rotzooi' = onbruikbare voorraad; WBD III.4.4:310 'rommelig' = ongeordend; WBD III.4.4:312 'rommel', 'rommelzooi' = warboel
rommelpot, rommelpòt, zelfstandig naamwoord, muziekinstrument uit de volkscultuur; een pot met daarover een varkensblaas gespannen waardoor een rietstengel gestoken is. In Tilburg ook foetelpot of foekepot. — Witte gij nòg van vruuger Jaon,/ hoe we op vaastenoved/ rond trokke meej de rommelpot/ ons haanden oopeschaovend? (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Rommelpot)
rompeschompes, rompeschompes, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - ongeluk, ongans
rondbaliën, rondbòllieje, zwak werkwoord, rondbuitelen; dat wil zeggen: rondbollen, rollen door het zand – door Robben gebruikt om het buiten spelen van kinderen aan te duiden; Cees Robben – [Moeder doet haar zoontje in bad:] Den hillen dag speule en rondbolliën, dè kunde, war... (19650514). WNT Wellicht het middeleeuwsche baleren, dansen (zie VERDAM 1, 533), later beschouwd als afleiding van Bal (I), en vandaar als naam voor: ”spel van jongens te Zwolle met een bal, die door een uit den hoop wordt opgeworpen en door een ander met een hout weggeslagen (zie N. Mag. v. Ned. T. 3, 117 ).
rondhoren, rondheure, zwak werkwoord, Henk van Rijen - informeren, navragen; WNT RONDHOOREN - Al rondgaande naar iets hooren, dat men wenscht te vernemen; her- en derwaarts gaan om onderzoek naar iets te doen, rondgaan om naar iets te vernemen of inlichtingen aangaande iets in te winnen.
rondom, rontelom, rontom, bijwoord, rondom (= rondalom, met verscherping van de d); Róntelóm de kiejòs waar veul vòlk. Zie daor naa dieën hoogen toren; rontelom in golvend koren (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Dörp’, 1939); en oew haor lee fijn te kroezele; rontelom oew lief gezicht... (Leo Heerkens; uit De knaorrie (Piet Heerkens), ‘De non’, 1949); De Wijs – Wè lôpen de nunnekes d’r toch frèèt bij tegesworrig, vruuger waren ze rontelom toe (10-01-1970); Cees Robben – ’t bruujt rontelom... (19570309); Cees Robben – Pikdonker was ’t er rontelom (19590815); Volop meziek èn spèktaokel/ rontelom de Heuvelstraot. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Ik waoget mar nie'); Haor RONTELOM - rondom; WNT RONDOM, rontom, rondsom, rontsom; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - róntelon, vz.+ bijwoord 'rontelurn', 'rontelom', - rondom; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'rontelom' vz - rondom; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - rommetom, rommedom - rondom (wnbr.); romtom; rondom; Cees Robben – Rontom aon alle kaant... (19600715)
rondsel, ronsel, zelfstandig naamwoord, rondsel, getande cilinder of klein tandrad; WBD rónsel (II:1041) - onderdeel van regulateur: ook genoemd: kamwiel, kamwieleke, wisselwiel of schaokelwiel; WNT RONDSEL, RONSEL
rondspolderen, rondspòldere, zwak werkwoord, Henk van Rijen - wild spelen, rondspringen
rood, rôod, rôoj, rôoje, bijvoeglijk naamwoord, rood; Henk van Rijen - rôoje tiest - rood hoofd; Schôon rôod is nie lillek. -Mooi rood is niet lelijk (gezegd van iemand met rood haar). Henk van Rijen - iemand meej en rooj paspoort - landloper, ex-gevangene; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - beeter rooj haor dan blónd óp en eezelskont ('71); WBD I:1446 'rooj witbloem' = rode witbloem, bep. aardappelsoort; WBD I:1446 'blaeke rooj' = bleke rode, bep. aardappelsoort; Henk van Rijen - rôoj gerdèène vuuge daor nie bij - rode gordijnen staan daar niet bij; WBD III.2.3:177 'rode bezie', 'rode bezem' - rode aalbes; Rôoj gerdèène vuuge daor nie bij. - Rode gordijnen staan daar niet bij. Dirk Boutkan (1996) - et hèùs is rôod / rôoj - het huis is rood; iemand met rood haar; Frans Verbunt - rôoje rôoje, ik zal oe gôoje, meej ene stêen teegen oew bêen, meej ene klèùt teegen oew snèùt; rôoje rôoje, de kèèrk is èùt. Audioregistratie 1978 - Toen kwaam ik nèffe de rôoje Lèpper zitte, die zaat vur den irsten dag in de school! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - rôoje Stien = Christina Janssen-Quinten (blz. 45); ziekte; WBD III.1.2:367 'rode' = roodvonk; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - ROIJEN HOND, roden hond, - roodvonk, roodgrond. Kiliaen: roodjonk, roodhond. socialistisch of communistisch; Interview met de heer De Kok (1978) – Koole Bond, dè was ginne rôojen bond mar hij was tussenin, hè…)
roodaarde, rôojèèrd, zelfstandig naamwoord, roodaarde; WBD rôojèèrd (II:1008)- roodaarde om mee te smetten. Z.a. WNT ROODAARDE - aardsoort, bestaande uit een mengsel van klei of leem en ijzeroxide, roodbruin van kleur ...
roodbont, rôojbont, bijvoeglijk naamwoord, WBD roodbont (vee); WBD rôojbónt pèrd - roodbont paard, ook genoemd 'vòsbónt pèèrd' of (Hasselt) 'koepèèrd'
roodsel, rôojsel, zelfstandig naamwoord, MTW roodaarde, dodekop; WBD III.4.4:163 in Tilburg ook 'roodsel' = dodekop – Dodekop is de roodbruine aarde met veel ijzeroxide, waarmee de stijlen, balken en kozijnen van vakwerkhuizen werden gekleurd.
roof, rôof, rofke, ròfke, zelfstandig naamwoord, WNT ROOF (III) 1) schurftachtige uitslag, 2) korst op een wond, zweer of puist; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - tis en roof van men hart (Handschrift Damen 1916) - het is een pak van mijn hart; WBD III.1.2:267 'roof' = roof; ook: korstje; WBD III.1.2:268 'roofje' = roof, korstje; Str. rôof (2:110); ròfke - wondkorstje (verkleinwoord v. Ned. roof); Henk van Rijen - 'rofke'; WNT ROOF (III) 1) schurftachtige uitslag; 2) korst op een wond, op een zweer of puist. In verkleinvorm 'roofje'; zelfstandig naamwoord verkleinwoord
rook, rôok, zelfstandig naamwoord, 1. rook; WBD III.2.1:218 'rook' = 'blaak', 'damp'; WBD III.4.4:213 'rook' = damp, stoom, ook 'waas', 'blaak'; 2. rookwaren; Et is me wè - zeej Dorus triest - / ik krèèg gin gèld mir vur rôok... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè zôn ze wèl wille)
rookwerk, rôokwèèrek, zelfstandig naamwoord, rookwerk, namelijk tabak of sigaretten; Audioregistratie 1978 - Want die [Amsterdammers] hòn van alles! Rôokwèèrek! Kwatta! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
room, rôome, zelfstandig naamwoord, "in het Tilburgs is ‘rôome’ altijd ‘volle melk’; koffiemelk; bij Robben ook: de kan met koffiemelk; Cees Robben – Mar zulde de rôôme nie omstôôte... (19580118); - veul rôome in de kòffie. Damen Handschrift (1916) - ""rôome - zoete melk: de rôome zen zuur""; M rôom; 'n boerinneke [...] mee twee eemers versche roome, die ze pas gemolken had, et schuim stond er nog op te broezen. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939); Ik zaag er [paddenstoelen] zô wit as roome, zô gèl als boter, wir aandere zô bruin as peperkoek en vettig blinkend of er ollie over gesmèrd zaat... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929); WBD rôome - melk v.h. paard ook genoemd 'zog' of 'biest'; Cees Robben – Vur ’n bietje rôôme.. (19590905); Cees Robben – [de stier spreekt] Ik (...) snoepte van d’n zwiers en ’t gras/ D’n klèèver en d’n rôôme... (19600415); Cees Robben – [Onderwijzer:] As is zeg.. ’t land van boter melk en kaas.. Wè bedoel ik dan... [leerling:] ’t Laand van de rôôme den kneut en de lub, mister... [onderwijzer:] Goed, Gijs... (19701030] ; Cees Robben – Hij zet iedere aovend unne liter rôôme aon zunne kop... (19720121); Cees Robben – Ôôk al is oe rôôme zoer... (19540821); Onze Vadder heej zó dikkels gezeej:/ — waor is zene tèd gebleeve? —wèrkt jonge, zolang agge wèèrke kunt/ beeter rôome kunde nie geeve. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘In et zwêet van oe aonschèèn‘); Allêen de koeie stòn te laache./ Ze zègge: ""Naa koom et pas goed, / omdè iederêen van den èèrmoei/ vort wèl rôome drinke moet."" (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: De koeie laache); Audioregistratie 1978 - Bij ons vènte ze rôome, rôome hiet dè, in de straot vènte, èn möllek, dès karnemèlk… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); DANB de rôome spöt öt den èùjer van de koej; Henk van Rijen - vur mèn meude nèt zolang dèddere tòt er rôome van komt - wat mij betreft, mag je wachten tot je een ons weegt; Agge in Tilbörg zègt dègge goed roms zèèt, dan kan dè tweej dinger betêekene. Teegesworreg mènde dan mistentèèds dègge en goej scheut rôome in oew tas kòffie lust. Mar hil wèèneg meense zulle daormeej naa nòg bedoele dèsse persies doen wè de paus van Rôome höllie veròrdeneert. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2005; WBD III.2.3:134 'room' = room van de melk; Bosch romme - melk; Hees romme, roome (IV:60); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw. mv. (pl.tant.) 'roomen' - melk 'Melk hiet hier rome'; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ROME (roo:me) v - melk, dikwijls mv: d'r romen optrekken, van een koe gezegd die haar melk inhoudt; daarnaast ook van iemand die zich plotseling genoodzaakt ziet een toontje lager te zingen. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - roome = melk (krt.92); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'ròòme' zelfstandig naamwoord - melk"
roomboer, rôomboer, zelfstandig naamwoord, melkboer; Of ge naa kruienier, roomboer, kolenboer of slachter zèt... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
roomkan, rôomkènneke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Henk van Rijen - melkkannetje. WBD (III.2.1:199) 'roomkanneke' = melkkannetje
roomkoker, romkooker, rôomkooker, zelfstandig naamwoord, melkkoker; Henk van Rijen - rôomkooker
rooms, roms, bijvoeglijk naamwoord, rooms; goed roms - veel melk (in de koffie) gebruikend; Cees Robben – Wilde ’n schutje... [koffiemelk] Gif mar unne scheut... Ik ben nog aaltij goed rôôms... (19691017); Cees Robben – En de miste kasteleins zen nog ’t biste rôôms ôôk... Ze dôôpen d’ren snevel nog aaltij aauwverwets... (19831007) [water bij de jenever doen]; Henk van Rijen - ek zèè goed roms mar slèècht katteliek - graag veel melk in de koffie; Stadsnieuws - Hij is nog romser as de paus - nog orthodoxer (310509) - Overdrachtelijk: Hij is overdreven precies in zijn opvattingen en methoden. Agge in Tilbörg zègt dègge goed roms zèèt, dan kan dè tweej dinger betêekene. Teegesworreg mènde dan mistentèèds dègge en goej scheut rôome in oew tas kòffie lust. Mar hil wèèneg meense zulle daormeej naa nòg bedoele dèsse persies doen wè de paus van Rôome höllie veròrdeneert. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2005); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; ro'ms, bijvoeglijk naamwoord 'rooms' - van melk houdende (vooral bij de koffie); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'roms' bijvoeglijk naamwoord - Rooms
roos, rôos, zelfstandig naamwoord, ruske, roos, roosje; DANB die rôoze hèbbe lange doores; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - schôon is de roos, mar de doore die stikt (Si'67) - gezegd van iets dat men van tevoren als prettig beschouwde, maar dat achteraf tegenvalt; WBD III.4.3:152 'wilde roos' = idem, ook 'wild roosje'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROOS (de o is scherplang) fr. rose; fig. bloemig meisje, meisje met fleurig, blozend gelaat; ruske - roosje; verkleinwoord van 'roos' (met umlaut)
rooster, roster, zelfstandig naamwoord, rooster; WBD III.2.1:237 'rooster' - idem, ook 'rosel'
rosdoek, ròsdoek, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek - zak onder de wagen voor paardevoer; Cees Robben - Prent van de Week - bevestigt dit; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hil wè in zene ròsdoek hèbbe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1968) - heel wat in zijn mars hebben (Rosdoek= zak die boeren en voerlui vroeger onder hun kar of wagen hadden hangen, waarin hooi, haver, brood voor het paard zat.); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROSDOEK znw.m. -bij voerl.: een zak waarin het voeder voor het peerd is, en die onder aan de kar hangt. WNT ROSDOEK, in de Kempen (ook in N.-Brabant en Limburg): een doek, zak of net, onder aan de kar hangende, waarin het voeder wordt gedaan dat het paard onderweg eet.
rossen, ròsse, zwak werkwoord, WBD ròsse - roskammen (van een paard), ook genoemd 'ròskamme' of 'afbuune'; WBD III.3.1:388 'rossen' = wild, woest rijden; ròsse - ròste - geròst; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROSSEN - hard aan iets werken. Vgl. 'rosse'
rossen, rösse, zwak werkwoord, rösse - röste - geröst, "wrijven; Damen handschrift 1916 – ""rössen - ze hebben hem ongemakkelijk geröst (klopgegeven)""; Damen handschrift 1916 – ""rössen - iets aafrössen (afwrijven)""; 't Was net of Onze Lieve Heer z'n verfdoos leeggerosen hô, de liste kladdekes hier en daor nirgesmeerd, en toen bij z'n eige gezee hô: Zie zoo, ik schaai er dees jaor aaf mee verven... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929); Cees Robben - Prent van de Week - ge röst em ene keer oover zen bikkeltje; Frans Verbunt - 'hij röst erteegenaon'; Hees ruise (IV:32); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - ruisen - wrijven (znl., wnbr.); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RUIS(CH)EN (uitspr. rössen) - wrijven, schuren, fr. frotter. Mee 'ne wolle' lap over 't zilverwerk r. fig. hard werken. Goem. RUISCHEN - wkw (rg.) wrijven: mijnen schoen ruischt; bet. ook: slaan, overslaan: iem. -, en dan meer 'afruischen'; in 't spel: overwinnen. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww.intr. 'russen' - met grote kracht (ergens over) wrijven. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - RUISCHEN, zie RUIDSCHEN: wordt hier veel gebruikt voor 'wrijven, schurken of kraauwen' ter verdrijving van jeukte, omdat degenen die de RUID (= rui) hebben, gewoon zijn zulks te doen. Meestal spreekt men van 'ruischen'. Z.a. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - RUISEN (rösse) ov.ww - wrijven, schurken. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rösse ww - stevig wrijven; WNT RUISCHEN - een nog thans in Z—Nederl. gebruikelijk woord voor 'wrijven'. Naast 'ruischen' vermeldt Kiliaan 'ruidschen', een vorm dien men ook in Hoeufft vindt, doch die daar (evenals bij Kiliaen - ) onder invloed van een onwaarschijnlijke etymologie (van ruid: schurft) kan staan ... l) wrijven, schuren; 2) hard werken; Kiliaen - RUYDSCHEN - scabere, fricare, confricare, terere, atterere; CiT (112) 'Z'hebbener wir lilluk tegenóngeröst'; WBD III.1.2:56 'afruisen' = een pak slaag geven; ook: 'afranselen'; WBD III.1.2:56 'ertegenaan ruisen' idem; WBD III.1.2:76 'ruisen' = wrijven; ook: 'strijken, frotten'; WBD III.1.2:103 'ruisen' = krabben; WBD III.4.4:247 'ruizen' = ritselen; WBD III.1.2:247 'ruisen' = suizen; ruizen = suizen; HAOR RUSSE - wrijven, schuren"
rossige, ròssege, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - roodharige
rot, ròt, bijvoeglijk naamwoord, rot; gez. Die zenèège bewaort, bewaort gin ròt appel. MP gez. As ge oewèège goed doet, dan doedet gin ròtte appel. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROT bvw. - rot: Zoo rot als kampernoelie, als mok, als 'n mispel, als stront, als spijs. Ook 'onsterk': rot garen. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; bijvoeglijk naamwoord - rot l) van menschen die aan tering of borstziekten lijden en veel hoesten en fluimen: hij is zeu rot a's 'n mispel; 2) ondegelijk, onsterk (v. allerlei stoffen v. slechte kwaliteit); 3) vochtig, nat, regenachtig; 4) kaartspelersterm. Z.a. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'rot' bijvoeglijk naamwoord - rot
rotzak, ròtzak, zelfstandig naamwoord, een onbetrouwbaar paard; Audio-opname 1978 – ik ha nòg nôot meej paard èn kar gereeje èn dè was toevalleg ok nòg zon ròtzak ôok…die sloeg van veure èn die sloeg van aachtere dus as ge daor nie oplètte koste en opsoodemieter krèège!” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)
rotzakkerij, ròtzakkerij, zelfstandig naamwoord, streken; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Mar toen was dè veul gezèlleger onder mekaar, de kènder spulde veul fènder mar naa ist niks as ròtzakkerij dèsse öthaole èn dè was toen nie!” (transcriptie Hans Hessels 2014)
roulette, roelèt, zelfstandig naamwoord, WBD roulette: het tandwieltje, al dan niet afgeschuind, waarmee men kanten en zolen van figuurtjes voorziet (II:782)
rouwdouw, raawdaaw, roeddoe, zelfstandig naamwoord, Goedgetòld - ruw, lomp persoon; roeddoe; schooier, onverzorgd persoon; Ze zaag den professor veur 'nen schooier aon en dè was ze nie kwaolik te nemen want hij ha z'n eigen al 'n week lang nie meer geschoren en hij liep er as 'nen echten roeddoe bij. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’’t Spook’; NTC 3-1-1940). WNT - RAU(W)DAU(W), RAUWDAUWER —, znw. m., mv. -s. Uit eng. row-de-dow `tumult, gevecht' V.D.E.W.2). Ruwe, stoere kerel; mannetjesputter. Rau-dau, ENDT, Barg. Wdb. [1972]. Rouwdouw, V. DALE [1976]. — De geweldige overwinning die de Sowjet-ijshockeyploeg behaalde op het ploegje rauwdauwers dat de Verenigde Staten naar Grenoble gestuurd hebben, Groene Amst. 2 Maart 1968, 13 e.
rouwen, raawe, zwak werkwoord, WBD raawe (II:l056) -rouwen (nabewerking v.h. weefsel): ook:; Henk van Rijen - rouwen, ruwen; WBD III.4.4:317 'rouwen' = vezelen; Dirk Boutkan (1996) - (blz.25) 'rawe' = raawe (rouwen)
rouwenis, raawenes, zelfstandig naamwoord, "Henk van Rijen - wildernis; WNT ROUWENIS (II) - van 'rouw (II)' naast ruw - in Z-Ned.: l) ""Ruigte der bosschen ... en allerlei wilde gewassen""; 2) allerlei afval van hout, stroo, onkruid enz. = 'rouwage' - ruigte"
rouwmoedig, raawmoejeg, bijvoeglijk naamwoord, Henk van Rijen - berouwvol; WNT ROUWMOEDIG - berouwvol
rouwstro, raawstrôoj, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - stro (resp. bed) waarop iemand gestorven is
roux, roesje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; roux; WBD (III.2.1:364) roesje = roux, ook genaamd 'maizenapap'
roven, rôove, zwak werkwoord, roven; WBD III.3.1:386 'roven' = plunderen, ook 'jatten'
royaal, rejaol, zelfstandig naamwoord, royaal, gul, vrijgevig; WBD III.5.1:219 'royaal', 'gul' = hartelijk; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijv.nw. 'riaal/reaal' - royaal
royaligheid, rejaoleghèd, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - goedgeefsheid
roze, raoze, raas, raaze, bijvoeglijk naamwoord, de kleur roze; De vlinderstrèùk, meej raoze bloeme, bloejt. (Henriëtte Vunderink, Zoomer, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); raas, raaze - Dirk Boutkan (1996) - 'ra:s' - roze (blz. 3)
rozen, rooze, zwak werkwoord, WBD bep. ziekte bij drachtige runderen; ook genoemd 'roozeg zèèn'
rozenhoedje, rôozenhuuke, rôozenhuudje, zelfstandig naamwoord, alleen in de verkleinvorm; rozenhoedje, rozenkrans (abstract); ...vur 't nor bed gaon prompt 'n rozenuke bidden (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929); Mee 'nen zucht liet kapelaon Fleskes de juffrouw uit, die recht naor de kerk stapte om enkelde rozenhuukes te bidden veur den goeien afloop... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; NTC 10-12-1938); Cees Robben – ’t roozenhuuke.. och wen kruis (19601111); Audioregistratie 1978 - En as dan gewoon et rôozenhuuke afgelôope was, dan wèrd de littanie gebid èn dan moeste op oew knieje, dan zaate zôo op, op oew knieje op de bank teege de muur òn te kèèke… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Elie van Schilt - Mar er waren ok kender die moessen iedere avond op hun knieën mee hil de familie ut rózenhuudje bidden, de miste hadden toen nog kokosmatten op de vloer en die waren echt nie lekker vur oe knieën. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000); Lodewijk van den Bredevoort – …we hebben wè rôzenhuukes gebid…(ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Lodewijk van den Bredevoort – Iedere aovend wier daor et rôzenhuuke gebid, op hullie knieëns op de kokosmatten vur de stoel, waor ze op zaten, moese ze knielen. (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Lodewijk van den Bredevoort – Ze voerde et rôozenhuudje wir in. Elke aovend, nao den bottram haolde ze dieje kraolesnoer tevurschèèn en begos meej un krèùs te slaon en van ons wier verwòcht dè ok te doen. Vur dèsse alles vurgebid ha waarde al gaaw wir un ketier aawer. Un ketier waorin ge oew gedaachte kost laote gaon, dè opzegge gong automatisch. Zondags doemde un probleem op, ’s aovens waren ze der nie ammòl, dus wier dè rôozenhuudje ’s middags nao de soep en de pudding gebid, op zondag aate we gin èèrpel. De kameraoj van onze Co, die aaltij zondagsmiddags naor et voetballe ginge, ze haolde mèn bruur op omdèsse toch langs ons kwaame, moese dan mar wòchte, dè rôozenhuudje moes onze Co meej af bidde. (...) Wij, brave kattelieke burgers, trokken as protest teege de Russische inval, vanaf den Heuvel in ene lange stoet nòr de Hasseltse kapel.Onderwege hielde wij nie op te bidde vur de slachtoffers.Et êen rôozenhuudje volgde et aander op en òn de litanie van Allerheiligen kwaam pas en end toen we’r bekaant waare. Daor waar hil veul volk vur op de béén gekoome. Monsejeur Mutsaers hield staonde op un verhôging vur de kepèl ene vurige preek en wenste alle communisten naor de hel. Nao nog un rôozenhuudje meej de litanie van Maria der aachteraon gebid te hebbe, wier et Aan U o Koning der eeuwen òngeheeven en gong iederêen wir naor hèùs, nao de zeege van den bisschop.(Jo van Tilborg - Uit Kosset den brèùne wèl trèkke; dl. 2, 2007); Lodewijk van den Bredevoort – Un hil rôzenhuuke, bleven we nie afwochte, daor kwamen we nie veur. We kwamen veur de snoepkraomkes. (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Henriëtte Vunderink – Kwaar nog mar nèt gòn zitte/ toen et rôozenuuken al begos. (uit: Zoas ik et as kèènd beleefde; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Tony Ansems – Gauw 't Roozenhuuke bidde/ Die ouw vrouwkes waren snel... (De Hasseltse kapel; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008); Ed Schilders – Wij moese aatij irst de [Hasseltse] kepèl in èn ’n rôozehuuke bidde vurdèmme vur êen of twee cènte snuupkes mochte kôope. En ik moet zègge, dan smòkte-n-et ok beeter. Et joodevèt, de stroopseldòtjes, de dròpveeters, ’t zuuthout, tôoverbòlle. (Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Ed Schilders – Toen wonde bij ’t pleintje ok nòg Virginie Doorakkers. Die waar bijna hèllig, zoveul rôozehuukes as die had vurgebeeje in de kepèl. (Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Gerard Steijns – Toen liepeme nòg meej in de persèssie èn wier et rôozenhuudje nòg gebeeje. (Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2005); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.o. - rozenhoedje, vijf tientjes van de vijftien die tot de rozenkrans behoren. WNT ROZENHOED 2) In de R.-K-Kerk, in den verkleinvorm 'rozenhoedje'. Rozenkrans als gebedsformulier en bidsnoer. ROOZENHUUKE Roozenhuuke, perelsnoer, / schoon gebed veur heer en boer. / / Roozenhuuke, waor 'k aon bid / as ik stil en alleenig zit. / / 's Aovonds ritseltikte trouw / ter eere van Ons Lieve Vrouw. / / Weesgegroetjes vijf keer tien / en vijf Gloria's bovendien. / / Op z'nen tijd vijf Vadderonzen / laot ik daor deurhenen gonzen. / / Weesgegroetjes van geloof, / hoop en liefde die ik beloof. / / Weesgegroetjes van berouw / via Onze Lieve Vrouw. / / Weesgegroetjes van geluk, / blumkes die ik geere pluk. / / Roozenhuuke. perelsnoer, / schoon gebed veur heer en boer. (Piet Heerkens; uit: De Mus, 1939)
rozenkrans, rôozekraans, zelfstandig naamwoord, rozenkrans; MP gez. Ik was liever zene rôozekraans as zen wèèf. Cees Robben – Mar zo ze han geleerd,/ wier irst den roozenkraans gebid (19670428); Cees Robben – Haolt vlug den rôôzenkraans (19670428); Cees Robben – D’n rôôzenkraans kwaamp van de muur (19601111); Lechim - zuutjes tikken in en huukske/ de kraole van ene rôozekraans. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: De kepèl is klaor...); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - bij de kweezels moete gin rôozekraanse kôope, want die bidde zèlf te gèère (JM50); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de rôozekraans (Jos Vasteravendts) (blz. 79); WNT ROZENKRANS 3) in de R.-K. kerk: een gebedsformulier bestaande uit ... het bidsnoer (Corona sive corolla precatoria); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; ro'zekrans, znw.m. - rozenkrans, bep. gebed; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'ròòzekrans zelfstandig naamwoord - rozenkrans
rozijn, rezèèn, zelfstandig naamwoord, rezèntje, rozijn
rug, rug, zelfstandig naamwoord, rugske, ruggeske, rug; MP gez. Gij zult vant wèèrke ginne krommen rug krèège (Jij werkt niet hard); MP gez. Ge snijdt gin twee rugge öt êen vèèreke; (geen dubbel profijt); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - ze droeg 'n maand op den rug; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - iemand meej zene rug nòg nie ònkèèke (RL'48) - links laten liggen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - van et wèèreke ginne kròmme rug krèège (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971)- niet hard werken; WBD III.3.1:174 'rode rug' = bankbiljet van f 1000; Dirk Boutkan (1996) - verkleinwoord: rugske; WBD (III.2.1:149) 'rug' - botte kant aan het lemmet van een mes; WBD (III.1.2:379) 'hoge rug' = schoft, bochel; WBD III.1.:125 'rug' = schouders; WBD III.4.4:144 'rug' = hoogte; Dirk Boutkan (1996) - (blz.53) rug - rugske; rugske - ruggetje; Cees Robben – Nie op m’n rugske (19600916)
Rugdijk, Ruudèèk, rugdèèk, toponiem, Rugdijk (Tilburg Noord, Heikant); Audioregistratie 1978 - Ik hèb et daor bij Drikka Kools op de Ruudèèk gedaon. Toen was ik en jaor of vèftien, virtien … (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); straat lopend van de Vlashoflaan naar de Quirijnstokstraat; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nòr de rugdèèk gaon (Handschrift Damen 1916) - naar bed gaan
ruggenstreng, ruggestrang, ruggestrèng, zelfstandig naamwoord, PM ruggestreng, ruggegraat, wervelkolom; Cees Robben – [Moeder tegen een kind dat door haar in bad wordt gedaan na een dag van buiten spelen] - Den hillen dag speule en rondbolliën dè kunde war, mar akkoe saoves over oewe ruggestrang roefel, dan begiende te brellen as unne jongen hond die op zunne verjaordag verzopen wordt... (19650514) [met roefele wordt de ruggengraat hier vergeleken met een wasbord, de roefel]; WBD III.1.1:128 rug(gen)strang', 'ruggenstreng' = ruggengraat; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - RUGGESTRANG m - ruggegraat; WNT RUGGESTRENG, voorheen ook en nog thans in Z.-Ned. RUGSTRENG, -STRANG, znw, vr. Nd. rüggestrang, enz. Z.a. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.m. 'rugstrank' - ruggegraat. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RUGSTRANG, RUGSTRENG znw.v. - ruggegraat; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - ruggestreng zelfstandig naamwoord - wervelkolom
ruggenstrengmerg, ruggestrèngmèèrg, zelfstandig naamwoord, merg uit de ruggengraat van een rund; zou geneeskrachtige werking hebben; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “….op dere vinger òf dere dèùm hasse zogezeej zon honsblaos derop staon nèt asse zinne……….ik zal es en stukske ruggestrèngmèèrg meejbrènge……èn en uur nòdderaand wast oopegebrooke.” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels
ruif, rèùf, zelfstandig naamwoord, röfke, WBD paarderuif; Cees Robben - Prent van de Week - hij frèt vórt meej de knèèn öt de rèùf; [datum]; röfke - Henk van Rijen - ruifje
ruig, rèùg, bijvoeglijk naamwoord, rèùg - rèùger - rögst, ruig, ruw; Cees Robben - Prent van de Week - den rèùgen sloeber (Tilburgse Taalplastiek 740125); Pierre van Beek - zó rèùg as en flès (gezegd van een jongeman die zich onnodig scheert); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - 'nen ruigen board (ui als in Fr. Meuse, fleuve); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zó rèùg zèèn as en flès (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1979) - ironisch voor 'heel glad' zijn (tegen een puber die erg volwassen wil overkomen)
ruigte, rögt, zelfstandig naamwoord, "onkruid, wildernis, ruigte, wildgroei; Zenen hòf was niks as rögt. WNT RUIGTE, ook RUIGT - 2) alles wat in de natuur wild door elkander groeit, wild gewas; Daamen Handschrift (1916) - ""röcht - onkruid""; Van Delft - - In een slechte weide groeit ""veul dings"" (veel onkruid) en op een ""vuilen ekker groeit veul rugt"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Naarus - …innen hillen bos mee allerhande ruigtzaod vur m’n knorries (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); De Wijs – (Gehoord van een volkstuinder:) munne rooie kôôl groeit de buurt in, munne spinaozie stao vol ruigt en mun peekes zèn nog nie bekwaom (17-08-1964); Cees Robben – ’t Is paone en tis enkelt röcht.. (19600219) ; Cees Robben – Munne spinaozie stao vol röcht... (19640918); Cees Robben - ...wol mee röcht.. of wol mee kemkes... (19560630); Toorians - En as de kraaie kaauwen/ in p'rtaaien-in de bôôme/ en de rögt al rot begient te stinke; (Lauran Toorians; Nòjaorsaovend; CuBra; 200?); Sjef Paijmans – In de sloten en grachten gingen we: ""Ruigt"" draaien. Deze sloten en grachten waren onder water bijna dicht gegroeid met allerlei waterplanten. Vooral met waterpest. Met een schepnetje had men weinig succes. Daarom werd er in die sloten alleen maar:""Ruigt; gedraaid"". Hiervoor werd een dikke tak gezocht, liefst met nog wat uitsteeksels van oude takjes er aan. Die tak werd dan in die dichte begroeing van waterplanten gestoken en paar maal rond gedraaid en dan uit het water getrokken. Op de slootkant werd dan goed; nagekeken wat er allemaal tussen die waterplanten mee omhoog gekomen was. Vooral naar salamanders zochten we, want die hadden onze speciale belangstelling en werden thuis in het aquarium gezet. De viskesfreters en torren werden in een glazen pot mee naar school genomen voor de frater, die ons tijdens de natuurkundeles vertelde hoe deze waterdiertjes allemaal heetten en hoe nuttig ze waren. ('Herinneringen' - CuBra, ca. 2001); WBD rögt ègge - onkruid uiteggen; WBD I:1484 wikke als onkruid: 'wikke', 'röcht'; WBD III.4.3:217 rögt - onkruid; ook genoemd: onkrèùd, bocht; Dirk Boutkan (1996) - (blz.34) 'rögt', 'rögte', 'rèùgte'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RUIGT (uitspr. röcht) znw.v. - uitschot, bucht, iets dat klein en gering is; allerlei afval van hout, stroo, onkruid enz. slecht volk, gepeupel Van 'ruig' met vocaalkrimping vóór suffix); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - RUIGTE, voor heeschheid, schorheid; somtijds voegt men daarbij 'in de keel'; z.a. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - RUIGTE (rögt) m - wildgroei, onkruid: rögt plukke. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw. vr. 'ruigt' - ruigte"
ruiken, ruuke, rèùke, sterk werkwoord, ruuke - rôok - gerooke, ruiken, maar ook rieken, stinken; - steeds korte uu; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - kóm òn men hart, want ge ruukt nor sneevel (Handschrift Damen 1916) - schertsende liefdesverklaring; van een drinker aan zijn glas; ik ruuk geluk in 't geure van de blommen... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Geluk’, 1941); ruukte de pap van 't penneke? (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Pieterke’, 1938); Cees Robben – Ze ruuken d’n weg naor ’t Cenakel... (19570921); Cees Robben – ...en al ruukte er wè... (19540515); Cees Robben – Ge ruuket... ge pruuvet... (19570309); De Wijs – wè staode toch te snuffelen… -k’ruuk liever kruinaogels (seringen) dan snoffels (anjers), mun dalidassen staon schôon maar ruuken nie (10-03-1967); Dè [wierook] ruukte dur de hille kerk, ik vond dè wel lekker ruuke, mar daor waaren ok meense dieter hartstikke misselek van wieren. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Piet van Beers – ‘Aaftersjeef’: dè flèske meej diejen gouwen dop/ waor ge lekker van gaot ruuke. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - ruike; (ruikt eens = rukt is) ui als fr. Meuse; u als in pötje; WBD III.1.1:252 'ruiken' = stinken; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - ruuke (kort) / ruuke (lang) in het westen v. Midden-N-Brab. rèùke in het oosten v. Midden-N-Brab. (blz.5l); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - RUEKEN, voor ruiken, rieken.; rèùke - ruiken; B rèùke - rôok - gerooke - in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij rökt; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st.ww.tr. en intr. - ruiken; rökt - ruikt; tegenwoordige tijd sing. 2e + 3e pers. van 'rèùke', met vocaalkrimping
ruilen, geroole, werkwoord, voltooid deelwoord, geruild; - voltooid deelwoord van 'rèùle'
ruilen, rèùle, werkwoord, zowel zwak 'geröld' en 'gerèùld', als sterk: geroole; B rèùle - rölde - geröld; ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij rölt; Bosch gerole - geruild; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. en intr. - ruilen; 1. ruilen; Cees Robben - Prent van de Week - zal oe rèùle vur den buurman?; Trouwes dè rèùle en tèùtele wier dur ons veul gedaon, zeker as et net Siendereklaos waar gewist. [over het onderling ruilen van cadeautjes die men op sinterklaasdag had gekregen] (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - kòp óp stèrt rèùle (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1973)- met gesloten beurzen afrekenen; WBD III.4.4:304 'ruilen' = wisselen; Stadsnieuws - Hij hò zene pindòl meej mèn geroole (281007); 2. uitdrukking rèùlen èn tèù(te)le; - combinatie van ruilen en tuitelen = handelen; WBD III.3.1:55 'ruilen', 'kwanselen, tuitelen, verhandelen' = kwanselen; WBD III.3.1:49 'ruilen', 'tuitelen, vertuitelen, vertutselen, matsen' = verkwanselen; WBD III.3.2:191 rèùle, rèùtele, tèùtele = tuitelen, ruilen; rölt, rölde - ruilt, ruilde; tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van 'rèùle', met vocaalkrimping
ruim, rèùm, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, ruim; nogal; WBD 'röm', (Hasselt) 'rèùm' staon (van een paard) - met de benen te ver uit elkaar staan, ook genoemd 'breed', resp. (Hasselt) 'wèèd' staon; Cees Robben - Prent van de Week - Tis wèl rèùm kort; Frans Verbunt - wèèvershöskes waare vruuger rèùm klèèn
ruimen, rèùme, zwak werkwoord, "Henk van Rijen - ruimen; Van Delft - - Als de beerput vol is, ""komt de boer ruimen"" en ""nimt dan de bruid mee"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Dirk Boutkan (1996) - rèùme - gerömd (blz.41); WBD III.1.4:347 'ruimen' = goed opschieten met zijn werk; WBD III.4.4:199 'ruimen' = plaatsmaken; römt - ruimt; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 37) rèùme - hij römt; - tegenwoordige tijd 2e + 3e pers. enk. van 'oprèùme' (met vocaalkrimping); römde(n) - ruimde(n); Cees Robben - Prent van de Week - dan römden ik de kat op; verleden tijd van '(op)rèùme'"
ruin, rèùn, zelfstandig naamwoord, WBD gesneden mannelijk paard, ook 'run' of 'reujn' genoemd; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.m. - ruin, gesneden manlijk paard.
ruisen, rèùse, zwak werkwoord, ruisen; Dirk Boutkan (1996) - roe:se = ruisen (blz. 3)
ruit, rèùt, zelfstandig naamwoord, rötje, ruit in een raam; de vorm ruit; kaarten met het ruit-teken (rèùtes); Rèùtes troef, meej schuppenaos; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - tis en rèùt öt een glas (Handschrift Damen 1916) - het is een klein verlies (Vroeger bestonden de ramen uit kleine ruitjes.); ...enen daas meej en bonte rèùt... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Zosse en ugske op em hebbe?‘); Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “En dan stonde ze wir vur en rèùt èn dan waarde bang dèsse dur die rèùt heene soodemieterde…” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels); WBD rèùtstuk (II:918) - ruitjesgoed, ook 'rèùt'; Henk van Rijen - snòt òn de rèùte smèère - etalages kijken, niets kopen; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw. m.(kaartspelersterm) - ruiten, mv. 'rötes'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RUITENS - ruiten. Ruitens is troef; rötje - ruitje; - verkleinwoord van 'rèùt', met vocaalkrimping; J. 'naa zitte ze aachter et rötje'; De raomen in de klas han un hèle hôop klène rötjes. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
ruiteketuit, rèùteketèùt, zelfstandig naamwoord, "uitdr. - op de rèùteketèùt - zonder voorzorgen, op de bonnefooi; Cees Robben – [Onderwijzer:] Wes ’t verschil tussen ruiteketuit en bonnefooi... [leerlinge:] Volgens men is dè één tiet-mem, mister... [onderwijzer: Heel mooi, Filleke.. (19840120); Van Beek - Op ruitekeduit ergens heengaan. - Op de bonnefooi ergens heen gaan. - Op goed geluk, in goed vertrouwen. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 6 december 1958); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - óp rèùte kadèùt ('78) - op goed geluk (Wsch. een overblijfsel van de toverformule 'har-uit, kaduit, de schoorsteen uit'; zie ald.); Daamen Handschrift (1916) - ""ruiterkenduit - zonder geld (op zwart zaad)""; CiT (79) 'Daor gao'k niemir nor toe op de rùiteketùit'; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - Wellicht een schertsende vorming van 'ruiten' = volgens Van Dale: 'roof plegen', op woeste wijze rondlopen, rinkelrooien. WNT RUITEN (IV) - 1) roof plegen, rooven, plunderen; 2) in Belgisch Brabant voor: op een woeste wijze rondloopen, rinkelrooien; zie reutemeteut"
ruitelen, rèùtele, zwak werkwoord, ruilen (niet bij De Jager; in WNT 'Westfries voor RUIEN'); ...èn rèùtele heese nôot gehoeve/al wast ok dikkels ene toer... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Moederdag); Cees Robben – Valt er nog wè te ruitele of te tuitele... (19760903); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - valt er nòg wè te rèùtele òf te tèùtele? ('72); WBD (III.3.2:191) rèùtele, tèùtele, rèùle = ruilen; WBD (III.4.4:304) 'ruitelen' = wisselen - te handelen
ruiten, rèùtes, bijvoeglijk naamwoord, Henk van Rijen - ruiten (bij kaartspel); Henk van Rijen - 'Röötes is troef'; WBD III.3.2:174 - rèùtes = ruiten (van een kaartspel); WNT RUITEN (I) gewestelijk (Vlaanderen) ook RUITENS - znw., mv., vr. benaming voor de roode ruitvormige figuren op sommige speelkaarten
ruiter, rèùter, zelfstandig naamwoord, Goedgetòld - cavaleriesoldaat, ruiter; Stadsnieuws - Iedere rèùter is wir kappietein - we zijn allemaal weer gelijk (290306)
ruitjesbroek, rötjesbroek, zelfstandig naamwoord, WBD bakkersbroek
ruitjeskleed, rötjesklêed, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.3:63 'ruitjeskleed' = geruite jurk
ruizing, ruuzing, zelfstandig naamwoord, ruzie; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'ruziemokster'; Die twee hadden zitten praoten over trouwen en over vrouwen. Ge moet weten, dè ze geen van baaien getrouwd geweest waren en er dus vrij over kossen praoten zonder ruzing te krijgen in d'r eigen huishaawe. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun en de dames’; NTC 20-1-1940); WBD III.3.1:237 'ruzing' = twist; ook 'bekvechterij'; WBD III.1.4:240 'ruzie maken', 'ruziën' = kibbelen; WBD III.3.1:24= 'ruzie maken' = bekvechten; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr. 'ruzing' - ruzie, twist; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RUZING znw.v. - hetzelfde als ruzie, twist; WNT RUIZING, RUZING (van 'ruizen' - luidruchtig zijn) - leven, lawaai, rumoer, twist
ruk, ruk, zelfstandig naamwoord, afstand; WNT RUK 3) in overdr. toepassing: a) de afstand over welken de ruk zich beweegt
rukker, rukkerd, zelfstandig naamwoord, WBD paard dat met rukken trekt
runstoof, runstoof, zelfstandig naamwoord, R kachel in de vorm van een plattebuis, zonder de versmalling boven de asla, waarin als looistof gebruikte fijngestampte eikeschors (zgn. run) werd gestookt. WNT RUNSTOOF - groot komfoor met gedroogde schors, waaruit de looistof reeds getrokken is
rus, ròs, zelfstandig naamwoord, PM graszode; bosje gras; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ROS m - rus, graszode; WNT RUSCH (I) - rosch, ruisen; risch, resch, zelfstandig naamwoord - l) zode, graszode; b) heizode, plag, c) rietzode, losdrijvend stuk riet; 2) kluit, aarde, aardkluit; 3) grasbosje, struikje gras; enz. Z.a. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROS(CH), ROES(CH), RUS(CH) znw.m. - zode, graszode, afgestoken zode. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'ros' zelfstandig naamwoord - graszode
rusmes, rösmis, zelfstandig naamwoord, WBD kouter (lang smal mes dat voor het rister in de ploegbalk verankerd zit), ook 'kouter' genoemd; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.o. 'rusmes', met dat zich loodrecht voor de eigenlijke ploegschaar bevindt. WNT - niet vermeld
russel, russel, zelfstandig naamwoord, "rooster; spel; R.J. Men vadder heej et gèld al op de russel ötgetèld. Van Delft - Ook had men nog het centen steken in een rutsel. Een rutsel noemde men drie lijntjes, welke evenwijdig van elkaar getrokken waren. Hierbij moest men de centen in den rutsel werpen, waarbij de middellijn de voornaamste was. Ook werd daarbij wel ""bescheiden"" (bepaald), dat de centen, die niet in den rutsel lagen, voor den dichtsten steker waren. Met de overgebleven centen wierp men weer de lucht in, als hiervoor omschreven. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104; 9 maart 1929); Henk van Rijen - de russel zaat hòst himmel toe - bijna helemaal dicht; WNT Zie WNT XIII:1344 'Het geld wordt daar op den rooster geteld.'; WBD (III.2.1:237) 'rosel' = rooster; Stadsnieuws - Onze vadder heej et gèld op de russel getèld - Mijn vader heeft zijn geld verbrast (040109); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.m.'reussel, reustel, roostel' - rooster. Z.a. rüsel, znw.m. 'russel' l) rooster (van een kachel), voetschrapper enz. 2) onderdeel van een ploeg; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - russel zelfstandig naamwoord - rooster"
rut, rut, bijvoeglijk naamwoord, alles verloren hebbend; WBD (III.3.2:38) rut, blut, kèps, tèp = alles kwijt (bij een spel)
rutselen, rutsele, rössele, russele, zwak werkwoord, rutsele - rutselde - gerutseld; rössele - rösselde - gerösseld, "1. schudden in het algemeen; - Ik liep dur 'n dreef van klinkklaor goud, dè rammelde en rutselde alsof ieder blaoike wè vertellen wilde... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929); WBD (III.3.2:208) rutsele, hutsele, schudde = hutselen; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'rutselen' - door elkaar schudden, hutselen... WNT RUTSELEN 2) flink schudden, door elkaar schudden, hutselen; 2. schudden van het sjèpflèske; et sjèpflèske rutsele - het flesje dropwater schudden; Van Delft - ""Rutselen"", dit is schudden. Een jongen ""rutselt sjepwater"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929); Cees Robben – Ik heb ’t op munne borstrok, moeder... Hedde nie wè sjep om te rutselen... (19641113); - En as ge vur unne cent sjepdròp kòcht, dan konde die in ’n flèske meej waoter onder oe bèd bewaore en flink rutsele. Dan konde fèèn sjèpke trèkke. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RUTSELEN - eenige vloeistof sterk schudden, hutselen. Ge moet dieën drank goed rutselen. zie sjèp; rössele; de kachel oppoken door het rooster te schudden; WNT RUISCHEN -(I) C) Afzonderlijke vermelding verdient 'ruischen' als bedr. ww. in de verouderde beteekenis: verbrijzelen (met lawaai of geweld) stuk breken, stuk slaan.; russele - Frans Verbunt - schudden (van speelkaarten). WNT - 2. Flink schudden, door elkaar schudden, hutselen. Ge moet dieën drank goed rutselen, eerda' ge 'm inneemt, CORN.-VERVL. Rutselt is met da' fleschken, maar niet te hard, of ge zult den drank er uit rutselen, Ald. De nummers voor de loterij goed ondereen te rutselen! Loquela (Wdb.) [1907]."
rutselfles, rutselflèske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; sjèpflèske, waarmee uiteraard geschud werd; zie sjèp
rutselstok, russelstòk, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - stok of pook waarmee men het kachelrooster heen en weer beweegt; zenuwachtig persoon die steeds heen en weer loopt en niet weet waaraan te beginnen
ruw, bruuw, bijvoeglijk naamwoord, ruw; De Wijs – Noemde gij dè baord? Dan is schèère d’r nog nie bij, ge kunt beter ’n bruwe kaort neeme en aanders gao-de mar ‘ns in unne flinke wènd staon (27-12-1968)
sabbelen, zabbele, zwak werkwoord, sabbelen; de tong die aaltij babbelt, en overal aan zabbelt, en iederendeen beknabbelt (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Kwaoie tong’, 1941); Cees Robben – Ze duimen nog... ze zabbele... (19580531); Zabberend gòn ze dan nòr hèùs... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Maaimònd); Henk van Rijen - sabbelen; WBD III. 2. 3:10 'zabberen' = knabbelen; WBD III. 2. 3:10 'sabbelen' = idem; Stadsnieuws -  Ons oopoe heej gin taande mir, ze moet op de kuukskes zabbere (100108); WNT ZABBEREN, sabberen - l) kwijlen
sabberen, sabbere, zabbere, zwak werkwoord, sabbelen, kluivend zuigen; Cees Robben - ze sabberde op snoep; WBD III.2.3:9 'zabberen' = knabbelen 10 'sabbelen' = likken; - sabbere - sabberde - gesabberd; WNT ZABBEREN, sabberen - 1) kwijlen (verouderd); 2) (tong)zoenen (sinds lang verouderd; 9) v. vloeistoffen: druipen, sijpelen; Bosch sèbbele - sabbelen, zeuren; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZABBEREN - zachtjes en aanhoudend aan iets zuigen. Hft. Hoeuffts 'Sabberen' voor 'zeveren'; zabbere; sabbelen; de tong die aaltij babbelt, en overal aan zabbelt, en iederendeen beknabbelt (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Kwaoie tong’, 1941); Cees Robben – Ze duimen nog... ze zabbele... (19580531); Zabberend gòn ze dan nòr hèùs... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Maaimònd); Henk van Rijen - sabbelen; WBD III. 2. 3:10 'zabberen' = knabbelen; WBD III. 2. 3:10 'sabbelen' = idem; Stadsnieuws -  Ons oopoe heej gin taande mir, ze moet op de kuukskes zabbere (100108); WNT ZABBEREN, sabberen - l) kwijlen
sacrament, sakkermènt, zelfstandig naamwoord, onzijdig, sacrament - achterwerk, kont; Cees Robben – Sebiet zakkoewis onder oew sakkerment schuppe... (19870828)
saffraan, saffraon, zelfstandig naamwoord, saffraan (specerij en kleurstof); Cees Robben - daor rook et nor saffraon
sajet, sjèt, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, sajet; Cees Robben – D’n sjetten sok (19570706); J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Saai. Grof kamgaren Serge-weefsel. Sajet. Breigaren, uit niet gekamde en gerekte (crossbred) voorgarens gesponnen. ; Els de Baan - Saai werd gemaakt van grove kam wol (kantoren). Hierdoor was saai voordeliger dan laken, dat van fijne Engelse kamwol was vervaardigd. Voor de kettingdraden (weven) werden speciale, gelijkmatig gesponnen en sterk getwiste kamgarens gebruikt. Die resulteerde in een gladde stof. Na het vlaken, wassen, smouten, kammen, spinnen en weven werd de wol, in tegen-stelling tot laken, eerst gevold (vollen] en dan geverfd. (...)Saai was een zeer gewild produkt, zeker in de late 16de eeuw en in de eerste helft van de 17de eeuw. In 1601 werden in Leiden meer dan 40.000 stuks saai vervaardigd. Deze stad had een aparte saainering. Behalve voor bovenkleding werd saai ook gebruikt voor gordijnen. Saai wordt nu niet meer gemaakt. Sajet, een getwijnd wollen garen, was geschikt voor bijvoorbeeld het breien van kousen. Ook tegenwoordig wordt kousenbreiwol en kousenstopwol nog aangeduid als sajet. (Goed garen, 1994); WNT – lemma Saai – 1920 - Zekere lichte, gekeperde wollen stof: gekeperde kamelot of wollen grein. - Als een stof die in het bijzonder door de lagere standen wordt gedragen. znw. onz. Mnl. sai. Ontleend aan fr. saye. WNT – lemma Sajet – 1920 - znw. onz. Ontleend aan een verkleinw. bij fr. saye, verg. SAAI (I). Daarnaast vroeger sayette, vr. — Halfgekamd wollen garen, in den regel in toepassing op getwijnd brei- en stopgaren. WBD (III.2.1:381) sjèt, 'saai' = kousenwol; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – SJET m - sajet, wollen garen, gebruikt om 'sjetten' kousen te breien en te stoppen. Weijd sjèt (krt. 102) is Frans leenwoord. A.P. de Bont – s’ät, zelfstandig naamwoord m. 'sjet' - sajet; Hees sjet, sjette sokke (I:15); Bosch sjèt - sajet, breigaren
sakkerdaniël, sakkerdanieèl, tussenwerpsel, "bastaardvloek; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""sakkerdaniel - n'uitroep""; WNT SAKKER ontl. aan Fr. sacré, als eerste lid in merendeels verouderde bastaardvloeken"
sakkerdekont, sakkerdekont, tussenwerpsel, bastaardvloek; Tony Ansems – En as ge nao 't examen/ De post op bent gaon haole/ Dan vende uit, sakkerdekont/ Ge zeit al weer gezakt. (uit ‘Vursorteren’ (1971), van de cd ‘Gatvermiedenhoed’, 2010)
sakkerdomme, sakkerdoome, tussenwerpsel, "krachtterm; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""sakkerdoome! - 'n uitroep""; WNT SAKKER van Fr. sacré: in meerendeels verouderde bastaardvloeken"
sakkeren, sakkere, zwak werkwoord, Kubke Kladder (Pierre van Beek) – Hij was zô kwaod as 't aachterste end van den duvel. Vergimme wè sakkerde-n-ie: hij was mee ginnen riek mir te voeieren! (uit: Uit 't Klokhuis van Brabant, Nwe. Tilb. Courant 1929); Piet Heerkens – Die heidenen in et bos/ wie zou d'r nie op sakkere,/ sakkere,/ die heidenen in et bos/ ze jakkeren over et mos. (uit: ‘In et bos’, in De kinkenduut, 1940); Jan Jaansen (Piet Heerkens) – Er wier gevloekt en gesakkerd en gegild en de kender begosse van louter plezier kopje te duikelen over de natte waai. (uit ‘De nuuwe dokter’, Nwe. Tilb. Courant, 1940); Frans Verbunt -  foeteren, vloeken; WBD III.3.1:273 'sakkeren' = vloeken; WNT SAKKEREN - vloeken, foeteren; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - sakkere ww - vloeken, foeteren; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SAKKEREN - vloeken
sakkerjan, sakkerjèn, sakkertjèns, tussenwerpsel, bastaardvloek, ook als bijvoeglijk naamwoord; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'sakkerjen'; v. Dale noemt bij 'sacre-dieu' ook 'sakkerjen' als verbastering van deze Franse vloek. WTT - De verklaring van Van Dale lijkt niet juist; aannemelijker lijkt dat 'jen' een verbastering is van Jean, namelijk Sint Johannes de Doper; sakkertjèns - verbastering uit Frans ‘sacré’ (heilig) en ‘Sint Jan’; Cees Robben – Wè ligde’r toch wir sakkertjèns bij... Alleej.. Schuif op keemel... (19691128) [Sint Jan, ofwel Johannes de Doper, droeg tijdens zijn verblijf als kluizenaar in de woestijn een kleed van kamelenhaar]; Cees Robben – Kwaanselt toch nie zô... sakkertjense semmelèèr... (19770422); Willem van Mook – Verdomme jammerde hij, dieje sakkerjense duvel is er wir mee z'n herrie. (Nieuwe Brabantse novellen; ca. 1970)
sakkerju, sakkerjuu, tussenwerpsel, bastaardvloek, ook als bijvoeglijk naamwoord; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'sakkerju'; Cees Robben - Sakkerjuus sekreet degge daor staot .. sebiet zakkoewis onder oew sakkerment schuppe. (Prent v.d.week, 870828); Willem van Mook – 't Is de duvel die-t-er mee spult, sakkerju. (Nieuwe Brabantse novellen; ca. 1970)
sakkerkeesje, sakkerkiske, tussenwerpsel, bastaardvloek; Naarus (Bernard de Pont) – Sakkerkiske, ‘k zèr nog muug van… (uit: Brieven van 'n oud Tilburger; in Groot Tilburg, 1940)
sakkers, sakkers, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, Wim van Boxtel – Mar gin rust is hun vergeven,/ zolang diejen wend zo sakkers waait./ Kek 'ns daor, hoetie bij d'n toren,/ gulzig dur de blaoikes graait. (uit ‘Blaoikes waaien’, in Brabants Bont, 1979)
salamander, sallamander, sallemander, zelfstandig naamwoord, sallemanderke, "salamander; WNT - Ontleend aan Grieks-Latijns salamandra. Naam van de tweeslachtige dieren, die de familie der salamandrinae vormen en in uiterlijk veel op hagedissen gelijken. WTT 2013 - Het Woordenboek van de Brabantse dialecten (III.4.2:106, lemma Hazelworm) geeft 'salamander' als Tilburgse benaming voor de hazelworm (Anguis fragilis), een hagedis uit de familie hazelwormen (anguidae). Hier is, blijkbaar, sprake van verwarring op grond van de door het WNT (hierboven) gesignaleerde gelijkenis. 'Salamander' voor 'hazelworm' werd door het WBD ook opgetekend voor Etten, Vessem, Wijbosch, en Wernhout. In het lemma Salamander heeft het WBD (III.4.2.118) voor Tilburg geen aparte opgave, zodat we mogen veronderstellen dat de benaming in Tilburg 'sallemander' was en valt onder de mededeling daarover: 'frequent in Noord-Brabant'. Voor Berkel-Enschot is er voor salamander wèl een aparte opgave: 'hagedis'. Voor 'hagedis' in Tilburg zie haajslangeske; Herinneringen; •Urias Nooteboom - De jongens lagen met hun neus boven den donkeren waterspiegel van een slootje, dat in den Verzonken Poel; uitmondde, zij gluurden met heldere ogen over den zandigen bodem naar het schichtige voorbij schieten van stekelbaarsjes, die in grote troepen voorbijdreven, naar het luie spartelen van een goud-met-zwartestippen-gebuikten salamander en de grote donkere watertorren die rondduikelden met de vlugge krieuweling van hun poten. (Jeugd in een fabrieksstad; 1944); •Jan Naaijkens - Een bolscheut verder stroomde de Wouwer, Hessels Wouwer, ter onderscheiding van de waterloop in, jawel, de Wouwerstraat. Het was een glashelder stroompje waarin kleurige salamanders zwommen, die me zo boeiden, dat ik te diep naar het watervlak boog, er voorover induikelde en ik zou verdronken zijn, als mijn jongere broer Ran me er niet koelbloedig aan mijn schortebanden had uitgetrokken. (Het dorp van onze jeugd, 1999); •Ed in 't Ven - 's Woensdagsmiddags als de school uit was, gingen we meestal naar de bossen. Wij woonden op de Reeshof dus we hadden volop keus. Het gemeentebos, Het wandelpark, en de Oude warande. Daarnaast hadden we nog de grote bossen van de fabrikanten aan de Bredaseweg en de privéperceeltjes rond de Zwartvenseweg en de Langendijk. De Oude warande was het verste, dus ook het beste. Naast het kapelleke in de Oude warande was een brandkuil, die in oude tijden aangeplant was met rododendrons. Die brandkuil was helemaal overgroeid, maar wij jongens hadden hem gevonden en er zaten volop salamanders en watervlooien in. (Herinneringen - 'St.-Antonius bij de nonnekes in de ziekenboeg', CuBra, 2001); •Sjef Paijmans - Herineringen (Oisterwijk) - Op de slootkant werd dan goed nagekeken wat er allemaal tussen die waterplanten mee omhoog gekomen was. Vooral naar salamanders zochten we, want die hadden onze speciale belangstelling en werden thuis in het aquarium gezet. (CuBra; circa 2003); •H. van Boxtel - Er is een moment gekomen dat ik het salamanderbos vergeten ben. Vergeten, en nooit meer aan gedacht. ; Ik kwam er al niet meer. Ik zat inmiddels op een andere school, met andere vrienden, en een hoop huiswerk. Ik had de werklui wel zien komen, ik zag ze overal. Houten wagens en bouwketen, bomen die verdwenen, met bossen tegelijk. Het gele zand dat voortdurend gebracht werd, en overal in dikke lagen onder moest. Rioolpijpen van twee meter doorsnee die de grond in moesten. Malende betonwagens, kranen, bulldozers, asfalteermachines en walsen, als stadse landbouwmachines, die de dag van morgen voorbereidden. Dat ze toen ook aan het salamanderbos gezeten hebben, heb ik niet geweten. Alles wat er was, werd begraven, onder dikke pakken zand. Ze hebben het opgespoten. Er moest zand op, veel zand erop. Alles moest effen, en strak. Huizen, flats, winkelcentrum, straten, lantaarnpalen, zebrapaden en garageboxen erop. Het werd daar een buurt. ('Hoflaan', in de rubriek 'Geschreven Stad', Brabants Dagblad, 2000); sallemanderke - verkleinwoord van salamander / sallemander; - salamandertje, verkleinwoord voor een kachel van het Franse merk La Salamandre; later voor ieder type van dit soort potkachels. De naamgeving is gebaseerd op de mythische eigenschappen die in de oudheid en middeleeuwen werden toegedacht aan de vuursalamander (zie hieronder). Henk van Rijen - ommanteld potkacheltje; T. Wiel - 't Was 6 januari, een drukte van belang met de vele groepen driekoningenzangers. Naast ons woonde de smid. Met hem stond ik deze gebeurtenis eens te bekijken in zijn winkel vol ijzerwaren, kachels en aanverwante artikelen. De grote Salamander-kachel stond roodgloeiend. Telkens als een groep kinderen in zijn winkel binnenkwam om een lied te zingen, stonden wij belangstellend te luisteren. (‘Op een Driekoningenavond’- in: Men tilburg, 1979); Wim van Gestel - salamanderkacheltje, onzijdig, cilinder-kacheltje, soms omgeven door een opengewerkte mantel in siergietwerk. Allesbrander. Ook te gebruiken als runstoofje of als kolenslikbrander. Speciaal voor (bij)verwarming. (Woordenlijst van de streektaal van Gilze en Rijen, 1996); Van Dale SALAMANDER 7) afkorting van 'salamanderkachel' - apparaat dat gerechten van bovenaf verwarmt; Wikipedia 2013 - Een salamanderkachel is een klein kacheltype dat oorspronkelijk werd vervaardigd door het Franse bedrijf Chaboche onder de merknaam La Salamandre. De salamanderkachel was een allesbrander waarmee hout, turf, steenkool, cokes en briketten konden worden gestookt. Binnenin was een vuurvaste bekleding aangebracht. Samen met het gietijzeren omhulsel zorgde dit voor een grote warmtecapaciteit. De verbranding verliep langzaam en efficiënt. De kachel bleef continu branden en hoefde slechts eens in de 24 uur te worden voorzien van nieuwe brandstof. Het vuur was zichtbaar dankzij mica ruitjes. WTT 2013 - De salamanderkachel, en vooral het principe daarvan met betrekking tot verwarming en de duur van verwarming werd na circa 1890 de meest voorkomende toepassing bij de vervaardiging van (pot)kachels en haarden. Zie Wikipedia, hierboven. - Potkachel. Een hoge, ranke kachel met slechts een enkele kookplaat:; - Een haard, verplaatsbaar (cheminée roulante) en aanvankelijk inderdaad exclusief van het merk La Salamandre. Het idee is dat de haard (op wieltjes) van de ene naar de andere stookplaats.  WTT 2013 - De merknaam La salamandre werd door de uitvinder en producent Chaboche gekozen op grond van de eigenschappen die in de Oudheid en Middeleeuwen werden toegedacht aan de vuursalamander, tegenwoordig ook wel gevlekte landsalamander of goudsalamander (Salamandra salamandra) genoemd, een landbewonende salamander die behoort tot de familie echte salamanders (Salamandridae). Het waren niet de minste geleerden die een bijzondere maar in werkelijkheid nietbestaande eigenschap van deze salamander geboekstaafd hebben: zijn immuniteit voor vuur. ""De vuursalamander dankt zijn wetenschappelijke naam Salamandra salamandra aan het Perzische woord 'samandar'; 'sām' betekent vuur en 'andarūn' betekent binnenin. Vroeger dacht men dat de vuursalamander vuurbestendig zou zijn wat achterhaald is; door de zeer dunne huid kan de salamander net als alle amfibieën juist zeer slecht tegen hitte. Een verklaring is het feit dat in het haardvuur geworpen houtblokken soms schuilende vuursalamanders bevatten waarna deze het vuur uit vluchten en het lijkt of de salamander 'uit het vuur wordt geboren'."" (Wikipedia); - Jacob van Maerlant - De salamandra blijft leven in vuur en doet de vlammen zelfs uitdoven. Volgens Plinius, Jacobus van Vitry, Adelinus, Aristoteles en Solinus lijkt hij op een hagedis. Isidorus van Sevilla noemt de salamander de gevaarlijkste van alle giftige dieren. Hij wordt zelden gezien, zegt Plinius, tenzij het hard regent. Zijn speeksel is buitengewoon kwaadaardig: wanneer een mens ermee in aanraking komt, valt al zijn haar uit. De salamander klimt in appelbomen en vergiftigt de vruchten. Wie daarna in een appel bijt, valt ter plekke dood neer. Als een salamander in het water is gevallen, doodt zijn gif iedereen die ervan drinkt. Er bestaat een soort salamander die in vuur leeft en bedekt is met een soort wol of haar waar onbrandbare gordels en kledingstukken van worden gemaakt. Van paus Alexander III wordt verteld dat hij een mantel bezat van salamanderwol, die men als hij vuil was in het vuur gooide, waar hij vervolgens weer schoon en helder van kleur uitkwam. Albertus Magnus verklaart dat hij met eigen ogen een gordel van dit materiaal in het vuur heeft zien liggen. Toen de gordel begon te gloeien, nam men hem er volledig ongeschonden weer uit. (Het boek der natuur; vertaald door Peter Burger, 1995); zie opsallemander"
salie, saovie, zelfstandig naamwoord, salie (Salvia); Cees Robben – [Vrouw tegen dokter:] Hêêl oe lèzzen-meel en kalmoes/ saovieblad... kemille-thee/ höskes-lôôf en hoest-sjuup-sjuupkes../ Dingen... waor ie [de patiënt] niks aon hee... (19551217); WBD III.4.3:321 saovie - salie (Salvia officinalis), ook 'selvia); WBD III.2.3:130 'savie' = salie; ook 'salvia'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SAVIE zelfstandig naamwoord m. - salie, Fr. sauge; Hft. SAVIE - salie; saviemelk - saliemelk. Kiliaen -  savie en salie. Hees savie (VIII:80)
saluut, salluu, saluut, saluutjes, saluu, tussenwerpsel, gegroet! (afscheidsgroet); Cees Robben – Nou salluu... (19590912); Frans Verbunt - saluu - gegroet: Alleej, haawdoe èn saluu war!; uitroep; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - salü, resp. selü, zelfstandig naamwoord o. 'saluut'; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - saluu! tussenw. - gegroet, houdoe!; Hees salu, selu (I:14); WNT SALUUT 2) thans als afscheidsgroet buiten zinsverband, zonder dat de beteekenis 'heil' nog gevoeld wordt.
samen, saom, saome, bijwoord, samen; Saome waandele meej de kènder. Cees Robben - ...saom op stap... (19540814) Pierre van Beek - We hèbbe saomen in dezèlfde waaj gelôope. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SAMEN - samen; men zegt 'te samen' en niet 'te zamen'
sanselen, saansele, zwak werkwoord, Frans Verbunt - langzaam lopen in de zin van treuzelen; Stadsnieuws - Hij saanselde wè vurdèttie bè zenen baos nòr binne gong - Hij treuzelde een beetje voordat hij bij zijn chef naar binnen ging (191008); WNT SANKELEN, sjankelen. Wellicht onder invloed van Fr. chanceler = wankelen, strompelen. Gewestelijk in Zuid-Nederland.
santenboetiek, santeboetiek, zelfstandig naamwoord, santenkraam, de hele verzameling van santen = heiligen; vandaar: met alles erop en eraaan; ...mee koren en dubbelkoren en solo's en heel den santeboetiek d'r bij! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 5; NTC 29-10-1938)
Saroléa, Sarreleeja, zelfstandig naamwoord, motorfiets van het Belgische merk Saroléa; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Ene Sarreleeja (Saroléa), ene zwaore Saroléa, honderdaachteseufeteg kieloow!”
sas, sas, zelfstandig naamwoord, WBD III.3.1:419 'sas' = sluis
sassen, sasse, zwak werkwoord, sasse - saste - gesast, plassen, wateren; WBD III.1.1. lemma urineren  - Tilburg; Verh SASSEN onov.ww - een plas doen. Enigszins jolig gezegd en waarschijnlijk een ontleend woord. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SASSEN - in de dok laten varen langs de sasdeuren. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - sasse ww - urineren; WNT - niet vermeld
satijn, satèèn, zelfstandig naamwoord, "satijn; WBD satèèn (II:886) - satijn; WBD inslagsatèèn (II:868) - inslagsatijn; WBD kèttingsatèèn, kèttingsetèèn (II:873) - kettingsatijn; WBD satèènbinding (II:1046) - satijnbinding; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SATIJN - m. en niet o. WBD II.4. p. 886 – Van Dale zegt bij „satijn"" (1): „Glanszijde, atlas, een oorspronkelijk alleen zijden, later ook halfzijden (katoen en zijde) gekeperde stof, zeer glad geweven (nl. zo dat de bindingsknopen zoveel mogelijk over de oppervlakte verspreid liggen), met hoge glans."" ; J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) verwijst bij „satijn"" naar „crêpe-satijn"". Daar zegt hij: „Zijden of kunstzijden weefsel in (ketting-) satijnbinding. Normaal gedraaide ketting. Inslag afwisselend 2 rechts en 2 links overdraaid."" J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij „satijnbinding of atlasbinding"": „Bindwijze, waarbij de bindingspunten in het weefsel min of meer regelmatig verspreid liggen. De eene kant van het weefsel geeft een eenigszins losliggend dradenstelsel te zien, hetgeen aan het weefsel een glad aanzien geeft.""; Satéén, K 183 (= Tilburg) ; sattienèt - saatienèt"
saucijs, sesies, sosies, soosies, sossies, zelfstandig naamwoord, "een bepaald soort droge worst om in afgesneden vorm brood te beleggen; Bewijsplaatsen; Kubke Kladder - Alles hier op de wèreld hee toch een end, behalve sesiesworst zô ""de Tuter"" zeggen, want die hee-t-er twee. Jè, wè zulde daor op afdingen!... (uit: Uit 't Klokhuis van Brabant 4, Nieuwe Tilburgsche Courant, 2-11-1929); Jace van de Ven - C is Cèrvelaatwòrst, die hiet sesies (Tilburgs ABC, 1999); Piet van Beers - 'n Flès (nie als te duure) wèèn/ 'n Rölleke mèèle moppe./ 'n Bèkske zult, 'n ons sesies./ 't Is dees week ""Zèùneg soppe."" (uit: 'Bodschappe doen', www.cubra, ca. 2005); Lodewijk van den Bredevoort - Ik weet nog dè we’r gegeten hebben en dègge dwars deur de soocies kost heene kèèke, diege op oewe bottram krêegt. (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Tilburgse woordenlijsten; Frans Verbunt -  boerenmetworst (Fr. saucisse) (1996); Henk van Rijen - sesies zn - snijworst (saucisse Fr.) (1998); Henk van Rijen - sóssies zn - worst (saucisse Fr.) - Zó dik as unne sóssies èn zó zwòòr as unne kènderwòòge. Zo dik als een worst en zo; zwaar als een kinderwagen (zegt men van een zwaarlijvige). (1998); Goedgetòld - sesies - zn - boerenmetworst (Fr: saucisse). (2004); Etymologie - WTT 2013; Tilburgse woordenlijsten verklaren sesies als ‘boerenmetworst’ of als ‘snijworst’, maar dat is wel erg dun afgesneden. Sesies is inderdaad afgeleid van het Franse saucisse, maar dat woord betekent tot op de dag van vandaag niet zozeer een bepaald soort worst, als wel iedere worst waarvan het gehakt gezouten is en vervolgens door de slager, meer bepaald de charcutier, is ingesloten in een darm. Saucisse is afgeleid van het Latijnse salsicia, gezouten. Het in het Frans eveneens gangbare saucisson is van saucisse afgeleid. Saucisson wordt gebruikt om de grotere, dikkere worstsoorten aan te duiden, en heeft betrekking op worst die men koud eet. (Alain Rey, Dictionnaire historique de la langue française, 1998); Cervelaatworst valt ook onder deze noemer maar heeft van oorsprong een duidelijk gedefinieerde receptuur. Het komt van het Franse cervelas, uit het Italiaanse cervellato, en dat was een Milanese charcuterie, soms op basis van varkensgehakt, soms rundvlees, maar altijd met varkenshersenen (de witte brokjes). Van oorsprong betekent cervelaat dus ‘hersenworst’. Onze (boeren)metworst heeft qua samenstelling niets te maken met varkenshersenen. Het woorddeel ‘met’ is het Middelnederlandse woord voor ‘gehakt varkensvlees’. (WNT) De verklaring met ‘snijworst’ biedt geen enkel houvast om te bepalen over welk soort worst het gaat als de Tilburger ‘sesies’ bedoelde; sossies - Henk van Rijen – worst (Fr. saucisse); Henk van Rijen – 'zo dik as unne sossies èn zo zwaor as unne kènderwaoge' - Zo dik als een worst en zo zwaar als een kinderwagen (zegt men van een zwaarlijvige)"
saus, saaws, zelfstandig naamwoord, "saus; Pierre van Beek - Gezeten aan de boskant, in de zon of in de schaduw - al naargelang het hun die dag belieft - roken ze er hun pijpje, praten over vroeger en vertellen er hun sterke verhalen... Zoals dat van de legendarisch geworden Duitsers, die eens met stoommachines ""De Utrecht"" geploegd hebben en waarvan de herinnering voortleeft door; hun liefde voor de Nederlandse jenever: ""Ze goten hem als saus over de aardappels!""... (Het Nieuwsblad van het Zuiden - vrijdag 30 augustus 1968; Hoe ""Luther"" terecht kwam in een stil grensdorpje); Lodewijk van den Bredevoort - Èèrpel mee botersaus en un aai, un héél aai, hoe was et meugeluk. Gebakken èèrpel kwaam ôk wel ens veur, asse pas nuuw waren of soms allèèn mar èèrpel meej jèùnsaus, nèè op dieje vaaste en onthoudingsdag waar menne honger nie grôot, dè hè’k aaltij goed onthaawe. Daor waar et dan ôok enne onthoudingsdag veur. (Jo van Tilborg - Kosset den breune eigeluk wel trekken 11; 2006); Lodewijk van den Bredevoort - Ik heb menige keer men èèrpel mee spekvet, dunne saus genoemd en nie te vreten, dan meej lange taande, zitten te nuttigen onder zon (Jo van Tilborg - Kosset den breune eigeluk wel trekken 11; 2006); Lodewijk van den Bredevoort - Aate wij vruuger op vrijdag nog wel ens vis of mossele, ‘vuls te duur’, wierter gezeej. Un aai meej botersaus, of allêen èèrpel meej jèùnsaus. (Jo van Tilborg - Kosset den breune eigeluk wel trekken 11; 2007)"
sausduim, sausdèùme, zelfstandig naamwoord, meervoud, vingers, 'poten'; Blèèft er meej oew sausdèùmen aaf!; Henk van Rijen - 'saawsdoome'; WBD III.1.1:148 'sausduimen' = handen; Blijf er met je poten af 154 idem = vingers; – zie ook pòl
sauskom, sauskummeke, sauskumke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; sauskommetje; De Wijs – (Gehoord van een Tilburger die uitgenodigd was naar iemands vijver te komen kijken) “Ge mot is naor menne viskûîl koome kèke, daor is de jouwe nog mar ’n sauskummeke bij…” (17-10-1966)
savooi, sevôoj, zelfstandig naamwoord, 1. eigenlijk: de koolgroente die vernoemd is naar de landstreek Savoye; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; savo.i, zelfstandig naamwoord vr. 'savooi' - savoyekool; Et waar rèèst meej wè overgebleevesoepvléés fèèn gesneeje en ene fèèn gesneeje sevooiekôol. Wè ketjap derover en klaor waar de nassi. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); 2. figuurlijk: achterste, kont; Cees Robben – Hier draaien we ons sevooi teneer... (19670818); Cees Robben – Ze drèèft en ze draait mee d’r dikke savooi... (19700116); Cees Robben – Dè moette daor zien mee d’r dikke savooi (19831014); Cees Robben – En onze vadder schupte me onder m’n sevooi omdek z’n schuup ha geschoept uit ’t schop... (19860606); Cees Robben – Mèn buurvrouw wordt toch zôô maoger war.. D’r sevooi stelt gin reet mir veur... (19850705); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej zen sevôoj in de booter valle (Si'66) - het goed treffen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zen sevôoj teneer draaje (R'69) - ergens op bezoek blijven; Wieste, dègge ok op oew/ sevôoj kunt blèève zitte? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SAVOOI zelfstandig naamwoord  v. - savooikool; fig. lui, nalatig vrouwmensch Haar sevooi - achterwerk
scapulier, schabbelier, zelfstandig naamwoord, scapulier, schapulier; WNT SCAPULIER, ontl. aan Fr. scapulaire, lat. scapulare. Twee lapjes gewijde stof door linten verbonden... Elie van Schilt - Mar op de bewaarschool mochte ok vur ut irst aon 'De Kindsheid' meedoen, dan gingde mee un vrouw uyt de buurt, mistal ok un vrouw die ginne vent had, vur ut irst naor de kerk, dan kreegde un schapulier om, det waren un paor lepkes die on un lint zaten en zó om oeë nek wieren gehangen, un paor lepkus veur op oe borst en un paor aachter op oeë rug. Die lepkes waren geweeïe en ok nog verschillend van kleur, die kleuren betéékende ok wir iets, ik weet allèèn nog, ut blauw lepke had iets mee Maria te maoken. As ut afgelóópen was in de kerk dan mòògde mee die vrouw wir naor heur huys en dan kreegde ranja en un snuupke. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000); Hil vruuger waar et gewôonte gewist vur kattelieke dan, dèsse unschabbelier droege. Dè waare stukskes stof, drie stukskes opelkaar òn de vurkaant en van etzelfde op de rug. Die waareverbonde dur un lint. Ik heb der zat gedraoge. Et stelde et habijt, un klôosterklêed veur. Dur zôiets te draoge koste laotezien dègge ok hil èèrg gelêûvig waart. Dègge ok wel bij unklôosterorde wilde heure mar dègge vondt dègge in de wèreldbeter wèèrk kost doen. Ge kost naa inmòl nie ammòl in etklôoster gaon. Omdè die lèpkes stof netuurlek vèùl wiere, elklèpke ha un aandere kleur en et waar van dieje groffe stof,moese die ok meej ötgewaase wòrre.Omdè alles nogal gaawkepot gong, dur dè draoge en waase, han ze der iets aandersop gevonde. De medòllie van onze lieve vrouw van Maria,moes die stukskes stof vervange. Un stukske metaol, ovaalvan vörm en iets grôoter dan un kwartje meej bovenaon unringske daor ge un slèùtspeld dur kost steeke. Et bild van Maria han ze’r ingeperst en aachter op stond ‘ora pro nobis’,wè zoveul betêekende as bid voor ons. Ge kost die medòllie meej die slèùtspeld òn hoe hemd vaastmaoke. Et liefst ònoewe linkse kaant boven oew hart. De fraters op school han mirmaole verteld van seldaote die in den oorlog niegesneuveld waaren omdè de kogel die aanders dur hullie hart waar gegaon op die medòllie teruggeketst waar. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord m. 'schabbelier - sc(h)apulier; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - schabbelier zelfstandig naamwoord  - scapulier; Hees schabbelier (l:36)
schaaf, schaof, zelfstandig naamwoord, schaaf; WBD schaofmesjien - schaafmachine (in de leerindustrie) II 614; WBD II:2723 'blòkschaof' - blokschaaf; WBD II:2724 'hòlschaof' - toogschaaf met bolle zool; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord  'schaof' - schaaf; zegsw.'op de schaof leupe' - klaplopen, op schobberdebonk lopen. Antw. - SCHAAF zelfstandig naamwoord m. op schaaf loopen - tafelschuimen, rondloopen om ergens aan 't eten te geraken. (zie: schabberdebonk)
schaaf, schoof, bijwoord, voorbij; uitdr. niks schoof laote gaon - overal van proberen te profiteren; WNT: SCHAAF (II) zelfstandig naamwoord van Schaven. Alleen in de uitdrukkingen 'schaaf loopen' en 'op schaaf loopen', klaploopen, op de schobberdebonk loo- pen. In zuidelijke dialecten. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SCHAAF: schaaf loopen, of op schaaf loopen = op den klap loopen. Herkomst onzeker. Z.a. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHAAF zelfstandig naamwoord m. -op schaaf loopen - op schabbedebok; Haor SCHOOF - D'r is hil wè schoof gegaan — er-blijft heel wat achterwege wat eigenlijk had moeten gebeuren
schaal, schaol, zelfstandig naamwoord, schòltje, schaal; harde huid van een noot, ook bast, baast, schölp of bolster genoemd; WBD schaol - schaal van een ei; WBD weegschaol - weegschaal, weegtoestel; WBD (III.3.3 139) oope schaol, sèntenbòrd = collecteschaal; WBD (III 2 3 80) 'schaal' = idem (van peulvruchten); WBD (III 2 3 184) 'schaal' = bolster van een noot; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord vr. 'schaol' - schaal
schaamte, schòmt, zelfstandig naamwoord, schaamte
schaap, schaop, zelfstandig naamwoord, schaope, schòpke, schòpkes, schaap; WBD schaopestal, schaopekooj - schapenstal; WBD schaop, kom jonge - lokroepen voor een schaap; WBD schaopje, 'lam', 'beee' - lok-/roepwoorden voor een lam; WBD schaopke - vleiwoord voor schaap of lam (zie: schòpke); WBD schaop - vrouwelijk schaap, ook 'gèrm' genoemd of 'ôoj'; Cees Robben – D’n stal mee de herders en schaopen... (19561222); Cees Robben – ’t Was unne goeie herder [pastoor], hij schèèrde z’n schaope (...) mar hij vilde ze nie (19850614); WBD schaopehèùd, schaopevèl - schapehuid, schapevel; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - schoape - schapen; Frans Verbunt -  ge mot de schaope schèère nòvenaant ze wol hèbbe; ...et valt vur Zwartkruis [trainer Nederlands elftal] ok nie mee/ en schaop te leere daanse. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: We wòchte mar aaf); WvM 'de s van de schaope en van durre stal'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord o. 'schaop' - schaap; mv. 'schaop'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHAAP In de Kempen geen meerv. uitgang. schaapjes in de betekenis van gelovigen van een pastoor/ parochie; Cees Robben – Houdoe schaopkes... [bij het overlijden van pastoor Klein van parochie Westend] (19580215); Cees Robben – ...zun “schaopkes”; namelijk de ‘schaapjes’ van een kapelaan. (19550129); schòpke - dim. schaapje; WBD 'schaopje', 'lam', 'beee' - roep-/lokwoorden voor een lam; WBD 'schaopke', 'wojke', 'woojke', 'ha jonge', 'ha mènneke' - vleiwoorden voor het schaap; WBD 'schaopke', 'schòpke', 'lammeke' - vleiwoorden voor het lam; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - schòpke Jaanse =... Jansen (blz. 45); WBD III.1.1:49 'schaapje' = krulhaar; WBD III.4.4:18 'schaapjes' = kleine wolkjes; ook: 'schapenwolkjes'; dim. van 'schaop', met vocaalkrimping
Schaapsdijk, Schaopsdèèk, toponiem, oudste bewijsplaats: 1865; 1912 - Aanranding - Gisterenmorgen omstreeks 9 uur ging de dienstbode van den landbouwer R. wonende Schaapsdijk naar den akker om te gaan werken toen zij een onbekenden jongen tegen kwam, die haar met geen goede bedoelingen aansprak en vastgreep. Het meisje, dat tegen haar aanrander opgewassen bleek, pakte hem eveneens vast en gaf hem zulk een flink pak slaag, dat hij, zoodra hij daartoe de kans zag, met achterlaten van zijn pet op de vlucht ging. De dienstbode deed van het geval aangifte bij de politie, die hedenmorgen als vermoedelijke dader arresteerde den 17 jarigen H. v. B. die bij een onderzoek een volledige bekentenis aflegde. (Nieuwe Tilburgsche Courant – 24-5-1912)
schaar, schèèr, zelfstandig naamwoord, schèère, schèrke, "schaar; Pierre van Beek – Bij het gezegde ""Ziezo, zeej de Fraansman en hij bedoelde 'n schèr (schaar)"" hebben we te doen met een aardig gevonden woordspeling door gelijkheid van klank. Men moet namelijk weten, dat het Franse woord voor schaar luidt: ""ciseaux"", dat als ""siezo"" wordt uitgesproken. (Tilburgse taalplastiek 6 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 11 maart 1950); Pierre van Beek – …van de kleermaker kon men wel horen, dat hij goed ""dur het oog van de schèr (schaar)"" haalde, waarmede hij dan beschuldigd werd van het achterhouden van overgeschoten stof, waaruit hij in opdracht een costuum gemaakt had. (Tilburgse taalplastiek 11 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 17 april 1950); WBD kapgebint: twee schuine balken die elkaar in de nok ontmoeten; WBD schèèrbêen - keper v.h.kapgebint (elk van de twee schuinstaande, elkaar in het nokpunt v.h. dak ontmoetende balken v.h. kapgebint); WBD schèère - de beide beenderen v.d. onderkaak v.e.paard; WBD vurschèèr, (Hasselt:) 'vurschaor' - voorschaar (van een ploeg); WBD 'schéér' (II:1044), ' schérk?' - weversschaar; WBD 'schèèr' (II:1111) - schaar; ook 'schijr', of 'knip' (kindertaal); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - schèèr (krt.2l); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord vr.'scheer' - 1) schaar; 2) de beide beenderen v.h.kinnebakken; 3) grote mond. II (weverst.) schering. III - scheergebint. Antw. SCHÈÈR zelfstandig naamwoord v.- schaar, fr. ciseau; schèrke - verkleinwoord van 'schèèr'; met vocaalkrimping; schaartje; R.J. 'moet ik oew scherke nie slèpen?'"
schaarachtig, schèèrèèchteg, bijvoeglijk naamwoord, inhalig, hebberig
schaarbos, scharbos, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.3:94 scharbos - bos van kreupelhout, ook genoemd: scharhout, sprokkelhout
schaarde, schaar, zelfstandig naamwoord, kerf of breuk in het scherp van een mes; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHAAR zelfstandig naamwoord v.- breuk of kerf in de snede van een mes of ' ander snijtuig. WNT SCHAAR (VIII = SCHAARDE 2) Kerf in het scherp van een snijdend gereedschap of werktuig.
schaarhout, scharhout, zelfstandig naamwoord, PM hout dat gekapt wordt, o. a. voor mutserds; Henk van Rijen - 'scharhaawt' - scharrelhout, brandhout, mutserd; WBD III.4.3:94 scharhout - bos van kreupelhout; ook genoemd: scharbos; sprokkelhout, C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - SCHAARHOUT (scharhout) o - hout dat gekapt wordt om staken en mutserd van te maken. WNT SCHAARHOUT zelfstandig naamwoord w, o. Hout dat van tijd tot tijd gekapt wordt, hakhout. In zuid. dialecten. Z.a. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord o. 'schaarhout' - hakhout, hout dat van tijd tot tijd gekapt wordt; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHAARHOUT zelfstandig naamwoord o. - hakhout, hout dat v. tijd tot tijd gekapt wordt.
schaarkind, schèèrkiendje, zelfstandig naamwoord, nakomertje; jongste kind dat in leeftijd nogal met het voorlaatste verschilt; Zie: schèèrkuukske
schaarkoekje, schèèrkuukske, zelfstandig naamwoord, "verkleinwoord; koekje van het laatste deeg; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - schèrkuukske ('87) - koekje van het laatst bij elkaar geschraapte deeg; Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ""schairkuukske - het laatste kindje in een gezin""; De Wijs – (’n rij kinderen uit een gezin met nog ’n nakomertje) “ ’t schèr kuukske” (Dit moet afkomstig zijn van de bakker die z’n bank bijkrabt en nog ’n koekje bij elkaar vergaart) (11-02-1965); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - scharkuukske, schaarkuukske - jongste in gezin; WNT SCHARKOEK - de laatste pannekoek van een baksel, ook in toepassing op het laatste kind uit een huwelijk (gewest.in Z.-Nederl.)"
schaars, schaors, bijvoeglijk naamwoord, Henk van Rijen - schaars, zeldzaam
schaars, schaors, zelfstandig naamwoord, "scheermes; ""De boeren maaien aanders op tijd, en as ik oe mee 'n schaors kan helpen, de mijn is zoo scherp as 'n zeissie!"" Oome Teun haolde z'n scheermes van d'opkaomer en streek er mee over z'n turksleeren boks... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’’t Spook’; NTC 3-1-1940); Henk van Rijen - scheermes, ploegschaar; Cees Robben – Waor leej m’n schaors, troeleke..? (19580118); WBD III.1.3:269 'schaars' = scheermes; ook 'krabber'; WNT SCHAARS (I) - scheers, op niet duidelijke wijze gevormd van 'scheren' of van 'schaar' - scheermes. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - schars, schaars, scheers - scheermes; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHAARS zelfstandig naamwoord o. - scheermes; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - SCHARS - scheermes. Kiliaen & Plantijn hebben beiden 'schaers'. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - SCHAARS (schaors) v - scheermes; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord o. en vr. 'schars, schaars' - scheermes"
schaats, schòts, zelfstandig naamwoord, schaats; Weijn schaots / schòts (krt. 31); Audioregistratie 1978 - Wij zèn op de schòtse nòr Osterhout gewist, dan moeste mar tweej keere öt te stappe èn koste wir verder! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
schaatsen, schòtse, zwak werkwoord, schòtse - schòtste - geschòtst, schaatsen, schaatsen rijden; Frans Verbunt -  gin èès èn tòch schòtse; Kleine vuutjes; schaotse zuutjes; schotse nulle; scheeve krulle; (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Raodselke II’, 1939); «Geleuf mar dè ik schòtse kan/ al ist wèl lang geleeje,/ och bruur, wè hèk in mènne tèd/ ene schèève schòts gereeje» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Op glad èès‘); Wanneer kunde nòg es schòtse/ van decèmber toe april... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Sneuw); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn toen zèn wij op de schòtse, zèn wij nòg ôojt oover et kenaol gereeje gienderwèèd nòr den Biestenhoutakker toe…”; Toch waren we nog wilder op èès, op schotsen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Ast in de wènter goed gevroore ha, dan ging hil de buurt daor schòtse. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); WBD (III.3. 2:161) schòtse, schòtse rije = schaatsen; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'schotse' ww - schaatsen; Op glad èès; «Paa, wörom gaode gij nôot mee / as ik nòr de èèsbaon gao, / of kunde gij nie schòtse paa?» / Paa zeej netuurluk : «Jao» / / «Geleuf mar dè ik schòtse kan / al ist wèl lang geleeje, / och bruur, wè hèk in mènne tèd / ene schèève schòts gereeje» / / «Schòtse, van dêen nòr daander toe, / kweet niemer waort begien is. / Mar wèk aaltij onthaawe zal : / Bijs moeder laag de fienish» / / «Toen hèk men schòtse mar verkòcht, / dèst nôodlot van et lèève / want ge kunt as ene getrouwde meens / tóch nie ònt schòtse blèève» / LECHIM
schaatsenrijder, schòtserijer, zelfstandig naamwoord, …dan gonken we vaoren, schotsenrijers vangen, steentje kletsen en spatten en poelieën (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Frans Verbunt -  onberekenbaar persoon; WBD III.4. 2:245 'schaatsenrijder'; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - schòtserijer zelfstandig naamwoord  - schaatsenrijder, waterwants
schab, schab, zelfstandig naamwoord, schabbe, R plank met één ronde kant, die resteerde bij het tot planken zagen van bomen; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - SCHAB o. - dikke plank, aan één zijde ongezaagd en rond. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord vr. 'schab' de eerste, resp. laatste plank die van een boom afgezaagd wordt. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHAB zelfstandig naamwoord o.-hetz. als schap, plank tegen den muur of in eene kas om iets op te leggen of op te zetten. WNT SCHAB, andere vorm naast SCHAF - plank in een kast of langs een wand, tot bergplaats bestemd.
schabben, schabbe, zwak werkwoord, "N. Daamen - Handschrift 1916 – ""schabben - is er niks te schabben? (mee te nemen, te krijgen)""; Verwant met Duits 'schnappen' - snappen, happen ?"
schabbernak, schabbernak, zelfstandig naamwoord, "Van Beek - 'n Oud krot van 'n woning noemt men in Tilburg 'n schabbernak. (Denk aan schobbejak.) ""Zo'n schabbernak van 'n kast zou ik niet willen hebben."" (Schabberig of schabbig verklaart Van Dale met: armoedig, kaal, versleten, bv. een schabberige jas, er schabberig uitzien, een schabberige bedelaar. Schabullig is armoedig, kaal, versleten, bv. schabullige kleren.) (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 10 januari 1959); Cees Robben – Gij schabbernak van unne kop ... (19590912); Cees Robben – ’n Klinkklaor schabbernak... (19600826); Cees Robben – Rouwe grauwe schabbernakke... (19701106); Frans Verbunt -  lelijk voorwerp, prul; Henk van Rijen - onooglijk iets; Lechim - We hèbbe en modèrn stasjon/ ötgekiend, hêel presies,/ mar réècht daor teegenover stao/ et aaw schabbernak van 'Swies' (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vergaone gloorie) [ Bedoeld wordt het hotel-restaurant Suisse]; Piet van Beers: Van hierèùt op weg nor den Efteling/ Komde langs dè schabbernak./ Dè draaiend hèüs van Körmeling./ Nao ènnigte weeke waare de Tilbörgers/ Daor al hillemol op ötgekeeke. (Spoeje doemmeniemer; 2009); WBD III.4.4:284 'schabbernak' = iets onbelangrijks; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHABBERNAK - zelfstandig naamwoord o. - iemand die aardig aangetakeld is of wiens kleederen wonderlijk of slordig om het lijf hangen. Goem. SCHABBERNAK - in: iem. met zijn - pakken. WNT SCHABBERNAK, SCHAVERNAK, ontl. aan Hd.Schabernack, verwant met schaven en nek. 1) Wonderlijk of onooglijk kleedingstuk; 2) iem.die er wonderlijk of onooglijk uitziet; 3) rakker, kwajongen; 4) lichtzinnige; 5) oude magere koe; 6) bouwvallig huis, cavalje, barak; 7) door verwisseling met 'schabrak': zadelkleed; 8) In de uitdr. 'op schabernak gaan' - op de schobberdebonk loopen, klaploopen. Z.a. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord vr. 'schabbernak' - bouwvallig huis (schuur of schop). DeBo SCHABERNAK Z.a."
schacht, schaft, zelfstandig naamwoord, schacht van een weefgetouw; WBD schafte (II:967) - kamlatten; ook 'kamlatte'; WBD schaft meej staole heejvels (II:966) - stalen weefkam; WBD schaft meej taowheejvels (II:966) - touwtjeskam; WBD .4.4:130 'schaft', 'schof(t)' = schoft (deel v.d. werkdag)
schade, schaoj, zelfstandig naamwoord, "1. schade; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'schaoi'; Van Delft - ""Wanneer komde oew schaoi ies terughaolen?"" vraagt de eene buurvrouw aan de andere, bij wie ze op visite geweest is, om aan te duiden, dat zij de andere terugverwacht op de koffie of op bezoek. Antwoord: ""Naa nie, mèr mèrege."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Pierre van Beek – Als een Tilburger ergens goed gegeten of gefuifd heeft (of buurvrouwen bij elkaar ""op 't half elfke"" geweest zijn), zegt hij soms tot de gastvrouw: ""Ge moet de schaoi mar 'ns komen terughaolen."" Dit houdt de uitnodiging in op zijn beurt maar eens bij de gast te komen eten of fuiven. (Tilburgse taalplastiek 13 Nieuwe Tilburgse Courant – donderdag 11 mei 1950); De störm bròcht nèffe grôote schaoi/ trubbel èn overlaast. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Den êene zenen dôod... ); Henk van Rijen - oew schaoj inhaole - je schade (achterstand) inhalen; Frans Verbunt - oew schaoj gòn terughaole; ‘Goed, Klazien bedankt veur de gastvrijheid en komt de schaoi mar ens terughaole’. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Frans Verbunt - wès de schaoj - wat is het gelag?; ‘Ik zo nie weete wè vur schaoi ik zo hebben aongericht’, zi onze pa. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Buuk schaoj - schade! nadeel, kosten, gelag wès de schao? - Wat moet ik betalen?; WBD III.1.4:342 'scha' = nadeel; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord vr. 'schaoi' - schade, nadeel; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHAAI zelfstandig naamwoord v. - schade; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - schaoj zelfstandig naamwoord  - schade; 2.schaduw; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - die ónder de schaoj van den toore woone, die zèn me te fèèn (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; schaoi - schade, schaduw, lommer; in de schoai leupe; WNT SCHADE (II), scha, schaai zelfstandig naamwoord vr., mnl. schade + schaduw, thans alleen in zuidelijke dialecten"
schadelijk, schaojelek, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, B schadelijk, overdadig, te royaal; schaojlek laage - overdreven lachen; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - schaojlek; De Wijs –  (Gehoord bij ’n dode: ) – ’t is mar te vruug, zô jong og en zôveul kender, ‘t is ’n schaojlek lèk (13-07-1966); Cees Robben – En ’n schaoielek lèèk... (19780616) [een overledene die de verzekering veel geld kost]; Henk van Rijen - 'schaojlek'; Verh. SCHADELIJK (schaoilijk) bijvoeglijk naamwoord  - 1) onvoordelig, duur; 2) gul, hard, in: 'schaoilijk lage' - hard en uitbundig lachen en daarmee energie verspillen; 3) in de uitdr. 'n schaoilijk léék' – een gestorvene die eigenlijk niet gemist kon worden.
schaden, schaoje, zwak werkwoord, schaden; B schaoje - schaojde- geschaojd - geen vocaalkrimping; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw. ww.intr. 'schaoien'
schadevergoeding, schaojvergoejing, zelfstandig naamwoord, Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - schadevergoeding, schadeloosstelling
schaften, schòfte, zwak werkwoord, schaften; Henk van Rijen - daor wik niks meej te schòfte hèbbe -... mee te schaften hebben; WBD III.1.2:2 'schaften' = rusten; ook: 'schoven', 'd'r vijf vatten'; WBD III.1.4:370 'schoften' = even ophouden met werken; WNT SCHOFTEN - 1) tusschen het werk rusten, bepaaldelijk ten behoeve van een maaltijd, schaften
schaken, schaoke, zwak werkwoord, schaken; B schaoke - schòkte - geschòkt - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij schòkt; schòkt(e) - schaakt(e); tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van 'schaoke', met vocaalkrimping
schamel, schaomel, bijvoeglijk naamwoord, Henk van Rijen - schamel, armoedig
schamen, schaome, zwak werkwoord, schamen; WBD III.1.4:443 'zijn eigen schamen'? 'schamen' = zich schamen; B schaome - schòmde - geschòmd - ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij schòmt; schòmt, schòmde - schaamt, schaamde; tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van 'schaome', met vocaalkrimping
schampen, schaampe, zwak werkwoord, schampen; B schaampe - schaampte - geschaampt; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHAMPEN - schimpen, smalen, zijdelingse verwijten doen. WNT SCHAMPEN - dicht langs iets strijken; II. schimpen, smalen (in Z. dial.)
schandaal, schandaol, zelfstandig naamwoord, schandòltje, "schandaal; vèùl schandaol dègge zèèt!; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - schandaol; Ak dè òn onze paa vertel komde un maond niemer bèùte, schandaol van de vismèrt. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord o. - schandaal, ""persoon die zeer in opspraak is, die tot groote ergernis aanleiding geeft, waarvan de aanwezigheid tot schande strekt""; WNT schande, schandvlek. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHANDAAL zelfstandig naamwoord o. - iem. die zich schandelijk, eerloos gedraagt. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - schandaol zelfstandig naamwoord  - schandaal"
schandalig, schandaoleg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, B schandalig; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHANDALIG - schandig, eerloos, ergerlijk. Schandalige liekes zingen.
schande, schaand, zelfstandig naamwoord, "schande; Tis schaand vur de buurt. - Het is schande voor de buren. MP gez. Den timmerman zen schaand is den schilder zen haand. De schilder moet de fouten v.d. timmerman bedekken; 'k Zie oe toorens aon den ender:/ zo'n schoon monumente zijn d'r/ nergens zóveul as in 't laand/ dè nog ""donker"" hiet! - 't is schaand !; (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Brabant’, 1938); Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - Hij heeter gin schaand van; R.J. 'deh noem ik niks gin schaand'; Cees Robben – Mèèn boerinnekes die blèèven/ Van d’n aauwverwetsen staand... / En die draogen nog gin spiekes/ Net as gij juffrouw... ’t is schaand..!  (19600116); Frans Verbunt -  der schaand van praote; Toen hadde die Hannie moete heure: ‘Schaand, schaand, mêer dan schaand’. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord vr. - 'schand' - 1) schande; 2) schaamte; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHAND (Kemp. schaand) - schande"
Schans, schaans, toponiem, De Schans (Tilburg Noord, De Heikant); Audioregistratie 1978 - Van de Schaans klòpt ok al niks! Dè was, dè was veur bij de Vèfhèùze bij et ouwe mèrtje (?) dòr Pirke Vromans wont! Dè was et Schaanske èn de Kalverstraot dè was Pirke Dondersstraot! Mar waor Keej Klijse gewond heej, dè was ok nòg Schaans, die was ok Schaans genoemd! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
schans, schaans, zelfstandig naamwoord, schans; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - in de schaans zitte (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1968) - in de strafkolonie te Ommerschans; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - teege de schaans omhôoggroeje (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - gezegd van een snel groeiend kind (schaans = schansmuur, scheidingsmuur tussen erven); schutting; Stadsnieuws - Ons moeder hò en pròtje oover de schaans meej de buurvrouw (110710); WBD (III.2.1:471) 'schans' of 'schrans' - schutting van steen; ook genoemd: muur, schaansmuur, schutting of schot
schansmuur, schaansmuur, zelfstandig naamwoord, scheidingsmuur, schutting; WBD (III.2.1:471) schaansmuur = schutting van steen, ook genoemd: muur, 'schans' of 'schrans', schutting of schot; WBD (III.3.3:96) 'schansmuur', 'tuin', 'heg', muur, 'kerkhofmuur' = omheining v.h. kerkhof; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “...èn agge oover die schaansmuur zôo es en stintje ooverheene gôojde  èn hij, hij zaag dè, dan moeste binnekoome in de klas.” (transcriptie Hans Hessels 2014); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord vr 'schans' - lage stenen muur (om een speelplaats o.a.) zelfstandig naamwoord m. 'schansmuur', hetz. als 'schans'
schap, schap, schab, zelfstandig naamwoord, schabbe, "plankenkast; plank in een kast of langs een wand, décolleté, spie; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ènkelt vur de schap koome (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971)- komen als er ergens wat gratis verkrijgbaar is (schap = schbberdebonk); N. Daamen - Handschrift 1916 – schap - ze staak èt in d'r schap (in haren boezem); Van Delft - ""Hij mag er op 't schap kijken."" Hij is bij die familie of dat gezin 'n zeer vertrouwd huisvriend. - ""Hij zal er niet veel tin van op zijn schap zetten"" of: ""Hij zal er niet veel zij bij spinnen"". Hij zal er niet rijk van worden. (Tinnen borden waren bij de boeren vroeger reeds een zeker teeken van welstand; zij werden op de schapraai gezet.) (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); WBD III.1.1:117 'schap' = borsten van een vrouw; WBD III.1.1:119 'schap' = boezem; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - schap zelfstandig naamwoord  - décolleté; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - SCHAB o - dikke plank, aan één kant ongezaagd en rond; SCHAP - 1) diepe muurkast, voorraadkast; 2) décolleté, spie; genoemd naar 1) waarin ook de kumkes op de plank staan?; Goem. SCHAP - zelfstandig naamwoord o. - plank om iets op te zetten; dim. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHAP, SCHAB - plank tegen den muur of in eene kast."
schapenbloed, schaopebloed, zelfstandig naamwoord, schapenbloed; kenmerk van geduldigheid; Cees Robben – Om meej d’n dieje te kunne akkerderen (...) moette schaopebloed hebbe... (19641106) ; [De uitdrukking ‘schapenbloed hebben’ is niet elders vastgesteld. Robben bedoelt duidelijk: enorm veel geduld hebben, veel door de vingers kunnen zien]
schaper, scheeper, zelfstandig naamwoord, schaapherder Dirk Boutkan (1996) - (blz.23) 'schêeper' - schaapherder; De scheper schalt meej schellen klaank/ van gunderwijd den louwerzaank,/ 't is aovent, 't is aovent. (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘’t Is aovent’ , 1932)
schapraai, schapraai, zelfstandig naamwoord, "Pierre van Beek - houten rek voor potten; Van Dale - schapraai - (gew.) kast met borden, bep. etenskast, provisiekast; N. Daamen - handschrift 1916 - ""schapraai - zie schap""; Cees Robben – Van ’t schapraaike naor d’n herd... (19590307); WNT SCHAPRAAI - 1) plankenkast, kast; 2) bepaaldelijk: provisiekast, etenskast, broodkast; Noord en Zuid, jrg. 4, 1881, p. 21 – schapraai = kast, broodkast. Noord en Zuid, jrg. 16, 1893, p. 221 – Zij zit al (of: Zij blijft nog) in St. Anna’s schapraai: van eene bejaarde maagd , die weinig kans meer heeft om nog te trouwen en kinderen te krijgen. Zij is gegrond op het verhaal aangaande Sinte Anna, de huisvrouw van Joachim en de moeder van Maria, die eerst op gevorderden leeftijd hare dochter ter wereld bracht. De spreekwijze is vooral in Brabant en België in zwang, waar schapraai voor “etenskast"", hier in den meer algemeenen zin van “huishouden"" genomen, eene gewone uitdrukking is. Noord en Zuid, jrg. 22, 1899, p. 241 – h o e k s c h a p r a a i . Schapraai wordt in Vlaanderen algemeen gebruikt voor etenskast; in Brabant ook voor andere kasten , kisten of koffers, waarin men iets bewaart: melk-, brood-, vleesch-, hoekschapraai, hoekkastje. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHAPRAAI zelfstandig naamwoord  v. - eetkas (fr. gardemanger); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SCHAPRADE of schapraai = niet alleen bij de boeren maar zelfs bij niet onaanzienlijke dorpelingen in de Baronie nog veel in gebruik voor 'atenskas', zoo wel als het verkleinwoord ' schapraaiken'. SCHAP = armarium, Eng. shop, ons schop, enz. RADE beteekent 'gereedschap'. Z.a. Goem. SCHAPRAAI - zelfstandig naamwoord vr. Fr. armoire, en meer bep. garde-manger"
scharen, schèère, zwak werkwoord, "schrapen, bij elkaar zien te krijgen; scheren; knarsen; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""bij mekaare schairen (schrapen); moeder maak de pan uitschairen?""; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'knippen en scheiren'; 'z'n eigen schèren'; Cees Robben – [Bij de belastingdienst] Hier schèère z’oe zonder zêêp... (19711008); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - van enen aorige zòt geschoore zèèn (HM ' 70) - door een zot gek verklaard zijn; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - schèèren èn piepen as ene kafmeule (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - spreekwoordelijke vergelijking: gezegd van een herstellende zieke die nog moeite heeft met de lichaamsfuncties; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SCHAREN voor 'schrapen' van een gierigaard. Bij Kiliaen - = congregare. Z.a. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - SCHARREN (schèère) ov.ww - krabben, schrappen, bv. restjes uit een pan; ook: vrekkig verzamelen, krampachtig verwerven. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHÈREN - afmaaien, afpikken, doch alleen in de zegswijze: de velden geschoren, de winter geboren; WBD schèère (II:988) - scheren: van de door spoelen verkregen scheerklossen met kettinggaren er zoveel bij elkaar brengen op het 'scheerrek' als men voor de te weven stof nodig heeft ... WBD schèère (II:1056) - scheren (nabewerking van weefsel); WNT SCHARREN 5) op hebzuchtige wijze geld bij kleine beetjes verzamelen"
scharensliep, schèèresliep, schèèreslieper, zelfstandig naamwoord, "scharenslijper; Hinkelepink, de scheresliep,/ kruide z'n kreugeltje, pieperdepiep,/ en z'n lange strooien haoren/ woeien al wuuster deur mekaoren/ en ie zong mar ""scheresliep!/ scheresliep! scheresliep!""; (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Hinkelepink’, 1939); Scheeresliep!/ Missen en scheeresliep!/ Heurde nie hoe mijn kreugeltje piept (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Scheeresliep’, 1938); Cees Robben – ...Luijen doerak... Schèèresliep... (19580719); Timmermans - Mar veul spannender was et as dieje schèèresliep langs kwaam, meej ene woonwaoge waorop ie ene slèpstêen had staon dietie meej zene voet liet draaie. Dè waare echte zigeunerlui, vrouwe èn kènder derbij èn as ze in de straot waare deej iederêen de aachterdeur op de knip, want et gebeurde wel es dè as ge on de vurdeur stond te kèèke dèsse intusse aachterom binne kwaame. Dieje meens zelf had ene rauwe haorbos èn ene zwarten baord , en assie dan mèsse on et slèèpe was zaat ie steeds op dieje stêen te spierse. Ik vond et aaltij spannend omdè et praotje rondging dè die zigeuners wèl es kiendjes meej name. (Nel Timmermans; Wètter ammòl òn de deur komt; CuBra; 200?); Elie van Schilt - Vurral nie te vergeten de schéérenslieper, de lappenboer en menne ome die ree mee un kerke mee kuukskes en snoep (Uit: ‘Alles is aanders’; CuBra ca. 2000); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord m. 'scherenslieper' - scharenslijper; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHÈRESLIEP zelfstandig naamwoord m. - schaarslijper; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - schèèresliep zelfstandig naamwoord  - scharenslijper"
scharminkel, scharminkel, zelfstandig naamwoord, betiteling van een lang, mager mens; WBD III.4.3:48 scharminkel - lange, dunne boom; ook: zwieper, zwieperd, sliert, spar of schieter; S&S SCHERMINKEL, SCHRAMINKEL: oud en mager wijfken, Corn. Vervl. 1073; Zie WNT XIV 286, bet.4. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHARMINKEL, SCHERMINKEL zelfstandig naamwoord o. - oud en mager wijfken; WNT 3CHARMINKEL - 1) Aap (verouderd); 2) duivel, booze geest; 3) geraamte; 4) zeer mager persoon
schaven, schaove, zwak werkwoord, schaven; WBD drêûgschaove - droogschaven, van huiden, d. w. z. ze aan de vleeskant uitdunnen c.q. op gelijke dikte brengen (II 615); WBD natschaove - natschaven, het leer na het vetten aan de vleeskant uitdunnen, c. q. op gelijke dikte brengen (II 655); B schaove - schaofde - geschaofd geen vocaalkrimping; Cees Robben - Hij heej flink oover de grond geschaofd: m.b.t. incestpleger
schede, scheede, zelfstandig naamwoord, schede; vrouwelijk geslachtsdeel; WBD III.1.1. lemma schede – schede, verspreid in Tilburg
scheef, schêef, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, scheef; schêêf gehupt - (paard) met een scheve heup, ook 'onthupt' genoemd; Cees Robben – Scheef juffert goed... (19751128) [ter vergoelijking van iets (b.v. kleding) dat niet precies correct of symmetrisch is]; WBD schêef (II:1248) - ongelijk, gezegd van een zoom; Henk van Rijen - schêeve kuntjes piesen ôok -; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHEEF Fr. oblique. Vergl.: zoo scheef as 'en krab', gestoord, dwars, misnoegd; een scheef gezicht trekken.
scheef aan, schêefaon, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, scheef aflopend; Interview Jolen - 1978 - “…daor ene pin aon, hè…die gingk in de grond èn dan hadde dè hoek en gat èn dè en gat èn dan hadde ene beugel in hout, in plank, jè, hoe zak die naa öt…ötnoeme? Die was zo en bietje schêefaon èn onder dicht èn zo diep èn moeste meej die beugelbòlle, hadde houtere bòlle, schèppe èn nòr die ringe gôoje…” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
scheel, schèèl, bijvoeglijk naamwoord, scheef, scheel; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - As ge alles wilt, kèkte schèèl op oew neus (Si'66) - Waarschuwing! Wees niet te veeleisend. Frans Verbunt -  zo schèèl kèèke dègge et zwêet krèùslings oover oewe rug ziet lôope; WBD III.1.1:243 'scheelzien, scheelkijken' = scheelzien 244 'schele' = (een) schele (zijn); - als scheldwoord; ene schèèle wiewauw - een scheel persoon; De Wijs – Hij hee ‘ne kop as ‘ne veurhaomer, hij is zô schèèl as ‘n otter en hij is driekwart idioot, mar veur de rest gaoget wel (16-01-1975); Henk van Rijen - 'schèèle' - scheldwoord voor brildragende of scheelogige; WBD III.4.2:92 'schele jood' - pos, ook genoemd: 'koolbaars', 'baarske', 'pos'; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - schèèle Piet = Piet Verhagen (blz. 81); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHÈÈL bvw - Fr. louche. Verg. zoo schèèl als 'en krab, als 'nen otter; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - schèèle juut: scheldwoord voor 'n schele; Bosch schele wiewaai: scheldwoord; WBD III.4 4:226 'scheel' = scheef, ook 'scheluw', 'schouw' – fig. schèèl dientje - kleine baarsachtige van 15 cm (Gymnocephalus cernua), ook schèèle jood genoemd.
scheel, schèèl, zelfstandig naamwoord, schèltje, "deksel; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""scheel (schail) - deksel van een pot of pan""; WBD (III.2.1:139) 'scheel' = deksel; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SCHEEL voor deksel, zeer algemeen; zamentrekking van 'schedel', afkomstig v. h. Oud-Duitsche 'scheelen' = bedekken. Z.a. Cees Robben – ’t schèèl van ’t twidde gat.. (19670526); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - SCHEEL (schéél) m - deksel van een pan (verwant met schedel). Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHEEL (zachte e) zelfstandig naamwoord o. - deksel Fr. couvercle; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - schèèl zelfstandig naamwoord  - deksel van potten en pannen; WNT SCHEEL (III) - deksel (nog in zuidelijke dialecten)"
scheel, schèèl, zelfstandig naamwoord, gezegde; ● zelfstandig naamwoord, onzijdig; in de uitdrukking ‘et schèèl afdrinken’; bij de geboorte van een kind een borrel nemen; Cees Robben – ’t kekt wel schèèl.. (...) mar ‘k gao d’r toch op klinken, (...) om ’t schèèl d’r af te drinken... (19600422); Hees - 't scheel afdrinke ((III:61) AFDRINKEN 2) AF in den zin van tenietdoening [hier: van de erfzonde? ] Door drinken de schadelijke gevolgen er van wegnemen, tegengaan; en zoo maken als ware er niets voorgevallen. ... een geschil afdrinken...
scheemsel, schèèmsel, zelfstandig naamwoord, schemer; 1974 (ca.) – “Schemen” (ABN). hier moet altijd duisternis bij worden gedacht. “Schèèmsel” = tussen licht en donker = 's morgens heel vroeg. “'t Irste schèèmsel was er nog mar aaf”. “Schèèmsel” is afkomstig van het middelnederl: Scheme, scheem en schemel. (Pierre van Beek – typoscript Archief Pierre van Beek)
scheepsvolk, schipsvolk, zelfstandig naamwoord, WBD III.3.1:428 'schipsvolk = bemanning (van een schip)
scheerraam, schèrraom, schèèrraom, zelfstandig naamwoord, scheerraam, grote haspel voor ketting; WBD schèrraom, schirraom (II:994) - scheerraam: grote haspel voor ketting; ook: schèèrmeule, haspelmeule of schèrkrôon genoemd; schèèrraom - Henk van Rijen - (textiel) scheerraam, kettinghaspel; WNT SCHEERRAAM - Raam waarop de ketting van een te weven laken geordend wordt. Audioregistratie 1978 - Bij ons stonde tweej houte ketaawe in hèùs, dè weet ik nòg goed èn wij han en, en schèèrraom èn wij han en lèèmmesjien ammel int hout, kompleet! Wij waare hillemòl as ene, ene tèkstielfabriekaant mar ammel int hout! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
scheertuit, schèèrtèùt, zelfstandig naamwoord, scheerklos; WBD schèèrtèùte, schèrtèùte (of: schir- ?), tèùte (II:990) - scheerklossen; ook: pèèpe, schèèrklòsse, schèrklòsse (of: schir- ?) of krèùsklòsse genoemd
scheet, scheet, zelfstandig naamwoord, schitje, "scheet; om ene scheet (uitdr.) om een onbenulligheidje/ om de haverklap?; R Die laagt nòg nie as ie ne scheet/stront teege de muur omhoog zie krèùpe (m.b.t. een zuurpruim); MP Ge hèt niks vur niks as ene scheet in oewe slaop. MP Sprikt/ Pròt of lòt en scheet, dèk iets weet. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en poolse scheet moete laote (Nicolaas Daamen, Handschrift Tilburgs, 1916 - heeft wsch. te maken met het 'polen' (= pellen) van peulvruchten. Bonen en erwten veroorzaken winden. Variant: Ieder bontje hee zen tontje, ieder èrtje zen consèrtje. Piet van Beers - Èn intusse lôop ik hier thèùs mar te hinke./ Tillevizie te kèèke èn koffie te drinke./ k laot nou èn dan, unnen boer èn 'n scheet./ Mar... strak gao'k wir terug nòr den ortopeet. (uit: Den Ortopeet; ca. 1995; CuBra); Piet van Beers - (datum onbekend - gepubliceerd op CuBra ca. 2005); Oome Karel; Moeders jongste bruur ôme Karel, / was ene grapjas irste klas. / Hij hield iederêen voor ´t lèpke / èn dè zaagde laoter pas. / ôme Karel was bediende / in ´n grôote slaagerij. / Nao de school kwaame we altij / aon dè winkelpaand vurbij. / Hij vroeg dan èen van m'n vriende / ""As je aon mene vinger trèkt / heurde ´t in Keulen dondere / ´t is ´n pracht geluidsèffèct.""; / As m´ne vriend dan ha getrokke / liet m´n ôom ´n harde scheet. / As dan iedereen moes laage / mòkte dè de grap compleet. Piet van Beers - (datum onbekend - gepubliceerd op CuBra ca. 2005); Heeter in Tilburg Wèst enen boer; ´n flinke scheet gelaote; dan is dè wir ´n reeje om; oover de I.F.F. te praote. Der wordt hier hil wè afgeluld; èn de I.F.F. die krèègt de schuld. [IFF = producent van geurstoffen in Tilburg Noord, berucht om zijn luchtverontreiniging]; WBD III.1.1. lemma Een wind laten – frequent Tilburg – een scheet laten; WBD III.1.4:94 'verwende scheet' = bedorven persoon; WBD III.1.4:138 'bangscheet' = bangerik; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHEET zelfstandig naamwoord  m + v. - Fr. pet; drek v. vliegen en vlooien; nietigheid, kleinigheid, Fr. bagatelle; flauwe, kinderachtige mensch. spr. 'n scheet geven - verkeerd, kwalijk eindigen. Ook: pronker, pronkster, pronkzieke persoon; schitje - verkleinwoord van scheet; WBD III.1.1. lemma Wind – frequent noordoostelijke omgeving van Tilburg"
scheetlater, scheetlaoter, zelfstandig naamwoord, tuinboon die in sterke mate de ontlasting bevordert, gatverschuiver, blazer; WBD III.3. 2:85 'scheetlater' = ontlastingsboontje
scheid, schaaj, zelfstandig naamwoord, scheiding; De Wijs – (Man met kaal hoofd zegt tegen z’n vrouw) - Wè ziede aon me? (Geen antwoord) Kèk naa is goed of ge niks aan me ziet! (Geen antwoord) - Ik heb m’n schaai aon den aanderen kaant gelee. (17-10-1966); Cees Robben – Ik heb m’n schaai aon d’n aandere kaant geleej... (19661104); WBD akkerscheiding (grens tussen twee stukken grond), ook 'scheiing' of 'afschaajing' genoemd; de schaaj int midde; WBD schaajkaaj - grenssteen; WBD schaajvoor - scheidingsgreppel (tussen twee percelen); WBD schaaj (Hasselt) - ploegschei (voorste houten verbinding tussen ploegbalk en ploegzool); WBD schaajvoor (Hasselt) - scheidingsvoor (tussen afzonderlijke akkers); WBD schaaj (II:953) - schei, spanplank van een handweefgetouw; WBD schaaj (II:953) - schei, kamhout van een handweefgetouw; WBD (II:2789) 'schaaje' (mv.) - dwarsscheien tussen draagbomen van een kar (II:2790) 'schaaje' - verbindingsscheien tussen de berries (II:2791) 'trékschaaj' - trekschei van een kar (III.1.3:270) 'schei' = haarscheiding; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHEE (scherpe e) zelfstandig naamwoord o. - scheiding, scheilijn, grenslijn. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord vr. 'schaei' -schei, scheiding (in het haar); WNT SCHEID - grensscheiding, grens; afscheiding, afpaling; enz. WBD III.4.4:202 'schei','scheiden' = scheiding; WBD III.4.4:221 'schaaj' = schaduw
scheiden, schaaje, zwak werkwoord, "scheiden; erbij staan; mankeren, ook als zelfstandig naamwoord; B schaaje - schaajde - geschaaje; Van Delft - ""Hij wit nie, waor het schaait"" wil zeggen: Hij weet niet hoe de vork aan de steel zit; hij weet niet hoe de zaak in elkaar zit; hij is in de war. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - Dan wit er gin man mir waor 't schaait; Pierre van Beek – Wanneer men zich hoort toevoegen: ""Ge wit nie waor 't schaait"" wil dat zeggen, dat men niet weet hoe de vork aan de steel zit. Breder genomen houdt het ook wel in, dat men in de war is. (Tilburgse taalplastiek 13 Nieuwe Tilburgse Courant – donderdag 11 mei 1950); Cees Robben – op ’t schaaien van de mert (19570615); Cees Robben – Hoe schaait dè naa... (19640515); Cees Robben – Hoe schaait dè hier...  (19690502); - Hoe schaaj et? - Hoe staan de zaken?; - Vraogt em is hoe et schaajt. - Vraag hem eens hoe het erbij staat. R Van een moeilijk probleem: Dè kan allêen God èn de mölder schaaje. - Lot dè God èn de mölder mar schaaje. Ik riep: «Gij brèngt et nòg zo wèèd/ dèk van zon knaolie schaai» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Amaai, wènne maai...); «Peer — vroeg Ketrien de vlèeje week —/ hoe schaai et onderhaand?/ Wanneer wort hier et gras gemaaid, / den hof leeter vur schaand» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Den hof gerêed, zonder zwèèt); Henk van Rijen - wittet optal al, waor et schaajt - weet je het aantal al dat er mankeert; Ok un un héél grôot gesticht waar der ôot gebouwd. Daor stopten; ze de aaw meense in, die niemer veur der èège kosse zörge. Agge de; pech hadt degge as man en vrouw nog meej tweejen waart, nao un lang en gelukkig huwelijk, wierde daor geschaaje. Ouw mennekes apart op un zaol en ouw vrouwkes van etzelfde. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Op de grôte school waren de jongens en de mèskes geschaaje… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.1.2:77 'scheiden' = klieven, verdelen; ook; 'kleuven'; WBD III.4.4:202 'scheiden', 'schei' = scheiding; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww.tr. + intr. 'schaeien' - scheiden; in verbb. en zegsww. nie weite woor 't schaeit - niet precies weten hoe het gelegen is. Z.a. Verh.: 'Hoe schaaj et?' misschien oorspr.: Hoe loopt de scheiding; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SCHEIDEN voor beslissen; tussen de akkers?  b.v. Ik kan het niet scheiden, wie gelijk hebbe. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SCHEIDEN. Niet weten, waar het scheide. Vermoedelijk ontleend aan eene onzekere grensscheiding. Z.a. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHEE(D)EN - hetz. als scheiden, Fr. séparer."
scheidkei, schaajkaaj, zelfstandig naamwoord, grenssteen; van ‘scheiden’ en ‘kei’; steen waarmee de begrenzing van grond werd aangegeven; Cees Robben – Dès menne schaaikaai... (19570119); WBD grenssteen (Hasselts); Henk van Rijen - steen als landafbakening; WNT SCHEIDSTEEN - grenssteen (verouderd)
scheivoor, schaajvoor, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) scheidingsgreppel (tussen twee percelen); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHEEVOOR zelfstandig naamwoord v. - voor die tot grensscheiding dient. WNT SCHEIVOOR (scheevoor) - voor die tot afscheiding dient
schel, schèl, zelfstandig naamwoord, bel (?), fornuis; - schors van een naaldboom; zachte huid van een vrucht, ook: schil, vèl, hèùd; - gez. Pierre van Beek - de schel schudde - met veel lawaai de mond roeren (gezegd van een vrouw); Henk van Rijen - zèt de môor mar op et schèl - zet de ketel maar op het fornuis (Tilburgse Taalplastiek 173); Henk van Rijen - kacheldeksel: 'Zèt de môor mar op ut schèl' = Zet de waterketel maar op het fornuis. In et veurjaor maaide onze vadder enne kwak braandnetels en die wiere der bij gedaon saomen meej die schellen waar dè prima vreten veur de vèèrkes. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.4. 3:104 schèl, schors - schors van naaldbomen; WBD III.3. 3:l62 schèl = altaarbel; WBD III.4.4:148 'schel' = aardlaag; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHEL zelfstandig naamwoord  v. - schil, afgesneden pel v. aardappelen, peren enz. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord vr. 'schel'; zegsw. 'Ze kan d'r schäl wa schudde!' - Ze kan wat luide en met veel drukte praten: (gezegd van praatzieke, schelsprekende vrouwen). zelfstandig naamwoord  vr, 'schel' - schil
schelen, schille, schouwe, zwak werkwoord, "verschillen, mankeren; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - Wè schilt eraon?; Cees Robben – ’t Schilt mar amper haand of keer (19710129) [Het scheelt maar een klein beetje; haand en keer zijn waarschijnlijk commando’s die de voerman aan zijn paard geeft]; Interview Hermans - 1978 - “…duurt dè hier nòg langer want aanders gòn wij nie staoke mar dan gòn wij es teege die meense praote, wanneer ze ons ouwe gèld dèmme aanders aatij hèbbe ötkeere dèt dan nie kan schille mar aanders gòn mèn manne ònt wèrreke… jè…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); HvR: et schilt enen borstrok; B schille - schouw - geschouwe; M: verleden tijd schol; MTW: schaaw, schoel; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et schilt mar en haonekrulleke (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972)- het scheelt maar weinig; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et kan mèn nie schille wie de mallemeule draajt, as ik der mar in zit; Mar ‘t ha nie veul geschild. (Jos Naaijkens; ‘Vruuger bij ons in de Mister Stormstraot’;  CuBra, ca 2005); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHILLEN, schol/schou, geschollen/geschouen/geschillen - verschillen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GESCHOLLEN:3e hoofdvorm v. 'schillen' (schelen, verschillen) = GESCHOUEN; Goem. SCHELEN; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SCHOUW, eigenlijk schou, schoude, voor schot, schold, scheelde, den onvolmaakten tijd van 'schelen' (differre). Verwisseling der L, vgl. soudenier / soldenier. Z.a. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww. (verl. tijd 'schilde, schaauw (< scholde), schoouw) - verschillen, schelen; 2) schelen: 'Dä kam me nie schille'; 3) veel of weinig ergens aan ontbreken. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - schille ww – schelen Z.a. Bosch schille - schelen; WNT SCHELEN (I) 2) afwijken, verschillen, ontbreken... SCHILLEN ten onrechte soms sterk gebruikt ww; van den stam schelen (Thans alleen in Z-Ned.) 1. Van elkander afwijken in... WBD III.1.2:200 'schelen' = mankeren; WBD III.1.4:285 'het kan mij niet schelen', 'het kan mij niks verschillen', 'het kan mij niks schelen' = het kan mij niet schelen; schouw - verschilde, mankeerde; verleden tijd van 'schille'; N. Daamen - handschrift 1916 - Dè schouw doar nie veul (scheelde)""; Henk van Rijen - et schaaw haand òf kèèr - het was op het kantje af; Henk van Rijen - 'schaaw', 'schoel'; Cees Robben - ''t schou mar haand of keer'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHOU - 2e hoofdvorm van 'schillen, ' naast 'schol'; schelen, verschillen; Et schouwt mar haand of keer - Het scheelt nauwelijks iets, dus: op het nippertje; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'veul schouwet nie' (verleden tijd ?); Hillemaol nie, daocht mijnheer Fleskes, en et schouw nie veul, of hij ha 't hardop gedaocht! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 9; NTC 26-11-1938); ...et schouw mar weinig of 'n stuk of drie lejen ha'n mekare in de haoren gezeten! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); gez. Pierre van Beek - Et ha mar haand òf keer geschouwd - het was op het nippertje (Tilburgse Taalplastiek 170) schouwe - schouwde - geschouwd; schoel - verleden tijd van 'schille'; ook: schaaw; Henk van Rijen - scheelde, mankeerde"
schelerwt, schèlèrte, zelfstandig naamwoord, meervoud, "peultjes; Henk van Rijen - doperwten in de peul; N. Daamen - handschrift 1916 - ""schelerten (peultjes)""; WBD III.2.3:82 'schilerwt' = peulerwt; Stadsnieuws - Van grôote peeje òf wènterpeeje mòkte peejstamp, mar klèèn peekes zitte bij de schèlèrtjes. (261106)"
schelewip, schèèlewip, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - vogel op schietboom
schelf, schèlft, schèlf, zelfstandig naamwoord, WBD zolder in stal of schuur, ook genoemd 'balke', 'schôor', hoojzòlder'; Cees Robben – Bende al getrouwd Piet...? ..Ongebonden is ’t bist zeej ’t kelfke.. en ’t kos rond den schelft... (19650910); WBD schèlf - veldschuur (vrijstaande, van alle zijden open bergplaats, met op en neer beweegbaar dak, overwegend voor hooi bestemd), ook 'hoojmèèt' of 'hoojbèèrg' genoemd. WNT SCHELF, SCHELFT - bergplaats voor hooi of stroo; Str. schelft (2:103); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - schelf, schelft bergplaats van hooi of stro boven een stal (zelfstandig naamwoord l.); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - schèlft zelfstandig naamwoord  - schelf; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHELFT zelfstandig naamwoord m. - zoldering gevormd door eenige houten sparren, boven stal; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - SCHILFT: een hooizolder, die meestentijds boven den beestenstal is, en niet met planken maar met ruwe latten belegd. Kiliaen - : 'schelf'. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord m. +vr. 'schelft' - zoldering gevormd door enige houten of sparren boven een stal of schuur en dienende tot bergplaats voor hooi of stro.; schelf; WBD III.4.4:233 'schelf' = scherf
schemel, schèèmel, zelfstandig naamwoord, schemel, voetplank van een weefgetouw; WBD schèèmels (II:976) - schemels: treden, de stevige latten onder aan het getouw; WBD scheèmel (II:1069) - schemel, grote trede v. jacquardmachine; Henk van Rijen - schêemel - voetlatten om de schachten van een weefgetouw te bedienen; WNT SCHEMEL II, 2) voetplank van een weefgetouw. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHEMEL zelfstandig naamwoord  v. - bij wevers: een der beide treeplanken of hefboomen die, met den voet in beweging gebracht, de draden der schering aanhalen en van elkaar doen wijken, zoodat de spoel ertusschen door geworpen kan worden; WNT SCHEMEL - voetplank van een weefgetouw
schemelen, schiemele, zwak werkwoord, schiemele - schiemelde - geschiemeld, "een onrustig beeld vertonen; WNT – lemma Schemel I – 1922 - 1. Wemelend licht, schittering, flikkering. 2. Lichtende verschijning, schimachtige verschijning; WTT 2013 – Het verband met ‘schemelen’ als ‘schemeren’ ligt voor de hand. Zie WNT hieronder over ‘schemelen’ en ‘schemeren’; in het Middelnederlands al ‘schimmeren’; 1974 (ca.) - ""Schiemelen"" - Dialect - 't schiemelt voor m’n ogen. ""Schèèmel"" = glans, glim, schijn. ""Daar ligt 'ne ""schèèmel"" op"". “schiemelen” = blinken. - is afkomstig van het middelnederlandse ""Scheemen"" of ""schiemen” = blinken, glanzen. ((Pierre van Beek – typoscript Archief Pierre van Beek); WNT lemma Schemelen – 1922 - 1. Schitteren, flikkeren, wemelen (van licht). Schemelen, schemeren. (...) 3. Van iemands oogen. Niet helder zien, eenigszins verblind zijn. – Gy hebt noch grooten vaeck, En dat ick leelyck schyn, ist dat u Oogen schemelen, OGIER, Seven Hoofts. 229 [1639]. – Als dooghe schemelt, wie sal dlichaem lichten? A. BIJNS 432. MNWB lemma Schemeren - (sceemeren), zw. ww. intr. en trans. Mnd. ndd. schemeren; hd. schimmeren; 2. Glanzen, flikkeren, schitteren, een zekeren lichtglans van zich geven. Jag. SCHEMELEN: Voor ons gewone ww. schemeren hebben Kiliaen -  en Ten Kate II- 357 ook SCHEMELEN... zie schiemere"
schemelkuil, schèèmelkèùl, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek - schemelkuil, gat onder de voetplank van een weefgetouw, dat de wever in staat moest stellen, voor de benodigde 'sprong', de latten diep genoeg te kunnen intrappen. (Tilburgse Taalplastiek 119); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - van bangeghèd in zene schèèmelkèùl krèùpe (vB-Tilburgse Taalplastiek 197l) - van angst onder de voetplank van het weefgetouw kruipen. WBD scheèmelsköjl (II:976) - schemelskuil: de rechhoekige kuil onder het handweefgetouw; Henk van Rijen - zo bang as ene schèèmelkööl - zo bang als iem. die getrapt wordt; Henk van Rijen - 'schêemelkööl'
schemer, schiemer, zelfstandig naamwoord, schemer; 1941 - Onze vadder keek um in de schiemer nao... (Naarus, ps. van Bernard de Pont, Brieven van 'n oud Tilburger.)
schemeren, schiemere, zwak werkwoord, een onrustig beeld vertonen; WNT geeft onder lemma SCHEMEREN B.3: Het schemert mij enz. voor de oogen, ik enz. kan (door schel licht, een onrustig tafereel, aandoening, vermoeidheid) niet duidelijk zien. schiemere - schiemerde - geschiemerd; Korte ie ; ook 'schiemele'; R.J. 'k zaag et schiemere vur men ôoge; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'dan schiemer-et-hem veur z'n oogen'; Cees Robben – Ik kèèk schèèl van de koppent (...) en ’t schiemert vur m’n ôôgen... (19831118); Men ôoge die zèn rôod geraand./ Et schiemert vort ammòl. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ast ene sleur gao worre); Rolf Janssen - 'k zaag 't schiemeren vur m’n ogen/ toen 'k daor ston' in 't volle licht/ mar toen 'k weh begos te wennen/ zaag ik 'n bekend gezicht// 't waar potdorie paoter Heerkens/ die on 't verzen maoken gong/ en meej 'n stem a's van ’n ürgel/ 'n hil aaw Tilburgs lieke zong... (We hebben gezongen en niks gehad, 1984). WBD III. l. l:241 'schemeren' = schemeren v. d. ogen 'schemeren voor zijn ogen' = idem; WBD III.4.4:239 'schemer', 'schemering' = schemering; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - schiemere ww - schemeren; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - SCHIEMEREN onov. ww, meestal onpers. gebruikt: 't schiemert vur m'n oo:ge' - ik krijg geen duidelijk beeld v. d. werkelijkheid, de verdeling v. licht en donker is ongewis, de kleuren zijn te fel, of: ik heb hoofdpijn. Verwant met: schemeren, schiem, schim, schimmeren. Bont, zw, onp. ww. 'schimmeren' - schemeren, niet helder zijn voor iemands ogen.
schenden, schèène, sterk werkwoord, schèène - scheen - gescheene, "schelden; in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij schènt; Nie schèène, schôojer!; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""schaine - schelden""; Van Delft - ""Die mèèden van de Jut schènen mekaare uit veur al wè lilluk is."" Die meisjes der jutespinnerij schelden op elkaar in bewoordingen, waarin al wat leelijk is tot uiting komt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929); Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'schènpartij' - scheldpartij; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'Dè schend mekare de huid vol'; Naa nie om van Tilburg te schène hoor... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); De Wijs – schène doe gin zeer en schuppe heddet hart nie (23-10-1963); Cees Robben – Wè zal oew moeder toch schèènen..! (19561222); Cees Robben – [over een vrouw:] Ze lekt net de ster van betteljem.. Jè, alleenig blinkt ze nie... schèène doese wel.. (19800105); Ons Drieka schèènt op tilleviesie/ omdè ik iederen aoved kèèk/ zij wil liever aaltij buurte/ mar deeze week krêeg ik gelèèk. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Zôo gao dè dan, zeej Peer); «Wès Tilburgs tòch en rèèke taol»/ zeej list nòg onze klèène/ Tis nie allêenig schôone schèèn/ mar alles kan hier schèène. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et schènt gelèèk te schèène); ...èn assie daor dan iets van zeej/ moete ze heure schèène. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Verhèùs-plezier); Henk van Rijen - 'Schèène doe nie zeer èn schuppe hè de-t hart nie'; Stadsnieuws - Schèène doe nie zeer èn schuppe hèddet hart nie! (201206); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - SCHENDEN (schèène) onov. ww - schelden: schèène doe nie zeer en schuppe hedde 't hart nie; de samenst. 'ötschèène' betekent ook wel: noemen, maar met ontleende woorden (zie blz. 50); Overige bronnen; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; (n) zw.ww. (verl. dw. 'geschänt'), tr. 'schaennen' d. i. 'scheinnen' - scheinden, schenden. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - schaene - schelden; Bosch schelle - schelden, schillen; WNT SCHENDEN, schennen 7) met iemands eer of naam tot voorwerp: daaraan afbreuk doen; enz. z.a. WBD III.3.1:300 'schenden','uitschenden' = uitschelden; WBD III.3.1:301 'schenden' = schimpen; WBD III.1.4:237 'schelden' = razen en tieren; Haor schèine - schelden; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHENDEN, SCHENNEN, met een zaak als voorwerp: beschadigen, leelijk maken, bederven; schènt - scheldt; tegenwoordige tijd sing. 2e + 3e pers. van 'schèène', met vocaalkrimping; schêen - schold; verleden tijd van schèène"
schenken, schènke, sterk werkwoord, schenken; WBD III.4.4:218 'schenken', 'uitschenken', 'uitgieten'; Dirk Boutkan (1996)  - schènke - schonk - geschonke; Dirk Boutkan (1996)  - (blz. 27) in 2e pers. en 3e pers. enk. praesens wordt in het cluster nkt de k verzwegen - schèngt
schep, schèp, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.4:298 'schep' = halve liter, ook 'pint'
schepel, scheepel, zelfstandig naamwoord, WBD; inhoudsmaat voor droge waar, = 37, 6 liter 8 scheepel = 1 mud (301 liter); in Tilburg in gebruik voor de invoering v. h. Ned. Metriek Stelsel, 1820) zie: Verhoeff; WBD III.4.4:300 'schepel' = hectoliter, ook 'mud' of 'spint'; WNT SCHEPEL (van 'scheppen') 2) een maat voor droge waren: het vierde deel van een mud en dus naar gelang der mudden verschillend. Het tiende deel van een hectoliter.
schepen, scheepe, zwak werkwoord, schepen, inschepen, in de betekenis van in het huwelijk treden; vergelijk: huwelijksbootje; - Hij is gescheept en moet nu varen. - Hij is getrouwd en moet nu zien de kost te winnen. (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’)
scheploon, schèplôon, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - loon in natura voor een molenaar; WNT SCHEPLOON - maalloon in graan of meel
scheppen, schèppe, sterk werkwoord, scheppen, oreeren; B schèppe - schiep - geschaope
scheren, schèère, sterk werkwoord, scheren (baard) , schrapen; WBD III.4.4:248 'scheren' = suizen; Dirk Boutkan (1996)  - (blz. 22) schèère naast scheere; B schèère - schoer - geschoore; Dirk Boutkan (1996) - schèère - schoor - geschoore; figuurlijk: Cees Robben – Hier schèère z’oe zonder zêêp... [Bij de belastingdienst] (19711008); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHÈREN Fr. tondre, raser; ook: werpen, smijten
scherf, schierf, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek - 'blèkke mieke'; Pierre van Beek - Het 'blèkke mieke', dat we hier in een vroeger artikeltje opvoerden, heeft nog een ander onderdeel van de vroegere fabriekstuit of garenklos tot leven gewekt. Dat is de 'schierf'. Hiermee werd door de Tilburgse jeugd de blikken ring aangeduid, die aan het breedste einde van de 'tuit' bevestigd was. De nog niet met duur speelgoed verwende jeugd gebruikte deze 'schierven' voor haar 'mitje steken', een spel dat door de groteren met centen werd gespeeld. (Tilburgse Taalplastiek 169)
scherp, schèèrp, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, scherp; WBD (et) schèèrp ienhèbbe, schèèrp gegeeten hèbbe - gezegd van een koe die met het gras ook een scherp voorwerp (b.v. stukje ijzerdraad) heeft ingeslikt; R.J. 'meej z'n schèrp staol'; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zo schèèrp as en gat (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - spreekwoordelijke vergelijking; WBD III.3. 1:298 'scherp' = vinnig; WBD III.4.4:153 'scherp zand' = drijfzand; Stadsnieuws - De koej van boer Van Roessel heej et schèèrp; as de veearts der nie bij gehòld wòrt, gao ze dôod.(240906); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; bijvoeglijk naamwoord  'schaerp' - scherp. Z.a. voor uitdrr. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHERP (uitspr. schärrəp) - scherp; glad (van ijs), grof (van zand); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - schèèrp bijvoeglijk naamwoord  - scherp
scherp zand, schèèrp zaand, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - schelpzand, zeezand; scherp zand?
scherven, schierve, zwak werkwoord, Pierre van Beek - met 'blèkke miekes' spelen; Pierre van Beek - Het woord 'schierven' werd ook als ww. gehanteerd. 'Ga je mee schierven' klonk de uitnodiging van de jeugd. (Tilburgse Taalplastiek 169) zie ook 'schierf'; Henk van Rijen - meej dieje kietelkaaj kunde fèèn schierve - met die kiezelsteen kun je fijn keilen; schierve - schierfde - geschierfd
schetenvanger, scheetevanger, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt - as scheetevanger lôope - al chaperonnerend achter een paar aanlopen; Henk van Rijen - 'schêetevanger'
scheurmik, schurmik, zelfstandig naamwoord, schurmikske, scheurmikske, wittebroodje met gespleten rug (zie knipmik); Interview Jolen - 1978 - ”Daor hadde de konferènsie veur…de konferènsie. Dè waaren ammel bestuursleede dan, war, zon, zon, zon stuk bond, hè, èn agge naa iets tekort kwaamt koste daor nòr toe èn dan krêede wè. Gij krêet…en stuk spèk òf ene krèntemik òf en schurmikske òf dêen òf daander, zoiets was dè.” (transcriptie Hans Hessels, 2013); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - schurmikske zelfstandig naamwoord Frans brood; scheurmikske - verkleinwoord van ‘scheurmik’; ‘mik’= witbrood; Cees Robben – ...aachter ’t scheurmikske... (19580118)
scheut, scheut, schot, zelfstandig naamwoord, schutje, "inhoudsmaat (vloeistoffen); Cees Robben – Wilde ’n schutje... [koffiemelk] Gif mar unne scheut... Ik ben nog aaltij goed rôôms... (19691017); Cees Robben – Unne scheut of ’n schutje... Jè-mar-dè schilt unne kwak... (19730803); ● uitdrukking: op scheut zijn; gebaseerd op ‘schieten’ in de zin van vrucht dragen: zwanger zijn; Cees Robben – Elizabeth de nicht van Maria was reeds in haar zesde maand... Wat betekent dat (...) Desse al ’n vergimmes end op scheut was..! (19850628); Cees Robben – Aon de tel? Dè wel.. Al zis maond op scheut.. En ik heb nog niks aon de luurkörf gedaon.. (19861017); R en ènd op scheut zèèn - een eind gevorderd zijn in de zwangerschap; Piet van Beers – ‘Volkstèlling!’: 't Was 'n rèès mee hindernisse, want Maria liep ""op 't list""/ As g' al zôo wèèd op scheut zèèt, is dè hillemòl gin fist. (‘t Èlfde buukske, 2010); – En vurlichting waar der toen nòg nie bij, dus veul vraauwe waare-n-er èllek jaor steevaast bij. Dan waare ze wir aon de tèl, èn asse ’n mònd of zis op scheut waare, dan werd de luurkörf wir klaor gezèt. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); • diverse betekenissen; Weijnen blauw(e) scheut - spataderen (in Ziektenamen, 65); WBD III.2.3:112 'erpelscheut' = aardappeluitwas; WBD III.4.4:131 'scheut' = poosje; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - scheujt bw - op weg, onderweg; goed op scheujt; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ; tocht; een weinig vocht: scheut azijn. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -  zelfstandig naamwoord m. 'schuit' - scheut 1) snelle, plotselinge, recht doorgaande beweging; 2) spruit, lot van een plant; 3) tocht, trek (open deur); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - SCHEUT m - uitspruitsel, plotseling schok e. a. bett. als in v. Dale; ook gebruikt in de uitdr. 'wééd op scheut' of 'n hil ènd op scheut' - vergevorderd, bijna voltooid. WBD III.4.4:259 'scheut' = boel; 261 'scheut' = idem; WBD III.4. 3:71 'scheut' = loot ontstaan uit een slapend oog; WBD III.4.3:72 'waterscheut' = waterloot; WBD III.4.3:76 'scheut' = twijg, jonge tak; GD05 en goej scheut rôome in oew tas kòffie; schutje - verkleinwoord van 'scheut', met vocaalkrimping; kleine, met een enkele beweging geschonken hoeveelheid van een vloeistof; scheutje; Cees Robben – Wilde ’n schutje... Gif mar unne scheut... (19691017); Cees Robben – Unne scheut of ’n schutje... Jè-mar-dè schilt unne kwak... (19730803); WBD III.4.4:261 'scheutje' = scheut; schòt; nieuw uitgelopen twijgje; WBD III.4.3:33 schòt maoke - spruiten, uitbotten, uitschieten; WBD III.4.3:31 schòt - kiem; ook genoemd: knòp; schötje - dim. nieuw uitgelopen twijgje, resp. dim. van 'schòt', met umlauten van 'scheut', met vocaalkrimping"
scheuter, scheuter, zelfstandig naamwoord, ovenpaal; DANB de scheuter die stao bij den oove = de ovenpaal die staat bij de oven
schieps, schieps, bijvoeglijk naamwoord, WBD III.4.4:226 'schieps' = scheef, ook 'scheel', 'slim', 'schriks' enz.
schier, schier, bijvoeglijk naamwoord, schier - schierder - schierst, WBD mager, gezegd van een kalf, ook 'schraol' of 'maoger' - tof, aardig; en schier wèfke - een aardig vrouwtje (jongemannentaal); WNT SCHIER (III) 3) Zindelijk, net, keurig, helder, schoon. In Gron. + Overijs. 7) Niet zwaar, doch ook niet mager, rank, slank. Vooral van een koe (Opgegeven voor de Veluwe en Drenthe (18e eeuw) en Kampen
schier, schier, bijwoord, WTT - 2013 leuk, gezellig, e.d.
schieteend, schietindje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Henk van Rijen - 'schietintje' - waterhoen (Gallinula chloropus); WBD III.4. 1:233 'schieteendje' - waterhoen (Gallinula chloropus), ook: 'waterkipke', 'witgatje', 'witkontje' of 'markoot' genoemd
schieten, schiete, sterk werkwoord, schiete - schôot - geschoote, "schieten; zeer uiteenlopende betekenissen; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - geschoote (de o luidt ietwat naar de ou; ook in komen enz.); 1. begrijpen; iets geschoten hebben; Van Delft - ""Da ha'k gaauw geschoten"" beteekent: Dat had ik gauw begrepen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); 2. schieten met een wapen; MP gez. Nie geschooten is aaltij mis. 3. aanduiding, ook figuurlijk, voor een verandering van plaats; R.J. den boeremik schôot öt zen vèl; Cees Robben - As oew kènder em pooje, schiete z'in en gat; Cees Robben - Nao et wèèrm eete moet ie aaltij èfkes zen ôoge ooverschiete. [d.w.z.: een dutje doen]; Cees Robben - dèt rap vur oew gat schiet [d.w.z. dat je snel naar de wc moet, dat zal genezing van een kwaaltje bevorderen]; Cees Robben - dèt wit van oew ôoge vur oew gat schiet; Slakke dès en deliekatès/ daor moete van geniete/ mar nie meej twintig per menuut/ naor binne laote schiete. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Slakke); 4. inslaan van een weefspoel; WBD schiete (II:1038) schieten: inschieten v. d. weefspoel); ook: inschiete, inslaon, durslaon, slaon of gôoje; WBD schietlaoj (II:979) - schietlade, gedeelte van een weefgetouw, waar de spoel over schiet; 5. overlijden; het laten schieten; Henk van Rijen - 'ut laote schiete' - doodgaan; 6. vloeken en kiemen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHIETEN term in het marmelspel; er eenen laten schieten - eenen vloek uitwerpen: kiemen: 'k zag dat 'et gaan geschoten was. WBD III.4.3 schieten = kiemen; ook: ötschiete, botte, opkoome, ötlôope; 7. graven; WBD II.1.2:72 'schieten' = graven; ook: 'spitten, uitdiepen'; schôot - verleden tijd schoot; R.J. den boeremik schôot öt zen vèl; verleden tijd van 'schiete'"
schieter, schieterke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; WBD handschieter (plankje warmee het deegbrood op de ovenpaal gelegd wordt)
schietgebed, schietgebeeke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Henk van Rijen - schietgebedje
schietgeweer, schietgewèèr, zelfstandig naamwoord, WBD III.3.1:381 'schietgeweer' = geweer
schiften, schifte, zwak werkwoord, WBD splitten: het van elkaar snijden v. h. nerfleer en het splitleer, oftewel het snijden v. d. nerf en de croûte (II:727); WNT SCHIFTEN - 5) vaneen of uiteen doen gaan, scheiden, scheuren
schijf, schèèf, zelfstandig naamwoord, schèève, schèfke, schijf, plak; Hij gaaf ze spèk meej moffelbôone/ boerebrôod meej en schèèf zult/ mar ze han liever kwattastrooisel/ goei eete was er òn verspuld. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Gift ze mar zuut‘); Piet van Beers – ‘De stinpöst’: Vier onsvèrse worst èn peeje../  doet er mar wè jèùne bij./ 'n Bèkske zult 'n half pond kaoje/ èn tweej schèève balkenbrei. (Spoeje doemmeniemer; 2009); WBD karnschijf (cirkelvormige, van openingen voorziene plank onder aan de karnstaf), ook genoemd 'schèfke'; WBD booterschèèf - deksel van de karnton; WBD kouterschèèf - schijfkouter (kouter met de vorm van een platte metalen, draaiende schijf, dat vooral gebruikt werd bij het scheuren van grasland), ook genoemd (Hasselt: ) 'schèèf'; WBD schèèfèg, (Hasselt) schèèfeeg (gebruikt voor het scheuren v. grasland); WBD kèttingbôomschèèf, gaorenbôomschèèf, bôomschèève (II:1007) - resp. kettingboomschijf, garenboomschijf en boomschijven; WBD gaoreschèève, schèjve, schèève (II:1007) - garenschijven, schijven; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de schèèf = Schijfstraat en omgeving (blz. 132); WBD III.2.3:124 ' schijfeltje' = dun schijfje; schèfke - verkleinwoord; schijfje, plakje; WBD III.4.4:269 'schijfke' = sneetje; verkleinwoord van 'schèèf', met vocaalkrimping; Cees Robben – Ik zit goed in de schèève... (19610922); Henk van Rijen - schijven, munten
schijnen, schèène, sterk werkwoord, schèène - scheen - gescheene, schijnen (licht uitstralen); Cees Robben - èn de zon èn de maon èn de stèrre die schèène dan niemer; Hêel hôog daorboove stond en stèr/ mar niemand zaag ze schèène. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wè hemme toch gegeete); Piet van Beers – ‘As ge me zuukt’: Tusse Carneval èn Paose,/ as de zon es schèène wil/ Gao ik in menne tèùn ònt spitte./ Want... dè moet vur êen April. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘As ge me zuukt’:  as de zon es schèène wil./ Gao ik in munne tèùn ònt spitte. (Brabants A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; 1; z.j., ca. 2005); Mar ondanks alles schêen de zon... (Henriëtte Vunderink, Kampeere, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); schènt - schijnt; tegenwoordige tijd sing. 2e + 3e pers. van 'schèène', met vocaalkrimpingschêen - scheen; verleden tijd van schèène; schènt; samentrekking van schijnt het; blijkbaar; Hij heeter schènt nie veul zin in - hij heeft er blijkbaar niet veel zin in. = schènt et, waaruit de persoonsuitgang verdwijnt: schèn't; Onze paa kos der schènt goed meej opschiete… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
schijnheilig, schèènhèlleg, bijvoeglijk naamwoord, schijnheilig, hypocriet; WBD III.1.4:87 'een schijnheilige' = een huichelaar; Stadsnieuws - Zo schèènhèlleg as enen duuvel die zen èèrepel in wijwaoter kokt (300507)
schijnsel, schènsel, zelfstandig naamwoord, schijnsel; Cees Robben - et schènsel van de maon; schènsel
schijt, schèèt, zelfstandig naamwoord, "ergens (het) schijt aan hebben; R Daor hèk (et) schèèt aon. - Daar heb ik lak, schijt, maling aan; R Daor hèk tòch zo et schèèt aon. - Daar heb ik toch zo het land aan. Lodewijk van den Bredevoort - Et waren nie allemol zon kiendjesmaokers, bij ons in de femilie. Zeker aon onze vadderskaant han de miste, ‘schèèt aon de pestoor en hil de kliek, die er om hene hing’ (pseudoniem van Jo van Tilborg - uit: 'Kosset den brèùne eigeluk wel trekke, deel 1, 2006); Piet van Beers - uit 'Dèùvepoep' - Ons Moeder liep wel es te schèène/ op dieje viezen dèùvepoep/dè die biste liete valle/ op der waas èn op derre stoep.// ""Ik wil"", zeej Tienus teege ons Moeder:/ ""Vur gin goud men dèùve kwèèt.../ Èn al laote ze dan wè valle.../ Òn dieje poep...hèb ik "" t Schèèt."" (CuBra); WBD III.1.4:287 'er schijt aan hebben' = er zich niets van aantrekken WBD III.1.4:288 'neuken', 'neuk aan hebben' = er zich niets van aantrekken; WBD III.1.4:288 'verschillen', 289 'verrekken', 'verdommen' = idem; WNT SCHIJT hebben aan - er het land aan hebben, er op gebeten zijn. diarree; Cees Robben - vruug opstaon dè is gin profèèt, dè is vruug honger en vruug schèèt; Lodewijk van den Bredevoort - Bij die gedaachte alleen al kreeg hij al ut schèèt. (pseudoniem van Jo van Tilborg - uit: 'Kosset den brèùne eigeluk wel trekke, deel 1, 2006); WBD et scheet/schèèt hèbbe, òn et schèèt zèèn - diarree hebben, ook genoemd: spèlle, et spèl hèbbe, on et spèl zèèn/staon; WBD III.1.2:256 'schijt' = diarree; WBD III.1.2:258 'het schijt hebben'= diarree hebben; WBD III.1.2:259 'aan de schijt zijn' = diarree hebben; schijt; Cees Robben – Vruug opstaon dè is gin profèèt... Dè is vruug honger en vruug schèèt... (19821126) [Excuus om lang in bed te blijven liggen.]; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord m. - schijt, kak, stront. Zegsww. Z.a. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHIJT zelfstandig naamwoord m.: Spr. In de(n) schijt zitten - in nesten, in nood zitten van iet de(n) schijt geven - er den brui, den bras van geven; afgang; Fr. foire, diarrhée, gezeid v. dieren; het schijt krijgen - bang worden. WBD III.1.1. lemma uitwerpselen - Tilburg"
schijtbos, schèètbosse, zelfstandig naamwoord, meervoudig gebruikt; WBD schitbossen (bossen van welig opschietend gras in de weide op plaatsen waar koedrek ligt) (Hasseltse term); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord  mannelijk, 'schitbos' - bos gras in een wei, ontstaan op een koeschit; de koeien laten ze onaangeroerd.
schijtekster, schèètèkster, zelfstandig naamwoord, schijthuis, schijtlaars, bangeschijter; Henk van Rijen - bangerik; Stadsnieuws - Tis zonne schèètèkster: asset derop ònkomt issie gevlooge. (080707)
schijten, schèète, sterk werkwoord, schèète - schêet - gescheete, schijten; In tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij schèt / gullie schèt; - vocaalkrimping ook in gebiedende wijs bij uitroepen als 'Och schèt!' of  'Schèt tòch gaaw!'; Uitdrukkingen; Informant Toine Raaimakers - bè iemand in de pap kunne schèète - geen kwaad kunnen doen. Lodewijk van den Bredevoort - Enen aandere vrijer, Adrie van hullie Hannie,  kosser in de pap schèète en mocht aaltij meeëten.(pseudoniem van Jo van Tilborg, uit: 'Kosset den brèùne eigeluk wel trekke, deel 2, 2007); Informant Toine Raaimakers - Hij schèt nie vur half èlf = Hij is een slechte betaler; Hij is niet goedgeefs. Informant Toine Raaimakers - Den duuvel schèt aaltij op êenen hôop (m.b.t. mensen met veel geluk); Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Had, had haaj gefreete, dan hadde törf gescheete. Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Hak hooj gegeete, dan hak törf gescheete. Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden -Zwetsen èn in de broek schèète, dè kunde zittende. Rolf Janssen - 'en ze fret nie en ze schet nie' [uit een Tilburgse liedtekst over het uithangbord van een poelier in de vorm van een zwaan ]; De Wijs – (Gehoord maar de betekenis is me ontgaan) Hij kan doen wettie-wil, ’t zal mèn aon m’n gat nie schèite (27-12-1968); De Wijs – (Hij leeft boven zijn stand) Hij schet hôger dan z’n kont zit (27-12-1968); Cees Robben - der is gin hupke in Tilburg waor hij nie gescheeten heej. Cees Robben - As ge haaj had gegeete, dan hadde naa törf gescheete. Cees Robben - Bèn mar blij dè ge nie bescheete zèèt tösgekoome [bescheete = aagerand of zwanger]; Pierre van Beek - Hij heej al gescheeten as en aander zen broek nog öt moet doen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - onder de kaast schèète (Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs, 1916); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - rôokende nor de kèèrk is schèètend nòr de hèl (Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs, 1916); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'ik dòcht dègge en pèrd gescheeten hadt èn dègge dòrop òn kwaamt rije (Kn'50) - plagerij tegen iemand die lang op de WC gezeten heeft; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - Gij in de pòt schèèten èn mèn laote stinke (Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs, 1916) - mij voor jouw wandaden laten opdraaien; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - langs den hofpad gescheeten hèbbe ('71) - een wegescheet aan het oog hebben, in Tilburg: pad(de)scheet; Frans Verbunt - schèt in bèd, dan ligde vèt; Frans Verbunt -  die nie waogt die nie wint, die nie schèt die nie stinkt; Omgeving Tilburg; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - schèète ww - schijten; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 - e.v. - st. ww.  tr. + intr. - schijten. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHIJTEN Spr. schijten gelijk 'nen reiger - geweldigen afgang hebben, op iem. of iet schijten - er zich niet om bekreunen. Tilburg - betekenissen voor 'schèète'; WBD III.4.2:37 'schijten', ook kakken; WBD III.1.2:259 'aan de schijterij zijn' = diarree hebben; WBD III.1.1. lemma ontlasting hebben – frequent Tilburg; WBD III.1.1. lemma Naar de WC gaan – gaan schijten - Tilburg; WBD III.1.1. lemma Naar de WC gaan – Tilburg; WBD III.1.1. lemma Een wind laten – Tilburg; van 'schèète'; schijt!; In gebiedende wijs; Informant Toine Raaimakers - Schèt tòch gaaw! - Verrek voor mijn part!; Frans Verbunt -  schèt in bèd, dan ligde vèt; Als vervoeging van 'schèète'; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - dès ene vèùle vènt: die schèt onder de kaast (Nicolaas Daamen, Handschrift Tilburgs; 1916); Henk van Rijen - hij schèt nie vur half èlf, èn dan nòg mar dun - hij komt niet vlug over de brug, en dan nog maar magertjes; Traditioneel Tilburgs Liedje - (Over het uithangbord van Hotel De Gouden Zwaan):; bij Hegeman op den Heuvel; daor stao' 'n gouwen zwaon; en ze fret nie' en ze schet nie'; en ze blèft daor euwig staon; en ze fret nie' en ze schet nie'; en ze blèft daor euwig staon; Piet van Beers - Gelukkig schèt ie nie zoveul... as unnen Ooliefaant. (uit: Unne klèène grèèzen hond; www. CuBra, ca. 2005); scheet: verleden tijd van 'schèète'; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'Hardi!', zi De Waal, èn hij schêet zoft (Nicolaas Daamen, Handschrift Tilburgs, 1916) -  kaartterm (F-N. de Waal was een fabrikant in Den Bosch. Het staat niet vast waaraan hij zijn spreekwoordelijke bekendheid dankt.)
schijterd, schèèterd, schèètert, zelfstandig naamwoord, schijterd, bangerik, bange schèèterd; Zônne bange schèètert waar ik. (Jos Naaijkens; ‘Vruuger bij ons in de Mister Stormstraot’; CuBra, ca 2005); WBD III.l.4:138 'schijterd' = bangerik; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord m. - schijterd (in de zegsw. 'In z' ne scheterd zitte' – in de knijpers zitten); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHIJTER - zelfstandig naamwoord m. - laffe, nietsweerdige mensch; WNT SCHIJTER - 2) iemand die niet durft, lafaard; paard; WBD mòndschèèter - paard dat last heeft van periodieke diarree (Hasselt); vogel; WBD III.4.1:64 'braamschijter - tuinfluiter' 'kwetje, braamkwet'; WBD III.4.1:65 'braamschijter' - braamsluiper; ook 'braamkwet'
schijthak, schèèthak, zelfstandig naamwoord, WBD schijthak (ongewoon ver achteruitstekend been v.d. koe), ook genoemd: 'scheethiele'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord m (gew. mv 'scheethakke(n)), schijthak - het achterwaarts uitstekende gewricht aan de achterpoten van een rund of paard.
schijthiel, scheethiele, zelfstandig naamwoord, meervoud, WBD schijthakken (ongewoon ver achteruitstekende benen van de koe (ook 'schèèthak' genoemd)
schijthuis, schèèthèùs, zelfstandig naamwoord, schijthuis, plee, W.C. figuurlijk: bangerik; Wè zèède tòch en schèèthèùs!; Jo van Tilborg - Asser afgedrêûgd moes worre bij et omwaasse, zaat zij aaltij op et schèèthèùs want dan hasse aaltij zô mar ineens hôoge nôod. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD (III.2.1:112) 'schijthuis', c.q. 'gemak', 'huiske' of 'plee; WBD (III.1.4:138) 'schijthuis' = bangerik; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord onzijdig: schijthuis, bestekamer, plee (gew. in de verkleinvorm) oorspr. inderdaad een apart achter het woonhuis staand huisje. WNT SCHIJTHUIS - 1) afz. gebouwtje ... 2) scheldnaam voor een laf persoon; 3) scheldnaam voor een ontuchtige vrouw
schijtlijster, schèètlèèster, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - grote lijster (Turdus viscivorus)
schijtzwaluw, schèètzwòlm, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - 'schèètzwòllem' - zwarte stern (Chlidonias niger)
schil, schèlle, zelfstandig naamwoord, meervoud, schillen
schilfer, schiefel, zelfstandig naamwoord, schilfer; Waast oewe knöst onderhaand marrus, get aommol schieffeltjes op oewe tebbus! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)
schillen, schèlle, zwak werkwoord, schillen, afbikken; B schelle - schelde - gescheld; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'errepuls gescheld'; Ze snaawde: “Schèlt de èèrpel vast/ èn gao de raome waasse...“ (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Liever ònt wèèrk‘); Vur et schèlle van de èèrpels... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Moederdag‘); Sommigen van ons moese elke dag enne emmer èèrpel schellen en die schellen gingen dan weer naor de vèèrkes. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - tis ginne geschèlde geevel (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - gezegd van mensen die dik doen en geen middelen hebben. (Schelle = oude stenen v. kalk ontdoen); WBD ondiep ploegen; WBD een stoppelveld ploegen; WBD onderschèlle - ondiep onderploegen van mest; WBD waaj schèlle (Hasselt) - het losploegen van een graslaag; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHELLEN - hetz. als Hollandsch 'schillen'; uitspr. van 'schelden' - Ook: schelden: Schellen gelijk e vis(ch)wijf. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - schèlle ww - schillen
schilmes, schèlmis, zelfstandig naamwoord, schèlmiske, schilmes(je)
schim, schiem, zelfstandig naamwoord, "schim, waas; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""mee n'schiem - heel even, plotseling""; Cees Robben – Ik zaag meej unne schiem... (19680920); Frans Verbunt -  in ene schiem: in een flits; CiT (107) ''K zaag em krek nog meej 'ne schiem'; Haor SCHIEM - vage verschijning; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - schiem zelfstandig naamwoord  - flits; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - SCHIEM m - schim, schaduw; alleen in de uitdr. 'mee 'ne schiem' - iets zien, heel snel en vluchtig. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord  'schim/schiem'; vluchtig, onduidelijk. WNT SCHIM gedaante die slechts vaag is waar te nemen. SCHIEM, gewestelijk naast SCHIM"
schimmel, schimmel, zelfstandig naamwoord, WBD schimmel (wit paard); WBD appelschimmel - appelschimmel, ook genoemd (Hasselt) 'pommeleej', of 'geappeld', of (Hasselt) 'gepènningd'; WBD vòsschimmel - gekleurde schimmel, ook genoemd 'rôodschimmel', 'blauwschimmel', of (Hasselts) 'blauwe', resp. 'brèùne'; WBD III.2.3:203 'schimmel' = bederf in het brood, ook 'Derf' of 'rek'
schimsmeer, schiemsmèèr, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek - schoensmeer, 'blinksmèèr'; WBD Onder 'schoensmeer' (II 795) is het Tilburgse woord niet vermeld. schiemsmèèrduske - schoensmeerdoosje
schit, schit, zelfstandig naamwoord, "Van Dale - koeiedrek (gew.); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""zo plat as 'n schit (dubbeltje)""; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""ze hee schitten an d'r gat (ze heeft geld)""; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - schitte zelfstandig naamwoord  - gedroogde koeiestront; Hees veul schitte an z'n bille (III:68); WNT SCHIT 1) hoop koedrek, turfachtige brandstof; 2) lange of losse turf"
schobber, schobber, schoeber, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt -  schooier; Frans Verbunt -  et zèn goej dieter wè bij doen, èn schobbers dieter wè af doen; Henk van Rijen - hongerlijder, iemand die altijd op zoek is naar eten, stakker; WBD III.1.4:78 'schobberd' = slechte mens; WBD III.1.4:105 'schobberd' = schavuit; WNT SCHOBBER, schobberd - 1) iemand met een haveloos en verwaarloosd voorkomen, schooier, en vervolgens ook: boef, schavuit
schobberdebonk, schobberdebonk, schabberdebonk, zelfstandig naamwoord, "uitdr. op de schobberdebonk; Frans Verbunt - = klaploperij; Buuk op schobberdebonk - klaplopend; WNT SCHOBBERDEBONK - schaverdebonk - zelfstandig naamwoord vr. Van een buiten deze afleiding niet aangetroffen de bonk schobberen (in een gebruik in den zin van haastig naar zich toehalen of haastig oppeuzelen), de bonk schaven. (zie aldaar: XIV:738); OT 74:97, 152 Heestermans: Schobberdebonk: niet streekgebonden; op schabberdebonk, op schobberdebonk - uitdrukking; op andermans kosten; Den dieje gao aaltij op schabberdebonk meej. R op de schòbberdebonk/schabberdebonk lôope - klaplopen; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'op schoeber-de-bonk'; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""op schabberdebonk loopen (klaploopen)"" Henk van Rijen - ek rôok op de schabberdebonk; Cees Robben – Ze hee aaltij geere gelimmeneerd en op schabberdebonk gelôôpe... (19570223); Cees Robben – ’t Schabberdebonk-menu’ [Titel van de prent van 19570921 over zwervers die gratis maaltijden verstrekt krijgen in Tilburgse kloosters.]; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHABBERDEBOK zelfstandig naamwoord m. 'Op schabberdebok loopen' - op schaaf loopen, op den schoefel loopen; tafelschuimen, rondloopen om eten te krijgen; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord  'schabberdiebonk' resp. 'schobberdiebon, d.i. schobberdebonk, in de zegsw. 'op schobberdiebonk leupe'-klaplopen; WNT: schabberdebonk zie schobberdebonk (schaverdebonk) Van een buiten deze afl. niet aangetroffen 'de bonk schobberen' (in een gebruik in de zin van 'haastig naar zich toehalen' of 'haastig oppeuzelen'. In de verbinden: op (de) schobberdebonk loopen = klaploopen. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - SCHABBERDEBON in de zegswijze 'op de schabberdebon' - op de bonnefooi, klaplopend. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'schobberdebònk', op schobberdebònk gaon = klaplopen; Hees op de schobberdebonk (III:39); Bosch schabberdebonk - op schabberdebonk - op andermans zak"
schobberen, schobbere, zwak werkwoord, Henk van Rijen - schuren van de rug; WBD III.1.2:102 'schobbelen' = krabben
schoelde, scholt, zelfstandig naamwoord, WBD ovenpaal (schoelde) (voorwerp waarmee het in broodvorm opgemaakte deeg in de oven geschoven wordt), ook genoemd 'skolt' of 'scheuter'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord vr. houten schop om het brood in de oven te schieten en er weer uit te halen, ovenschotel, ovenpaal. VERGELIJK WNT SCHOELJE / SCHOELJE -- Woordsoort: znw.(m.,v.) Modern lemma: schoelje, znw. m. en vr. Ontleend aan ofr. escouillon, ovendweil, waarvan ook eng. scullion, keukenjongen. In Z.-Ndl. ook schoelie. 1. Schop waarmede het brood in den oven geschoten wordt, ovenpaal. In Brab. (SCHUERM. [1865-1870]; CORN.-VERVL.).
schoelje, schoelie, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - schorem, schoelje vD gewestelijk voor 'schoelje'; WNT SCHOELJE - ontl. aan ofr. escouillon = overdweil; in Z-Ndl. ook SCHOELIE. 2) iem. die aan lager wal is, of wel klaplooper; 3) gemeene kerel, gewetenlooze bedrieger
schoen, schoen, zelfstandig naamwoord, schuuntje, "schoen - ook in het meervoud vaak schoen in plaats van schoene; Van Delft - ""Hij kwam op 'ne schoen en 'ne slof binnengesukkeld en dertig jaor laoter was 't 'ne fabrikaant meej lef."" Dit is: Als arme jonge handarbeider te Tilburg zich vestigend heeft hij zich tot fabrikant opgewerkt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); Páást oe 'n schuuntje, wel, trek et dan aon!; 't is beter méé schuuntjes; as zónder te gaon! (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Trek aon’, 1941); Cees Robben – Gooit die schoen op ’t schôôrke (19640306) [In de prent zijn duidelijk twee schoenen te zien.]; Cees Robben – Lig nie over oew schoen te maauwen... (19660415); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - naauwe schoene - nauwe schoenen; Ik ha al langer nuuw schoen nôodig. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Alléén op zondag, droegen wij schoen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nie in vadders schoen lôope (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1973)-niet de aard naar zijn vader hebben; WBD III.1.3:211 schoenen' = schoeisel; ook: 'voetgetuig' de pluralisuitgang vervalt dikwijls: nuuw schoen; schuuntje - verkleinwoord van 'schoen'; schoentje; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 51) schoen - schuuntje; 't Is dan ook gin wônder dè de dames hier vort hooge Russische lèrzen draogen of lichte sjanskouskes mee zwarte hielen, die nog 'n end boven de schuuntjes utsteken. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929); Hoe moes dè strak op zis dicèmber/ as gin ènkel kèènd iets kreeg?/ Ok de schuuntjes vur de schaawe/ blèève ammòl triestig leeg? (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Hij komt? Hij komt...'); De schuuntjes waormee onze Peer/ zen irst kemmunie deej... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Willem wies wètter was)"
schoenmakersham, schoemaokersham, zelfstandig naamwoord, "rammenas (Rhaphanus sativus niger) – soort radijs; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""schoenmakersham - ramenas""; Vergelijk: L. Lievevrouw-Coopman – schoenmakersfricandon, m. Fr: fricandeau. Scherts, voor pens. (Gents woordenboek, 1951); – Vergelijk: Vlêes – vlêes van den bakker. Frans Verbunt -  'schoenmaokersspèk' - uien"
schoenmakerstram, schoemaokerstram, zelfstandig naamwoord, gez. Pierre van Beek - meej de schoenmaokerstram - te voet; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHOENMAKERSKONVOOI, SCHOENMAKERSVAPEURKEN zelfstandig naamwoord o. Spr. Met 't schoenmakerskonvooi of 't schoenmakersvapeurken vertrekken, schertsend voor 'te voet gaan'; ook: SCHOENMAKERSTREIN; WNT zie Schoenmakerstrein
schoepen, schoepe, zwak werkwoord, schoepe - schoepte - geschoept, stelen, spitten, flikken, versieren; Wie heej mene lózzie geschoept?; Henk van Rijen - 'Ze hèn mun fiets geschoept'- Ze hebben mijn fiets gestolen. Henk van Rijen - 'Dè schoepten ie um zööver' - Dat lapte hij hem mooi. Henk van Rijen - 'Heur schoepte den irsten aovend nie' — Bij haar heb je de eerste avond nog geen kans. Cees Robben - 'Onze vadder schupte me onder m'n sevooi omdèk z'n schuup ha geschoept uit 't schop'; Bij de deur zaat paa Rèène om de cent aon te neemen en te kèèke of ge niks meejschoepte. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Bosch schoepe - vals spelen; stelen
schoer, schoer, skoer, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - onweersbui; Pierre van Beek - mee ene schoer - plotseling; WBD III.4.4:80 'schoer' = zware bui; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - schoer, m., alleen gehoord in de uitdr. 'mee unne schoer' - in een opwelling, met een plotselinge beweging (vgl. ramscheut). Van Dale, WNT en De A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; vermelden het woord in de bet. van 'onweersbui', 'regenvlaag'. Z.a. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; niet vermeld!; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHOER zelfstandig naamwoord  v - schop, stamp; onweersbui, wervelwind; lange oe; WNT SCHOER (IX) - bui (onweersbui, regenbui, windvlaag (ook in N. -Brabant); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - sk in inlaut: in compact gebied dat stukken bevat van... T... (blz. 69); verwant met du. 'Schauer' en eng. 'shower'; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SCHOER, voor eene zware regen-, hagel- of onweersbui. Sommigen denken het zamengetrokken van 'schoever', schuiver,... volgens mij eerder als 'schoor', scheur (ruptura), soort wolkbreuk... Eng. shower. Z.a. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - DONDERSCHOER, regenschoer, of enkel schoer: ene donderbui, dondervlaag. REGENSCHOER, regenvlaag, regenbuy. Z.a. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – SCHOER, alleen in de uitdr. 'mee unne schoer' - in een opwelling, met een plotselinge beweging (vgl. ramscheut)
schoffel, schoefel, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - schoffel; WNT SCHOEFEL - gewestelijke vorm naast: schoffel
schoffelen, schoefele, zwak werkwoord, schoffelen; WBD I:1458 (Hasselt) schoefele - onkruid bestrijden met de schoffel; WBD III.1.2:154 'schoefelen' = sloffen
schoft, schoeft, zelfstandig naamwoord, kromme rug, bult; HTW kromme rug, bult, schouders; WBD III.1.2:379 'schoft', 'schofje' = bochel; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord vr. 'schoeft' - schoft d. i. hoogste gedeelte v. d. rug van een groot viervoetig dier. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHOEFT zelfstandig naamwoord  v. - schoft, hooge schouder
schoft, schoeft, zelfstandig naamwoord, scheldwoord; schoft, schurk
schoft, schoft, zelfstandig naamwoord, schofje, WBD vlees- en spieraanzetting links en rechts op de borst van een paard, ook 'kusses' genoemd; WBD III.1.2:379 'schoft', 'schofje' = bochel; WBD III.1.1:126 'schoft' = schouders; 127 'schoft' = schouderblad
schoft, schòft, zelfstandig naamwoord, rust-, resp. etenstijd onder het werk; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn tusse de middag hadde dan en hallef uur òf drie kwertier schòft”. Cees Robben -  ge komt ’n half schoft te laot (19660225); Pierre van Beek - schóf - schafttijd; DANB nò de schòft spanne me et pèèrt vur de nuuw kèèr; MTW 'schoft' (met ó!); WBD III.3. 1:214 'schof', 'schaft, het schaften' = schafttijd WBD III.4.4:130 'schoft', 'schof', 'schaft' = schoft; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHOF zelfstandig naamwoord o., geen mv - hetz. als'schoft' v., het vierde van een werkdag; Goem. SCHOFT zelfstandig naamwoord  vr - een vierde van een werkdag, van een dag werk; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord o. 'schoft'- het vierde van een werkdag; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - SCHOF, v. Dale: 'rusttijd of werktijd tussen rusttijden'; 't leste schof' - werktijd na vier uur; ook vage tijdsaanduiding; 'n schof of anderhalf. WNT: Schoft III 3) Zoodanig deel van een werkdag, dat niet door een rustpoos wordt onderbroken. 6) Door verwisseling met schaft: tijd gedurende het werk van arbeiders ten behoeve van een maaltijd wordt onderbroken. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - zie SCHOVEN
schokkelen, schòkkele, zwak werkwoord, Henk van Rijen - schokken, trillen; WBD III.3. 1:588 'schokkelen'= hotsen (zachtjes schokken op een hobbelige weg); WNT SCHOKKELEN - herhaaldelijk schokken; sjokkend voortgaan; schommelen
schokken, schòkkere, zwak werkwoord, "schokken van plezier; ""Die is goed!"" schokkerde'n-ie, ""die is prima! Daor vatten we d'r eene op!""... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 8; 31-12-29)"
schokwammes, schòkwammes, zelfstandig naamwoord, "PM met de heupen wiegende vrouw; WTT - 'wammes' is waarschijnlijk een verbastering van 'vrammes', vrouwmens; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""schokwammes - slordig aangekleede vrouw""; Cees Robben – Ben-de-daor... schokwammes... (19580802); Cees Robben – Wè hee dè schokwammes toch ’n batterij war... (19720225); Stadsnieuws - As dè schòkwammes gao walse is de daansvloer te klèèn (171208)"
schompes, schompes, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - uit de naad, ongans; Henk van Rijen - 'oewèègen ut schompes wèèreke'; Je kapot werken.
schooien, schôoje, zwak werkwoord, schooien; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ge mee dè mundje gaot schôoje, zulde nie veul krèège (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) gezegd tegen iemand die niet geschikt is om te bedelen. WBD (III.2.1:486) schôoje = opzitten van een hond, ook: opzitten, bidden, mooi zitten, schoon zitten; WBD III.3. 1:258 'schooien' = zeuren; 263 'schooien' = smeken
schooier, schôojer, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - schooier, bedelaar, landloper; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de rèèke schôojster = Joh. de Werd (blz. 83); WBD III.3.1:194 'schooier' 'schooierin, trut, schooister, schooierswijf, wijf' = schooiersvrouw; ook 'schooi'; WBD III.1.3:18 'schooierig' = in lompen gekleed; WBD III.1.4:96 'schooier' = vagebond
school, school, zelfstandig naamwoord, school; Ook uitgesproken als 'schoow'; Dirk Boutkan (1996)  - (blz. 97) zen vaader heetum zes/zis jaor nor schol/schôol laote gaon
schooltje matten, scholtjematte, zwak werkwoord, "de school verzuimen, spijbelen; Flaneur (pseudoniem van Antoon Arts) - Intusschen, ééns had de rakker — m'n oudste — “schoolgemat"", en den heelen middag was hij niet thuis gekomen. (Uit: Zonder opschrift; Nieuwe Tilburgsche Courant zaterdag 16 april 1904); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""schoolmatten - stilletjes uit de school wegblijven""; WBD III.3. 1:453 'schooltjematten' = spijbelen; Stadsnieuws - Kènder die dikkels scholtjematte, schuppen et nie wèèd. (140606); OT 66:235 'schoolverzuim': diverse uitdrukkingen"
schoon, schôon, bijvoeglijk naamwoord, schôon - schonder - schonst, "mooi, schoon; WBD III.1.4:198 'een schone' = een grapjas; We hèbbe de schonste stad vant laand. - We hebben de mooiste stad van het land. Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - dan ziede wè schons; hoe lomper en plomper, hoe schoonder!  (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘De boeren van Baokel’, 1944); Van Beek - Een oud spreekwoord zegt: ""Schoon op het straatje maar niet op het baadje"". Iets zal er wel van waar geweest zijn, anders was de volksmond er niet vol van geweest. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); Van Delft - ""Het moet goed schoon zijn, dat eeuwig blinken zal."" Dit is: Men moet een rein geweten hebben bij het sterven. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); De Wijs  –  “Mar boer, wè hedde toch schôôn dochters.” - “Van m’n kèr aaf meej diejen vuilen praot.” (10-02-1963); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - 'n schoon pêrd - een schoon paard; Henk van Rijen - wè ge ònt doen zèèt, weet ek nie, mar tisser wèl schôon weer veur (ironisch?); WvM 'die kos schon speulen'; 'ze hann un schon kerk'; WBD (III.2.1:281) 'schoon' = schoon als gevolg van schoonmaken. WBD (III.1.4:162) 'schoon' = mooi; 163 'schoon' = flatterend; WBD (III.1.4:164) 'schoon' = pront; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SCHOON voor opgeschikt, wel uitgedost. Z.a. SCHOON MAKEN voor versieren, opschikken, opsieren. Z.a. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHOON Fr. beau 'mooi', 'fraai'; eerlijk (manieren); zuiver (water, kleding). Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'schòòn' bijvoeglijk naamwoord , bw - mooi; WBD III.2.2:32 'schoon' = zindelijk; 31 'niet schoon'= nog niet zindelijk; WBD III.4.4:235 'schoon' = helder; - De natuur is schôon, mar nie op iemes zen blauw pak - werd gezegd als het uitwerpsel van een vogeltje iemand op zijn kleding had geraakt; schonder - comp. mooier, schoner; Vènde dees prèùme nie schónder as de die? - Vind je deze pruimen niet mooier dan die?; R.J. 'schônder'; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - ''t kan nie schonder'; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - de schónste boove èn de lóchste van onder (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1974) - de mooiste bovenop en de lichtste van onder (gezegd door bakkers en groenteboeren); Dirk Boutkan (1996)  - (blz. 35) schónder (met vocaalreductie en d-epenthesis); Goem. bijvoeglijk naamwoord; schonst(e) - mooist(e); we hèbbe de schónste stad vant laand; Dirk Boutkan (1996)  - (blz. 35) schonst (van 'schôon' met vocaalreductie.); Cees Robben – In de schônste stad van ’t laand. [Prent over de geboorte van de 127.000ste Tilburger, genaamd Tôôntje van Zundert. ‘De schonste stad van et laand’ is de volksnaam voor Tilburg. (19540213)]; - Ze zuuke de meens die et schonste Tilbörgs pròt. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); - We hèbbe de schonste stad vant laand, meense, mar witte gullie wèddik et allerschonste van de schonste stad vèèn? (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)"
schoonmaak, schommaok, schonmaok, zelfstandig naamwoord, "schoonmaak (de grote - ); - De schonmaok doede vur de Paose. - Meej ene zaddoek om der haore/ rettereert ze hèrs èn geens./ Hil et hèùs ruukt nòr et sipsòp/ mar dè mèrkt ze nòg nie eens./ Ze heej naa kompleet de kòlder/ ze bezörgt me grèèze haor. / Èn dè alles om êen reeje:/ De schommaok moet vur Paose klaor. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Vlak vur Paose‘); - zis òn de schomaok begonne... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Vurjaors-trubbel‘); Piet van Beers – ‘Òn de schomaok’: .""Ons Toos is òn de schomaok toe/ hilt hèùs stao ooverhôop. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Stadsnieuws - Meej de schomaok wier et hèùs van boove toe beneeje gekèèrd (260409) = Met de schoonmaak werd het huis van boven tot beneden op zijn kop gezet. GD94 omdèt bild in de schonmaok is; WBD III.2.1:324 'schomaak' = grote schoonmaak, ook 'voorjaarsschoonmaak'; Dirk Boutkan (1996)  - (blz. 33) schomaok"
schoonmaken, schommaoke, schonmaoke, zwak werkwoord, schoonmaken; Dirk Boutkan (1996)  - (blz. 42) Ik hagget schón moete maoke - ik had het schoon moeten maken (samengesteld ww.) - Ik hagget schôon moete maoke - ... mooi moeten maken (bep. v. gesteldheid); WBD (III.2.1:279) schomaoke = schoonmaken, ook genoemd: poetse; Dirk Boutkan (1996)  - (blz. 42) schôon - schomaoke: kwalitatieve mutatie; schomaoke - mòkte schôon - schongemòkt; met vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij mòkt schôon; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHOONMAKEN - opschikken, versieren, tooien; zuiveren, reinigen, kuischen, gezegd van graan en zaad dat men van kaf e.d. zuivert. Kil schoon maken - decorare, ornare, adornare, honestare
schoonmoeder, schonmoeder, zelfstandig naamwoord, schoonmoeder; Dirk Boutkan (1996)  - (blz. 33) 'schomoeder' (geen klinkerverkorting)
schoonzoon, schonzoon, zelfstandig naamwoord, schoonzoon
schoor, schôor, zelfstandig naamwoord, schorke, "half-open zolder; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""schoor - zoldering, gewoonlijk boven den koestal""; Van Delft - ""In 't schop op 't schoor leej de schup en de reif"" wil zeggen: In het schuurtje (of in een bijgebouwtje) op de zoldering ligt een schop en een hark. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Pierre van Beek – Als we het zinnetje ""In 't schop op 't schoor leej de schuup en de reif"" bij de kop nemen, slaan we vier vliegen in één klap om dan nog niet eens van de allitererende ""sch"" te praten. Het ""schop"" is een klein schuurtje of bijgebouwtje, ""'t schoor"" wordt gevormd door het zoldertje in zo'n schuurtje, de ""schuup"" is de schop (om mee te spitten) en ""reif"" dient door ""hark"" vertaald te worden. (Tilburgse taalplastiek 12 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 25 april 1950); (vB) leuningloze brug over een beek; Cees Robben – ’t Schöpke meej ’t schôôr... (19601104); Cees Robben – Gooit die schoen op ’t schôôrke (19640306); Henk van Rijen - leeter ginne pulling op et schoor? - ligt er geen peluw op de vliering?; De goei fiets zaat in onderdélen verstopt onder de maastappels op et schoorke.Hij gunde de Dötsers gin fiets, waor ie zelf veur krom ha moeten liggen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD stijlarm: schuine, ondersteunende verbinding tussen gebintstijl en ankerbalk (zonder naglijder!); De kènder slaopen ópt schôor. WBD steekband onder het kapgebint (zonder naglijder!); WBD schôor - zolder in stal of schuur, ook genoemd: 'schèlft', 'hooizòlder' of 'balke'; WBD schorbôom - schelfhout; WBD schorvènster - schelfdeur; WBD schórgat - hooiluik (op de hooizolder); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord vr. + o. - 'schoor' - rijbruggetje over een smalle waterloop. Pierre van Beek - Er bestaan veldnamen als: Eerste schoor, Tweede schoor. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - SCHOOR o - bergplaats voor het hooi boven de stal, ver weg en moeilijk bereikbaar. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - SCHOOR: een soort van klein bruggetie, over smalle waterlopen liggende, om over te kunnen rijden. SCHOOR - hooijzolder boven een schuur of stal, schilft. Dus zegt men voor 'schilfthouten' ook 'schoorhouten'. Kiliaen - : schoorsolderken; schorke - verkleinwoord; zoldertje in een schuurtje (schòp); Dim. van SCHÔOR"
schoorsteen, schorstêen, zelfstandig naamwoord, "schoorsteen; Van Beek - Men gaf door: ""De beste koeien worden op stal verkocht"" in de betekenis van: de degelijkste meisjes vinden haar man niet op straat of in de balzaal. Als pendant kwam hierop: ""'t Is goed, als ge de schoorsteen kunt zien roken."" 't Werd een jongeman toegevoegd, die een meisje uit eigen dorp (of streek) gekozen had.  (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); WBD schórstêenmaantel - schouwmantel (de gemetselde of althans stenen gedeelten van de schouw, vanaf de vloer tot de zoldering); WBD (III.2.1:63) schoorsteen, schouw"
schoorsteenveger, schorstêenveeger, zelfstandig naamwoord, "schoorsteenveger; Pierre van Beek – ""Sôrt zuukt sôrt (soort), zeej den duvel tegen den schôrsteenveger"" behoeft wel geen toelichting… (Tilburgse taalplastiek 6 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 11 maart 1950); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - sórt zuukt sórt, zi den duuvel teege de schórstêenveeger ('84)"
schoot, schot, zelfstandig naamwoord, schötje, schoot; Kóm mar óp mene schot. WBD III.1.1:135 'schoot' = schoot; ook: 'slip' of 'n kooike'; WBD III.4.4:279 'schootvol' = hoeveelheid die men in een schort kan dragen ook: 'schortvol', 'slip'; schötje - dim. WBD 'schötje' (II:1235) - schootje (onderste deel van een voorpand) - resp. dim. van 'schòt', met umlauten van 'scheut', met vocaalkrimping
schop, schuup, schoep, zelfstandig naamwoord, schuupke, "schop, spade; Pierre van Beek – Als we het zinnetje ""In 't schop op 't schoor leej de schuup en de reif"" bij de kop nemen, slaan we vier vliegen in één klap om dan nog niet eens van de allitererende ""sch"" te praten. Het ""schop"" is een klein schuurtje of bijgebouwtje, ""'t schoor"" wordt gevormd door het zoldertje in zo'n schuurtje, de ""schuup"" is de schop (om mee te spitten) en ""reif"" dient door ""hark"" vertaald te worden. (Tilburgse taalplastiek 12 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 25 april 1950); Cees Robben – De irste schuup vur den bouw vabn ’t nuu St-Elizabeth ziekenhuis gao de grond in (19780210); Cees Robben – Vat de schuup uit ’t schop (19821022); Cees Robben – Zet die schuup in ’t schop... (19640306); Lechim - ...ge krèègt dees jaor en nuuwe schuup,/ vur den hòf meej om te spaoie. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Mèn kedooke‘); Van Tilborg - ...en un schuupke, zô één as waor ze meej in de zaandbak speulen, mar dan meej enne lange steel. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'ik veeg men schuup aaf' zi de grondwèèrker (vB 'Tilburgse Taalplastiek 1969) - zeispreuk: Ik hou op met werken; schuupke - de uu is kort; verkleinwoord van ‘schuup’; schopje; Cees Robben – En naa mee dees schuupke spaoide één spit diep ’n enkelt gat... (19780210); schop, spade; Zon schuup wil wel in zon paor koleschoepe van haande... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); WBD ovenschop (werktuig om kolen op het vuur te gooien); WBD schoeprad, schoeperad - scheprad (het grote wiel met schoepen bij een watermolen, dat de drijfkracht levert aan de molen); Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'd'eerste schoep in den grond'; De Wijs  – (Gehoord tegen verkwistende vrouw) ‘ ‘ik breng ’t mee de schoep binnen mar bij jou gaogeter mee de kèr uît! (23-10-1963); Cees Robben –’t komt er meej de schoep binnen en ’t gaot er meej de kèèr uit. (19641106); Cees Robben – En onze vadder schupte me onder m’n sevooi omdek z’n schuup ha geschoept uit ’t schop... (19860606); Henk van Rijen - 'Schoep te gè die schoep, dan kunnen me schoepe' - Steel jij die schop, dan kunnen we spitten. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHOEP zelfstandig naamwoord  v. - holle houten schop met langen steel, voor graan e.d. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord vr. 'schoep' - brede ijzeren schop met omgebogen randen waarmee men rogge in het vat of in zakken schept. (oorspr. van hout); Goem. SCHOEP zelfstandig naamwoord vr. - houten korenschop; WNT SCHOEP - 1) holle houten schop; 2) breede ijzeren schop; 3) platte schop; 4) lange smalle spade"
schop, schòp, zelfstandig naamwoord, schòpke, "berghok, schuurtje; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""schop - vertrek achter de werkmanswoning waarin kooi voor varken en geit""; Van Delft - ""In 't schop op 't schoor leej de schup en de reif"" wil zeggen: In het schuurtje (of in een bijgebouwtje) op de zoldering ligt een schop en een hark. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Pierre van Beek – Als we het zinnetje ""In 't schop op 't schoor leej de schuup en de reif"" bij de kop nemen, slaan we vier vliegen in één klap om dan nog niet eens van de allitererende ""sch"" te praten. Het ""schop"" is een klein schuurtje of bijgebouwtje, ""'t schoor"" wordt gevormd door het zoldertje in zo'n schuurtje, de ""schuup"" is de schop (om mee te spitten) en ""reif"" dient door ""hark"" vertaald te worden. (Tilburgse taalplastiek 12 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 25 april 1950); Van Delft - ""'n Schopping"" is een schuurtje; een ""zeisie"" is een zeis; een ""lózie"" een horloge. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Den boemeljongen, erm, nog ermer as Man Job, / wier verkensherder ergens bij 'ne boer in 't schop. (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Boemeljongen’, 1941); Lowie van Dorrus Misters - Als we dan achter komen, zien we eerst het schop of de stal, waarin het vee, de voerartikelen, het strouwsel (dit lijkt ons een samentrekking van strooisel en rouwsel, datgene wat in de dennenbossen en bij het schaarhout op de grond gevonden werd, spellen (dennennaalden), mos, varens, bladeren enz.), verder brandhout, geriefhout en de rommel, die in huis niet thuis hoorde. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 6 ‘”Hygiëne” in vroeger dagen’; NTC 28-4-1951); Van Beek - schop of schopping is een achterbouwtje, bergplaats bij 'n arbeiderswoning. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 6 december 1958) ; De Wijs – Rijd den kreugel mar deur ’t deurgebint in’t schop (20-07-1962); Cees Robben – ...in ’t schop. (19670922); Cees Robben – En onze vadder schupte me onder m’n sevooi omdek z’n schuup ha geschoept uit ’t schop... (19860606); Cees Robben – ’t Schöpke meej ’t schôôr... (19601104); Cees Robben – Zet die schuup in ’t schop... (19640306); Lechim - Int schòp stond van men aawe fiets/ de vèlling dur te roeste... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Op de fiets‘); Lechim - Et knòrriepietje stao op zulder/ den hond leej jaankend in et schòp... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Den hòrt op‘); Henk van Rijen - hong et int schòp?; Elie van Schilt - Kwaamde aachter in ut schop, dan rookte de konijnen, ut konijnenvoeier, de maastappels die er lagen as aanmaok vur de wenter. (Uit: ‘Ut stonk mar toch mis ik de stank van vruuger’; Cubra, ca. 2000); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - schop - schuurtje (div. dial.); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'schop' zelfstandig naamwoord  - schop, berghok; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHOP, SCHOB zelfstandig naamwoord  v. - klein gebouwken, houten of leemen hok voor berging; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord vr. 'schop' overdekte open bergplaats; WNT SCHOB, SCHOP - wagenschuur, wagenhuis, overdekte bergplaats. (Ook V. Dale); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - SCHOP v - half open schuur met varkenskot en bergplaats. (Het gelijknamige graafinstrument heet 'schuup' en een trap 'schup'). J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SCHOP = wagenkeet (bij de bouwlieden). Z.a. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - SCHOP: een dak waar onder men karren, wagens, ploeg en dergelijken zet. Zie Kiliaen -; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - schòp (krt. 40 en blz. 176); WBD schop (vaak primitief gebouwde, alleenstaande of aangebouwde bergruimte), ook 'lots' genoemd"
schop, schup, zelfstandig naamwoord, schop, trap, spade; naa krèègt ie vur al zen wèèrek/ ene schup onder zen kont. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Schòkkend geschaok); WBD (III.2.1:409) schup, schop, spaai = spade; WBD (III.1.2:171) schup = schop; Bosch schup - schop, spade; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; I zelfstandig naamwoord vr. 'schup'; II zelfstandig naamwoord vr. 'schup'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHUP I zelfstandig naamwoord m. - schop, II zelfstandig naamwoord  v. - spade A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - schup (met ontronding); Hees schup (VI:66. 70); - schop, spit- en graafgereedschap; - schop, stoot met de voet, trap. voetschop; iemand 'ne' schup geven; - spade
schoppen, schuppes, zelfstandig naamwoord, schoppen, trappen; kaarten van een bepaalde soort; Hij krêeg veul schuppes. - Hij werd vaak geschopt. De Wijs - (bij kaarten gehoord: betekenis is mij ontgaan!) “Schuppe stront is te Mechelen goed.” (15-06-1963); Cees Robben – [Vrouw tegen man:] Ik heb goed in de gaote degge op schuppes loert... (19671027) [Dat je ergens op uit bent]; Henk van Rijen - op schuppes loere - op zijn voordeel uit zijn; WBD (III.3. 2:173) schuppes = schoppen (van een kaartspel); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHUPPEN, SCHUPPENEN, SCHUPPENS bvw. Bij kaartspel hetz. als Schoppen.
schoppen, schuppe, zwak werkwoord, "schoppen; bedelen; Cees Robben – [Hij] schupte ’t sèèref van m’n scheen... (19661021); Cees Robben - ..En naa ik oew staandpunt ken zakkoew kraomke wel is omschuppe... (19641002); Cees Robben – En onze vadder schupte me onder m’n sevooi omdek z’n schuup ha geschoept uit ’t schop... (19860606); Van Beek - ""Vruuger ging ze schuppen, nou is 't 'n kakmadam."" Hierbij duidt het ""schuppen"" of schoppen op de vroegere gewoonte van bedelvrouwen om op bepaalde dagen bij bepaalde huizen te bedelen en dan ter aankondiging met de klompen tegen de deur te schoppen. Zij was dus van bedelkomaf. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); Van Beek - Nog zo'n schimp was: ""Ons Moeder hêe nooit gon schuppen, lek de jullië"". Er waren toentertijd namelijk vrouwen, die wekelijks op 'n vastgestelde dag van deur tot deur gingen schooien (bedelen). Zij kondigden zich aan door met de klomp tegen de deur te schuppen (schoppen-kloppen). (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgse uitdrukkingen afl. ?; 29 augustus 1959); Frans Verbunt -  onze vadder schupte mèn onder men sevooj omdèk de schuup öt et schop ha geschoept; WBD (III.3. 2:232) schuppe of trappe = schoppen tegen een bal; B schuppe - schupte - geschupt; WBD III.1.2:170 'schuppen' = schoppen; WBD III.1.4:199 'lol schoppen' = plezier maken; 201 idem = gekheid maken 'herrie schuppen' = drukte maken; WBD III.3. 1:235 'schoppen' = ruziën; Stadsnieuws - Hij schupte den bòl nòr et aander ènd van et vèld (070606); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'schuppen' - schoppen, met de voet een schop geven. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHUPPEN - schoppen: hij hee' mij geslagen en geschupt"
schoppen, schuupe, zwak werkwoord, schuupe - schuupte - geschuupt, scheppen; Schuupe doede meej en schoep. Korte uu
schoppenmieën, schuppemieje, zwak werkwoord, bep. kaartspel, waarbij diegene verliest die de slag ophaalt waarin schoppenvrouw zit; schuppemieje - wordt eigenlijk niet vervoegd - geschuppemied; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww. intr. (kaartspelersterm) mieën: als bij het rikken alle spelers passen, wordt, opdat de kaarten niet vergeefs gegeven zouden zijn, soms gespeeld om de miej, in dit geval klaveren- en schoppenvrouw.
schopstoel, schupstoel, zelfstandig naamwoord, schopstoel; op ene schupstoel zitte - een onvaste baan hebben; CiT (65) 'wùrrem naaw dè geknaaw en gemaaw? Ge zit toch nie oppene schupstoel?; Goem. zelfstandig naamwoord m.: op nen — zitten - in de onzekerheid verkeeren. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHUPSTOEL zelfstandig naamwoord m. -Spr. Op 'ne(n) schupstoel zitten - in de onzekerheid zijn of men zijne betrekking zal kunnen behouden, of een huis zal kunnen blijven bewonen. WNT SCHOPSTOEL - op een schopstoel zitten - geen vast verblijf hebben
schort, schòlk, zelfstandig naamwoord, schort; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - geduureg vòlk ónder de schòlk hèbbe (R'75) - steeds in verwachting zijn; Variant: winkeltje haawe onder dere vurschot (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ); Henk van Rijen - ene lusterse schòlk - een schort van glanzende stof; WBD III.1.3:77 'scholk' = schort; ook: 'voorschoot'; WBD III.1.3:85 'scholk = 'schort met borststuk; WBD III.1.3:86 'scholk' = schort zonder borststuk; WNT SCHOLK - zeer verbreide samentrekking van 'schorteldoek', schort; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord m. 'scholk' - schort samentrekking van 'schortedoek'; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - SCHOLK: een voorschoot, die in de meierije ook zeer veel door de mannen word gedragen. 2) Een vrouwen bovenrok. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - SCHOLK m (ouderwets en 'uitheems') - schort. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Krt. 104 'schort' geeft voor onze streek: 'vurschot'? 'scholk' is oostbrabants.
schortenbont, schòrtebont, zelfstandig naamwoord, weefsel dat geschikt is om schorten van te maken; Cees Robben – [op de markt:] zuukend naor wè schortebont... (19620413)
schot, schòt, zelfstandig naamwoord, schötje, schot; WBD koe die eenmaal gekalfd heeft; WBD schòt (II:1038) - schot (elk v. d. inslagdraden); Weijnen 'Ziektenamen' 64: schot / schot in de lenden / lendeschot - ischias; WBD III.1.2:310 'schot, schot in de rug' = spit; ook: 'krimperd'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord vr. 'schot' - jonge koe die eenmaal gekalfd en daarna een jaar overgelopen heeft. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHOT zelfstandig naamwoord  v. -bij landb.: vaars die voor de eerste maal gekalfd heeft; scheut; afstandsmaat; van ‘schot’; - meestal als achtervoegsel; Cees Robben – Van ’t Krèèvent naor ’t Kedent is mar unne bolscheut... zisse... (19850504); Cees Robben – ’t Is toch mar unne bolscheut wîjd... (19550716); Cees Robben – Tiest Vermeeren naamp unne raomscheut... (19560428); SCHEUT zelfstandig naamwoord  m - hetz. als Holl. schot, Fr. coup; scheut van een geweer; de daad v. h. schieten, bij marberspel; 1) snelle, plotselinge, recht doorgaande beweging; schötje; verkleinwoord; dim. klein schot (beschot, afsluiting); WBD (III.3.2:141) schötje of stuur = schommel - resp. dim. van 'schòt', met umlauten van 'scheut', met vocaalkrimping
schotel, schootel, zelfstandig naamwoord, schuttelke, scheutelke, schotel, schaal; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zie mar is dègge de schootels ónder den òrecht krèègt (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - aansporing om voort te maken met het werk; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - schootel zelfstandig naamwoord  - schotel; scheutelke, schuttelke - verkleinwoord; Henk van Rijen - schoteltje
schoteldoek, schooteldoek, zelfstandig naamwoord, vaatdoek; WBD schooteldoek, schootelvòd, schootelslèt = vaatdoek (III.2.1:291); WBD (III.2.1:295) schooteldoek, theedoek, handdoek, afdrooghanddoek, keukenhanddoek, droogdoek, afdroogdoek, vaatdoek, enen doek om af te drogen = droogdoek
schoteldoek, schootelduukske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Henk van Rijen - vaatdoekje
schotelwassertje, schootelwasserke, zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm; schotelwassertje; kikkervisje, larve van kikker of pad; in Tilburg meestal ‘dikkòp’ of verkleind ‘dikköpke’ genoemd; WBD – III.4.2:115 – lemma Kikkervisje – frequent in Tilburg als ‘dikkop’ en als ‘dikkopske’; zeldzaam in het zuiden van Tilburg: Paddenkopje; - Sjef Paijmans - Een schrijvertje was voor ons een schotelwasserke... ('Herinneringen; CuBra, ca. 2002) zie schrèèverke
schotelwater, scheutelwaoter, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - schotelwater; slappe koffie of thee
schotteslet, schòtteslèt, zelfstandig naamwoord, "Van Beek - ""Schotteslet"" zegt men tegen opgekookte melk; daar houdt de boer niet van. (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959). WBD – HOTSEL, N 16 (1962) (079). Het dikke van geschifte karnemelk. De variant hotsel stamt af van het werkwoord hotten wat 'schiften of stremmen van melk' betekent. hotsel: alg. Peell., freq. Noordmei., verspr. Tilb. en Noorderkemp. hottel (ook ottel): Nieuwkuijk en Oisterwijk.I2947"
schouder, schaawer, zelfstandig naamwoord, schouder; Henk van Rijen - hèdde ok zon pènt in oew schaawerblaoj?; WBD III.1.1:127 'schouder' = schouderblad; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord vr. 'schaauwer', schouwer, schouder
schouw, schaaw, zelfstandig naamwoord, schoorsteen, schouw; - Den bisten aord hèk nog bij innen boer onder de schaauw mee in open vuur, waor ge zoo fèn in de vlamme kunt staore... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); - Elooi viet et wijfken en staak et in 't vuur; van z'n gloeiïge smis wel 'n hallef uur; en trok aon den blaosbalg en stookte en pookte; toe 't vuurke goed gloeide en 't schaawke smookte; (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘Den eersten aop’, 1944); - oew rookende, smookende, rijzige schaawe, ik haaw van oe, Helmond, m'n roetige stad.  (Leo Heerkens; uit De knaorrie (Piet Heerkens), ‘Aon Helmond’, 1949); Cees Robben – De schaauw van ’t febriek (19771111); Cees Robben – [Lucht] Dur schauwen uitgespouwd.. (19701016); Frans Verbunt -  as et roet stinkt in de schouw, komt er rèège; Lowie van Dorrus Misters - Op hoogte van de volle breedte waren diverse ijzeren stangen ingemetseld voor het ophangen van ham en spek om dit te roken. Nog steeds is het de gewoonte om deze varkensproducten boven een houtvuur te roken. Om meer rook te ontwikkelen wordt thans ook wel houtzaagsel gebruikt. Aan de stang in het midden werd de haal bevestigd. Dit was een instrument van ijzer, waarvan het bovenste vastzat. Het onderste gedeelte droeg een haak en een kant met tanden en was door middel van een hendel beweegbaar. Dit diende om de aangehaakte ketel op goede hoogte boven het haardvuur te brengen. De diepte der schouw, d.i. van de huiskamervloer tot de zijgevel, zal ongeveer 80 à 90 cm zijn geweest. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 16 ‘Rond de boerenhaard 1’; NTC 27-6-1952); Hòst alle wèèvers zonder wèèrk/ bekaant gin schaaw mir èn gin kèèrk... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Tilburg ok...holadiee); WBD schouw (overwegend de hoge en wijde, van onder naar boven zich vernauwende overdekking van de stookplaats) Der honge vèèf hammen in de schaaw. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge moet ze zuuke, waor et schaawke vruug rokt (JM'50) - raad aan de jonge boer die wil gaan trouwen; WBD (III.2.1:63) 'schouw, schoorsteen, schouwpijp' = schoorsteen; Èn op de schaaw ston en bild van Sintantooniejes onder ene stölp. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - schaaw zelfstandig naamwoord  - schouw, schoorsteenmantel; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - schaauw - haard, schoorsteen, ook 'herd'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHOUW Wordt overal gebruikt voor 'schoorsteen'; Goem. SCHOUW - zelfstandig naamwoord vr. schoorsteen, Fr. cheminée; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SCHOUW voor schoorsteen: algemeen. Bij Kiliaen - : schoude, schaude, schouwe, schauwe en ook schoudsteen. Z.a. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - SCHOUW - schoorsteen. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord vr. 'schaauw' - schouw, dat gedeelte v. d. schoorsteen dat van buiten niet zichtbaar is. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - schouw - gemetselde rookvang, schoorsteen (div. dial.); WBD schaawplaot - schouwplaat (haardplaat, gegoten ijzeren plaat met reliëfbeeldwerk, in de muur v.d. schouw bevestigd om het uitbranden der stenen te beletten); WBD schaawbalk - schouwbalk (horizontale draagbalk, waaraan de haal direct of indirect is opgehangen)
schouwen, schaawe, zwak werkwoord, WBD schouwen (van een ei), om na te gaan of het geschikt is voor consumptie; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - SCHOUWEN (schaawe) ov.ww - kokend water over een geslacht varken gieten om de haren beter af te kunnen krabben. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'schaauwen' - 1. met kokend water begieten van pasgeslachte varkens om de borstels los te weken, 2. idem mais, resp. meel opdat ze/het zou opzwellen; II) schouwen, inspecteren. WNT SCHOUWEN (I) 3) in oogenschouw nemen, inspecteeren
schouwer, schaawer, zelfstandig naamwoord, schouwheer; Henk van Rijen - De schaawer kwaam schaawe - De schouwheer kwam de zaak opnemen; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord vr. 'schaauwer', schouwer, schouder
schoven, schoove, zwak werkwoord, WBD III.1.2:2 'schoven' = rusten, ook: schaften', 'd'r vijf vatten'
schraag, schraog, zelfstandig naamwoord, schrògske, schraag, losse tafel v. onbewerkte planken, op losse poten; WBD schrògskes - bedsteepaardjes (schraagvormige ondersteuningen van de bedsteebodem); schrògske - verkleinwoord; schraagje; WBD schrògskes - bedsteepaardjes (schraagvormige ondersteuningen van de bedsteebodem); verkleinwoord van 'schraog', met vocaalkrimping
schraal, schraol, bijvoeglijk naamwoord, schraol - schròlder - schròlst, schraal; WBD (Hasselt) onvruchtbaar, slecht (van akkerland); WBD mager, gezegd van een kalf; ook 'maoger' of 'schier'; WBD schraolen dêeg - uitgedroogd deeg; Cees Robben - schraol èn schreepel as en lat; et staoter zôo mar schraol bij; ...veul schraol gekleede vrouwe... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: As de zon schènt...); Frans Verbunt -  schraol appreteut - armoede; WBD III.1.2:353 'schraal' = ruw v. d. huid; WBD III.1.1:20 'schraal' = slank, tenger; WBD III.1.1:22 'schraal' = mager; WBD III.2.3:266 'schraal' = verschaald (bier), ook 'verschraald'; WBD III.4.4:275 'schraal' = schaars; schròlder - schraler; comparatief van 'schraoler', met d-epenthesis
schrabben, schrabben, zwak werkwoord, schrabben; B schrabbe - schrabde - geschrabt; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'schrabben' - schrappen, afkrabben. WNT SCHRABBEN - 1) met een scherp voorwerp bestrijken, gewoonlijk met de gedachte dat daardoor een dun laagje wordt weggenomen
schrabber, schrabbers, zelfstandig naamwoord, meervoud; Frans Verbunt - geld(stukken); Cees Robben – Wè schrabbers over legge... (19610922) [over leggen = sparen]
schrammen, schraome, zwak werkwoord, waarschijnlijk van 'schrammen', dat wil zeggen: beschadigen, te kort doen; ...hij aaide niemand en schraomde niemand... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)
schranzen, schraanze, zwak werkwoord, schraanze - schraansde - geschraansd, veel en gretig eten, schransen; Cees Robben - 'dan kunde gij wir schraanze'; WBD III.2.3:8 'schranzen' = schrokken; Leo Heerkens - ik daanste en sjaanste,/ ik fuifde, ik schraanste... (uit 'Ik di't!, in De Mus, Piet Heerkens, 1939); Lechim - De aauwers waren dan bèkaaf,/ De kènder ziek van 't schraansen/ Mar toch ging 's aoues hil de streup/ Wir keken naor 't daànsen. ((Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: 'Vruuger... veul muuger'); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHRANZEN - hetz. als schransen, gretig eten, verslinden WNT SCHRANSEN - 3) met welbehagen overvloedig eten
schrap, schrap, schrèp, zelfstandig naamwoord, streep, lijn, wegmarkering; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - dègge nie oover de schrap rijdt; Henk van Rijen - schrap, kras, streep; CiT (102) 'Ieder schrepke is 'ne sou'; WNT SCHRAP - 3) kras, 4) streep
schrapel, schreepel, bijvoeglijk naamwoord, "mager, schraal, dun; en schreepel frammes - een magere vrouw; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""schrepel - 't is mar nen schrepelen (mageren)""; Cees Robben – Wè dist ’n schrepel maotje.. (19590905) [De prent gaat over Peerke Donders, die inderdaad zeer mager was.]; Cees Robben – Des mar ’n schreepel frammes.. (19681004); Henk van Rijen - 'schrêepel' -armetierig, kwijnend, mager, schraal; WBD III.1.1:22 'schrepel' = mager; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - sre.pəl, bijvoeglijk naamwoord  'schrepel' - mager, schraal, dun; WNT SCHREPEL (II) zie SCHRAPEL 1) mager, dor, schraal. Van personen en lichaamsdelen; 2) schriel, kaal"
schrapen, schraope, schriepe, zwak werkwoord, schrapen, afkrabben; Cees Robben - den oopaa heeget bij mekaar geschròpt; B schraope - schròpte - geschròpt - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij schròpt; Assie ötgebloeid waar, de vette kuus, pakte de slachter zenne schraper en begos ie de haor van et vèèrke te schraope. Hij schrapte daor, waor onze vadder al vurgewèèkt ha, deur telkens un gedilte van dè vèèrkenslèèf meej dè kokend waoter te begieten. As ie hillemol schôon geschrapt waar, wier ie meej zen twee aachterpôote aon de bovenste sport van de leer vaastgebonden en in zen gehéél op de leer geleed. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WNT SCHRAPEN - 5) door strijken (inzonderheid met een scherp voorwerp) bijeenbrengen. Inzonderheid in toepassing op het bij kleine beetjes en gewoonlijk uit hebzucht bijeenbrengen van bezit; schrapen, inhalig zijn; Cees Robben – te schrokke.. te schraope.. te schriepe (19590822); Henk van Rijen - schrapen, inhalig zijn; WNT SCHRAPEN - 5) door strijken (inz. met een scherp voorwerp) bijeenbrengen... inz. in toepassing op het bij kleine beetjes en gewoonlijk uit hebzucht bijeenbrengen van bezit; schròpt(e) - schraapt(e); tegenwoordige tijd/verleden tijd van 'schraope' met vocaalkrimping
schrappen, schrappe, schappen, zwak werkwoord, schrapen; Van Beek - Ge zult mijn tungske (tongetje) niet schrappen. - Mij kunt ge niet uithoren. Ik zal mijn mond niet voorbijpraten. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 10 januari 1959); schappen - verbasterde vorm van schrappen in de betekenis schrapen; in de uitdrukking ‘iemand de tong schrapen’; WNT lemma Schrapen - Iemand de tong schrapen, hem aan het praten brengen, hem uithooren. ; WNT lemma Schrappen - Als of ghy Die (een naam) selver niet en wist soeckt ghy mijn tongh te schrappen En leght maer toe of ghy my ergens kost betrappen, WESTERBAEN, Ged. 2, 471 [1663]. Cees Robben – Mar ik docht kom mar is over de brug, ge zult mèèn tungske nie schappen.. (19650402)
schrapstaal, schrapstaol, zelfstandig naamwoord, WBD (II:2740) 'schrapstaol' - schraapstaal
schreeuwen, schreuwe, zwak werkwoord, schreuwe - schruwde - geschruwd, schreien, huilen; Et bluujke laag hil den dag te schreuwe. met vocaalkrimping; In tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij schruwt; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - Ge kunt er beeter meej laagen as meej schreuwe. Den Zondag daorop was den nuuwen heer aon de beurt mee 't preeke. De vrouwkes hadden erop gerekend, detter geschreuwd zou moeten worren en waren veurzien van zakdoeken. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 2; NTC 8-10-1938); Ze viel mee d'r gezicht op d'r ermen en begos te schreuwe... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); Cees Robben – Van schreuwe tot laage... (19570112); Schreuwe dèsse dinne. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); WBD III.1.4:252 'schreien' = huilen; 254 'schreeuwen' = luid schreien; Pierre van Beek - snòt èn kwèl schreuwe (Tilburgse Taalplastiek 175); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - wè stoa de doar zoo te schreuwe? - wat staat gij daar zoo te scheien?; Henk van Rijen - 'schreuwe'; WvM 'soo schon da'k moes schruwwen'; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - schreuwe ww - huilen; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww. intr. schreeuwen 1) schreien, wenen, huilen; 2) Klagend schreien van een haas als-ie in een strik loopt. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SCHREEUWEN voor schrijen, vroeger kriten, krijten, waarvan 'kreet'. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - SCHREEUWEN (schreuwe) onov. ww - schreien; vriendelijk, gevoelig woord daor hoefde nie um te schreuwe. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHREEUWEN Fr. crier; krijten, schreien, luidkeels klagen; weenen, stille tranen storten; schruwt, schruwde - schreit, schreide; tegenwoordige tijd/verleden tijd van 'schreuwe', met vocaalkrimping
schreeuwer, schreuwer, zelfstandig naamwoord, "een van de bidders bij sterfgevallen; Lowie van Dorrus Misters - Hierboven [zie lemma bidde] spraken wij van één bidder. Dat was wel het meest voorkomende geval. Degenen, die beter bij kas waren, namen er twee en de hogere standen hadden er veelal vijf. Deze koos de familie echter niet zelf. In de meeste gevallen - zeker in het zuidelijk stadsgedeelte - was de heer Koos van der Wee de man die voor alles te zorgen had en dat was hem toevertrouwd. Hij nam zijn medehelpers en met hun vijven gingen zij hun werk doen. De bidders gingen dan twee aan twee links en rechts van de straat deur voor deur de dood aanzeggen of ter begrafenis uitnodigen (bidden), de vijfde, de ""schreuwer"" liep in het midden van de straat. In afwijking met de bidders, welke de gewone doodbidderssteek, een hoed in vorm gelijkend op een generaalshoed, op het hoofd hadden, droeg de ""schreuwer"" de hoed met de zijranden neergeslagen. Dus met een brede platte rand en in handen hield hij op de borst een witte doek, tips gedragen, zodat de tegenoverliggende tip laag afhing. Hij lette er op of niemand door de bidders werd overgeslagen en maakte zo nodig hen daarop opmerkzaam. Maar al noemde de volksmond hem ""schreuwer"", schreeuwen (wenen) deed hij toch juist nog niet. Wel zette hij een allerdroevigst gezicht. Zijn gelaat de uitdrukking geven, welke bij de omstandigheden paste, kon hij wel. Daarin was hij specialist en hierin kon de beste toneelspeler hem niet verbeteren. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 2 ‘Doden-cultus van eertijds’; NTC – 16-11-1950); We wiesse dan gelèèk ôok òf et en rèèk lèèk waar, want dan liep er midden oover de kaaje zonne schreuwer meej ene witten doek vur zen snèùt. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2002)"
schreeuwer, schruwer, zelfstandig naamwoord, "huiler; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""schreeuwer - doodbidder, aanspreker""; Henk van Rijen - 'schreuwer'; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - ene schreuwer = meeloper met de kraaj (blz. 95)"
schreeuwerig, schreuwereg, bijwoord, die ötgesprooke Tilbörgs platte taol,/ die soms zo schreuwereg klinkt, meej veul kebaol... (Henriëtte Vunderink, Tilbörgs tòltje, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)
schrijven, schrèève, sterk werkwoord, schrijven; MP gez. Schrèèft et mar op oewen bèùk; dan kundet meej oewen hèmslip ötvèège. Cees Robben - èn saanderendags schrêeve ze... Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - schrêve (ê van Fr. tête); - schrèève - schreef - geschreeve; WBD III.3. 1:306 'schrijven' = idem; Dirk Boutkan (1996)  - (blz. 66) imperatief: schrèft/ schrèèft / schrèèf èè steeds lang; Radio Brabant (24-2-97), programma 'Ons Miet': 'en briefke schrèève... mar ik zèè nie zon schrèèf'; Piet van Beers - Wè mèn betrèft, dan maag de sic(retaoris)/ in ´t Hollaands opnoteere./ Want, Tilburgs schrèève is nie niks,/ daor moete vur gòn leere. (uit: ‘Tilburgs as voertaol...’; www.CuBra, ca. 2005); Lodewijk van de Bredevoort - Ineens ha’k et toch te pakken en kos ik de juffrouw alles vurlezen, wè ons moeder op et briefke ha geschreven, meej die haonepôte van der. Waor die schrèève ha geleerd! (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Lodewijk van de Bredevoort - Schrève daor vond ik niks aon, ge moest ôk zô dikkels etzelfde woordje, precies tussen twee lijntjes opschrève. Et allerirste woordje weet ik nog, dè waar oom. Ik geleuf dè we’t wel dertig keer tussen twee lijntjes moese schrèève. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Lodewijk van de Bredevoort - De week erop: ‘Lodewijk, 25 keer je weet wel’. Jao, ik wies et wel, mar schrèève deej ik niemir, ôk nôot mir gedaon. Ik heb ze et hille jaor bewaord, die vèfentwintig, die ik meej menne zotte kop ôot geschreven ha. Hij vergaat gewoon, wietie allemol strafregels liet schrèève, hij strooide er gewoon meej. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) ; Henriëtte Vunderink - Mar jè, ik kan nie zingen òf spòrten op nievoo/ èn ok gin lieterèère wèèreke schrèèven as Gezelle. (uit: ‘As...’, in: kzal van oe blèève haawe, 2007); schrêef - schreef; verleden tijd van schrèève
schrijver, schrèèver, zelfstandig naamwoord, "geelgors; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""schraiver - vogeltje met eitjes waarop bloedlijntjes""; Van Delft - Als wij des zomers vogeltjes gaan zoeken dan ""gaon we veugeltjes zuuken"" en we vinden ""veugeltjes op aijkens en mee naokte jong van bremkwetjes, piedieven, kweiken, schrijvers, kakeluutjes, blaauwkupkes, merkoven, koolmees, enz.""(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); WBD III.4. 1:174 'schrijver', 'schrijverke', 'bloedschrijver' - geelgors (Emberiza citrinella); WNT SCHRIJVER - 6) benaming voor de geelgors (Emberiza citrinella L.) in Brabant en Antwerpen; SCHRIJVER - 8) benaming voor een soort van meikevers - te Turnhout (zie volgende)"
schrijvertje, schrèèverke, zelfstandig naamwoord, 1. kever, watertor; Henk van Rijen - watertor (Gyrinus natator); WBD III 4,2:179 lemma Schrijvertje - Het schrijvertje of de draaikever (Gyrinus natator) meet 5-7 mm. Vroeger kwam het door Gezelle beroemd geworden zeer kleine schijverke nog algemeen voor, maar het heeft zeer onder de watervervuiling geleden. Het is een klein glanzend zwart roofkevertje dat kringen op het wateroppervlak maakt en bliksemsnel onderduikt bij gevaar. schrijverke – frequent in Tilburg; watertor – Tilburg; WNT SCHRIJVER in den verkleinvorm 'schrijverke' - benaming voor de draaikevers van de soort Gyrinus natator L. in Z. -Nederl. Sjef Paijmans - Maar wij hadden voor die torren en torretjes onze eigen namen. Een schrijvertje was voor ons een schotelwasserke... (Herinneringen - CuBra circa 2002); 2. vogel; Henk van Rijen - geelgors (Emberiza citrinella); Cees Robben - ...schrèèverkes en zwollemen (19600708); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - schrèèverke zelfstandig naamwoord  - geelgors, schrijvertje; 3. schaatsenrijder; WBD III.4.2:246 'schrijvertje' - schaatsenrijder (Gerris lacustris)
schrikkelijk, schrikkelek, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, Jan Jaansen - Oome Teun liep hals over kop naor den Heikant om 't schrikkelijk nuuws te vertellen... (uit: De nuuwe dokter, Vertelselke uit de mobilisatietijd van 1914; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1940); verschrikkelijk; Piet Heerkens - Och, kos ik eiges mar gaon, want gij,/ ge bent zoo'nen dommen Hannes,/ zo schrikkelijk dom, zooas er hier/ in Baokel geenen eene man is! (uit: ‘Hannes Kaokel, van baokel’, in: Vertesselkes, 1941)
schrikken, schrikke, sterk werkwoord, schrikken; WBD III.1.4:293 'schrikken' = idem; Dirk Boutkan (1996) - schrikke - schrók - geschrókke; ook: 'verschrikken', 'verschieten'
schrobbelaar, schrobbelèèr, zelfstandig naamwoord, 1. Textielindustrie - degene wiens taak het is wol grof te kaarden; Henk van Rijen - (textiel) bediener van het 'assòrtiemènt'; Buuk schrobbelèèr - schrobbelaar, textielarbeider, bediener van een assortiment waarop de wolvezels werden ontward en parallel gelegd. Een schrobbelaar had niet het beste baantje in een textielfabriek. - Toen ging et nòg beeter meej de stad, èn meej de tèkstiel. Der kwaame mesjienes, en toen er mesjienes waare, kwaame der duuvelèèrs en schrobbelèèrs. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Anoniem – 1959 – ; Vèftien jaore was ie schrobbelèr, waor dè komter nie op aon, Nillus was ginnen semmelèr, wies z'n menneke wel te staon. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); 2. Sterke (kruiden)drank, vernoemd naar 1; V ca. 1980 op de markt gebrachte speciale alcoholhoudende drank; Tilburgse kruidenjenever (vkw. schrobbelèrke); Schrobbelèèr; Vruuger, in tèkstielfebrieke, daor wèèrkten ok de schrobbelèèr. Die hòlde daor meej en mesjien; wolveezels öt de wèèr. tWaar kaajhard sjouwen èn et wier bepòld; nòvvenaant nie ötbetòld. Nou kèn ik nòg en drank, en sort liekeur, ok schrobbelèèr. En agge daor te veul van drinkt, dan ròkte in de wèèr. kWil liever in de wèèr geraoke, dan wèèreke dè men naoje kraoke!; (Henriëtte Vunderink, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)
schrobhoeren, schrophoere, zwak werkwoord, Henk van Rijen - de grond omwoelen
schrootmolen, schrootmeule, zelfstandig naamwoord, WBD moutmolen (molen waarmee het mout wordt fijngemaakt, in de brouwerij)
schroten, schroote, zwak werkwoord, WBD schroden ('malen' van mout in de brouwerij); WBD schrootmeule - moutmolen
schubpaal, schobberpaol, zelfstandig naamwoord, WBD schuurpaal in een weide (geplaatst om het vee gelegenheid te geven zich tegen jeuk te schuren) (Hasseltse term)
schuddekul, schuddekul, zelfstandig naamwoord, "schuddekul; WTT 2013 – Van oorsprong mogelijk voor slechtsmakende drank, met name koffie; vandaar als metafoor voor ‘slecht, minderwaardig volk’; waarbij ‘kul’ (vergelijk ‘flauwekul’) het minderwaardige aspect verwoordt, en ‘schudde’ mogelijk het Middelnederlandse ‘schudde’ is in de betekenis van ‘dwarshout van de galg’ (zie Van Beek hieronder). Het MNW kent daarvan een overdrachtelijk gebruik voor ‘leegloper’ etc. – zie MNW hieronder. 1974 (ca.) - schuddekul - moet een Tilburgse uitdrukking zijn voor minderwaardig volk, soepie van volk,schorremorrie; “schudde” (middelned.) was de dwarsboom van een galg waar de strop aan hing. (Pierre van Beek – typoscript Archief Pierre van Beek); 1973 - Wie bij Van Dale op zoek gaat naar ""schuddekul"", stuit daar op: ""Slappe koffie"". Men meldt ons dat in Tilburg een jong meisje, dat zich losbandig gedraagt, de kwalificatie ""schuddekul"" krijgt. ""Schudde"" heette bij een galg de dwarsbalk, waaraan het galgekoord hing, maar het heeft ook de betekenis van schavuit en landloper. Het houdt verband met de gemeenzame uitdrukkingen: ""voor schut staan"" of ""iemand voor schut zetten"". Hier heeft dat de betekenis van ""schande"" of ""schandaal"". (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek 165, 18-01-1973); [WTT 2013 – Een etymologisch verband tussen ‘schudde’ en ‘voor schut staan’ is zeer onwaarschijnlijk; ‘voor schut staan’ wordt algemeen afgeleid van ‘verschutten’. Conform P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Van Dale Etymologisch woordenboek: lemma Schut 3 - in de uitdrukking voor schut staan [voor gek staan] {1808} komt van verschut [gevangen], in verschut gaan [gearresteerd worden], vgl. rotwelsch verschüttgehen [gearresteerd worden], middelnederlands verschutten [beletten, eig.: achter een schotje plaatsen]. MNW – lemma Schudde - Gaffel, op te vatten in den zin van “de palen met het dwarshout, waaraan het galgekoord gehangen wordt, het juk” (vgl. lat. “furculae Caudinae”). Kil. schudde. vetus j. gaffel, furca. Voc. Cop. scudde, gaffele, furca (quia olim in furcis arborum fures suspendebantur, unde pro patibulo poni potest, quia in eo fures cillentur i. e. moventur). MNW – lemma Schudde - — Misschien heeft het woord ook de beteekenis gehad van een leeglooper, die voor allerlei werk, ook vuil werk, te vinden was. Zie Invent. v. Br. Gloss. 355 aangeh.: “eenen scudde van der vischmaerct”, WNT – lemma Kul – 1909 - schuddekul, bij DE BO [1873] en SCHUERM. [1865-1870]: slechten drank, bij SCHOTEL, OudHoll. Huisg. 443, bepaaldelijk voor: tweede aftreksel van koffie (”Dat is maar schuddekul van wijn”, DE BO [1873]; ”Schuddekul van kaffi”, DE BO [1873]); WNT – lemma Schudden – 1925 - Schuddekul, slappe koffie. Nog in Z.-Ndl. Arme lieden … goten op het afgetrokken vocht … op nieuw water en dronken dan ”schuddekul”, SCHOTEL, Oud-Holl. Huisgez. 443. - Gij hèt schuddekul opgeschonken. Ik drink geene' schuddekul, CORN.-VERVL. . (zie ook DE BO [1873] en SCHUERM. [1865-1870]); Stadsnieuws - Ik hèb allêeneg nòg mar en pènneke schuddekul vur oe (= restjes c.q. waardeloze troep (081109)); WBD III.2.3:276 'schuddekul' = opgewarmde koffie; Hees schuddekul, schudsel (I:38); WNT SCHUDDEKUL - slappe koffie. Nog in Z-Ned. DeBo SCHUDDEKUL - slechte drank: Dat is maar schuddekul van wijn, van kaffi. Ook gebruikt in Brab. en Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - (Alg. Vl. Idiot.); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - SCHUDDEKUL (verouderd) cikorei, peekoffie; Bez. SCHÜRKÜL - slechte jenever; Wan SCHUDDEKUL, SCHURKUL - slechte jenever. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHUDDEKUL -zelfstandig naamwoord m. - slappe koffie (ook in Brabant)"
schuif, schèùf, zelfstandig naamwoord, schöfke, "lade; fig. onbetrouwbaar persoon groot aantal; Henk van Rijen - lade, schuif, grendel; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""'n hil schuif - een groot aantal""; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""O! 't is zo'n schuif (onbetrouwbare""; WBD (III.2.1:52) schuif - grendel; WBD (III.3. 2:146) schèùf aaf = glijbaan; WBD (III.2.1:52) 'schuif' = grendel; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord vr. schuif 1) tafellade, lade; 2) bovenste, losse gedeelte van een leest; 3) haveloos uitziend, slordig aangekleed persoon. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHUIF zelfstandig naamwoord  v. - schuiflade, Fr. tiroir, layette; de onderste schuif. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'schuif' zelfstandig naamwoord  - tafellade; schöfke - verkleinwoord; laatje; schuifje; uitdr. et schöfke krèège - als biechteling geen absolutie ontvangen kan (de priester sluit dan het luikje); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""ze hee get schuifke gehad (bij het biechten geen absolutie gehad, over 8 of 14 dagen terug komen)""; Die Kappesiene, dè waar iets hêel aparts. In hullie kèèrek koste pesjonkele, èn onze paa ging daor biechte, want daor kreede nie zo gaaw et schöfke. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); WBD (III.3.3:35) schöfke = schuifje v. d. biechtstoel; WBD (III.3.3:308) et schöfke krèège = het schuifje krijgen dim. van 'schèùf', met vocaalkrimping; Goem. SCHUIF; het dim. wordt gebruikt voor een deur; ook in 'hij kreeg het schuifke' (in den biechtstoel); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHUIFKE(N) zelfstandig naamwoord o. - deurken dat verschoven wordt; Het schuifken krijgen - door den biechtvader zonder absolutie doorgezonden worden. Hees het schufke krijge (III:36); Bosch schùfke: 't schùfke krijge"
schuifbroek, schèùfbroek, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.3:105 'schuifbroek' = directoire
schuifel, schöffel, zelfstandig naamwoord, WBD schuifelbeen (beenwoekering aan de binnenvlakte van de pijp, bij een paard), ook genoemd (Hasselt) 'schöffeltjes'
schuiflade, schèùflaoj, zelfstandig naamwoord, schuiflade
schuifleest, schèùflist, zelfstandig naamwoord, WBD schuifleest, de houten leest met een los bovengedeelte, een zogenaamde schuif of kap (II:691)
schuifmaat, schèùfmaot, zelfstandig naamwoord, WBD schuifmaat, het houten instrumentje met twee opstaande latjes, waarvan één opklapbaar en verschuifbaar, om de lengte van de voet te meten (II:680.)
schuil, schèùl, zelfstandig naamwoord, WBD schuil, paardeziekte: gezwollen tandvlees; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord o. schuil, zekere ziekte. Z.a. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHUIL zelfstandig naamwoord o. - witte blaasjes die men op de tong en in den mond krijgt; deze kwaal, in de wdbb. 'spruw' genaamd, is eigen aan kinderen en zeer kranke menschen.
schuilen, schèùle, sterk werkwoord, schuilen; GD94 onder den bôom kos ik nie mir schèùle; Dirk Boutkan (1996) - schèùle - schôol - geschoole; B schèùle - schol - geschoole; vocaalkrimping in tegenwoordige tijd gij/hij schölt; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww. intr. - schuilen
schuim, schèùm, zelfstandig naamwoord, schuim; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nie veul vèt van schèùm (Kn'50) van de wal in de sloot; Frans Verbunt - et schèùm van de negoosie is nòg aaltij beeter as et zwêet van et wèèrk; WBD III.4. 2:223 'schuim' - schuimbeestje (Philaenus spumarius), ook wel 'broes' genoemd, of 'snot'
schuimen, schèùme, zwak werkwoord, schuimen; schooien; Henk van Rijen - meepesaant ie zaat, zaat ie al rond te schööme - hij zat nog niet of hij schooide al; B schèùme - schömde - geschömd — ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij schömt; schömt, schömde - schuimt, schuimde; tegenwoordige tijd, verleden tijd van 'schèùme', met vocaalkrimping
schuimpje, schömke, zelfstandig naamwoord, schömkes, verkleinwoord; licht gekleurd snoepje van schuim licht suikerkoekje, gebakje van schuim; schömke trèkke - bep. hoestdrankje trekken van laurierdrop; zie schömketrèkke - een speciale rubriek op CuBra
schuimpje trekken, schömketrèkke, werkwoord, GG het schuim van dropwater opzuigen
schuimspaan, schömspaon, zelfstandig naamwoord, schuimspaan; WBD (III.2.1:66) 'schuimspaan'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord o. schuimspaan
schuin, schèùn, bijvoeglijk naamwoord, schuin; ene schèùnen bak - een schuine mop; WBD III.1.4:210 'schuin' = boertig; ook 'schuins'; WBD III.4.4:226 'schuin', 'schuins' = scheef, ook 'scheel', 'slim'; — schèùn - schönder - schönst; Dirk Boutkan (1996)  - (blz. 35) schèùnst/ schönst, maar met flexie-e: schèùnste
schuins, schöns, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, schuins; schuin; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'schuinsche bakken'; Cees Robben - ene schönsmarsjeerder; WBD III.1.4:210 'schuins' = boertig; ook 'schuin'; WBD III.1.4:341 'schuins gaan' = geen succes hebben; Goem. SCHUINS bw: hij woont schuins over mij; WNT SCHUINS - in een van de loodrechte of evenwijdige afwijkende richting; op een onvriendelijke, onplezierige wijze
schuinsmarcheerder, schönsmesjeerder, zelfstandig naamwoord, "iemand van onzekere levenswandel, schuinsmarcheerder; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""schuinsmarcheerder - vreemdsoortig individu van twijfelachtig gedrag""; WNT SCHUINSMARCHEERDER - iem. v. onzedelijken levenswandel"
schuit, schèùt, zelfstandig naamwoord, schötje, schuit; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vischschuit (ui = eu in Fr. Meuse); Keesje Smulders zaat in etzelfde schötje assik. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); DANB de Hasseltse schèùt - bijnaam voor mensen van de Hasselt WBD III.3.1:425 'schuit' = boot; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord vr. 'schuit' - geringschattende benaming v. bepaalde vrouwen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHUIT zelfstandig naamwoord  v. - Fr. bateau; schötje - dim. schuitje (kleine boot); R.J. 'ze stapten öt et schötje'; WBD 'schötje' (II:1235) - resp. dim. van 'schòt', met umlauten van 'scheut', met vocaalkrimping; Bosch schùtje - bootje, schommelschuitje
schuiven, schèùve, sterk werkwoord, schuiven; B schèùve - schôof - geschoove - geen vocaalkrimping; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - dertusse geschoove zèèn as Ponsieus Pielaatus int kreedoo (R'75); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ik smèèr men ziel meej en spèkzwaord, zi Door, dan schèùft ze denduuvel dur zen haande (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ); WBD III.1.2:14 'schuiven' = glijden; ook: 'slipperen'; WBD III.1.1. lemma Geluidloos een wind laten – Tilburg [als enige plaats van opgave]; WBD III.4.4:199 'opschuiven', 'inschuiven' = plaatsmaken
schuiver, schèùver, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt - zwerver
schulp, schölp, zelfstandig naamwoord, schelp, schulp, bovenkant van de klomp; harde huid van een noot, ook schaol, bast, baast of bòlster genoemd; Henk van Rijen - ze schupte hil de schölp van dere klomp aaf - de hele schulp... A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord vr. schulp 1) bovenste gewelfde kap van een klomp; 2) samenhangende laag dennenaalden.
schulplepel, schölleepel, zelfstandig naamwoord, schelp, hol voorstuk van een klomp; Onze vadder heej wè èèzerdraoikes over schölpen gemokt, as die der wir ens vur de zoveulste keer af lagen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WNT SCHELP 14f: hol stuk hout; WNT 14 f - Hol stuk hout dat een bolvormig afdekt. Op sommige schepen komt de boegspriet boven het opperdek uit, en wordt de plaats aldaar met een hol stuk hout of schulp bedekt, ten einde inwatering voor te komen, MOSSEL, Schip 232 [1859]. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - de schölleepel van zen klompe lôope (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - de schelpen van zijn klompen lopen - de benen onder zijn gat uit lopen
schuren, schuure, zwak werkwoord, "schrobben; fig. luieren vlekvrij maken van b.v. pannen; de stoep schuure; R.J. ik hèb menen vloer geschuurd; WBD schuure - schuren, van leer, op de nerfkant (II 662), ook 'slèèpe'; schuure - schuurde - geschuurd Geen vocaalkrimping N. Daamen - Handschrift 1916 – ""hij schuurt em - hij luiert""; WBD (III.2.1:313) schuure - schrobben, ook 'doen'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHUREN met zand wrijven om te reinigen of te doen blinken; met eenen bezem of borstel en water rein wrijven of schrobben. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SCHUREN voor hetgeen men in Holland noemt 'schrobben' of 'boenen'. Zoo zegt men hier niet 'de straat schrobben' of 'den gang boenen', maar in beide gevallen 'schuren'. Z.a. Goem. SCHUREN - wkw: de kamer -"
schurft, schörft, zelfstandig naamwoord, schurft; Ik had enne afkeer, enne hille grôte hekel aon de vrijdag. Ik kan et nie goed zeggen, ik kan et bekaant nog nie in fetsoenlijk Tilburgs ötdrukken, hoene schörft ik aon de vrijdag ha. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.1.2:324 'schurft' = huiduitslag; WBD schurft, schuirft, schörft - schurft; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHÖRFT (uitspr. schörrəft) zelfstandig naamwoord o. -schurft
schurftig, schörfteg, bijvoeglijk naamwoord, schurftig; schofterig; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - die nie schörfteg is, hoeft zich nie te klauwe (1781) - wie onschuldig is, hoeft niet bang te zijn
schurken, schörreke, zwak werkwoord, schurken; Cees Robben – Zit nie zôô in dieje stoel te schörreke... Ge spoldert d’r al de noppen aaf... (19710115)
schuur, schuur, schuurke, zelfstandig naamwoord, schuur; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as en aaw schuur begient te braande, dan isser gin blusse mir aon ('77); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as en aaw schuur in braand vliegt, dan is ze niemir te blusse ('50) - Als een oud iemand verliefd wordt, loopt die hard van stapel. GD08 der braandt niks beeter as en aaw schuur
schuurdeur, schuurdeur, zelfstandig naamwoord, de uu is lang; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - der schuurdeur stao wir oope, wè kròkt ze tòch (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) – gezegd van iemand met een grote mond; Henk van Rijen - grote mond; gulp; Henk van Rijen - 'Hè de-r gin èèreg in dè oew schuurdeur oope stao?' - Heb je niet in de gaten dat je gulp openstaat?; WBD III.1.1:97 'schuurdeur = mond; WBD III.1.1:100 'schuurdeur' = mond (spotnaam)
schuw, schouw, schaaw, bijvoeglijk naamwoord, "schuw; WBD schrikachtig, gezegd van een peerd, ook 'schaaw' genoemd; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - schouw - schuw; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""schouw weer - ruw weer""; ""Dus daorom hedde me aaltij zoo schauw aongekeken as ge me op et kerkplein zaagt?” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); WBD III.1.4:71 'schouw' = verlegen; WBD III.4.4:44 'schouw weer = slecht weer; WBD III.4.4:226 'schouw' = scheef, ook 'slim', 'scheel', 'schriks'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord  en bijw. 'schouw' - 1) beducht of bang, de nabijheid vrezende van, afkerig; 2) woest, onstuimig, ruw; 3) rommelig, wanordelijk; 4) onbeschaafd, ruw, ruw-grappig, koddig, lollig. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHOUW - schuw; schouw zijn van - bevreesd zijn; ook: koddig, vies, kluchtig: 't is en schouw ziel - een drollige kerel; schaaw - schuw; WBD schrikachtig, gezegd van een paard; ook 'schouw' genoemd; Ze [de kippen] waren himmel nie schouw... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); 'k Zie zo geeren al die toorens, mee d'r kruise fier in top, 't blauw deurboore naost de schaawe; mee d'r pluimen om d're kop. (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Tilburg’, 1938); Cees Robben - die is nòg nèt zo schaaw as en kiep onder de hèg; Dan gaode nòg es wijer kèèke/ èn ge vènd daor aachter in de hèg/ midde tusse de jonge blaoikes/ ene schaauwe mèèrel òn de lèg. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Vurjaor‘); WBD III.1.4:137 'schouw' = bang; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SCHOUW hetz. als 'schuw', Fr. farouche, sauvage, timide; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - schaaw - schuw; WNT SCHOUW - gewestelijke vorm naast SCHUW - 1) geneigd te vluchten; 3) bang, bevreesd, angstig"
secreet, sekreet, zelfstandig naamwoord, secreet, schijthuis; WNT SECREET (I) - 3) geheim vertrek, geheime bergplaats; 4) heimelijk gemak, privaat
secretaris, sik, zelfstandig naamwoord, secretaris; WBD III.3. 1:324 'sik' = gemeentesecretaris, ook genoemd 'griffier'
seef, sêef, zelfstandig naamwoord, kluts, apropos; uitdr. Van et sêef aaf - de kluts kwijt; Pierre van Beek - Van et sêef geraoke - in de war raken; Cees Robben - ...wè van ’t seef.. (19600701); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en aander vant sêef speule (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - een ander uit de concentratie spelen (kaartterm: wie onbegrepen speelt, speelt een ander in de war); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge zot iemand vant 'zeef' afhèlpe (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ); Weij (T&T 38:89) wsch. identiek met ags. sefa 'gemoed, ziel, hart, geest' Z.a; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SEEF (zachte e) zelfstandig naamwoord  v+m. - welbekend wit bier, dat te Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - en in de Kempen gebrouwen wordt. Weijnen (T&T 38:89) - van et seef 'de kluts kwijt'. Wsch. is het laatste woord identiek met het in Mnl. WB, VII, 1025 vermelde ags. sefa 'gemoed, ziel, hart, geest'. Franck-Van Wijck 54 noemt ook nog os. sëbo en ono. sefi 'geest, gemoed', maar aarzelt om het verder met nl. beseffen te verbinden. Toch kent Kiliaen seffen 'comprehendere, simul capere' zonder prefix. MNWB VII, 889 - denkt dat hij dit alleen uit beseffen heeft afgeleid. In ieder geval moet Tilburgs sèèf dus een zeer oud woord zijn. Het onzijdig geslacht kan wel door assimilatie van d(e) aan de volgende spirant zijn toe te schrijven, vgl. dial.: het school, het fabriek. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - sèèf (van 't -) - de kluts kwijt (tilb.) = oeng. sefa 'gemoed, geest')
seffens, sèffes, bijwoord, "aanstonds, dadelijk, terstond; Betòlde sèffes?; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""seffens - dadelijk""; De vrouw draofde 't huis deur en kwaam seffens terug mee de schoenen... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - seffens= effen (= even), got. ibijvoeglijk naamwoord s 'effen' + bijw. en proleptische s. Stadsnieuws - Ik zal et sèffes doen, mar irst mòt dees klaor. (041009); WNT XIV:1279 SEFFENS, tseffens: onverklaarde vormen naast TEFFENS; Hees seffes< teffens (VI:67); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - sèffes bw - aanstonds, dadelijk; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SEFFENS (Kemp. sevv?ns) bijwoord  - terstond, aanstonds, spoedig Kiliaen -  Seffens - simul, una, pariter; Goem. SEFFENS - sèf?s, bijwoord; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - säf?s, bijw. 'seffens' - aanstonds, dadelijk, spoedig; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SEFFENS, voor 'te effens', t'effens, teffens of tevens, hetwelk minder goed is. Bij Kiliaen -  niet, wel 'tseffens'. Bett.: in eens, op eene keer, op eens; soms ook ' oogenblikkelijk' (D. gleich). Z.a. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - SEFFENS voor 'teffens'; WNT SEFFENS, TSEFFENS - (thans alleen in Z. -Ndl.) 1) tegelijkertijd, gelijktijdig, tegelijk; 2) ineens, opeens, eensklaps."
seizoen, sezoen, zelfstandig naamwoord, seizoen; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - dees sezoen; sezoen; Fr. 'saison', via Ned. 'seizoen'; met vocaalreductie
seksen, sèkse, zwak werkwoord, sèkse - sèkste - gesèkst, WBD kippen selecteren op geslacht
selderie, sèlderie, zelfstandig naamwoord, selderie, selderij; Dan moese we zinge ‘Tantum èrgoo sakraamèntum, Vèènerèèmoer sèrnewie’. Èn dan zong ik: ‘Tante Mèrgoo, zak meej krènte, fèène rèèst meej sèlderie.’ (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
selderietante, sèlderietaante, zelfstandig naamwoord, vrouw die zich kleine dingen te sterk aantrekt.
selderievoor, sèldrievoor, zelfstandig naamwoord, R laks, traag persoon; lett. stroompje van afvalwater, waarlangs men selderij plantte; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; säljərvo.r, resp. säldrivo.r, zelfstandig naamwoord vr. 'selderievoor', enigszins vochtige voor in de tuin, waarin de boer selderij kweekt. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SELDERGROEF zelfstandig naamwoord  v. - diepe groef waar men selder in plant, dien men aanaardt naarmate hij groot wordt.
selfactor, salfak, sallafak, zelfstandig naamwoord, automatische spinmachine; selfactor; Cees Robben - Gaot ie (de wol) nor de sallafak; WBD salfak (II:939) - selfactor; van Eng. 'self acting'; self actor; fijnspinmachine; Cees Robben – Op ’t sôôrtemènt gemaolen/ gaot ie [de wol] naor de sallafak... (19560630); zie salfak
semmelaar, sèmmelèèr, zelfstandig naamwoord, "treuzelaar, zemelaar, iemand die treuzelt of zeurt (CR). Cees Robben – Kwaanselt toch nie zô... sakkertjense semmelèèr... (19770422); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""semmelair - ge zai't nen echte semmelair"" ; Anoniem – 1959 – ; Vèftien jaore was ie schrobbelèr, waor dè komter nie op aon, Nillus was ginnen semmelèr, wies z'n menneke wel te staon. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); zie voor de volledige tekst zie rikkemendaosie.htm; Henk van Rijen - affeseert en bietje, sèmmelèèr - schiet eens op, treuzelaar; WBD III.2.3:18 'semmelaar' = pitser; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SEMMEL (Kemp. ook sämməl), zelfstandig naamwoord  v. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - sèmmelèèr - treuzelaar; WNT SEMMELAAR - treuzelaar - semmelaarster, vrouw die semmelt."
semmelbroek, sèmmelbroek, zelfstandig naamwoord, langzaam iemand, treuzelaar; Zo, semmelbroek, bende daor?! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939)
semmelen, sèmmele, zwak werkwoord, "treuzelen, langzaam werken; Zit nie zo te sèmmele. N. Daamen - Handschrift 1916 – ""semmelen - is dè semmelen (niet voortmaken, echt sukkelen, treuzelen)""; Van Delft - - Een straatventer ""kwèkt""; een kind ""seevert""; een meisje ""semmelt""... (1929); ...et zou er zeker van komen as de raodsvergaodering mar nie te lang semmelde. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); 't Is euwige zund dè ge zoo gesemmeld hèt! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); Cees Robben – Hij semmelt nie... (19550709); WBD III.1.4:52 'semmelen' = aarzelen; 365 'semmelen' = prutsen sèmmele - sèmmelde - gesèmmeld; WBD III.1.4:367 'semmelen' = iets slordig doen; 52 'semmelen' = aarzelen 376 'semmelen' = even ophouden met werken; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - semmelen - treuzelen (brab., zaanl.); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - sèmmele ww - treuzelen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SEMMELEN (Kemp. ook säməmlən) - hetz. als sammelen, leuteren, dralen,talmen, traagzaam iets verrichten, niet voorwaarts komen. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - SEMMELEN (sèmmele) onov. ww - treuzelen, bv. bij het eten; ook: zeurderig praten. Klanknabootsing of van 'zamelen', zich bijeenrapen, concentreren?; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; säm?l?(n), zw.ww. intr. 'semmelen' - wauwelen, langdurig en vervelend praten; Goem. SAMMELEN – sèmələ wkw (rg.); samenst.: sèmeliər, zé:məltri:n; WNT SEMMELEN - 1) treuzelen, talmen ZEMELEN, hetz. als sammelen en semmelen; Sèmmele meude in oewen èège tèèd (motto carnaval 2009)"
semmelkloot, sèmmelklôot, zelfstandig naamwoord, treuzelaar; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; säməlklö.t, zelfstandig naamwoord m. 'semmelkloot'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SEMMELKLOOT - zelfstandig naamwoord m. – semmelaar, wauwelaar
semmelkont, sèmmelkont, zelfstandig naamwoord, treuzelaarster; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; säməlkont, zelfstandig naamwoord vr. 'semmelkont' - vrouw die veel semmelt; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SEMMELKONT zelfstandig naamwoord  v. - semmel, semmelaarster
semmeltrien, sèmmeltrien, zelfstandig naamwoord, treuzelachtige vrouw; Cees Robben – Wè dist ’n semmeltrien... (19600219); WBD III.1.4:56 'semmeltrien' = treuzelaar; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; säməltri.in, zelfstandig naamwoord vr. 'semmeltrien' - vrouw die veel semmelt; Goem. sèmələ; samenst.: sèmeliər, zéməltri:n, een volksetymon op het geluid af naar zé:mələ (zemelen); Bosch sèmmeltrien - zeurkous
senetheeblad, sènneteeblaojke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Cees Robben – [bij de kruidenier:] ’n half ons senne-tee-blaoikes vur ons moeder vanwege d’ren moeilijke afgang... (19860822); Frans Verbunt -  blaadjes van de cassia angustifolia, ter bevordering v. d. stoelgang; WNT SENEBLAD, SENNEBLAD - blad van den heester Cassia angustifolia Vahl., dat als purgeermiddel wordt gebruikt.
sep, sjèp, zelfstandig naamwoord, "1. drop in het algemeen; N. Daamen (handschrift 1916) – ""sjep - drop""; Pierre van Beek - Om te beginnen dient ge dan te weten, dat ""sjep"" het Tilburgse woord is voor ""drop"".  (Tilburgse Taalplastie 98, 09-03-1970); Lechim - Ik weet nog asser niemand keek/ dè'ker stiekum aon lekte/ Zo dé de brokke en de sjep/ Vaast aon mekaare plekte... (in: ‘Toe flitterkes gesneeje’; ongedateerd knipsel uit Tilburgse Koerier, ca. 1970); Lechim - „Och, jè dès waor, daor koste toen/ Sjep of zuurkes vur kôôpe... (in: ‘Vèfentwintig jaor geleeje’; ongedateerd knipsel uit Tilburgse Koerier, ca. 1970); Lechim - Den èène die lee thuis te griepe/ D'n aandere loopt hoestend te piepe/ Vol sjep en zó'n soort ingrediejente/ En de kelènder zee: 't Is lente ... (in: ‘De kelènder zee...’; ongedateerd knipsel uit Tilburgse Koerier, ca. 1970); Frans Verbunt – en bakkesvol meej sjèp - een mondvol drop; WBD III.2.3:250 'sep' = drop; 251 'sepsteel' = dropsteel; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – SEP (sèp) v-drop: een sèpke; verwant met 'sap' en 'sabbelen'?; Jan Naaijkens - Dè's Biks – sèp zelfstandig naamwoord - drop; Bosch sèp - verzamelnaam voor drop; 2. Aftreksel van laurierdrop; sjepwater, dropwater. Stukjes laurierdrop werden in een flesje op water geze, zodat ze oplosten en een dropdrankje vormden. Het oplossen werd bespoedigd door te zie rutsele (schudden). Bovendien werd het sjèpflèske op een donkere plaats, het sjèphuukske, bewaard, aangezien dit de donkere kleur zou bevorderen. Het sjèpwaoter kon gedronken worden, maar liever werd het gerutseld zodat schuim ('broes') ontstond dat vervolgens uit het flesje werd opgezogen: zie schömketrèkke. R Door sjèp in water te rutsele, krijgt men sjèpwaoter. Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – sjèpsteel; Van Delft - Een jongen koopt ""sjep en maakt er sjepwaoter van""; als hij wat veel van dat dropwater drinkt, ""spierst"" (spuwt) hij. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Cees Robben – Ik heb ’t op munne borstrok, moeder... Hedde nie wè sjep om te rutselen... (19641113); De Wijs – Ik mot shep-waoter waant ik hebbet op munnen borstrok en ik gin laast krège van de kaoi koorse, aanders begien ik te ijle (17-08-1964); Henk van Rijen - rutsel es meej oe sjèpflèske - schud eens met je dropwaterflesje; - En as ge vur unne cent sjepdròp kòcht, dan konde die in ’n flèske meej waoter onder oe bèd bewaore en flink rutsele. Dan konde fèèn sjèpke trèkke. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); WBD III.2.3:252 'sep' = dropwater, ook: 'sepnat', 'sepwater'; WNT SEP (oorsprong onbekend, misschien bij 'sippen') - drop, t.w. geneesmiddel en snoepgoed. (In N-Brabant en de Bommelerwaard); Pierre van Beek - Hoewel oud, is het woord in onze stad en omgeving nog lang niet uitgestorven. Vooral onder de brede volksmassa wordt het best verstaan. Het komt ook voor in samenstellingen als bv. sjepsteel, sjepfleske en sjepwaoter. Toen de kinderen nog niet zo met speelgoed verwend waren als tegenwoordig, moesten zij zich op primitiever manier behelpen, wat overigens de verbeelding vaak niet ten kwade kwam. Één spelbezigheid nu was het ""fleske rutselen"" of het ""schuimke trekken"". Daartoe werd een stukje longodrop in water, in een behoorlijk flinke medicijnfles, opgelost. Dit oplossen werd bevorderd door het schudden van het flesje. Naarmate het oplossingsproces voortging, werd het water donkerder bruin gekleurd. Dat vormde eigenlijk nog slechts het voorbereidend stadium voor het spel. Bij het schudden ontstond in het bovenste gedeelte van de driekwart gevulde fles een bruine ""broes"" als op gerstebier. Dit zoete schuim nu werd er, als zoete lekkernij, door de hals van de fles afgezogen. Speelmakkertjes, die zich bereid toonden een knikker of een boon te betalen, mochten ook wel eens een keertje zuigen aan de fles van de rijke bezitter. Met de hygiëne werd het door de volwassenen al niet zo nauw genomen, laat staan door hun kinderen! Een goede donkere dropoplossing gold onder de kinderen als ideaal. Die kleur was natuurlijk afhankelijk van de opgeloste hoeveelheid drop. Nu heerste er onder de jeugd de opvatting, dat sjepwater donkerder werd als de fles in het donker werd weggezet. Dit klopte wel indien het oplossingsproces zich vóór het wegzetten nog niet geheel voltrokken had. Of nadien de kleurverandering verder ging, dank zij het gebrek aan daglicht, betwijfelen wij. Eerder vermoeden we, dat de moeders hun kinderen iets op de mouw speldden, om het kind er met zachte hand toe te brengen het flesje in een donkere kast te zetten, als die moeder het geknoei en soms ook het geruzie begon te vervelen. (Tilburgse Taalplastiek, 09-03-1970)"
sepfles, sjèpflèske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; het flesje waarin de sjepdrop op water werd gezet; daarna op een donkere plaats werd bewaard; en regelmatig geschud, totdat een zwart drankje ontstond. Door de inhoud te schudden, ging de sjep schuimen. Het smakelijke schuim werd dan niet gedronken, maar opgezogen. Dit heette 'sjèpke trèkke' of ook 'schömke trèkke'. Het schudden van het flesje heette 'rutsele'. Henk van Rijen –  dropwaterflesje; Henk van Rijen –  'Rutsel us meej oew sjèpflèske' - Schud eens met je dropwaterflesje.
sephoekje, sjèphuukske, zelfstandig naamwoord, "verkleinwoord; een donker hoekje; in het bijzonder daar waar het dropwater bij voorkeur bewaard werd; Pierre van Beek - ""Wè zitte gè daar toch in een sjephuukske. Kom toch hier bij het raom zitten"", zei een Tilburgse grootmoeder tegen haar kleinkind. Die grootmoeder bleek van oordeel, dat het kind in een wat donker hoekje van de kamer zat. (Tilburgse Taalplastiek, 09-03-1970); Henk van Rijen - Zitte weer in oew sjèphuukske? - Heb je je weer teruggetrokken?; Jan Naaijkens - Dè's Biks – sèphuukske"
sepriem, sjèpriem, zelfstandig naamwoord, dropriem, dropveter (soor snoepgoed); Cees Robben – ‘Affeseert 'n bietje', zei de snoepbaas kort aangebonden. Wat zou ik nemen... kaneelbrokken... pimperemunt... of tôôverbolle... 't werd unne sjepriem. (in: Robben en rooms, ‘Het been van Anna’; 1981
sepwater, sjèpwaoter, zelfstandig naamwoord, dropwater; Jan Naaijkens - Dè's Biks – sèpwaoter
serge, sèrzje, zelfstandig naamwoord, stofnaam (textiel); Henk van Rijswijk - Serge: Wollen kamgaren stof geweven in 4 schachts dubbelkeper, ook wel 4 schachts gelijkzijdige keper genoemd, meestal in effen donkere tinten geverfd. Gebruikt voor heren- en dameskostuumstoffen als kolberts, pantalons en mantelpakjes. Koloniaal serge: als serge maar dan speciaal in lichtere tinten geverfd voor gebruik in de tropen. (Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954); J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Serge. Kamgaren, zijden of katoenen weefsel, in keperbinding geweven. B.v. blauw en zwart kamgaren serge voor: costumes; zijden en katoenen serge voor voering. - MNW – lemma Serge - Woordsoort: znw(v.) Varianten: saerge, saergie, sergie, saerdse, saerdtse, saerdze, saerze ; Modern lemma: sarge (saerge, saergie, sergie, saerdse, saerdtse, saerdze, saerze), znw. vr. 1. Als benaming eener lichte gekeperde wollen stof (zie Kuyper, Technol. 2, 89; 511; 550) is het woord in het Mnl. eigenlijk op geene enkele plaats met zekerheid aan te wijzen. 2. De gewone beteekenis van sarge is een deken of dekkleed van deze stof (zoo ook Claes 210; Antw. Idiot. 1055), nu en dan ook een vloerkleed of tapijt (vgl. bij 1 de aanhaling uit Diericx, Mém.); eene enkele maal ook een kleedingstuk. Kil. sargie, beddekleet, lodix, stragulum, cento, gausape, Germ. serg; it. sargia i. conopaeum. ; - WNT – lemma Serge – 1926 - — vroeger ook SARGE, SARGIE, SERGIE —, znw. vr. Mnl. saerge, saerdse, saergie. Ontleend aan ofr. serge, sarge, fr. serge. 1. Gekeperde wollen stof, waarvan de inslag minder glad en minder dicht is dan de ketting en slechts weinig in het gezicht komt. Winkeliers, doende in Sayen, Bombasynen, Diemitten, gestreepte Sergien, en andere, alle resorterende onder het groote Kramers Gild, Handv. v. Amst. 832 a [1718].  2. Wollen deken. In dezen zin in N.-Ndl. niet meer bekend.
sergeant, sjerzjant, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – sergeant, lijmklem; WBD (II:2741) 'sérzjant' - sergeant, klemtang; WNT SERGEANT - 4) onderofficier, 5) lange lijmtang
serieus, sirrejeus, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, Henk van Rijen – serieus, gemeend, ernstig; WBD III.1.4:73 'serieus' = ernstig; 'ernstig' = idem
serniedomme, sèrniedoome, tussenwerpsel, "bastaardvloek ""serniedoomen - n'uitroep"""
serradella, siedèl, zelfstandig naamwoord, serradella, eenjarig cultuurgewas v. d. familie der vlinderbloemigen (Ornithopus sativus), verbouwd voor verbetering van de bodem. WBD I:1412 'siedel'
Servatius, Faos, eigennaam, uit Servaas > Servatius; Cees Robben – (19730511)
servituut, sèrvetuut, zelfstandig naamwoord, Vrom. Gij aaltij meej oew sèrvetuute - Jij altijd met je smoesjes/grillen. WNT SERVITUUT 2) In den vorm v. h. meervoud. Lastige formaliteiten, omhaal Gewest. in Z. -Ned. 'Ik ben mee al die servituten nie' op mij' gemak'; CORN. VERVL. Joos SERVITUUT z. nw. vr. (niet o.) meest in het meervoud = Lastige plichtpleging. Aan 't koopen van een huis zijn dikwijls veel servituten. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SERVITUUT zelfstandig naamwoord  v. en niet o.. - erfdienstbaarheid; in 't meervoud: lastige plichtplegingen
shag, sjèk, zelfstandig naamwoord, shag; De Wijs – (Twee ongetrouwde juffers rond de platte buis, zegt de een tegen de ander) ‘Strooi noggis wè shag op de kachel dan ruuk ’t net of er ene man in huis is’ (23-10-1963); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…òf dè we èfkes nòr Rotterdam reeje om en paor pèkskes sjèk gòn te haole daor bij, op de febriek, hè, hè, hè.”; sjèkske - verkleinwoord; Henk van Rijen – shagje, zelfgedraaide sigaret
sieper, siepers, zelfstandig naamwoord, meervoud, ogen; Henk van Rijen - alleej, grôote lut, kèkt öt oe siepers - vooruit, grote trien, kijk uit je ogen; WBD III.1.1:67 'sieper' = oog; WBD III.1.1:247 'siep' = slapers (oogvuil); ook: 'soep', 'prut', 'zepel'; WNT zie SIJPEN:1) druppelsgewijs of in dunne straaltjes afvloeien, druipen; 2) druppels of dunne straaltjes laten afvloeien. Samenstelling: SIJPOOGEN; zie soepers; zie soepôoge. WNT SIJPELEN -- Samenst. — Als eerste lid in Sijpeldrop, zie Sijpeloog. sijpeloog (”De Oogdrop is eene gestadige vloeijing van dunne stoffen uit de oogen. … Deze oogdrop (is) dezelfde, die de Boeren in Noordholland en Vriesland, sijpeloog, lippeloog noemen, het volk ook sepeldrop genaamd wordt”, BERKHEY, N.H. 8, 67 [1810]).
sigaar, segaar, segaor, sigaor, siggaor, siegaar, zelfstandig naamwoord, sigaar; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - sigarke; ...ze [de baanwielrenners] fietsten d'r tong op d'r vistje vur 'n sigaor van zeuven centen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929); De Wijs – Mottem daor zien staon te kèke as ’n leeg sigarenkiesje (23-10-1963); De Wijs – Hij vrijt al thuîs en wit de kiest segaare van höllieee Pa goed te staon! (10-01-1970); De Wijs – Pa, wè wilde gij hebbe mee oewen verjaordag? - ’n pond goei oppaasse jongen en drie cigarkes in ’n kûîltje (09-04-1973); R.J. 'gròte segaoren'; Cees Robben – Ik ben net ’n kaoi segaar in ’n redelijk dekblad... (19880122); Pierre van Beek - en segaar van dankjewèl - een gekregen sigaar; Pierre van Beek - en segaar öt et weggeefkiesje - een van mindere kwaliteit; Henk van Rijen - segaarekiesjesplènkskesspèekerskesfabriekaant - klein baasje; Henk van Rijen - plur. 'segaores', dim. 'segarke'; – Dan trakteerden ie op sigaare, ge moet dan wel aaltij heure dèt zen liste waare. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); – Oew haande vroren van oew lèèf en dan moeste nog den hille tèèd, dè sigarekiesje rèècht hauwe. In dè kiesje stond un braandende kèèrs, et waar un miraokel as ge die vlam op den hille lange, barre tocht aon kost haawe.In de bôjem van et kiesje han ze meej enne gloeiende spèker gaotjes gebraand in de vörm van un ster, ge liept asset ware meej un lichtende ster te venten. Veul kiesjes heb ik in braand zien vliegen, in dè van men kos ik et kèrske amper aonhaawe, den héle tèèd waaide et èùt. Nèè dè Driekoningenzingen hè’k nôôt zon succes gevonden. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - Lau segaar (Laur. Janssens) (blz. 46); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - Fraans segaar = F. Janssens (blz. 48); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de siegaar = frater Acharius (blz. 100); WBD III.2.3:287 'sigaar' = idem; Interview Jolen - 1978 - “Jè, toen waaren er wèl siegaare (…in den ollòg) mar dè is allemòl aachterdeur, hè…inlandse siegaare ok jè, van inlandse tebak mar dè was niks…” (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “…Pieta zit in Fatima, die heej alletweej der bêene kwèèt… vruuger asse, aatij siegaare rôoken, hè, èn veul vur èèreme meense doen…hil veul!”. (transcriptie Hans Hessels 2014)
sigarenfrutter, segaarefrutter, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - sigarenmaker; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - siegaarefrutter zelfstandig naamwoord  - sigarenmaker; Bosch sigaorefrutter - sigarenmaker (minachtend)
sigarenpijpje, segaarepèpke, zelfstandig naamwoord, dim. Henk van Rijen - sigarenpijpje
sigaret, segrèt, siegrèt, zelfstandig naamwoord, segrètje, sigaret; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - segrètje; We rèùlde kwattas èn segrètte... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: We rèùlde kwattas èn segrètte); Henk van Rijen - hèdde gij zat òn oew êen pèkske segrètte? Nèè, mar ek rôok op de schabberdebonk. Munne irste schuine mop geheurd/ Mijn eerste sigretje gepaft... (Tony Ansems, Aachter in de Sintelpad; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008); Interview Jolen - 1978 -  “Hil men lèève gerokt…siegaare… Jao, mar toenk nòg zo min was rokte ik nie veul siegaare, het gebeurde òf zôo, mar siegrètte nie, die hèk nôot gerokt!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); Audioregistratie 1978 - Èn agge dan en duske siegrètte had èn der zaaten er en stuk òf drie, vier in dan gingde daor nòr toe: “Suske gif mèn en duske siegrètte!”, èn Sus die gaaf en duske siegrètte èn ge stôokt dè in oewe zak èn dan vatte et ouw: “Och kèk Sus, der zitten er mar vier in!”, “Oo” zittie, “Dè heej ons Naontje dan gedaon! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
sik, sikske, zelfstandig naamwoord, "verkleinwoord; tabakspruimpje; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""hij naam irst 'n klain sikske (tabakspruimpje)""; Van Dale - sjiek (gew.) tabakspruim; WNT SIK (III) ontl. aan Fr. 'chique' - pruim tabak; pruimtabak (gew. Z-N.); WTT-2012: Uit het Frans: Chiquer, pruimen, namelijk tabak pruimen 'in de wang'; vergelijk Engels CHEEK."
simmen, simme, zwak werkwoord, simme - simde - gesimd, huilen, jengelen; WBD III.1.4:251 'simmen' = huilen; WBD III.1.4:253 'simmen' = drenzen; WBD III.1.4:267 'simme' = kniezen; WNT SIMMEN (= sjumpen en simmen) - huilen, schreien, jengelen (smalend); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SIMMEN, voor grijnzen, of wat men in de praattaai wel 'jengelen' noemt. Het is waarschijnlijk van 'sim', aap ontleend. Ook wel 'simmeren', wat van 'simmer', grijnzer, gemaakt schijnt te zijn. Z.a. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – SIMMEN onov. ww. - huilen, wat minachtend aangeduid. A.P. de Bont – sime(n), zw.ww. intr. 'simmen' - (min of meer smalend voor) huilen, wenen, schreien.
simmer, simmert, zelfstandig naamwoord, "Van Delft - Een ""simmert"" is een zeurder. (1929)"
sinds, sèns, bijwoord, voorzetsel, B sedert, sinds
singel, singel, zelfstandig naamwoord, WBD zadelriem van een paard; WBD singel (riem rond de buik v.h. paard om een deken vast te houden); A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m.: singel 1) buikriem v.e. paard; 2) kring of ronde die men al wandelend maakt.
singelen, singele, zwak werkwoord, Iemand singelen, waarmee men bedoelde: zijn werk of gangen nauwkeurig nagaan. Verwant hiermee is: iemand op de teugel rijden. (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’)
Sinksen, sinksen, zelfstandig naamwoord, Pinksteren; WBD III.3. 3:238 Sinksen = Pinksteren
Sint-Antonius, Sint Tunnes, Tunnis, eigennaam, "Sint Antonius, Antonius abt, of Antonius de heremiet, die bekend staat als patroon tegen ziekten van het varken; Van Beek - Van een losbol zegt men: ""Dit is als 't varken van St. Teunis"". - De verklaring zou zijn, dat enige varkens, die aan de H. Antonius toebehoorden, vrij langs de straten rondliepen. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959) [Van Beek bedoelt de varkens die aan Antonius abt waren toegewijd, en die vrij op straat en in het veld mochten scharrelen; wat zij opbrachten, in vlees of geld, was bestemd voor de armen.]; - Dr. Jos Schrijnen – Nederlandsche volkskunde, deel 1, 1915 -  Antoniussabt (17 Jan.) behoort in België tot de meest populaire heiligen. (...) Zijn attribuut is het varken, omdat de duivel in varkensgedaante hem bekoorde. Vandaar, dat de heilige naderhand algemeen als patroon van het vee werd beschouwd, en als zoodanig door boeren, vleeschhouwers en spekslagers vereerd. In de Middeleeuwen hadden de Sint Antoniusgilden het recht, een zwijn, dat als herkenningsteeken een klokje aan den hals droeg, overal vrij te laten weiden; zelfs in de steden zag men dit Antoniuszwijn ongehinderd rondloopen. In België, de Rijnprovincie en, tot voor eenige jaren, in Limburg (Vaals, Hoensbroek, enz.) wordt den 17en Januari varkensvleesch geofferd en na de kerkelijke diensten onder de armen verdeeld.   – Antonius abt werd in Riel vereerd; zijn cultus is nog steeds levendig (2012) in Loon op Zand. Ook Chaam, waar hij vooral als ‘pestheilige’ [Antoniusvuur = pest] werd vereerd, was voor Tilburgers een Antonius-bedevaart. - Gerard Rooijakkers - Soms kruisten ook dieren met een positieve magische connotatie het pad van mensen, zoals te Oirschot gebeurde, waar omstreeks 1557 op voorspraak van de heilige Antonius Abt de pest ophield. Toen daar een lijk naar de kerk werd gebracht verscheen bij het sterfhuis een wit paard, zonder dat iemand wist waar het vandaan kwam. In dat huis vielen daarna geen pestslachtoffers meer, en nadat de ziekte overal geweken was heeft men het paard niet meer gezien. (Gerard Rooijakkers, Eer en schande; 1995.); - Lowie van Dorrus Misters - In Riel werd op de feestdag van St. Antonius Abt [17 januari] meel gewijd en gingen varkenshouders met een builtje meel daarheen. Het meel werd na de wijding met kleine beetjes onder de ""slobber"" voor de varkens gemengd. (Nieuwe Tilburgse Courant - vrijdag 5 december 1952, Uit onze folklore 19. Oude gebruiken en de Beekse doornboom.); - Ronald Peeters - Eind zestiende begin zeventiende eeuw heersten er in Tilburg diverse pestepidemieën. Nabestaanden of familie van de overledenen ondernamen in 1602, 1625, 1626 en 1628 bedevaarten naar Boxtel en in 1587 naar Chaam (St. Antonius Abt, een pestheilige) uit dankbaarheid dat zij de ziekte hadden overleefd. (In: Godsvrucht en deugdzaamheid; 1997); - J. B. Berns, Namen voor ziekten van het vee (1983) - De populairste heilige gedurende de Middeleeuwen was Sint Antonius Abt, feestdag 17 januari. Hij werd aangeroepen tegen het vuur, waaronder men ""ignis sacer"" heeft te verstaan in de eerste plaats en wel in de dubbele betekenis, te weten ""erysipelas"" en ""gangreen"" (Wickersheimer 1960); vervolgens alle ziekten die met vuur benoemd werden, zoals miltvuur en ook vlekziekte. Volgens Kluge wordt in het Duitse taalgebied Antoniusfeuer in de 17de eeuw door Rose verdrongen (s.v. Rose); De Cock zegt, dat in Nederland Sint Antoniusvuur thans alleen nog in gebruik is als benaming voor een varkensziekte (De Cock 1891, 249 en 256). Goossenaerts geeft sinttunnisvier, ""roodvonk der zwijnen"" en Corn.-Vervl.-A.: Sint-Teunisvier, ""idem"" en ook ""huiduitslag"". Wouters (1966, 119 vv.) geeft een uitgebreide lijst van plaatsen waar men Antonius aanroept en bij welke veeziekten in het bijzonder zijn hulp wordt gevraagd. Van Haver (1964) is met betrekking tot ziekten van dieren minder gedetailleerd; hij spreekt van ""tegen buikpijn en andere dierkwalen"" (nr. 584, 621, 623 en 624) en van ""behekst vee"" (nr. 1020, 1021)."
sint-jansbloem, sintjansblom, zelfstandig naamwoord, WBD III.4. 3:390 sintjansblom - margriet (Leucanthemum vulgare), ook genoemd margriet
Sint-Job, Sint-Job, zelfstandig naamwoord, bedevaart naar Sint Job in de kerk van Enschot; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Smèèreges in de vruugte daor nòr toe èn dan onderweege wè flauwekul öthaole hier òf daor nòg es zonne, zonne St. Jobstok maoke. Zonne stòk afsnije èn dan rondom zôo afsnije, zôo, hè, dè dieje vèl deraf ging èn dan ene St.Jobstok. En zôo kwaame we dan nòr hèùs meej enen bos scharre kôope daor… (…) “Der stonde aatij van die viskraome meej scharren èn zôo, hè, èn dan, jè, dan waare die scharre, die waaren ammel mar goejekôop want ik gelêûf dègge ze vur fèfteg sènt enen bos had. Nou, èn dan zonnen bos scharre gekòcht èn dan de stok op oewe rug èn dan zôo nòr hèùs toe!”. (transcriptie Hans Hessels 2014)
Sint-Michaël, Sint-Michielske, zelfstandig naamwoord, eigennaam, heiligennaam Sint Michaël - de heilige aartsengel; WTT-2012-ES: het verkleinwoord 'Michielske' is waarschijnlijk in gebruik geraakt om de tweede feestdag van Michaël (op 8 mei) te onderscheiden van zijn heiligendag op 29 september. 8 Mei werd 'Michaëls verschijning' genoemd. Het lijkt erop dat in het Tilburgs die dag gekend was als de dag waarop Michaël in plaats van de draak de winter doodde. Henk van Rijen –  8 mei, einde van de vorstperiode; Henk van Rijen – 'Irst nò ut Sint-Michielske komt ut goej wêer'
sintel, sintels, zelfstandig naamwoord, meervoud, "sintels; WBD (III.2.1:255) 256; sintels = sintels sintels = bluskool, of 'brandende as'; ook genoemd ""krikken'"
Sinterklaas, siendereklaos, sindereklaos, siedereklaos, sienterklaos, sintekla, zelfstandig naamwoord, de heilige Sint-Nicolaas, zijn feestdag (6 december); Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'sindereklaos' (passim); ...en naa van ’t jaor hong ik er aon mee de Siendreklaos [ik was veroordeeld tot het schrijven van de rijmpjes]. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); en vroeg aon Siendereklaos mijn irste jongensbroek... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Mijn irste broek, 1941); De Wijs – (’n kind zegt: ) ik weet nauw al wè’k vraog mee sinterklaos. – (De Vader verbetert: ) “Met St. Nicolaas. Sinterklaos zit bij V&D” (17-10-1972); De Wijs –  (Vader tegen z’n 18-jarige zoon: ) Ge zèt naa oud genog om ’t oe te vertelle… “onze Pa en ons moeder zèn Siedereklaos” (17-10-1972); Sint-Nicolaas na 6 december. Hij eet het voedsel dat de kinderen in hun schoen hebben gelegd voor zijn paard. Prent van de week van Cees Robben; Rooms Leven 4 december 1954. Cees Robben – Siendereklaos dè is iemand/ die bang is vur niemand.../ Hij stao boven alle partijen.../ Hij haauwt nie van klaozen/ Die raozen en daozen.../ Dè paast nie in dee’z dure tijen! (19541127) [Met de tekening en ‘klaozen’ verwijst Robben naar de ongewenste situatie dat er in Tilburg Noord en Zuid een apart sinterklaascomité was met ieder een eigen Sinterklaas.]; Cees Robben – Komt toevallig Siendereklaos efkes nog mee appels gooien (19571207); Cees Robben – Ik hogget as kèènd/ op Siendereklaos nie begrepen... (19601202); Cees Robben – Onze pa en ons moeder zèn Siendereklaos... (onbekende datum); Interview met de heer De Kok (1978) – Van Siendreklaos krêegde en timmerduske, dè kòste toen vijftien sènte!; Dè waar den irste en ôk den liste keer dè Siendereklaos ons meej un bezuuk heej vereerd. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Nèè dan de Siendereklaostèèd, dè waren spannende daoge. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Ons Jaoneke mocht ôok vort aaltij meej om Siendereklaos-kedookes meej te gaon kôope. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Siendereklaostèd, dè ha hil veul meej zingen te maoke. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de Sienterklaos van Tilburg = Frie van Moorsel (blz. 55); Ok ginge ze aaltij Sientereklaos inhaole bij de piushaove, en dan bròchte ze'm naor 't gemintehèùs; (Nel Timmermans; Dè heb ik mee Tilburg; CuBra; 200?); Elie van Schilt - Wij as kender hadden niks aanders as Sinteklaos, ut kerstmenneke daor hadden we nog nóót van geheurd. (Uit: ‘Toen Sint Nicolaas nog Sinteklaos was’; CuBra ca. 2000); Elie van Schilt - Hier in Tilburg toen ik kléén was, ree Frie van Moorsel as Sinteklaos dur de straoten, was ut koud, dan wier ur hier en daor bij un café even gestopt. (Uit: ‘Toen Sint Nicolaas nog Sinteklaos was’; CuBra ca. 2000); Siendereklaostèèd, angsteg, spannend/ vur en kèènd van zeuve jaor. (Henriëtte Vunderink; Siendereklaos; k Zal van oe blèève haawe, 2007); CiT (19) 'Siendereklaos hee wir 'n berzie gereje'; Stadsnieuws - Siendereklaos stapt òn de haove van zenen bôot op zen pèèrd (021207); Èn witte hoe wij dè vruuger in et Tilbörgs noemde? Toen noemde wij dè “Siendereklaos”. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); ...ik geleuf dè alleman ont klòttere waar, et waar ommers bekaant Siendereklaos. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); WBD (III.3. 2:296) 'Sintere-Klaas', 'Sindere-Klaas'
sinterklaaspaard, sundereklaospèrd, zelfstandig naamwoord, sinterklaaspaard; A.J.A.C. van Delft – Mèr vroeger waaren er soms sunterklaospeerden van zeker unnen halven meter hoog. De fijnste waren van spuklaosie gebakken. Aander waren van lekkere taai-taai, mèr in deursneej waar ze van gewoonen brooddeeg, soms mee houte of 'n plaankske derin veur 't breken. (Nwe. Tilb. Courant, 5 dec. 1929)
sjacheren, sjachere, zwak werkwoord, WBD III.3.1:50 'sjacheren' = verkwanselen; WBD III.3.2:195 'sjachelen' = knutselen; WBD III.3.1:77 'sjachelaar' = idem
sjakes, sjaokes, sjaokies, in uitdrukking van de domme, koest, stil, sjakies; Oewèège sjaokes haawe = Zich van de domme houden; Oppr. SJAKES bnw. - alleen in de ook van elders bekende uitdr. 'zich sjakəs houwə' - zich van den domme houden. WNT SJAKES (Fransche persoonsnaam Jaques) - alleen in de zegswijze 'zich sjakes houden' - zich koest, gedekt houden.
Sjaksjoer, sjaksjoer, zelfstandig naamwoord, zwarte Piet; met lange oe; Naar Fr. 'chaque jour'; Òf dèmme meej de roej zon krèège van Sjaksjoer òf Trappedoelie. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – SJAAKSJOER, eigennaam Jacques Jour, een van de knechten v. sinterklaas.
sjalot, selòt, sjarlòt, zelfstandig naamwoord, sjalot (Allium ascalonicum); Cees Robben – Ik zie m’n selotte en peekes al staon/ M’n kiendjes vur slaoi al d’n hofpad op gaon... (19570309) ; Cees Robben – Krooten.. praai.. selotte.. (19611221); Verbastering van Fr. 'échalotte' (uitje), met vocaalreductie A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; səlᴐtə(n), resp. silᴐtə(n), zelfstandig naamwoord  mv. 'sielotten' - sjalotten; sjalot, 'sjarlòtje', 'jöntje'; WBD III.2.3:105 'sjartol' = sjalot; ook 'sjarlotje'; Fr. 'échalote' (uitje); Goem. SJALOT zelfstandig naamwoord w-i-m. Volkset. op het geluid af naar den naam Charlotte, Antw. SJARLOT (klemt. op lot), zelfstandig naamwoord  m - sjalot, Allium ascalonicum L. WNT SJALOT (ontl. aan Fr. échalotte) naam. v.e. soort van ui, met doorgaans aan een of twee zijden platte bollen...
sjambonkel, sjambonkel, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek – uitdr. op de sjambonkel - op de pof; Henk van Rijen – 'sjambonkel' - op afbetaling kopen, poffen
sjanfoeteren, sjamfoetere, zwak werkwoord, "Van 'sjanfoeter'; regressieve assimilatie van de 'n'; Van Beek - Ouderen zeggen nog wel ooit: ""'t Is een echte sjappietouwer"" (of sjanfoeter), waarmee ze een straatslijper bedoelen, waarvan iedereen last heeft; een gemene kerel, 'n doordraaier, 'n lanterfanter, 'n lichtmis, 'n rinkelrooier, 'n sjappie.  (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); WBD III.1.4:236 'sjamfoeteren' = opspelen"
sjans, sjans, sjaans, zelfstandig naamwoord, uit het Frans: 'chance' geluk; 'avoir de la chance': geluk hebben; en vandaar oorspronkelijk 'sjans hebben' dat wil zeggen het geluk hebben dat iemand, meestal de vrouw, zich mag verheugen in de belangstelling van een ander, meestal de man. In serieuzer beleefde vorm is 'sjans' vervolgens een 'verkering', de opmaat naar 'verloving' (de trouwbelofte). Henk van Rijen –  'sjaans' - liefdessucces, flirt; Henk van Rijen –  'den dieje heej aatèèj sjaans bè-t vraawvòllek'; WBD III.2.2:82 'sjans' = verkering; Antw. SJANS zelfstandig naamwoord  v. - voorspoed, welvaart, geluk: sjans is niet hetz. als kans, want dit laatste betekent Hazaard, lukslag.
sjanskous, sjanskouse, zelfstandig naamwoord, meervoud, doorschijnende dameskousen; kousen waarmee een vrouw meer 'sjans' had, of meer kans daarop. 't Is dan ook gin wônder dè de dames hier vort hooge Russische lèrzen draogen of lichte sjanskouskes mee zwarte hielen, die nog 'n end boven de schuuntjes utsteken. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929); Vandaog of mèrge zulde 't nog belève, dè ze [de moderne boerinnen] mee sjanskouskes aon onder de koei kruipe. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); Pierre van Beek – dèsse meej sjanskouskes aon onder de koej krèùpe; Henk van Rijen –  'sjaanskaawse' doorzichtige dameskousen, nylons; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – SJANSKOUSEN mv. -dunne, als verleidelijk beschouwde dameskousen.
sjaphoed, sjaphoed, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.3:173 'sjaphoed' = versleten hoed
sjappietouwer, sjappietouwer, zelfstandig naamwoord, "Van Beek - ...""sjappietouwer"". We bedoelen er mee een straatslijper. In de oudste vindplaatsen betekent het matroos, zonder enige ongunstige bijbetekenis, doch dit laatste kan men tegenwoordig allerminst zeggen. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. ?; 22 jan. 1958); Van Beek - Ouderen zeggen nog wel ooit: ""'t Is een echte sjappietouwer"" (of sjanfoeter), waarmee ze een straatslijper bedoelen, waarvan iedereen last heeft; een gemene kerel, 'n doordraaier, 'n lanterfanter, 'n lichtmis, 'n rinkelrooier, 'n sjappie.  (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)"
sjèèr, sjèèr, zelfstandig naamwoord, "N. Daamen - Handschrift 1916 – ""sjair - Ik geef er de sjair af"" (de drommel). WBD – [III.1.4, Er de brui aan geven] - er de chère aan vegen: Arendonk; - er de chère af vegen: Gierle. Uit het Franse zelfstandige naamwoord ‘chère’, maaltijd. (Rey)"
sjoebesje, sjoebeske, zelfstandig naamwoord, "verkleinwoord; kindervestje; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""sjoebuske - kindervestje"""
sjoecht, sjoert, zelfstandig naamwoord, WNT: sjoert = sjoecht, zelfstandig naamwoord troep, sliert: Draaijer, Wanink, Deunk enz.
sjoege, sjoefel, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – verstand, kennis; Henk van Rijen – 'Daor moes ie wèl sjoefel van hèn'
sjoege, sjoegel, zelfstandig naamwoord, mannelijk, sjoege; uit jiddisch sjoege: ‘antwoord’; uitdrukking: geen sjoege geven, geen aandacht schenken; ook: zich stil houden; niet reageeren. Cees Robben – As ge’m iets vraogt gift ie mistal gin sjoegel.. (19650416)
sjofelen, sjoefele, zwak werkwoord, ‘k Heb hil wè kielemeterkes afgesjoefeld dur die haai en die bèrge... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); ...aanders sjoefelde toch mar rond/ meej oew haande in oewe zak . (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Den hof gerêed, zonder zwèèt); Henk van Rijen –  schuifelen; Jan Naaijkens - Dè's Biks - sjoefele ww - sloffen
sjokken, sjòkke, zwak werkwoord, sjòkke - sjòkte - gesjòkt, WBD (v.e. paard): op een sukkeldrafje lopen; Antw. SJOKKELEN, SJOKKEN - schokkelen, schokkend rijden, hossebossen, hotsen (gezegd v.e. rijtuig) (D. schaukeln)
sjokken, sjòkke-sjòkke-sjòk, eigennaam, kinderspel, mogelijk een nieuwvorming van Robben; Cees Robben – Ze [de kleine kinderen] speule sjokke-sjokke-sjok/ Aachter de zuster aon de rok... (19580531)
sjouwen, sjouwe èn terneeje, uitdrukking; hinderlijk, lawaaierig drukte maken; Henk van Rijen – 'sjaaw èn terneeje'; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – SJOUWEN onov. ww - 1) jouwen, schreeuwen (zie blz. 96); 2) hard werken.
sla, slaoj, zelfstandig naamwoord, sla; veldsla, 'vèldslaoj' (Lactuca sativa) - 'molsla'; De Wijs – (Gehoord bij de groentenboer: ) Gij mee oew vitaminen, ik zeg mar slaoi is goed veur de kenène (10-03-1967); Cees Robben – Ik zie m’n selotte en peekes al staon/ M’n kiendjes vur slaoi al d’n hofpad op gaon... (19570309); Cees Robben – En vandaog wil ik slaoi mee juin meejaai meejèèrepel... (19810902); Cees Robben – Gif men mar slaoi vur ’n slaatje (19830218); Cees Robben – En wè eten we te middag... Slaoi mee-jaai-mee-juin-mee-jèèrepul.. jengelèèrs... (19720331); Cees Robben – [Vrouw tegen marktkoopman:] Ik zeg mar.. Slaoi is goed vur de kenèène... (19670407); Tmoes gruunte van drie letters zèèn/ die meej en S begos./ Nao veul geblaojer riep ze kaod:/ «En kunst, dèk dè nie raoi,/ Hier in dè buukske daor stao «sla»/ Mart is toch ommers slaoi » (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Wèn gezuuk war‘); WBD III.2.3.87 'sla' = kropsla; 'sla' = veldsla 88; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. 'slooi, slaai' - sla, salade; Jan Naaijkens - Dè's Biks –- slaoj zelfstandig naamwoord  - sla; Bosch slaai - sla; lange vrouw
slaaf, slaof, zelfstandig naamwoord, slaaf; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – slaof; slaove; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - slaof van Doore = Sjef van Doren (blz. 35); WBD III.1.4:330 'slaafs' = gedwee; Antw. SLAAF zelfstandig naamwoord w, m. + v. fig. iemand die zeer hard werken moet.
slaag, slaog, zelfstandig naamwoord, slaag; uitdr. slaog beure - slaag krijgen; As ge nie ötkèkt, kunde slaog beure. WBD III.1.2:44 'slaag' = pak slaag; ook: 'rammel, aframmeling, priegel'; WBD III.1.2:50 'slaag beuren' = een pak slaag krijgen; ook: 'pitten beuren'
slaan, geslaon, werkwoord, voltooid deelwoord, geslagen; Henk van Rijen –  van de vang geslaon - van het goede pad geraakt
slaan, slaon, sterk werkwoord, slaon - sloeg - geslaon, slaan; Dirk Boutkan (99)... blaw geslaon; Praesens: ik slao - gij slaot - hij slao; imp. s slao; Dè slao nèrges óp. - Dat raakt kant noch wal. (B: geslaoge) B Ze hèbben em den kòp afgeslaoge. DANB ze hèbben em bont en blaauw geslaon; Wurrom maag dè naa nie? Wurrom naa zon mènneke geslaon? (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Hij waar der gehaawe en geslaon, zôas dè hiete. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); ‘De frater heej un gat in menne kop geslaon’. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Asser geslaon wier, vong hij aaltij de irste klappen op. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD óp hòl slaon - op hol gaan (v.e. paard), ook genoemd 'er tussenöt gaon'; WBD slaon - het achteruittrappen v.e. paard; WBD slaon - met de benen zwaaien en bewegen tijdens het werpen (m.b.t. merrie) - ook genoemd 'raome'; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'opengeslaon'; Cees Robben - wöróm slaode gij oew vrouw? Hij (de nuuwe vadder) slao moeders; Cees Robben - Ik slao niks aaf as blauw vliegen èn blèndaoze; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ge slaot er niks èùt èn niks in - variant op 'Den blom slait men eruit en de zemelen blijven erin'. WBD slaon (II:1038) - slaan: inschieten v. d. weefspoel; ook inslaon, durslaon insochiete, schiete of gôoje; Henk van Rijen - van de vang geslaon - op hol geslagen; Jan Naaijkens - Dè's Biks –- slaon ww - slaan; WBD 'slaan' - zingen (van vogels), ook aangeduid met 'fluiten, preken, slagen of slag'; Dirk Boutkan 'ze hèbe nem bont èm blaw geslaon' (zin 131, blz. 101); WBD III.1, 2:30 'slaan' = slaan; ook: 'naaien, ertegenaan peren, bossen, een labbezoet geven' 53 'slaan' = een pak slaag geven; ook: 'afslaan'; WBD III.3.1:235 'slaan' = ruziën; Dirk Boutkan (blz. 23) slòn (tegenwoordige tijd pluralis); (blz. 66) imperat. uitsl. 'slao'; slaoget; samentrekking - slaat het (met ge/gij/gullie, hij/zij/et als onderwerp); Naa slaoget pas zis uur. Gullie slaoget nie aaf. Henk van Rijen - slaoget mar gaoj - bekijk het maar; Het fonetisch hiaat dat ontstand tussen 'slao' en 'et' is opgevuld door invoeging van 'g'. (Zie Schuurmant Encl. pron., blz. 22); De A.P. de Bont – § 242.
slaap, slaop, zelfstandig naamwoord, slaap = oogvuil; WBD - III.1.1 - lemma: slapers (oogvuil) - soepoog (Tilburg en Oss). -slaap: Tilburg; zie siepers; zie soepers
slaapkamer, slòpkaomer, zelfstandig naamwoord, slaapkamer
slaatje, slaojke, zelfstandig naamwoord, "verkleinwoord; buitenkansje; slaatje; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""Dè 's nog is 'n mooi sloaike (buitenkansje)""; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dès nòg es en schôon slaojke (D'16) - dat is een buitenkansje; WNT SLAATJE - in de zegswijze 'een slaatje uit iets slaan' (soms: maken) - er aardig wat geldelijk voordeel uit weten te trekken"
slab, slabbeke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van slab; slabbertje; Cees Robben – Naa kunde op oe slabbeke dabbe, vergimmese dabklôôt... (19870529)
slabenen, slaojbêene, zelfstandig naamwoord, meervoud, lange slungelbenen; (naar analogie van 'slaojhiele'); spillebenen, slungelbenen; De Wijs – (Gehoord in de straat) Jè-jè, ’t hiet ammaol tieners en twens en zoal, mar ge kunt nie alles draoge as ge slaoi-bene het (17-10-1966); Cees Robben – Ze heeter gin èèrig in desse slaoi-beene heej.. (19691024)
slachten, slaachte, zwak werkwoord, slaachte - slaachtte - geslaacht, slachten
slachter, slachter, zelfstandig naamwoord, slager; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – slachter (passim); ene slachterswinkel; slachter Petit; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – menig era slachterke; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. - slachter, slager; Antw. SLACHTER zelfstandig naamwoord m. De beenhouwers slachten verkens, schapen en hoornbeesten. Door 'slachter' en 'slèger' verstaat men in de Kempen iemand die dieren, vooral zwijnen slacht bij de boeren, die verkens opkoopt en slacht, maar zelf geenen vleeschwinkel houdt.
slaemmeren, slaojêemere, zwak werkwoord, Informant T. Raaijmakers - klungelen, niets doen: wat vrijen; Informant T. Raaijmakers - Ge staot mar zon bietje te slaojêemere, nie?; Informant T. Raaijmakers - Ik hè zon bietje meej der geslaojêemerd; WNT SLAEMMER - emmer, met talrijke gaten doorboord of van metaaldraad, waarin gewasschen sla wordt gezwaaid om ze droog te krijgen
slag, slag, zelfstandig naamwoord, slag; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - nòg êene slag, dan ist blanken deeum (Si'66) - nog een slag, dan is het blanke (Te) Deum (kaartterm bij het rikken, als alle slagen gehaald dreigden te worden) variant: blanke degen WBD III.4. 1:49 'slag' - zingen (van vogels), ook aangeduid met 'fluiten, slaan of slagen'
slagen, slaoge, zwak werkwoord, slagen; WBD III.1.4:338 'slagen' = gelukken; B slaoge - slaogde - geslaogd geen vocaalkrimping; Antw. SLAGEN Wordt altijd gebruikt voor 'slaan', Fr. battre, frapper.
slahiel, slaojhiele, zelfstandig naamwoord, meervoud, grote voeten; Gao is opzij; ge staot er meej oew slaojhiele boovenop. Cees Robben - Ze heeter gin èèrg in dèsse slaojbêene heej. Stadsnieuws - Gao toch es öt de weeg, ge staot bekaant meej oe slaojhiele op men têene. (061209); Hees slaailip, slaaibek, slaaismoel (V:28)
slak, slèk, zelfstandig naamwoord, slak; WBD III.4. 2:207 'slak' - huisjesslak (Helicidae), ook genoemd: 'karakol'; En ge lopt as 'n slek! Konde nie wè vortmaoke?! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939); Et ging nie snel, un slek ha dè pèrd meej gemak bijgehaawe. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.2.1:255 ' slak' (enk.) = sintels; Goem. SLAK - slèk, zelfstandig naamwoord vr., verkleinwoord slèkskə; Antw. SLEK, SLAK zelfstandig naamwoord  v. (Kemp. släk): zoo traag als 'en slek; WNT SLAK (de vorm SLEK is gewestelijk nog zeer verbreid, vooral in Z. -Ned.)
slaken, slaoke, zwak werkwoord, slaoke - slòkte - geslòkt, slaken; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij slòkt
slakkenstroop, slèkkestroop, zelfstandig naamwoord, "hoestdrankje; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""slekkenstroop - een soort van violiersiroop die men in de apotheek voor hoestende kinderen haalt""; WNT SLAKKENSTROOP - geneesmiddel in den vorm van een stroop, uit slakken bereid (tegen kinkhoest en andere borstkwalen)"
slameur, slameur, zelfstandig naamwoord, beslommering, gezeur; ● zelfstandig naamwoord; de etymologie is onduidelijk; mogelijk uit Franse ‘clameur’; beslommering, drukte, gezeur; Cees Robben – Meej al m’n zörgen en slameur (19580705); Cees Robben – De kender (...) pruuven den slameur... (19650507); Cees Robben – Dan ruuk ik wir dem eeremoei/ die vruuger deur vur deur/ De straot op kwaam heel zwoel en zwaor/ van kender en slameur... (19701016); Stadsnieuws - Hoe gaoget? Òch, zen gangeske, èn nòvvenaant ginne slameur (100609); WBD III.1.4:382 'slameur' = drukte; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SLAMMEUR, voor beslommering. SLAMMEREN is bij Kil. hetzelfde als slommeren, t.w. confundere, intricare, impedire; Z.a. A.P. de Bont – slemö:r, zelfstandig naamwoord m. 'slameur' - beslommering, drukte, moeite en zorg. Goem. SLAMEUR - slamè:r zelfstandig naamwoord m. Antw. SLAMEUR zelfstandig naamwoord m., geen mv. Beslommering, last, drukte, moeite, zorg. In de slameur zitten. 'Ne slameur van 'en huishouwen. WNT SLAMEUR (wsch. verlengde vorm naast 'sleur') - beslommering, moeite, zorg, drukte; ● fantasie-achternaam; bijnaam; Cees Robben – Merieke Slameur is dôôd... (1810918)
slang, slang, zelfstandig naamwoord, slèngske, slang; WBD III.4. 2:107 'slangeske' - slang (Colubria), ook 'serpent' genoemd; Dirk Boutkan (blz. 53) slangetje (beest), slangske (tuin); slèngske - verkleinwoord van 'slang' (met umlaut) slangetje; Cees Robben – ’n slengske in oew neus en firtig kôôrs... (19821001); Dirk Boutkan (blz. 53) slangetje! (beest); slangske (tuin)
slank, slaank, bijvoeglijk naamwoord, slank; R.J. ''t slaanke van d'r lefke', 'ze wier wir slaanker'
slap, slap, bijvoeglijk naamwoord, slap; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - wè slap in de piepe zèèn (D'16) - wat slap in de pijpen zijn! in de broekspijpen, dus in de benen; WBD III.1.2:184 'slap' = zwak van gezondheid 186 'slap' = onwel; WBD III.1.1:25 'slap' = zwak
slapen, slaope, sterk werkwoord, slaope - sliep - geslaope, slapen; Op en aander slaope - logeren; B Dè bèd slaopt goed. - Dat bed slaapt goed. gez. MP Wie bè den hond slòpt, krèègt vlôoje; — in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij slopt; Cees Robben - èn ge hèt er daor kunde nie van slaope; toen de duuvel laag te slaope; Dialectenquête 1876 - sloapen en woake; hij slopt gerust; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ast geluk ènt goej weer bè mekaare slaope ('67)-.. dan kan het lukken; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - verkèt èn leepel slaope (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1971)- = figuur '44'; Frans Verbunt – klèèn kènder slaope derèège grôot èn aaw meense slaope derèège dôod; WBD III.2.2:106 'slapen met iemand' = geslachtsgemeenschap hebben; slòpt - slaapt; 2e + 3e pers. enk. van 'slaope', met vocaalkrimping
slaper, slaopers, zelfstandig naamwoord, meervoud van ‘slaoper’; slapers; Cees Robben – Bij de slaopers in den Heer... (19580426) [Robben doelt op gelovigen die tijdens de kerkdienst nog een beetje zitten te slapen in de kerkbank; hij varieert daarmee op de legende van ‘De zeven slapers van Efese’, zeven martelaren wier feestdag op 27 juni gevierd werd.]
slecht, slèècht, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, slecht; WBD slèèchte kont - slecht paard, ook 'stolper' genoemd; De Wijs – Nou zeg, die schoenen zèn ôk goed slêcht (23-10-1963); Henk van Rijen - et zèn de slèèchtste nie, die nòr daaw aore -... naar hun ouders aarden; WBD III.1.2:148 'slecht gaan'= moeilijk vooruitkomen; WBD III.1.4:79 'slechterik' = slechte mens; Hft. = SLECHT ook bw: niet wel, kwalijk; het slecht hebben: van zaken gezegd. A.P. de Bont – bnw. en bijw. 'slaecht' - slecht; Antw. SLECHT (in 't Zuiden ook slächt) - gevaarlijk ziek, enkel als gez. 'Ne slechte mensch - ook: iemand die een slechte gezondheid heeft. bijwoord: nauwelijks, ter nauwernood, moeilijk, kwalijk.
slechtmachine, slichtmesjien, zelfstandig naamwoord, stolmachine; WBD slichtmesjien - machine waarmee in de leerindustrie wordt gestold (de afwijkende naam zal wel verband houden met een anders ingerichte machine (II 652); A.P. de Bont – zw.ww.tr. 'slichten' - slechten, effenen; zelfstandig naamwoord o. 'slichmes' - slichtmes, kapmes; WNT SLICHTEN = SLECHTEN - vlak, effen maken
sleeën, sleeje, zwak werkwoord, sleden; B sleeje - sleedde - gesleed; ik sleej, gij/hij sleedt
sleekvol, sleu-vol, bijvoeglijk naamwoord, "boordevol; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""ze goot et glaas sleu-vol (boordevol)"". MNW - SLEECVOL – bijvoeglijk naamwoord. Variant: sleicvol. Modern lemma: sleekvol. (sleic-), bnw. Vgl. sleec, bnw. en De Bo 1031: “sleek vol, sleek(e) vul, vol tot aan den boord; ook sleekende (sleek ende) vul, slei ende vul”; Antw. Idiot. 1117: sleikvol, sleikensvol. Tot aan den rand toe vol, boordevol. Flesschen die gheteekent sijn metter stad teekene, die sal men vullen sleycvol ten tappe, Cor. v. Antw. 17, 46, Holland/Vlaanderen/Brabant, 1340-1360."
sleep, slèèp, zelfstandig naamwoord, WBD ploegslee (ijzeren of houten slee of raam waarop de boer zijn (gedeeltelijk) wielloze ploeg legt om te vervoeren); WBD (Hasselt) egslee (slee voor het vervoer van de eg); WBD sleep (werktuig om akker of wei te egaliseren), ook genoemd 'èg'; Antw. SLIJP moet SLEIP worden gespeld, zelfstandig naamwoord  v. - bij landb.: horde van gevlochten takken, die men over den akker sleept om aardkluiten te breken.
sleephout, slèèphout, zelfstandig naamwoord, WBD over de grond slepende stok bij een getuierd beest; Antw. SLEIPHOUT zelfstandig naamwoord o. - bij mulders: elk der ijzeren platen die boven op den zetel vastliggen en waarop men smeert; ook: kalf
sleepplaat, slèèpplaot, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) schuurplaat (ijzeren plaat bevestigd aan de onderkant v. d. ploegzool)
slepen, slèèpe, zwak werkwoord, slèèpe - slèpte - geslèpt, slepen; WBD slèèpe - (v.e. paard) onder het stappen de hoeven niet voldoende opheffen, ook (Hasselt) 'sloffe' genoemd; WBD slèèpe, waaj slèèpe (Hasselt) - slepen (met de sleep over akker of weide gaan ter egalisatie); B ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij slèpt; - slijpen, in de betekenis ‘slepen’ met een voetbal (in tegenstelling tot de bal afspelen aan een ander); Cees Robben – Mar assie zôô blèèft slèèpe, zettie ‘r van z’n lèève ginne eene... (19810731); V Tontje Bèks, die kos pas slèèpe!; WBD III.1.2:154 'slepen' = sloffen; Dirk Boutkan (blz. 40) slêepe, slipte (sleep je); Antw. SLEIPEN hetz. als 'slepen' en 'sleepen' in de wdbb., Fr. tariner; A.P. de Bont – slä.pə(n), zw.ww.tr. en intr. 'sleipen' - slepen; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SLEIPEN, naar den meer Brabandschen tongval, voor 'slepen'; aldus ook bij Kiliaan. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - SLIJPEN voor slepen, en ook de woorden hier van afstammende.
sleper, slèèperd, zelfstandig naamwoord, iemand die 'sleept', d. w. z. bij voetbal op z'n eentje met de bal opdringt, tegenstanders omspelend; ook 'pingelaar' te noemen; V heej slèèperd, gift diejen bòl onderhaand es aaf!
slet, slèt, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.2:113 'slet' = zedelijk slecht meisje; WBD III.2.2:115 'slet' = prostituee; WBD III.1.4:109 'slet' = ondeugende vrouw
sleuf, sleuf, zelfstandig naamwoord, sleuf; in: 'in de sleuf staon', grondwerk verrichten; Èn dèttie bij Drikske de Brouwer nòg in de sleuf gestaon heej in… int grondwèèrk. [Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]
sleutelbos, sleutelbos, zelfstandig naamwoord, sleutelbos; WBD (III.2.1:54) bos sleutels, sleutelbos - bos sleutels
slibberbaan, slibberbaon, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt – glijbaan van ijs en/of bevroren sneeuw; WBD (III.3. 2:147) slibberbaon = ijsbaan; ook: slipperbaon
slibberen, slibbere, slippere, zwak werkwoord, slibbere - slibberde - geslibberd, "(baantje) glijden; ergens langs afglijden; Kubke Kladder – ...vur de deur hee Jantje van Hest 't vendel gezwaaid, zô schoon as hij dè alleen kan en zô lang tot dè 't zweet in lange pierwurmstraoltjes van onder z'nen hoogen zije over z'n kaoken slibberde. (ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30); Piet Heerkens – De schooljong slibbere naor de stad / en dokkele langs de blaanke baon, (uit: D’n örgel, ‘Sneuw’, 1938); Piet Heerkens – Ik haaw toch zoveul van m'n schoon aaw plat; / et rolt zo gezond van oew lippe / en et slibbert er over oew tong zo glad / en et huppelt zo locht op oew lippe. (uit: De Mus, ‘M’n aaw plat’, 1939); Henriëtte Vunderink – op en èèsbaon meej zen alle./ ""Kakhiele"" roepe èn die veur oe/ stiekem laote valle. (uit:  Slibberen in de wènter); Cees Robben – Slibberen..? Och praot er nie van... (19580315); Elie van Schilt - wij slibberde en hard, vurral mee klompen. (Uit: ‘Alles is aanders’; CuBra ca. 2000); WNT SLIBBEREN - 3) glijden over sneeuw of ijs; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - slibberen - baantje glijden; Jan Naaijkens - Dè's Biks –- slibbere ww - baantje glijden; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SLIBBEREN, voor glijden. Komt van slibbe, slibber, slijk. Z.a. Goem. SLIBBEREN - slibərə wkw (rg.) Meer in samenst. met binnen, buiten, enz. Fr. se glisser. Antw. SLIBBEREN - op het ijs glijden; Bosch slibbere - baantje glijden op ijs/sneeuw; zie slippere"
slibberen, slippere, slibbere, zwak werkwoord, slippere - slipperde - geslipperd, "(baantje)glijden; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""slipperen - baantje glijden""; WBD (III.3. 2:153) slippere, slibbere = glijden op het ijs; WBD (III.1.2:13) 'slipperen' = glijden; ook: 'schuiven'; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – SLIPPEREN, onov. ww (ook: slibberen) zich glijdend voortbewegen over een glijbaan op ijs of sneeuw. A.P. de Bont – slipərə(n), zw.ww. intr. 'slipperen' - glijden over sneeuw of ijs (inz. als spel van kinderen). Antw. SLIPPEREN - slibberen, Fr. glisser; WNT SLIPPEREN - glijden op een glijbaan (te Turnhout); zie slibbere"
slibberlatten, slipperlatte, zelfstandig naamwoord, meervoud, latten waarop men slippert, slibbert = ski's; Ik zè daor van ’t wenter is op z’n zwitsers aon ’t waandele gewist mee zon paor van die lange slipperlatten aon m’n voeten, en twee van die douwpieken in men haande... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
slichtmes, slichtmiske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; hakmesje; WBD (III.2.1:249) 'slichtmes'
sliert, slierke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van ‘sliert’; steeds met korte ie; sliertje; Cees Robben – Wir ’n pierke... zielig slierke (19601007)
sliet, sliet, zelfstandig naamwoord, WBD III.4. 3:126 'sliet' = wilgenteen
slijk, slèèk, zelfstandig naamwoord, slijk, modder; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - gèld is et slèèk der aarde, mar ge dabt er zèlf tòch gèère in (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1970); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - en sneuwke in et slèèk is en vòrsje zeekerlèèk ('16) -als het sneeuwt tijdens dooi, volgt er vast meer vorst; Henk van Rijen - dur et slèèk dòkkele - door de modder lopen; WBD III.4.4:169 'slijk' = modder; 187 'slijk', 'slik' = slib; Antw. SLIJK zelfstandig naamwoord o. -fr. boue; geld winnen gelijk slijk - SLEK zelfstandig naamwoord m. - sneeuwnat, fijne sneeuw die smelt in 't vallen.
slijm, slèèm, zelfstandig naamwoord, slijm; stijfgeworden sap uit steenvruchten, gom, snòt; Antw. SLIJM zelfstandig naamwoord m. en niet o.: Bij brouwers: het eerste afkooksel dat uit het mout vloeit, als men brouwt.
slijpen, gesleepe, werkwoord, voltooid deelwoord, Henk van Rijen –  geslepen, gesleept; - voltooid deelwoord van 'slèèpe' (slijpen) en van 'slèèpe' (slepen)
slijpen, slèèpe, sterk werkwoord, slèèpe - slêep, - gesleepe, slijpen; WBD slèèpe - schuren van leer op de nerfkant, ook 'schuure' genoemd (II 662); Henk van Rijen – slijpen; Dirk Boutkan (blz. 40) verl. tijd slêep, maar: slipte gij?; – in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij slèpt; Antw. SLIJPEN zie wdbb. - Spr. op iet geslepen zijn - naar iets verlangen; slêep - sleep; verleden tijd van slèèpe
slijpsteen, slèpstêen, zelfstandig naamwoord, slijpsteen; Antw. SLIJPSTEEN zelfstandig naamwoord m. - fig. 'hard roggebrood': Ik eet van dieë sl. nie'.
slijten, slèète, sterk werkwoord, slijten; De Wijs – (Gehoord van 2 Tilburgers aan de Maas in R’dam, zeer diepzinnig. De eerste in extase van al dat weten) As ge dè naa ziet, èzer slèt, hout slèt, mar waoter slèt nie. - Jao, mar waoter verdampt toch. - Jè, dè weet ik wel, mar ’t slèt toch nie. (17-10-1966); Cees Robben – Wè slaopt slet nie... (19841012) ; Cees Robben – En tijd die slet war... (19560929); WBD III.4.4:317 ' slijten' = vezelen; B slèète - slêet - gesleete; in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij slèt; slèt - slijt, verslijt; tegenwoordige tijd 2e + 3e pers. enk. van 'slèète' ; slêet - sleet; verleden tijd van slèète
slikbord, slèkbòrd, zelfstandig naamwoord, spatbord; Cees Robben – “Oew slekbord rammelt...” riep Domien (19600722); WBD (II:2788) 'slégbôômə' - slikbomen v.e. kar
sliklap, slèklap, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – spatlap (voor fiets en auto)
slim, slim, bijvoeglijk naamwoord, scheef; slim; bijdehand; erg, bedenkelijk; Et durke hangt er slim in. — Het deurtje hangt er scheef in. Audio-opname 1978 – “…èn dan moeste zien dèsse rèècht hong, dèsse zak zègge meej et durkappe, dèsse nie slim hong want aanders gingde himmòl slim!” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - slim is ie wèl, mar mist òn zen bêene. D'16 - scheef is hij wel, maar het meest aan zijn benen (gezegd van iemand die mank is en daarbij niet erg bijdehand); WBD III.1.4:26 'slim' = verstandig; WBD III.4.4:226 'slim' = krom, ook 'gewrocht'; R erg; bedenkelijk; dès nie zo slim - dat is niet zo erg. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster, 1968) - SLIM - scheef, krom, slecht, kwaad, verstandig. Zie Kil. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – SLIM bn - behalve 1) schrander, betekent het ook: 2) scheef, en 3) erg, vooral in de zegswijze ' dès nie zo slim'. A.P. de Bont – slim, bnw. en bijw. 'slim'- 1) scheef, schuin; 2) erg, verkeerd. WNT SLIM A) 1) niet recht, scheef, schuin; slinksch, oneerlijk, onoprecht; erg, t. w. verkeerd, gevaarlijk, bedenkelijk
slinderen, slinte, zwak werkwoord, betekenis onduidelijk; groeien? hangen?; De Wijs – Der slinten der zoveul aon, dek ze nie geplokken kon krège (feb. 1962)
slinger, slinger, zelfstandig naamwoord, diarree; onderdeel van een waterpomp; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - zèède on de slinger? (D'16) - heb je last van diarree? (naar het Roosendaalse merk 'Slingerkoek', een peperkoek); WW ôn de slingerschèèt; Dirk Boutkan (blz. 51) verkleinwoord slingertje, ook slingerke; De Wijs – Hij mot nog aaltij slinger zeggen tegen dè ding wè aon de pomp hangt (23-02-1972)
slinken, slinke, sterk werkwoord, slinken; Dirk Boutkan slinke - slónk - geslónke; slonke; WBD III.4.4:274 'slonken' = slinken
slip, slip, zelfstandig naamwoord, nachthemd; Cees Robben – M’n vrouw weegt 130 kilo... Asse smèèreges op munne slip leej dan heh unne snipperdag... (19740920); WBD III.4.4:279 'slip' = hoeveelheid die men in een schort kan dragen
slip, slip, bijwoord, "verkeerd; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""let er op, het lopt bepold slip uit (verkeerd)""; WBD III.1.1:135 'slip' = schoot', ook: 'kooike'; WBD III.1.4:340 'slip lopen' = geen succes hebben"
slob, slòb, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.3:79 ' slob' = baalschort; ook 'slobber'. WNT Slob 3. Kleedingstuk (voorschoot) voor ruw werk; slabbe; sloof. In N.-Holl. (BOUMAN; BOEKENOOGEN; DE VRIES, Westfr. W.). Men ziet die lieden doorgaan zo in hun gemeene kleetjes en slobbetjes, zo in den arbeid; maar op Zondag ziet men ze zonder zorgen, en ieder naar zyn doen wel in de noppen, WOLFF en DEKEN, Blank. 1, 47 [1787].
slobben, slòbbe, zwak werkwoord, "N. Daamen - Handschrift 1916 – ""slobben - morsen - hij heet er onderweg 'n paar geslobt (verloren)""; WBD III.1.3:10 'slobberen' = niet passen (van kleding) ook: 'flodderen'"
slodder, slòdder, zelfstandig naamwoord, De Wijs – Ze wil d’r déél hebbe mar ik zè nie mesjokke waant ze hee al unne slodder gekregen (17-08-1964); Henk van Rijen – veel, hoop, berg; CiT (37) 'Wè zal de mister 'ne slodder beure'; WBD III.1.4:112 'slodder' = idem; ook: 'sloor', 'sloddervos', 'sloerie'; WBD III.4.4:260 'slodder' = grote hoeveelheid; Jan Naaijkens - Dè's Biks –- 'slodder' zelfstandig naamwoord  - een heleboel; WNT SLODDER - Ook in toepassing op een flink bedrag dat iemand erft of wint
sloeber, sloeber, zelfstandig naamwoord, sul, goeje klôot; Frans Verbunt – varkensvoer, slappe koffie of soep; S&S SLOEBER - grote jongen, grote lummel; van 'sloeberen', de gew., zuidelijke vorm van 'slobberen' (WNT XIV, 1833); WNT – Sloeber 1. Iemand die veel eet of veel gegeten heeft, slokop. Den dezen hee ne visch gevangen, Den dezen heet hem naar huis gebrocht, Den dezen heet hem schoon gemaakt, Den dezen heet hem in de pan geleid, En dezen dikken dikken sloeber heet hem opgeslokt, bij DE COCK en TEIRL., Kindersp. 3, 243 [1903]. (…) 3. EEN GROOTE SLOEBER, een groote lummel. 4. Iemand die onhebbelijk eet (DE BO [1873]). 5. Iemand die morsig is, vuilpoets, smeerpoets (DE BO [1873]). 6. On beschofte kerel, vlegel (DE BO [1873]). 7. Als scheldwoord met vrij onbepaalde bet.: smeerlap, schoelje. In dit gebruik ook in N.-Ndl. Antw. SLOEBER zelfstandig naamwoord m., scheldnaam, zooveel als 'deugniet', schoft; 'ne goeie sloeber - een goeie sul; 'ne groote sloeber - groote jongen, lummel
sloerie, sloerie, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.3:2 'slappe sloerie' = waterachtig voedsel; WBD III.2.2:113 'sloerie' = zedelijk slecht meisje; ook 'slet', 'del'; WBD III.1.4:112 'sloerie' = slodder
slof, slof, zelfstandig naamwoord, slappe pantoffel; WBD stijlslof: houten plaat die ligt tussen stijl en stijlpor. uitdr. öt zene slof schiete - opvliegen; plotseling met iets bijzonders voor den dag komen (zowel positief als negatief); WBD III.1.3:243 'slof' = pantoffel; leren pantoffel; WBD III.1.4:231 'uit zijn slof schieten' = zich kwaad maken; Antw. SLOEF zelfstandig naamwoord m. - pantoffel, slof; fig. goede sul, Fr. bonasse; WNT SLOF (II) l) slappe pantoffel zonder hak; 8) in verschillende toepassingen voor steunsels
sloffen, sloffe, zwak werkwoord, sloffe - slofte - gesloft, geluk hebben (Hasselts?); WBD (Hasselt) v.e. paard - onder het stappen de hoeven niet voldoende opheffen, elders 'slèèpe' genoemd; WBD III.1.1. lemma Geluidloos een wind laten – op zijn sloffen laten – Tilburg; in Goirle: een op sloffen (laten); zie sòkkelôoper; slèffend; persoonsvorm vsn sleffen = sloffen, slepen (zie WNT lemma Sleffen); Cees Robben – D’n onneuzelen man/ die sloffend en sleffend z’n rondje wir doe (19590516). WNT SLEFFEN Verg. Sleeper, Slepen en Sloffen. In Z.-Ndl. A. Bedr. — Sleepen. Men sleept of sleft ze (bikkels) over den vloer, de tafel, DE COCK en TEIRL., Kindersp. 3, 170 [1903]. B. Onz. — Sloffen. Ze daalden (van de trap), de eene voor, de andere na, sleffend met hunne sletsen, V. OVERLOOP in Vlaanderen 1, 313. Hoe ze … met een zwaren zucht naar het tafelken vóór 't middenvenster slefte, THIRY, Vindevogel 40.
slok, slukske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; slokje; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – slukske; WBD III.2.3:4 'slokske = slok; 268 'slokje' = borrel'; verkleinwoord van 'slok', met umlaut
sloof, sloof, zelfstandig naamwoord, slofke, slufke, voorschoot; WBD sloof (II:940) - voorschoot v. d. wever; ook 'veurschot' of 'slufke'; WBD sloof (I:1433) - zaaikleed, een door de zaaier aangebonden kleed, voorschoot of scholk, waarin hij het zaad draagt dat hij uitstrooit; WNT SLOOF - 5) voorschoot, schort; slofke - verkleinwoord; Henk van Rijen – sloofje, voorschootje; slufke - verkleinwoord; voorschootje; WBD slufke (II:940) - voorschoot v. d. wever; ook 'sloof' of 'veurschot'
sloom, slôom, bijvoeglijk naamwoord, WBD III.4.4:30 'sloom weer' = benauwd weer; ook 'maf, drukkend, zwoel, 'zoel, broeierig, broeiend weer'; WNT SLOOM, bn, bw. - niet flink, niet levendig, suf, lijzig, traag, slap. Sloome duikelaar - iem. die niet veel presteert, sul, prul, suffer.
sloop, slopke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'sloop' sloopje; Dirk Boutkan (blz. 32) slopke
sloor, sloor, zelfstandig naamwoord, "vrouwelijke goedzak; vD. onnozele, sullige vrouw; beklagenswaardige, goede vrouw, ziel; slordige, slonzige vrouw. vD. nog niet gesloten koolplant; (gew.) koolzaad; (gew. raapzaad); Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – en goej sloor; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""sloren - planten van koolzaad""; ""beste vrouw, niet al te snugger""; Cees Robben – [vrouw tegen andere vrouw:] Och wè zèn we toch sloor. (19580906) [Robben gebruikt ‘sloor’ dus als meervoud.]; WBD I:1422 koolzaad, het zaad van Brassica napus oleifera, ook wel van Brassica rapa, waaruit raapolie wordt geperst: 'sloor' (hs K183); WBD III.1.4:112 'sloor' = slodder! ook: 'sloerie', 'sloddervos'; Jan Naaijkens - Dè's Biks –- sloor zelfstandig naamwoord  - slons; Antw. SLOOR zelfstandig naamwoord  v. (scherpe o) - goedaardig, sulachtig, deernisweerdig vrouwmensch; Goem. SLOOR zelfstandig naamwoord vr. - onnoozel vrouwspersoon. A.P. de Bont – slo:r zie: slö:r, zelfstandig naamwoord vr. 'sleur' - sloor, ziel: 'n goei sleur v.e. mäid. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SLOER, voor een onachtzaam, slordig, morsig vrouwspersoon. Anschlüren is in het Neder-Saksisch: zich de kleederen slecht aantrekken. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SLOOR, goed onnoozel vrouwspersoon, ook wel 'sloof'; Kil. sordida ancilla, serva vilis, ignava. WNT SLOOR 1) a) - onnoozele, sullige vrouw; b) beklagenswaardige, goede vrouw; ziel; c) vrouw v. geringen stand; sloof"
sloot, slôot, zelfstandig naamwoord, slôoj, slotje, slôojke(s), sloot; verkleinwoord ook aangetroffen als slôojke(s); R.J. 'den diepe slôot'; - over slooikes en waaikes en vennekes... (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Den oiver en de kinkenduut’, 1941); midden in 'n vuil, gruun, modderig slooike... (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Den oiver en de kinkenduut’, 1941); Cees Robben – bij unne slôôt... (19551119); Cees Robben – slooikes... vol mee drek en wier. (19570316); Onderweg slooike springen, zwemmen in et kenaol. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.3. 1:405 'sloot' = straatgoot; ook genoemd: 'blauwsloot, goot'; WBD III.4.4:182 'looot' = idem; WBD III.4.4:141 'slootkant' = aflopende zijde; 184 'slootkant' = oever; plur. slôoj; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - slôot (blz. 17 en 179); Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'slòòt' zelfstandig naamwoord - sloot; slôoj - meervoud van 'slôot'. Henk van Rijen – sloten; Henk van Rijen – 'Meej die slôoj kun de dè ammòl slööte'; slotje - verkleinwoord; slootje; verkleinwoord van 'slôot', met vocaalkrimping; Bosch slotje - slootje
slootmus, slôotmus, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – rietgors (Emberiza schoeniclus); WBD III.4. 1:176 'slootmus' - rietgors (Emberiza schoeniclus), ook: 'gagelmus' genoemd
slop, slòp, zelfstandig naamwoord, WNT SLOP (III) 11) - hol, krot; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - beeter int slòp dan int hèùs (Si'66) - beter een ziekte onder het vee dan onder de huisgenoten (slòp = bijgebouw, krot, hol)
slopen, slôope, zwak werkwoord, slopen, afbreken
slot, slòt, zelfstandig naamwoord, 1. slot, afsluiting, einde; - Op slot wik oe dan nog raoien,/ Verbaastert noot oe moeders Taol,/ Blèft ze spreke, leze, schrève,/ Dès in heilig Ideaol. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); ...en op slot hèk naa zon fèn fietske gekrege dèk er nie mir op durf te gaon zitte. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); 2. halssnoer; Het slot was een halssnoer, bestaande uit drie of vier snoeren bloedkoralen, die aan de beide uiteinden samenkwamen in een gouden versiering welke om de hals ineen gehaakt werd. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 1 ‘Wijkbuurten in vroeger dagen; NTC – 8-11-1950); slötje - verkleinwoord; slotje; verkleinwoord van 'slòt', met umlaut
slubbeslonk, slubbeslunkske, zelfstandig naamwoord, "verkleinwoord; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""slubbeslunkske""- een meisje of jongen die suft, een slepende s (lispel) [?]"
sluipen, slèùpe, sterk werkwoord, sluipen; WBD III.1.2:123 'sluipen' = verdacht rondlopen; ook: 'gluipen', 'rondloeren', 'struinen'; B slèùpe - slôop - gesloope; in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/ hij slöpt; slöpt - sluipt; tegenwoordige tijd sing. 2e+ 5e pers. van 'slèùpe', met vocaalkrimping; sloop - Dirk Boutkan (blz. 32) naast 'sloop' ook 'slôop'; verleden tijd van 'slèùpe'
sluis, slèùs, zelfstandig naamwoord, slöske, sluis; Dialectenquête 1876 - sluis (met ui als eu in Meuse); slöske - verkleinwoord Henk van Rijen – sluisje
sluiten, slèùte, sterk werkwoord, slèùte - slôot - gesloote, sluiten; WBD goej gesloowte koej - harmonisch van bouw, ook genoemd: 'vierkaante','goej behange', schôon behange', 'gelèjnde' of 'goed gestòpte koej'; WBD III.4.4:171 'sluiten' = hard worden van aarde; in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij slöt; Antw. SLUITEN zie wdbb. ook: gesloten worden: De herbergen sluiten hier 's Zondags om 10 uren; slöt - sluit; tegenwoordige tijd sing. 2e+ 3e pers. van 'slèùte', met vocaalkrimping; slôot - sloot; Dirk Boutkan (blz. 23) slo:te = slôote; verleden tijd van 'slèùte'
sluitspeld, slötspèl, zelfstandig naamwoord, veiligheidsspeld; WBD III.2.2:30 'sluitspeld' = idem; ook 'veiligheidsspeld'; Jan Naaijkens - Dè's Biks – slötspèld zelfstandig naamwoord  - veiligheidsspeld
sluitspier, slèùtspier, zelfstandig naamwoord, sluitspier; WBD III.1.1. lemma sluitspier van de aars - Tilburg
slurf, slörf, zelfstandig naamwoord, slurf
slurp, slierp, zelfstandig naamwoord, waarschijnlijk van slurpen; WBD – vermeld als Tilburgs in lemma 'waterachtig voedsel' naast 'sloerie' en 'slappe sloerie' maar met de mededeling dat het mogelijk geen vast voedsel maar koffie betreft.
slurpcafé, slurpkaffee, zelfstandig naamwoord, slurpcafé; Informant Willem Jonkergouw: ‘Een woord dat ik bij mijn schoonfamilie vaak hoorde als het om een café ging waar de jonge klare, cognac, jenever, tot bijna over de rand werd ingeschonken.’ (2013); WTT: Waarschijnlijk om aan te duiden dat het borrelglas tot het maximum wordt volgeschonken, waardoor de vloeistof een ‘kop’ krijgt die net iets boven de rand van het glas uitkomt (het bewijs dat de kastelein zijn vak beheerst!) Daardoor kan het eerste slokje niet gewoon genomen worden, maar moet de gebruiker omzichtig de kop opslurpen. Met ‘cognac’ zal ‘vieux’ bedoeld zijn. (2014)
slurpen, slörpe, zwak werkwoord, slörpe - slorpte - geslorpt, slorpen, slurpen; WBD III.2.3:282 'slurpen' = paffen
slutsen, sloestere, zwak werkwoord, WBD III.1.2:154 'sloesteren' = sloffen. WNT SLUTSEN Een ww. dat wel of met Sluts of met Slutse, slotse in den zin van slof zal samenhangen. — Alleen aangetroffen in de afl. Ontslutsen en de samenst. Voortslutsen (zie die woorden), die wijzen op een bet.: moeizaam voortgaan, sjokken, sloffen.
smaak, smaok, zelfstandig naamwoord, smòkske, smaak; Cees Robben - Smaok heetie. Meej veul smaok. WBD III.1.4:189 'smaak' = genoegen; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. - smaak, smaak die niet bij de zaak behoort, smaak van bederf; smòkske - verkleinwoord; Henk van Rijen – smaakje; CiT (11) 'Ieder pruufke hee z'n smokske'
smaken, smaoke, zwak werkwoord, smaken; R Als 't eten smaakt; Dè smòkt nòr tròg: had ik meer, dan vraat ik nòg. Pierre van Beek – Niks smokt zo fèèn as wèèrme koffie öt en aaw köpke. Cees Robben - De olliebòlle ruuke goed... dè wèl, mar ze smaoke nòr kôoper. smaoke - smòkte - gesmòkt, met vocaalkrimping ook in tegenwoordige tijd: smokt; smòkt(e) - smaakt(e); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - em wèl lussen as ie nòr kooper smòkt (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1969) - graag op een borrel getracteerd worden (koper duidt op geld); tegenwoordige tijd sing. resp. verleden tijd van 'smaoke', met vocaalkrimping
smal, smal, bijvoeglijk naamwoord, smal; Henk van Rijen - meej ne smalle ring getrouwd - het huwelijk niet te serieus opvattend; WBD III.1.1:20 'smal' = slank, tenger; ook 'smallekes'
Smarius, Smòrrius, Smòrriejus, eigennaam, naam van een bekende bakker en later broodfabriek in Tilburg; Smarius; Cees Robben – Smorrius (19640117); Audioregistratie 1978 - Jao, Bètje Smòrriejus (Smarius) èn Mieke Biezemans èn Jaanske Biezemans èn Dieneke, in den Heikant, èn Dieneke Kools! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
smart, smèrt, zelfstandig naamwoord, smart; Dialectenquête 1876 - plezier en smert - vreugde en smart
smeden, smeeje, zwak werkwoord, smeden; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - smid, smid, smeej; as de duuvel komt dan moete meej (D'16) - versje, wsch. gebaseerd op de omstandigheden in een smederij; B smeeje - smeedde - gesmeed; ik smeej, gij/hij smeedt; Goem. SMEDEN – sməje wkw (smé:də, gəsmejə)
smeer, smèèr, zelfstandig naamwoord, "vettige substantie; fig. bijdehandje N. Daamen - Handschrift 1916 – ""O! 't is zo'n smair (zoo'n bij de handje)""; Antw. SMÈÈR zelfstandig naamwoord o. — karsmeer, wagensmeer; zonder lidw.: rammeling, pak slagen"
smeerlap, smèrlap, zelfstandig naamwoord, "smeerlap; vijg (vrucht v. d. vijgeboom), dadel (vrucht v. d. dadelpalm), N. Daamen - Handschrift 1916 – ""smerlappen (dadels, vijgedalen)""; Dirk Boutkan 'smirlap', smèrlap (blz. 34) met vocaalreductie, ook 'smirlap'; Cees Robben – smerlappe (19630628); WBD III.1.4:105 'smeerlap' = schavuit; WBD III.1.4:113 'smeerlap' = smeerpoes; WBD III.2.3:173 'smeerlap' = vijg; Antw. SMÈÈRLAPPEN zelfstandig naamwoord m., mv. - dadels, de vrucht v. d. Phoenix dactylifera; Jan Naaijkens - Dè's Biks – smèrlappe zelfstandig naamwoord  - smeerlappen, dadels; Hees smèrlap (I:21) Str. smerlap (l:77)"
smeerlapperij, smèrlapperij, zelfstandig naamwoord, smeerlapperij; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'smèrlapperij' = troep, rotzooi; Piet van Beers – ‘Waotersnood 1995’: M'n vrouw zeej :Nou,dè is me daor/ ok 'n smèrlapperij. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Antw. SMÈÈRLAPPERIJ zelfstandig naamwoord  v. -handelwijze v. eenen smeerlap; vuiligheid, morsig werk. Ik lees zoo'n smèèrlapperij nie'.
smeken, smêeke, zwak werkwoord, smeken; Cees Robben - Ik hèb em gebid èn gesmikt; Henk van Rijen –  'smêeke'; B smeeke - smikte - gesmikt - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping!; gij/hij smikt; smikt(e) - smeekt(e); tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van 'smeeke', met vocaalkrimping
smelleken, smèlleke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; WVD smelleken (Falco columbarius) - erg kleine valk, die aan de bovenkant blauwgrijs is en aan de onderkant licht roestkleurig. Cees Robben - Toen was't de beurt aon smellekes... (19600708); WNT SMELLEKEN - wsch. verkleinwoord v.e. vorm smerle, naast smeerle. Het zou echter, gezien fri. smelfalk, ook niet ondenkbaar zijn dat 'smelleken' kwam van 'smelten', in den zin van 'dunne ontlasting hebben.... De naam 'smelleken' is naar het schijnt van Brabantschen oorsprong en als algemeen woord van de valkeniers uit Valkenswaard overgenomen. - Naam van de valken van de soort Falco aesalon L. WBD III.4. 1:189 'smelleken' - steenuil (Athene noctua), ook 'uil', 'huipke' of 'huib' genoemd; WBD III.4. 1:201 'smelleken' - smelleken (Falco columbarius)
smelten, smèlte, sterk werkwoord, smelten; B smèlte - smolt - gesmolte; In de tegenwoordige tijd soms 'smilt': Cees Robben – De boter smilt (19600624)
smeren, smèère, zwak werkwoord, smeren; vertrekken; B smèère - smèèrde - gesmèèrd - geen vocaalkrimping; Dirk Boutkan (blz. 22) smèère naast smeere. (blz. 96) enem botteram smeere; - em smeere - ervandoor gaan; N. Daamen - Handschrift 1916 – 'smairen' 'hij smairden en' hij trok er uit; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'hij smeirde er tusschenuit'; Cees Robben - et lopt hil gesmèèrd; Et smèère van de botterhamme... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Moederdag‘); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ik smèèr men ziel meej en spèkzwaord, zi Door, dan schèùft ze den duuvel dur zen haande (D'16); WBD invetten (in bakkerij: blik, plaat of vorm invetten om aankleven te voorkomen); Antw. SMEREN ziw wdbb. Ook: gesmeerd worden: die boter smèèrt slecht. [de biljartkeu met krijt 'insmeren'] - Ze vèèchte om et stukske krèèt/ Ze moette dikkels smèère/ De keuj, -mar effeveul der maog/ ze lussen em zo gèère. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Krèèt op tèèd...); [de pommerans van de biljartkeu achteloos of slordig krijten]; Cees Robben – Hier maokten ze... zonder te smèèère... (19571221)
smerig, smèrreg, smèrrig, bijvoeglijk naamwoord, "smerig, smeerbaar; vies; zacht; Ons vrou zi ""ziedde naa, daor heddet al, ik vèn ut ok smèrrig"". (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Giestere nog zo blaank en rein, hoe kunde vandaog toch zo smerrig zijn!; (Piet Heerkens; ‘Dooi’, gepubliceerd in De Zaaier, bijlage van de Nieuwe Tilburgsche Courant, 1941); et Geld, dè zo fijn is, -; wè-d-enkel mar schijn is, -; maokt groot wie klein is; enen smerrig wie rein is. (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Geld’, 1949); Cees Robben – smerrige vingers op oe pet (19540703); Frans Verbunt – 'smèrrege praot' - vuilbekkerij; Piet van Beers – ‘Groeten uit Mallorca’: Manne spèùte de straot, haole vèùlbakke op,/ want dè gao meej die Zon smèrrig ruuke. (Spoeje doemmeniemer; 2009); WBD III.2.3:146 'smerig' = mals (boter); ook 'gemoeiig', 'smeuïg', 'zacht'; WBD III.4.4:236 'smerig' = troebel; 237 'smerig' = vuil, smerig WBD; WBD III.4.4:III.4.4:321 'smerig maken' = bevuilen; WBD III.4.4:103 'smerigheid' = natte sneeuw; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SMERIG wordt niet alleen, behalve in de eerste beteekenis van vettig, gebruikt in die van vuil, morsig (smerige straten), maar ook, in een figuurlijken zin, voor 'onkuisch' (obsceen, indecent. Ook bij verachting: een smerig heer; Z.a."
smerigheid, smèrreghèd, zelfstandig naamwoord, iets vuils, iets gemeens
smet, smèt, zelfstandig naamwoord, merkteken op vaste afstand aan de rand van weefsel, ter aanduiding van de maat; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - hij kos vèèf smèt fries wèève ('66) - gezegd v.e. vlugge wever (fries = naam v.e. soort stof); WBD smèt (II:1008) - een v. d. (blauwe, rode, groene, zwarte) vlekjes die op regelmatige afstanden al op het scheerraam in een rechte lijn dwars op de ketting worden aangebracht... WBD smètte (ll:1008) - smetten (werkwoord) met een smet merken WBD driekôoninge (II:1008) - drie naast elkaar gelegen smetten, ten teken dat een stuk vol was. WBD III.4.4:320 'smetten', 'besmetten' = bevuilen; Antw. SMET zelfstandig naamwoord  v. -Bij wevers: de roode, groene of zwarte plek die van afstand tot afstand in de keting gemaakt wordt, als zij op den scheermeulen geschoren is. De ruimte tusschen twee smetten; d.i. 5 of 6 ellen.
smetten, smètte, zwak werkwoord, WBD II:1008 - smetten: met een smet merken; WBD III.4.4:320 'smetten', 'besmetten' = bevuilen
smid, smid, zelfstandig naamwoord, smid; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - smid, smid, smeej; as de duuvel komt dan moete meej (D'16) Versje, wsch. ontstaan wegens het zwarte gezicht van de smid, of wegens zijn vuur.
smidse, smisse, smis, zelfstandig naamwoord, smidse, smederij; R.J. 'hij leej ze in z'n smisse neer'; WBD III.4.4:224 'smisselke' = iets kleins in zijn soort; WNT SMIDSE, in N-Ndl. thans de geijkte vorm, heeft zich uit 'smisse' ontwikkeld, onder invloed van 'smid'; A.P. de Bont – smis, zelfstandig naamwoord vr. 'smis' - smidse, werkplaats v.e. smid. Antw. SMIS zelfstandig naamwoord  v. - hetz. als smidse, werkplaats van eenen smid; Henk van Rijen – smidsvuur; WNT SMIDSE, smisse - 1) vuurhaard v.e. smid; Piet Heerkens - Elooi viet et wijfken en staak et in 't vuur/ van z'n gloeiïge smis wel 'n hallef uur/ en trok aon den blaosbalg en stookte en pookte/ toe 't vuurke goed gloeide en 't schaawke smookte; (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘Den eersten aop’, 1944)
smiegel, sjmiechel, zelfstandig naamwoord, "scheldnaam voor jood; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""schmiechel - scheldnaam voor Jood"". WNT lemma Smiegen - Gewestelijke vorm naast Smuigen, hd. schmiegen. Waarschijnlijk is smiegen ook in de voor smuigen opgeteekende bet. in gebruik geweest, verg. de afl. — Aanstaan, lusten, in de Zaanstreek, voornamelijk in de verbinding HET SMIECHT HEM NIET, hij heeft er geen zin in (BOEKENOOGEN). Afl. Als zoodanig zijn met meerdere of mindere waarschijnlijkheid te beschouwen SMICHELEN, SMIECHT, SMIEG (zie die woorden); SMIEGELEN, bedriegen, kruipend vleien, in Gron. (TER LAAN), waarbij weer de afl. SMIEGEL, bedrieger, smiecht, ook jood (TER LAAN)."
smijten, smèète, sterk werkwoord, smijten; WBD III.1.2:84 'smijten' = gooien; Dirk Boutkan (blz. 67) imperatief 'smèt' - uit de reductievocaal blijkt dat we hier niet van doen hebben met een uitgangsloze vorm, maar met een vorm waar de uitgang -t is geassimileerd aan de slotmedeklinker; B smèète - smêet - gesmeete — in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij smèt; Antw. SMIJTEN - slaan, Fr. frapper, eng. to smite; werpen (zie wdbb.) AMIJT zelfstandig naamwoord m. - worp; harde slag of klets
smodderpot, smòdderpötje, zelfstandig naamwoord, verkleinvorm; gerecht dat bereid wordt van het eerste 'slachtafval' bij de varkensslacht - volksgerecht voor fijnproevers; Cees Robben – Hedde trek in ’t smodderpötje/ mee den steek.. (19550205); Cees Robben -  Robben en rooms; Tilburg 1981 - Daags daarna werd het varken afgekapt. De grote stukken gingen de kuip in en het klein goed ging terzijde voor de bloedworst, de zult, de kaoikes en de balkenbrij. De hersens en ‘de steek’ werden het eerst gegeten... dat was het ‘smodderpötje’. Daar kon onze pa zich te goed aan doen... dan glommen z'n kien en z’n wangen van al dat kösselijk vet.’; Informant Harrie de Rooij – Het woord “smodderpotje” werd bij ons thuis gebruikt voor de gebakken “kaoikes” (stukjes vet) en kleine stukjes vlees die direct na het slachten en nog vóór de komst van de officiële keurmeester, links en rechts van het varken werden gesneden en samen gebakken om op te smikkelen. Over de geur van dit, door de volwassenen zeer gewilde, braadpannetje kon je verschillend oordelen. (e-mail 2013)
smoel, smoel, zelfstandig naamwoord, mond, gezicht; Frans Verbunt – 'smoelwèèrk' - gezicht; Frans Verbunt – et meens ha en smoelwèèrk van aaw lappe; WBD III.3. 1:236 'smoelvechten' = bekvechten; WBD III, 1. 1:64 'smoel' = gezicht; WBD III.1.1:96 'smoel = mond; 98 'smoel' = mond (spotnaam); WBD III.1.4:269 'een smoel trekken' = een lelijk gezicht trekken; Antw. SMOEL zelfstandig naamwoord m. +v. - muil; zelfstandig naamwoord m., zonder lidw. 'smoel in iet hebben' er vermaak, voldoening in hebben. WNT SMOEL - 1) mond; 2) gezicht, gelaat; 3) snoet of snuit v.e. dier
smoelensmid, smoelsmid, zelfstandig naamwoord, smoelsmid = tandarts
smoelwerk, smoelwèèrk, zelfstandig naamwoord, GG gezicht, smoel, snuit
smokkelaar, smòkkelèèr, zelfstandig naamwoord, smokkelaar; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – smokkelèèr; 'smokkelaer'; Antw. SMOKKELÈÈR - zelfstandig naamwoord m. - smokkelaar
smoorpot, smorselpötje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; smoorpotje; heimelijk bij elkaar 'gesmoord', appeltje voor de dorst; Cees Robben - 9 (blz. 35) 'Hedde trek in 't smodderpötje'. WNT SMOREN A.4 - (Heimelijk) doen verdwijnen, zoek maken, verduisteren, verdonkeremanen. In dezen zin niet meer in gebruik.
smoortje, smörske, smeurske, smurske, zelfstandig naamwoord, "verkleinwoord; Henk van Rijen - teruggelegd geld (b.v. een deel v. h. loon); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""smörske - geheim spaarpotje""; Van Beek - ""Moeder had nog 'n smurske."" - Zij had nog een verborgen spaarpotje. (Nwe. Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958); Frans Verbunt – 'smörske' - smoorpotje; bij elkaar 'gesmoord' appeltje voor de dorst; Verwant met SMOREN - heimelijk doen verdwijnen.; smeurske; verkleinwoord; Henk van Rijen – spaarpotje (van achtergehouden geld) waar niemand iets van weet; WNT SMOREN - A) 4) (heimelijk) doen verdwijnen, zoek maken, verduisteren, verdonkeremanen (In dezen zin niet meer in gebruik.)"
smoorzakje, smoorzèkske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Frans Verbunt – loonzakje waarin geld werd achtergehouden; Stadsnieuws - Onze paa wèèrekte verrèkkes hard, mar hij bròcht dörrem aatij wèl en smoorzèkske meej nòr hèùs. (110307) = een extraatje
smoren, gesmoord, werkwoordsvorm, van ‘smoore’; smoren, achterhouden (vooral van geld); Cees Robben – Dan hodde gij toch ôk gesmoord... (19560804)
smoren, smoore, zwak werkwoord, smoore - smoorde - gesmoord, "geen vocaalkrimping; 1. roken van tabak; Cees Robben - Kunde smoore? luste sneevel? - Kun je roken, lus je jenever?; 1.1 roken in de zin van aan rook blootstellen; Daornao gekookte ham, gin gewone zooas ge in de winkels koopt, nèè ham die bij den bakker 'n wijltje in den oven gesmoord hô, half en half gebraojen zoodè 't er 'nen geur afsloeg om waoterachtig van te worren. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30); WBD III.2.1:363 'smoren' = stoven; WBD III.1.2:236 'smoren' = stikken; 2. achterhouden van geld, stiekum geld sparen; zie smoorzèkske; WBD III.3. 1:365 'smoren' = verduisteren; ook genoemd! 'taaien'; Van Delft - Een straatventer ""kwèkt""; een kind ""seevert""; een meisje ""semmelt"" en een arbeider ""smoort"" een gulden. Dat smoren is een volkskwaal. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Cees Robben – Kunde smôôre.? Jao, meneer Lewie.. (19841005); 3. koorts hebben (cf. warmte van stoven?); Van Delft (Nwe. Tilb. Courant; Van vroeger dagen 115; 18 mei 1929)- Het veroorzaakte zoo'n plezier dat vader voortzette en 'n nieuwen deun voor den dag bracht: Toon, munne zoon, is smoorend ziek/ Midden in de week, mèr 's morgens nie,/ 's Zondags gaot ie un borreltje drinken/ En 's Maondags ligt ie in 't bed te st..... 4. Andere betekenissen; WBD III.4.4:251 'gesmoord' = gedempt; Antw. SMOOREN, in 't Zuiden: smoren: rooken, smoken, in rook opgaan; Smooren gelijk 'nen Turk, gelijk 'n fabriekschouw."
smoutolie, smaawtollie, zelfstandig naamwoord, "Henk van Rijen –  (textiel) olie voor het gladmaken van de wolvezel; Van Dale - SMOUTOLIE - 2) olie waarmee textielvezels, vooral wol, worden besprenkeld om ze gemakkelijk verspinbaar te maken; 1941 - Wij zien nog de drommen fabriekswerkers door Tilburgs straten snellen in bijna versnelden pas (...) Scherpe tabakswalm uit zwartgerookte steenen pijpjes, en sterke fafbrieksolie-lucht die in de vette kleeren zat, sloeg den voorbijganger tegen. (Anoniem; in Nieuwe Tilburgsche Courant 30-01-1941, ‘Hoe was het “in onze streken?""’); - Ze stonke nòr smoutolie, dè wèl, mar ze mòkten ok laoke èn ze mòkte flenèl. Èn rips, èn baaj, èn ok mesjèster. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); zie zie vèthòl en duuvelèèr"
smullen, smulle, zwak werkwoord, "smullen; Van Delft - Geleidelijk zakte het jongensstelletje af, ieder naar eigen woning. Daar zat ""onze vadder"" met z'n kleinste op den schoot, en liet hem op de knie wippen, zingende: Hup mèr Jaans, den beer ies los,/ Heddum nie hoore brulle?/ Snijd um z'n neus en oore aaf,/ Dan hedde nog wè te smulle. (Nwe. Tilb. Courant; Van vroeger dagen 115; 18 mei 1929)"
snaar, snaor, zelfstandig naamwoord, snòrke, snaar; Cees Robben – Ze streken de snaoren.../ Ze speulden zô vals.../ Verlokkend van tôôn,/ ’N macabere wals... (19541211) De prent steunt een actie om het aantal verkeersslachtoffers in Tilburg terug te dringen. Ze = een orkestje van vier skeletten. Een echte Tilburgse dodendans. A.P. de Bont – sno:r, zelfstandig naamwoord vr. 'snoor' - snaar; ook bij een spinnewiel vindt men een snoor: een dun touwtje dat over de trendel en over het rad loopt. Antw. SNAAR zelfstandig naamwoord  v. - snaar; Spr. Daar is 'en snaar aan los - hij is niet wel wijs; snòrke - verkleinwoord; Henk van Rijen – snaartje
snab, snòb, zelfstandig naamwoord, de etymologie is niet duidelijk maar het woord zal verwant zijn aan ‘snauwe’; mogelijk verband met ‘snakken’ – zie WNT lemma SNAKKEN B-7: ‘Bits of hondsch tot iemand spreken, grauwen. In zuidelijke dialecten, vooral in de verbinding snakken en snauwen, (DE BO [1873]; Nav. 29, 105, voor Zeeuwsch Vlaand.). Cees Robben – Gin vriendelijk woord, mar unne snob en’ne snaauw... (19811120); Cees Robben – Mar ik krèèg vort niks aanders dan unne snob enne snaauw... (19820122)
snabbel, snèbbel, snèb, zelfstandig naamwoord, praatzieke vrouw, de mond van zo'n vrouw; Cees Robben - ze kwaam er meej der snèbbel tusse; WBD III.1.1:99 'snebbel' = mond; A.P. de Bont – snäbəl, 1). zelfstandig naamwoord m. bek, mond; 2) zelfstandig naamwoord vr. babbelzieke vrouw?; Antw. SNÈVEL zelfstandig naamwoord m. - mond: 'Houd oewe' snèvel toe'; SNEB (uitspr. snäb) zelfstandig naamwoord  v. - mond: Houd oew sneb. ' - zwijg!; Bosch snèbbel - mond; WNT SNEBBEL - verouderde vorm naast 'snavel'
snabben, snòbbe, zwak werkwoord, snòbbe - snòbde - gesnòbd, snauwen, 'snaawe'; Pierre van Beek – snèbben èn snaawe - beide betekenen 'snauwen' (blz. 15); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - niks doen as snòbben èn snaauwe (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1972) - niets doen dan snobben en snawen; aan het snoepen blijven (Snawen = wsch. verwant met snaaien, snoepen, stilletjes wegnemen van snoep; Frans Verbunt – 'snòbben èn snaawe' - snauwen; WBD III.3. 1:299 'snappen, ook snobben' = snauwen; DeBo Fig. SNAKKEN EN SNAUWEN - bits spreken; Fr. parler des grossen dents. Altijd snakken en snauwen en nooit fatsoenlijk spreken. WNT SNABBEN 3) snauwen (Schuermans); Schuermans (Alg. VI. Idiot.) SNABBEN - snappen, snauwen, blaffen, babbelen = snappen, babbelen, klappen; Kil. snabben - Ore aut rostro inuadere, mordere; latrare; captare... WNT SNOBBEN ontleend aan Fries 'snobje' - snoepen; verg. ook Antw. snoeben, snubben
snapmis, snapmiske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; korte H. Mis (zonder preek); Pierre van Beek – Et was en snapmiske zonder preek - dit duidt op een vlotte manier afkomen van een onaangename ontmoeting of ook wel: lekkertjes een zedepreek ontlopen. (Tilburgse Taaklplastiek 171); Jan Naaijkens - Dè's Biks – snapmiske zelfstandig naamwoord  - korte, stille mis; Hees snapmiske (VII:69); WNT SNAP (I) In de (in de alg. taal verouderde) verbinding 'met een snap waarnaast soms 'in een snap' en in Z-Ndl. 'op een snap' en 'te snappe - zeer vlug, ijlings, inderhaast; zeer spoedig, terstond, enz.
snauwen, snaawe, zwak werkwoord, snaawe - snaawde - gesnaawd, snauwen; Snaauwt nie zo, ik heb ok en moeder gehad. GR gin vriendelek woord, mar ene snòb èn ne snaaw; Antw. SNAUWEN: Hauwen en snauwen
snavelig, snaovelig, bijvoeglijk naamwoord, snavelachtig; Cees Robben – z’n snaovelig bekske [van een kanarie] (19570126)
sneb, snèp, zelfstandig naamwoord, WBD wit vlekte op de snuit van de koe; WBD vlekje op de neus van een paard; WBD kijfachtige vrouw; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'zoo'n snep as ons Kee'
snee, sneej, zelfstandig naamwoord, snede van een brood; snijkant van een mes; bilspleet; WBD III.1.1. lemma  vrouwelijk geslachtsdeel – snee, Tilburg; WBD III.1.1. lemma  aarsspleet – snee, alleen in Tilburg en Kobbegem; WBD III.1.1. lemma  vrouwelijk geslachtsdeel – sneetje, Tilburg; WBD III.2.3:42 'sneetje brood' = avondeten ook 'brood eten'; Dirk Boutkan (blz. 52) snee - sneeke
sneeuw, sneuw, zelfstandig naamwoord, snuwke, sneeuw; R.J. – Niks as èès èn sneuw; Piet Heerkens – De wereld sneuwt weer onder,/ ze wordt weer rein en fijn,/ de wereld wordt weer 'n wonder/ en kan nie schoonder zijn. (...); Nooit is er de wereld fijnder/ as onder de sneuw meschien/ wanneer we in al de kender/ weer nuuwe Sneuwitjes zien. (uit: De Kinkenduut, ‘Sneuw’, 1941); Piet Heerkens –; 'et Sneuwt! 'et sneuwt! - Ik ha' 't verwocht!/ Naa worren alle waaie wit,/ want in de grijze locht daor zit/ nog sneuw genocht! (uit: D’n örgel, ‘Sneuw’, 1938); Cees Robben – Kerstmis zonder sneuw.. (19831223); Lechim – Hè, hè, wè hèmme tòch geluk/ dèmme de sneuw wir kwèèt zèn... (ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gedaon meej et goej lèève); Piet van Beers – Toen ik ‘s mèèreges de deur ötging/ was ´t bèùte spiegelglad/ ik laag in de sneuw op mene rug,/ vur dèkker èèrg in had. (uit: Gebrooke wit...); Lechim – Ge heuret bekaant alle daoge:/ Wanneer komt er nòg es sneuw?/ Dè is gadoome lang geleeje/ et lèèkent wèl en halve euw. (ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Sneuw); Stadsnieuws - Hij begos te schreuwe toen ie meej sneuw wier ingezipt (110109); Dialectenquête 1876 - sneuw; DANB de 'snuw' leej dik; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - gruune sneuw gezien hèbbe (Alg. Brab. '87); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - zwarte sneuw gegeeten hèbbe ('77) - armoede gekend hebben; Dirk Boutkan 'de sneu lee dik' (zin 153, blz. 101); WBD III.1.3:225 'sneeuwschoen' = waterdichte schoen; WBD III.4.4:101 'snippersneeuw' = stuifsneeuw, ook 'fijne sneeuw; WBD III.4.4:102 'watersneeuw', 'sneeuwregen', 'druilregen' = natte sneeuw; Dirk Boutkan (blz. 24) 'snöw' = sneuw; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. 'snéuw' - sneeuw; snuwke - verkleinwoord; sneeuwtje; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - en sneuwke in et slèèk is en vòrsje zeekerlèek ('16) - als er sneeuw valt tijdens dooi, gaat het vast weer vriezen
sneeuwbol, snuwbòl, zelfstandig naamwoord, sneeuwbal; WBD (III.3.2:155) snuwbòl - sneeuwbal
sneeuwen, sneuwe, zwak werkwoord, et sneut - et snuwde - et heej gesnuwd, sneeuwen; (met vocaalkrimping); Cees Robben – Mar ’t sneuter toch nie... (19730216); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - type met geronde klinker (krt. 33); A.P. de Bont – snö.wə(n), zw. onp. ww sneeuwen; snuwde - sneeuwde; verleden tijd van 'sneuwe', met vocaalkrimping
sneeuwman, snuwman, zelfstandig naamwoord, sneeuwman, sneeuwpop; Antw. SNEE(UW)MAN zelfstandig naamwoord m. - sneeuwmannekens maken, kinderspel
snelzeiker, snèlzèèker, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.3:63 'snelzeiker' = regenpijpen (bep. kleding)
snert, snèrt, zelfstandig naamwoord, erwtensoep; De Wijs – Snert lust ie as ‘ne grôte. Mar ‘s avonds zitten te vozen en ammaol van die sokkenlôpers, ge wit wel, die langs zunne rug omhoôg kruipe en bij z’n halsboordje de vrijheid kiezen (24-02-1966); Cees Robben – Ze roemen de bordekes snert meej d’n hiel... (19570921); Cees Robben – Snert lust-ie as unne grôôte../ En ’saoves zit-ie mar te vôôze... (19661111); De R die is wir in de mònd/ de zoomer is vergeete/ naa kunne we wir wèèrme snèrt/ òf mòssele gòn eete. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘De R van rèère‘); Piet van Beers – ‘Jonges, löster is’: En dörrom eete wij naa snert/ èn flink wè schórseneere./ Dan kunnen wij 'm ok enne keer/ op 'n blaoskonzert trakteere. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘De stinpöst’: Gaode èfkes langs de slaager.../ komde ok nog op de mèrt? / Zurgt dan vur wè platte ribbe/ èn wè praaje vur de snert. (Spoeje doemmeniemer; 2009); iets dat waardeloos is; Den eenen dag hee Hitler hersenbloeding, den aanderen dag heetie zelfmoord gepleegd, en daogs daarop is ie gevalle mee de waopes in de haand. Ik denk det allemol snert is, en dettie z'n ège mee zunne snor erges in veiligheid hee gebrocht. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 11 mei 1945); Cees Robben – [het weer] ...is wir snert... (19580315)
snijden, snije, sterk werkwoord, snijden, castreren; afzetten, bedonderen; Van Beek - Ge snijdt geen twee ruggen uit één vèrken, zegt men als iemand dubbel profijt uit 'n werk of 'n zaak wil trekken. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 10 januari 1959); Henk van Rijen –  'Lòt oewèège nie snèèje dur diejen meens' - Betaal niet te veel... WBD castreren, ook 'lubbe', 'afknèèpe' of 'afbèène' genoemd; WBD (m.b.t. het paard): castreren, ook 'snèèje' genoemd; WBD snèjtaande - snijtanden van een koe; WBD beschèùt snije - doormidden snijden van beschuitbollen; WBD versnije - versnijden (mengen van verschillende brouwsels, in een brouwerij); B snije - sneej - gesneeje; hij snijdt; Antw. SNIJ(D)EN - snijden; sneej - sneed; verleden tijd van 'snije'
snijder, snijer, zelfstandig naamwoord, snijder; kleermaker; WBD patronenmaker, de man die de modellen ontwerpt en de patronen maakt (II:721); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - de snijer zen bruur (AM'64) -gezegd als het snijden van een broodje slecht uitvalt (het werk is niet door de vakman gedaan). Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ene snijer in de wan hèbbe (D'16) - een kleermaker in de wan hebben: De kleermaker aan huis hebben om voor een klein daggeldje en de kost naaiwerk te verrichten. (wan = schaalvormige mand om graan te zuiveren: daarin ging de rondtrekkende kleermaker zitten naaien.); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - snip, snap, snijer, mòkt oew broek wa wijer (Si'64) - spot op de kleermaker; WBD III.4. 2:155 snijer - libel, waterjuffer (Odonata), ook genoemd: 'glazenmaker', snip-snap-snijer of 'ijzeren bout'; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de snijer = P. van Wijk (blz. 84); Antw. SNIJ(D)ER zelfstandig naamwoord m. - bij steenb.: Werkman die de plaveien snijdt. Jan Naaijkens - Dè's Biks – snijer zelfstandig naamwoord  - libelle, glazenwasser; WBD III.1.3:127 'snijdersgat' = zijspleet in de overrok; ook 'rokspleet'
snijtafel, snijtòffel, zelfstandig naamwoord, WBD snijtafel: de smalle, hoge werktafel waarop het leer (voor schoenen) gesneden wordt (II:723); WBD snijtèffel (ll:1388) - snijtafel (in pettenindustrie)
snikkend heet, snikkendhêet, bijvoeglijk naamwoord, Frans Verbunt – snikheet; Jan Naaijkens - Dè's Biks – snikkendhêêt bn - snikheet
snip, snèp, zelfstandig naamwoord, snip (vogel) (Scolopax); Dialectenquête 1876 - sneppe - snippen; Antw. SNEP zelfstandig naamwoord  v. - Men onderscheidt drie soorten: bossnep, watersnep, halfsnep
snipper, snippers, zelfstandig naamwoord, meervoud, goedkoop broodbeleg, vlees- of koekresten die bij het afsnijden afvallen maar toch nog bewaard werden (door bakker of slager) om voor een lage prijs verkocht te worden. Cees Robben snippers (19680405); Antw. SNIBBER zelfstandig naamwoord m. - snipper
snipperdenatie, snipperdenaosie, zelfstandig naamwoord, "vitterij; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""geen snipperdenoassie - geen fitterij"""
snipperen, snippere, zwak werkwoord, snippere - snipperde - gesnipperd, in plakjes snijden (van b.v. kaas); Cees Robben – Jè, as-as-as... As we ham hôn dan kosse we snippere... (19750919); Henk van Rijen - hamme mar hamme, dan kosseme snippere; WBD III.4.4:110 'snippersneeuw' = stuifsneeuw; Antw. SNIPPEN - in kleine stukjes snijden; gesnipte peeën. SNIBBEREN– snipperen; WNT SNIPPEREN - 1) in kleine stukjes snijden
snipperkaas, snipperkèès, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – in plakjes gesneden kaas
snipperkoek, snipperkoek, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – kantkoek (de kantstukken die overbleven bij het op maat snijden van ontbijtkoek)
snipsnapsnijder, snip-snap-snijer, zelfstandig naamwoord, "libelle, waterjuffer (Odonata); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""snip, snap, sneijer - libelle, waterjuffer, glazenmaker, ijzerenbout enz.""; Lieve blauwe snipsnapsnijer,/ waoterjuffer, aon den daans/ boven 't spiegele van den vijver,/ louter blauw en goud van glaans. (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Waoterjuffer’, 1939); Snip-snap-snijer/ m'n zusje hee 'ne vrijer,/ z'nen overall is blau,/ snip/ snap/ snauw. (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Snip-snap-snijer’, 1938); WBD III.4. 2:155 snijer - libel, waterjuffer (Odonata), ook genoemd: 'glazenmaker', snip-snap-snijer, of 'ijzeren bout'; Jan Naaijkens - Dè's Biks – snijer zelfstandig naamwoord  - libelle, glazenwasser; WBD III.4. 2:154 snip-snap-snijer - langpootmug, ook genoemd: 'strontvlieg'"
snitten, sniete, zwak werkwoord, snieten (tabaksindustrie); Interview Jolen - 1978 - “…jè, bosjes [tabak] maoke èn tabak sniete…ik bèn aaltij siegaaremaoker gewist!” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
snoek, snuukske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; snoekje; Dialectenquête 1876 - snoek, snuukske
snoepje, snuupke, zelfstandig naamwoord, "verkleind; De Wijs – Wè zèn dè toch klèn snuupkes! - Jè, mar zukke zèn aaltij zô (10-01-1970); Elie van Schilt - dan begon de vasten, vur ons kender 40 daogen nie snoepen, al de kuukskes en snuupkes die ge kreegt gingen allemal in ut vasten-trommeltje. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000); De Gruyter. Daor kréégde tien percent en nie te vergeten het snoepje van de week. Dè waar elke week en aander snuupke. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - et snuupke van de week (mevr. Van Luijk) (blz. 52); Piet van Beers – ‘Snuupkes’: Toen kwaame de irste ""Koninge"" òn de deur./ Vur de klèntjes daor hak snuupkes veur (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘Traditie’: Toen kreege ze 'n haandvol snuupke's/ öt de kuukskestrommel op de trap. (Spoeje doemmeniemer; 2009); “Òn wèffer snuupkes zak men dubbeltje dees keer besteeje? Òn et grotste òf òn et lèkkerste?” (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); WBD III.2.3:243 'snoepje' = idem, ook 'babbeltje', 'babbelaar'; WBD III.2.3:244 'snoepke' = snoepje; verkleinwoord van 'snoep' met umlaut"
snoeptand, snoeptaand, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – snoeplust; Frans Verbunt – de snoeptaand öttrèkke - ophouden met snoepen
snok, snuk, zelfstandig naamwoord, ruk, schok, stoot, hort; Henk van Rijen – 'Meej unne snuk schoot ie vurööt' - Met een schok kwam hij in beweging. WNT SNOK, zie SNUK, zelfstandig naamwoord m. (Mnl. snoc, snuc); 1) Ruk, soms ook: smak of schok. In zuidelijke dialecten. 2) Snik (gewestelijk in Z-Ned.); Antw. SNUK, zelfstandig naamwoord m., te Antw. ook SNOK, - ruk, korte, sterke trek Hft. SNUK, een korte ruk of schok. Men gebruikt het in een meer zoowel als in een min ligchamelijken zin. Z.a. WNT SNOK, SNUK - ruk, soms ook: smak of schok; snik; hik
snokken, snukke, zwak werkwoord, Henk van Rijen –  horten en stoten, schokken; WNT SNOKKEN, SNUKKEN - rukken; zich met rukken of schokken bewegen; snikken
snor, snòr, zelfstandig naamwoord, snörreke, snor; WBD snor - bosje haren aan de bovenlip v.e. paard, ook 'kneevel' genoemd
snorrepijperij, snòtpèèperij, zelfstandig naamwoord, "aardigheidjes; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""snorpijperij - hij hee van allerlei snotpijperij (aardigheidsjes)""; WTT 2013 - Het door Daamen genoemde 'snòtpijperij' is waarschijnlijk een verbastering van 'snorrepijperij', het spelen met een zelfvervaardigd muziekinstrumentje. Zie Noord en Zuid. Noord en Zuid, jrg. 4, 1881, p. 21 – Noord en Zuid, jrg. 4, 1881, p. 180 – In onze jeugd hadden wij een speeltuig (...) Het was een brommer of snorder (...) een pijpekop, een papieren cilinder, zooals de rolletjes, waarom het lint wordt gewonden, dat waren de zaken waarop het aan kwam, want alles moest heel licht zijn. De pijpekop sloeg men voor een derde gedeelte af en men sloot de eene opening af met een stukje van een palingvel, of van een varkensblaas. Hierdoor haalde men een lang paardehaar, welks uiteinden men aaneenknoopte. Dit haartje sloeg men dan om een dun stokje en ging dan snel aan het draaien. Dit was een echte snorder. In den handel bestonden zij uit papieren cilinders, die eenigszins sierlijker, maar toch niet beter waren... (A.F. Stolk); Cees Robben – [een pastoor spreekt] Aon die snorrepèèperijen daor doen wellie nie aon meej... (19600116); WNT (kol. 2240) snarenpijperij - snorrepijperij (citaat Beets, C.O. 'Ik kan me met die snarenpijperij niet altijd ophouden.')"
snot, snòt, zelfstandig naamwoord, neusvocht; stjjfgeworden sap uit steenvruchten, ook 'gom, slèèm; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - snòt èn blauwsel kwèèke (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1973) - luidkeels huilen, zodat men blauw wordt en snog [snot] prode[u]ceert (blauwsel = hulpmiddel bij de was, dat via het spoelwater de helderheid bevorderde); WBD III.4. 2:223 'snot' - schuimbeestje (Philaenus spumarius), ook wel 'broes' of 'schuim' genoemd; WBD III.2.3:154 'snot' = stijf steenvruchtensap, ook 'gom', 'droesem', 'most'; WBD III.2.3:156 'snotrijp' = overrijp; A.P. de Bont – snᴐt, snw. m. snot, neusvocht; Antw. SNOT zelfstandig naamwoord m. en niet o. Piet Snot, onnoozele sul; staan zien gelijk P. S
snotdezeme, snòtdeezeme, "bastaardvloek; Hij scheurde [de brief] open en keek naor et onderschrift. ""Snotdezeme! Van Annekes!” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)"
snotjong, snòtjong, zelfstandig naamwoord, snotjongen; Henk van Rijen - mòkt dè ge wègkomt, snòtpin - maak dat je wegkomt, snotneus! WBD III.1.4:100 'snotjong' = ondeugend kind; Antw. SNOTJONK zelfstandig naamwoord o. - kind, minachtenderwijze; WNT SNOTJONGEN - eig.: jongen die zijn neus nog niet schoon kan houden, en vandaar: jongen die zich meer aanmatigt dan met zijn leeftijd overeenkomt.
snotneus, snòtneus, zelfstandig naamwoord, snotneus; ...al wè'k schrijf is vur ons eigen Brabantsche volk en daor hee ginneneene vremde sjandoedel z'n snotneus tusschen te steke. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929); Frans Verbunt – vruuger han jong snòtneuze, naaw hèbbe snòtneuze jong; WBD III.1.4:106 'snotneusje' = snotneus; 'snotaap' = snotneus; WBD III.1.4:332 'snotneus' = ongehoorzame jongen; ook 'snotaap'; WNT SNOTNEUS - 2) iemand met een druipenden neus, bepaaldelijk: kind dat zijn neus nog niet schoon kan houden en vandaar: jongen (soms ook meisje) die zich meer aanmatigt dan met zijn leeftijd overeenkomt.
snotpiek, snòtpiek, zelfstandig naamwoord, snotneus; klein, lastig kind; Mar ge wit wèl dè die snotpieke/ aaltij wè daanders moete (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gin ootoos in de weeg)
snotpin, snòtpin, zelfstandig naamwoord, snotneus (ook fig.); Mokt dègge wégkomt, snotpin! - Maak dat je wegkomt, snotneus. Antw. SNOPPIET zelfstandig naamwoord m. - snotneus, melkmuil, jongen die gewoonlijk een snotneus heeft.
snotter, snòtterd, zelfstandig naamwoord, jongere; WBD III.3. 1:24 'snotterd', ook 'jong, jongere, tiener' = jongere; WBD III.1.2:244 'snotterd' = snottebel
snotteren, snòttere, zwak werkwoord, snottere - snotterde - gesnotterd, snotteren; WBD (v.e. paard): met neus en lippen proesten, ook genoemd 'blaoze' of (Hasselt) 'briese'; WBD III.1.2:245 'snotteren' en 'snotte' = snotteren 1. 4:257 'snotteren' = snikken
snotterig, snòttereg, bijwoord, snotterig - namelijk nog te jong zijn, een snotneus zijn; Wij moese et mar meej thee doen, we waare nog te snotterig vur ene neut, wier gezeed. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); vergelijk met snotjong, snotpin, snotneus
snuf, snuf, zelfstandig naamwoord, salmiakpoeder; B snuif; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - Wieske snuf = Louise Tuerlings (blz. 78); A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. 'snuf' - snuif, snuiftabak; Antw. SNUF zelfstandig naamwoord m. en niet v. - Iet in de(n) snuf hebben - het vermoeden, in 't oog, in de mot hebben; snuf hebben op iet - er begeerte voor hebben. Jan Naaijkens - Dè's Biks – snuf zelfstandig naamwoord  - salmiakpoeder
snuffen, snuffe, snoffe, zwak werkwoord, snuiven; Henk van Rijen – snotteren, jengelen, snuiven; WBD III.1.4:256 'snuffen' = snikken; WBD III.2.3:283 'snuffen' = snuiven, ook 'opsnuffen'; B snuffe - snufte - gesnuft; A.P. de Bont – zw.ww.tr. 'snuffen' - snuiftabak gebruiken, een snuifje nemen; Antw. SNUFFEN = SNOEFEN - snikkend weenen, snokken; door den neus snuiven. Kil . SNUFFEN - naribus spirare; snoffe - Henk van Rijen – de neus ophalen; WBD III.1.2: 'snoffen' = snotteren; WNT SNOFFEN = SNUFFEN - den neus ophalen, geluiden maken die voortkomen uit de aanwezigheid van slijm in den neus; snotteren
snufje, snufke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Henk van Rijen – snuifje tabak; WBD III.4.4:266 'snuf(felt)je = kleine hoeveelh. poederachtige stof; WBD III.4.4:266 'snuifje' = idem
snuif, snèùf, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.3:283 'snuif' = snuifje, ook 'snut'
snuit, snuut, zelfstandig naamwoord, "snoet; gezicht; Hier spraak ik ok zo’n boerke aon, eigeluk méér omdet ie zo’n grappige snuut ha... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Piet van Beers – ‘Snuupkes’: Drie kènder öt de buurt, drie zwarte snuutjes./ Meej krontjes op der bölleke èn lèèrze òn der vuutjes/ zonge ze ""Gif mèn enne nuuwen hoed"". (Spoeje doemmeniemer; 2009)"
snuit, snèùt, zelfstandig naamwoord, snötje, snuit; WBD snuit (van een varken), ook 'Vruut' genoemd (beide in de Hasselt); MP gez. Ge hoeft nen aawen aop nie te leere hoe dèttie snèùte moet trèkke. Dialectenquête 1876 - snuut - snoet; WBD III.1.1:62 'snuit' = gezicht; WBD III.1.1:96 'snuit' = mond: // 99 idem (spotnaam); WBD III.1.4:269 'een snuit trekken' = een lelijk gezicht trekken; snötje - verkleinwoord; snuitje; verkleinwoord van 'snèùt', met vocaalkrimping gez. snötje appelmoes - zuinig gezicht; gez. snotje Broekhans - hazelip (naar zekere B., destijds wonend in de Zomerstaat); Cees Robben – Meej ’n vernepen snötje... (19610929; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - snotje Broekhans =... Broekhans (blz. 28); K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - snotje Van Eijk = Noud van Eijk (blz. 36); WBD III.1.1:62 'snuitje' = gezicht; WBD III.1.1:96 'snuitje' = mond; WBD III.2.2:104 'snuitje' = kus; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord o. 'snötje' - snotje, snotneuzig persoon. Antw. Iet in 't snuitjen hebben - iets vermoeden, in't oog hebben
snuiten, snèùte, sterk werkwoord, snuiten; B sneute - snoot - gesnoote - in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij snöt; Antw. SNUITEN - snuffelen, Fr. fureter, fouiller- levers niks te snuiten hebben — er niets te zeggen, niets in te brengen hebben.
snuiten, snutte, zwak werkwoord, "snuiten; betrappen; bedriegen in geldzaken; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""snutten - hij heeft ze gesnut van daag (verdiend)"" Cees Robben - 'o wee as ik ze (die jong) snut'; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - gesnut hèbbe (D'16) - goedkoop gekocht hebben: wè heetie ze gesnut; Pierre van Beek – Ge zult mèn nie snutte. '; Cees Robben – Toen wees ie me ’n  nisje aon/ en zeej dè is verlut... / As ik die jong te pakken krèèg../ O wee as ik ze snut... (19600708); Cees Robben – Mar snut irst oe neus (19640522); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - daor hoeft nie iedereen zen neus oover te snutte (VB'Tilburgse Taalplastiek 1968) - daar hoeft iedereen zich niet mee te bemoeien snutte - snutte - gesnut; Stadsnieuws - Ons Jantje wier dur ons moeder gesnut toen ie en snuupke vatte (= 'viet) (090308); Stadsnieuws - Oew neus snutte in ene zaddoek. - Je neus snuit je in een zakdoek. WBD III.1.2:245 'snutten' = snotteren; ook: 'snuiten'; Antw. Iemand snutten - hem een scheef antwoord geven, Antw. SNUTTEN - snuiten, Fr. moucher; fig. iemand snutten - hem te veel doen betalen of anderszins in den handel bedriegen. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SNUTTEN, voor snuiten. Z.a. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – SNUITEN (snutte) ov. ww- 1) door blazen de neus reinigen; 2) beetnemen, bedriegen, bij de neus nemen, financieel te kort doen: ze snutten oe. Ook bij Bredero en Hooft. A.P. de Bont – zw.ww.tr. 'snutten' - snuiten; WNT SNUITEN, SNUTTEN"
snuiven, snèùve, sterk werkwoord, snèùve - snôof - gesnoove, snuiven; Dirk Boutkan (blz. 66) imperatief snöt/ snèùft
snultuit, snultèùt, zelfstandig naamwoord, "scheldnaam voor een meisje; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""snultuit - kleine scheldnaam voor een meisje (een tuit is een soort schuine aanloop zinken pijpje dat de wever in zijn spoel doet bij het weven, loopt nu dat tuitje niet goed af en raakt onklaar - dan 'snuit' het, dan is het een 'snultuit')"""
snurken, snörke, zwak werkwoord, snörke - snörkte - gesnörkt, snurken, snorken; WBD III.2.3:283 'snurken' = snurkend lurken; A.P. de Bont – zw.ww. intr. 'snurken' - snorken: 1) het bekende ronkende geluid in de slaap voortbrengen; 2) snoeven
sodejan, soodejèn, bastaardvloek; Tony Ansems – Agge ze ziet, praot van geluk/ Ze lijkt sodejen zo'n lekker stuk/ Ze laacht en zwaait en praot meej alleman/ In der korte rukskes en der leerzen aon. (uit ‘Dere pluusen hoed’, van de cd ‘Gatvermiedenhoed’, 2010)
sodeju, soodejuu, bastaardvloek; Lechim (Michel van de Ven) – Sodeju wè is 't toch hèèt/ Ik zit te baoie in m'n zwèèt/ Al stao m'n kaauw pilske gerèèd/ Sodeju wè is 't toch hèèt. (uit ‘'t Is noot nie goed’, ongedateerd knipsel uit De Tilburgse Koerier; ca. 1975); Henk van Rijen –  gematigde vloek; Jan Naaijkens - Dè's Biks – soodejuu - bastaardvloek
sodeknoppen, soodeknòppe, bastaardvloek; Allebaai nor de soodeknoppe. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
sodemekaatje, soodemekaatje, "bastaardvloek; Jan Jaansen (Piet Heerkens) – ""Sodemekaatje, wat is me dát daar 'n kannibaals gedoe,"" zee Johan toen ze goed-en-wel buiten waren… (Oome Teun en de Iemkers - door A. Wibbelt, naoverteld deur P. Heerkens S.V.D. 1941)"
sodemerel, soodemarèl, sodemarèl, "bastaardvloek; Jan Jaansen (Piet Heerkens) – ""Sodemarèl, wè-d-is-ie goed zeg!"" (uit ‘Bad Baozel’ door A. Wibbelt, naoverteld deur P. Heerkens S.V.D. 1941) (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939). Zie P.G.J. van Sterkenburg onder dit trefwoord."
sodemieter, soodemieter, zelfstandig naamwoord, sodemieter, achterwerk; Interview met de heer De Kok (1978) – Ik krêeg op men soodemieter, hè, dèk en fout gemòkt ha. (transcriptie Hans Hessels 2014)
sodemieteren, soodemietere, zwak werkwoord, vallen; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “En dan stonde ze wir vur en rèùt èn dan waarde bang dèsse dur die rèùt heene soodemieterde…” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels)
soelaas, selaos, zelfstandig naamwoord, "soelaas, vertroosting, verlichting; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""seloas - en nooit 'n oogenblik seloas (rust)"""
soep, soep, zelfstandig naamwoord, soep; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - soep mee den hèllege pòlleepel (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1964) - dunne soep; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - soep zonder sèlderie èn bôone zonder spèk èn en mèske zonder vrijer, dès toch al te gèk (D'16)-er zijn nu eenmaal zaken die bij elkaar horer
soepel, soepel, bijvoeglijk naamwoord, lenig, buigzaam, flexibel; Frans Verbunt – zo soepel as ene kaajbaand; Buuk Zo soepel as ene kaajbaand: gezegd van iemand met stramme leden
soeper, soepers, zelfstandig naamwoord, meervoud, "ogen; Cees Robben – “Kek uit oew soepers.... golliepaop..!” (19560211); Van Beek - ""Kèk uit oew soepers!"" zegt men tegen iemand, zoals anderen zeggen: Kijk uit je ogen; let op, wat je doet. Kijk uit je doppen! (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Willem van Mook — Kijkt uit oew soepers, lummel... (Nieuwe Brabantse novellen, ca. 1970); Henk van Rijen - kèkt öt oe soepers, gòlliepaop: - kijk uit je doppen, sufferd; Frans Verbunt – soepôoge; WBD III.1.1:247 'soep' = slapers (oogvuil; ook: 'siep', 'prut, 'zepel'); Cees Robben - 'kèk uit oew soepers'; Bosch soepers - ogen; zie siepers; zie soepôoge; Kubke Kladder – Onder een eeuwig zijën petje dè Methuselem nie misstaon zô hebben, zit zoo mar zonder nek op den romp geplekt z'n radijsaachtig köpke mee twee spleten erin, waordeur verkenseugskes langs 'n dikke neus piepen. On den vurkaant hangt op z'n frontje 'n labbige onderkien te kwabberen... afijn hij is zô'n menneke glek as ge kunt maoken van lucifers mee 'nen grooten en 'nen kleinen èrdappel... Vural z'n ugskes zen vur de jeugd onleiding tot veul lol. As de jongens van de fraterschool d'r verwondering erover te kennen geven en vraogen warrum die toch zô klein zèn dan dient Bartje ze altijd mee 't zot klinkende antwoord: ""Jè jongens, dè komt omdè'k gin soep zij!""; Omdè de kender daor niks van snappen lee-t-ie verder uit: ""hoe vetter ik wor, hoe kleiner m'n oogen worren. Mee soep is 't krek aandersom; hoe vetter, hoe grotter oogen erop! Hi, hi, hi!... Dès 't verschil tusschen mijn en soep."" (ps. van Pierre van Beek; Uit 't Klokhuis van Brabant 2; Nieuwe Tilburgsche Courant 16 oktober 1929)"
soepie, soepie, zelfstandig naamwoord, mensen van lage komaf, bewoners van achterbuurten; Hêel dikkels stond ze dan ok nog teege dè soepie in et aachterstròtje te aawbètten. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
soepkip, soepkiep, zelfstandig naamwoord, figuurlijk: vrijgezelle dame op gevorderde leeftijd; Cees Robben – Gij moet ’n vrouw opzette, Sjef.. Gao op de Zaandpad noemer zeuve mar is aon de bel hange... Daor zitte nog twee aauw soepkiepe.. (19720211)
soepoog, soepôoge, zelfstandig naamwoord, meervoud, GG ontstoken ogen; overdrachtelijk: slechtsziende ogen; WBD III.1.1.1:245 'soepogen' = tranende ogen; WBD - III.1.1 - lemma: slapers (oogvuil) - soepoog (Tilburg en Oss). - Gedroogd vuil, de gele stof die na het slapen in de ooghoeken zit. zie siepers; zie soepers
soepterrine, soeptrien, zelfstandig naamwoord, soepterrine; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord vr. 'soeptrien'
sok, sòk, zelfstandig naamwoord, sok; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - der êene op zen sòkke laote loope (D'16) - een wind laten zonder geluid; WBD (III.2.1:499) 'sokjes' = klauwen v. d. kat; GD08 ge rijt hil de Heuvelstraot van de sòkke (meej zonne skootmoobiel)
sokkenloper, sòkkelôoper, zelfstandig naamwoord, zachte flatus; De Wijs – Snert lust ie as ‘ne grôte. Mar ‘s avonds zitten te vozen en ammaol van die sokkenlôpers, ge wit wel, die langs zunne rug omhoôg kruipe en bij z’n halsboordje de vrijheid kiezen (24-02-1966); WTT 2012 - 'Sokkenloper' is - voor het Tilburgs - onbekend buiten deze vindplaats. Op het internet komt het woord echter voor op twee interessante plaatsen. 1) als aanduiding voor 'een geruisloos ontsnapt gas (een windje)' in het dialect van Giethoorn – (www.mijnwoordenboek.nl); 2) als een van de vele vloeken en verwensingen uit het repertoire van kapitein Haddock in de avonturen van Kuifje. Verklaringen verwijzen dan nooit naar winderigheid: 'Sokkenlopers: Dit scheldwoord komt niet voor in Van Dale, maar naar alle waarschijnlijkheid houdt het verband met de uitdrukking 'held-op-sokken'. Haddock gebruikt de term echter als hij zich tot de woestijnbevolking richt. Het Franse origineel 'va-nu-pieds' verwijst dan ook naar het feit dat ze blootvoets liepen.' (De Standaard 27-10-2011); WTT 2013 - De bedoelde verwensing komt voor in het Kuifje-album 'De Krab met de gulden scharen', waarin Hergé Haddock introduceert. Eerste publicatie 1941; eerste Nederlandse vertaling 1947. WTT 2013 - Het WBD kent dit woord niet maar vermeldt wel een groot aantal, over geheel Brabant verspreide uitdrukkingen met 'sokken':; WBD III.1.1. lemma Geluidloos een wind laten – [opgaven met ‘sokken’] - een scheet op zijn sokken laten gaan: Brussel. - een doef op zijn zokken laten gaan: Brussel. - een op haar sokken laten gaan (op d'r sokken laten gaan): Terheijden. - een op de zokken laten: Budel. - een op de sokken laten: Keidonk. - een op sokken laten: Volkel. - een op sokken laten, er -: Rosmalen en Nuland. - eentje op sokken laten, er -: Oudenbosch en Breda. - (een) over de sokken laten lopen: Wijbosch. - op zijn sokken een scheet laten: Mierlo-Hout. - op zijn sokken laten gaan: Nijnsel. - op zijn sokken laten vliegen: Balen. - op zijn zokken laten vliegen, hem -: Mierlo. Schuermans – Algemeen Vlaamsch Idioticon (1865-1870) - FLOEZEN, o. gelijkvl. w., iets op zijne zokken of zachtjes laten vliegen (Werchter).
sokkenwerk, sòkkewèèrk, zelfstandig naamwoord, sokkenwerk, namelijk sokken en kousen als assortiment in een winkel; Cees Robben - Hedde sewèèle ôôk sokkewèèrk, Jo..? Nèè enkelt voetegetuig, Anna... (19631004)
soldaat, sòldaot, zelfstandig naamwoord, sòldòtje, soldaat; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'soldotje'; DANB de kooning zene zoon is ok sòldaot gewist; de sòldaote; Henk van Rijen - sòldaot maoke - opeten of opdrinken; Henk van Rijen – 'seldaot, seldòtje'; Dirk Boutkan (blz. 98) de kôoning zene zôon is ok soldaot gewist; (102) soldaote; Antw. SOLDAAT, ook SALDAAT; Spr. Iet soldaat maken - opeten, opdrinken; soldaat zijn - verloren, gebroken, verbryzeld, naar de maan. Bosch saldaot - soldaat
solfer, sòlfter, zelfstandig naamwoord, "zwavel, sulfer; Flaneur (pseudoniem van Antoon Arts) - ... en dat ze dat “vuurke"" stookten met “solfter"" die ze bij de „fabriek van Bogers"" uit de sintels hadden gekrabt. (Uit: Zonder opschrift; Nieuwe Tilburgsche Courant zaterdag 16 april 1904)"
solferkamer, solfsterkaomer, zelfstandig naamwoord, WTT-2012: Een industriële nabewerking waarbij weefsel wordt gebleekt; volgens WBD II:1057 gebeurde dit in Tilburgs in de solfsterkaomer, de solfsterkamer; het betreft het bleken van wol, en wel met 'solfer' = sulfer, zwaveldioxide.
solutie, seluusie, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt - bandeplakmiddel (solution)
sommenketijden, sommegetije, sommenketije, semènketije, sommegetije, sommenketi, bijwoord, "somtijds, soms; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'sommegetijje' (passim); sommenketij hè'k moeten dweilen (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Brabantse potpourie’, 1941); Henk van Rijen –  'sommeketèèj'; A.P. de Bont – bijw. 'somtijen' 1) somtijds, soms; 2) mogelijk, misschien; Antw. SOMTIJ(D)EN, SOMMETIJ(D)EN bw - nu en dan, somtijds; bij geval: heddegij sommetij(d)en geen goesting om dat huis te koopen?; WNT zie op semènketije; Pierre van Beek - somtijds, soms; somminketej *) *) - noot van Sterneberg bij dit woord: somtijds, nu en dan.... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Levenswaandel’,  1932); Van Delft - ""Somènketaje"" hoort men, alsof het één woord was, gebruiken in den zin van: soms; zoo te eniger tijd; als het gelegen komt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Sommenketij waar et goed te merken... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Van Kees en Kee’, 1941); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SOMMENKETIJ(D)EN (klemt. op menk) bw - somtijds, nu en dan WNT XIV 2511: SOMMENK - sommig; Koppeling: SOMMENKETIJDEN - somtijds, in het N. der Kempen (Corn-Vervl. 2049); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SMEKKEN of SMENKEN - sommigen; SMENNEKETIJ hoort men bij de landlieden veel voor: zoo dikwijls, zoo menigen tijd; soms; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""sommenketij - somtijds""; Henk van Rijen – 'sommeketèèj'; Frans Verbunt – 'sommèngetije' - somtijds; manketije; soms; Van Beek - Hij doet 't ""zo manketijen"" - somwijlen, soms. (Nwe. Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958); ook: semènketije, en daaruit verkort; Cees Robben – Dè doek zôô mar makketijen... (19671013)"
sommige, sommegte, telwoord, sommige; Sommegte waare bökzuut, ènnegte nie. - Sommige waren beurs, enkele niet. Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – sommigte; “Geschiedenis is ’n stom vak”, zin sommigte klasgenoote nòdderhaand. (Jos Naaijkens; ‘Middelbaoreschoolperiekelej’; CuBra, ca 2005); Piet van Beers – ‘Et Amazonefist van 2009’:  Sommegte gaaste laojden der bord wèl drie keer vol. (Het zeventiende boekje, 2010); GD07 In sommegte vakke zènder meer vrouwen as mannen ònt wèèrk; A.P. de Bont – vnw. telw. 'sommigte' - sommige; Goem. SOMMIGE - vnw. Antw. SOMMIGTE - sommige (ook in Br. en N-Brabant)
somtijds, somtèds, bijwoord, Frans Verbunt – zo nu en dan
somwijlen, sewèèle, somwèèle, bijwoord, "misschien, soms, somwijlen, ondertussen; zie swèls; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Nòvvenaant dètter veej was krêege ze der aantal èn nòvvenaant dèsse slaagers hadde krêege ze zogezeej der vlêes èn dè ging sewèèle in kieloos gepaord èn dè ging sewèèle in enen halleven bist gepaord èn et ging ok wèlles in enen hêelen bist gepaord….” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels); Cees Robben – [Kinderen in een winkeltje:] Meneer, verkôôpte sewèèle nog drèèfdöllekes meej ’n zwipke en hakdöllekes meej ’n piske en goeiekôôpe stukskes hinkelkrèèt... (19800418); Cees Robben – Luste göllie sewèèle ’n tas koffie.. Ik neuk ‘m aanders toch mar in den gôôtsteen.. (19720804); Cees Robben - Hedde sewèèle ôôk sokkewèèrk, Jo..? Nèè enkelt voetegetuig, Anna... (19631004); Quinten - Zumme saome zeume of wilde gij sewèèle dwêêle ? (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Jos Naaijkens - ‘n Bastaardveugeltje maag dan wel goed zinge, mar hij is sewèèle nie om òn te zien. (Jos Naaijkens; ‘Mèn voljèère’; CuBra); Ge wordt sewèèle ôok nie zôo muug ieder jaor. (Jos Naaijkens; ‘De kèrsbôom in de dôos’;  CuBra, ca 2005); Piet van Beers – ‘De stinpöst’: Buurman, gaode gij sewèèle/ deezer daoge nor de stad? (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘Praaj’: ""Ak oe sewèèle nie mir zie,/ ist naa de liste keer."" (Spoeje doemmeniemer; 2009); Jo van Tilborg - Waor ge toch aon liept te denken sewèèle? (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); …daor wier wè afgevochten sewèèle. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Vunderink - Dè benaawt mèn boovenal èn/ mòkt me angsteg ok sewèèl. (Henriëtte Vunderink, Stèmminge, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); Tillie B - Ons oomaa wies vruuger al te vertèlle dègge sewèèle teege plaante moes praote. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); WNT SOMWIJLEN - op sommige oogenblikken, bij sommige gelegenheden, soms; ook: in sommige gevallen; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - swèèle bw - somwijls, soms, misschien; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. 'sewijlen' (< somwijlen) - soms, misschien,sómwe.le(n), (zeldzaam): sóme.le(n), bijw.'somwijlen' 1) van tijd: soms; 2) v. modaliteit: soms, misschien. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SOMTEWIJLEN bw - somtijds, somwijlen SOMTIJDS, SOMWIJLEN bw - Fr. parfois; Hees - swijle (I:37)"
soort, sort, zelfstandig naamwoord, sort, sorte, "soort (in het Tilburgs onzijdig); Pierre van Beek – ""Sôrt zuukt sôrt (soort), zeej den duvel tegen den schôrsteenveger"" behoeft wel geen toelichting… (Tilburgse taalplastiek 6 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 11 maart 1950); Cees Robben - Kekkis Merie... Twidderaande sôôrt kès... (19540313) ; Cees Robben – ’n sôôrt van... (19580315); Cees Robben – ‘k Heb driederaande sôôrt... (19640214); De Wijs – ’t is ene schoône hond in z’n soôrt, mar ’t soôrt is lillek. (16-01-1975); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - sort zuukt sort, zi den duuvel teege de schorstêenveeger ( '84); Antw. SOORT zelfstandig naamwoord  v. - Kinderen of bloedverwanten: Doet is open, daar is m'n soort? Gemeen volk. In die straat daar woont soort."
soortig, sorteg, bijvoeglijk naamwoord, soortig; WBD sorteg - harmonisch van bouw (v.e. paard), ook 'gesloote' genoemd
sop, sòp, zelfstandig naamwoord, söpke, ...van 't zelfde sop overgoten... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); Henk van Rijen – varkensvoer (gekookte aardappelschillen); WBD III.2.3:68 'sop' = jus; Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'sop' zelfstandig naamwoord - vloeibaar veevoer; uitgebakken vet; Om twaalf uur kwaam ie aachterom/ meej en fistmuts op zene kòp/ èn òn zen lôope was te zien/ zaat ie goed in et sop. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Toe de aaw toe)
sopketel, sòpkeetel, sòpkittel, zelfstandig naamwoord, R boven het haardvuur hangende ketel; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. 'sopketel' - grote ketel waarin de 'sop' voor koeien boven het haardvuur werd gekookt; WBD sopketel (de ketel waarin het veevoer wordt gestookt); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Braban (1937) - Blz. 114: 'kittel' niet in T.
soppen, sòppe, zwak werkwoord, sòppe - sòpte - gesòpt, dompelen, b.v. in een pan met spekvet het brood - ook tijdens het zwemmen iemand onderduwen; in verbinding met 'zuinig': geld uitsparen; Soppe...Ak' saoves ak' gegeete heb / M'n taand' mee koffie spuul / Dan krèg ik zo is aaventoe / 'n Vrèmd en wee gevuul. / / Dès heimwee naor de plattebuis / Waor ge gezellug zaat / En brood mee uitgebakke spek / Rondom de taoffel aat. / / Ge sopte ieder op z'n burt / 'n Körsje in de pan / Al droop 't vet ok langs oew kien / Daor zee ging meens wè van. / / 't Gong gewoon rèchtoe rèchtaon / Mar lekker... sodeju / Al Mette «soppe» toendertèd / Nie zo geleerd «fondue» ; Lechim (ca. 1980); Piet Brock – uit Vuurstintjes kètse; ca. 1990: Mar, soppen zonder vet/ in de pan, / kwaam er vruuger nog/ al 's van. Henk van Rijen - sopt hier oew èèrpel mar es in - doe hier maar eens iets tegen!; Lodewijk van den Bredevoort – Elke mèèrge soppen in de spekpan. (Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Jeugdherinneringen van een; gewone volksjongen; 2006); Piet van Beers – ‘Advertènsies leeze’: Wè zulle strak 'n tèdje zèùneg moete soppe / èn lôonsverhôoging zit er nie mir in. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘Bokstènt’: Den irsten dag zal 't daor nie druk zèèn./ Iedereen heej dan nog wèl wè poen./ Mar... op 't list, ist zèùnig soppe./ Ge moet' t dan meej minder doen. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – Meej z'n ammol rond de tòffel,/ soppe öt die zwarte pan./ Èlke vörk heurde tikke,/ jè, daor kosse we van. (uit: 'Nòr de naachtmis' - CuBra; ca. 2005); WBD III.1.2:91 'soppen' = (onder)dompelen; ook: 'onderdouwen'; WNT SOPPEN - 2) doopen of drenken in een vloeistof
sopper, sòppert, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt – aawe sòppert - sukkelige oude man; Stadsnieuws - Dieje sòppert kan zenèège nie mir verzörrege. (040410) Toelichting: Deze benaming zal wel verband houden met 'sòppe' in bijv. koffie of thee, iets wat vroeger door oude mannen met slechte gebitten wel moest gebeuren, omdat ze anders hun brood niet naar binnen kregen.
sopwagen, sòpwaoge, zelfstandig naamwoord, WBD wagen waarop de koeketel naar de stal werd getrokken; A.P. de Bont – sᴐpwᴐ.gə(n), zelfstandig naamwoord m. 'sopwagen', laag wagentje op twee kleine wielen met een ronde gedraaide strowis, de zgn. ketelwis erop. Z.a.
sortiment, sortemènt, zelfstandig naamwoord, assortiment; de machine waarmee het eigenlijke spinnen begint; voorspinmachine; ook genoemd schrobbelmolen, kaardmachine; Cees Robben – Op ’t sôôrtemènt gemaolen/ gaot ie [de wol] naor de sallafak... (19560630); vD. SOORTEMENT volkstaal; WNT SOORTEMENT zie SORTIMENT, gevormd bij sorteeren, naar het voorbeeld; van Fr. assortiment
sou, soe, zelfstandig naamwoord, 2½-centstuk, zgn. halve stuiver; ...en de meesten dauwden vlug de haand diep in den grooten [collecte]zak van oome Teun en lieten er enkelde losse centen, of 'ne soe, of 'n stuiverke of hoogstens 'n dubbeltje in dröppele. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); Toen hammeen hallefke èn ok nòg ene soe. Dè waar enen halve stèùver òftewèl tweeènenenhalve cènt. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2001); Henk van Rijen - ieder schrèpke is ene soe - ieder spreepje kost een halve stuiver; WBD III.3.1:152 'soe' = halve stuiver; Antw. SOE zelfstandig naamwoord m. - stuk van 10 centimen; onnozele hals; Hees sjoe (Stuiver) (I:87); WNT SOU (ontl. aan fr.) - stuiver (gewest, in Z-Ned.)
spaak, spêek, spaok, zelfstandig naamwoord, spikske, spòkske, ...et leek wel detter 'nen speek tusschen de spijlen van et wiel waar gekome (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 2; NTC 8-10-1938) ; Elk veurjaor kreeg zon fietske is in goei burt, wier ze wè afgeschuurd en opgelakt, hier en daor inne nuuwe speek ingezet, soms nuuw spatbordjes en handvatsels... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Henk van Rijen –  spaak; WBD (II:2768) - 'spêêk' - spaak; WBD (II:2766) 'spêêkbaandə’ naafbanden (aan weerszijden v.d. spaakgaten); WBD (II:2767) 'spêêkchaotər' - spaakgaten in de naaf; WBD (III.4.4:233) 'spaak' = dunne reep voor stevigheid; Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'domp' is een deel v.e. karrewiel waar de 'spêêke' in bevestigd zijn; WNT SPAAK - dit woord is samengevallen met het gewestelijk nog bekende SPEEK; spikske - verkleinwoord; Henk van Rijen – spaakje
spaakijzer, speekèèzer, zelfstandig naamwoord, WBD spanijzer, spalkijzer, dat voorkomt dat opengesneden slachtvee dichtklapt
spaakkuil, spêekkèùl, zelfstandig naamwoord, WBD (II:2736) 'spêêkèùl - spaakkuil, spaakput (v.d. rademaker)
spaan, spaon, zelfstandig naamwoord, spòntje, Henk van Rijen – spaan, geld; WBD III.1.3:180 'spanen hoed' = strooien dameshoed; WBD III.3.1:423 'spaan' = roeispaan; spòntje - verkleinwoord van 'spaon' WBD III.4.4:233 'spaantje' = dunne reep voor stevigheid
spaander, spònder, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – spaander
Spaans, Spòns, bijvoeglijk naamwoord, Spaans; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “...èn agge oover die schaansmuur zôo es en stintje ooverheene gôojde  èn hij, hij zaag dè, dan moeste binnekoome in de klas èn dan moeste meej oew haande vurröt gòn staon èn dan leejie er en paor laajen op èn dan stond ie er meej en Spòns rietje, stond ie erbij dègge oew haande èn as ge ze dörft te zakke sloeg ie er èlke keer onder!” (transcriptie Hans Hessels 2014)
spaarpot, spòrspòt, zelfstandig naamwoord, spaarpot; Hoeveul zit er in oewe spòrspòt?; [Sjaan] waar ons sèùkertante. Die ha ginne meens èn ha dus ok nôot gin kiendjes hoeve te kôopie. Die waar verrèkkes rèèk gebleeve, èn die gaaf ons soms wèl es zôo mar en dubbeltje vur onze spòrspòt! (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2001); De Wijs – Ik ha al jaore hudje bij mudje gelee en toen was ‘t ‘ne goeie sperspot (11-02-1965); WBD III.3. 1:199 'spaarpot', 'spaarspot' = spaarpot; CiT (73) 'Hij hee z'ne sporspot in z'ne zaddoek zitte'; Dirk Boutkan (blz. 33) 'spòrpòt' (Dirk Boutkan kent 'spòrspòt' niet); WNT SPAARPOT - In een citaat van Corn. Everaert (1480-1556) 'ghaeren Inden spaers pot'
spaarzaam, spòrzaom, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, Henk van Rijen – spaarzaam; Dirk Boutkan spòrzaom, met vocaalkrimping (blz. 34); WBD III.3. 1:197 'spaarzaam', 'benauwd, kiem' = spaarzaam
spade, spaoj, zelfstandig naamwoord, spade voor dubbele diepte; WBD (III.2.1:409) spaoj, schup, schop = spade; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord vr. (kindertaal) 'spaai' - spade, schop; Jan Naaijkens - Dè's Biks – spaoj zelfstandig naamwoord  - spade, spit; Hees spaaj' (VI:66, 80)
spaden, spaoje, zwak werkwoord, spaoje - spaojde - gespaojd, "spaden, met de spade werken, spitten, snel eten; 1. met de spade werken; Cees Robben – En naa mee dees schuupke spaoide één spit diep ’n enkelt gat... (19780210); Cees Robben – M’n haande vol blèène van ’t kreugeltje douwe... van ’t misten en spaoje (19570309); Cees Robben – Hij spaoit den hof om... (19730330); ...ge krèègt dees jaor en nuuwe schuup,/ vur den hòf meej om te spaoie. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Mèn kedooke‘); Piet van Beers – ‘Goeje raod’: Kees Hènne zeej: ""'t'Is on te raoje,/ om [in de tuin] nie teveul ineens te spaoje."" (Brabants A.P. de Bont – 1; z.j., ca. 2005); WBD tweej steeke diep spaoje (Hasselt) - diep omspitten; DANB spaoje is zwaor wèèrek; WBD III.1.2:73 'spaden' = een kuil graven; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SPADEN, SPAAIJEN, voor het in onze Noordelijke gewesten meer gebruikelijke 'spitten'. Het was echter voorheen in algemeen gebruik. Z.a. A.P. de Bont – spᴐ.jə(n), zw.ww.tr. +intr. 'spaden' - 1) omspitten; 2) met de spa werken, spitten; Antw.SPAAIEN - spitten; fig. eten; 2. het eten snel verorberen; de vork als een spade hanteren; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""ge mos 't em zien spoaien (eten)""; Henk van Rijen - hij heej tweej hupsvolle bòrde nòr binne gespaojd - naar binnen gewerkt; Dan mòkte we in et midde vant bòrd in de boerekôol en költje om de sjuu in te doen. Èn dan mar britse, meneer. Lèkker! Èn dabbe, èn prakke. Gin gepielie. Spaoje! (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)"
spader, spaojer, zelfstandig naamwoord, spitter, iemand die bouwland omspit; Pierre van Beek – eeten as ene spaojer - flink eten (Tilburgse Taaklplastiek 167); A.P. de Bont – spᴐ.jər, zelfstandig naamwoord m. 'spaoier', 'spader' - spitter; vergelijking: (fr)eten (resp.: zweten) a's ene spaoier - geweldig veel (zw)eten. Antw. SPAAIER zelfstandig naamwoord m. - spitter. Spr. Eten gelijk'ne spaaier. - veel eten; Haor SPAOIER- spaaier: èète és 'ne spaoier
spalken, spalleke, zwak werkwoord, spalleke - spallekte - gespallekt, "Pierre van Beek – met water spatten; En Kees begos te roeie; mar spallekte Lientje nat...... ""Allee-naa, Kees, nie stoeie, of bende gij nááw al zat?"" (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Op ‘n trouwpartij’, 1938); WBD III.1.2:149 'spalken' = door een staand gewas lopen; Antw. SPALKEN (uitspr. spalləken) - spatten. Gij spalkt slijk op mijn kleeren."
span, span, zelfstandig naamwoord, span; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - in en span moete de pèèrde dezèlfde strèng trèkke ('64) (Pierre van Beek – TT) man en vrouw moeten in het huwelijk samen één lijn trekken; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - variant: meej tweeë veur êen gespan, dè trèkt gemakker
spanhaak, spanhaok, zelfstandig naamwoord, WBD potenspanner - soort haak die het afhuiden moet vergemakkelijken in de veeslachterij; WBD 'spanhaoke zètte' - de poten samenbinden om geslacht vee te kunnen afhuiden; Antw. SPANHAAK, spanrink zelfstandig naamwoord m. - Bij smeden: platte ring waardoor de twee beenen van eene mistang gesloten gehouden worden.
spannen, spanne, zwak werkwoord, spannend worden; Èn naa’k dur de vurronde gekoome zèè, naa gaoget er pas ècht om spanne. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Òch, d’r waar netuurlek in èllek höshaawe welles stront òn de knikker. Dè begos meej stèchele en èntele. Daor kwaam hommeles van, èn dan begos ’t ’r pas goed te spanne. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
spannig, spannig, bijvoeglijk naamwoord, spannend; Vur ons, de jong, waar et ammòl veul spanniger. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
spanraam, spanraom, zelfstandig naamwoord, spanraam; WBD spanraom (II:1057) - spanraam
sparen, spaore, zwak werkwoord, sparen; B spaore - spaorde - gespaord - geen vocaalkrimping; MP gez. Moeite bewaord èn kòste gespaord. (bij weigering v. aangeboden dienst); Cees Robben - wè ons moeder tòch moes spaore; tis en menier van spaore; WBD III.1.4:272 'sparen' = ontzien
spatie, spaosie, zelfstandig naamwoord, "spatie, ruimte; uit Franse ‘espace’, ruimte; Cees Robben – Maokt is wè spaosie Peer... (19691010); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""er was niet veel spoasie (ruimte)""; Henk van Rijen - gin spaosie hèbbe - geen tijd of geld beschikbaar hebben"
specialist, spissialist, spissielist, zelfstandig naamwoord, specialist; arts; Cees Robben – Kop-op zeej den spissialist... (19660429); spissielist - Henk van Rijen – specialist
speculaas, spikkelaozie, spiklaosie, speklaosie, speklaozie, zelfstandig naamwoord, speculaas; Ik hèb ok nòg en aander kedoo/ en spikkelaosie-pop,/ Ik prakkezeer al daogelang/ mar wè rèmt daor naa op? (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Wè rèmt op rèème?‘); Jè, vruuger wast speklaosie-tèèd/ vural toen ik nog vree./ Mar ik vèèn dès Drieka naa vort meer/ van en taai-taai-pop heej. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘As de speklaosie op is‘); ...gift de klèènkiendjes straks dan mar/ en stukske spikkelaosie. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Dan mar behèlpe‘); as vier pupkes van speklaosie... (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Harriëtje’, 1941); Réépen seklaade, zekskes jodevet, pakken speklaosie van den bekker, ik kwaam niks te kort. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.2.5:228 'speculaas' = idem; A.P. de Bont – spəkla.si, zelfstandig naamwoord m. spekulatie - spekulaas; WNT SPECULATIE (II) zelfstandig naamwoord vr. - 1) zeker hard, droog en plat gebak, dat in den vorm van verschillende voorstellingen wordt gebakken en vooral op en omstreeks St. -Nikolaas wordt gegeten. Z.a. Antw. SPIKKELATIE zelfstandig naamwoord  v. - speculatie; Taalgids I (1859):42 Buser: herkomst woord 'spéculacie'
speculaasman, speklaosiemènneke, speklaoziemènneke, spikmènneke, zelfstandig naamwoord, verkleind; zie ook: spikmènneke; speculaaskoekje in de vorm van een mannetje/vrouwtje; Af en toe sopte ie ‘n speklaosmènneke in z’nne teej. (Jos Naaijkens; ‘Kèrsemis meej zonder d’n ammarillus’;  CuBra, ca 2005); Stadsnieuws - Et heej gevrôore èn de waas hangt nòg bèùte, et lèèkene naa wèl speklaosiemènnekes - Het heeft gevroren en de was hangt nog buiten, het lijken nu wel speculaaspoppen (201209); WBD III.2.3:228 'speculasiemanneke' = speculaas; ook 'sinterklaasmannen; Antw. SPECULATIEMAN zelfstandig naamwoord m. -ook spikkelatieman; Jan Naaijkens - Dè's Biks – speklossiemènneke zelfstandig naamwoord  - speculaaspop; spikmènneke; verkleinwoord; speculaaskoekje ook: zie speklaosiemènneke; Ge moogt oewe schoen zètte, èn de vòllegede mèèrege waare de peeje ènt aaw brôod wèg, èn laager en spikmènneke in, òf en marsepèène vèèrekespotje, òf ene kinkenduut van gevulde seklaa. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Antw. SPIKKELASIEVENT zelfstandig naamwoord m. - spekulatievent
speculaasplank, speklaosplaank, zelfstandig naamwoord, WBD speculaasplank (houten koekvorm waarin het deeg voor speculaas wordt gedrukt)
speelcent, spulsènte, zelfstandig naamwoord, meervoud van 'spulsènt'; extraatje in geld om leuke dingen mee te doen; Interview Jolen - 1978 - “Witte wèsse dè noemde vruuger? Ge krêet en paor sènte, ik zal mar es zègge ge krêet van mèn as knècht twee fijfteg mar dan krêede spulsènte bij, saoterdags. Dan krêede ik zal mar es zègge en kwartje òf, òf, òf wè stèùvers èkstra, dè waare, noemde wij spulsènte….Dòr konde en börreltje vur kôope òf ene keer van biljarte!…Jè”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
speelgoed, spulgoed, zelfstandig naamwoord, speelgoed; et kèènd spulde meej et spulgoed; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - spulgoed; Vruuger speelde de knaauwboon in 't spulgoed innen vurnaome rol. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Ok aon der borsten môogde nie koome, dè waar gin spulgoed… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
speelkaart, spulkaort, zelfstandig naamwoord, speelkaart; WBD (III.3.2:167) spulkaorte = speelkaarten
speelkwartier, spulketier, zelfstandig naamwoord, speelkwartier (les-onderbreking van ca. 15 min.)
speelman, spulleman, zelfstandig naamwoord, speelman, accordeonspeler; Cees Robben – Den spulleman zit bij ons nog aaltij op ’t dak.. (19690815) [We zijn al op leeftijd, maar nog seksueel actief]
speelplaats, spulplòts, zelfstandig naamwoord, speelplaats
speels, spuls, bijvoeglijk naamwoord, speels; WBD dartel (gezegd v.e. paard), ook 'wild' genoemd; Cees Robben - spulse zwier; en spuls gedoe
speels, speuls, zelfstandig naamwoord, spel; iets te spelen hebben; Veul speuls han we nôot daor aon et Meulenend. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
speelster, spulster, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - speelster; vrouwelijk van 'speuler' (met vocaalkrimping)
speeltuin, spultèùn, zelfstandig naamwoord, speeltuin; spultèùnlimmenaade - aangelengde limonadesiroop; we rollen in de spultèùn dur et zaand
speenveulen, spêenvölle, zelfstandig naamwoord, speenveulen; WBD niet gespeend jong van een paard, ook genoemd 'völle' of 'vulle'
spek, spèk, zelfstandig naamwoord, "spek; gez. spèk meej spèèle - vis (vrijdags i.p.v. vlees gegeten); Van Beek - ""Ge moet gin spek in 'n hondsnest zuuken"" zeiden we vorige maal. ""Dè zeej onzen blaauwen ook dikkels"" was 't antwoord en daarmee bleek, dat 'k in de roos geschoten had. Want ""onzen blaauwen"" is een vaststaand begrip voor iemand, die rood haar heeft zowel te Goirle als in Tilburg.  (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); Van Delft - ""Hij zoekt het spek in een hondsnest."" Dit is: Hij handelt verkeerd. Hij zoekt op de verkeerde manier. Hij past verkeerde zuinigheid toe. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); Van Delft - Als een concurrent om zeep gaat, ""groeien de anderen er een hand spek in"", wil zeggen, dat zij er leedvermaak door ondervinden. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Audioregistratie 1978 - En dan moes et drèk nòr de pestoor! Die, die aat er goed van, dieje kèèrel! Die vrêet ze wèl op, hè, hè, hè… daor koste meej gin wit spèk nòr toe! [wit spèk = zeer vet spek] (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels; Dialectenquête 1876 - haam en spêk - ham en spek (voor ê vgl. êrde, pêrd, gête = Fr. même; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - 'et komt vanzèlf trug', zi den boer, èn hij gaaf zen vèerkes spèk ('72); Henk van Rijen - òffere vurt spèk ènt zööver - financieel 'afkopen' dat men op bepaalde dagen tegen de wens van de kerk wel vlees resp. zuivel genuttigd heeft; Frans Verbunt – spèkbukkem - vette bokking; ‘Al die kiendjes, ge slaot meej oewe piemel et spek nog van toffel.’ (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Stadsnieuws - Ge slaot meej oewe lul nòg es et spèk van tòffel (010206)"
spekbokking, spèkbukkem, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt – vette bokking; WNT SPEKBOKKING - gerookte, groote vette haring; Cees Robben – Mee unne vurrukkullukke gerukte spekbukken toe... (19870220)
speksop, spèksòp, zelfstandig naamwoord, de betekenis is niet duidelijk; Robben gebruikt het woord als onderdeel van de maaltijd op zondag, door de vrouw klaargemaakt nadat zij de mis bezocht heeft; Cees Robben – En vur dek (...) aon ’t speksop begien... (19770715)
spekstruif, spèkstrèùf, zelfstandig naamwoord, struif van spek; Ik vein dè ge sommigte dingen in ons toltje toch zô lekker smeujig zeggen kunt; net of ge in 'nen spekstruif bèt en 't vet langs oe mondhoeken afdrent. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929)
spektakel, spèktaokel, zelfstandig naamwoord, spektakel; Cees Robben - 'veul spektaokel en gerucht'; WBD III.3. 1:295 'stuk spektakel' = mondfiat; WBD III.3. 2:345 spèktaokel = rondreizende toneelgroep; WBD III.4.4:245 'spektakel' = lawaai
spekvlieg, spèkvlieg, zelfstandig naamwoord, spekvlieg; Calliphora vicina; WBD III.4. 2:126 'spekvlieg' - blauwe vleesvlieg, bromvlieg (Calliphora vicina), ook genoemd! 'bromvlieg', 'blauwe vlieg' of 'blauwvlieg'
spekzwoerd, spèkzwaord, zelfstandig naamwoord, "spekzwoerd; Van Delft - ""Men moet geen spekzwoerd in een hondsnest zoeken."" Dit is: Men moet geen onmogelijkheden verwachten. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ik smèèr men ziel meej en spèkzwaord, zi Door, dan schèùft ze den duuvel dur zen haande (D'16); Stadsnieuws - As ge oew ziel insmèèrt meej spekzwoerd, schèùft ie bij den duuvel dur zen haande (080206)"
speld, spèl, zelfstandig naamwoord, spèlle, "speld, dennennaald; kussespèlleke = speldenkussentje; WBD spèl (II:1121) - speld; WBD spèllekusse (II:1122) - speldenkussen; WBD III.4.3:99 spèl - dennennaald, ook genoemd mastespèl, nòld of pin; Haor SPÈL - speld; A.P. de Bont – spal, zelfstandig naamwoord vr. 'spel' - 1) speld; 2) dennenaald; Goem. SPELD- spèl, zelfstandig naamwoord vr. - mv. spèlə, verkleinwoord spèləkə; Antw. SPEL (Kemp. späl) - spel (dat onbekend is), Fr. épingle; naaldvormig blad v.e. denneboom, ook 'vlim"" genaamd. Hees toespel (V:37); mv. spèlle - dennenaalden; R spèlle krabbe = dennenaalden verzamelen; - in de uitdrukking ‘spèlle krabbe’: dennennaalden verzamelen, bij elkaar harken; dennennaalden werden gebruikt als grondbedekking in het varkenshok; Cees Robben – Ik gao wè spelle krabbe want ik mot ’t vèèreke nog strössele.. (19760618) zie strossel; WTT 2013 - Over dit verzamelen van dennennaalden - Pierre van Beek: Daar [op het politiebureau] verschenen regelmatig zulke typen als Jaona Verschuren, die voor negen cent een grote zak dennennaalden aan huis bezorgde, welke eerlijk in de bossen gevuld was. ""Jaona's stuultje"" was een vergroeide boomstam in 't bos van de familie Houben, waar zij uitrustte van 't naalden rapen en haar pijpke smoorde. (uit: Nieuwe Tilburgse Courant - 18 maart 1955: Tilburg als dorp: Verdwenen namen en typen); Antw. SPEL - scherp, naaldvormig blad v.e. denneboom, ook 'vlim' genaamd. WNT SPELD - 4) dennenaald"
spelden, speete, zwak werkwoord, spelden; Cees Robben - Jan.. wilde gij d’n klèène efkes unne vorse luur aonspeeten... (19691219)
spelen, speule, zwak werkwoord, speule - spulde - gespuld, spelen; muziek maken; speule meej spulgoed. B Ze hèbbe me daor en lilleke poets gespuld - poets gebakken; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – gespuld; (met vocaalkrimping) ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij spult; 1 – de spelletjes van kinderen; DANB meej de keegels wòrdt nie mir gespuld; Cees Robben – D’r speule kiendjes in “De Bocht” (19580531); Cees Robben – ...muug van ’t speule... (19581122); 2 - kaart spelen; Cees Robben – Wij speulen wir van ’t Aauw in ’t Nuuw (19601230) [kaart spelen in de nacht van oud- op nieuwjaar; ook ‘durspeule’ genoemd]; Cees Robben – En we speule mar wir deur... mee de kaort van ’t Aauw in ’t Nuuwe... (19860103); Henk van Rijen - vant aaw int nuuw speule; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - en aander vant seef speule (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1969) - kaartterm: iemand uit de concentratie spelen (bijv. door onbegrepen spel) ; 3 - muziek uitvoeren; Cees Robben – Ze streken de snaoren.../ Ze speulden zô vals.../ Verlokkend van tôôn,/ ’N macabere wals... (19541211) [De prent steunt een actie om het aantal verkeersslachtoffers in Tilburg terug te dringen. Ze = een orkestje van vier skeletten. Een echte Tilburgse dodendans.]; Antw. SPELEN, in N. Kempen SPEULEN - spelen; Bosch - speule - spelen, muziek maken; spult - speelt; - 2e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'speule', met vocaalkrimping; Törgel spult en schôon lieke. Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - dè spult em (HM'70) - dat is bijzonder naar zijn zin; gespuld; van 'speule'; gespeeld; Cees Robben – Ik heb al minstens duuzend keer/ Van ’t Aauw in ’t Nuuw gespuld..! (19601230); Henk van Rijen –  'oe laot is ut? Kwart oover den bult heej sjuust gespult.' - Hoe laat is het? Ik weet het niet, vraag dat maar aan een ander.
speler, speuler, speulder, spulder, zelfstandig naamwoord, speulerkes, speler; Cees Robben - ene speuler; A.P. de Bont – spö’ldər, zelfstandig naamwoord m. 'speulder' - 1) persoon die een of ander spel speelt, speler; 2) hetz, als spö’lkᴐ.rt; spulder - speler; Willem Twee, witte wet ze moesse/ Spulders hebbe, net as Jan Van Roessel/ Fritske Lauer, den Boter, en Pietje de Jong... (Tony Ansems, Willem Twee; van de cd Gatvermiedenhoet; 2010); speulerkes - verkleinde vorm van ‘speuler’; spelertjes; Cees Robben – [over Willem II:] Vruuger.. toen hedden we speulerkes, man... (19560526)
spenderen, spandeere, zwak werkwoord, spenderen, uitgeven; Interview Jolen - 1978 - “…vruuger wèrd daor nie op gespandeerd…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
spenen, speene, zwak werkwoord, speene - spinde - gespind, vruchten vormen, vruchtzetten, 'vrucht krèège'; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: spint; WBD gespeend - gespeend jong van een paard; Antw. SPENEN, in sommige streken SPÈNEN (met 'zijn') - van bloem in vrucht overgaan. De appelen zijn al gespeend; spint, spinde - zet(te) vrucht; tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van 'speene', met vocaalkrimping
spie, spie, zelfstandig naamwoord, spieke, decolleté; punt (van b.v. taart); wigvormige straathoek; WBD geerakker, niet-rechthoekige akker (Hasseltse term); WBD III.1.1:119 'spie' = boezem; Cees Robben – ... En ze had ’n spie tot aon de soons toe.. (19780804) [decolleté tot aan haar navel; namelijk daar waar men bij het maken van een kruisteken met de hand op de ‘zoon’ wijst.]; Cees Robben – Mèèn boerinnekes die blèèven/ Van d’n aauwverwetsen staand... / En die draogen nog gin spiekes/ Net as gij juffrouw... ’t is schaand..!  (19600116); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Vruuger môogde nòg nie in de kèrk koome as ge en spie ha! Dan moeste de kèrk èùt, dan moeste irst dè dicht doen aanders môogde nie in de kèrk koome…èn asser nouw zon mèèd meej en aorege spie in de kèrk komt, gao de pestoor stòn te kèèke… zôo… gòdverdomme!” (transcriptie Hans Hessels 2014); Jan Naaijkens - Dè's Biks – spie zelfstandig naamwoord  - driehoekig stuk grond, décolleté; - geldstuk ter waarde van vijf cent; Cees Robben – ennigte spie – een paar stuivers (19551119); Antw. SPIE zelfstandig naamwoord  v. - dikke snede; spievormig stuk grond; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – SPIE v. - 1) wigvormig stuk hout of ijzer... 2) spits toelopend stuk grond... 3) décolleté dat ontstaat door de bovenste knoop van de bloes te openen: een spie tot zoons - een décolleté tot die plaats op de borst waarop geklopt werd bij het maken v. h. kruisteken. Z.a. A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord vr. 'spie' 1) kleine wig; 2) puntig toelopend stuk land.
spiebodem, spiebojem, zelfstandig naamwoord, WBD geerakker (akker waarvan minimaal één zijde schuin loopt)
spieker, spieker, zelfstandig naamwoord, spade
spier, spierke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Henk van Rijen – spiertje, schijntje; Henk van Rijen – 'Ge kunt ur gin spierke êer òn behaole' - Je kunt er geen schijntje eer; aan behalen.
spierbal, spiersbòlle, zelfstandig naamwoord, meervoud, M spierballen
spiers, spiers, zelfstandig naamwoord, korte ie; spuug, speeksel; R Wè doederaon? - Spiers, èn dè haawt nie. Dialectenquête 1876 - spiers (speeksel); Frans Verbunt – spiers haawt nie - met spuug kun je niet lijmen; Frans Verbunt – hij spierst er nie in - hij lust het wel; as zuster Teepieja dieje plèkbaand öt de kaast wir pakte,/ meej der haande daor deren èège spiers op deej,/ èn dieje veulen baand op mènne mond dan plakte. (Henriëtte Vunderink, Bewaarschool, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); WBD III.1.1:189 'spiers' = speeksel
spiersbak, spiersbèkske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Henk van Rijen – spuugbakje, kwispedoor; WBD (III.2.1:284) spiersbèkske = kwispedoor
spiersbank, spiersbèngske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Frans Verbunt – bank in de kerk waarvoor men geen plaatsengeld hoefde te betalen
spiersen, spierse, zwak werkwoord, spierse - spierste - gespierst, "spuwen; steeds korte ie; 1. spuwen, spugen; R Enen boer die prömt, spierst ôok, - Een boer die pruimt, spuwt ook. N. Daamen - Handschrift 1916 – ""spiersen - spuwen! ik heb hem op zijn vesje gespierst - ongemakkelijk de waarheid gezegd""; R Iemand op zen visje spierse - hem flink de waarheid zeggen;  Ze spiersten geregeld in 't vuur van den heerd... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’’t Spook’; NTC 3-1-1940); ""Beloove zee niks! Daor spiers ik op!” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); De vurrige week waren 't de duivenmelkers, die íédere Zondag bij de aachtste stossie ston te hangen en hil de vloer vol bruine klodders spiersen; (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); Dialectenquête 1876 - uitgespouwe (uitgespierst) - uitgespogen; WBD III. 1.1:191 'spiersen' = spuwen; WBD III.4.4:215 'spiersen' = spatten, ook: 'spritsen', 'speiten'; Haor SPIERSE ' SPUGEN; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – SPIERSEN onov. ww - spuwen, spritsen, bv. het nat van pruimtabak met een straal door de tanden spuiten. A.P. de Bont – spirtsə(n), zw.ww. intr. 'spiertsen': 1) spuwen, 2) spatten; Jan Naaijkens - Dè's Biks – spierse - ww - spuwen; 2. overgeven; Van Delft - - Een jongen koopt ""sjep en maakt er sjepwaoter van""; als hij wat veel van dat dropwater drinkt, ""spierst"" (spuwt) hij. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); DANB spierse (korte ie) - spuwen; spouwe - overgeven; zie spouwe; 3. Uitdrukking 'er niet in spugen' - niet vies zijn van een borrel; De Wijs – (gehoord bij de uitvaart van ’n kraai) (1965) – ik geleuf dèttie wel ‘ne tèl snevel op hee - onze Pa spierstenie er nie in (1965); Henk van Rijen - der nie in spierse - er niet vies van zijn (m.n. v.e. borrel); Cees Robben – En ik spierser nie in... hik... al zekket zelf... (19660211)"
spiezen, spiezen, zelfstandig naamwoord, meervoud, N. Daamen - Handschrift 1916 – 'ik heb em al lang in de spiezen' (in de gaten); Van Dale - alleen in de verbinding 'in de spiezen, in de smiezen'. WNT lemma SPIES II - znw. Blijkbaar samenhangend met Spie (I) en Spieden. — In de zegswijzen IN DE SPIEZEN HEBBEN, — HOUDEN, — KRIJGEN, in het oog —, in de gaten —, in de smiezen hebben enz. Gewestelijk (BOEKENOOGEN). Kan misschien spiezen ontstaan zijn door aanpassing van smiezen aan spie?
spijker, spèèker, zelfstandig naamwoord, "spijker; MP gez. Dieje spèèker schiet in de plaank as nen advokaot in de hèl. De Wijs – En êten as ie kan, hij hee un maog waor ge ‘ne kromme spèker op rècht kunt slaon (1965); Van Delft - Iemand ""is zoo hard als een spijker op zijn kop"" als hij heelemaal niets heeft; als hij in geldverlegenheid zit. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Pierre van Beek – De financiële draagkracht van iemand, die ""zô hard is as 'nen spijker op z'nen kop"" wordt gelijk gesteld met nihil, hetgeen er dan meestal op neerkomt, dat hij in geldverlegenheid zit. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950); – Mee unne gloeiend hêete spèèker wier de ster d’r in gebraand. [namelijk in het sigarenkistje dat als 'lampion' dienst deed bij het Driekoningenzingen]. (??); Nog un kandelèrke gaauw gevat/ en un kèèrs d’rin geplaant. (Jos Naaijkens; ‘Drie kôoninge’;  CuBra, ca 2005); Interview Hermans - 1978 - “Die kètting die was nat èn die moes gedrêûgd wòrre…èn dan han ze ene paol op meej ene zwarte paol derop èn dan stond er ammel spèèkers èn pinne op …èn dè was van dieje bridte èn daor wier dan…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); WBD spèèkereeg (Hasselt) - spijker-eg (voor lichte en ondiepe bewerking van de landbouwgrond); Cees Robben – Moeten daor zien staon te kèèke... ’t Lekt wel unne sigaare-kiesjes-plenkskes-spèèkerkes-fabrikaant... (19640731); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - hij is zo èng dègge ginne spèèker in zen gat kunt peutere (Bi '40) - hij is erg gierig; Henk van Rijen - segaarekiesjesplèngskesspèèkerskesfabriekaant - klein baasje"
spijl, spèèl, zelfstandig naamwoord, spèltje, spijl, staaf, tralie; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - 'we eete aale daoge spèk', zi den boer, 'èn vrèdags spèk mee spèèle (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1970) (spèk mee spèèle = vis); WBD krôonspèèle (ll:1032) - kroonspijlen; ook: (krôon)lètjes; WBD III.4. 2:75 spèèl - visgraat, ook 'gròtje' genoemd; spèltje - verkleinwoord; spijltje; 'kooike meej vergulde speltjes'; verkleinwoord van 'spèèl', met vocaalkrimping
spijt, spèèt, zelfstandig naamwoord, spijt; En ik hè d'r gin spijt aaf gehad!... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929); Cees Robben - spèèt; WBD III.1.4.246 'spijt' = verdriet; Antw. SPIJT zelfstandig naamwoord o. en niet vr. i.p.v. 't is spijtig' zegt men veel: 't is spijt.
spijten, spèète, sterk werkwoord, spèète - spêet - gespeete, spijten; vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: et spèt
spil, spèl, splèèt, zelfstandig naamwoord, spel; diarree; WBD et spèl hèbbe, òn et spèl zèèn/ staon, spèlle - diarree hebben, ook genoemd: (et) scheet/schèèt hèbbe, òn et schèèt zèèn WBD spèl - diarree (van een varken); Antw. SPEL mv. spelen/spellen - spel; speelschheid, speelzucht; ruimte; moeite; A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. 'spel' - diarree: 'Aan de spel zen'; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - SPIJLEN of SPELLEN - dun kakken; doch wordt meest van dieren gezegt, die dus ook 'aan den spel zijn'. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – SPEL m - aan de spel zijn - diarree hebbent de koeie zen gedurig on de spel.
spillen, spèlle, zwak werkwoord, Henk van Rijen – spelden; Haor SPELLE - dun poepen
spinazie, spenòzzie, zelfstandig naamwoord, spinazie (Spinacia oleracea); Spenòzzie, spenòzzie, wè poept dè kiendje gruun; ik weet nie wèt gegeeten heej, dèt zo gruun gescheeten heej; spenòzzie (100906); Lokotsch 126: Lat.> Frans > ndl. spinazie.
spinmolen, spinmeule, zelfstandig naamwoord, spinmachine; WBD spinmeule (II:939) - spinmolen, spinmachine
spinnen, spinne, sterk werkwoord, spinne - spon - gesponne, spinnen; WBD (v.e. merrie) 'spinne' of (Hasselt) 'afslaon' - afscheiding geven uit de schede, teken van hengstigheid; WBD spinne (II:934) - spinnen; WBD III.2.1:501 spinne, spinse, snòrre, knòrre, kòrre = spinnen v. d. kat; Antw. SPINNEN zie wdbb. ook gezegd v. bedorven brood, dat draadjes vormt; ook van bier, dat dik en olieachtig is.
spinner, spinder, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen – spinner
Spinnerspad, Spinnerspad, Spinderspad, toponiem, "1923 - Noodwoning afgebrand. - Gisterenmiddag te drie uur brandde een nood woning af, staande Spinnerspad Loonscheheide in eigendom toebehoorend aan F. H. Vermoedelijk is de brand ontstaan door uit slaande vonken van den schoorsteen, waardoor het houtwerk vlam vatte. De woning is niet verzekerd. (Nieuwe Tilburgsche Courant 17-02-1923; volledig bericht); 1941 – In de „Tilburgsche wegwijzer"" bevattende de namen van straten met bijbehoorende plattegrond, komt de naam voor van „Spinderspad"". Alleen de plattegrond is niet meer toereikend om met juistheid aan te geven, waar het geval zich bevindt. Velen hebben er misschien nooit van gehoord en toch is hij van historische beteekenis. Zooals aanstonds zal blijken bestond deze benaming al omstreeks de helft van de 17e eeuw. Zeker slechts eenige onzer straten kunnen op zoo n eerbiedwaardigen ouderdom wijzen. Welnu, dit pad loopt vanaf de Stokhasselt tot of liever naar Loon op Zand en zijn naam vindt hierin zijn oorsprong dat de Tilburgsche „reijers"" In de 17e eeuw hunne garens meest in Loon op Zand lieten spinnen, — vanwege de nóg goedkoopere werkkrachten, voor Tilburg in Holland al zoo gevreesd! en het product daar min of meer tersluiks heengevoerd moest worden. Langs een geheimzinnig binnenwegje diende dit te geschieden. En zoo kreeg dit wegje den naam van „Spinnerspad""; thans officieel geheeten Spinderspad"". Waar die D. vandaan is gekomen, blijkt nergens. (Nieuwe Tilburgsche Courant 12-07-1941 - HET SPINDERSPAD. ’n Historische benaming.)"
spint, spint, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.4. 300 'SPINT' = HECTOLITER, OOK 'SCHEPEL' OF 'MUD'
spit, spit, zelfstandig naamwoord, spade (maatnaam); Cees Robben – En naa mee dees schuupke spaoide één spit diep ’n enkelt gat... (19780210)
spleet, spleet, zelfstandig naamwoord, splitje, spleet; Audioregistratie 1978 - Dan môogde nie tösblèève! Ge môogt, asser en koej kallefde bè ons, hè, dan môoge wij hillemòl nie bè zèèn. Mèn bruur èn ikke laage dur dè klèèn splitje onder die staldeur dur te loere, wij wiese wèl wètter gònde was!” (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - nòr de splêet van Broekhoove moete (JM'50) - moeten betalen (naar de broekzak moeten, waar immers de beurs zit); Henk van Rijen –  splêet (vkw. splitje) - spleet; WBD III.1.1:119 'split' = boezem; WBD III.1.1. lemma  aarsspleet – spleet, Tilburg; splitje - verkleinwoord; spleetje; Cees Robben - de heemelpoort stond op en splitje; verkleinwoord van 'spleet', met vocaalkrimping
splijt, splèèt, zelfstandig naamwoord, "N. Daamen - Handschrift 1916 – ""splait - groote hoeveelheid bij diarhee"""
splijten, splèète, sterk werkwoord, splijten; B splèète - splêet - gespleete - in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij splèt
spoeden, spoeje, zwak werkwoord, spoeje - spoejde - gespoejd, haasten, spoeden; Spoejt oe mar, dègge op tèèd zèèt. - Haast je maar, opdat je op tijd bent. WBD III.1.2:5 'spoeien' = zich haasten, ook: 'affeceren', 'opschieten' Korte oe; Goem. SPOEDEN (zich – spujə (əm) wkw (spudə, gəsput); Bosch spoeie - spoeden, haasten, voortmaken; WNT SPOEDEN - Mnl. spoeden, spoeyen
spoel, spuul, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - (textiel) openbare waterpoel waarin geweven stukken gespoeld werden; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - en spuul = plas water voor o. a. industr. doeleinden (blz. 133)
spoelen, spuule, zwak werkwoord, spoelen, wegspoelen, garen op spoelen doen in de weverij zie spuulder; B spuule - spuulde - gespuuld; R.J. Waor den afval vant febriek geene kaant in spuult; WBD spoelen, van huiden of leer, na tal van bewerkingen in de looierij (II 696); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - daor spuult ie de mond nie meej (Kn'50) - daar weet hij niets van. steeds korte uu; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - SPUELEN, voor spoelen; dat het even goed is als spoelen, zie bij Ten Kate, 2. D. blz. 412. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - SPULEN - spoelen (Hgd. spülen)
spoeler, spuulder, spoelder, zelfstandig naamwoord, "spoeler; Gerard van Leijborgh - En zoo begonnen wij, na een korte begroeting, waarbij Van Geloven nog blijk gaf van een goed geheugen (...) wanneer ben je wever geworden? ; “Op m'n 14de jaar; ge weet ik moest eerst mijn eerste communie gedaan hebben en dat was vroeger omstreeks 12 jaren. Van te voren was ik spoelder *."" * Spoelen: het op klossen winden van garen van de streng, alsmede van wevers-garenresten, met het ""spoelgetouw."" (De laatste Tilburgsche huiswever, Nieuwe Tilburgsche Courant, 26-10-1940 - Aan het woord is Frans van Geloven, de laatste huiswever.); spoelder - spoeler, iemand die spoelt; ABD spoelder (II:991) - spoeler; ook: spoelersjonge; spuuler - Henk van Rijen - (textiel) bediener spoelmachine voor het opspoelen van garens"
spoken, spooke, zwak werkwoord, spoken; B spooke - spókte - gespókt - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij spókt; A.P. de Bont – zw.ww. intr. 'spoken' - leven maken in den huize, inz. in de vroege morgen
spolderen, spòldere, zwak werkwoord, spòldere - spòlderde - gespòlderd, zich lawaaierig gedragen (van kinderen); woelen in bed; - rondspòldere - wild spelen of rondspringen; - zich onhandig bewegen, spartelen; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – öt diejen autoo koome der drie ötgespòlderd; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – et kalf spòldert in de waaj; 'ze spolderde 't tooneel op'; ...en toen ik vlakbij kwaam, begos er daor ineens iets te broebele en ik heurde iets spolderen in 't waoter. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’’t Spook’; NTC 3-1-1940); en 'k spolderde in et slijk mee 'n scheur in d'irste broek. (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Mijn irste broek, 1941); Cees Robben – Zit nie zôô in dieje stoel te schörreke... Ge spoldert d’r al de noppen aaf... (19710115); Mar toen ik docht dè’k klaor waar en zô gaaw meugluk dè donker hok ötspolderde [de biechtstoel], kwaam de kapelaon ôk öt zen hok en ging naor de frater. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Pas asse daor bij De Graaf et rôozenhuuke ginge bidde, spolderde onze Co op hèùs aon. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD III.1.2:19 'spolderen' = woelen; ook: 'spollen'; WBD III.1.2:74 'spolderen' = wroeten; WBD III.1.2:149 'spolderen' - door een staand gewas lopen; Stadsnieuws - Lopt tòch nie zo oover de zulder te spòldere, de stobber komt hier omlêeg (141208); Antw. SPODDEREN - driftig loopen, ijlen; Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'spolleke' ww - woelen, in de war maken; WNT SPODDEREN - half-onomatopoëtische vorm, waarop zoowel spoed en smodderen van invloed kunnen zijn geweest. - 1) hard loopen, ijlen, snellen; 2) moeilijk of onplezierig lopen; 3) in onpers. gebruik.
spollen, spòllieje, zwak werkwoord, gehaast, onstuimig lopen;
spollen, spòlle, zwak werkwoord, WBD III.1.2:19 'spollen' = woelen; ook: 'spolderen'; WBD III. I.2:149 'spollen' = door een staand gewas lopen. Haor SPOLLE - woelen, omwoelen
spon, spon, zelfstandig naamwoord, WBD (lI:2831) 'sponnə' (mv.) - (losse) zijplanken v.e. kruiwagen; (II:2799) 'plattə sponnə' - planken aan de zijkant v.e. karbak; zijleest; (II:2800) 'rééchtə sponnə' - verticale zijleesten v.e. karbak; (II:2798) 'sponstékkə' (mv) - rongen v.e. karbak; WNT SPON - 1) vulgat in het midden v.e. der duigen v.e. vat, spongat; 2) platronde, gewoonlijk eenigszins in den vorm v.e. afgeknotten kegel toeloopende schijf, waarmede het vulgat v.e. vat wordt gesloten.
spoor, spoor, zelfstandig naamwoord, spoor, spoorwegen; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - et Bèls spoor isser niks bij (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1965) - de spoorlijn naar België is er niets bij (tegen iemand wiens opschepperij men doorziet); Frans Verbunt – hij kan et weete, want hullië paa wèèrkt bij et spoor; WBD III.3.1:408 'spoor', 'spoorlijn, spoorweg' = spoorweg; WBD III.3. 1:412 'spoortrein' = trein
spoorbaan, sporbaon, zelfstandig naamwoord, spoorbaan; Dirk Boutkan (blz. 33) sporbaon
spoortuut, spoortuutje, zelfstandig naamwoord, spoortreintje, speelgoedtreintje; mogelijk uit spoor en 'tuut' van toeterend geluid maken; Is ie wè aauwer geworre dan denkt ie vort hil den dag aon spulgoed, aon in spoortuutje, in kesjoeë katsebulleke en zooal. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
spouw, spouw, spaaw, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt – braaksel; Bosch spouw - speeksel, spuug; spleet in muur; WNT SPOUW (I) luchtruimte in een dubbelen muur
spraak, spraok, zelfstandig naamwoord, spraak, taal; WBD III.3. 1:243 'spraak' = taal
sprant, spraant, zelfstandig naamwoord, stek; sprant; een loot ontstaan uit een slapend oog; WBD (II:2780) 'spraante' (mv.) - schoren v.e. karsteun; WBD III.4. 3:70 spraant - loot ontstaan uit een slapend oog; WBD III.4. 3:35 spraant - plantenstek; ook genoemd: ènt, poot, stèk; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - sprant, zelfstandig naamwoord mannelijk  'sprant' - uitspruitsel aan de benedenstam, wortelscheut (v. aardappels, rogge of bomen); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - SPRANT zelfstandig naamwoord  v. - uitspruitsel op den wortel, wortelscheut. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - sprant - wortelscheut, spruit v.e. gewas; WNT SPRANT 1) Spruit van een gewas. Nog gewestelijk (OPPREL; V. D. WATER), in de Kempen bepaaldelijk: wortelscheut (CORN.-VERVL.).
spreeuw, spreuw, zelfstandig naamwoord, M spreeuw; De Wijs – Toen ze me kuste, was ’t alsof er 'n koppel spreeuwen uit m’n reet vloog (17-08-1964); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - zelfstandig naamwoord vr. 'spreuw' - spreeuw; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - SPREEUW zelfstandig naamwoord  v. en niet m. - spreeuw
sprei, spraaj, zelfstandig naamwoord, sprei; De Lente vond dè wit wè saai/ en kwaam al mee z'n gruune spraai. (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘De jaorgetij’, 1939); Dialectenquête 1876 - bèddespraai; DANB bèddespraai; WBD III.2.1:107 'sprei, beddesprei' = sprei; ● sprei, in de betekenis van een grote hoeveelheid vogels van dezelfde soort; Cees Robben – ’n Hil spraai spreuwe... (19831202); - overdrachtelijk gebruikt:; Cees Robben – Ik heb giestere nog ’n spraai persmoppe en ’n klocht mussen gezien.. (19790126); Henk van Rijen - spraaj van ullem - leg alle kaarten maar op tafel. '; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - zelfstandig naamwoord vr. 'spraei' sprei; 1) het bekende deksel, 2) eerste laag stro die een dekker op de sparren legt, 3) een op het hooiveld ter droging uitgespreide laag gras. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - - SPREI zelfstandig naamwoord v. zie wdbb-, bij landb.: hoeveelheid perk-, veld- of hofvruchten, die uitgedaan zijn en op 't veld gespreid liggen
spreiden, spraaje, zwak werkwoord, spreiden; B spraaje - spraajde - gespraajd; Cees Robben - ik spraaj irst mene maantel èùt; Hij vatte z'nen zakdoek en spraaide-n-em uit in 't mos en gong erop zitten... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); ...vur et spraaie van men bèd... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Moederdag‘); Dialectenquête 1876 - spraaie; Henk van Rijen - 'spraaj van ullem' - leg alle kaarten maar op tafel; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - SPRAAIJEN, voor 'spreijen. Reeds bij Anna Bijns. Z.a. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - sprä.jə(n), zw.ww. intr. + tr. - spreiden 1)(jagers- en stropersterm) spreiden, v.e. geweer dat de hagel niet goed bij elkaar houdt, 2) vlas spreiden. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - GESPRE(D)EN - 3e hoofdvorm van 'spreiden'
spreken, spreeke, sterk werkwoord, spreken; Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden – Sprikt òf lòt en scheet, dèk iets weet. Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - wie de wòrrend sprikt, moet derèùt ('50)- men dient de mensen naar de mond te praten; B spreeke - sprôok - gesprooke; verleden tijd ook 'spraak' — met vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij sprikt; Dirk Boutkan (1996) - spreeke - spraak - gesprooke; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - spreeke (krt. 12); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - SPREKEN zie wdbb. groeten, goedendag zeggen; sprikt - tegenwoordige tijd 2e + 3e pers. enk. van 'spreeke'; spreekt; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - sprikt òf lòt en scheet, dèk iets weet; spraak - sprak - verleden tijd van 'spreeke'; Oudere verleden tijd - sprook; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - SPROOK (zachte o) 2e hoofdvorm van 'spreken'; Naarus - Hij [de pastoor van de Noordhoekse kerk] kwaamp zelvers op z’n prikstuultje, en zoo treffend schoon en zó eenvoudig, sprook ie mee z’n parochiaone, dèk er verschaaie keer minne zaddoek van heb motte gebruiken... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Naarus - dieën aanderen Tilburgsen Pustoor, die Jaon hiette mee z’ne; vurnaom en die zoo schon Latijn sprook dè de Paaus zee: U bent zeker een Ieteljaon? Neeë Heilige Vaoder, zet ie toen: Ietel nie, mar Jaon wel. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
spriet, spriet, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - sprietje trèkke - strootje trekken; Frans Verbunt - sprietjetrèkke - strootjetrekken; Stadsnieuws - We din sprietjetrèkke wie môog begiene - we trokken strootje on uit te maken wie mocht beginnen. (140109); Spriet löope waar un evenwichtskunst, waor wij zeer bedreven in waren Over un smal muurke lôope, en wie dè et langste volhield. Un sôort evenwichtsbalk mar bij ons waren dè betonplaote, mar amper vèèf centimeter dik. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
springblok, springblòk, zelfstandig naamwoord, WBD blok (ketting met een blok aan het been v.e. paard om te beletten dat het uit de wei springt), in de Hasselt 'klöjster' genoemd
springen, springe, werkwoord, springe - sprong - gespronge, springen; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - st.ww. intr. en tr. springen; bespringen; WBD dekken (v.e. merrie), ook 'dèkke genoemd; - uitdrukking ‘in de bocht springe’: tussenbeide komen, ingrijpen in een conflict; Cees Robben – Ik moet er geregeld in de bocht springe (19641106)
springensgereed, springesgerêed, bijvoeglijk naamwoord, klaar om te springen; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - SPRINGE(N)SGEREED bvw. aanstonds bereid om te doen wat iemand vraagt of beveelt.
sprokkels, spròkkels, zelfstandig naamwoord, alleen het meervoud komt voor (plurale tantum); geld; Hij ha gin spròkkels mir - Hij had geen geld meer. Bosch sprokkels - centen, geld; WNT SPROKKELEN: samenstelling: sprokkelbeursje - beursje waarin men klein geld opspaart
sprokkelvoet, spròkkelvoete, zelfstandig naamwoord, meervoud, WBD (Hasselt) - brokkelhoef (bij paarden), bep. afwijking die tot afbrokkeling van de hoef leidt, elders genoemd 'brokkelvoet' of 'brokkelege hoeve'
sprong, sprong, zelfstandig naamwoord, sprong; WBD het uitgestorte zaad van de hengst, ook 'zaod' genoemd; WBD spróng maoke (II:1037) - sprong maken: de sprong opentreden; WBD spróng wissele (II:1037) - sprong wisselen; ook: krèùse, ooverspringe
spronggewerf, spronggewèèrf, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) - knie v. h. paard, ook 'knie' genoemd; WNT SPRONGGEWRICHT - achtervoetwortelgewricht, hielgewricht, inzonderheid bij dieren
sprot, spròt, zelfstandig naamwoord, Sprot (Sprattus sprattus) is een vis van de familie van de Haringen (Clupeidae); Cees Robben – Hij hield van (...) braoikes... en van overschot... van kaoikes... en gerukte sprot.. van pirzekes op sap... (19590919)
spruit, sprèùt, zelfstandig naamwoord, sprötje, spruit - brassica oleracea; uitwas v.e. aardappel, 'èèrpelscheut', 'vrat', 'ötschieter'; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - zelfstandig naamwoord vr. (gew. mv.: sprötə) - spruit, spruitkool; sprötje - verkleinwoord; spruitje; verkleinwoord van 'sprèùt', met vocaalkrimping
spruiten, sprèùte, sterk werkwoord, sprèùte - sprôot - gesproote, spruiten; uitlopers krijgen; loten vormen bij planten en bomen; 'ötschiete', 'ötlôope', 'ötbotte'; WBD III.2.3:112 'spruit' = aardappeluitwas; WBD III.4. 3:32 'spruiten' = spruiten, uitbotten; vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: spröt (3e pers.)
spruw, sprouw, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.2:286 'sprouw' = spruw (schimmelziekte v. h. mondslijmvlies)
spuit, spèùt, zelfstandig naamwoord, spötje, spuit; brandspèùt - brandspuit; A.P. de Bont – spö.t, zelfstandig naamwoord vr. - spuit 1) jagers- en stroperstaal; geweer; 2) holle weinig weerstand hebbende vrouw.; spötje; verkleinwoord; spuitje; spotje (van de dokter); verkleinwoord van 'spèùt', met vocaalkrimping
spuiten, spèùte, sterk werkwoord, spuiten; WBD spèùte - spuiten, verf op het leer brengen m. b.v. een spuitpistool of -machine (II 654); WBD spèùte (II:1028) - spuiten: vetten; ook: blaoze; WBD III, 4. 4:216 'spuiten' = idem, ook 'spritsen', 'gutsen'; B spèüte - spoot - gespoote - in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij spöt; A.P. de Bont – zw.ww.tr. - spuiten, spruiten, in heet water laten zwellen; spöt - spuit; DANB de rôome spöt öt den èùjer van de koej; tegenwoordige tijd sing, van 'spèùte', met vocaalkrimping; spôot - spoot verleden tijd van 'spèùte'
spuiterij, spèùterij, zelfstandig naamwoord, spuiterij; WBD spèùterij - spuiterij, ververij (m.b.t. leer) II 655
spul, spul, zelfstandig naamwoord, spulleke, bedrijvigheid, heibel (?) spel; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - Naa begos et spul pas - Nu had je de poppen pas aan het dansen. Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - spulleke; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - 'spulle fiks, mar cènte niks', zi Jantje van Hees (MP'48) -Mooie dingen maar geen geld (Jantje van Hees was een bekend oud boertje op de Kouwenberg); WBD III.3. 1:91 ' spul', 'spullen, koopwaar, goede waar, artikelen' = koopwaar 180 'eigen spul', 'eigen spullen' = eigendom; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - spul ( = spel) krt. 58; WNT SPEL - de gewestelijke vorm SPUL is in sommige toepassingen vrij algemeen gangbaar geworden
spulletje, spulleke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; 1. spulletje, namelijk: iets bijzonders; - Waaichampignons, spulleke man… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); 2. speelgoed; 'We heej Sintreklaos tòch veul',/ dènke ze bij der èège,/ èn zuuke al en spulleke èùt/ dèsse hôope te krèège. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Sintreklaos ôok); 3. geval, voorval; Audioregistratie 1978 - Mar ge had hier vruuger ok nèt as op de Vèfhèùze, as daor zo iemand was zak zègge die bevobbeld die boere zon bietje zaat te koejeneere… dan waarde nòg nie gelukkeg, hòr! Want pòtverdoorie ir dè dè spulleke afgewèrkt was han ze dieje knaap òn zen hèùd gezeete tòt èn mèt, hòr! Meej allemòlle! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
spurrie, spurrie, zelfstandig naamwoord, "spurrie (als veevoer gebruikte plant) - spergula arvensis; gezegde - Er groejt spurrie in oew oore. Ge kunt er spurrie in zaaje. (gezegd tegen iemand wiens oren vuil zijn); Gao oew èège afwaase, jè oew oren heuren er ôk bij. Zô te zien groeit er nog net ginne spurrie in’. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Pierre van Beek – ""Dat komt uit als spurrie met ’n mikske (…) Voor een niet-Tilburger is deze uitdrukking ongetwijfeld met duisternis omhangen. ""Spurrie"", dat als voeder voor het vee door de boeren op de akker verbouwd wordt, kent men nog wel, maar met dat ""mikske"" wordt het al wat moeilijker. Dit is het verkleinwoord van ""mik"". En hieronder verstaan wij in onze streken (behalve een wittebrood) ook een ""gaffel"". ""Gaffel"" heeft ook de betekenis van hooivork maar die wordt hier niet bedoeld, al houdt ook deze benaming toch wel verband met onze ""mik"". Een ""mik"" dan duidt een vorm aan van een Griekse ie, dus Y. Men treft deze o.a. veel aan in houtgewassen, daar waar takken of stammen zich in V-vorm splitsen. Nu schijnt het een eigenschap van spurrie te zijn, dat deze zich ook V-vormig vertakt. Als dit gebeurt, wordt voldaan aan een voorwaarde, waaraan spurrie behoort te voldoen. Dan is de zaak in orde. Dan ""klopt"" ze dus. (Tilburgse taalplastiek 1 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 4 februari 1950); Van Beek - De koei hebben 't spurrie af. - 't Loopt op z'n eindje.  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959); Pierre van Beek - gezegde - Hij heej nen bèùk as en spurriekoej (= dikke buik) (Tilburgse Taalplastiek 131); Cees Robben – [Een landbouwer spreekt:] Drie daoge luiplocht... en de spurrie is wir naor de klôôte... (19711015); WBD I:1401 spurrie, Spergula arvensis, plantesoort v. d. orde der muurachtigen, met vliezige steunblaadjest 'spurrie', 'spörie'; Henk van Rijen - in oew oore kunde spurrie zaaje - wat heb je vuile oren!; Hees spurrie (II:35); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - SPÖRRIE zelfstandig naamwoord  v + m. - spurrie; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster, 1968) - SPURRIE - een zeker kruid, waarmede de melkbeesten in het najaar worden gevoed, zijnde dit van een algemeen gebruik. Hier van daan wordt de najaarsboter 'spurrieboter' genoemd. Kil.: sporie, speurie, spurrie; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - SPURRIE-BOTER is die boter, welke in het najaar gemaakt wordt, wanneer het vee, bij gebrek aan gras, met spurrie gevoed wordt. Z.a. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - zelfstandig naamwoord vr. 'spurrie' Z.a. Pierre van Beek: spurrie; We hebben er een paar voor u uit Tilburgse mond opgetekend. ""Dat komt uit als spurrie mee 'n mikske"", hoorden we eens een stadgenoot zeggen. Voor een niet-Brabander gaat deze uitdrukking beslist in nevelen gehuld. Daar hebben we op de eerste plaats ""spurrie"", een nagenoeg verdwenen akkerproduct, dat onze boeren eertijds voor veevoeder plachten te gebruiken. Men gebruikte het in de ""baomistijd"", in de tijd dat het vee in hoofdzaak op stal stond. Hoewel uitstekend veevoer kon men het maar een drie weken gebruiken, daarna rotte het weg, vertelde ons een boer. Zo heeft dit woord wel zijn beste tijd gehad. Het gaat ons hier echter méér om dat duister ""mikske"", een verkleinwoord van ""mik"". Nu weten ze in Tilburg nog heel goed het verschil tussen ""brood en mik"", waar een ""Hollander"" ook nog naar moet raden, doch in die zin wordt ""mikske"" niet in onze vergelijking gebruikt. Daarnaast horen we het woord ""mik"" in de betekenis van ""gaffel"", die op haar beurt weer een hooivork is. En hiermee beginnen we dan wel in de buurt van onze ""mik"" te komen. Een ""mik"" duidt de vorm aan van een Griekse ie, dus een Y. Men kan die vorm vinden in houtgewassen daar waar de takken of stammen zich in V-vorm splitsen. De eerste wichelroedelopers bedienden zich van zo'n mik (bij voorkeur van een hazelaarstruik) en de schooljongens hadden een ""mik"" nodig voor hun kattepult. Een eigenschap van spurrie is nu, dat hij - direct bij het UITKOMEN uit de grond zich in een ""mik"" splitst. Dit splitsen behoort dus eigenlijk tot de essentiële kenmerken van de spurrie. Zulke spurrie is échte spurrie. Het klopt dus prachtig en daarom gebruiken onze mensen de gegeven uitdrukking om aan te geven, dat iets is zoals het behoort te zijn... [Tilburgse Taalplastiek 5 mei 1964]"
spurriehoop, spurriehôop, zelfstandig naamwoord, mesthoop met rottende spurrie ?; mesthoop met uitwerpselen van dieren die spurrie gevoederd kregen ?; Elie van Schilt - de mistkuil en in ut najaor de spurriehóóp, alles had zun eigen lucht... (Uit: ‘Ut stonk mar toch mis ik de stank van vruuger’; Cubra, ca. 2000)
spurriekoe, spurriekoej, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek - koe die te veel spurrie gegeten heeft, waardoor ze een te dikke buik krijgt en wellicht 'dèmpeg' wordt. Men zegt b.v. 'Hij hèègt as en spurriekoej'. Pierre van Beek - hij heej nen bèùk as en spurriekoej (Tilburgse Taalplastiek 131) - dikke buik; Cees Robben – Ge het vort unne buik as ’n spurriekoei.. vetmôôk... Ge meugt gerust ’n voeierke minder afsteken... (19650611); WBD niet vermeld; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – spurriekoei v. - koe die te veel spurrie gegeten heeft en daardoor een dikke buik krijgt: 'nen bö:k ès 'n spurriekoei; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - SPÖRRIEKOEI zelfstandig naamwoord  v. - koe die op de spurrie weidt.
spurriekwezel, spurriekweezel, zelfstandig naamwoord, Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - tis en spurriekweezel ('71) Kwezelachtig meisje dat toch wel wil trouwen als de 'ware Jozef' komt.
spuug, spouw, spaaw, zelfstandig naamwoord, spouwke, spaawke, spouke, "Bosch spouw - speeksel, spuug; spleet in muur; WNT SPOUW (II) speeksel, braaksel; spouwke - verkleinwoord; Van Beek - ""Die heb ik voor 'n spouwke gekocht."" Voor een kleinigheid, voor weinig geld. (Nwe. Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958); voor weinig geld, een habbekrats; de etymologie is onduidelijk; Cees Robben – En vur ’s spouwke kôôptet dan... (19600219); spaawke - verkleinwoord; kleinigheid; Henk van Rijen - ge krêet et vur en spaauwke - je kreeg het bijna voor niets WBD III.4.4:284 'spouwke'= iets onbelangrijks; spouke - verkleinwoord; spuugje; prik; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - vur en spouke iets gekocht hèbbe (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 1969) - er weinig voor betaald hebben; WNT SPOUW (II) speeksel, braaksel"
spuwen, spouwe, spaawe, zwak werkwoord, spouwe - spouwde - gespouwd, overgeven, braken; Audioregistratie 1978 - En vruuger Bètje Schoen, et rôoj Bètje! Hil vruuger ha die bloed oovergegeeve. Toen heur ik dèsse teegen ons moeder zin: “Èn toen han ze ammel van dieje troep bèùte gestrôojd op de wèg meej die karre die daor ooverheene ginge dèsse die nie zo hoore want ze was veul ziek! Want moeder heej bloed gespouwd!” (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Dialectenquête 1876 - spouwe - spuwen; Dialectenquête 1876 - uitgespouwe, (uitgespierst) - uitgespogen; DANB in ietaalieje zèn er bèèrge die vuur spouwe; Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - zo flauw zèèn dègge wèl katte kunt spouwe (D'16) erg misselijk zijn; WBD III.1.2:254: 'spouwen' = braken; WNT SPOUWEN (I) splijten, klooven; (II) spuwen; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – SPOUWEN (spaawe) onov. ww - overgeven, kotsen (spuwen = spiersen). A.P. de Bont – zelfstandig naamwoord m. 'spouw' - speeksel: Ge moet er 'n bietje spöw aan doewn. zw.ww.tr. + intr. 'spouwen' - spuwen:1) overgeven, braken; 2) gezegd v. h. geluid v. vertoornde katten. Antw. GESPOUWEN: 3e hoofdvorm van 'spouwen', daarnevens: gespouwd SPOUWEN - spuwen, spuigen; overgeven, braken; Bosch spouwe (spoog, gespoge) - spugen, braken; Henk van Rijen – braken, spugen; Dirk Boutkan (blz. 24) 'spawa' = spaawe (spuwen); èn soms moesie dan ok spaawe... (Henriëtte Vunderink; Onzen hond; k Zal van oe blèève haawe, 2007)
spuwertje, spouwerkes, zelfstandig naamwoord, meervoud, "verkleinwoord, meerv. sjouwertjes; Van Delft - ""Sjouwerkes zijn houwerkes"", zegt de eene buurvrouw tegen de andere, die klaagt dat haar zuigeling vaak braakt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)"
staaf, staof, zelfstandig naamwoord, stòfke, staaf; WBD staof (II:982) - staaf, rietstaaf (v.e. rietkam); stòfke - verkleinwoord; staafje; verkleinwoord van 'staof', met vocaalkrimping
staak, staok, zelfstandig naamwoord, stòkske, staak; M stoak; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - stᴐ.k, zelfstandig naamwoord mannelijk - staak, tak of linie v.e. geslacht; stòkske - verkleinwoord; Henk van Rijen - staakje; verkleinwoord van 'staok'
staal, staol, zelfstandig naamwoord, staal, ook metaal; M stoal; R.J. 'meej z'n schèrp staol'; Cees Robben - dèk nie van staol zèè of van èèzer
staal, staol, zelfstandig naamwoord, stòltje, WBD 'staoltje' (II:818) - staal, monster (van stof); stòltje - verkleinwoord; staaltje, monster; WBD 'staoltje' (II:918) - staaltje, monster (van stof); WBD III.3. 1:92 'staaltje', 'staal' = staal (monster)
staaldraad, staoldraod, zelfstandig naamwoord, staaldraad; WBD staoldraod (II:1385) - staaldraad
staan, staon, stòn, sterk werkwoord, staan; Dirk Boutkan (1996) staon - stond - gestaon - (blz. 38) als hulpww. verkorting: stòn te kèèke, De toffel stao gedékt. MP gezegde - Die kan gòn staon wòr den bissemsteel stao (= werkeloos in de hoek); Dialectenquête 1876 - wè stoa de doar zoo te schreuwe? - wat staat ge daar zoo te schreien?; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - stòn te kwèèke (TT) - in het krijt staan, schuld hebben; Henk van Rijen - op valle staon - op het punt staan om te vallen; WBD III.1.3:9 'goed staan' = passen; ook 'staan', 'goed zitten; WBD III.4.4:27 'staand weer' = goed weer, ook' hangend weer'; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – STAAN (staon) onov. ww - uit de meer alg. bet. 'stilstaan', 'ophouden met bewegen' ontwikkelde zich een specifiek agrarisch gebruik v. h. ww: 'zich gewillig laten dekken', vooral v. koeien gezegd. In spreekwoordelijke wijsheden werd het ook gebezigd in de zin van: zich laten verneuken: ze lèèjen oe nor den bok en staon doede. Biks staon ww. - staan; WBD (van koeien gezegd) grazen (= in de wei zijn), ook 'loope' genoemd; WBD (v.e. paard): brêed, röm, (Hasselt) rèùm of wèèd staon - Z.a. staon - ston(d) - gestaon (in verleden tijd ook 'stin' Z.a.) Praesens: ik stao - gij staot - hij stao; imp.: stao (B: gij stao); WBD (v.e. paard) èng staon - met de benen dicht opeen staan; WBD (v.e. paard) fraans staon - met de hoeven naar buiten gekeerd staan; WBD (v.e. merrie) 'staon' - hengstig zijn, (Hasselt) 'kaod hèngsteg staon'; WBD hij stao der goed op - (gerezen deeg) is op de juiste temperatuur, ook genoemd 'hij is goed'; Oude verleden tijd; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'ik zee hoe 't geval stint'; ...den daag  (...) upsting...  [de dag (...) opstond] (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Murgengebeejke’, 1932); D’r stind dan innen pot stroop op toffel (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Op die pötjes stinte ellenlange gebruiksaonwèzinge hoe dèt precies mos... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); - Daor stint ie naa, Naarus de Toreadoor; (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); ...en ’n end verder stint ok ’n praachtig bumke... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); - …den boer mee ennigte knechts stinte d’r eige te berste te laache. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); - Die biste stinte naa vlak bij me te snuive… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Henk van Rijen - Stao naa mar nie te kwèèke, t-is naa immel gebeurd - Je hoeft nu geen berouw meer te tonen, er is toch niets meer aan te doen. Hij stao giender; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 66) imperatief uitsl. 'stao'; stòn - staan; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - stòn te kwèèke (TT) in het krijt staan, schuld hebben; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 23) stòn (tegenwoordige tijd pluralis); tegenwoordige tijd meervoud (naast 'staon'); ston, stin - Henk van Rijen - stond; verleden tijd van 'staon'; stin, ston - stonden, stond; Swirskaante de kaajbaande stinte bumkes. Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - Ze stinte(n) te w(a)ôchte(n). - Ze stonden te wachten. K+B.. stind ik.. stint ik; stind; stinten; Henk van Rijen - der stinte nòg ènnegte koej in de waaj; — Naast 'ston(d)' in gebruik als verleden tijd van 'staon'; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STING - 2e hoofdvorm van 'staan'; ook STON en STONG; staoget - persoonsvorm van 'staon' met 'het'; staat het (met ge/gij/gullie, hij/zij/et als onderwerp); Waor staoget pèèrd van den buurman?; Het fonetisch hiaat dat ontstond tussen 'stao' en 'et' is opgevuld door inlassing van 'g'. (Zie Schuurmans: Encl. pron., blz. 22) (De Bont § 242); J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - STAGET voor 'staat het'.
staandebeens, stòndebêens, stòndebins; staondebeens, bijwoord, stante pede, op staande voet, onverwijld = staantepeej; Cees Robben - we hèbben irst stòndebêens gegeete; op stònde voet; Stòndebêens en botteramke/ want vur kooke is gin tèèd. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Vurjaors-trubbel‘); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - stó’ndənbe’ns, bijw. ' staandebeens' - staande, in staande houding; Biks 'stondebins' bw - staandebeens; Haor stòndebins - staandebeens; letterlijk ‘staandebeens’; iets in haast doen; Cees Robben – We hebben irst staondebeens hapsnap nog wè gegeten (19730413)
staander, stònder, zelfstandig naamwoord, staander; WBD schoor v. d. putgalg (een v. d. schuinstaande paaltjes, drie of vier in getal, die de putgalg aan de voet ondersteunen) (Hasselts!); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - sto’ndər, resp. sto’.n, zelfstandig naamwoord mannelijk  'staander' resp. 'staan' - 1) gladde zijkant v.e. bikkel; 2) steigerpaal. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STAANDER zelfstandig naamwoord mannelijk  - bij metsers: lange, rechtstaande paal, waar de metsers op de hoogte der stelling, de veerhouten aan vastbinden om er de maashouten op te leggen.
staandevoets, staondevoets, bijwoord, staandevoets; Gao-t-er mar efkes toe zitte, zukke dinger kunde staondevoets nie aonheure... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940)
staandeweg, stòndewèg, staondewèg, bijwoord, staand; Om den goeien afloop te vieren zè'k regelrecht nor de Looiersbeurs gestapt en daor hè'k m'n eige getracteerd op drie aawe klaores, die 'k zoo mar stondeweg on 't buffet heb opgenomen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929); staondewèg - al staande; ...terwijl Graard bij Mieke in huis staondeweg 'n borreltje aachterover sloeg... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940)
staanplaats, stònplòts, zelfstandig naamwoord, staanplaats; vruuger hamme bij et voetballe ammòl en stònplòts
staart, stèrt, stèèrt, start, zelfstandig naamwoord, stèrtje, "staart; M stèèrt of stèrt; 1. staart van een dier en daavan afgeleide gezegden; De Wijs – (hij trok er al tussenuit voordat ze hem te pakken konden krijgen) Hij peerde um al veur dè ze aon zunne staart kosse zitte (11-02-1965); Dirk Boutkan (1996) - (blz. 97) hij trok et pèèrd òn zene stè(è)rt; Van Delft - Ge vangt hem niet gauw in z'n woorden: ""'t Is net een aal met een natte staart."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); Tieke [de hond] kefte noot tegen den Sik mar snuffelde om z'n beenen en kwispelde mee z'n lollig stèrtje... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); Van Delft - ""Ze hebben het goed onder de staart gevoeld"", liet een Gildebroeder zich ontvallen, toen er gesproken werd over het organiseeren van een feest, en hij wilde zeggen: Men heeft zich alle moeite getroost om iets zoo goed mogelijk voor te bereiden. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Hij zee: ""Kom hier!"" en viet et verken bij z'n stertje, en 't verken liep al aon gelijk 'n vurig perdje... ""Ho-ho, een beetje kalm, ik wil u wat versieren, gij allerleelijkste en nuttigste der dieren, gij levend spekmasjien, zie daor, een fraaie krul, een lollige tirelatijn tot sieraad, goeie sul!"" (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Hoe ’t verken aon z’n sterje kwaam’, 1941); Ik krèèg van ieder schar et stèrtje/ zij vatte de vètte rug. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Scharre...); 2. staart als beeld voor mannelijk lid; Aon ons moeder vraoge, wèrom hebben wij un stèrtje en hullie [meisjes] nie? ‘Dè vertel ik nog wel ens agge grôot zèèt’, zizze dan. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Trouwens dè woord piemel, zôas et geslachtsorgaan naa genoemd wordt, kenden wij nie, as wij et daor over han, dan praotte wij over ons stèrtje. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Uitdrukkingen; Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden – 'Der is ene krul meer in', zei de boer, 'as ene rèèchte vèèrkesstart!; Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden – Agge ne vrèmden hónd zene start licht, wòrde ervan bescheete. Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden – Agge iemand zene start óplicht, dan wòrde ervan bescheete. R.J. vier voeten èn ne stèrt; Cees Robben - ene knêûp in zene start te lègge; Cees Robben - As ze kaod is, kröpt ze meej 'ene dikke start' op zulder; (= nen dikke); WBD stèrt, stèrtje - deel v. d. huid dat de staart bedekte (II 594); DANB hij trók et pèèrd òn zene stèrt; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - kòp óp stèrt rèùle (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1973) - met gesloten beurzen afrekenen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - iets ónder de stèrt luchte (HM'70) iets nader onderzoeken; BrSo nie zèùver zèèn òn zene stèrt (HM'50) - gezegd v. iets dat gezuiverd moet w. Frans Verbunt - ge krèègt ene stèrt as ge op vrèdag vlêes it; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - start (krt. 60), doch 'stèrt' onmiddellijk ten oosten v. T. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STÈÈRT (Kemp. ook: stjèet) zelfstandig naamwoord mannelijk - staart; Cees Robben – Hij pooide ‘m al vur dekkem aon zunne start kos zitten... (19650402) - ...voordat ik hem te grazen kon nemen; Henk van Rijen - staart; Henk van Rijen - 'Kòp op start rööle' - met gesloten beurzen betalen; Henk van Rijen - 'K-kèn um van gin haor òf start' - Ik ken hem helemaal niet. - uitdrukking: mee unne dikke start; boos, zoals de kat de staart opzet als haar iets niet bevalt; Cees Robben – [man over zijn vrouw:] As ze kaod is kruipt ze mee unne dikke start op zulder... (19840413); WBD (II:2794) 'start' - toot v.e. berrie of draagboom; Biks start zelfstandig naamwoord - staart; Bosch stèrt - staart; M staart DANB hij trok et pèèrd òn zene stèrt; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) – hèbbe ze et nie ònt hart, dan hèbbe ze et òn de start (D'16) – ze voelen altijd wel iets, zijn altijd wel een beetje ziek. Piet van Beers – ‘Nôot te oud om te lere’: De errepel beginne wir/ stèrtjes te kryge./ k'Denk, de’k ze te werm/ op heb geslaon. (With Love; 1982-1987); WBD III.1.3:274 'staart' = haarvlecht; ook 'staartje', 'slie', 'strengel'; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 22) stèrt (naast stèèrt); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STÈÈRT zelfstandig naamwoord  v(?)-staart. Mèèrt heeft knepen in zijnen stèèrt. WNT STAART - oudtijds en nog thans gewestelijk: steert, stert, start"
staartschroef, stèrtschroef, startschroef, zelfstandig naamwoord, "stuit(je), stiet; N. Daamen - Handschrift 1916 – “stertschroef - arpendipendix?""; Lechim – Taante Sjoo zee: ‘De sneuw; Is gin zeege van boove’; Z'is mee d'r tweehonderd pond; Op d're startschroef geschoove. (uit een gedicht in de Tilburgse Koerier; ca. 1975); WBD III.1.1:131 'staartschroef' = stuitbeen; startschroef - staartschroef; namelijk stuitbeen, onderrug; Cees Robben – En toen viel ik op m’n batterij, meneer dokter, en../ En naa denk dek munne/ startschroef heb begerbeleurd. (19700313); Taante Sjoo zeej: «De sneuw/ is gin zeege van boove» / zis meej der tweehonderd pond/ op der startschroef geschoove. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Sneuw in Tilburg‘)"
staat, staot, zelfstandig naamwoord, staat; toestand; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'Provinciaole Staoten'
stad, stad, zelfstandig naamwoord, steeje, 1.1 Een grote bebouwde leefgemeenschap; Dirk Boutkan (1996) - stad - steeje (36); Dialectenquête 1876 - Ze waandelden tot oan de staad; DANB dè wòrdt naaw en hil nuuwe stad; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - der gebeurt in en stad meer as in zeuve dorpe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970.) - waar veel mensen wonen, kan veel gebeuren; 1.2 Het bestuur van een stad; V stad; stedelijke overheid; gemeente; V ik wèèrk on de stad - bij de gemeente; V straotvèègers hèbbe ze bè de stad nie mir; 1.3 Het centrum, met name het winkelcentrum; Ik waar list in de stad. Et waar druk in de Heuvelstraot. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); steeje - steden; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'stejen'; Dirk Boutkan (1996) - 'steeje' (blz. 54); meervoud  van 'stad' (= steden met gesyncopeerde d)
stade, staoj, zelfstandig naamwoord, "zie gestaoj; stade, sta; in diverse varianten gebruikt om aan te geven dat men iets rustig, langzaam doet; vaak in een uitdrukking met 'op'; Hij heej nôot hòst; hij doe alles op staoj aon. N. Daamen - Handschrift 1916 – 'staoi - iets op staoi doen (op je gemak)'; ""Naa gaot er mar 'ns op staoi toe zitten,"" zee ze... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); Pierre van Beek – Wie iets ""op staoi"" of ""op z'n elf en dertigst"" doet, haast zich niet… (Tilburgse taalplastiek 15 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 5 juni 1950); Cees Robben – Unne schildpad kuierde luikes... staoi aon (19551119); Cees Robben – We hebben mar nie geavveseert, en alles op staoi-aon gedaon... (19660325); Doede alles mar op staoikes/ zèède ene meens meej wèènig hòst... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Vrugger al zôo‘); Dan krèèg ik van ons Sjaan twee knaake/ allêen vur menen èège kop/ die pruuf ik int kefeej opt huukske/ dan hèèl op staojkes lèkker op. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Kèrmes haawe ‘); Aaw mennekes ziede die stèpke vur stèpke/ op staoikes geniete zabberend op der pèpke. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et vurjaor komt); De Wijs – Op staoi aon doen, nie aaltij afferseere (1965); Z'n Oòme Willem hee nòòit host/ Hij doe alles op staoi... (Gieleke – wsch. ps. van Michel van de Ven (Lechim) – ongedateerd knipsel uit onbekende bron; ca. 1960-1980); Pierre van Beek - op staoj - kalm aan; Pierre van Beek - enen hêelen o’staoje meens - die zijn werk langzaam en kalm doet (TT175); Pierre van Beek - staoj - gestadig; Frans Verbunt - doeget mar op staoj, aanders worret wir oreemes; Dur de straot rejen zeker zes keer per dag waogens meej kolen veur de gasfebriek. Dè ging mar stapvoets, die knollen, dieter vurstonden liepen gestaoi aon. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.4.4:325 'op stade' = langzaam; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - STADE, voor gemak; b.v. Doe het op uw stade. Reeds bij Kiliaen. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – STADE (staoj) m - gemak (zie blz. 70); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - sto.i, zelfstandig naamwoord mannelijk  'stooi' - stade (in de verb. 'op stooi', op m'ne/z'ne stooi, op stooi aan, op stooi eweg, op ene goeie stooi'= op zijn gemak, kalm. WNT XV:407 STADE (I) naast STA en in Z. Nederl. STAAI (.) Op stade, op zijn stade - op zijn gemak, zonder zich te haasten. Z.a. Kil. Staede - Commoditas, vtilitas, opportunitas, locus. De staede hebben - Tempus vacuum habere."
stads, stads, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, stads; stads meej haajkaants = ABN doorspekt met Tilburgse woorden; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STADS(CH) bvw. - hetzelfde als steedsch: Op zij' stads(ch) gekleed gaan. WNT STADSCH - hetzelfde als steedsch
stadse, stadse, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - inwoner van Tilburg bezuiden de spoorlijn; Frans Verbunt - ene stadse - Tilburger van bezuiden de spoorlijn; WTT-2012: En stadse - een deftig meisje, deftige vrouw
staf, staf, zelfstandig naamwoord, stèfke, WBD karnstaf (stok met cirkelvormige, van openingen voorziene plank, die in de karnton op en neer bewogen wordt), ook genoemd 'stèfke' 'booterstaf', ' booterstèfke'; WBD III.3.3:110 'staaf', 'stok' of 'spies' = staf v. d. swiss; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - staf, zelfstandig naamwoord mannelijk  staf; mv. 'steef' en 'staof', dem. 'steefke' en 'stäfke(n)'; WNT STAF (I) 14) a) pols in een karnton
staken, staoke, zwak werkwoord, staoke - stòkte - gestòkt, staken; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - staoke; WBD III.1.4:376 'staken' = even ophouden met werken - ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij stokt, imp. stòkt; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - stᴐ.kə(n), zw.ww.tr. - staken; van staken voorzien, ten einde het gewas te steunen; met staken stutten; stòkt - staakt; 2e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'staoke', met vocaalkrimping
staking, staoking, zelfstandig naamwoord, staking; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Jè, daor bèn ik toen ok onder gewist, dè was de kattelieke bond in de Tuinstraot toen dieje tèèd …tòt òn de staoking toe…want we hèbbe toen nòg es en staoking gehad, èn dè was toen in 37, en wilde staoking!”
stal, stal, zelfstandig naamwoord, WBD stal (stalruimte voor vee, heel in het algemeen); WBD koestal (deel v. h. boerenhuis waar het rundvee verblijft), ook genoemd 'koejestal' of 'koejstal'; WBD kalverstal - kalverstal (stal of deel ervan, al of niet door afsluiting op de koestal gevormd, waar de kalveren verblijven); WBD vurstal - voorstal (voorste gedeelte v. d. stal, de vrije ruimte tussen de muur v. h. woonhuis en de voergoot); WBD stalhoute - stalpalen (rechtopstaande palen waartussen de koeien met de kop vastgebonden staan), ook 'stalgange' genoemd; WBD stalgange - stalpalen, ook 'stalhoute' genoemd. WBD aachterstal, potstal - achterstal (deel v. d. koestal dat ligt achter de koeienstand, achter de mestgoot of achter de koedrempel); WBD pèèrdestal, pèrstal - paardestal; WBD vèèrekesstal - varkenshok, ook 'vèèrekeskooj' genoemd; WBD schaopestal - schapenstal, ook 'schaopekooj' genoemd; WBD gèètestal - geitenstal
staldeur, staldurke, zelfstandig naamwoord, verkleind WBD staldeur (de grote dubbele deuren die toegang geven tot de koestal)
stalen, staole, bijvoeglijk naamwoord, stalen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - lôpen as ene staole Jeezus ('65) - stijf, ongeïnteresseerd; WBD kam meej staole heejvels (II:966) - kam met stalen hevels (bij een weefgetouw); ook: schaft meej staole heejvels; WBD staole heejvels (II:973) - stalen hevels (v.e. weefgetouw); WBD staole veer (II:1335) - stalen veer
stalpen, stalpe, zwak werkwoord, plaatsmaken, inschikken; Henk van Rijen - stalpt is en bietje - ga eens wat opzij; WNT STALPEN - 1) stampen met de voeten, loopen met zware en lompe stappen, klotsen; 2) van de zee: stampen, klotsen
stalpoot, stalpôote, zelfstandig naamwoord, stalpoten; oedeemvorming in de poten of benen van een hoefdier, veroorzaakt door het te lang op stal staan; Cees Robben – Mar naa ze [de koeien] nie gewaaid meuge worre krèège ze gin laast van kopziekte... mar wel van stalpôôte... (19860509)
stamelen, staomele, zwak werkwoord, staomele - staomelde - gestaomeld, stamelen; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'staomelde-n-ie'
staminee, stamineekes, zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm meervoud van ‘staminee’; uit Franse ‘estaminet’ via Waalse ‘staminé’; Cees Robben – Laand mee twintig stamineekes... (19570316)
stamp, staamp, zelfstandig naamwoord, "gestampte aardappelen; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""staamp - gestoofd middageten""; WBD III.2.3:119 'stamp' = stamppot; 'zuurkoolstamp', 'zuurkolenstamp'; WBD III.2.3:120 'boerenkoolstamp', 'groene stamp'; WBD III.2.3:121 'stokvisstamp; WBD III.2.3:122 'appelstamp'; WBD III.2.3:119 'peestamp'; WNT STAMP I (III) 2) In W. Vlaanderen: gestampte aardappels (als gerecht); WBD III.1.2:171 'stamp' = schop"
stampen, staampe, zwak werkwoord, stampen; Dirk Boutkan (1996) - staampe - hij staamt (blz. 27); B staampe - staampte - gestaampt - geen vocaalkrimping; WBD III.1.2:170 'stampen' = schoppen; WBD III.4.4:206 'stampen' = verpulveren; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STAMPEN - stampvoeten; stampen, schoppen geven
stand, staand, stand, zelfstandig naamwoord, standje, stand; Cees Robben – Mèèn boerinnekes die blèèven/ Van d’n aauwverwetsen staand... (19600116) ; Cees Robben – Mar ’t is toch ginne staand.. (19600826); Cees Robben – Dè heurt bij onzen staand... (19600715); boterton; WBD staand - karnton, ook genoemd: 'booterstaand', 'Booterstand', 'booterton'; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – STAND (staand) v - karnton. Misschien genoemd naar de standaard waarmee gekarnd werd. (Niet naar de staande houding waarin men werkte.); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STAND zelfstandig naamwoord  v. -bij landb.: boterkarn; Hft. STAND bij de landlieden in deze streken: het vat in 'twelk boter gemaakt wordt. Zie 'stande' bij Kil.; stand; WBD koeienstand (gedeelte v. d. stal waar de koeien staan)
standbeeld, stanbild, zelfstandig naamwoord, standbeeld; Dè schilderij, dè moet potdoome/ ok al is et dan mar int klèèn/ en standbild van den noesten èèver/ vur de Tilburgse wèèvers zèèn. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kèkt mar nie op en paor stèùver); DANB dè stambilt dè stao daor nie mir; WBD III.3.2:354- 'stambilt' = idem
standerdmolen, standerdmeule, zelfstandig naamwoord, WBD standerdmolen (vierkante houten windmolen die om een zware verticale spil kan draaien); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - zelfstandig naamwoord mannelijk  'standerdmeulen' - windmolen die op een standerd rust; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STANDAARDMEULEN zelfstandig naamwoord mannelijk  - houten windmolen die op een standaard rust
standpunt, stanpunt, zelfstandig naamwoord, standpunt; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 28) uit cluster ntp wordt de t verzwegen.
stang, stang, zelfstandig naamwoord, stèngske, stèngeske, stang; WBD (Hasselt) 'stang', resp. 'gebit' – bit (v. h. paard); WBD (Hasselt) 'stange' - onderstangen, de beide naar onderen stekende delen v. h. bit; WBD (Hasselt) 'stange' - bovenstangen, de beide naar boven stekende delen van het paardebit; stèngske, stèngeske - verkleinwoord; Henk van Rijen - stangetje
stank, staank, zelfstandig naamwoord, stank; Cees Robben - ...wè staank en wè zucht... (19540403)
stante pede, staantepeej, stantepee, bijwoord, stante pede, stòndebêens, stòndebins; Frans Verbunt - op staande voet; Stadsnieuws - Hij krêeg staantepeej gedaon toen ie van zenen baos geschoept hò. - Hij werd op staande voet ontslagen toen hij van zijn baas gestolen had. (050510); staantepeej = letterlijke vertaling van Lat. 'stante pede' (ablativus absolutus); stantepee - uit Latijn: stante pede - staandevoets, onmiddellijk; ...ze waar zelf stantepee naor den dokter geloope. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de NTC 22-4-1939 – 8-5-1939)
stapel, staopel, zelfstandig naamwoord, stapel; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STAPEL zelfstandig naamwoord mannelijk  - hoop, tas
stapelen, staopele, zwak werkwoord, staopele - staopelde - gestaopeld, stapelen; WBD staopele - op schijf leggen, huiden op elkaar stapelen onder toevoe ging van zout (II 603)
stapelzot, staopelzòt, bijvoeglijk naamwoord, stapelgek; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - staopelzot; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - stᴐ.pəlgäk, zelfstandig naamwoord mannelijk  'stapelegek' - hij is stapelgek. (in de zin van ''t Is ene staopelegäk'; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STAPELZOT bvw. - stapelgek; WNT STAPELZOT = stapelgek
staren, staore, zwak werkwoord, staore - staorde - gestaord, staren; R.J. 'hij staort dan nor de lucht'; Cees Robben - staore; Geen vocaalkrimping
starten, starte, zwak werkwoord, Henk van Rijen - klaren, lukken, slagen; Henk van Rijen - 'As ie zôo durgao, start ie ut wèl' - Als hij zo voortgaat, komt hij er wel
statie, staosie, stòssie, zelfstandig naamwoord, statie, station; Zô as de Thijs die òn de staosie/ in de fietsestalling zit. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Houdoe Thijs); Henk van Rijen - die heej veul vòlk òn de staosie - die (zij) heeft een flinke voorgevel; WNT STATIE - 1) verblijfplaats, 2) standplaats van kooplieden, stalletje, winkel, 7) station (aan een spoorweg) in Vlaamsch België; stòssie; statie; met name een statie in de kruisweg; De vurrige week waren 't de duivenmelkers, die íédere Zondag bij de aachtste stossie ston te hangen en hil de vloer vol bruine klodders spiersen; (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929)
station, stesjon, zelfstandig naamwoord, stesjunneke, Henk van Rijen - station
stee, stee, zelfstandig naamwoord, steeje, steekes, plaats waar men woont, verkorting van woonstede; gift mèn men steej mar trug; Giesterenmèrge kwaam ik om half vijf bij de stee van Sjef Koolen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); Cees Robben – Hak vleeje week from oew stee mar gekocht... (19830812); Cees Robben – Rond die steeje in ’t laand... (19590905); Cees Robben – De steekes langs de groote baon (19601125)
steeg, steeg, staog, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, onwillig, nukkig, koppig; R onverstoorbaar, tegen de draad in; R Wè zèède tòch ne steegen bliksem - Wat ben je toch een verveeloor; R Hij ging steeg deur: tegen de wil van anderen; WBD steeg, (Hasselt) 'steejch' - koppig, gezegd v.e. paard; Cees Robben – ...stug en steeg (19700220); Cees Robben – ’n steeg perd (19830114); Henk van Rijen - 'stêeg, staog'; Stadsnieuws -  Doe tòch nie zo steeg; löstert naa ok nòr en aander. Ben toch niet zo  koppig; luister ook eens  naar wat een ander zegt. (291510); WBD III.1.4:175 'steeg' = koppig; WBD III.1.4:178 'steeg' = stijfkoppig; WBD III.1.4:180 'steeg' = weerbarstig; WBD III.1.4:225 'steeg' = balorig; WNT STEEG (II) van STEDIG (I) niet van zijn plaats te brengen, onwillig (van paarden, ezels); 2) bij vergelijking m.b.t. menschen: onwillig, weerbarstig, weerspannig (voor diverse gradaties Z.a.); Biks steejg bn - koppig, nukkig; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – STEEG bn - koppig. Volgens WNT van 'stedig', niet van zijn stede of plaats te brengen. Vooral v. paarden gezegd, maar bij uitbreiding ook van menselijk gedrag. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - ste.X, bnw. 'steeg' - niet gauw opvliegend; traag, langzaam; onwillig, koppig. Z.a. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STE(D)IG, STEEG - onwillig, koppig; uit 'stedig' door d-syncope en klankverlies suffix; steeg, onwillig, koppig, nukkig; WNT STEEG (II) 1) van paarden, ezels enz.: niet van zijn plaats te brengen, onwillig; 2) met betr. tot menschen: onwillig, weerbarstig, weerspannig
steek, steek, zelfstandig naamwoord, steek; 1. niets; Den Sik aat dieën middag geen steek. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); 2. het steken; WBD steek (II:924) - het steken van of met een naald; WBD III.3.1:246 'een steek onder water geven' = bedekt een onaangenaamheid zeggen; 3. de wonde die veroorzaakt wordt door de slager als hij het varken de doodsteek toebrengt - dat deel van het varken dat als lekkernij gold; Cees Robben -  Robben en rooms; Tilburg 1981 - Daags daarna werd het varken afgekapt. De grote stukken gingen de kuip in en het klein goed ging terzijde voor de bloedworst, de zult, de kaoikes en de balkenbrij. De hersens en ‘de steek’ werden het eerst gegeten... dat was het ‘smodderpötje’. Daar kon onze pa zich te goed aan doen... dan glommen z'n kien en z’n wangen van al dat kösselijk vet.’; Cees Robben – Hedde trek in ’t smodderpötje/ mee den steek.. (19550205); Audioregistratie 1978 - Èn den irsten aovend as en varreke geslacht was, hi, dan wast borrele mar dan wèrd de steek…  daor die gestooke was dètter rond omheene zat, dè wèrd dan in de pan gebraoje! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
steekmes, steekmis, zelfstandig naamwoord, WBD steekmes (van de huisslachter); WBD deegmes (van de bakker) (werktuig waarmee het deeg wordt verdeeld); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STEEKMES zelfstandig naamwoord mannelijk  - bij mandenmakers: mes voor het reinigen en effenmaken der manden.
steel, steel, zelfstandig naamwoord, stiltje, steel; WBD steel - steel v. d. zweep (voor het paard) (Hasselt), ook 'stòk' genoemd; Cees Robben - dan 'freet' ik den bissem meej steel èn al op; Cees Robben - mar den steel dieter òn zit, dugt nie; N.B. Geen naglijder; de 'ee' is zachtlang; WNT: meervoud: stelen; stiltje - verkleinwoord; steeltje; stiltjes - steeltjes, de jonge gesteelde bladeren v. d. kleine witte meiraap, ook genoemd 'kiltjes', 'keele'; De Wijs – (Gehoord bij de bloemist) “’t is méér stiltjes dan blom.” (15-06-1963); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - et is pènneke tòt ònt stiltje toe ('65) - de vriendschap is groot; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - tis wit tòt et stiltje toe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971)-het is dik aan; Cees Robben - ''t is wir penneke tot 't stiltje toe'; WBD III.2.3:107 ' steeltjes' = raapstelen; verkleinwoord van 'steel', met vocaalkrimping
steelpan, stilpènneke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; steelpannetje; WBD III.2.1:194; 'steelpanneke' = steelpan
steen, stêen, zelfstandig naamwoord, stêen, stêene, stintje, steen; pit v.e. steenvrucht; WBD vuursteen - vuursteen (steensoort geschikt voor ovenbouw) WBD baksteen - baksteen (o. a. gebruikt voor ovenbouw); Dialectenquête 1876 - groote steene (voor de ee is moeilijk in andere talen een aequivalent te vinden. De afbeelding 'steejne' ware wellicht de juiste) Meestal verkort: groote steen. DANB gimme tweej breej stêene; Henk van Rijen - 'Dur gonge wèl duuzend stintjes in dieje stêene pot'; WBD III.1.3:260 'steen' = juweel; ook: 'siersteen' of 'edelsteen'; WBD III.3.3.100 'grafsteen', 'steen' = grafzerk; stintje - verkleinwoord; steentje; verkleinwoord van 'steen', met vocaalkrimping
steenbikker, stêenbikker, zelfstandig naamwoord, "Henk van Rijen - tapuit (Oenanthe oenanthe), ook ""wèèntapper; WBD III.4. 1:92 'steenbikker', 'holkruiper', 'wijntapper' - tapuit"
steenfabriek, stinfebriek, zelfstandig naamwoord, steenfabriek; ook: stinoove; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Mar ik weet nòg goed dè, dè daor in, in dinge, in de Hoefstraot die kèrk gebouwd is! Dè weet ik nòg goed! Toen wèrkte ik bij Manners op et schoenfebriek want teegenoover hadde Nilleske Klaose, witte wèl, Nilles Klaose, stinfebriek…” (transcriptie Hans Hessels 2014)
steenkool, stinkool, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - steenkool; “Tante Alie” had gin kènder, mar wel ‘nne vent. Die deej iets in verzeekeringe of stinkôole, want in d’r vurtöntje hing d’r tege de muur ‘n schôone plaot meej zôoiets d’rrop. (Jos Naaijkens; ‘Vruuger bij ons in de Mister Stormstraot’;  CuBra, ca 2005)
steennachtegaal, stêennaachtegoal, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - gekraagde roodstaart (Phoenicurus phoenicurus); WBD III.4. 1:94 'steennachtegaal'- gekraagde roodstaart; Eigenhuis 'Verkl. etymol. wdb.v. d. Nederlandse vogelnamen': Phoenicurus phoenicurus (Linnaeus: Motacilla) 1758, Roodstaart, voorzien van een (zwarte) kraag. volksnaam Muurnachtegaal.
steenoven, stinoove, zelfstandig naamwoord, steenoven, oven van een steenfabriek; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - zelfstandig naamwoord mannelijk - steenoven, steenbakkerij; LDM - Voor het bestaan der steenfabrieken werd de baksteen gestookt in veldovens. Als de boer een stuk grond had waar veel leem in zat, was dat geen goede teeltgrond, omdat deze het hemelwater niet doorliet. De boer verkocht die leem dan aan een nabij staande steenoven of zette er zelf een. Zo waren er in de Berkdijk de ovens van de Gebr. Brekelmans, Jan v. Pelt en Bartje Wouters. Ook in de Reit was er een. Het Gemeente-Archief bevat verschillende namen van personen die het bedrijf van steenbakker uitoefenden bijv. in 1848 D.J. v. Pelt (2 mannelijk volwassen werklieden), Corn. A. de Kok (3 mannelijk volwassen werklieden), Jan Baptist Smulders (6 mannelijk volwassen werklieden), Joh. v.d. Hout (9 mannelijk volwassen werklieden). In 1853 J.F. v. Dun (2 mannelijk volwassen werklieden). In 1881 waren er elf maar ze worden niet meer met name genoemd. (…) Ging men de oven aansteken, dan moest dit op het gemeentehuis worden aangegeven met de juiste tijd, dag en uur en de plaats waar deze steenoven was opgezet. Die tijd werd dan door de stadsomroeper door de gemeente bekend gemaakt. Dan wist de burgerij wanneer ze 's avonds een rode gloed in de lucht zagen, dit niet het gevolg was van een brand, maar van een steenoven. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 3 ‘De stadsomroeper; NTC – 2-12-1950); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Bij de Kluit was dè, hè…bij den ouwe stinoove van Stevens…want daor heej mèn vadder ok gewèrkt.” (transcriptie Hans Hessels 2014)
steenpuist, stinpöst, zelfstandig naamwoord, steenpuist; Anoniem – 1959 – Van unne stinpust op zunne èrrum,/ as unne proem zo groot,/ Zis zo groot as unne kaaischeut,/tot aon z'n schauwers was ie rood. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); Piet van Beers – ‘De stinpöst’: Ik hèb ene Stinpöst op m'n gat. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Mèn dòchter die ha hier zogezeej zonne stinpöst staon………èn en uur nòdderaand koste zôo de slierte öt trèkke, de völleghèd dieter ötkwaam!” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels); Ed Schilders - Mar as ge unne stinpöst op oewen dèrriejèère had, èn as bidde nie hielep, dan moeste bij ’t feitvrouwke van Van Hees zèèn. Die mòkte d’r èège zallefkes. Vur pöste, èkseem, fratte, padscheete, èn alles. (Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
steentje ketsen, stintje kètse, "werkwoordelijke uitdrukking; steentjes ketsen (kinderspel); 1. Een kiezelsteen op het wateroppervlak gooien; zodat de steen afketst op het water, liefst meerder keren achter elkaar; 2 Kinderspel met muntstukken; Van Delft - Dan was er voor de reeds wat oudere jongens, en zeker meest in de volksbuurten, het steentje ketsen. Dit kon men met twee of meer jongens doen, en ook weer met maats. Men zette een heele of een stuk plavuis op een open plaats, trok weer pijltje en de twee aan twee langste stokjes of strootjes waren maat, deze moesten mekaar helpen. Ieder plaatste een cent op den steen. Om beurten werd dan met een ijzeren knikker (lons genoemd) naar den steen met geld ""geschoten"", want het doel was er nabij te geraken en zooveel mogelijk centen stuk voor stuk er van te bemachtigen. Men mocht ook ""van meet af'"" de bollen beschieten dergenen, die reeds voorgegaan waren, teneinde deze ""er af"" te schieten, ten laatste bleven er een of twee over en wie dan bij den steen lag, mocht met zijn lons de centen om kletsen. Had hij 't geluk, dat ze kantelden, dan waren ze van hem. Het ""kruis en munt"" sprak dus mee. Sprong de cent niet om, dan ging deze op den steen terug en de tikbeurt was aan den opvolger. Zoo speelde men voort tot het einde. Dit spelletje werd terecht door de veldwachter niet toegelaten. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104; 9 maart 1929)"
steentje kletsen, stintje klètse, kinderspel; de spelregels zijn niet opgehelderd; Interview Hermans - 1978 - “Toen din ze niks as mitje steeke, war, èn stintje klètse! Der konde klèèn èn der konde grôote meej doen mar et ging aatij om de sènte èn dè waare mist grôote, die hòn meer sènte as de klèèn mar ze môoge dan tòch wèl ene keer van hullieje vadder meej doen!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview Jolen - 1978 - “…mitjesteeke…sènt (…) meej sènte…mar meej, meej de èège vèèf, dè witte nie zeeker hè…meej de èège vèèf…mèèj de èège vèèf, dè noemde ze zôo hè…èn stintje klètse?” (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “…en hakdòlle en stintje klètse, stèltlôope èn mitje steeke…” (transcriptie Hans Hessels 2014)
steggelen, stèchele, zwak werkwoord, stèchele - stèchelde - gestècheld, bekvechten, kibbelen; WBD III.1.4:240 'stechelen' = kibbelen; ...er wier venijnig gestecheld... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); ...en toen hebben ze nog 'n tijdje deurgestecheld en 't gong er hard naor toe... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); De köster en den örgenist waren gewoon nogal vurig tegen elkaar te stechelen over alles en nog wè,... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 2; NTC 8-10-1938) ; ...de mannen trekken aaltijd aon et kortste endje as ze mee het vrouwvolk gaan stechelen! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 12; NTC 17-12-1938) ; - Nou, ik ha gin zin mir om nog lang te stèchelen… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Òch, d’r waar netuurlek in èllek höshaawe welles stront òn de knikker. Dè begos meej stèchele en èntele. Daor kwaam hommeles van, èn dan begos ’t ’r pas goed te spanne. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); WNT STECHELEN - 1) valsch spelen, 2) knoeien, smokkelen op school, 3) twisten, krakeelen, 4) mokken, wrokken, dwars zijn; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STECHELEN, STEGGELEN - wringen, wrokken, dwars zijn, preutelen. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - stäXələ(n), zw.ww. intr. 'stechelen' - redetwisten, krakelen, kibbelen. Koenen N.B. in Ned. = vals spelen (Koenen: ook wel 'steggelen'); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – STEGGELEN onov. ww - discussiëren.
steil, stèèl, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, gerust, hardnekkig; vrijpostig; steil; R Dè doek stèèl. - Dat doe ik gerust (overmoedig); R Hij blêef stèèl vólhaawe. - Hij bleef hardnekkig volhouden; R Hij ging stèèl óp en aaf óm et te vraoge. Dirk Boutkan (1996) - superlatief: stèèlst / stèlst; Cees Robben – Op d’n stèèlen hemelpad... (19591031); WBD III.4.4:203 'steil' = steil hellend; 'steil' = rechtopstaand
steiloor, stèèloor, zelfstandig naamwoord, steiloor, koppig iemand; WBD varken van het ras dat staande oren heeft; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - 'stèèloor, ge winnet', zi den boer teege den haos toen ie em nie kos krèège (D'16); WNT STEILOOR - 2) een dier welks ooren recht opstaan; 3) in toepassing op een persoon: een stijfkop; een waanwijs persoon, een pedant; een persoon met steile, starre, stijve, stroeve, bekrompen begrippen
stek, stèk, zelfstandig naamwoord, stèkske, stek, 'pôot'; afgesneden takje dat men in de grond zet om er een nieuwe plant uit te laten groeien. WBD (III.2.1. 229) 'stekske' - lucifer; WBD (III.1.1:163 'stekken' = benen; 165 idem = rechte, vormeloze benen; WBD (III.4.4:233) 'stekske' = dunne reep voor stevigheid; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - stäk, zelfstandig naamwoord mannelijk  stek, dode tak; dem. 'stäkske(n)', mv. 'stäkker'; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STEK zelfstandig naamwoord mannelijk  - dun en kort stokje; puntig stokje; roest in vogelkooien; afgesneden plant- of boomscheut; solferstok, zwavelstok; wandelstok. WNT STEK - 1) een van boom of plant afgesneden loot; 2) stok in 't alg.
stekeblind, steekeblènd, bijvoeglijk naamwoord, stekeblind, geheel en al blind; R Tegen iemand die zich als onmisbaar voordoet: 'As ik jou nie had en men twee ooge nie, dan was ik steekeblend'. Henk van Rijen - 'steekende blènd'
stekelbaars, steekelbaors, zelfstandig naamwoord, stekelbaars; gasterosteus aculeatus (driedoornig stekelbaarsje); • Cees Robben - Maar de brandkuil bij boer de Kok dat was heel wat anders... daar kondt ge nog eens vissen, dat wil zeggen, met een eigen gemaakt schepnet wat ongedierte naar boven halen. Als ge geluk had zat in 't slijmerige groen wel eens een kriewelende watertor of een stekelbaarsje. De buit werd in een blikken bus mee naar huis genomen waar zij als jachttrophee een ereplaats kreeg voor het raam van de goot. (uit: Robben en Rooms, 1981); • Elie van Schilt - Wij as kender vongen er stekelbaorskes mee un schepnetje, unne stok daoraon un draoike van naoigaoren, unne kurk mee un kiepeveer as dobber en un angeltje gebogen van un knopspeld, daor vongen wij baorskes mee. (Uit: ‘Ut knaol; CuBra, ca. 2000); • Sjef Paijmans - We wisten precies in welke sloot er een bepaalde soort salamander te vangen was; waar er veel stekelbaarsjes waren en in welke sloot bijzonder grote viskesfreters zaten. (Herinneringen, CuBra circa 2002); • Sjef Paijmans - In de gracht voor de Weyenberg [in Oisterwijk], waar toen Bartje Schoenmakers zijn boerderij had, zaten op Woensdagmiddag, soms een stuk of wat schooljongens te vissen met een hengel; dat wil zeggen een dunne staak, een eindje zwart naaigaren en als dobber een rood lucifershoutje. Als angel diende een omgebogen speld. En toch werden er op deze primitieve manier stekelbaarsjes gevangen. (Herinneringen, CuBra circa 2002)
steken, steeke, sterk werkwoord, 1. steken; WBD doodsteken (van slachtvee); WBD steekmis - steekmes (van de huisslachter); deegmes (van de bakker); WBD III.3.1:246 'steken', 'steken onder water geven' = bedekt een onaangenaamheid zeggen; B steeke - stôok - gestooke - ook de verleden tijd 'stook' is gehoord; Interview Hermans - 1978 - “…vanaf de Korvelseweg was de Oerlesestraat tot de nieuwe Goirleseweg… stookte oover dan hadde daor de Groenstraot tòt Broekhoovesewèg toe...” (transcriptie Hans Hessels, 2013); M: staak; Btk: staak; - vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij stikt; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - ste.kən, st.ww.tr. en intr. - steken (staok(en), gesteken); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - GESTEKEN:3e hoofdvorm van 'steken'; STOOK 2e hoofdvorm; 2. rooien van aardappelen; In het najaar, wanneer de aardappelen moesten gestoken (gerooid) worden, hielpen de buurvrouwen elkaar totdat bij ieder van haar de aardappelen in de kelder lagen. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 1 ‘Wijkbuurten in vroeger dagen; NTC – 8-11-1950); stikt - steekt; Cees Robben – Van ’t Krèèvent naor ’t Kedent is mar unne bolscheut(...) Mar ’t stikt z’n gat aanders wèèd aachteruit (19850504); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - schôon is de rôos, mar de doore stikt (Si '67) - gezegd van iets dat men van te voren als prettig beschouwde, maar dat achteraf tegenvalt 2e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'stikke' en 'steeke', in het laatste geval met vocaalkrimping; Henk van Rijen - et stikt nie zo naaw - het komt er zo nauw niet op aan; staak - stak; verleden tijd van 'steeke'; stôok - verleden tijd van 'steeke'; Henk van Rijen - stak
stekraap, stèkrubbe, zelfstandig naamwoord, koolraap - brassica napobrassica; Henk van Rijen - koolraap
stelen, steele, sterk werkwoord, stelen; vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij stilt; B steele - stôol - gestoole; M: staal; Henk van Rijen - 'stèèle'; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - den êene maag en pèrd steele èn den aandere nòg nie oover de hèg kèèke (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) variant: nòg nie in de stal kèèke; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - heetie et gestoole, dan moetie hange (D'16) - hij moet de gevolgen van zijn misdaden ondergaan; steelt; verleden tijd van 'steele', met vocaalkrimping; staal, stôol - Henk van Rijen - stal; verleden tijd enkelvoud van 'steele'
stellen, stèlle, zwak werkwoord, stèlle - stèlde - gestèld, gesteld zijn; Hoe stèlde et daor? - Hoe maak je het daar? uitdr. te stèlle hèbbe - moeite of drukte hebben; uitdrukking - veul stèlles meej iets hèbbe - ergens veel moeite mee hebben; Cees Robben – ge ziet mar degget stelt... (19700116); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - stƐlə(n) zw.ww.tr. - stellen; zegsw. 'vuil stelles hebbe mƐ' - moeite en drukte hebben met; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STELLEN zie wdbb; uitstaan hebben (met iemand of iets); verrichten; toekomen, genoeg hebben; ' veel me(t) iemand/iet te stellen hebben. Het stellen - varen. Hoe stelt gij het ginder?
stellens, stèlles, zelfstandig naamwoord, genitief van infinitief 'stèlle'?; uitdrukking - Veul stèlles meej iets/iemand hèbbe - er veel moeite mee hebben; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - 'vuil stelles hebbe mƐ' - veel moeite en drukte hebben met, b.v. 'Ge het er vuil stelles mƐ, mƐ die klaen manne'; WNT STELLEN - 4) met min of meer moeite regelen
steltlopen, stèltlôope, sterk werkwoord, steltlopen; kinderspel; Interview dhr. Van den Aker - 1978 - “…en hakdòlle en stintje klètse, stèltlôope èn mitje steeke…” (transcriptie Hans Hessels 2014)
stem, stèm, zelfstandig naamwoord, stèmmeke, Cees Robben – Daor vlinderen as vlemmekes/ Veul helle kender-stemmekes... (19580531); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - 'ik hèb die stèm nôot geheurd', zi de köster, èn de gèèt stón óp et koor (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971)
stemmel, stèmmel, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.4.311 'stemmel' = stoornis
stemmen, stèmme, zwak werkwoord, "Van Delft - ""Er werd nogal hard gestemd"" betekent: Er werd luid gesproken. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)"
stenen pot, stèène pot, zelfstandig naamwoord, PM stenen pot; Dialectenquête 1876 - 'nen stêne pot' (ê = Fr. même); WBD III.2.1:121 'stenen pot', 'Keulse pot'; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - stä.nə(n), bnw. 'staenen', 'steinen' - stenen (alleen in de verbinding 'ene staene pot' (variant van 'enen staele pot') een hoge aarden pot (voor inmaak van bonen e.d.). Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STEIN zelfstandig naamwoord  o, - soort van grijs, steenhard aardewerk: 'Nen boterpot van stein. Stein is veule sterkes as gewoon èèrdewerk.
stenigen, stinnege, zwak werkwoord, stenigen; B stinnege - stinnegde - gestinnegd
ster, stèr, zelfstandig naamwoord, ster; 1. hemellichaam; On de lucht zaten wel honderdduzend sterrekes geprikt, die effenveul scheurkes in den vloer van den hemel leken. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 8; 31-12-29); 2. plant - vogelmelk; WBD III.4. 3:271 stèrrekes van Bètteljèm - vogelmelk (Ornithogalum umbellatum)
sterfhuis, stèèrfhèùs, zelfstandig naamwoord, sterfhuis; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STERFHUIS zelfstandig naamwoord onzijdig - Spr. 't Zijn kosten op 't sterfhuis
sterfte, stèèrft, zelfstandig naamwoord, sterfte; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - stärəft (naast stärəftə), zelfstandig naamwoord vr. 'sterft' - sterfte
sterk, stèèrk, stèèrek, stèèrik, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, sterk; Dialectenquête 1876 - stèrrek (è = scherplang); DANB hij hee veul pròts omdètti stèèrek is; Cees Robben – [Onderwijzer tegen leerling] Gij Pietje.. de drie trappen [van vergelijking] van sterk.. ..stèèrik, mister.. onnut stèèrik en ’t pèèrd van Jantje Groenen, mister... (19700821); Cees Robben – Hij’s onnut stèèrik... dieje Jan.. (19600226); Cees Robben – Hoe steèrik? ’n Pond thee op ‘n pötje, des stèèrik!! (19861205); WBD 'stèrrək' (II:1057) - sterk; Frans Verbunt - zo stèèrk as en lèère broek meej un èèzere kónt; WBD III.1.2:184 'nie stèèrk' = zwak van gezondheid; WBD III.1.3:17 'sterke stof' = lap; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - stä.rək, bnw. en bijw. 'staerk' - sterk; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - STERK – stè:rək bn (-ər, -stə); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STERK bvw. -fr. fort; ook: ranzig.
sterrenkijker, stèrrekèèker, zelfstandig naamwoord, sterrekijker; WBD (m.b.t. een paard) met een naar boven loensend oog
sterven, stèèreve, sterk werkwoord, stèèr(e)ve - stierf - gestörve, sterven; op stèèrve nao dôod op stèèrve ligge; MP gezegde - Wè ist hier tòch donker; tis krèk òf er ne wèèver op stèèrve leej; B stèèreve - sturf - gestörve; Henk van Rijen - storref; Dialectenquête 1876 - lève en stèrreve (tusschen ee en è in); Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - stèreven; gestorreve; Cees Robben – ’t Is stèèreve... en wir ontstaon... (19571102); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn daor hèbbek lang saome meej gewèrkt gehad, èn toen, die was daor den baos, de voldersbaos eigelek èn toen is hij gestòrreve èn toen bèn ik in zen plòts gekoome…”; Frans Verbunt - wie et miste heej stèèrft et nôojst; WBD III.4. 2:16 'sterven' - sterven (van dieren), ook genoemd: 'creperen', 'doodgaan', 'kapotgaan' of 'begeven'; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - gestörve (niet: gestòrve) (krt. blz. 12); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - stä.rəvə(n), st.ww. (praet. 'störf), intr. 'staerven' – sterven; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - STERVEN – stèrəvə wkw (stirəf, gəstorəvə); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - GESTURVEN:3e hoofdvorm van 'sterven'; 2e hoofdvorm: STORF en STÖRF STERVEN (uitspr. stärrəven). Dirk Boutkan (1996) - (blz. 16); gestörreve; van ‘stèèreve’; gestorven; Cees Robben – Mar dôôdgewerkt is ôôk gestörreve... (19810918)
steunen, steune, zwak werkwoord, steunen; WBD III.1.4:255 'steunen' = kreunen; B steune - stunde - gestund ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij stunt; stunt, stunde - steunt, steunde; tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van 'steune', met vocaalkrimping
stiefelen, stiefele, zwak werkwoord, stiefele - stiefelde - gestiefeld, flink stappen; R sloffen, langzaam (en vaak moeizaam) lopen; Daor kómt ie òngestiefeld. R Daor kwaampie ònstiefele. WBD III.1.2:136 'stiefelen' = vlug lopen; 146 idem = waggelen; Steeds korte ie; - Van Du. 'Stiefel' = laars; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – STIEFELEN onov. ww - met opvallende tred ergens op afgaan, meestal met de bijbetekenis: moedig benaderen. Niettemin enigsz. ironisch gebruikt. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STISSELEN - hard loopen (met hebben en zijn): Hij stisselde veurbij
stieken, stieke, zwak werkwoord, Henk van Rijen - omkopen
stier, stier, zelfstandig naamwoord, stier; Dirk Boutkan (1996) - stiér, stiere (lange ie), maar stierke (kort)
stieren, stiere, zwak werkwoord, stiere - stierde - gestierd, WBD de koe laten paren, ook ópstiere genoemd; lange ie; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - sti.jərə(n), zw.ww.tr. 'stieren' een koe door de stier laten bespringen
stierig, stiereg, bijvoeglijk naamwoord, WBD geslachtsdrift vertonend (van een koe), ook 'brösteg' of 'rits' genoemd; - korte ie; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - bijvoeglijk naamwoord  'stierig' - tochtig (van koeien gezegd); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STIERIG bvw. - loopig, loopsch, paardriftig, sprekend van koeien
stijf, stèèf, stief, bijvoeglijk naamwoord, stijf; ruim, iets meer dan; WBD 'stèvve bok' - oud, versleten paard; Cees Robben – ’n Stîjf ketierke dur de Rêît.... – iets meer dan een kwartier door de Reit (19550716) Frans Verbunt - stèèf ondergoed ònhèbbe - zich moeilijk bewegen; WBD III.1.2:219 'stijf' = verkleumd, stijf; WBD III.1.4:178 'stijf' = stijfkoppig; WBD III.2.3:137 'stijve rijst' = rijstebrij; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – STIJF (stééf) bn, in allerlei gangbare bett. en bovendien in de zin van: gearriveerd, gezeten, bemiddeld, bv. 'ne stéven börger. Meestal enigszins spottend gezegd, met een zinspeling op beginnende stramheid. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - bnw. en bijw. - stijf; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STIJF zie wdbb. ook: zeer, sterk, geweldig; stief; stief ketierke - groot kwartier, ruim een kwartier; Cees Robben - stèèf ketierke; korte ie; Wanink 'n stief keteer - een groot kwartier; Wat. STIEF - in overvloed; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - stijf - zeer, geweldig; De Bo stijf, bijw - zeer, sterk, geweldig (uitspr. veelal: stiif); Wint. 'n stief keteerken - 'n goed kwartier; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - als bijw. betekent het: ruim; Colenbrander (Varsseveld) 'n stief kwartier - ruim een kwartier Barghse weurd 'n stief kwattierke - ruim een kwartier; Gallée 'n stieve twee uur - een volle twee uur; Eibarge 't Is nog wah 'n stief keteerken loopm (ruim een kwartier); Twents Stief keteer - flink, goed, ruim kwartier; Drents stief: ruim royaal: 'n stief keteer - ruim een kwartier Oostterschelling De priis is stiif - hoge prijs; Groningen (Ter Laan: stief - ruim: 'n Stief ketaaier; v. Dale (XI) een stijve twee uur - dik, ruim; WNT STIJF II A, 14: Bij substantivische bepalingen van afstand of duur: ruim, dik: 'een stijve twee uur rijdens'. Tholen & St.-Philipsland 'n stief ketiertje - een goed kwartier Noord-Beveland Da's wè 'n stief kwertiertje loape; Zuid-Beveland 'n Stief kwartiertje / ruum' n kwartier; West-Zeeuwsch-Vlaanderen 'n stief ketiertje (. een goed kwartiertje): als men niet bij benadering kan zeggen hoe lang iets zal duren
stijfkop, stèèfkòp, zelfstandig naamwoord, stijfkop; WBD III.1.4:177 'stijfkop' = koppig kind; WBD III.1.4:178 'stijfkop' = idem; WBD III. I.4:332 'stijfkop' = ongehoorzame jongen
stijfsel, stèssel, zelfstandig naamwoord, stijfsel; Cees Robben stessel (19680405); Cees Robben – Aleen mar verlet naor ennige stessel-kiesjes... (19720414); WBD Onder 'stijfsel' is het Tilburgse woord niet vermeld. (II:778); Cees Robben - 'ennige stessel-kiesjes; WBD (III.2.1:335) 'stijfsel' = stijfsel; = stijfselpap, ook genoemd: stijfsel, stijfsel- pap of stijfselwater; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - zelfstandig naamwoord mannelijk  'stijssel' - stijfsel; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STESSEL zelfstandig naamwoord mannelijk , niet v. - uitspraak van 'stijfsel'
stijfselaar, stèsselèèr, zelfstandig naamwoord, "zanikerd, slomerik; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""stesselair - zanikbruur, iemand die heel langzaam is"" (stesselkruijer)"
stijfselbloem, stèsselblom, zelfstandig naamwoord, WBD III.4. 3:389 stèsselblom - pinksterbloem (Cardamine pratensis), ook genoemd: pinksterblom
stijfselen, stèssele, zwak werkwoord, Henk van Rijen - plakken; WBD (III.2.1:334) Onder 'stijfselen' is Tilburg niet opgenomen
stijfselkramer, stèsselkrèèmer, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - slomerik
stijfselkruier, stèsselkruier, zelfstandig naamwoord, "zanikerd, slomerik; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""stesselkruijer - zanikbruur, iemand die heel langzaam is"" (stèsselair)"
stijfte, stèfte, stèèfte, zelfstandig naamwoord, stijfte, stijfheid; - Afleiding van 'stèèf' met vocaalkrimping; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - ste.ftə, zelfstandig naamwoord vr. - stijfte, stevigheid
stijgen, stèège, sterk werkwoord, stijgen; WBD III.1.2:8 'stijgen' = omhooggaan, ook: rijzen, klimmen, klaveren; B stèège - stêeg - gesteege - geen vocaalkrimping
stijgs, stiek, stieks, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "rechtstaand, staansvoets; B stiekstaons; stiek springe - met de voeten tegen elkaar springen; Pierre van Beek – Als jongen sprongen we ""stieks"" over bijv. een sloot. We hebben niet de indruk, dat de jeugd van tegenwoordig de uitdrukking nog veel gebruikt. Bij ons was het springen zonder aanloop en wel met de beide voeten stijf tegen elkaar gedrukt. Kwam men aan de overkant van de sloot terecht dan moesten de voeten nog tegen elkaar staan. Anders was het niet goed. Men kon natuurlijk ook ""stieks"" in de hoogte springen. Bijv. over een touw of laag hekje. (Tilburgse taalplastiek 12 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 25 april 1950); Henk van Rijen - kunde gij stieks oover die grip - met de voeten tegen elkaar... greppel; Henk van Rijen - stieks kan ek et nie, mar wèl foetseler - met mijn voeten tegen elkaar kan ik het niet, maar wel gewoon; CiT (85) 'Kunde gij stieks over die grib?'; CiT (86) 'Stieks kanket nie mar wel foetseles'; WNT STIJGEN I B 3) Zich met loslating van of verdere verwijdering van den bodem in de lucht verheffen. (??)"
stijl, stèèl, zelfstandig naamwoord, WBD gebintstijl (rechtopstaande houten zuil, verbonden met een ankerbalk); WBD stèèl - een der dragers van de windas van een put; stèltje - verkleinwoord; Henk van Rijen - stijltje
stijven, stèève, sterk werkwoord, stijven; WBD III.4.4:208 'stijven' = stollen, stijf worden; ook 'bevriezen'; WBD III.2.1:333 'stijven' = idem (van de was); Dirk Boutkan (1996) stèève - stêef - gesteeve
stijvigheid, stèèveghèd, zelfstandig naamwoord, stijfheid; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STIJVIGHEID zelfstandig naamwoord  v. - stijfheid, stijfte
stik, stik, bijwoord, totaal, finaal, compleet, geheel en al; Ik zèè der stik aon - ik ben doodop; WBD III.4.4:237 'stikdonker' = donker; WBD III.4.4:237 'stik' = helemaal, geheel; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - bijw. 'stik' - geheel en al, totaal, finaal, radicaal; WNT STIK (IV) 2) volkomen, algeheel 5 geheel en al, in hooge mate
stikdonker, stichtendonkere, bijvoeglijk naamwoord, stikdonker; - ’t Was al stichtendonkere… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
stikken, stikke, zwak werkwoord, stikken; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - ge kunt stikken as ge gaaw zèèt (D'16); WBD stikke (ll:1176) - stikken (= naaien met de stiksteek); stikt - stikt.
stiklijf, stiklèèf, zelfstandig naamwoord, "korset; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""stiklaif - corset"""
stil, stil, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, stil, onopgemerkt, klandestien; Henk van Rijen - stille kroeg - klandestiene tapperij achter een winkel
stilhouden, stilhaawe, sterk werkwoord, Henk van Rijen - stoppen
stilletjesaan, stillekesaon, bijwoord, stilaan, beetje bij beetje, langzamerhand; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Van klènsaf aon zèèk opgebròcht van Körvel zôo stillekesaon ammel deeze kaant in, van dèèn nòr daander…”
stinken, stinke, sterk werkwoord, stinken; MP gezegde - As plöddeke-vèùl de kaomer doe, dan stinken alle huukskes. Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - stinken as nen bössem (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969), as en moosputje, as nen blauwslôot, as en fraatersôog. – stinke - stonk - gestonke; Dirk Boutkan (1996) - hij stingt (uit cluster ngkt wordt de k verzwegen); Frans Verbunt - hij stinkt nòr bier as ene schoojer nòr brôod
stinkertje, stinkerke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; afrikaantje; WBD III.2.1:456 stinkerke = afrikaantje (Tagetes patula, c.q. erecta) ook genoemds stinkende juffer, stinkend juffertje, - juffrouwtje;  Cees Robben – Welke blomme wilde op oew begraofenis? Snoffels... dalidas.. paosblomme.. of stinkerkes... (19850118)
Stiphoutse kerk, Stiphoutse kèrk, "gezegde; kaartterm; Van Beek - 't Is Stiphoutse kerk. - Gezegd bij het kaartspel, als men geen enkel prentje (plaatje) heeft. - Dan mag men ze ""weggooien"" om opnieuw te ""geven"". (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 10 januari 1959); WTT 2013 - Dit gezegde is blijkbaar ontstaan doordat de kerk van Stiphout geen muurschilderingen had."
stobber, stobber, zelfstandig naamwoord, stof; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - stobber; is me dè daor en stòbber; - …en daor kwaam veul wend en stobber uit; (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); ... innen duim dik stobber d’r op... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – Wè stobber, wè sintels... (19540403); Henk van Rijen - 'stobber'; Stadsnieuws - Kom hier, dan zak de stobber es öt oew broek klòppe (270806); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - stóber, zelfstandig naamwoord mannelijk  'stobber' - 1) stuifzand, stof; 2) fijne motregen; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STOEBER zelfstandig naamwoord mannelijk  - opvliegend stof, stuivend zand; stofregen
stobberen, stobbere, zwak werkwoord, stòbbere - stòbberde - gestòbberd, "stof doen opwaaien; - frequentatief van 'stòffe'; fig: Daor stobber et = daar spant het (b.v. echtelijke twist); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""stobberen - 't stobbert zoo (het stuift zoo)""; Van Delft - In plaats van het stuift veel, zegt hij: ""Wè stobbert het toch."" Hij spreekt ook van ""stobber"" op den weg, ""stobber"" op 'n vloer. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929); De Wijs – (gehoord na ’n wandeling:) oew averseer schoene zèn gelèk ondergestobberd (17-08-1964); Van Beek - ""Wè stobbert het toch!"" hoort men zeggen, als er veel stof waait. Of ""Stobber zônie!"" of: ""'t Stobbert zô"". (Dat zô hoort er bij). (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); Frans Verbunt - vrije dèr stobbert; Henk van Rijen - 'stobbere'; Cornelis Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – STOBBEREN ov.ww - 1) stof doen opwaaien; 2) onpers. ''t Stobbert' - 't stieft, er hangt stof. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - stòbərə(n), zw. pers, en onp. ww. 'stobberen'-1) stuiven, stoffen; 2) stof- regenen; stof doen opvliegen, stof maken/ verwekken; 4) snel en met geweld verwijderen. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STOEBEREN - stuiven, stof maken; stofregenen; Jan Naaijkens - Dès Biks - 'stobbere' ww - opstuiven"
stobbernest, stobbernist, zelfstandig naamwoord, stofnest; Cees Robben – Diejen stobbernist... (19601104); Henk van Rijen - dè ketoor is ene grôote stòbbernist; Henk van Rijen - 'stobbernist'; Cees Robben - 'stobbernist'; CiT (131) 'Dè ketoor isne groote stobbernist'
stoef, stoef, zelfstandig naamwoord, WBD III.3. 1:305 'stoef' = bluf, ook 'gestoef'
stoefen, stoefe, zwak werkwoord, WBD 'stoefen' = opscheppen; Frans Verbunt - stoefe - opsnijden; WBD III.1.4:430 'stoefen' = de hemel in prijzen; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – STOEFEN onov. ww - trots zijn op, pochen met, te pas en te onpas eigen verdiensten ter sprake brengen; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STOEFEN - hetz. als stoffen, zich roemen, bluffen, zwetsen, pochen, snoeven; stoefen op en over. WNT STOEFEN - stoffen, pochen, roemen
stoel, stuultje, zelfstandig naamwoord, "verkleinwoord; stoeltje; zitte nètjes op oew stuultje; verkleinwoord van 'stoel', met umlaut; Pierre van Beek - ""Jaona's stuultje"" was een vergroeide boomstam in 't bos van de familie Houben, waar zij uitrustte van 't naalden rapen en haar pijpke smoorde. (uit: Nieuwe Tilburgse Courant - 18 maart 1955: Tilburg als dorp: Verdwenen namen en typen); zie spèlle; Cees Robben – In m’n kaomer stao ’n stuultje (19700220); Cees Robben – In d’r stuultje bij ’t fornuis (19601118); Jo van Tilborg - Wij nòr de mis, aaltij etzelfde liedje, op oew stuultje hangen, aanders gong de vouw öt oew broek. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)"
stoeltjesgeld, stuultjesgèld, zelfstandig naamwoord, geld dat betaald wordt voor het plaatshebben op een stoeltje in de kerk; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STOĚLTJESGELD zelfstandig naamwoord onzijdig - geld dat de stoeltjeszetster in de kerk rondhaalt
stoep, stoep, zelfstandig naamwoord, stuupke, stoep; Ieder vèègt zen èège stuupke... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Sneuw); De Wijs – Gij gaot te ver, ge veegt oew stuupke nie schôn, mar oew hil straotje (23-10-1963); Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'Dat dankt me de stoep!'; WBD III.3. 1:405 'stoep' = idem; stuupke - verkleinwoord; smal trottoir; — verkleinwoord van 'stoep', met umlaut; Stadsnieuws - Nò et wèèrk zaatie op et stuupke vur zen hèùs en sjèkske te rôoke. (010409); Bosch stuupke - stoepje
stoepen, stoepe, zwak werkwoord, Gerard van Leijborgh - Stoepen: tijdelijk bij iemand werken. (‘Historische sprokkelingen’, Nieuwe Tilburgsche Courant, 25-8-1933)
stoeper, stoeper, stuuper, zelfstandig naamwoord, "Gerard van Leijborgh - Stoeper — weer een typische Tilburgsche uitdrukking. Een stoeper was een wever, die maar tijdelijk werkte; was er geen werk meer dan kon hij gaan, werd op de „stoep"" gezet. Werd aan een meisje gevraagd, heeft u vaste verkeering, dan kreeg men wel eens ten antwoord: ""ik heb maar een ""stoeper"". (‘De laatste Tilburgse huiswever’, Nieuwe Tilburgsche Courant, 22-11-1940); stuuper; korte uu; Van Delft - Een ""stoeper (stuper)"" is een helper, een bijwever. Men spreekt ook van ""stoeperen (stuperen)"" in den zin van: iets in 't ruwe bijwerken, opknappen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Pierre van Beek – …spreekt men nog van ""'nen stuper"" (stoeper) als men een bijwever bedoelt. Het begrip ""helpen"" is hier dus ook aanwezig, evenals in de eerstgenoemde betekenis. (Tilburgse taalplastiek 12 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 25 april 1950)"
stoethaspel, toethaspel, zelfstandig naamwoord, "sukkelaar, stoethaspel; Daamen - woordenlijst 1916 - ""toethaspel - sukkeltje""; WNT STOETHASPEL - 1) onbehouwen of onbeholpen persoon, iemand die zich niet weet te redden; 2) 'een vreemie stoethaspel' een vreemdeling met wien men niet op kan schieten"
stof, stòf, zelfstandig naamwoord, tabaksstuifsel dat gebruikt wordt om sigaren te matteren. Interview Jolen - 1978 - “…stòffe, om, om de kleur erop te brènge, dè wèl. Dè was stòf, tebaksstòf, war, dè wèrd gemaole èn daor blaoze ze dan die siegaare meej in…hoe noeme ze et…ik hèb et giestere nòg geleeze…matteere!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview Jolen - 1978 -  “Dan wèrde de puntjes van de siegaare bewaord…in en winkeltje…èn die puntjes, die wèrden ammel gemaole èn dè stòf wèrde de siegaare as ze ingepakt waare òf gesòrteerd waare …as dè naa gin kleur ha, dan  krêege die en kleur van die stòf…ik zat oe laote zien!” (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview Jolen - 1978 - “Maole…die wèrde dan gemaole, fèèngemòkt, hè, èn daor wèrd meej gestòft…oover de siegaare, jè…” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
stofbodem, stòfbojem, zelfstandig naamwoord, stofbodem; WBD stòfbójem (ll:1384) - stofbodem, bol v.e. pet
stoffen, stòffe, zwak werkwoord, stòffe - stòfte - gestòft, stuiven, stof maken, 'stòbbere'
stok, stökske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'stòk', met umlaut stokje; Dialectenquête 1876 - stukske (u = Fr. oeu.); ...'n aaw versleten menneke mee ’n stökske... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Naor oome Teun’; NTC 24-2-1940); tok-tok-tok as van ’n stökske (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Naachtegaol’, 1941); Cees Robben – Ons oma viel van d’r stökske (19860620) [viel flauw]; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - kletskoek op en stokske verkôope (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) - onzin vertellen; WBD III.2.2:36 'stokje' =stok of twijg om te straffen
stoken, steuke, zwak werkwoord, steuke - stukte - gestukt, stoken, opruien, onrust zaaien; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij stukt
stoken, stooke, zwak werkwoord, stoken; Henk van Rijen - 'Stooke teege de klèppe van de hèl omhôog' - zo hard stoken dat de kachel roodgloeiend staat. Dirk Boutkan (1996) - 'stôokolie'; B stooke - stokte - gestokt - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij stokt; M imp.: stok; stokt - stookt; 2e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'stooke', met vocaalkrimping; Hoeufft: 'stokt' voor stookt - De o wordt niet uitgesproken, als in stok, maar als in dof.
stolp, stölp, zelfstandig naamwoord, stolp; glazen omhulsel (klok genoemd) om voorwerpen te beschermen en stofvrij te houden; WNT STOLP - 1) kom of klok waarvan de opening naar onder is gekeerd; 1 Meestal voor heiligenbeelden of katholieke huisvlijt; Op de kaast stonde nog twee heilige ieder onder enne glaoze stölp. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Èn op de schaaw ston en bild van Sintantooniejes onder ene stölp. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - zelfstandig naamwoord vr. 'stulp' - stolp, glazen klok tot overdekking v. een of ander beeld. WBD III.4. 1:67 stulpnisje' - tjiftjaf, fitis en fluiter (68); WBD (III.3.3:201) stölp, glasstölp, glaskoepel = stolp over een heiligenbeeld; 2 Om voedsel vers te houden, met name kaas; WBD (III.2.171) 'stolp', 'kaasstolp'; 3. Figuurlijk; Cees Robben – Onze pa en ons moeder hebbe me onder de stölp bewaord... [ik ben door mijn ouders beschermd opgevoed] (19820507); Cees Robben – Sint Jussep onder ’n stölp en ’t hellig hart op unne pietestalleke. (19851129)
stolpen, stölpe, zwak werkwoord, stölpe - stölpte - gestölpt, als een stolp ergens overheen plaatsen; Hij stölpte z'nen bolhoed op z'nen kop... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); Cees Robben – En daor is gin maand over gestölpt of... (19860523) [en het is zeker dat...]; WBD III.1.2:7 'stolpen' = hotsen; ook: kwakken, hobbelen, hutselen, hossen; - Ge kunt ze onder êen maand stölpe (gezegd van nogal wat kleine kinderen met gering leeftijdsverschil); MP. R gezegde - Der zal gin maand oover gestölpt zèèn = dat zou me niets verwonderen; WBD III.1.2:12 'stulpen' = vooroverduikelen; ook: 'tuimelen', 'duikelen'; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - zw.ww.tr. en intr. 'stulpen' - vis vangen met een hoge, bodemloze mand
stolper, stölperd, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek - paard dat de neiging heeft het hoofd naar de grond te buigen; WBD stölper - slecht paard, ook genoemd 'slèèchte kont'
stolperen, stöllepere, stölpere, zwak werkwoord, stölpere - stölperde - gestölperd, struikelen; WBD III.1.2:10 'stulperen' = struikelen, ook 'stronkelen', 'strompelen' en 'klotteren'; van D. 'stolpern'? = struikelen, strompelen; Cees Robben – Swels d’n ölleger spulde/ stölperdenie over den dölleper van de Kölleverse kerk.. (19651015); Cees Robben – Stöllepert nie vur-over... (19570622); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – STOLPEREN (stölpere) onov. ww - struikelen, zich onhandig en met schokken voortbewegen (verwant met strompelen)
stom, stom, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, stom; dom; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - zo stom zèèn ast pèrd van O. L. Heer (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1974); Frans Verbunt - stom ast aachterènd van en vèèrke; WBD III.1.4:33 'stom' = dom; 'stomkop', 'stommerik' = dommerik; WBD III.1.4:36 'stommerik' = ezelachtig persoon; WBD III.1.4:361 'stom werk' = nutteloze arbeid
stomen, stôome, zwak werkwoord, dampen, stomen; WBD (III.2.1:217) 'stomen' = dampen
stompen, stompe, zwak werkwoord, stompen; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 27) uit het cluster npt wordt de p steeds verzwegen: stomt, stomte, gestomt
stompje, stumke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; stompje, laatste stuk van een potlood; Dirk Boutkan (1996) - stumke - stompje (blz. 21); Dirk Boutkan (1996) - (blz. 28) uit het cluster mpk wordt de p verzwegen; - Meej zon stumke pòtlood zok nie kunne schrèève. Bosch stumpke + 'n stumpke potlood
stook, stook, zelfstandig naamwoord, "brandstof; We han bekaant gin stook mir. - Koom ik stook te kort, wel dan kap ik m’n liddekaant kepot en dè stook ik op en dan slaop ik vort in ’n glaskiest. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STOOK zelfstandig naamwoord mannelijk  -al wat dient om in den heerd of in de stoof te branden, zooals kolen, hout, turf; Fr. chauffage; WNT STOKEN: afleiding: STOOK - 1) brandstof, in Antwerpen (""veur stook zorgen tegen de' winter""); 2) in 'een stook hout' - zoo véél hout als men in één keer opstookt, in Noord-Holland"
stookolie, stookollie, zelfstandig naamwoord, stookolie; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 33) stookollie (geen klinkerverkorting)
stoom, stôom, zelfstandig naamwoord, stoom; WBD 'stoomtoffEl' (II:1390) - stoomtafel (in pettenindustrie)
stoomfiets, stôomfiets, zelfstandig naamwoord, stoomfiets, voorloper van de bromfiets; Audioregistratie 1978 - “Of meej en stôomfiets, zin ze vruuger! Dè was en stôomfiets, ginne mooter! Stôomfiets! Stôomfiets was dè! Omdè stôom die öt de komprèssiekraacht diese… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
stoomtafel, stôomtòffel, zelfstandig naamwoord, stoomtafel; WBD 'stoomtòffəl' (II:1390) - stoomtafel (in pettenindustrie)
stoop, stôop, zelfstandig naamwoord, vat voor vloeistof
stoot, stôot, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - stoet, schare, veelheid; Henk van Rijen - 'Daor hòn ze tòch un stôot jong' - Daar hadden ze toch veel kinderen. WBD (II:2774) 'stôôt' - stootring; WBD III.4.4:256 'stoot' = menigte, troep; WNT STOOT (I) - 14) tamelijk groote hoeveelheid
stootkar, stôotkèèr, stotskèèr, zelfstandig naamwoord, "stootkar, handkar; Frans Verbunt - stótskèèr - handkar; WBD 'stòrtkéér' - stortkar (II:2783); WBD III.3. 1:390 'stootkar' = ""voertuig; Biks 'stòtkèèr' zelfstandig naamwoord  - stootkar, handkar; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - STOOTWAGEN, een soort van straatwagen, in onderscheiding van dezelke welke, even als de kruiwagens, tusschen eene berrie worden voortgestuwd, daar deze van achteren d. m. v. eene dwarslat worden voortgedreven. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STOOTWAGEN zelfstandig naamwoord mannelijk  - handwagen met twee wielen, dien men voorstoot of terkt. STORTKAR zelfstandig naamwoord  v. -zie: kapkar en stulpkar"
stootrand, stôotraand, zelfstandig naamwoord, stootband, band ter versterking v.e. onderzoom; WBD stôotraand (II:1087) - stootrand, stootband
stop, stöpke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; stopje; Dialectenquête 1876 - 'n kurreke stupke (u = ö); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - hij is nèt et stöpke van den duuvel zen oliekröske (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) - gezegd van een klein, nietig mannetje; verkleinwoord van 'stòp', met umlaut
stopnaald, stòpnòld, zelfstandig naamwoord, stopnaald, grote naald om (kousen) te stoppen; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de stòpnòld = F. Mutsaerts (blz. 57); WBD III.1.1:21 'getailleerde stopnaald' = slank, tenger; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STOPNAALD, zelfstandig naamwoord  v. - fig. een mensch die lang en dun is.
stoppen, stòppe, zwak werkwoord, stòppe - stòpte - gestòpt, stoppen; WBD goed gestopte koej - harmonisch van bouw, ook genoemd: 'vierkaante' 'goej behänge', 'schôon behange', 'gelèjnde', goej gesloowte koej '.
stoppertje, stòpperke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Henk van Rijen - een laatste aardappel na de maatijd, die men zo uit de pan eet
storen, stoore, steure, zwak werkwoord, storen; Dialectenquête 1876 - steure - storen; WBD III.4.4.311 'stoornis' = idem; B stoore - stoorde - gestoord - vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij stort
storm, störm, zelfstandig naamwoord, storm; WBD 'stòrmbant' (ll:1384) - stormband (bandje rondom uniformpet) WBD 'stòrmkóórt' (II:1391) - stormkoord (sierkoord om een pet); WBD III.4 :4:105 'stormen' = waaien Dirk Boutkan (1996) - (blz. 22) störm; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - zelfstandig naamwoord  en bijw. 'sturm' - storm 1) geweldige hoeveelheid 'ene sturm van volk'; 2) als bijw. v. intensiteit betekent het: geweldig, kolossaal. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STÖRM zelfstandig naamwoord mannelijk
stoten, stôote, zwak werkwoord, stoten; 1965 - Hoogendoorn - uitdrukking - 'Een kalf kan tegen een koe niet stoten'. WBD stoten, met de horens (gezegd van een bok); WBD glaansstôote - glanzen van leer aan de nerfkant, ook 'glaanze' genoemd (II 663); stôote - stotte - gestôote vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij stot; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 37) stôote - gij/hij stot; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STOOTEN - de gevulde glazen klinken; ook: tikken; stot - stoot; Cees Robben - ge stót meej oew kónt alles óm wègge meej oew haande hèt rèèchtgezèt; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 37) 'stot' 2/3 p. sing. van 'stôote'; tegenwoordige tijd 2e + 3e pers. enk. van 'stôote'; stotte - stiet, stootte; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 40) stottegij 'stoot je, stootte je' haplologie uit stottedegij; verleden tijd van stôote
straal, straol, zelfstandig naamwoord, stròltje, straal; WBD straol - straal, eeltachtige verhoging in de vorm van een pijlpunt midden door de platte onderkant v. d. paardehoef; stròltje - verkleinwoord; straaltje; verkleinwoord van 'straol', met vocaalkrimping
straat, straot, zelfstandig naamwoord, straat; òp straot, bij òns in de straot, assie mar van de straot is; De Wijs – (Gehoord van de ene Moeder tegen de andere:) 9 dochters en goed getrouwd, geen één die van de straot af moest (17-10-1972); - uitdrukking: van de straot af raoke: in het huwelijk treden, een man of vrouw vinden; Cees Robben – Op de duur raokt (...) iedereen van de straot aaf... (198407120); WTT - Daarentegen 'van de straot af moete': omdat een vrouw zwanger is maarnog niet gehuwd. gezegde - Henk van Rijen - de kaaj èn de straot hèbbe nie zoveul geleejen as hij. Henk van Rijen - 'Ge zèèt ur meej van de straot' - Je hebt er een bezigheid mee.; stròtje - verkleinwoord van 'straot', met vocaalkrimping straatje; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - op etzèlfde strotje ötkoome (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - steeds hetzelfde vertellen; een gesprek altijd naar hetzelfde punt leiden; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – Pieta Melis – “Die zaat in en kefeejke in de Anna Palownastraot…op de hoek van dè, van dè stròtje, van dè, jè, hoe hiet dè stròtje daor, Oranjestròtje…die was getrouwd meej êene van Klaose (Claassen) èn ze rokte aatij en grôote siegaar, stond aatij binne in et kefeej èn òn de deur aatij meej ene grôote siegaar in dere mond.” (transcriptie Hans Hessels 2014); WBD III.3. 1:404 'straatje' =steeg, slop
straatboeleerder, straotboelie, zelfstandig naamwoord, LvG uitgaanstype
straatfoks, straotfòks, zelfstandig naamwoord, woordspel: de dans foxtrot = strotfox = straotfòks = straathond
straatkei, straotkaaje, zelfstandig naamwoord, meervoud van ‘straokaaj’; straatkeien; straatstenen; Cees Robben – En ik kan ’t aon de straotkaaie nog nie kwèèt... (19640918)
straatlantaarn, straotlantèères, zelfstandig naamwoord, meervoud van ‘straotlantèère’; straatlantaarn; Cees Robben – As de straotlantèères aon zèn (19581122)
straatmus, straotmus, zelfstandig naamwoord, straatmus; door Robben gebruikt voor een vrouw die graag buitenshuis is en daardoor het huishouden verwaarloost. Cees Robben – Is oew vrouw thuis, Tinus..? Thuis.. Die straotmus is wir op rak... (19830708)
straatsteen, straotstêene, zelfstandig naamwoord, meervoud, De Wijs – ik hè mir kèkkers dan kôôpers, ik kan’t aon de straotsteene nog nie kwèt (17-08-1964)
straatveger, straotveeger, zelfstandig naamwoord, (overheidsdienaar) die de straat veegt
straf, straf, bijwoord, goed, machtig; Cees Robben – De vurspraok van Onze Lieve Vrouw van de Hasseltse Kapel [is] zeker zôô straf as die van Kevelèèr... (19710515)
straks, strak, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, straks (van STRAK met adverbiale s); Henk van Rijen - strak(ke); Wòcht mar tòe straks, Cees Robben - strak maok ik dieje lòsse zêûm van oewe jas wèl; ...strak zèèdet ammol meej mèn êens... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wès wèèn tòch fèèn); Henk van Rijen - 'A-me naa strakke wè aanders krèège, is-t vurmekaare'; Gaotie ons strak de oore waase... (Henriëtte Vunderink, Kaajgaaf, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); B strak - straks; WBD III.1.4:303 'strak' = streng; WBD III.4.4:8 'strak' = onbewolkt; 'strakke lucht' = bestendig weer; Bosch strakke - straks; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STRAK bw. - straks, later, aanstonds; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - strak, bijw. 'strak' - straks; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - STRAK of STRAKS, voor 'bijna'. B.v. 'ik was het strak vergeten', dat is 'haast' gelijk men ook wel elders zegt. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – STRAK bw-straks; verwijst naar een niet zeer nabije toekomst of naar een niet lang vervlogen verleden; in het laatste geval soms versterkt met 'toe' of 'toen' en dikwijls in de vorm 'strakke': toe strakke - daar straks.
stralen, straole, zwak werkwoord, straole - stròlde - gestròld, stralen; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij stròlt; stròlt, stròlde - straalt, straalde; R.J. 'hoe schòon jouw zieltje strolt'; tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van 'straole', met vocaalkrimping
strand, straand, zelfstandig naamwoord, strand
streen, streen, zelfstandig naamwoord, streng, gewonden en veelal ineengedraaide bundel garen; WBD streejn (II:990) - streng; ook: 'strèng'; WBD streejn (II:993) - streen, twist (bundel kettingdraden); WBD III.2.1:376 'streen' = streng garen; Bosch streen - streng garen; iem. die niet recht door zee is; kwezel; WNT STREEN (II) (t. w. garen): Thans alleen in het Zuiden. Wsch. was de oorspr. bet. 'streep, smalle strook, lijn'. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - streen - streng staren, haarsliert, riem, koord
streep, strêep, zelfstandig naamwoord, stripke, streep; WBD strêep (II:917) - streep (als dessin), ook 'streejp'; Dirk Boutkan (1996) - meervoud  streepe; Naast sing. 'streep' ook 'strêep' (blz. 32, 36); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STREEP zelfstandig naamwoord  v., Fr. ligne, zie wdbb. smalle strook grond; haarscheiding; stripke - streepje; R.J. 'daor hah ze wel 'n stripke veur'; Cees Robben – Nog gin stripke wèèzer’ (19830916); WBD III.4.4:287 'streepje' = millimeter; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 32) stripke; — verkleinwoord van 'strêep', met vocaalkrimping; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STREĚPKENSGOED zelfstandig naamwoord o – gestreepte stof
strengheid, strengeghèd, zelfstandig naamwoord, (ge)strengheid; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STRENGIGHEID zelfstandig naamwoord  v. - strengheid; WNT STRENGHEID - daarnaast, vooral vroeger STRENGIGHEID
strijd, strèèd, zelfstandig naamwoord, strijd; Henk van Rijen - 'Hè heej zunne strèèt gestreeje' - Hij heeft zijn strijd gestreden.
strijden, strije, sterk werkwoord, strije - streej - gestreeje, strijden, vechten, bekvechten Pierre van Beek - kibbelen; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'strijen' Dialectenquête 1876 - strije; WBD III.3. 1:256 'strijden', 'afstrijden, bekvechten, muilvechten, smoelvechten, ruzie maken, haarenkelen' = bekvechten; 3 C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – STRIJDEN (strééje) onov. ww - alleen gezegd v. woordenstrijd, kibbelen. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STRIJ(D)EN - kijven, twisten, krakeelen; Bosch strije - kibbelen, redetwisten; streej - streed, vocht, bekvechtte; verleden tijd van 'strije'
strijken, strèèke, sterk werkwoord, strijken; Dirk Boutkan (1996) strèèke - strêek - gestreeke - B strèèke - strêek - gestreeke — vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij strèkt; Et strèèke van men boezzeroene... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Moederdag‘); WBD brood netten (bevochtigen v. d. bovenzijde van deegbrood); R.J. 'den bekker zeej: 'ik laot me strèken''; WBD strèèke (II:1056) - strijken; WBD III.1.2:76 'strijken' = wrijven; ook: 'ruisen, frotten'; strèkt - Henk van Rijen - strijkt; Derde persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van strèèke: hij strèkt; strêek - streek; verleden tijd van strèèke
strijker, strèèker, zelfstandig naamwoord, WBD strijker (paard dat zijn enkels kwetst door ze onder het lopen tegen elkaar te schoppen); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STRIJKER zelfstandig naamwoord mannelijk  - vioolboog; Wetplankje voor zeisen en pikken.
strijkgaren, strèèkgaore, zelfstandig naamwoord, strijkgaren; WBD strèèkgaore (of strèjkgaore?) (II:921) - bep. soort wollen garen ook 'strèèk' of 'strèjk'(?) genoemd
strijkijzer, strèèkèèzer, zelfstandig naamwoord, "strijkijzer; grote voeten; Cees Robben – [man op rand van ziekenhuisbed:] Ik wil die kaauw strèèkèèzers nie in m’n bed hebbe... (19850621); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""die hêe 'n poar strijkijzers (groote voeten)""; Efkes naoderhaand vloge z’n schoen van z’n strèkijzers aaf en gonk ie aon ’t paase... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); WBD (III.2.1:345) strèèkèèzer"
strijklap, strèèklap, zelfstandig naamwoord, WBD strijklap: het stukje leer waarmee men de pek over een draad strijkt (II:700); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STRIJKLAP zelfstandig naamwoord mannelijk  - Bij blokm.: leeren lap om de messen op te strijken
strijkplank, strèèkplank, zelfstandig naamwoord, strijkplank; Dirk Boutkan (1996) - geen klinkerverkorting: strèèkplank (blz. 33)
strijksel, strèksel, zelfstandig naamwoord, strijksel; WBD netvloeistof (dienend om de bovenzijde v. h. deegbrood te bevochtigen)
strijven, strèève, werkwoord, WBD III.4.4:305 'strijven' = neervlijen, neerleggen
strikje, strikske, zelfstandig naamwoord, strikje; WBD strikske (II:386) - strikje (aan de achterkant v.e. pet); Frans Verbunt - et strikske zit òn de vurkaant (gezegd als er geen borsten te ontwaren zijn)
strisselen, strissele, zwak werkwoord, urineren; WBD III.1.1. lemma urineren - Udenhout
stro, strôoj, zelfstandig naamwoord, "stro; Dialectenquête 1876 - hooi en strooi; Van Beek - Iemand, die zijn vriend precies verkeerd ergens mee helpt, helpt hem ""van bed op strooi"". (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - iemand van bèd óp strôoj hèlpe - van de wal in de sloot; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - al stókter nen bós strôoj ónder, dan wòrdtie nòg nie vlug (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - gezegd van iemand die onverstoorbaar en langzaam blijft; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Dès nèt as Schèèrpenheuvel ôok, dòr gingde vruuger ok te voet nòr toe, Schèèrpenheuvel… èn dan snaachs koste hier òf daor in en kefeej of in en, in en zaol hier òf daor in enen hôop strôoj ligge slaope meej enen hôop bè mekaare!” (transcriptie Hans Hessels 2014); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - nòg gin strooj kunne bèète ('77) - arm zijn; Henk van Rijen - strôojhuuj ziede hòst nôot nie mir; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - stroʼi, zelfstandig naamwoord  o, 'strooi' - stro; WNT STROO, strooi"
strohuls, strôojhuls, strôojhulze, zelfstandig naamwoord, strôojhulze, stro; Audioregistratie 1978 - Toen zèttenie [de pastoor] me daor in, in et kesjòt, daoraachter de kèrk, ik èn Sjefke Dams. Ik vergeet et gaddoome nôot mir. Ènne… daor stonde en paor grôote volle maande vol leege wèènflèske, flèsse èn Damske èn ikke, jè, wij gingen es keure. Der zaat ooveral nòg zon dröpke in. En toen moes Sjefke öt de broek. Ik zèg: “Dè kunde hier! Der ligge strôojhulze zat! Gao daor mar in diejen hoek zitte!” (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
stromen, strôome, zwak werkwoord, strôome - strómde - gestrómd, stromen; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 't volk stromde... - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij strómt
strompelachtig, strommelèèchteg, bijwoord, WBD moeilijk (lopen) gezegd van koeien? ook 'krom staon' genoemd
stronk, stronk, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.3:105 stronk - dennenwortel; ook genoemd: pin, stomp, pöst; WBD III.4. 3:53 stronk - ondereinde v.e. stam; ook genoemd: voet, kontènd, gatènd
stronkelen, stronkele, zwak werkwoord, WBD III. l. 2:10 'stronkelen' = struikelen, ook: strompelen, stuiperen
stront, stront, zelfstandig naamwoord, stront, ook soortnaam: ene stront; Informant Toine Raaijmakers - Van een zuurpruim: Die laagt nòg nie as ie ne scheet/stront teege de muur omhôog zie krèùpe; Informant Toine Raaijmakers - Als reactie op de schertsende opmerking bij voorrang: 'Et vèùl gao vur den bissem': De strónt kómt aachter et vèèreke. MP gezegde - Die kan niks as van brôod strónt maoke. MP gezegde - En pèèrd èn enen hónd, die hinkt van ene strónt. In de strónt ruure - onprettige zaken oprakelen; R.J. dije strónt, zónne strónt (soortnaam); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - hij lèkt óp strónt nòch luure (D'16) - hij lijkt op stront noch luiers. Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - et pinneke van zen hart hangt in de strónt (D'16) - antwoord op de vraag 'Waarom is hij zo klein?'; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STRONT zelfstandig naamwoord  m, niet v. Frans Verbunt - zeuve kleure strónt schèète - erg bang zijn; Biks 'strònt' zelfstandig naamwoord  - stront; WBD III.4. 1:54 'vogeltjesstront' - vogelmest; WBD III.1.1. lemma uitwerpselen – frequent Tilburg; WBD III.1.1. lemma Een wind laten – Tilburg – stront stinke - [als enige plaats van opgave]; WBD III.2.2:34 'verwende stront' = verwend kind
strontbeest, strontbist, zelfstandig naamwoord, WBD III 4,2:175 lemma Mestkever - Mestkever is de algemene naam voor een familie van kevers die van mest leven; de bekendste twee soorten zijn de grote zwarte mestkever (Geotrupes stercorarius, ongeveer 2 cm) die vooral op de hei voorkomt en z'n nest volpropt met mest en de kleine veldmestkever (Aphodius fimetarius, 5-8 mm), een klein algemeen voorkomend kevertje met een oranjebruin schild en een zwart borststukje dat leeft op en van halfdroge paarden- en koeienmest. ; strontkever – frequent in Tilburg; mestkever – frequent in Tilburg; strontmulder – midden van Tilburg maar zeldzaam; strontbeest - Tilburg; stronthommel – Tilburg
stronthommel, stronthommel, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - traagpersoon; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - zó vlug as en stróntbij zónder vleugels ('72) - ironisch voor: langzaam; WBD III 4,2:175 lemma Mestkever - Mestkever is de algemene naam voor een familie van kevers die van mest leven; de bekendste twee soorten zijn de grote zwarte mestkever (Geotrupes stercorarius, ongeveer 2 cm) die vooral op de hei voorkomt en z'n nest volpropt met mest en de kleine veldmestkever (Aphodius fimetarius, 5-8 mm), een klein algemeen voorkomend kevertje met een oranjebruin schild en een zwart borststukje dat leeft op en van halfdroge paarden- en koeienmest. ; strontkever – frequent in Tilburg; mestkever – frequent in Tilburg; strontmulder – midden van Tilburg maar zeldzaam; strontbeest - Tilburg; stronthommel – Tilburg
strontjong, strontjong, zelfstandig naamwoord, strontjongen(s), kwajongen(s); WBD III.2.2:34 'verwend strontjong' = verwend kind; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STRONTJONGEN zelfstandig naamwoord mannelijk  - smaadnaam tot eenen knaap
strontkar, strontkèèr, zelfstandig naamwoord, strontkar, gierkar; WBD (Hasselt) gierkar; gezegde - Dur en stróntkèèr wòrde et irst ooverreeje = Men ondervindt het meeste last v. iem. die niet op zo'n hoog peil staat. Straotjongens hebben de aachterklep van zon strontkèèr nog ens los getrokken. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - hier gao de stróntkèèr vurop (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - gezegd als iemand zich in een gesprek voortdurend op de voorgrond dringt. Henk van Rijen - 'Ge wòrt mistal nie dur un rèèjtöög ooverreeje, mar wèl dur un strontkèèr Je wordt meestal niet door een meerdere beledigd, wel door een mindere. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - stróntka.r, zelfstandig naamwoord vr. 'strontkar', kar (waarop een ton) waarmee faecaliën naar de akker worden gebracht; fig.: nietswaardige kerel. Biks 'strontkèèr' zelfstandig naamwoord  - strontkar
strontkever, strontkeever, zelfstandig naamwoord, strontkever; WBD III 4,2:175 lemma Mestkever - Mestkever is de algemene naam voor een familie van kevers die van mest leven; de bekendste twee soorten zijn de grote zwarte mestkever (Geotrupes stercorarius, ongeveer 2 cm) die vooral op de hei voorkomt en z'n nest volpropt met mest; en de kleine veldmestkever (Aphodius fimetarius, 5-8 mm), een klein algemeen voorkomend kevertje met een oranjebruin schild en een zwart borststukje dat leeft op en van halfdroge paarden- en koeienmest. ; strontkever – frequent in Tilburg; mestkever – frequent in Tilburg; strontmulder – midden van Tilburg maar zeldzaam; strontbeest - Tilburg; stronthommel – Tilburg
strontmulder, strontmulder, zelfstandig naamwoord, strontkever; zie verder 'strontkeever'
strontpikker, stróntpikker, zelfstandig naamwoord, straatmus die paardepoep pikt; Frans Verbunt - leeuwerik; Henk van Rijen - kuifleeuwerik (Galerida cristata); witte kwikstaart (Motacilla alba); WBD III.4. 1:164 strontpikker - leeuwerik; 169 strontpikker - kwikstaart; Biks 'stròntpikker' - zelfstandig naamwoord  - leeuwerik
strontschepper, strontschèpper, zelfstandig naamwoord, WBD gierschep, gieremmer, ook 'gierschèpper' genoemd
strontwagen, strontwaoge, zelfstandig naamwoord, strontwagen = strontkar (zie boven); De strontwaoge zaagde ok nog mar amper, veul meense han waoterspuuling op de plee en waren op et riool aongesloote. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
strontzat, strontzat, bijvoeglijk naamwoord, stomdronken; WBD III.2.3:257 'strontzat' = dronken, ook 'teut'
strooien, strôoje, bijvoeglijk naamwoord, strooien; WBD kalk strôoje - kalk strooien, kalken van lijmvlees (II 610); strôoje - strôojde - gestrôojd
strooisel, strossel, strôojsel, zelfstandig naamwoord, mannelijk, onzijdig, "strooisel; Cees Robben – ’t Is sunt van de strôssel (19570601); Dorrus Misters - Behalve voedsel was er ook nodig strooisel (strouwsel), want die beestjes [varkens] moesten mest maken voor de tuin en het te pachten aardappelland. Dit strooisel moest gehaald worden uit de dennenbossen en schaarhoutwallen. Sommigen deden dat ongevraagd, maar dan stelden zij zich bloot aan een bekeuring door de veldwachter. De verstandigen vroegen daarom aan een bekende eigenaar van bos of wal een bewijs, waarbij hun verlof gegeven werd de afgevallen dennennaalden en het mos of de dode bladeren uit de wal te mogen verzamelen en naar huis te voeren. Tegen de avond zag men dan ook dikwerf moeders met volgeladen zakken op kruiwagens huiswaarts keren, geholpen door oudere kinderen of door vader, die voor een tijdje zijn getouw stil liet staan. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 6 ‘Paaseieren, namen en verdwenen gebruiken’; NTC 29-3-1951); Dorrus Misters  - het strouwsel (dit lijkt ons een samentrekking van strooisel en rouwsel, datgene wat in de dennenbossen en bij het schaarhout op de grond gevonden werd, spellen (dennennaalden), mos, varens, bladeren enz.) (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 6 ‘Hygiëne” in vroeger dagen’; NTC 28-4-1951); Pierre van Beek - Daar [op het politiebureau] verschenen regelmatig zulke typen als Jaona Verschuren, die voor negen cent een grote zak dennennaalden aan huis bezorgde, welke eerlijk in de bossen gevuld was. ""Jaona's stuultje"" was een vergroeide boomstam in 't bos van de familie Houben, waar zij uitrustte van 't naalden rapen en haar pijpke smoorde. (uit: Nieuwe Tilburgse Courant - 18 maart 1955: Tilburg als dorp: Verdwenen namen en typen); zie spèlle; Henk van Rijen - 'strossel'; WBD èlzestròssel - elzestrooisel (strooisel voor de koestal, hoofdzakelijk bestaande uit afgevallen elzebladeren); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - tis nen strosselhôop (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1968)-het is een hoop strooisel (kaart- term: gezegd als men alleen maar kaarten in handen krijgt die men kan neergooien; Biks stroojsel zelfstandig naamwoord  - strooigoed; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STREUSEL (uitspr strössel, met korte eu) zelfstandig naamwoord onzijdig  - strooisel (Kemp. Streusel veur de processie. Strossel veur de stal. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - STRAUSEL: het geen onder de beester gestroid word, het zij dan kort stroo, heide, of het bovenste vab de groes, het geen tusschen de heggen word uitgekrabt; strossel - strooisel; Audioregistratie 1978 - …èn die moese hout gòn spròkkele as ze tös waare èn, dè witte wèl, èn strôojsel haole vur de vèèreke dèsse han èn de gèèt… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)"
strooiselen, strossele, strössele, zwak werkwoord, strossele - strosselde - gestrosseld, strooisel deponeren; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - STRAUEN: kort stroo of heide onder de beesten werpen om mist te maken. Hier vandaan STRAUSEL, het geen onder de beesten gestroid word. Z.a. Cees Robben – Ik gao wè spelle krabbe want ik mot ’t vèèreke nog strössele.. (19760618) [dennennaalden verzamelen, bij elkaar harken, om ze in het varkenshok te gebruiken als ondergrond]
strook, strôok, zelfstandig naamwoord, smal stuk van iets
stroom, strôom, zelfstandig naamwoord, strumke, stroom, ook elektrische; de strôom is ötgevalle; we zitte zonder stroom; Henk van Rijen - bliksem in ne kaolen bôom gift hil et jaor strôom onweer vroeg in het jaar belooft veel regen; Biks stròòm zelfstandig naamwoord - stroom; strömke - verkleinwoord van ‘strôom’; stroompje; Cees Robben – ’t Waoter is ’n zielig nietig strömke... (19570704)
stroop, strêûp, zelfstandig naamwoord, 1. schare, groot aantal, vooral van kinderen; - en strêûp kènder; - Zen wuw blêef zitte meej en strèùp klèèn kènder; streup kender, (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘aaw Tilburg’, 1938); ...'ne streup blaogen aachter 'm aon. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); Meej hil de strêûp irst in de rups/ dan òn de gòktènt speule. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Kèrmes‘); De Wijs – Mee zo’n streup kèènder moet ik oppaasse dè ze nie van de kaaibaand gaon, as ge naa aachter mekaor loopt, koom ’t wel veur mekaor (27-12-1968); De Wijs – Ons vrouw gao mee de hille streup naor d’n dierentuin, mar ze veinen de lachspiegels ’t leukste (09-07-1967); Cees Robben – ’t Is unne streup... ’n heele klocht... (19580531) ; Cees Robben – Meej hil de streup.. (19600520); Cees Robben – En ’s aovens moet den heele streup/ al vruug den poetzak in (19650507) ; Cees Robben – Zuutjes kuieren, luikes luieren/ mee munne streup... (19540612); Zèède meej hil de streup op pad/ dan is er in de kortste keere/ oe knip wir pannekoeke-plat. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Kèrmes haawe ‘); Meej hil de strèup irst in de rups/ dan ôn de goktènt speule./ Ammol ene raoze kèrmes-steel/ hup, in de mallemeule. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kèrmes); Ene vadder meej ene kènderstreup/ die veul lewaai meebròchte/ zaat en ketier, smaachtend van dòrst,/ op zen pilske te wòchte. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: As de zon schènt...); ...mar tòch ging saoves hil de strêûp/ wir kèèke nòr et daànse. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vruuger...veul muuger); Piet van Beers – ‘Òn de pil’: Vruuger han de miste meense/ kènder...enen hêele streup. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Ik hè geheurd dègge meej un streup jong zit te haawe, diege nie te baos kunt… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); ’t Schonst vèèn ik: ‘Ze kosse nie bè mekaor gekweeke krèège’. Dè zeeje ze vruuger as ’n vraauw d’r kènder nòr binne riep. Dè viel dikkels nie meej, want toen han veul vraauwe nòg enen hêele strêûp jong. En kwèkt die ammel mar ’s bij mekaare. Dè moes toen nòg, zonne strêûp. Van de pestoor. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); GD94 meej hil dieje strêûp kènder; Frans Verbunt - 'strêûp jong' - kinderschaar; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - streup - troep, gezegd van kinderen (Tilb., Hilv.); naglijder op basis van verwantschap met stroopen; Haor KROOI - grote hoeveelheid; veel kinderen. 2. veel, een grote hoeveelheid van het vervolgens genoemde of bedoelde woord; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - wènne strêûp gèld!; Ast meej Pinkstere goei weer is,/ Ha ons Sjaan al lang gezeej,/ Maok ik ene keer fonduu klaor/ ge brengt hil de streup mar mee. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vrèmd eete); Mar et schonste van Karneval vèèn ik den opstoet. Meej al die hôogkèère, èn die strêûpe. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); WBD III.4.4:256 'streup' = menigte, troep; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - streup (blz. 182), evenals 'klocht'; Biks 'strèup' zelfstandig naamwoord  - groot aantal
stroopkoffie, stroopkòffie, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - koffiestroop, Buisman; Biks stroopkoffie zelfstandig naamwoord - peekoffie; WNT onbekend; Van Dale KOFFIESTROOP - stroop van melasse met aardappelmeel die men in de koffie doet als smaakverbeteringsmiddel, ook als surrogaat; synoniem: gebrande stroop
stroopkwast, stroopkwast, zelfstandig naamwoord, stroopkwast; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - aaltij mee de stroopkwast róndlôope (JM'50) - steeds vleien en paaien; WNT STROOPKWAST - in de fig. zegsw.: iemand met de stroopkwast achterna loopen - hem alstware stroop om den mond willen smeren, hen vleien.
strooplikker, strooplèkker, zelfstandig naamwoord, flemer, strooplikker
stroopmop, stroopmòp, zelfstandig naamwoord, stroopmop; Zède getrouwd dan wordt dè netuurlijk 'n moeilijker geval mar d'r is toch ôk wel 'n mouw on te paassen. Ge brengt [van de kermis] vur oe vernomste helft van oe trouwbuukske bij zo'n gelegenheid 'nen buil stroopmoppen of 'n paor kwatta's mee; dè is 'n veul beter remedie tegen onweer as 'nen bliksemafleijer: de bui drijft over zonder dè-ge't rommelen heurt! (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929)
stroopsoldaat, stroopsòldòtje, zelfstandig naamwoord, "stuk snoepgoed van gestolde stroop; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""stroopsoldotje of koekientjes opgerold papiertje (schuin), gevuld met gesmolten stroop""; Henk van Rijen - 'stroopseldòtje'; Wij moese aatij irst de [Hasseltse] kepèl in èn ’n rôozehuuke bidde vurdèmme vur êen of twee cènte snuupkes mochte kôope. En ik moet zègge, dan smòkte-n-et ok beeter. Et joodevèt, de stroopseldòtjes, de dròpveeters, ’t zuuthout, tôoverbòlle. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); WBD III.2.3:249 'stroop-hoorntje' = stroopsoldaatje; ook 'stroopsoldaatje'"
strooptuit, strooptiet, zelfstandig naamwoord, R flauw iemand; strooptietereg = flauw; Pierre van Beek - het vriendje van een hogergeplaatste; Stadsnieuws - 'strooptiet' scheldnaam voor vriendje v. d. meester (100506) Cees Robben - verrèkte strooptiet!; Henk van Rijen - verklikker; Frans Verbunt - strooptietje - puntzakje met ingedikte stroop; Biks strooptuut zelfstandig naamwoord  - strooplikker, vleier
strop, ströpke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Henk van Rijen - stropje, verlies; Cees Robben – Lillek ströpke (19601007) [koosnaam?]
stropen, strêûpe, zwak werkwoord, strèùpe - strupte- gestrupt, stropen; WBD (III.5.2:59.) 'stropen', 'rondstropen' of 'deugnieten' = schoepen; met vocaalkrimping - In tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij strupt; B noteert 'streupe' zonder naglijder; Piet van Beers – ‘Ötverkôop’: Ze strupt dan (saome meej der zuster)/ in de stad...de winkels aaf. (Spoeje doemmeniemer; 2009); strupt - stroopt; 2e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'strèùpe' (met vocaalkrimping); geströpt; van ‘strêûpe’; gestroopt; Cees Robben – aon ’n draoike geströpt.. (19570525)
stroper, strêûper, zelfstandig naamwoord, stroper; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'streuper'
stroppen, stròppe, zwak werkwoord, Henk van Rijen - stroeven; Henk van Rijen - 'Mun hèmsmaaw stròpt èlleke keer a-k munne frak òntrèk' - De mouw van mijn hemd stroeft telkens als ik mijn jas aantrek; • WBD III.2.3:23 'stroppen' = in de slokdarm blijven steken van voedsel; • stropen, afstropen, langsgaan; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “En die had ineens, daor had ze gelêûf ik nòg wèl en stuk òf vèèf, zès kindere van gehad, “kènder” van gehad dan, zak mar zègge, hè èn die stròppe ok langs de deuren, hè…èn mar krabbe…van de vlôoje èn de lèùs, hahahaha!”. (transcriptie Hans Hessels 2014)
strot, stroot, zelfstandig naamwoord, WBD III.1. :112 'stroot' = strot; WNT XVI:206 STROOT, naast strot, thans gewestelijk nog in gebruik.
strozak, strôojzak, zelfstandig naamwoord, met stro gevulde zak, o.a. dienend als matras; Cees Robben - ik slaop er [namelijk de drank] beeter as op den stroojzak; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…òf, òf op bèd ligge saoves, op, op de krib, zak zègge, èn dan die kusse, die hoofdkusse, dè was ammel mar strôoj, strôoj, strôojzak èn en strôojkussentje èn en deekentje der ooverheen meej en laokentje èn dan wier smèèreges òf saoves, wier dè kussentje van aachter oewe kòp öt getrokke!”; WBD (III.2.1:100) strooizak = stromatras
strubbelen, stroebele, zwak werkwoord, stroebele - stroebelde - gestroebeld, PM verzamelen; R.J. (tot de wind:) 'Stroebel mar blaojer van de bôome'; PM kaajscheute stroebele; - Verwant met 'strobbelen'? (zie WNT); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STROEBEL, STRUBBEL zelfstandig naamwoord mannelijk , STRUBBELING, STROEBELING v, zonder mv. oploop, gedrang, gewoel, geharrewar, Fr. tumulte, bagarre, foule
struffen, struffe, zwak werkwoord, struffe - strufte - gestruft, stroppen, vastlopen, blijven steken; WNT STRUFFEN - 1) tegenspreken, weerleggen, tot zwijgen brengen; 2) berispen, onderhanden nemen; 3) bedriegen (in 't Westvlaamsch); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - zw.ww.tr. en intr. 'struffen' - tegenhouden, stelpen; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – STROPPEN 1. ov. ww - een knoop of lus leggen; 2)onov. - stroef worden, in de knoop raken, vastlopen. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - Etymologisch verwant met 'stroef'; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STRUFFEN, STROEFEN - bestraffen, berispen (met worden) Kil. Streffan, reprehendere; struffen - wederleggen
struif, strèùf, zelfstandig naamwoord, WNT lemma struif - Etymologie onbekend; 1. pannekoek, pannenkoekenbeslag; ... plat as 'ne struif of dik en rond glek 'n stertjes-knol (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit 't klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929); Audioregistratie 1978 - En de boere zaajde ammel koolzaod! Dan han ze ollie, daor kosse ze strèùf van bakke èn, èn dan zo wè saus èn dè was vordilleg èn dè ginge ze daor laote maole, ollie laote pèrse! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Pierre van Beek - spèkstrèùf - spekpannekoek; Informant Ad Vinken - aajerstrèùf; WBD III.2.3:150 'struif', 'eierstruif' = eierkoek; WBD III.2.3:224 'struif' = pannenkoek; 226 'spekstruif' = spekpannenkoek; WBD III.2.3:227 'kersenstruif' = kersenpannenkoek; WBD III.2.3:227 'struifje' = flensje; Stadsnieuws - We eete taovend spèkstrèùf meej stroop (130607); WNT STRUIF - 1) eiergebak, omelet; 2) in Antw.: zeer dikke pannekoek; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STRUIF zelfstandig naamwoord  v. -zeer dikke pannekoek van bloem gebakken. 2. achterwerk; Pierre van Beek - figuurlijk: achterwerk; WBD III.1.1. lemma  achterwerk - struif, uitsluitend opgetekend voor Tilburg; 3. gezegde - mogelijk in verband met 2; Pierre van Beek - Hij heeter zene strèùf tòch mar lèkker ingedraajd. - Die jongeman heeft zich op een gunstig adres een meisje verworven. (Tilburgse Taalplastiek 154); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - der zene strèùf indraaje (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) - een goede plaats veroveren; soms in het bijzonder m.b.t. een vrijer; WTT 2013 - Denk aan modern Nederlands: ergens zijn kont indraaien; 4. Inspanning; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – STRUIF (strö:f) m - 1) pannekoek; 2) inspanning, in de uitdr. '’t kost veul strö:f - het kost kruim. 5. Sul; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - strö.f, zelfstandig naamwoord vr. 'struif' - 1) pannekoek; 2) sul, hannes (uitsl. v. mannen)
struik, strèùk, zelfstandig naamwoord, strökske, struik; strèùke - struikgewas, 'strèùkgewaas'; De Wijs  – (’n laat getrouwde juffrouw is ondanks alles (of dankzij) in verwachting geraakt) “Jè, jè, nen auwen struik wil nog wel groeien, asser wè sap aon zunnen wortel komt!” (15-06-1963); Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - as ge òn nen aawe strèùk waoter giet, gaotie nòg wèl es bloeje (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - gezegd v.e. vrijgezel die op latere leeftijd trouwt; WBD I:1475 aardappelstruik: 'bos', (Hasselt) strèùk; Dirk Boutkan (1996) - geen klinkerverkorting in: strèùkgewaas; WBD III.4.5:58 strèùk - boomstronk; ook genoemd; post, knuist, gateind, konteind; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STRUIK zelfstandig naamwoord mannelijk  zie wdbb. op struik verkoopen - graan verkoopen, ter wijl het nog te wassen staat. STRUIKEN zijn uitgegroeide wortels en ondereinden van denneboomen; strökske - verkleinwoord; struikje; verkleinwoord van 'strèùk', met vocaalkrimping
struikgewas, strèùkgewaas, zelfstandig naamwoord, struikgewas; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 33) strèùkgewaas (geen klinkerverkorting)
struinen, strèùne, werkwoord, strèùne - strönde - geströnd, WBD III.1.2:124 'struinen' = verdacht rondlopen; ook: 'sluipen' 'gluipen'
struis, strèùs, bijvoeglijk naamwoord, kloek of zwaargebouwd; R.J. 'die smid hah 'n struise knappe vrouw'; WBD III.1.1:15 'struis' = zwaar van lichaamsbouw; ook: 'stug' of 'stuup'; WBD III.1.1:16 'struis' = grofgebouwd; WBD III.1.4:139 'struis' = krachtig; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - bnw. 'strous' struis: 'ene strouse jonge, resp. kaerel. '; Hft. Hoeufft: 'struisch', voor zwaar, sterk, kloek, zoo van bezielde als; onbezielde wezens. Z.a. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STRUIS(CH) - kloek, gespierd, sterkgebouwd, Fr. robuste; kloek, onbewogen, niet ontroerd. WNT STRUISCH - 1) kloek, zwaargebouwd; 2) flink, niet toegevende aan zijn aandoeningen
stug, stug, bijvoeglijk naamwoord, WBD stugge koej - stukkig (forsgebouwd), ook 'gròffe' of 'zwaore' koej; WBD III.1.1:15 'stug' = zwaar van lichaamsbouw: ook- stuup genoemd; WNT STUG 4) van personen m.b.t. hun karakter, uitingen enz.: niet-meegaande, onbuigzaam, weerbarstig; niet gemakkelijk in den omgang. Evenzoo van dieren, met name paarden en ezels.
stuifmeel, stèùfmèèl, zelfstandig naamwoord, stuifmeel; WBD strooimeel (meel dat bij het bewerken van deeg, hetzij op de werkbank, hetzij op het deeg zelf gestrooid wordt om kleven te verhinderen)
stuifregen, stiefrèège, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.4:69 'stiefregen' = motregen; WBD III.44:150 'stiefzand' = stuifzand
stuiken, stèùke, zwak werkwoord, stuiken; WBD III.3. 2:104 stèùke = stuiken; knikkers in een kuiltje gooien; ook stèùte genoemd
stuip, stuup, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "korte uu; flink, fors: onvervaard; 't Is en stuup kèènd vur deren aawer; R Hij blêef stuup durwèèrke. A.J.A.C. van Delft – D'r wier stuup gezongen en dan gebeurde 't nogal ies dètter messe getrokken wiere! (Nwe. Tilb. Courant, 5 dec. 1929); Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - ''n stuup keind'; Van Beek - ""'n Stuup kènd vur durren aauwer"" vertaalt men met: Een flink kind voor zijn leeftijd. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Van Delft - - ""Ties 'n stuup keind vur zun jaore"", zegt men over 'n flink kind voor de leeftijd. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Van Delft - - Als we wat laat zijn en ""een uur in drie kertier willen gaon, dan motten we stuup gaon"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Oome Teun stapte stuup-aon... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); Cees Robben – ’n Stuup kênd vur durren aauwer..! (19550806); Opt list vond ik nòg en petrèt/ van ons (toen we nòg vreeje)/ Wè waare we tòch en stuup paor.../ Mar... dès vort lang geleeje. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Willem wies wètter was); WBD III.1.1:15 'stuup' zwaar van lichaamsbouw; ook: 'stug' of 'struis'; Stadsnieuws - Hij bleef stuup durwèèreke èn trok zenèège nèrgeraand wè van aon (221008) - hij bleef stug doorwerken en trok zich nergens iets van aan. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – STUUP bw, verwant met 'stuip', gebogen houding? In de uitdr. 'stuup durwerke' - onafgebroken doorwerken zonder op te zien of de rug te rechten."
stuip, stèùp, stèùpe, zelfstandig naamwoord, van de spierziekte 'stuipen'; ziekte; WBD III.1.2:279: '(de) stuipen hebben', 'in de stuipen liggen', 'aan de stuipen lijden' = de stuipen hebben, krijgen; R.J. 'kreeg ie mar de stuipen'; schelmenstreken; – Daor kan 'k oe en stèùp van vertèlle Sjonge-sjonge, wè hebben wij vruger stuipen uitgehaold! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938); Audioregistratie 1978 - Sus de Brèùn! Daor hèbbe ze nòg schôon stèùpe meej ötgehòld! Sus de Brèùn… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); WBD III.1.4:262 'stuip' = gril; WNT STUIP (I) gril, kuur, luim, nuk; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - zelfstandig naamwoord vr. 'stuip' - trek, klucht; onbedaarlijk gelach; uitdrukking: in en stèùp ligge
stuiperen, stuupere, zwak werkwoord, "'n zetje omhoog geven; Agge me stuupert, koom ik er. - Als je me een zetje geeft, kan ik erbij. R ook: We hèbben em derèùt gestuuperd. - de deur uit gegooid. Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - stuupere; dèssem der zèlf ötgestuuperd heej; de deur ötgestuuperd; Menne goeien Engel, hellep dezen bengel, hellep deze vlerk, stuuper dezen deugeniet geregeld naor de kerk! (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Onze Lieven Heerke’, 1938); En toen ie laot op den middag taomelijk bezopen thuiskwaam, wier ie deur z'n vrouw as de foeter naor bed gestuperd. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); ""Ik dörf te wedden dè d'aaw lui van den raod allemaol saomen geniemand zullen vinden veur d'r staandbild, mar we zullen ze 'n bietje stuperen!...” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); Den engel die stuupert oe zuutjes veuruit; dan heurde van ver 'n bekende wijs, ge neuriet al mee mee dè zuute geluid; en ge stapt al in 't Paradijs! (Piet Heerkens; ‘De brug’, gepubliceerd in De Zaaier, bijlage van de Nieuwe Tilburgsche Courant, 1941); Pierre van Beek – Zo ""stuperden"" wij als jongens elkaar vooral als het gold over een muur of schutting te klimmen. Het werkwoord heeft echter ook nog de betekenis van iets in het ruwe bijwerken. Dus met de Franse slag opknappen. (Tilburgse taalplastiek 12 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 25 april 1950); Cees Robben – Zôdde-me-nie-is-wille-stuupere-bruur...? (19560818) ; Cees Robben - ...zakkoewis stuupere..? (19570209); De Wijs  – Stuper mèn is un bietje (feb. 1962); Van Beek - ""Zakkoewis stupere?"" - Zal ik u eens duwen, helpen? (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Van Delft - ""Wil ik je eens stuperen?"" vraagt de eene jongen, die den ander bijv. bij het overklimmen eener beschutting behulpzaam wil zijn. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Henk van Rijen - stuuper mèn is en èndje - geef mij eens een zetje stuupere - stuuperde - gestuuperd; Henk van Rijen - bèùtestuupere - wegwerken, (niet hardhandig) naar buiten zien te krijgen; Piet van Beers – ‘Kerstverhaal 2009’: Jozef kos gin kaomers vèène, in en lozjemènt of en kafeej./ Ooveral wier ie wèggestuupert, wèttie ok smikte èn wèttie ok deej. (Het zeventiende boekje, 2010); CiT (109) 'Wikkoe efkes stupere?' (110) 'Stuper m'is 'n endje' Steeds korte uu (geaccentueerd); Teuth. stiperen (stutten). Zie schoren (sustentare); Buuk stuuperèèr - oude benaming voor 'sponsor v.h. Kruikenconcert'; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – STÚPEREN onov. ww - aansporen, aanzetten tot haast; Biks stuupere ww - een zetje omhoog geven"
stuiperwagen, stuuperwaoge, zelfstandig naamwoord, kinderwandelwagen
stuit, stötje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; WBD III.1.1:131 'stuitje', 'stuit = stuitbeen; ook 'staartschroef
stuiten, stèùte, sterk werkwoord, stèùte - stôot - gestöt, "roemen, prat gaan op, opscheppen over; Et kan gin stèùte lije. - Het verdraagt geen roem. Ze stôot tòch zo op der dòchter. Ik kan nie oover em stèùte; D' 16 "" 't kan gin stuiten lijen; hij wier nog bestooten ook (geloofd, geprezen)""; Van Delft - ""In het veurjaor koopen wu een vèrreken, een knap vèrreke of een trappistevèrreke, en als ie het goed gedaon hee, dan gaot ie mee Korsmis op de leer en komt de buurt stuiten en 's avonds op de kaoikes.""(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Boutkan - stèùte - stötte - gestöt (blz. 38 +41); presens met vocaalkrimping: gij/hij stöt; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 37) stèùte - gij/hij stöt; Cees Robben – [onderwijzer tegen een moeder die haar zoon aan een baan wil helpen:] Ik kan nie over ‘m stuite, mar omdè gèt-zèèd zal ik opnoteere dek van de week moet optillefeneere en ‘m aon rikkemendeere.. En dan moet ie mar solliciteere.. (19720128); WBD IIII.1.4:429 'suiten' = prijzen/loven; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - stuiten - uitbundig prijzen (brab., limb.); Biks stuite ww - prijzen, tevredenheid betuigen; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STUITEN - pochen, zich roemen, bluffen, snoeven (op en over); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - zw.ww. intr. 'stuiten' - zijn tevredenheid betuigen, prijzen, roemen (met de voorzetsel  op, ouver, van; en het vnbw. 'araf'); J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - STUITEN. Niet zeer over iemand of iets stuiten = niet roemen. Bij Kiliaan = jactare; ook Huygens reeds. Z.a. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - STUITEN: prijzen, loven, pochen; ook BESTUITEN Z.a. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – STUITEN (stöte, stötte, gestöt) onov. ww. Van Dale - vermeldt dat het Zuidned. is voor: pochen, bluffen, snoeven, Z.a. Bosch stuite - pochen, prijzen, roemen; WBD III.1.4:190 'over stuiten' = genoegen doen; WBD III.1.4:193 'stuiten = zijn tevredenheid betuigen; ook 'bestuiten'; stöt - roemt, gaat prat op; Hij stöt meer dan et lije kan. - Hij pocht meer dan verantwoord is. Dirk Boutkan (1996) - (blz. 57) 'stöt' 2/3 p. sing. van 'stèùte'; 2e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'stèùte', met vocaalkrimping; stôot - roemde; verleden tijd van stèùte; ook stotte; stötte - roemde; verleden tijd van stèùte; ook stôot"
stuiven, stèùve, stieve, sterk werkwoord, stèùve - stoof - gestoove, stuiven; stuiven; WBD III.4.4:115 'stieven' = stuiven; Haor STIEVE - stuiven; stôof - stoof; verleden tijd van stèùve
stuiver, stèùver, zelfstandig naamwoord, "1. letterlijk: het oude geldstuk stuiver; Van Delft - ""Dat vrouwtje zou wel op 'n stuivertje kakken"" zegt men schertsend, waar een meer beschaafde spreekt van ""Hemmetje raak m'n rokje niet"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); MP gezegde - Ene stèùver mèlk, èn nie gebooterd. - zonder moeite iets bereikt; Cees Robben – Dè zen de zeuve stuiver nie... (19870911); WNT – lemma STUIVER I.2 — Zegsw. 't Zijn die zeven (of vijf) stuivers niet, dat is de zaak niet, dat is de ware reden niet (CORN.-VERVL. TEIRL.). Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - meense die ginne stèùver op der geweete hèbbe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) - arme mensen; Hèdde ginne stèùver in de mars/ of zèède stinkend rèèk/ Agge in oe blôote bille staot/ bènde allemòl gelèèk. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gin verschil); Frans Verbunt - ginne stèùver op zen ribben hèbbe; WBD III.3. 1:152 'stuiver', 'stuiverke' = stuiver; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STUIVER zelfstandig naamwoord mannelijk  -fr. sou; valsche stuiver - persoon die vals en trouwe loos handelt. 2. figuurlijk: achterwerk; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - op zene liste stèùver ligge - op sterven liggen; WBD III.1.1. lemma  achterwerk - stuiver, uitsluitend opgetekend voor Tilburg en Cuijk; Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - zat on de stèùver (HM'60) - moeilijkheden genoeg; 2.1 figuurlijk: in het bijzonder de anus, de aars, sluitspier; Dun dokter noem ut unne fistel, mar ik zeg mar dek-ut aon munne stuiver heb... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990; WBD III.1.1:138 'stuiver = achterwerk; ook 'poepstuiver'"
stuiverblad, stèùverblaojke, zelfstandig naamwoord, een tijdschrift of krant van vijf cent; een goedkope publikatie; ...zo taai as den biefstuk ut de moppentrommel van ’t Stuiversblaoike... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929)
stuk, stuk, zelfstandig naamwoord, stukske, "lap stof; Van Delft - Aan ""een stuk"" (een lap stof), waaraan de vrouw ""thuis nopt, werreken we zooveul schoft"" en als het klaar is, ""gaon we leveren"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Interview Hermans - 1978 - “…mar as ge nòg van de veezel af irst et gaare moet spinne, war… daarnaa nòg verwèrke tòt kètting èn inslag in de weeverij èn dan nòg es et stuk 54 meeter maoke..” (transcriptie Hans Hessels, 2013); • stukke doen: lappen stof controleren op fouten en die herstellen; vaak als thuiswerk voor gehuwde vrouwen; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – En ik hèb zèllef aatij stukke gedoan tèùs, hil lang vur Diepen…”.. (transcriptie Hans Hessels 2014); stukske - verkleinwoord; stukje; stukske moeder gòds - stuk hout (korteling) zwaar genoeg om een houten paal(tje) in de grond te slaan (volgens Kees Maes); Henk van Rijen - stukske moeder gods - stuk rondhout, korteling, stuk hout om een afstraffing te geven. WBD III.4.4:277 'stukske' = portie"
stukadoor, stikkedoor, zelfstandig naamwoord, stukadoor; Cees Robben – Ik zèè dees jaor feftig jaor stikkedoor (19810130); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - zelfstandig naamwoord mannelijk 'stikkedoor' - stukadoor
stult, stult, zelfstandig naamwoord, nors persoon; Cees Robben – ’n stult van ’n mèèd... (19670616); WNT STULT, zelfstandig naamwoord m., wsch. verwant met 'stout', hd. 'stolz'. Iemand die weinig spraakzaam is, norsch persoon. In een deel van Brabant (Corn. -Vervl.); A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - zelfstandig naamwoord vr. 'stult' - hetz. als doos v.e. boerin; 'n dikke stult, 'n lompe stult, 'n stult van 'n maid - lompe, doosachtige meid
sturen, stuure, zwak werkwoord, stuure - stuurde - gestuurd, schommelen, sturen; WBD (III.3. 2:142) stuure, toutere = schommelen; steeds lange uu; WNT STUREN (II) van onzekeren oorsprongt misschien een bijz. toepassing van sturen (I) Schommelen, als kinderspel (in groot deel v. Brabant); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STUREN - schommelen, touteren; ook 'suren'; Bosch sture - schommelen, zenden
stuur, stuur, zelfstandig naamwoord, schommel; WBD (III.3. 2:140) stuur of schötje = schommel; lange uu; WNT STUUR (III) Van onzekeren oorsprong: schommel (in een groot deel van Brabant). Idem STUREN (II) = schommelen. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – STUUR v. - schommel. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STUUR zelfstandig naamwoord mannelijk - touter, schommel; ook 'suur'; Biks stuur zelfstandig naamwoord - schommel; T&T (themanummer 1993) kaart 'schommel', blz. 97; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - stuur - schommel (ten z. v.d. Maas)
stuw, staaw, staw, zelfstandig naamwoord, WBD kudde volwassen varkens, ook genoemd 'klocht' of 'hôop'; WBD staw - troep, gezegd van dieren; ook genoemd: 'troep', 'klocht', 'klòcht', 'kudde', hôop' of 'kooj'; WNT STOUW 1) drift of kudde vee; 2) binnenlandsche waterkeering. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STOUW zelfstandig naamwoord mannelijk  - drift, kudde hoornvee, verkens, enz. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - zelfstandig naamwoord vr. 'staauw' - stouw, zeker aantal (koeien of kinderen die men stouwt); J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - Een stouw beesten, voor eene drift beesten. Zie wijders STOUWEN. STOUWEN... in de Zuidelyke Nederlanden zegt men de koeijen staauweren een frequentatievum van STAAUWEN. Z.a. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Uit de gegevens op blz. 182/183 en kaart 106 blijkt niet dat in Tilburg staaw gangbaar is; wel 'strêûp' en 'klocht'; WBD troep, gezegd van dieren; ook genoemd: 'troep', 'klocht', klòcht', 'kudde', 'hôop' of 'kooj'; WBD staaw - kudde volwassen varkens, ook 'klocht' of 'hoop' genoemd; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – STOUW (staaw) m - kudde die men kan stouwen, klucht, groot aantal, gezegd van kinderen en gevolg: 'nen hille stouw kènder. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - zelfstandig naamwoord vr. 'staauw' - stouw, zeker aantal (koeien of kinderen die men stouwt)
stuwen, staawe, zwak werkwoord, zich met velen tegelijk voortbewegen (?); BTW stouwen, stuwen, noest doorlopen, zeulen; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - er op af staauwen; daor op af staauwen; 'k staaw erop aaf; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - op de spoorbrug aon staauwen (er naar toe gaan); Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'tot ze nor huis staawden'; Ik staauwde weg, en op innen siebot kwaamp ik terug... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben - ôok meej karneval doen de vèèrekesstaawers der bist; Cees Robben - zit ie me daor wir zene kanes vol te stouwe; Dialectenquête 1876 - staauwe - stuwen of stouwen; vèrrekesstaauwer - varkenshoeder; Henk van Rijen - 'Hè staawde oover den èkker' - Hij liep zwoegend over de akker. WBD III.1.2:136 'stouwen' = vlug lopen; WBD III.1.1. 2:150 'stouwen' door een staand gewas lopen. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - sta.wə(n), zw.ww.tr. 'staauwen' - stouwen, drijven, voortdrijven; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - STOUWEN - drijven, leiden
stuwerij, staawerij, zelfstandig naamwoord, het opdrijven van vee als varkens en (hier) geiten; Cees Robben – ’n stouwerij van uuren (19610929)
subiet, siebòt, zelfstandig naamwoord, "WTT- 2013 - De uitspraak is niet vastgesteld, dus ook niet op welke lettergreep de klemtoon ligt; ineens, plotseling, op staande voet; de handeling die beschreven wordt bevat altijd een element van verrassing of onverwachtheid. - in Tilburg meestal in de bijwoordelijke uitdrukking 'op ene siebòt'; - elders, en vaker in Vlaanderen als gewoon bijwoord: 'siebots'; - de uitspraak lijkt, gezien de uiteenlopende spelling in geschreven bewijsplaatsen, te hebben gevarieerd: sjiebòt, schibbot, sjibbot; Tilburgse bewijsplaatsen; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""siebot - ze mos er op 'ne siebot uit (onverwacht)"" [op staande voet ontslagen]; Van Delft - ""Die knecht is er op ne schibbot uitgetrokken"": Hij heeft onverwacht en zonder voldoende opzegtermijn in acht te nemen zijn ontslag genomen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Wie er ""op 'nen schibbot uittrekt"" (een dienstmeid bijv.) neemt onverwacht ontslag. Dus zonder de gebruikelijke opzegtermijn in acht te nemen. (Tilburgse taalplastiek 13 Nieuwe Tilburgse Courant – donderdag 11 mei 1950); Naarus - Ik staauwde weg, en op innen siebot kwaamp ik terug en hak me in plattebuiskachel gekocht om te zoene, pekaant vur niks. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Van Beek - ""op unne siebot"" is: ineens, vlug. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Anoniem – 1959 – ; Nillus hee dè gevalleke noot nie verzwege, Dettie op unne siebot gedaon ha gekrege, (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); Cees Robben - Ik ben bij de fraters weggegaan, en niet zomaar „op unne siebot"" zo ze in Tilburg zeggen. (in: Fraters, ca. 1980); Henk van Rijen –  'siebot' - vlug, snel, ineens; 'sjiebòt' - plotseling, bij verrassing; Stadsnieuws - Hij wier op ene siebòt dur de mister öt de klas gestuurd èn hij hò niks gedaon (261108); Andere vermeldingen; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - Siebot, Z.a. Bont: sibot, zelfstandig naamwoord m. 'siebot' (vooral in de verb. 'op enen siebot' - opeens, op stel en sprong, zonder overgang of voorbereiding, dus onverwachts; Cornelissen en Vervliet - SIEBOT, znw., m. — Op ' ne(n) siebot, op eenen oogwenk, oogenblikkelijk, dadelijk (...) 't Was op 'ne' siebot gedaan. Wacht 'en bitje, op 'ne' siebot ben ek bij u. SIEBOTS, bijwoord — Op 'nen siebot, schielijk , plotseling. Hij is siebots gestorven, zonder bichten of berichten. Da' niefs komt zoo siebots en zoo onverwacht. Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen); Gent 1899). Hees siebot > sebiet (II:12); Etymologie - speculaties; 1. Uit Frans 'sitôt' lijkt niet juist; Pierre van Beek - De dienstmeid was er ""op 'nen siebot (ook wel sjiebot) tussen uitgetrokken"" betekent, dat zij haar dienst plotseling had verlaten zonder een opzegtermijn in acht te nemen. Men kan in onze streken iets ""sibots"", dat is plotseling doen. Bij de Vlaamse schrijver Felix Timmermans ontmoetten wij: ""Hij kende hem op ne sibot"". Ook daar heeft het vreemde woord de waarde van plotseling. Laat ons nu denken, dat we hier te maken hebben met  een verbastering van het Franse ""sitot"", dat ""zo gauw"" of ""zo spoedig"" betekent! (Tilburgse Taalplastiek, 146, 13-1-1972; Nieuwsblad van het Zuiden); Uit jiddisch - onjuist; Pierre van Beek - De dienstmeid was er ""op een sjibbot tussen uitgetroksubietken"" en daarmee had zij haar mevrouw eensklaps in de steek gelaten, zonder zelfs ook maar een opzegtermijn van hoe kort ook in acht te nemen. (...) De herkomst van dit wat jiddisch aandoend woord kunnen we niet thuisbrengen, ook niet al weten we, dat in onze streken ook gesproken wordt van ""iets siebots doen"". Ook dit ""siebots"" heeft  daar de waarde van ""plotseling"". (Tilburgse Taalplastiek, 146, 23-3-1972; Nieuwsblad van het Zuiden); 3. Uit Frans 'aussitôt' en Nederlands 'subiet' - zeer onwaarschijnlijk; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal – Belangrijke dingen moesten soms 'op 'ne siebot' gebeuren. Ik vermoed dat die uitdrukking een verbastering is van 'aussitôt' en 'subiet', maar zulke dingen zijn moeilijk vast te stellen. Etymologie; - De meest aannemelijke verklaring is die van het WNT, lemma BOT I.A.2.a, waar de uitdrukking 'Op een bot' besproken wordt. Dit zelfstandig naamwoord 'bot' = 'een onwillekeurige stoot, schok van een voorwerp op iets anders'. 'Op een bot' is 'oneigenlijk gebruik' van dit bot, in 1895 reeds verouderd of slechts gewestelijk gebruikt. WNT: Op een bot, voorheen alom zeer gebruikelijk (in Noord-Brabant nog in deze eeuw [19de] het zeker wel verwante op een siebot, zie HOEUFFT, 541); verg. in dezelfde beteekenis eensklaps op een stuit 25, 357), fr. tout d' un coup, it. di botto en voorts BOF (III), I, 5) en BOT (X), II, B, 3). Meestal in den zin van: plotseling, op eens, zonder overgang of voorbereiding en dus onverwachts. - Andre (plannen), genoegh had 'er Don Louis in 't hooft, die alle te gelyk, en op een' bot, verstooven. Want een' heftighe koorts … maakt' hem tot een lyk, in den tydt van vyf daagen, HOOFT, 446 [1642]."
subiet, sebiet, bijwoord, "direct, meteen; Van Fr. 'subit' < lat. 'subitus', met vocaalreductie; Ik koom sebiet. N. Daamen - Handschrift 1916 – ""sebiet - dadelijk""; VEUR LEUWKE BROUWERS-VAN MAAREN. As moeder naor d'r zeuntje ziet; zo gauw hi gift 'n schreuwke, dan kust z' 'm up z'n kaok sebiet... (Een busselke Braobaansch, H.A. Sterneberg sj, 1932); - Ik gonk er sebiet op uit. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); ""We komen sebiet bij Bartjes buurten, mond dicht!"" (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 8; 31-12-29); Ik hè daor 'n heel rits van rejens veur waorvan ik er sebiet aachter mekaar vier kan opnoemen. (Kubke Kladder; Uit 't klokhuis van Brabant 1 – Nieuwe Tilburgsche Courant 9 oktober 1929); Naarus - ca. 1940: ...zonne regenjas vervilt me sebiet... Naarus - ca. 1940: ...Ik gonk er sebiet op uit. ; Naarus - ca. 1940:  Mistal is ’t bezit van de zaok ’t end van ’t vermaok en mot er wir sebiet wèddaanders komen... Naarus - ca. 1940: begos ie al sebiet op te scheppe... kwokker nog mar is in wèltje; Naarus - ca. 1940: ...bij Uilie, mar ‘k kan hier zo slecht weg, aanders kwaamp ik sebiet. De Wijs  – Sebiet bettiejoe (feb. 1962); Cees Robben - en subiet bètjoeoe...’ – en so meteen bij hij [de hond] je - (19550528); Cees Robben – Sebiet zakkoewis onder oew sakkerment schuppe... (19870828); Cees Robben – Die praot van subiet in plaots van zommedeene.. (19680823); Piet van Beers – ‘1ste Lezing uit Lukas 15’: èn haol ok subiet 't vetste kalf öt 't hok. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘Praaj’: En Bal, die toog sebiet op pad... (Spoeje doemmeniemer; 2009); Buuk 'sebiet dan is et mèèrege' - titel van een carnavalslied; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; səbi.it resp. (vaker:) səbit, bijw. 'subiet' - dadelijk, aanstonds; S. G. blz. 90, 111, 113, 155, 252, 324 (aant. Witters); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - sebiet bw - subiet, aanstonds, meteen; Hees sebiet (II:12); WNT SUBIET - plotseling, onverwacht; dadelijk, onmiddellijk, direct"
suffisant, suffiesaant, bijvoeglijk naamwoord, "voldoende; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""suffisaant - 't is suffisaant -zeer voldoende""; WNT SUFFISANT - 1) voldoende, genoegzaam."
suiker, sèùker, zelfstandig naamwoord, suiker; R Ruure, vrouw Paones, de sèùker is nòr den bojem gezakt, (tegen iemand die in zijn koffie/thee blijft roeren); Cees Robben – Ik ben munne suiker kwèèd... (19810116); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et was naa gedaon meej et sèùker lievevrouwke (HM'70) - het was nu uit met het goede leven; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej waoter valt niks goed te maoken èn meej sèùker kunde niks bedèèrve (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - om iets te verbeteren dient men de juiste middelen te gebruiken. WBD III.2.3:197 'suikerbroodje' = wittebroodje; WBD III.2.3:240 'suikerklontje' = idem; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - sö.ker, zelfstandig naamwoord m. - suiker
suikerbeest, sèùkerbisjes, zelfstandig naamwoord, meervoud, verkleinwoord van ‘sèùkerbist’; suikerbeestjes; Cees Robben – Komt toevallig Siendereklaos (...) wè suikerbisjes strooien... (19571207)
suikererwt, sèùkerèrtje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; peultje, peulerwt, 'haawke', 'pultje', 'peul'; WBD III.2.3:82 'suikererwtje' = peulerwtje ook 'schilerwt'; WNT SUIKERERWT - 1) zeer zoete soort van doperwten; 2) peul
suikerpeen, sèùkerpeej, zelfstandig naamwoord, suikerbiet - Beta vulgaris; WBD I:1417 suikerbieten: 'sèùkerpeeje', 'suikerpeeje'; Frans Verbunt -  gele winterwortel; WBD III.2.3:102 'suikerpeetjes' = kleine worteltjes; WNT SUIKERPEE(N) - 1) in Gron., 't Z-W van N. -Nederl. en 't NW v. België een benaming voor de biet (Beta)
suikerpeer, sèùkerpèèr, zelfstandig naamwoord, zoete peer, suikerpeer; Cees Robben – Ik heb mèèlpèère, suikerpèère, juutepèère en klapse... en dan hek nog Gôôlse vringpèère, mar die zen enkelt goed vur de stoof... (19850927)
suikerpot, sèùkerpötje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van sèùkerpòt..suikerpotje; sèùkerpötje lôope (uitdr.) gedrieën lopen waarvan de middelste het 'sèùkerpötje' is; dim. van 'sèùkerpòt'
suikersteel, sèùkersteel, zelfstandig naamwoord, suikerstok; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de sèùkersteel = A.J. Claesen (blz. 30)
suikertante, sèùkertaante, zelfstandig naamwoord, suikertante; vaak de tante die ook peettante was, de peter; in het beste geval was die tante bemiddeld (suiker = rijk), wat in het voordeel was van het peetkind; [Sjaan] waar ons sèùkertante. Die ha ginne meens èn ha dus ok nôot gin kiendjes hoeve te kôope. Die waar verrèkkes rèèk gebleeve, èn die gaaf ons soms wèl es zôo mar en dubbeltje vur onze spòrspòt! (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2001)
suisse, swies, zelfstandig naamwoord, suisse, ordebewaarder in de kerk; uit Franse ‘suisse’; letterlijk ‘Zwitser’; naar de ‘Zwitserse garde’ van het Vaticaan; wachter in uniform die de orde bewaart in de kerk; Cees Robben – Ze was bij den swies wiste waasse... (19610505); Henk van Rijen - 'zwies'; Cees Robben - ons Wies was bij den swies wiste waase; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de Suisse =... de Jong (blz. 48); WBD (III.3.3:111) swies = suisse, ordebewaarder; Hees swies (I:27); Str swies (2:74)
suizen, sèùze, zwak werkwoord, sèùze - sèùsde - gesèùsd, suizen; ruisen van bomen; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - suize (ui = eu van Fr. Meuse); WBD III.4. 3:87 sèùze - ruisen van bladeren; WBD III.1.1:249 'suizen' = suizen v. d. oren; ook: 'toeten', 'tuiten', 'hommen'; WBD III.4.4:247 'suizen' = ritselen, suizen; geen vocaalkrimping
sukkelaar, sukkelèèr, zelfstandig naamwoord, sukkel, beklagenswaardig schepsel, stumperd; Cees Robben - sukkelèèr (19580315); WBD III.1.4:151 'sukkelaar' = prutser; GD98 Veul van die... zèn himmòl nie van die sukkelèèrs; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - SUKKELÈÈR zelfstandig naamwoord mannelijk  - sukkelaar; half zinlooze man; WNT SUKKELAAR - 1) iemand die aanhoudend of telkens weer ziek of althans niet geheel gezond is; 2) iemand die met tegenspoed te kampen heeft; 3) iemand die niet flink handelt, zich niet weet te redden
sulferstok, solferstèkske, zelfstandig naamwoord, verkleind zwavelstokje, lucifer; WBD (III.2.1:227) 'solferstekske' – zwavelstokje; WBD (III.4.4:174) 'solfer' = zwavel
supiet, sepiete, zelfstandig naamwoord, "Frans Verbunt -  zwezerik (Sp. chupete = bijzonder lekker); Kalfszwezerik, klier van een kalf, gold als het meest exquise stukje vlees. Er zijn twee kwaliteiten die alleen voorkomen in kalveren tot de leeftijd van een vaars. Daarna zijn ze niet meer eetbaar. De klier moest a. h. w. worden gepeld. Wat dan overblijft bij de eerste kwaliteit is vlees, zo zacht dat het letterlijk opgezogen kan worden. Daar komt ook de naam sepiet vandaan, meer precies v. h. Spaanse woord 'chupar' = zuigen, dat vermoedelijk ten tijde van Karel V en Filips II in de fijne adellijke keuken van de Lage Landen geïntroduceerd werd. WNT XIV:2468: SOEPIET, soppiet, soepeet, zelfstandig naamwoord m. Ontleend aan een afl. van Sp. chupar, zuigen; verg. ook Sp. alguna cosa de chupete, iets fijns. Daarnaast ook sebiet (Z.a.) en soepier. Zwezerik, ""zogje"". In zuidelijke dialecten meestal in den vorm van het meervoud."
surprise, sepries, seprieske, zelfstandig naamwoord, surprise, inz. sinterklaasverrassing; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - seprieske; Naar Fr. 'surprise' met vocaalreductie; - In Tilburg was ‘t Zaoterdags net sepriesaovond… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Wè gifde gij aon jullie Aant/ strak ammòl int sepries ?/ Ik prakkezeer men èège suf/ ik wo dèk mar iets wies. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘As de speklaosie op is‘)
sus, sus, zelfstandig naamwoord, bewustzijn; uitdr. van oewe sus gaon - bewusteloos raken; Cees Robben – toen onze Sooi van zunne sus ging... (19850906); Cees Robben – Ons Siska gonk drie keer van d’ren sus... (19860620); Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - Hij is van zijnen sus gevallen - in bezwijming gevallen ('sis'); Biks sus zelfstandig naamwoord - bewustzijn
sus, susserd, zelfstandig naamwoord, bewustzijn; Stadsnieuws - Hij viel èn was gelèèk van zene susserd (250209); WBD III.1.2:227 susserd (Reusel) – bezwijming –; WBD III.1.2:228 van zijn sus gaan (Tilburg) flauwvallen; Kortrijks wdb. 'Van zijne sus vallen' - bezwijmen, bewusteloos worden Gents wdb. 'Van zijne sus draaien' – flauw vallen.
suskewiet, sjasjewiet, bijwoord, als de weerlicht; Uit Fr. 'chasser' + 'vite'?; Antw. SJASSEN - wegjagen; Antw. SUSKEWIET (klemtoon op wiet) tw. als: wiet! wiet! suskewiet! de slag der vink wordt verdietscht.
swiet, swiet, zwiet, zelfstandig naamwoord, "(gevolg), opschepperij, bluf; WTT 2012 - waarschijnlijk uit het Franse 'suite', het gevolg van een hooggeplaatst persoon als beeld voor belangrijkheid en hooggeplaatste status; M Hij heej zoveul swiet. ""Ze mos niks hebben van swiet en kaskenaode mèr vur de kleeraozie kwaam ze op. We moesten er pront opstaon."" (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956); Cees Robben - Wè d’ ons moeder toch moes spaoren/ vur de swiet... de kaskenade... (19560512) ; Cees Robben – Och-och wenne swiet... wen parade... (19561215); Henk van Rijen - 'Hè wies van de swiet nie hoe-t-ie loope moes' - Hij liep van verwaandheid naast zijn schoenen. Henk van Rijen - verbeelding, air, allure; Hees eel de swiet (VII:57); WNT ZWIET, SWIET, ZWIJTE (van Fr. suite; aangetroffen in gewestelijk taalgebruik) - 1) stoet, groote groep, troep; 2) een geheel van zaken van samenhangende deelen"
swiet, zwiet, swiet, zelfstandig naamwoord, air, hooghartigheid, bluf, lef, opschepperij; R Zullie meej hil dere zwiet. - Zij met al hun air. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZWIET v. - opschepperij, deftigheid; (Fr. suite: gevolg; Lat. pompa?) 'hoge zwiet'. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zwit, zelfstandig naamwoord  m. 'zwiet' - groot vertoon, kale drukte; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZWIET zelfstandig naamwoord  m. - groot vertoon, pracht, praalvertoon; WNT ZWIET. swiet, swijte - 1) stoet, groote groep, troep, menigte; 2) al te groot vertoon, pralerij, groote sier, grootdoenerij, inz. op het vlak van kleedij en voorkomen of handelwijze.
swietslaan, zwietslaon, sterk werkwoord, "Van Beek - ""zwietslaon"" is zich deftig voordoen;  (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)"
swijlens, swèls, voegwoord, voorzetsel, intussen; sindsdien; sinds, sedert; terwijl; ● terwijl; uit ‘somwijle’; Cees Robben – Mar swels dè den Sjarel zun nuske uit-snoot... (19560526); Cees Robben – Swels det ik efkes wochte moes (19590912); Cees Robben – Swels d’n ölleger spulde/ stölperdenie over den dölleper van de Kölleverse kerk.. (19651015); Cees Robben – Swels gij zwabbert zal ik zeume... (19780519); Cees Robben –Swels gij dieje zak zeumt (19830923); Cees Robben – Swels dettie Dientje kuste... (19590815); Piet van Beers – ‘Et Amazonefist van 2009’: En swèls dèmme daor zaate/ wiere we nog getrakteerd... (Het zeventiende boekje, 2010); ● sedert; Cees Robben – Swels vleeje week (19621214); Cees Robben – Swels ons Logje in den eeter zit, ben ik aon ’t verteeveeje... (19741018); Haor swèls - sinds ; • sindsdien; - Hèddem swèls nie mir gezien? - Heb je hem sindsdien niet meer gezien?; Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - swels (= sindsdien); Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - ' 'swijls de franc op vijf centen stao' N.B.: swijls is hier  voegwoord. • ondertussen; Swels sprong den Doedel mee z'n ermen zwaaiend wild den huis rond... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 8; 31-12-29); Interview met de heer De Kok (1978) –  Nèè, ze hadde me baos gemòkt swèls! Dus aachter mene rug han ze me baos gemokt. Ik was tweejendèrteg jaor. Ik vergeet et nôot…; WNT SWIJLENS - bijw., voorz. en voegw. - A) bijw. in dien tijd, intusschen; B) voorz. sedert; 3) voegw.: swijlens + dat (swèlsdè); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) – SWIJLS (swels), vw en bw en vzs sedert, sinds, vanaf de tijd dat. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - swels, voorzetsel  en vw. 'swijls' - sinds, sedert; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - swels, swins, swiens - sinds, intussen (Oerle, Bergen op Zoom); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - SWIJLENS vgw - terwijl: hij is gekomen, swijlens da' gij weg waart, vgw. en bw.: sedert: swijlens gisteren - sedert gisteren, bw: intussen: ik zal swijlens op 't huis passen.
swijlens dat, swèlsdè, voegwoord, terwijl; Swèls dèmme aate wier der gebèld. - Terwijl we aten, werd er gebeld. Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 -   'swijls  de  franc  op  vijf centen  stao ?   ( = swèlsdè   ...   (zie  dè  vw); Swels dè'k m'ne koffie sloeberde... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); Èn swèlsdè intussen/ et spel wort gespuld... (Henriëtte Vunderink; Fèèr pleej; k Zal van oe blèève haawe, 2007); WNT SWIJLENS+dat - voegw. (In Brabant en Zuidoostvl.)
ta, tè, tussenwerpsel, "(kindertaal?); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""tè tè - dankje"""
taai, taaj, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, WBD taaj mèlke - slechts met moeite gemolken kunnen worden (van een koe); WBD en taaje - koe die zich niet gemakkelijk laat melken; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zó taaj as nen haajwortel (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1968)- zeer taai; WBD III.4.4:211 lemma KLAM = vochtig aanvoelend en een beetje plakkend - taai – ‘zeldzaam in het midden van het Tilb.’ [?]
taaien, taaje, zwak werkwoord, WBD III.3.1:365 ‘taaien’, 'smoren' = verduisteren
taal, taol, zelfstandig naamwoord, taoltje, tòltje, taal; R.J. 'taol van men Brabant'; R.J. 'want óns taol verstòn ze nie’; Cees Robben – Hier klonk er ons taoltje zo sappig en mals... (19571221); Et waar un gemeenschapskamp van wel tien afdêelinge van et jongensgilde öt hil et laand. Et ideaal; un sôort verbroedering, tusse de jongeren kon daordeur ontstaon. Daor is wèènig van terèèchte gekoome. Ze verstonde dè taoltje van ons nie en wij vonde dètter ene hôop kak bij zaat, bij die aander dan. Wij zaate nie te wòchte op kak en dè Hollands dè öt hullië bek kwaam, vonde wij mar aonstellerij, ge kost toch ok gewoon praote. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord vr. 'taol' - taal, stem; Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - taol zelfstandig naamwoord  - taal, spraak; tòltje - verkleinwoord; taaltje; Buuk Tilbörgs is nie zomar en aoreg tòltje, mar tis en èchte taol. - verkleinwoord van 'taol', met vocaalkrimping
taarten rapen, torte raope, koeienmest verzamelen; Audioregistratie 1978 - …die ging pèrdstront raope, torte raope, zisse dès dan wir Riels, die kwaam van Riel aon! Pèrdstront raope om dere tèùn te bemèste èn ze han dan ok en vèèreke èn en gèèt! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
tabak, tebak, zelfstandig naamwoord, "tabak; prömtebak, rôoktebak; gez. Tebak haole bij Woestenbèèrg (smoesje bij afwezigheid.); Van Delft - ""Ik heb er tabak van!"" bezigt men om uit te drukken: Ik bedank er voor; 'k wil er niets mee te maken hebben, wijl het mij niet aanstaat en ik het wel ken. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Onze vadder hee mèn aaltij vurgehouwe dèt nie zuiniger vertèrd kos worre as dur in pèpestiltje mar ik knaauw na hil den dag op in klein pruimke tebak. ’n Stuk of drie keer op innen dag vat ik in nuuw, en ’s aoves dreug ik ut in bietje en dan rook ik ut nog fèn op, al duurt den orlog na nog 10 jaor himmel zonder tebak zak zo nie gemak geraoke. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Van Beek - 't Is geen pijp tabak waard.  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959); Interview Jolen - 1978 - “Jè, toen waaren er wèl siegaare (…in den ollòg) mar dè is allemòl aachterdeur, hè…inlandse siegaare ok jè, van inlandse tebak mar dè was niks…” (transcriptie Hans Hessels, 2013); As die bussen, ötgeveegd wiere, waar dè un schôon kaans, veur ons, ens te gaon kèke wetter allemol laag aon peuken. Daor nie teveul aon gezéverd waar, raopte wij bij mekaar. Wij deeje et pepier detter nog aonzaat aaf en rolde van de tebak, in geschoepte vloeikes, van onze vadder, nuwe siegretjes... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); In den oorlog heetie ôk nog tebak geteuld. Et waren net de blaoier van de rabarber. Hij réég die blaoier aon un touwke en hing ze te dreugen onder de veranda. Asse dreug waren, viet ie er één van den draod, wreef em fèèn en stopte die krèùmels in un pèèp, daor ging dan de vlam in. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - idem (RL'47) - antwoord op de vraag 'Waar is hij?' (Woestenbergh was een tabakswinkel in de Heuvelstraat)"
tabernakel, tabbernaokel, zelfstandig naamwoord, tabernakel; eigenlijk: de rijk versierde kast (onderdeel van het altaar) waarin het Allerheiligste bewaard wordt; oorspronkelijke betekenis: tent (zie Van Dale); van daaruit in het Tilburgs metaforisch gebruikt. ...in paor kaoi honden han um hil z’n broek van z’n tabbernaokel afgescheurd... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Frans Verbunt -  schap, spie; Henk van Rijen - deftige woning; groot decolleté; Frans Verbunt - ze heej der tabernaokel oope staon; ene rèùmen inkèèk; Stadsnieuws - Ze zaat meej der tabbernaokel òn de kemuuniebaank èn de pestoor wies nie wòr dèttie kèèke moes - ... met haar décolleté ... (280210); Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - tabbernaokel zelfstandig naamwoord - tabernakel, schap
tabernakelen, tabbernaokele, zwak werkwoord, Pierre van Beek - zich mooier voordoen dan de werkelijkheid; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TABERNAKELEN - hetz. als schilderen, lang blijven wachten. WNT TABELNAKELEN - vertoeven, huizen; gewoonlijk met de bijgedachte dat men niet spoedig heengaat; blijven vertoeven
tachtig, taageteg, taggetig, telwoord, tachtig; onzen oopaa is bekaant taageteg; Cees Robben - Naa moete meej oew taageteg jaor wir leere lôope; Stadsnieuws - Hij is vendaog taageteg gewòrre, mar ge zogget em nie geeve (130509); B taachetig; Hoppenbrouwers – tààgenteg (gerekte aa, epenth. -n- als in zeventig, negentig); WNT TACHTIG - Naast tachtig vindt men in het Mnl. en nog lang daarna TACHENTIG en tachtentig, dat het oudste schijnt te wezen; Cees Robben – Hier zaagde naa mannen van taggetig jaor (19571221)
tack-wipper, tèkswipper, zelfstandig naamwoord, WBD spijkertrekker, het speciale ijzeren werktuigje om spijkers uit te trekken (II:688)
tadderik, tadderak, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek - vlegel; Henk van Rijen - wè hèk tòch tadderakke van kaort - wat heb ik toch slechte kaarten!; Henk van Rijen - 'tadderak, tannerak' - slechterik, ondeugd; Frans Verbunt - vod; WNT TAD, TADDE, blijkbaar behoorende bij 'tod', hetzij 't een gewestel. vorm hiervan is, of, met 'tod' van onomatopoëtischen aard. Thans alleen ten N. van het IJ bekend, 1) Tod, vod, slordige lap. 2) Smerig wijf, tod; ook als scheldnaam in het alg. voor een vrouw. Afl.: tadderig; samenst.: taddemoer.
tafel, taofel, tòffel, zelfstandig naamwoord, taofeltje, M tafel; Cees Robben – De taofel stao hil de tèèd te hukkele... (19660826); Henk van Rijen - tafel (rekenkundig); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Op krt.61 ligt punt T juist ten W v.d. lijn ten O waarvan vocaalverkorting optreedt; dit houdt in dat er op T's gebied ook 'tôffel'; gezegd zal worden, naast 'taofel'; We zaate meej zissen on tòffel. N. Daamen - Handschrift 1916 – 'toffel' - tafel; M taofel; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Volgens krt. 61 ligt punt T juist ten westen v.d. lijn ten oosten waarvan klinkerverkorting optreedt, hetgeen inhoudt dat op T's gebied naast 'taofel' ook wel 'tòffel' gezegd zal worden. R.J. 'op vloer en toffel'; èn wè stòn de tòffels vól; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - zowel 'taofel' als 'toffel'; Cees Robben - driederhaand sórt gruuntes óp tòffel; WvM 'en t van dees toffel'; Frans Verbunt -  dije lange lummel kan bij Onze Lieven Heer op tòffel kèèke; Frans Verbunt -  speule meej et mis op tòffel; Ok laag der vort un toffelklééd op de toffel. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Siendereklaos reej vur die klèèn nog op toffel. Ze han nog gin benul van suppriese maoke. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Bij ons taante Gerrie kosse wij aaltij ons bêen meej onder de toffel schèùve… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Om op de vrijdag terug te komen. Soms en wel héél soms, krége wij un half aai bij ons brôod. Gin héél, ben de gij naa hillemol mee et toffelklééd bedekt, dè kos den brèùne nie trekken. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord vr. 'toffel' - tafel
tafelaar, töffelèèr, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - ketelmuzikant
tafelen, tòffele, zwak werkwoord, GG ongewenst gedrag in het openbaar afstraffen, een volksgericht houden; WBD (III.3.2:310) tòffele, c.q. uitkeetele, ötrommele = zie hierboven
tafelgerei, tòffelgeraaj, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt - bestek; Stadsnieuws - Et tòffelgeraaj laag meej et tòffelklêed in de tòffelschèùf (010309) - het bestek lag met het ontbijtlaken in de tafella.
tafelschuif, tòffelschèùf, zelfstandig naamwoord, tafella(de); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord vr. - tafelschuif
tak, tèkske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; kleine tak, jonge tak, twijg; Henk van Rijen - schoenmakersspijkertje; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - grune tèkskes - groene twijgen; tak - täkske; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et dunste tèkske braandt et irst (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972); WBD III.4.3:77 'takje' = idem; WBD III.4.3:79 'dooi tèkske' = dood takje; - verkleinwoord van ‘tak’, met umlaut
takkeling, takkeling, zelfstandig naamwoord, vink; met name jonge vinken die nog niet goed kunnen vliegen maar wel van tak naar tak springen; Cees Robben – Ik heurde van d’n tuureluut/ van takkeling en waol (19600708); WBD vink van net geen jaar oud die nog geen winter beleefd heeft; WBD III.4.1. takkeling - vink, ook wel 'trekvink' of ‘waalvink’ genoemd
taks, taks, zelfstandig naamwoord, WBD III.3.1:339 'taks’ = belasting
talen, taole, zwak werkwoord, Henk van Rijen - talen, verlangen; Henk van Rijen - 'Hè tolt ur nie naor' - Hij heeft er geen behoefte aan; tòlt - taalt (enkelv. verleden tijd van 'talen'/ taole); Henk van Rijen - hij tòlt er nie naor - hij geeft er niet om, heeft er geen belangstelling voor; tòlde - verleden tijd van 'taole'; Henk van Rijen - taalde
tamelijk, taomelek, bijwoord, tamelijk
tand, taand, zelfstandig naamwoord, tèndje, tand; R Ge moet oewe vlêes/vis/pudding/etc.-taand mar öt laote trèkke (dat gerecht is te duur); R.J. haor óp der taande; Cees Robben - Ik heb en naogelschèrke gehad... ze dènke zeeker dek gin taande mir heb. Zolang ge nooit mee ene mond vol taanden zit... (Tony Ansems, Agge oew mundje goed ruurt; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008); Pierre van Beek - nòr zene taand - naar zijn smaak; Henk van Rijen - zôo dè gin man er zen taande òn stot - zo dat niemand zich eraan ergert. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TAND (Kemp. taand, Ned. a) - tand; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - Jan taand = mr. Van de Mortel (blz. 56); WBD III.1.1:105 'tanden' = gebit; WBD III.1.1:109 'grote tand' = kies; WBD III.1.1.109: 'tand van verstand' = verstandskies; ook 'kies van verstand'; WBD taande - melkgebit van een kalf, ook genoemd 'melktaande' of 'kalvertaand’; WBD breej taande - brede tanden van een koe; WBD snèjtaande - snijtanden van een koe; WBD pèrstaand - (paardetanden) het blijvende gebit van een paard; WBD völletaand, vulletaand - melkgebit van een veulen; WBD (Hasselt) eegtaand (plur.) - eg-tanden; tèndje - verkleinwoord; tandje; Dirk Boutkan (1996) - tèndje (archaïsch); hiernaast: tandje (blz. 32); — verkleinwoord van 'taand' met umlaut (via tand?); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - met umlaut, volgens krt.48
tandendokter, taandendòkter, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt - tandarts
tandenpoets, taandepoets, zelfstandig naamwoord, "tandpasta; Pep-so-dent, 't beste tandenkreeme. Wè's dè, Anneke? ""Taandenpoets!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)"
tandpijn, taandpènt, zelfstandig naamwoord, "tandpijn; Van Delft - ""Taandpènt"". Dit is: Tandpijn, en zoo zijn er meerdere dier echt dialectische woorden aan te wijzen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord vr. 'tandpijnt' - tandpijn, kiespijn; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TANDPIJN (Kemp. taandpijn met Ned. a) zelfstandig naamwoord v. - kiespijn"
tang, tang, zelfstandig naamwoord, tèngske, tang; Dirk Boutkan (1996)  - dim: tangeske, tangske, tangetje (blz. 55); WBD III.1.4:111 'tang' = gemene vrouw; tèngske - verkleinwoord van tang tangetje; WBD riettèngske (II:1018) - riettangetje; Henk van Rijen - op et bènkske laag en plenkske èn en tèngske; Dirk Boutkan (1996) - tangeske, tangske, tangetje
tante, taant-, voorvoegsel, tante; voorvoegsel bij een eigennaam; Bij Lidwien van ons Taantida, moese alle krullen der [bij de kapper] aon geleuve, dè kostte wè méér tèèd. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
tante, taante, zelfstandig naamwoord, tante; Cees Robben - We ist tòch enen blòk van en kèènd, taante; Cees Robben - Ik hèb zeuve kènder, zi óns taante Wies; Henk van Rijen - 'ons taant Ant waar vruug vendaog'; Henk van Rijen - 'taante nunneke' - aanspreektitel voor een tante die non is; WBD III.2.2.76 'tante’ = idem; ook 'moet’ of ‘moetje'; taante zuster - uitdrukking; WTT 2013 - aanspreekvorm voor een vrouwelijk gezins- dan wel familielid dat in het klooster was getreden
tantième, tjèmtjèm, adjèm, zelfstandig naamwoord, tantième; Komt ook voor als 'adjèm’; Ze zitte nie meej en klèèn pesjoentje aachter de gerdèntjes te koekeloere, mar ze gòn meej dikkels nòg enen beheurleken hôop tjèmtjèm den hòrt op... (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2008); adjèm; tantième; komt ook voor als 'tjèmtjèm'; Volgens C. Robben de uitspraak van rond 1900 .Verbastering van fr. 'tantième'
tantum ergo, tantemèrgo, zelfstandig naamwoord, verbastering van het misgezang Tantum Ergo -> tante Margo. Dergelijke verbasterde gezangen staan bekend als 'Wilde vespers'. De oorspronkelijke tekst: Tantum Ergo sacramentum/ Veneremur cernui/ Et anticum documentum/ Novo cedat ritui; Wim van de Wouw (CuBra; ca. 2005): Op het Tantum ergo zongen mijn neefjes uit Tilburg de volgende variant waar ik maar een klein stukske van herinner: Tante Margo, zak mee krenten/ Fijne rijst mee selderie/ En antieke dooie mensen/ Nova Zembla ver van hier. - Dörrem zongde zen bist de Marialiekes meej, èn ok et Tantemèrgoo. Dè waar wèdaanders as ons taante Sjaan. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2005)
tapuit, tèèrpötje, tèrrepötje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; roodborstje; Henk van Rijen - roodborstje (Saxicola torquata); Cees Robben - ...gèèle wiewouws... tèèrpötjes... (19600708); WTT 2012: het tweede lid 'pötje' wijst in de richting van 'tapuit', conform de oude Nederlandse benaming 'roodborsttappuit'. Het eerste lid 'tèèr' lijkt te verwijzen naar de vogels van de genus Saxicola; 'saxicola' is een samentrekking van het Latijnse 'rots' en 'verblijf'. Het Tilburgse 'tèère' lijkt een samenvoeging van 'ter aarde'; aarde = èèrde, èèrd.
tarwe, tèèrf, zelfstandig naamwoord, tarwe; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - têrf en gaarst (ê van fr. même); Piet van Beers – Den bèkker stokte zenen oove meej hout èn bakte mik èn brôod;/ Ieder kòcht wèttie gebrökte de keus waar nie zo grôot:/ Rògge èn tèèrfbrôod èn ene witte mik,/ Vur en brölòft òf fist mik meej krente, mar die waar nie zo dik. (Uit: Wètter in vèèf èn zistig jaor veraanderde...); WBD I:1406 Kolom 185 niet vermeld; WBD III.2.3:188 'tarwebrood' = idem, ook 'zoet brood', 'mik'; WBD III.2.3:189 'tarwebrood' = half en half; Goem. TARWE - tè:ref, zelfstandig naamwoord vr. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TERF (uitspr. tärref, taerref), Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TÂRF, zelfstandig naamwoord v. - tarwe; Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - tèèrf zelfstandig naamwoord  - tarwe; WNT TARWE - in Z-Ned. veelal TERWE; daarnaast in Brab. tärref, terf
tarwebloem, tèèrvenblom, zelfstandig naamwoord, WBD bloem van meel, ook 'blom' of 'bloem' genoemd
tarwebrood, tèrvebrôod, tèrrewebrôod, zelfstandig naamwoord, tarwebrood; WBD III 2.3 (2004) - algemeen in Tilburg
tas, taas, tas, tès, zelfstandig naamwoord, taske, "stapel, tas; - Als ik innen taas brood op heb, gebeurt er irst in tèdje niks, mar dan begiene ze, dan gaoget aon ’t borrelen en aon ’t giste, aon ’t rommelen, net als innen vuurspouwenden berg. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – Verder gaot ie [de wol] op d’n taas/ om te dröge.. (19560630); Cees Robben – Hier kan unne bekker nog is unne taas wegtaase... (19730929) [veel brood leveren in een kinderrijk gezin]; Henk van Rijen - hij taast nen hillen taas tasse in zen tas - een hele stapel kopjes; WBD III.4.4:260 'tas’ = grote hoeveelheid; WNT TAS (II) hoop, stapel; WBD oogststapel (hooi- of graanstapel, binnen het boerenhuis opgeslagen); K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - Hooitas, Koorntas: Het hooi/koren wanneer het in de schuur is opgestapelt. Op den hooitas slapen: boven op het hooi slapen. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - TAS (taas) m - opgestapeld hooi, stro of koren. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ta.s, zelfstandig naamwoord m. 'taas' - tas, hoop, stapel; verkleinwoord 'ta'ske(n)'; tas; kopje, kommetje om uit te drinken; - Van Frans 'tasse' kopje; - tas èn scheuteltje - kop en schotel; ...zet 'ns 'n tas thee veur Van Halderen. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); ...taante Hanna ha al daolijk meelije mee 'm en gaaf 'm 'n tasch koffie mee suiker. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); De pastoor zaat bij z'n tas koffie en waar efkes ingedut... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; 'De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); Toen ze in de boerenherberg aon et ven 'n taske koffie gedronken ha'n... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); ""'t Is freet koud, hè Kubke"", zee ze, zodde nie 'n tas koffie lusse; 'k hè precies 'n vorsch bekske gezet. 'k Zeg gère meid, as ge men 'n tas koffie gift, zède de biste op één nao. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); Cees Robben - ge vat en tas wèèrme rôome; Cees Robben – ... En vat meepassaant ’n tas koffie Fons...... (19560224); Cees Robben – En spuul de smaok meej overleg/ voldoan dur ’n tas koffie weg... (19600624); - ‘Tas koffie’ was ook gangbaar om aan te duiden dat een vrouw al zo vaak in het kraambed had gelegen dat ze de komende bevalling geen enkel probleem vond:; Cees Robben – Ik doeget vur ’n tas koffie... (19681206) [In een prent over een inzamelingsactie die in Goirle gehouden werd om een ‘moderne kraomkliniek’ in te richten in missiegebied Kongo.]; Cees Robben – Luste göllie sewèèle ’n tas koffie.. Ik neuk ‘m aanders toch mar in den gôôtsteen.. (19720804) ; Cees Robben – ... En vat meepassaant ’n tas koffie Fons...... (19560224); Cees Robben – En spuul de smaok meej overleg/ voldoan dur ’n tas koffie weg... (19600624); Cees Robben – ’k Lus tèènemekaare wel tien tassen thee... (19631108); …un tas thee kon er aaltij aaf. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); ‘…gullie lust zeker wel un taske thee meej un beschötje?’, zi mevrouw, et aawmeut. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Ons Thea en ons Trees goote de thee in de tassen, et hiete nog gin kumkes, die al klaor gezet waare. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Dan han ze wir teveul zéép gebrökt bij et omwaase van de tassen of te wèènig waoter, êen van tweeën. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); ‘Ik lus wel un tas koffie, as ik et toch vur et zegge heb en liefst meej twee klontjes, assik zôo brutaol maag zèèn. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD (III.2.1:186) tas = kopje; WBD (III.1.3:129) 'tas' - losse zak onder de rok; Bosch tas - kop met oor; houtstapel; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - Een tasken thee is te Breda bij den burgerstand even zeer in zwang als een baksken thee of bakje. Van het Fransche 'tasse'. Z.a. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - TAS v. - kopje voor koffie of thee; soms ter vermijding van 'kumke'. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - tas, zelfstandig naamwoord vr. 'tas' - kop om uit te drinken; Goem. TASSE - tas, zelfstandig naamwoord vr.: eene tas koffie; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TAS zelfstandig naamwoord v. - hetz. als fr. tasse - drinkkommetje; Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - tas zelfstandig naamwoord  - kopje; tes; tas; Cees Robben – Sigaren, centen in de tes (19651224); Henk van Rijen - zak, broekzak"
tassen, taase, zwak werkwoord, taase - taaste - getaast, tassen; opstapelen, tasten; geen vocaalkrimping; WBD tasrömte - tasruimte in de schuur (bergruimte van de dorsvloer gescheiden door het tasmuurtje); ook 'gebónt' genoemd; Henk van Rijen - hij taast nen hillen taas tasse in zen tas - een hele stapel kopjes; - betasten, met de vingers bevoelen:; Cees Robben – D’n deugdelijken staot/ van de stof wel kunnen taasten... (19560630); B taasse; CiT (90) 'Hij taast inne hille taas tasse in z'n tas'; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - TASSEN niet alleen m.b.t. hooi e.d., maar ook voor laden, pakken in het algemeen. Z.a. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - TASSEN: ophopen (bij Hoogstraten aangetekend); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - tassen, opstapelen, ophopen
tast, taast, zelfstandig naamwoord, tast, gevoel; Cees Robben - 'op 't gevuul en op d’n taast' [datum?]
tatelen, taotele, zwak werkwoord, WBD III.1.2:221 'tatelen’ = ijlen
tbc, teebeesee, zelfstandig naamwoord, acroniem; tuberculose; De Wijs – Ik zeg aaltij mar dè’t veur de teebeecee is, dan geven ze ’t mist (17-08-1964)
te, te, bijwoord, voorzetsel, in, naar; te + inf. Hij leej te bèd. - Hij ligt in bed. Gao mar gaa te bèd. - Ga maar gauw naar bed. Ik zaag em daor te zitte. te middag, taovend - vanmiddag, vanavond; Cees Robben – En wè eten we te middag (19680510); Henk van Rijen - te vèld gaon - ergens op uitgaan, op afgaan; WBD III.4.4:124 'te middag' = namiddag; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TE, T' voorzetsel - Wordt gebezigd in tijdsbepalingen: Te middag, t'avend; te neer - neder, omver; te pas - gesteld. Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - te voorzetsel  - te; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - te, vz, tijdaanduidend: t'aovend, te middeg; distributief: - per honder gulden te man (met variant 'de', waaruit 'te' ontstaan is.); graadaanwijzend bijw.: te zeer
te heu, teheuj, bijwoord, achterover (zie ook 'heu'); De kèèr ging teheuj; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - de kèèr stao teheuj (met de burries naar boven en het krat naar beneden; Henk van Rijen - en kèèr teheuj stôote - een kar leegkiepen; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - teheui - achterover, gezegd van een kar; Wat. te heui gaon, slaon - achterover vallen; valt te vergelijken met 'over den kop gaan' vooroverslaan. Z.a. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - gezegd van een kar die achterover gestoten werd, zodat de voorkant de hoogte in ging (misschien: ten hoge of te hoogte). Bij uitbr. ook gezegd van b.v. een stoel. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - HOOI: de kar staat TE HOOI - met de burrie of bomen naar boven en het krat naar beneden, Zoals de karren dikwijls worden weggezet. Opm. Michels (blz. 87): TE HOOI = te hovede, nu 'te heuj'. Z.a. Weij (T&T 38:89) teheuj bijwoord  'achterover' met als voorbeeldzin: 'De kèèr ging teheuj' - 'de kar ging achterover'. Ik herinner mij verder dat ik meer dan vijftig jaar geleden het woord eens had horen gebruiken door iemand afkomstig uit Reek die een liedje aanhaalde dat ongeveer aldus begon. Sti de kaars (= kar) teheuj, Arjanneke. De etymologie van dit woord vindt men bij Van de Water, blz. 86. Daar staat als voorbeeld 'dar gonk an kar vol boere te heui en die laage in 't zand, vurde ze't wieste' en dan volgt er 'Te heui gaon (uit te heude, d.i. te hoofde, gaon) valt te vergelijken met over den kop gaan, vooroverslaan'. Als men denkt aan de gotische datief haubida is de ontwikkeling klaar. Er treedt umlaut op, intervocalische [v] kan uitvallen (vgl. J. Stroop, Een hoofd-stukje in TT, XXI 228-231), intervoc. d>j en afval van de slot-vocaal. Overigens heb ik de uitdrukking in het WNT niet teruggevonden, noch in dl. VI, 950-952 waar hoofd behandeld wordt in de bet. 'bovenste of voorste deel van iets', noch in dl. XVI, 1052-1082, waar de verbindingen van te met een subst. gegeven worden.
te nacht, tenaacht, bijwoord, vannacht; Cees Robben – tenaacht leuterde wir in oewen iepert... (19731005)
tebbes, tèbbes, zelfstandig naamwoord, hoofd, kop; Waast oewe knöst onderhaand marrus, get aommol schieffeltjes op oewe tebbus! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Henk van Rijen - ene kaole tèbbes - een kaal hoofd; Cees Robben - De vliege breke de been op zo'n kaol tebbes (Prentepraot 24); Bosch tèbbes - hoofd (m.) Houwt oewen tèbbes! Hou je mond!
teef, tifke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van teef; Cees Robben – Is dè na ’n reu of ’n tifke... Hoe-joei nèè, Sjarel... ’t is unne zwarte (19730601); Piet van Beers – ‘Ge moet ’t goei mee ’t kaoi nemen’: Mar 'n tifke, zo ge wit,/ hee unnen heelen aandere zit!! (With Love; 1982-1987)
teelland, tulaand, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) land (nl. teelland); WNT TEELLAND - In collectieven zin grond, geschikt of bestemd voor het telen van gewassen; stuk land daarvoor
teems, tèms, zelfstandig naamwoord, vergiet; Henk van Rijen - 'tems, tèmmes'; WBD (III.2.1:173) 'temst' = vergiet, ook 'durslag'; WNT TEEMS - zeef, fijne zeef voor melk; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - TEEMS: word eigenlijk alleen van die zift gebruikt, waar door men de vers gemolken melk laat lopen, en is dus een zijg of zijpvat. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord m. 'temes' - vergiet (test); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TEMST zelfstandig naamwoord w-m. - teems, haarzeef, fr. sas, tamis; ook een keukengereedschap met veel gaatjes.
teen, têen, zelfstandig naamwoord, têene, tintje, teen (lichaamsdeel); Cees Robben – Moeder, ik weet nie wek moet doen... Dan spult mar mee oew teen tot vermaok van oew hielen... (19821119); jonge tak; WBD III.4.3:127 têen - wilgenteen; ook genoemd: baand of twèèg; WBD III.4.3:74 têen - loot, nieuw uitgelopen twijgje; ook genoemd: schòt, uitschieter, loot of uitloper; WBD III.4.3:75 têen - twijg, jonge tak; ook genoemd: wis, twijg, tak, takje, rijs of scheut; WBD III.2.3:84 - klein teentje 'boerenteen' = jonge tuinboon; Goem. TEEN - tien, zelfstandig naamwoord m.; tintje - verkleind teentje; - verkleinwoord van 'têen', met vocaalkrimping; Dirk Boutkan (1996)  - (blz. 51) tintje; 1. lichaamsdeel; Dan stonne wij op ons tintjes... (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); WBD III.1.1:176 'teentje' = teen; 2. gewas; klèèn tintje - jonge tuinboon, 'spèkbôon', sluimererwt; WBD III.2.3:85 'klein teentje’ = jonge tuinboon
teentreder, têentrèèjer, tôontrèèjer, zelfstandig naamwoord, WBD paard met naar binnen gedraaide hoeven, ook 'toontrèèjer' genoemd
teer, tèèr, zelfstandig naamwoord, teer; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - tèèr (Tilb. ged.), ‘taar(s)' / 'taor(s)' oostel. Midden-N-Br. Goem. TEER zelfstandig naamwoord m. Fr. goudron
teeravond, tèèraovend, zelfstandig naamwoord, "teeravond; avond waarop verenigingen (jaarlijks) feest vierden van opgespaard geld; vergelijk 'potverteren'; [De gildes] ""St. Jurris"" hee z'ne teiraovond gehad en ""Sinte Ketrien"" ôk al... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30); ""Sinte Ketrien"" hô dan d're traditioneele teirdag. 't Vurspel van 't fist begon 's mergens om negen uur toen we allemol, pontificaol uitgedost - dè wil zeggen mee 't wit visje en den oranje sjerp aon en den hoogen hoed op - nor de Mis gewist zèn... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30); Frans Verbunt -  feestavond in een café, waarop de rente en de boetes van de dubbeltjespot werden opgemaakt"
teerdag, tèèrdag, zelfstandig naamwoord, "teeravond; avond waarop verenigingen (jaarlijks) feest vierden van opgespaard geld; vergelijk 'potverteren'; [De gildes] ""St. Jurris"" hee z'ne teiraovond gehad en ""Sinte Ketrien"" ôk al... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30); ""Sinte Ketrien"" hô dan d're traditioneele teirdag. 't Vurspel van 't fist begon 's mergens om negen uur toen we allemol, pontificaol uitgedost - dè wil zeggen mee 't wit visje en den oranje sjerp aon en den hoogen hoed op - nor de Mis gewist zèn... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30); Frans Verbunt -  feestavond in een café, waarop de rente en de boetes van de dubbeltjespot werden opgemaakt"
teerzalf, tèèrzalf, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - zwarte teerachtige zalf voor behandeling van zweren; Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - tèèrzalf zelfstandig naamwoord - teerzalf
tegelijk, tegelèèk, bijwoord, tegelijk; Henk van Rijen - ge kunt nie blaoze(n) èn tegelèèk de rôok in oewe mond haawe - je kunt geen twee tegengestelde dingen tegelijk doen
tegelijkertijd, tegelèèkertèèd, bijwoord, Henk van Rijen - tegelijkertijd, gelijktijdig
tegen, teege, bijwoord, voorzetsel, tegen; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - tege Korsemis; Henk van Rijen - tis ammol dwars teegen et regeur in - tegen de regels in; Henk van Rijen - De kónt teege de krib gôoje - Onhandelbaar doen (niet meegaand zijn); Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - teejge bijwoord - tegen, tegemoet
tegenaan, teegenaon, bijwoord, tegenaan; der teegenòn pèère - erop slaan; der teegenòn gaon - flink aanpakken; Cees Robben - Vurdè et erteegenòn gao, wèffer blómme wilde óp oew graf?; Henk van Rijen - waor moeide oewèègge teegenaon? - waar bemoei je je mee?
tegensteken, teegestikke, sterk werkwoord, tegensteken, dwarszitten; Cees Robben – Witte wè mèn tegenstikt (19831223)
tegenwoordig, tirresworreg, teegesworreg, teegeworreg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, tegenwoordig (variant op 'teegesworreg'); Cees Robben – Vruuger han jong snotneuze.. en tirreswôrrig hebben snotneuze vort jong... (19790817); Cees Robben – Wes’t tirrisworrig toch unne vremde tèèd war... (19810821); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. 'terrewoorrig' - tegenwoordig; tegenwoordig; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'tegensworrig'; tegesworrig; 'tegeworrig'; R.J. de wèèvers van den teegesworregen tèèd; De tegesworrige wereld wil veuruit! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); ...zooas ge ze tegesworrig nie meer ziet... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939); ...den goeien aawen tijd toen alles nog veul beter was as tegesworrig... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; NTC 15-10-1938); Cees Robben - 'tirrisworrig' (bis); De Wijs – Teugeswoorig is ’t ammaol ‘love’ en ‘sweet’ mar zô’n ze wel wete dè ’n lèven lang kan zèn. (1965); ‘Die pannen van tegesworrig hebben ammel van die dunne bôjems, daor zèn gin goeie pannen te kôop,’ zizze dan. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Stadsnieuws - Ge wit teegesworreg nie nir wàor ge òn toezèèt (011109); Dirk Boutkan (1996)  - (blz. 94) teegesworreg spinne ze allêeneg nòch mar meej mesjienes; Mar ik dòcht: hup, vurèùt, want teegesworregs lèèket wèl òf iederêen goed intersaant meej ene kòllum in de puubliesietèèt verschènt. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; bijw. 'tegenswoordig' - tegenwoordig; Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - teejgeswòrrig bijwoord - tegenwoordig; WNT TEGENWOORDIG - voorheen en nog gewestelijk ook: TEGENSWOORDIG; teegesworreg; Interview Jolen - 1978 - “Òch kèk, nòg en hille verzaameling siegaarebandjes…jè…van allerande…van de teegeworrege tèèd”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
teken, têeke, zelfstandig naamwoord, teken, sein, signaal; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 24) têeke; Goem. TEEKEN - een - van gezondheid; geen teeken van leven
tekort, tekòrt, bijwoord, "te kort (doen); Van Delft - ""Hij hee z'n ègen tekort gedaon."" Hij heeft zich gezelfmoord. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Pierre van Beek – Erger gesteld is het wanneer men hoort, dat iemand ""z'n eigen tekort gedaon heej"". Dat betekent namelijk niets meer of minder dan dat hij zelfmoord heeft gepleegd. Dat is - in tegenstelling tot de grofheid, die de volksmond vaak kenmerkt - keurig gezegd en bovendien nog raak getypeerd ook. (Tilburgse taalplastiek 13 Nieuwe Tilburgse Courant – donderdag 11 mei 1950)"
tel, tèl, zelfstandig naamwoord, "tel; Van Delft - ""Hij is van zunnen tel"" wordt gezegd van iemand die suf is. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - van tèl zèèn as rótte kôol bè de gruunteboer (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1964) - niet gewaardeerd worden"
telen, teule, zwak werkwoord, teule - tulde - getuld, telen, kweken; met vocaalkrimping; In tegenwoordige tijd ook vocaalkrimping: gij/hij tult. WBD (Hasselt) tulaand (= teelland) - land; Cees Robben – Ik teul toch zô gère... (19570309); Cees Robben – [hij] teult er wilde blommen... (19550129); WBD I:1393 teule; Eèrpel, bôontjes, erwten en tèùnbôone teulde we zelf, we han aachter et hèùs enne hille grôote hof. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); In den oorlog heetie ôk nog tebak geteuld. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Die teulde toen ok zelf tebak in den hof, èn die grôote blaojer wiere aon enen draod gerege en hinge dan te drèùge in de zon. (Nel Timmermans; Den orlog; CuBra; 200?); K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - gebruikt TEULEN en TEULLAND voor 'verbouwen' en 'bouwland'. 'Groeskant' = ene begroesde streep die ... niet 'beteuld' word. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww.tr. 'tuilen' - teulen, telen; WNT TELEN, daarnaast gewestelijk TEULEN; tult - teelt; 2e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'teule', met vocaalkrimping
teljoor, tèloor, zelfstandig naamwoord, - telloor (de - (v.), -oren), bord (bestek); ook: talloor, teljoor. WNT - gewestelijk ook m. en vr., mv. teljoren. Daarnaast taljoor (in meer fransche spelling tailloor enz.); telloor, talloor, in een groot deel van Brab. en in het Land van Waas; talloore (vr.), in ’t Z.-O. van Vlaand.; teljer, bij Schuerm. (1865-1870). In ’t Westvl. is een vr. taljoore, teljoore. - Bord, schotel, waarop vleesch wordt voorgesneden (in dezen zin lang verouderd); vervolgens, en dit is reeds in ’t Mnl. de gewone bet.: tafelbord, etensbord, bord. REY - Tailler a produit d'autres noms limités à des sens concrets: TAILLOIR n. m. (v. 1130, tailleours; puis 1175, tailleoir) désigne un instrument pour tailler et spécialement un plat pour découper la viande.A14Pierre van Beek - kleine waterketel op drie pootjes, veelal gebruikt voor kruidenthee
tellen, tèlle, zwak werkwoord, PM (meestal negatief) waarderen; Dè tèlt ie wèèneg - dat stelt hij niet zo erg op prijs; WBD III.1.4:61 'tellen' = waarderen'; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - TELLEN onov. en ov.ww in allerlei gangbare bett. specifiek: 1) achten, waarderen: dè tel ik niks; 2) menen, op grond v. berekening verwachten: ik tel dè 't nog lang kan duren. Van meikevers; WBD III 4,2:167 lemma Pompen van de meikever - Het herhaalde malen met de vleugels bewegen voordat een meikever opvliegt. tellen – Tilburg; mulderen – Tilburg; pompen – Tîlburg; Rolf Janssen, We hebben gezongen en niks gehad, 1984 - Wanneer de meikevers weer te vinden waren in de buurt van de beukenhagen, werden deze door de kinderen gevangen. Ze werden opgeborgen in een lucifersdoosje met een blaadje sla. Vervolgens bonden de kinderen een draadje garen aan de poten van het dier en begonnen dan te zingen tot hij ging vliegen; mùlderke, mùlderke telt oew geld; en gao dan nog ’s vliegen
telling, tèlling, zelfstandig naamwoord, telling; WBD òn (de) tèlling, ò de baot - de koe heeft het einde van de dracht; bereikt; ze is ötgetèld, ötgereekend
temee, temeej, bijwoord, tegelijkertijd; Henk van Rijen - temeej dèk et zeej, kwaamp ie binne - net toen ik het zei, kwam hij binnen; WNT TEMEE (bijw.) behoort niet tot het algemeen beschaafd Nederlandsch; 1) in toepassing op de toekomst: aanstonds, (zoo)meteen, straks; 2) in toepassing op het verleden: zooeven, zoo pas.
temet, temèt, bijwoord, Henk van Rijen - onmiddellijk, meteen; Bosch temet - direct, zo dadelijk; Cees Robben – Dan koos ik toch temet (19611201); WNT TEMET (II) = TEMEE - aanstonds, zoo meteen, straks
tempel, tèmpel, zelfstandig naamwoord, tempel; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej iemand tèmpels gaon zitte bouwe (AM'84) - met iemand zitten bomen; Frans Verbunt - tèmpels baawe - zich illusies maken
temper, timper, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt - beslag voor pannekoeken; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - temper, timper - beslag (Meierijs, wvla.); WNT TEMPER - 3) dun beslag van verschillende dooreengemengde ingrediënten voor pannekoeken, wafels enz.
temptatie, tèmtaosie, zelfstandig naamwoord, opgave, kwelling, temptatie; Vruug ópstaon is vur hum en tèmtaosie. Cees Robben – ’t Is un temtaosie... (19570720); Want as ik leege flèsse hèb/ moet ik er en ènd meej slèèpe/ mar dè dè gin temtaosie is/ is makkelek te begrèèpe. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Der stòn der te wèèneg) [namelijk: glas naar de glasbak brengen is goed werk]; WBD III.3.1:240 'temptatie' = pesterij; Stadsnieuws - Dès en hil tèmtaosie: zeuve kènder grôotbrènge in deeze tèèd.(230907); WNT TEMPTATIE – 1) verzoeking, 2) kwelling, plaag; Lat. TEMPTARE – aanraken, betasten; naar iets streven, onderzoeken; beproever proberen, pogen, trachten, ondernemen, zich met iets inlaten; aantasten, aangrijpen, aanvallen, bestoken; in verzoeking brengen, enz.
tempteren, tèmteere, zwak werkwoord, Henk van Rijen - tempteren, kwellen; WNT TEMPTEEREN - 1) trachten, beproeven; 2) op de proef stellen
ten einde, tèène, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, 1. ten einde, het eind van, het eindpunt; R Ge gaot irst toe tèène de straot; uitdr. toe tèène toe - tot het (bittere) einde; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'Ge kunt die straot nie teine loopen'; Ziezôo, ge hègget wir gehad/ de vrije tèèd is tèène/ Ge ziet gin Fraanse bèèrge mir/ gin Spònse zon mir schèène. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘In de burries‘); De R die komt wir in de mònd/ dan is de zoomer tèène/ al hèbbe we de zon dees jaor/ verrèkt wèènig zien schèène. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘De R van rèère‘); Ast rôozenhuuke tèènen is... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Maaimònd); Meej dees verhaol wil ik mar zègge:/ Mòkt dègge nie te laot vertrèkt /pas òn de meet - dès himmòl tèène -/ wòrre de prèèze ötgerèkt... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Òn de meet...); 2. bekaf; aan het eind van; 'k zèè tèène; Paa is zo muug as enen hond/ moeder host himmòl tèène... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Kèrmes‘); Henk van Rijen - van hier et tèène toe daor et tèène toe is gelèèk et mèn - zover je kijken kunt is alle grond van mij [ontlening aan Cees Robben]; CiT (3) 'Hij was in 't ginsgóns al tène'; (68) ''K sè tène'; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - (onder Eind) 3) in enkele uitdr.: tèène - aan het eind, afgelopen; ook wel: doodmoe, aan het einde van zijn krachten; ik zé tèène; tèènenaon - op het einde, aan het andere einde. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TENDEN, TEINDEN vz/bw - ten einde, aan het uiteinde; uitgeput van krachten; ik ben tenden asem van 't danig hoesten. 1559 theynde die Coestraet [? bron]; samentrekking van ‘ten einde’; aan het eind van zijn Latijn, uitgeput; vaak in combinatie met ‘òssem’: buiten adem; blut zijn; Cees Robben – Tiest Vermeeren haoj ’n kiepke... / En die preutse pik-madam/ Leej ’n aaike... en ’t woog zuiver.../ Honderd-vijf-en-sistig gram.../ Naor d’affaire waar ’t kiepke/ iet of wet begerbeleurd.../ Teine aojem.... nogal wiebus.... (19560428); Cees Robben – En vur dè ge ’t wit... is ie [de dag] tèine (19561222); Cees Robben – Geld geld... (...) ik ben ôôk onderaand tèène (19730824); WBD keerstrook / wendakker (strook grond aan het uiteinde van een akker, waar de ploeg gekeerd wordt), ook genoemd: 'tèènerug', 'dwarsrug', ‘rug' of 'vurft'; WBD III.1.4.318 'ten einde' = gereed; WBD tèènerug = tèène; Haor tèine - achter; tèinen aon - achteraan; Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - tèène bijwoord - ten einde, aan het eind, achter elkaar, meteen; Hees tenne'nan (V:76)
ten einde adem, tèènenòssem, bijvoeglijk naamwoord, Frans Verbunt - buiten adem
ten einde avond, tèènenaovend, bijwoord, Frans Verbunt - tegen het einde van de avond
ten einde een, tèènenêen, bijwoord, "meteen, achtereen; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""taineneen - achtereen"""
ten einde elkaar, tèènemekaare, bijwoord, meteen, onverwijld; Vraogt òf dèttie tèènemekaare komt. - Vraag of hij meteen komt. Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'teine bekare'; 'teinebekare'; Cees Robben – ’k Lus tèènemekaare wel tien tassen thee... (19631108); t'Is euwige sund van mun voske! Ik gao merrige tènemekaar un nuuw haole. (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); De Wijs – As ik ’t doe, doeket tènemekaare (04-07-1969); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - (onder Eind) tèènemekare - vlak achter elkaar, direct aansluitend, zonder uitstel, onmiddellijk: ge moet tèènemekare komen; ook: aachtermekare. Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - tèèmekaare - achtereen
ten einde houden, tèènehaawe, sterk werkwoord, Henk van Rijen - korthouden, weinig vrijheid geven
ten eindrug, tèènerug, zelfstandig naamwoord, WBD keerstrook / wendakker (strook grond aan het uiteinde van een akker, waar de ploeg gekeerd wordt; ook genoemd 'tèène', 'rug', 'dwarsrug' of 'vurft' c.q. 'vurènd'
ten langen leste, telangenliste, teliste, bijwoord, Tenlangeliste hè 'k m'n frontje van m'ne nek motten gooien omdè 'k bang was te stikken. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30); Henk van Rijen - ten langen leste, ten slotte, uiteindelijk
ten naaste bij, tenòstenbaaj, bijwoord, bijna, ongeveer; We zaate tenòstenbaaj meej fèftege(n) in de klas. - We zaten met ongeveer vijftig in de klas. In sisteg òf zo tenòstenbaaj [kwamen] de echte Törke en Maròkkaane... (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2000); Stadsnieuws - Et schouw tenostenbaaj en dömke - het scheelde ongeveer een cm (081008); Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - tenostebè bijwoord - ongeveer
ten ruwste, terouwste, teraawste, bijwoord, "ongeveer, bijna, globaal, ruwweg; Van Delft - Het werk is ""terouwste klaor"" wil zeggen, dat het bijna voltooid is. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 -; TROUW(E)STE (traauwste) bijvoeglijk naamwoord  - in grote trekken, bijna. Wsch. is het woord ontstaan uit 'te ruwste' en betekent het letterlijk 'grosso modo’. WNT vermeldt de uitdr. 'uit den rouwe' - onafgewerkt, niet precies. Z.a. Frans Verbunt -  'terouwste' - ongeveer; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. verb. 'te rouwste',- in het rouwe (ruwe), ongeveer, bijna. Pierre van Beek - 'trouwste' - in grote trekken, zo ongeveer, ook wel: bijna (ten rouwste?); Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - terouwste bijwoord - ongeveer, ruwweg; Henk van Rijen - 'teraawste'"
tenenbijter, têenebèèter, zelfstandig naamwoord, tenenbijter; WBD III.4.2:178 lemma Watertor - De larve van de geelgerande watertor noemt men teenbijter in het Antwerps Wb. 3 en tenenbijter in het N.- Antwerps Wb. en Deurne Wb. - Sjef Paijmans – We leerden wat de Geel Gerande Watertor was, de Waterschorpioen en de Zwarte Watertor. Maar wij hadden voor die torren en torretjes onze eigen namen. Een schrijvertje was voor ons een schotelwasserke; en de verschillende larven bleven voor ons; viskesfreters. De waterschorpioen, een tenenbijter en de rivierprik, een negenoog en bloedzuigers waren eggels. ('Herinneringen'; CuBra, ca. 2003)
tenminste, temeenste, bijwoord, tenminste, ten minste; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - temeenste (passim); Cees Robben – Ge hoeft na temeenste nie in oew haande te spierse... (19821008)
tep, tèp, bijvoeglijk naamwoord, blut, alles verloren hebbend; tèp zèèn; Cees Robben – Mar meens ik stao himmel tep... (19730824); Cees Robben – [ik] stao wir klinkklaor tep... (19641204); Henk van Rijen - tèp speule - alles verliezen; CiT (25) 'Hij is tèp'; WBD (III.3.2:38) tèp, blut, kèps, rut = alle verloren hebbend (bij spel); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - TEP (tèp) bijwoord, blut; bij spelletjes: iemand tèp zetten, tèp staon; tèp twee trug - wie blut is, krijgt twee knikkers terug. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - KEPPES, KEP, KEBBES - 'keppes zijn' - alles verspeeld hebben, alles verloren hebben in het spel
terecht, terèècht, bijwoord, bijwoord van plaats; terecht; - meestal met de verlenging met e, terèèchte; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - daorvan kómt niks terèèchte; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - in en goej waaj terèèchtgekoome zèèn (JM'57)- goed terechtgekomen zijn in het huwelijk;  Et waar in mèn ôoge un héél grôote römte, waor we in terèèchte waren gekomen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Hij moes dan in zon nuuwbouwwèèk gaon kèèke, wetter die mannen van terèèchte brochte. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Hij kwaam terèèchte op et plattelaand. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
teren, tèère, zwak werkwoord, verteren, feestvieren; Ze rikte saome jaorelang,/ dè din ze ammol gèère,/ èn zaat er in de pot genòg/ dan ginge ze ònt tèère. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè kos nie)
tergen, tèèrge, zwak werkwoord, Henk van Rijen - tergen; Jan Naaijkens - Dès Biks - (1992) - tèèrege ww - tergen
tering, tèrring, zelfstandig naamwoord, tering, tuberculose, tbc; Cees Robben – Onze Jaon (...) hee gin zucht of terring... fieteldaans.. bof.. of keliek... (19551217); Interview Jolen - 1978 - “Jè, tèrring, dè wit, dè wit gin man, dè wit gin man, jè, dè wit gin man! Hij heej de tèrring zin ze!” (transcriptie Hans Hessels, 2013; WBD III.1.2:302: 'vliegende tering' = tuberculose; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TERING zelfstandig naamwoord v. - ziekte: de etende of de frètende tèring - waarbij de lijder veel kan eten; T.B.C. waar un belaoje woord, de tèrring zin ze vruuger en’t waar eigelek schaand degge ze onder de leeje hadt of der meej besmet waart gewist. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
terneer, teneer, tenir, bijwoord, neer; Cees Robben – Hier draaien we ons sevooi teneer... (19670818); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TENEER (met zachte e) bijwoord  - neder; vormt talrijke koppelingen als: teneervallen, teneerleggen enz.
terpentijn, tèrpetèèn, zelfstandig naamwoord, terpentijn; kleverig plantensap vooral van naaldbomen; WBD III.4.3:90 tèrpetèèn -hars; WBD III.4.3:103 terpetèènköpke - dennentakje met een harsknopje
terug, trug, truug, bijwoord, terug; Dan kènd oewèège nie mir terug. Cees Robben - en wèltje 'trug'; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - terugkère - terugkeeren; DANB hij kan nie vórt òf trug; Dirk Boutkan (1996) - 'stuurt em er mar mee t(e)rug' (zin 100, blz. 99); - Rijmt op 'vlug'; de sjwa is volledig geabsorbeerd. Weijnen (De oorzaken in de taalgesch. blz. 13) ‘truch’ als zinsdeel, tegenover ‘truuguup' als zinwoord. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TRUG bijwoord - samentrekking van 'terug'; truug; WBD achteruit! (voermansterm om een paard te doen achteruitgaan); WBD truugóp – achteruit! (idem); WBD huuptruug, (Hasselt ook:) 'truughuup' - achteruit: (idem); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TERUG (uitspr. trüch); Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - truughuup tsw - achteruit! (voermansterm); Weijnen (De oorzaken in de taalgeschiedenis, blz. 13) 'truch’ als zinsdeel, tegenover 'truughuup' als zinwoord. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - TRUUGHUUP - terug! hup! kreet waarmee een paard wordt aangespoord de kar achteruit te duwen; ook toegepast op andere achterwaartse bewegingen, veelal van plotselinge en onvrijwillige aard. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. (voermanstaal) 'terug' - achteruit!
terugkomen, trugkoome, sterk werkwoord, trugkoome - kwaam trug - truggekoome, terugkomen; DANB de zwòleme zulle vórt gaaw trugkoome; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'et kómt vanzèf trug', zi den boer, èn hij gaaf zen vèèrkes spèk ('72)
terugkomend, terugkoomes, trugkoomes, bijwoord, op de terugweg, toen we terug gingen; ...in et geensgaons kreeg ik 'n glas waoter veur niks en in et terugkomes 'n glas rome veur twee cente.. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 6; NTC 5-11-1938); Henk van Rijen - 'Heengòns èn trugkoomes waar ut wèl un uur lôope.
test, tèst, tiest, zelfstandig naamwoord, tèsje, tiesje, "kop, hoofd; Enen hoed vuugt nie op oewe tèst. - Een hoed past niet op jouw kop. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej de hoed in de haand ... mar meej de pèt óp oewe test kómder ók best (Si'67) - humoristische aanvulling op het spreekwoord; N. Daamen (handschrift 1916) – ""ik sloeg en tegen z'nen test (hoofd - tête)""; Cees Robben – As dè ons taante Tonia testag-taate-middag komt... (19710604) [Of dat tante Tonia dinsdag na de middag langskomt..]; Cees Robben – Hoeneer komde wir... Beschient ’n testag-taatemiddeg.. (19760423); WBD III.1.1:37 'test' = hoofd; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster, 1968) - TEST: een aarden vat. In het Lat. 'testa'. WNT TEST (I) 3) bij vergelijking in onbeschaafde taal voor HOOFD; ene rôoje tiest - een rood hoofd (gezegd van iemand die bloost); Cees Robben – Akkum langs z’n tiesje aai (19760102); Cees Robben - ... zittie mee’n hôôg-rôôi tiesje... (19600916); Witt. tiesje; WBD III.1.4:191 'tiestelijk' = vreugdevol; tèsje; verkleinwoord; kolenbakje in een stoof; — verkleinwoord van 'tèst'; WNT TEST I 1) Schotel of kom, gewoonlijk van aardewerk, soms van hout; teil. Het woord is in dezen zin thans vooral in Z.-Nederl. bekend, en wordt er in verschillende streken voor onderscheiden schotels of kommen gebezigd; WNT TEST I 2) Pot of schotel van aardewerk, voor vuur bestemd; thans bepaaldelijk een kleine vierkante, naar onderen smaller toeloopende, pot met één oor, die met een kooltje vuur in een stoof wordt geplaatst. Van Rijen - tèsje zelfstandig naamwoord  - kolenbakje in stoof, testje. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - TEST: een aarden vat. In het Lat. 'Testa'. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TEST zelfstandig naamwoord v. -soort v. aarden teiltje met één oor en zonder toot. De test verschilt v.d. teil, die veel grooter is, geen oor heeft, en aan den rand voorzien is van eenen toot. WNT STOOF I-8 a) Toestel om de voeten te warmen en wel oorspronkelijk: meestal houten omhulsel met doorboord bovenvlak, waarin een test met vuur of steen kan worden gezet."
testen, tèsse, zwak werkwoord, testen; Cees Robben – En desseme gadeeseme nog tesse mosse ôôk... (19621005)
teugel, teugel, zelfstandig naamwoord, teugel; - Iemand singelen, waarmee men bedoelde: zijn werk of gangen nauwkeurig nagaan. Verwant hiermee is: iemand op de teugel rijden. (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’)
teugelwijs, teugwèès, bijvoeglijk naamwoord, gezegde: teugwèès maoke - inwijden, inlichten ; Cees Robben – Kom-de gij ons teugwèès maoken... (19600116) ; Cees Robben – Ik zal oe wè teugwèès maoke hoe degge dè vort moet begaffele... (19650115); R teugwèès maoke - flink zeggen waaraan iemand zich te houden heeft; Henk van Rijen - 'teugwèès, teugelwèès'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TOOMWIJS, enkel als gez. gebezigd: Da' veulen is al wat toomwijs. TEUGELWIJS bvw. -hetz. als toomwijs
teut, teut, bijvoeglijk naamwoord, "aangeschoten; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""hij was teut (dronken)""; WBD III.2.3:257 'teut' = dronken; Stadsnieuws - 'Hij was mar en bietje teut, nèt genog om gezèlleg te zèèn' (301207); WNT TEUT 2) dronken; gewestelijk, o.a. in de Vechtstreek nog bekend. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TEUT - afgemat, ten einde van vermoeienis, enkel als gezegde gebruikt: Ai mij! ik ben teut. Wordt ook gebruikt voor 'dronken'. WNT TEUT - l ) suf, in de Kempen ook: afgemat, uitgeput; 2) dronken"
teutelaar, tèùtelèèr, zelfstandig naamwoord, iemand die graag ruilt; Frans Verbunt -  scharrelaar ; ook: sloom persoon; Henk van Rijen - weifelaar, tuitelaar; WNT TUITELAAR - ruiler, kwanselaar (gewestelijk in Zuid-ned.)
teutelen, tèùtele, zwak werkwoord, tèùtele - tèùtelde - getèùteld, Pierre van Beek - ruilen (door kinderen); Henk van Rijen - weifelen, tuitelen; Cees Robben – Valt er nog wè te ruitele of te tuitele... (19760903); WBD III.3.1:49 'tuitelen', 'vertuitelen, vertutselen, matsen, ruilen’ = verkwanselen; WBD III.3.1:55 'tuitelen', 'kwanselen, ruilen, verhandelen' = kwanselen; geen vocaalkrimping; WBD (III.3.2:191) tèùtele, rèùtele, rèùle = tuitelen; WBD (III.3.1:49) 'vertuitelen' = verkwanselen, ook 'vertutselen’; WBD (III.4.4:304) 'tuitelen' = wisselen; Bosch tuitele - ruilen (kindertaal); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - tuitelen - ruilen; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - TUITELEN onov.ww. - zich bezighouden met kleine transacties; misschien naar 'tuit' - ketel en tuit - marskramer. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww.intr. 'tuitelen' - kwanselen,... verwisselen; Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - tùitele ww - ruilen; WNT TUITELEN (I) - 1) ruilen, verwisselen; 2) veranderingen aanbrengen
teuten, teute, zwak werkwoord, teute - teutte - geteut, "talmen, treuzelen; (vocaalkrimping in tegenwoordige tijd?); Cees Robben – Stao daor nie te teute.. (19640306); Cees Robben – En naa moette nie ligge te teute of taauw-meute (19660513); Van Beek - ""Ge moet nie teute. Pees um!"" is: Ge moogt niet treuzelen. Haast je! (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); WBD III.1.1:249 'tuiten' = suizen v.d. oren; ook 'toeten', 'hommen'; WBD III.1.4:52 'teutelen' = aarzelen; 72 'teutelen’ = verlegen zijn; WBD III.1.4:363 'teuten' = prutsen; WNT TEUTEN van onomatopoëtischen aard, wsch. samenhangend met TEUT (I). A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww.intr. 'teutelen' - teuten, talmen, langzaam te werk gaan; WNT TEUTEN - talmen, treuzelen; babbelen, kletsen ..."
tevoren, tevurre, bijwoord, tevoren; GD08 tevurre wòrter alles òn gedaon; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Dan moeste gij hil de week deur, dan wast hier smòndags mèrt, aacht daoge ven tevurre wier der meej die koej geleurd dur de stad heen…” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels
tevreden, tevreeje, bijvoeglijk naamwoord, tevreden; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - ik ben tevreeje; zêde gê ‘t oak?; WBD III.1.4:189 'tevredenheid' = zin
thee, teej, zelfstandig naamwoord, thee; Toe teej toe haj bèm - Zelfs thee had hij bij zich; gez. teej meej puntjes - slappe thee; Frans Verbunt -  meej slappe teej óp kunde hard lôope èn schèèrp kèèke; Cees Robben – En dan gaon we bij oma’s thee-leppen... (19640228); Audioregistratie 1978 - Ik kan van teej ok wel ouwoeren hor! Mar van en borreltje gaoget wèl gemakkeleker! Oôo jè! En zachte wènk, hi! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
theebloem, teeblom, teejblom, zelfstandig naamwoord, theebloem; 1. violier; WBD III.2.1:431 teeblom = violier (Matthiola incana): De violier (Matthiola incana) is een sierplant, meestal met langwerpige, gaafrandige bladeren, die grijsachtig kunnen worden door de dichte beharing. De bloemen zijn verschillend gekleurd, meestal paarsrood, maar niet geel. De plant is dik van blad en heeft vaak dubbele bloemen. Ze bloeien in het voorjaar en in de nazomer. WTT 2012 - ondanks deze opgave van het WBD lijkt het niet waarschijnlijk dat deze gecultiveerde bloem de naamgever is van de theebloem (teeblom) in Tilburgs verleden. 2. Duizendblad; Is waarschijnlijk de in Tilburg breder verbreide aanduiding  voor teeblom, theebloem. Het betreft dan Achillea millefolium L., door Heukels gesignaleerd als Theebloemeken en Theeblommen. Geen bloem maar een veldplant met medicinale eigenschappen:; - Omdat de bloempjes, als thee getrokken, dienden als geneesmiddel bij nier- en blaaskwalen sprak men in Zeeuws-Vlaanderen van Theeblommen, en in de omgeving van Goes van Theebloemeken. In Twente en Salland heet de plant Kamille, omdat zij evenals de echte kamille als thee getrokken werd. Hierbij valt op te merken dat beide planten een etherische olie bevatten. (Planten en hun naam - Een botanisch lexicon voor de Lage Landen; door H. Kleijn; 1970); WBD III.4.3:355 teejblom - muurbloem (Erysimum cheiri); Henk van Rijen - muurbloem (Cheiranthus cheiri); Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - teejbloeme zelfstandig naamwoord  – muurbloemen; Wikipedia 2013 - De muurbloem (Erysimum cheiri) is een vaste plant uit de kruisbloemenfamilie (Brassicaceae). Het is een soort die niet alleen in het wild voor komt, maar ook veel wordt gebruikt als sierplant. De plant is afkomstig uit het oostelijke deel van het Middellandse Zeegebied. De muurbloem komt in Nederland voor op oude muren van kerken, ruïnes, stadswallen en forten.
theebrok, teejbròkke, zelfstandig naamwoord, meervoud, karamels, borstbollen; WTT 2013 - suikerwerk / snoepjes; de bekendste zijn de 'Borstbollen' van het Belgische merk Wycam's. - Waarom borstbollen 'teejbròkke' werden genoemd is (nog) niet duidelijk. 'Borstbollen' werden beschouwd als een middel tegen hoest.  Wikipedia 2013 - Wycam's borstbol is de naam van een snoepje op basis van suiker en glucose. Het woord Wycam's is een merknaam. Deze snoepjes worden al bijna 60 jaar volgens hetzelfde procedé gemaakt. Verschillende suikersoorten worden gekookt tot een dikke stroop. Deze wordt gevormd tot een dikke draad en wordt vervolgens tot vierkante snoepjes geslagen met bovenaan een kussenvormpje. De Wycam's borstbollen worden sinds het begin van de productie verpakt in blikken bussen van 325 gram. Deze blikken bussen met rode en witte kleuren zien er al 60 jaar hetzelfde uit. Slechts het witte deksel werd rond 2006 vervangen door een rood deksel. Deze borstbollen worden te Kalmthout gefabriceerd door de familie Wyckmans. Wycam's borstbollen zijn erkend als Antwerps streekproduct.
theetuin, teejtèùn, zelfstandig naamwoord, theetuin; Theetuin, naam van een uitspanning; Interview Jolen - 1978 - “Gebeurde es ôot, mar nie veul, nèè, dè wèrd vruuger nie gedaon (schoolreisje)… jè, en ènd de wèg op… nòr de teejtèùn òf zôo, nòr de teejtèùn… op den Bosscheweg èn op Körvel…op de Rielseweg!” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
thuis, tèùs, tös, bijwoord, zelfstandig naamwoord, "thuis, tehuis; Wie tèùs is, moet tösblèève. MP gez. Ge meut wèl óp en aander hónger krèège, as ge tèùs mar kómt eete. MP gezegde  - Et is nie èèrg as ge onderweg honger krèègt, agge mar tèùs it. Van Beek - ""Thuis zijn"" betekent het (kaart)spel winnen.  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959); Henk van Rijen - 'óp un aander honger krèège, mar töös koomen eete' - een ander mag je aardig vinden, maar daar moet het bij blijven; Frans Verbunt - hij is er tèùs as ene pestoor in zene kèrkboek"
thuisslachten, tèùsslachte, werkwoord, thuis slachten; meestal opgetekend als zelfstandig naamwoord, de 'tèusslacht'. Audio-opname 1978 – “Dè tèùsslachte…den êene die hagget zôo èn den aandere zôo. Den êene ha en ketròl èn den aandere moeste gij zogezeej boove meej en ketròl, moeste gij daor en èèzere dingen in steeke, heej, èn dan moeste ze boove zogezeej meej en  èèzer moeste gij ze meej tweej man opdraaje boove…” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)
thuiswever, tèùswèèver, zelfstandig naamwoord, thuiswever; Audioregistratie 1978 – “Mar en tèùswèèver dè was er êene, war, die ging nòr en febriek toe, onverschilleg wèlk febriek…mar ze krêege en kètting meej, dè wil zègge, ge hèt kètting èn inslag, dus ge hèt enen hille breejen bôom, zo breej as et stuk moet zèèn èn die zèn ammel draojkes nèffe mekaare, war…” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); Audioregistratie 1978 - Die teuswèèvers die han ammòl zôo ene lêeme vloer… ammòl… die van Honsbèèrege èn Peer de Kôoning! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); WBD tèùswèèver (II:941) - thuiswever, wever die niet op een fabriek werkte, ook 'bèùtewèèver' genoemd; WBD tèùswèeve (II:949), ook bèùtewèève (buiten de fabriek weven); WTT 2013 - de fabriekswevers werden ook 'binnewèèvers' genoemd
tiederietje, tiederietje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Henk van Rijen - brandewijntje met suiker
tieles, tieles, bijwoord, Henk van Rijen - 'tieles wèns' - gedeelde wens (als jij dit doet, doe ik dat)
tien geboden, tiengeboje, zelfstandig naamwoord, meervoud, Henk van Rijen - ‘tiengebojje’ – tien geboden, handen
tiend, tiend, zelfstandig naamwoord, tiende deel; Audioregistratie 1978 - Asseme graon op et vèld han staon èn dè was dan ròg èn dè ròg wèrd binnegehòld mar dan  moeste van de tien hôope, er wèrre vier òn vier gezèt, moester êene laote staon! Èn dè was tiend! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
tienderhand, tienderaand, bijvoeglijk naamwoord, "het eerste lid 'tien' kan variëren; het tweede 'aand' = 'haand', van 'hand'; vergelijk 'allerhande'; ""Hij voeiert z'n kiepe! Hij hee wel tienderande soorten en allemaol echte ras-kiepe."" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); Op de grond dommelden paddestoelen van wel tienderhaande sort: heel kleine knoedeltjes, rood mee witte pikskes er op. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)"
tientje, tientje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van tien; een onderdeel van de rozenkrans of van het rozenhoedje; Wikipedia - De rozenkrans bestaat uit 5 grote en 50 kleine kralen en wordt gebruikt voor het rozenkransgebed. Dit gebed bestaat uit het bidden van het Onzevader (15 maal) en het Weesgegroet (150 maal) door de rozenkrans driemaal te doorlopen. De verkorte versie van het rozenkransgebed is het rozenhoedje. Hiervoor gebruikt men de rozenkrans of paternoster (met zijn 5 grote en 50 kleine kralen) slechts eenmaal. Eén rozenhoedje bestaat uit vijf zogenaamde 'tientjes': tien Weesgegroeten en een Onzevader, en dat vijfmaal. Cees Robben – As gij oew tientje bidden wilt... (19670428)
tier, tier, zelfstandig naamwoord, groei, wasdom, levenskracht; WNT TIER (I) ?) de toestand dat een persoon of zaak zich gunstig of; behoorlijk ontwikkelt; groei, bloei, wasdom, welvaren
tieren, tiere, zwak werkwoord, tiere - tierde - getierd, (overvloedig) groeien; nie tiere - niet goed groeien, 'wègkwèène'; WBD III.1.4:278 'niet tieren' = heimwee hebben; WBD III.1.4:237 'tieren' = razen en tieren; lange ie; WNT TIEREN 3) goed groeien, gedijen, welvarend zijn
tierig, tiereg, bijvoeglijk naamwoord, WBD III.1.2:191 'nie tierig' = ziekelijk
tiersen, tirse, zwak werkwoord, WBD III.1.4.233 'tirsen' = kwaadmaken; WBD - tirtsen (ook tritsen): verspr. Kempenl. - tirsen: zeldz. Peell.; ook in Tilburg, Bladel en Eersel.
tiet, tiet, tèèt, tet, zelfstandig naamwoord, tietje, "WBD kip (kindertaal); WBD aajke-tiet - ei (hs K 185); WBD tiet tiet tiet, tie tie tie, kiep - roepwoorden voor de kip; WBD tiet tiet tiet, tòk, kiepke, kieke, kieken, kuikentje, (Hasselt) tjiep roepwoorden voor kuikens; WBD tiet - roepwoord voor de haan; Cees Robben - tietekes; en kòppel aajkes van de tiet-tiet-tiet; Pierre van Beek - tiet - kip, vrouwenborst; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""tiet – borst”; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""'t goa as 'n tiet ('t gaat als vanzelf)""; Vruuger noemde ze ’n kiep ok ’n tiet of ’n tieteke. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - tiet - kip; Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - tiet zelfstandig naamwoord  - kip, vrouwenborst; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - TIET, voor kip, en 'tiet-ei' voor hoender-ei. TIET, voor tit, titte, Lat. mamma. Z.a. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - TIET v. - kinderlijk woord voor kip; gerekt uitgesproken in de uitroep bij het voederen v.d. kippen: tieit, tieit, tieit. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord vr. 'tiet' - roepnaam voor de hen; vD. tiet (veroud. gew.) tepel aan een vrouwenborst; Hees tiet (V:62); WNT TIET (II) 1) kip, hen, hoen; 2) kuiken, groot kuiken'; 4) kippenei (in Vlaanderen); WBD III.1.1:118 'tiet' - tepel; WBD III.1.1:116 'tieten' - borsten; tet; bepaald meisje; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""'n flinke tet (meisje)""; WBD III.2.2:22 'de tet hebben' = gezoogd worden; ook 'tetteren', 'lurken'; Bosch tètte - borsten; WNT TET, tette - 1) vrouweborst, ook tepel; verachtelijke naam voor een vrouw…; tèèt; akelige vrouw"
tiet, tiet-tiet-tiet, tussenwerpsel, lokroep voor kippen om voer te komen eten; ‘tiet’ was een gangbare benaming voor de kip; Cees Robben – Ze voeierde dag-in-dag-uit/ En riep mar tiet-tiet-tiet (19670922); -ook als zelfstandig naamwoord voor kip:; Cees Robben – Lust ons piskouske ’n koppel aaikes van de tiet-tiet-tiet... (19840615)
tietenei, aajketiet, aaiketiet, zelfstandig naamwoord, "meestal voor ei (zie aajke); Daamen, Handschrift Tilburgs (1916): ""aai-ke-tiet - Moeder kraig 'k in aaiketiet?"" (ei); WBD aajke-tiet - ei (hs K 183); ook aangetroffen voor eigeel; - Ge waart in et kiepenhok gekropen en ge had er aaikes uit de nist gehaold en 'n stuk of tien hadde 'r op de deur van de schuur kapot gebutst en uitgesmeerd en toen kwaamde mee oew haanden en oew kleere vol aaiketiet binneloope en ge riept dè ge de deur toch zoo schoon geverfd had! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939)"
tietenei, tietaaj, zelfstandig naamwoord, kippe-ei; fig.: zonderlinge, 'exemplaar'; MP tietaajke - kippe-eitje; Cees Robben – [Van de menukaart in een restaurant:] Irst kiepe-soep... Dan kiepe-regout. Dan poelepetaat mee ’n tietaai toe... Dan nog efkes kaokele en de roest op... (19710709); WBD III.2.3:148 'tietei' = ei; ook 'aaiketiet'; Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - wè zèdde toch 'n tietaaj; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - tiet-ei voor hoender-ei. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord o. (kindert.) ‘toetei’ – kippeëi. WNT TIETEI zie Hoeufft
tietenkorf, tietkorf, zelfstandig naamwoord, "[tietkòrf?] boezem; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""tietkorf - boezem""; WBD III.1.1:119 'tietkorf' = boezem"
tijd, tèèd, zelfstandig naamwoord, tije, tèdje, tijd; 'n Tèdje gelejen... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929); Frans Verbunt -  den halven tèèd - zo nu en dan; Uitdrukking: Ge gaot nie vur oewen tèèd. - Je sterft niet voor je tijd. R öt de tèèd zèèn = dood zijn; R De tèèd òn oew èège hèbbe - volop tijd hebben; WBD oover tèèd zèèn - de drachtigheidsperiode overschreden hebbend; men zegt ook ... 'draogt oover'; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - tije = tijden; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - tèds genóg - tijd genoeg = tèds zat - idem; Cees Robben – Man ge bent nie bij den tèèd... (19580315); Cees Robben – Waor de tèèd is blèèven steken (19590905) ; Cees Robben – Waor is de tèèd gebleven... (19591219); Cees Robben – D’n tèèd die zal ’t oe leere (19600916); Henk van Rijen - hij heej de tèèd òn zenèege - hij heeft niets te verletten; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - tèèd (krt. 24); Henk van Rijen - 'Hallef zunne tèèj', waar ie nie op tèèt' - Meestentijds was hij niet op tijd; Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - tèèd zelfstandig naamwoord  – tijd; WBD III.1.4:5 'iets beheersen' = 'bij de tijd zijn'; WBD III.4.4:130 ' tijd', 'tijdje', 'tij' = poosje; GD08 Waor is de tèèd gebleeve dètter …; tèdje; verkleinwoord poosje, tijdje; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - en tèdje; verkleinwoord van 'tèèd', met vocaalkrimping; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Kaart 101 sluit 'tèdje' niet uit, evenmin als 'wèltje' en 'èfkes'. Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - tèdje zelfstandig naamwoord - tijdje, poos; tije; meervoud van 'tèèd'; tijden; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - tije; Cees Robben – Dè paast nie in dee’z dure tijen! (19541127); Cees Robben – In nuuwe beter tije... (19571102); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TIJ zelfstandig naamwoord m. - wordt soms gehoord voor 'tijd': tij genoeg hebben.; tèds; tweede naamval van tèèd; tijds; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - tèds genóg - tijd genoeg; tèds zat - tijd genoeg; met genitief-s (gen. partitivus); Piet van Beers – ‘oope klosterdag’: Ik heb tèds genog, ik heb al lang pesjoen... (Spoeje doemmeniemer; 2009)
tijdig, tijeg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, tijdig
tijding, tijing, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, tijding, bericht; WBD III.3.1:254 'tijding' - bericht; Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - tijing zelfstandig naamwoord  - tijding, nieuws; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TENG, samentr. van 'Tijding'; ook 'Tijn' en 'Tîjng'; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - TIJDING. Tijding doen voor tijding geven, bescheid doen, antwoord geven. Ten platten lande zegt men 'ting doen'. Somtijds wordt het gebruikt voor eenvoudig 'kennis geven'. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - TIJNG - tijding, boodschap. Bij Kiliaen -  noch bij Plant. Z.a. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord vr. 'tijing' - tijding; Bosch teng - tijding, bericht
tijdlijdend, tijlijend, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - langdurig, zonder eind; Van Beek - Hij is veel te tijlijden. - (tijdlijdend) - Hij werkt iets niet af, doch schuift 't op de lange baan. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 6 december 1958); Cees Robben – Hij is toch zô tij-leiend war... (19560714); Cees Robben - ... lèèzig en tijlijend... (19650430); WNT VIII:2224 - Lijd-den-tijd, iemand die zijn tijd verleutert of die een zaak altijd uitstelt. Kiliaen -  Homo ignauus, otiosus, tempus transigens ignauè - traag, onwerkzaam; WBD III.4.4:325 'tijlijdig’ = langzaam; WBD III.4.4:325 'tijlijend’ = langzaam
tijgen, tije, sterk werkwoord, tijgen, trekken, gaan; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - zak er ók es óp af tije - zal ik er ook eens op af gaan; — tije - toog - getooge; WNT TIJGEN (I) B, onz. z.a. TIJEN = tijgen; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - GETIJD (getééjt) vd. van niet gebruikt ww. 'tijen'. Zie aldaar!
tijk, tèèk, zelfstandig naamwoord, "lastig wijf; Henk van Rijen - tijk, zwaar katoenen of linnen weefsel; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""O!' 't is zo'n taik (lastig wijf)"""
tijl, tèèl, zelfstandig naamwoord, "WBD (Korvel:) rij mesthoopjes (op een akker); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""teil of tail -(keukengerief)""; WBD (III.2.1:329) tèèl - wastobbe, ook 'wastèèl'; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - te.l, zelfstandig naamwoord m. 'teel', 'tijl' - lange rij hooi die met een reek in twee tegengestelde richtingen tegen elkaar geslagen is. WNT TIJL - rij, reeks, thans nog in bepaalde toepassingen (korenschoven, hokken op een land )"
tijm, tèèm, zelfstandig naamwoord, tijm
tikken, tikke, zwak werkwoord, tikken; Cees Robben gebruikt het werkwoord om iets aan te duiden dat makkelijk is: Cees Robben – ’t was mar tikke... (19540717); be- bijvoorbeeld ook: bevallen in een ‘moderne kraamkliniek’; Cees Robben – In zon moderne kraomkliniek... Daor is ’t mar tikke... (19681206)
tikken en schoppen, tikkes èn schuppes, variant op het bokspring-spel
tikken en spannen, tikkes èn spannes, V bij het knikkerspel; met een knikker een andere raken en daarna de afstand tussen beide met de vingers van één hand kunnen overbruggen
tikkeren, tikkere, zwak werkwoord, tikken; Hanna zaat vlijtig te tikkere mee d'r braainaolde... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940)
Tilburg, Tilburg, Tilbörg, toponiem, Over het verschil in uitspraak, zie: Tijdschr. TILBURG: jg. 27 blz. 93 ‘Tilburger of Tilbörger’, W. Sterenborg. Tot genoege van et Tilbörgse puubliek. (Henriëtte Vunderink, Oode òn de lindenbôom, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - In Tilburg steeke de misse boove de daksparren èùt (Sn'34 - Vroeger werd er in Tilburg veel gevochten. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en Tilburgse tón hèbbe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1968)-Als vroeger een Tilburger zei dat hij een ton bezat, werd dat met een korreltje zout genomen (Men dacht dan aan dertigduizend gulden.); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en Tilburgs pròje duurt mar drie daoge (SV'75) - roddelpraat duurt niet lang; Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - 'd'n aawe wèg nò Tilbörg liep langs 't Raok èn de Voort'; Actum Tilliburgis jg.5, blz. 55: Meningen over herkomst naam 'Tilburg’
Tilburgs, Tilbörgs, bijvoeglijk naamwoord, Tilburgs; ene Tilbörgse - een Tilburger; Cees Robben – ’t Tilbörgs Prentebuukske... (19751128) [In een prent over Robbens zevende ‘Prentebuukske’]; Ik wilde wè zègge/ in de Tilbörgse taol. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Haawt ze vaast); Frans Verbunt -  Tilburgse ton - f 10.000 (volgens Mandos f 30.000); Frans Verbunt -  en Tilburgs pròtje duurt mar drie daoge
timmerdoos, timmerduske, zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van timmerdôos; timmerdoosje (kinderspeelgoed); Interview met de heer De Kok (1978) – Van Siendreklaos krêegde en timmerduske, dè kòste toen vijftien sènte! En timmerduske! En timmerduske! We waare jonge jonges van en jaor òf aacht, neege, zak zèggen, hè. Dè kòste vijftien sènte. Moete kèèke wè ge nouw krèègt. Nouw krèègde vort enen autoo!
tin, tèn, zelfstandig naamwoord, tin; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TEN, zelfstandig naamwoord o. -tin, fr. étain. WNT TIN - in Brabants dialect TEN
tinnebroekje, tènnebruukske, zelfstandig naamwoord, "jenevermaatje; N. Daamen (handschrift 1916) - ""tinnebruukske – een half maatje jenever""; Ge krèègt dan koffie meej en kuukske/ èn zo waor as ik hier stao/ alle ôomes die ter waare/ nòg en tènnebruukske nao. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Verjòrdaoge‘); Van Beek - Vroeger ging men om ""'n tennebruukske"" klaore en ""'n maotje braandewèn"".  (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); Frans Verbunt -  kleinste in de slijterij verkrijgbare flesje jenever; – Naar een zekere 'Tinnebroek' (?), welke naam blijkens de volkstelling in 1947 14 maal in Noord-Brabant voorkwam, waarvan 8 maal in Tilburg."
tinnen, tènne, bijvoeglijk naamwoord, tinnen; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - TEN, voor 'tin' . In het Wallisch is het ystaen . Ook bij Kiliaan 'ten' , en bij Huygens: tennegieter. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord  'tennen’ – tinnen; bijvoeglijk naamwoord  'tijnnen' - tinnen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TENNEN bvw. - tinnen
tip, tipke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; tipje; puntje; Hij gonk op et tipke van den stoel zitte... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)
tipbuil, tipböltje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; puntzakje; WBD (III.2.1:131) 'tipbuiltje'
tissen, tisse, zwak werkwoord, tisse - tiste - getist, ongeduldig wachten; met spanning zitten wachten; Pierre van Beek - Hij stond te tissen óm wèg te koome. Hij zaat te tissen óp en tas teej. Het blijkt geen Tilburgs en niet eens gewestelijke taal, maar ABN te zijn. Van Dale vermeldt het ... (Tilburgse Taaklplastiek 145); Cees Robben – Tisse van kaoiïghed... (19671201); Èn agge lang moet wòchte, / dègge dan staot te tisse? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007); WBD III.4.4.247 'tissen' = sissen; Bosch tisse - gespannen zijn, zijn ongeduld niet kunnen verbergen; Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - tisse ww - ongeduldig zijn; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww.intr. 'tissen' - 1) een sissend geluid veroorzaken; 2) op het kookpunt staan (van woede of ongeduld); WNT TISSEN - ineendraaien of -strengelen, verwarren enz. 2) onz. ww. - in de war geraken of zitten; 3) - harrewarren, ook in verwarde of moeilijke zaken wurmen, wroeten. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - TISSEN onov.ww - alleen in 'staan te tissen'- zijn ongeduld niet kunnen verbergen: wè stodde toch wir te tisse. v.Dale: in de war zitten. WNT ook: ov.ww, ophitsen, prikkelen. Haor Tisse - haastig opdrijven
tits, tits, zelfstandig naamwoord, titske, "PM tik (licht rakend); Der zit nòg en titske in de fles - een beetje, tikkeltje, pietsje; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""'t schol mar 'n titske (een beetje)""; En 't daanste er nog 'n titske bij... (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Mijn deuntje’, 1939); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - TITSKE o. - kleine tits, tikje, ’n beetje; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TETSKEN zelfstandig naamwoord o. - de laatste slag of klap bij het naar huis gaan van schoolkinderen. Testken geven. TITSKEN zelfstandig naamwoord o. - een weinigje, een klein beetje. WNT TITS - aanraking, tik"
titsen, titse, zwak werkwoord, titse - titste - getitst, "licht rakend slaan; Stadsnieuws - Ge waart em asse oe hòn getitst (151109); WNT TITSEN - 1) aanraken, beroeren; 2) iets in aanraking brengen met; 3) prikken (een paard); 4) prikkelen; tergen, opstoken, stimuleren; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.intr. + tr. 'titsen' - 1) al slaande eventjes raken, tikken; 2) een meisje ""bedriegen""; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - TITSEN ov.ww - aanraken; vooral in de uitdr.'centje titse' voor een spelletje met ijzeren ballen. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TITSEN - eventjes aanraken. E pèèrd met de zweep titsen."
tjaffelen, taffele, zwak werkwoord, WBD III.1.2:116 'taffele', 'aftaffele' = gaan, lopen; ook 'voeteren’ [uitgesproken: voeteere]
tjan, tjan, tjannek, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek - tamme vogel (kraai, kauw, roek, gaai), b.v. op een kostschool; De Wijs – As munne tjan (ekster) in de geut blèft zitte, zei’k munne vingerhoed wir kwèt (27-12-1968); Frans Verbunt - tjannek - tamme kauw (Corvus monedula); Henk van Rijen - 'tjallek, tjan, tjannek’; - èn hij had toen òk ene Tjan. Dè was ene kraai diese öt de nèst holde vur dèttie kòs vliege. Die wier dan gevoeierd èn werd dan hêel tam. (Nel Timmermans; Zit ’t soms in de femilie?; CuBra; 200?); Elie van Schilt - Veul jongens hadden toen un tam ekster op durre schouwer, ze hadden allemal dezelfde naom 'tjannek'. (Uit: ‘Tilburg waor zen oe bossen’; CuBra ca. 2000); WBD III.4.1:149 tjan, tjannek, tjallek - kauw (Corvus monedula); Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - tjannek zelfstandig naamwoord - tamme kauw of ekster; WNT TJAK - tussenw. - nabootsing van het geluid v. den Kramsvogel
tjeppen, tjèppe, tjèppere, zwak werkwoord, tjeppen; drinken van sterke drank; Hij hee aaltij goed getjepperd, dieën Boemes, mar de leste jaoren is ie 'nen echten zuiplap geworren... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Henk van Rijen - drinken, zuipen
tjokken, tjoeke, zwak werkwoord, versneld draaien bij het touwtjespringen; — wsch. geluidsnabootsing; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TJOEKEN, TJOKKEN - tokken, kloppen; wordt gezeid van de krevenlende pijn die in de gestoorde zenuwen siddert, het slaan der aders, enz. WNT TJOKKEN (II) - onomatopee - stooten, schokken, stampen
tob, tòb, zelfstandig naamwoord, GG tobberig of zielig mens; WBD III.1.2:192 'tobben' = sukkelen; ook: 'pratten'; WBD III.1.4.259 'tobberij' = getob
tobber, tòbber, tòbberd, zelfstandig naamwoord, GG tobberig of zielig mens; WBD III.1.2:192 'tobben' = sukkelen; ook: 'pratten'; WBD III.1.4.259 'tobberij' = getob
tocht, tòcht, zelfstandig naamwoord, WBD III.3.1.189 'tocht', 'gebruik bij (net) leven' = vruchtgebruik
tod, tòd, zelfstandig naamwoord, tòdde, töddeke, "vod, lomp; eigenlijk: afgedragen textiel; in het algemeen: dingen van inferieure kwaliteit; bijvoorbeeld door Cees Robben otoegepast op schoenen: Cees Robben – ’t Zèn todde.. (19720421); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - Lau tòd = Laur. Janssens (blz. 46); töddeke; verkleinwofrd van tòd doekje; Gift es gaa en toddeke. Cees Robben - 'en 't zwiepte as 'n tötje ...""; WBD III.3.1:307 'todje (toddeke)' = snipper (strook papier of stof); CiT (67) 'Gimmis 'n töddeke om dè daf te bune'; WBD III.1.3:17 'todje' - vod; verkleinwoord van 'tòd', met umlaut"
todachtig, tödèèchteg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, WBD III.1.3:18 'todachtig' - in lompen gekleed
toddenhoop, tòdhôop, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt - hoop rommel, verzameling vodden; Stadsnieuws - Dèkt dieje tòdhôop es op; daor kunde zôo tòch nie inkrèùupe. (240208)
toddenjood, tòddejood, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt -  voddenkoopman; WBD III.3.1:83 'toddenjood' = voddenkoopman? ook 'toddenkoopman’, 'toddenman', 'toddenmens', '-boer', 'toddenkruier'
toddenkramer, tòdkrèèmer, zelfstandig naamwoord, "voddenman; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'toddenkreimer; 'toddenkreimers'; Daor komt den toddekreemer aon, hij jaogt z'n hitje langs de baon. Toddéé!; Hot - ju!; De kender, ze graaien in schuur en in schop / ze moeten 'n meulentje, pias of pop. / Toddéé! / Allee - ju! / / Ze laoien d'r zakken toe boven toe vol / en draoven er hard mee de straot op! - én lól! / Toddéé! / Hu! - Hu! - / / De toddeman zet er z'n waogeltje stop, / z'n Mie lee te slaopen languit aachterop. / Toddéé! / Hu! - Hu! - / / De toddeman laacht er mee heel z'n gezicht, / die zakke die zijn er, verdomme, nie licht! / Toddéé! / Hu! - Hu! - / / ""Wè moete gij emme?! 'ne Meule? - 'n Fluit? / 'n Pop of 'ne pias? - En gij, kleine guit"" / Toddéé! / Hot - ju! / / De kender die springen en gieren van lol / en de toddeman laoit er z'n waogeltje vol. / Toddéé! / Allee - ju!; (Leo Heerkens; uit De kinkenduut (Piet Heerkens), ‘De toddeman’, 1940); Henk van Rijen - ziede gij dieje tòdkrèèmer nòg ôot?; WBD III.3.1:83 'todkramer’, 'toddenkramer, toddenkruier, toddenkoopman, toddenboer, toddenman, toddenmens, japie todde' = voddenkoopman; CiT (24) 'Ziede gij dieje tòdkrèèmer nog ôot?'; Stadsnieuws - Zèè zuut of ik verkoop oe òn de tòdkrèèmer. (272008); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord m. - toddenkremer, voddenkoopman; Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - 'toddekrèèmer' zelfstandig naamwoord  - voddenkoopman; WNT TODDENKRAMER - voddenkoopman"
toddenmolen, tòdmeule, zelfstandig naamwoord, lompenscheurmachine; WBD tòdmeule (II:936) - lompenmolen
toddenzak, tòddezak, tòdzak, zelfstandig naamwoord, voddenzak; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - tòddezakke van kaorte (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) kaartterm: slechte kaarten; tòdzak - Henk van Rijen - bed
toe, toe, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, voorzetsel, tot; 1. bijwoord; WNT TOE (IV) voorzetsel. Het bijwoord TOE (I) gewestelijk als voorzetsel gebezigd, reeds in het Mnl. en thans nog opgegeven voor ... het Brabants en het Zaansch. 2. voorzetsel (tot... aan toe); B van hier toe daor; Ge moet wòchte toe nuuwjaor toe. Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - Toe en zóndag = tot zondag; 'toe merregenmiddag'; ...van veuren toe aachteren... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); ...Toe zelfs z'n hoesten en kuchen toe... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); Mar afijn, dè waar nogal toe daoraon toe... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); Hij ha koppent en bleef toe 's middags te bed... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); Teun moes 'n half uurke loopen toe aon et station... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939); ...hij gong er gemakkelijk toe zitten en vaawde z'n haanden over z'nen buik... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Den buurman gong er toe zitten... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); ...zuinig toe gierig toe... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); ...van kop toe teen! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); De vrouw gong toe de deur toe mee... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de NTC 22-4-1939 – 8-5-1939); Toen wij nog jonk waren, gong et er heel aanders naor toe! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938) ; ...van deur toe deur. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938) ; ...vant Gurke toe de Rèèt... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Vur den aawe prèès‘); ...meej der taande op mekaare/ haawe ze vol toe òn et ènd. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Aovendvierdaogse); Audio-opname 1978 – van smorges vijf uure toe saoves twaalef uure (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013); Et waar daor werken van ’s mèèrges vruug, vier uur, toe ’s aovens tien uur. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Ge zondigde van hier toe giender, verkondigden ze van de prikstoel… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Hij deej ok nôot sèùker in zen pap en ie aat aaltij un bord toe de raand toe vol. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); van aaronskèlke, drèüve, jèün/ toe fuksias èn strèükmargriet. (Henriëtte Vunderink; Wiet; k Zal van oe blèève haawe, 2007); GD 06 toe en uur òf vèèf toe; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TOE voorzetsel  = te; ook gebruikt voor 'tot'; wachten toe morgen. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - TOE vz - tot aan, dikwijls herhaald achter de aangeduide plaats of tijd; toe de school toe, toe Kerstmis toe. Thans 'tot ,.. toe' en 'tot on'. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - TOE voor 'tot', in de beteekenis zoo wel van ad, usque, welke Kiliaen -  aan dit 'toe' geeft, als in die van 'te'. Z.a. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - krt. 78 plaatst T in het 'toe'-gebied. Zie ook blz. 181. WNT TOE (IV) voorzetsel. Het bijwoord TOE (I) gewestelijk als voorzetsel gebezigd, reeds in het Mnl. en thans nog opgegeven voor ... het Brabants en het Zaansch. 2.1. voorzetsel 'toe'  vervangt 'op'; Cees Robben – Mar ’t is taovend wir niks toe den botteram... [vanavond op droog brood naar bed] (19651022); 3. bijvoeglijk naamwoord; toe = dicht; CiT (53) 'Des 'ne waoge mee toeë raoi'; ...ginnen overweg die aaltij toe is (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Aan den overweg die netuurlijk toe was, wier er gestopt.. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
toebinden, toebèene, sterk werkwoord, Henk van Rijen - dichtbinden; Henk van Rijen - 'Dur wòrre wèl meer zakke toegebonne die nie vol zèn' - Je hoeft je niet altijd vol te eten voordat je ophoudt.
toegestijfseld, toegestèsseld, voltooid deelwoord, Henk van Rijen - dichtgeplakt
toegeven, toegeeve, sterk werkwoord, toegeeve - gaaf toe - toegegeeve, toegeven; extra geven; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'Ge moet ze wè toegeeve', zi Brónsgist (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) - lett.: in de; kruidenierswinkel wat boven het normale gewicht geven; ook: gelijk geven. WBD III.1.4:50 'niet toegeven' = iemand weerstaan
toekiel, toekiel, zelfstandig naamwoord, zie bazzeroen; zie boezeroen; werkkiel, over het hoofd aangetrokken, van voren dicht; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'mee z'ne Brabantsche toekiel aon'; N. Daamen - Handschrift 1916 – ‘Toekiel – blauwe kiel’; WBD III.1.3:74 'toekiel' = kiel; ook 'kieltje' – als ‘zeldzaam’ voor ‘boerenkiel’ in Dongen en Tilburg. Hoeufft: TOEKIEL noemt men in deze streken de meestijds blaauwe kielen, door de karrelieden en anderen gedragen wordende, omdat dezelfve van voren toe zijn, en even als de hemden over het hoofd aangeschoten worden. WNT citeert Hoeufft
toekruid, toekrèùd, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.3:128 'toekruid' = specerij
toelaag, toelaog, zelfstandig naamwoord, broodbeleg; De Wijs  – “’t Is vandaog méér brood dan toelaog.” (10-02-1963); Cees Robben – [vrouw in kruidenierszaak:] En ôk nog wè toelaog.. (19860425); Cees Robben – ’t Is vandaog meer brôôd dan toelaog (19630215); …dè spaorde toelaog èùt(Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Dè spek aate we et list op. Onze Co vond dè zund, die bewaorde dè veur ’s aovens bij zen brôod. Dè vonden ze bij ons thèùs wel fèèn want dè spaorde toelaog èùt. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); …en klaor waar de nassi. Agge dòcht dè as middageete te krèège, zaater neffe. Ge moest et opeeten as toelaog bij oew brôod. Et wier hoe langer hoe gekker, mar nie lekker. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
toemaat, toemet, toemaot, zelfstandig naamwoord, "tweede grasoogst in de nazomer; meevaller, extraatje; Henk van Rijen - 'toemaot, toemèt'; MP gez. Van de toemaot nòr de haaj lôope. Pierre van Beek - (Tilburgse Taaklplastiek 178) Een belangstellend lezer vestigt de aandacht op een originele verklaringsmogelijkheid van de herkomst van ons ""toemet"" dat men ook wel als ""toemert"" ontmoet. TOEMET zou afkomstig zijn van het Latijnse ww augmentare / augere, dat vermeerderen, vergroten betekent. We ontmoeten dit woord ook in andere Latijnse of Romaanse talen, zoals in het Italiaans en in het Frans, in welke laatste taal het ""augmenter"" luidt. Het Frans voor 'aanwas’ is o.a. ""augment""; met het lidwoord ervoor spreken we uit: ""t’oment"", wat dan uiteindelijk 'toemet ' geworden zou kunnen zijn. Wat ver gezocht?; WBD III.4.2:30 'toemaat' - kleinste dier van een nest; ook: 'achterblijver'; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - toemaat, tommet - nagras; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TOEMAAT (ook toemmat, tommet, toemmert, tommert) zelfstandig naamwoord m. - nagras, nahooi; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - EIMET, nagras, toemaat (op sommige plaatsen 'toemaat' uitgesproken). Verhoeven - Toemaat (toemut of toemunt), tweede oogst (zie blz. 58); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - TOEMAAT is hier bij de landlieden hetgeen men ook het nagroen, het nagras of het hooi van de tweede snede noemt. Kiliaen - 'toe-maet-hoij’. Z.a. De A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - tument - toement, toemaat, nagras (z.a., blz. 676); WNT XVII I, kol. 559; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - toemet: T zuiden? (blz. 168); Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - toemnet zelfstandig naamwoord - tweede grasoogst in de nazomer; Etym. Het element ‘met’ is verwant met maat, mate, meadow, en afgeleid van het ww. maaien."
toemaatkat, toemetkètje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; meevallertje; Cees Robben – [over een magere vrouw:] ‘’t lèèkent wel ’n toemet-ketje... (19681004); Frans Verbunt - najaarskatje; WBD (III.2.1:495) 'toementkatje', 'toemaatkatje', ook 'winterkatje' =; najaarskatje; WNT TOEMAATKAT - kat die in het najaar geboren is. Ook fig. voor: persoon die graag rustig thuis zit. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - Van 'toemet', najaarsgras (extra-oogst). Letterlijk 'katje in het najaar geboren'. Zie C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - blz. 58; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord o. 'toementkatje', poesje dat in het najaar (september) in de tijd v.d. toemaat wordt geboren; Pierre van Beek - Jong katje dat in het najaar geboren is. Ze zouden niet zo goed zijn als voorjaarskatjes, omdat ze te veel achter de kachel opgroeien. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TOEMAATKAT - eene kat die in ’t najaar, in den tijd v.d. toemaat, geboren is; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - toemetkètje – in de herfst geboren katje
toen, toen, bijwoord, toen; in kindertaal: 'toen-irst', 'toen-urst’ - destijds; Pierre van Beek - toen-nèt - zojuist, zopas, kort geleden; Henk van Rijen - toenètte dittie et nòg; Frans Verbunt -  toen irst - voorheen; Frans Verbunt -  toen strak - kort geleden; Hees toenirst (V:82)
toen ik, toengk, bijwoord, samentrekking: toen ik; Cees Robben – Toenk ze zaag... (19620420)
toen net, toenèt, toenètte, bijwoord, Henk van Rijen - zojuist; CiT (20) 'Toennette di-jt nog´
toen niet, toenie, bijwoord, samentrekking: toen niet; Cees Robben – Toenie.. Naanie... Nèè-nôotnie.. (19861128)
toen straks, toestraks, bijwoord, toen straks = kort geleden
toentertijd, toendertèds, toendertèèd, bijwoord, Henk van Rijen - toentertijd, destijds
toepraten, toepraote, zwak werkwoord, toepraten = gelijk geven; Cees Robben – ...praot na mar toe.. (19780707) [Geef me nou maar gelijk.]
toer, toer, zelfstandig naamwoord, toerke, beurt: moeilijk karwei, de route die een straathandelaar aflegt; Ik hè dees week de toer om de mulkwaogen te rijen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Toen zèèk irst de mèlkrichting gegaon èn daor liepe die, die, dè waare zak zègge, die manne die ene toer hadde èn dè waare gewoon jongere om meej te lôope” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels; Cees Robben - meej toere rôoket er - nu en dan is het er niet pluis; Cees Robben - Tis enen hillen toer - het is een moeilijk karwei; DANB de melkboer mòkte 'ne grôote toer' Dirk Boutkan (1996)  - (99) ... ene grôote roete; WBD III.3.1.434 'toer' = rit; WNT TOER, TOUR - 5) ronde, rondje; 6) reis, tocht; 7) beurt; 10) daad die behendigheid vereischt; 13) moeilijk, zwaar werk; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TOER zelfstandig naamwoord m. - wijl ('nen heelen toer blijven); wandeling ('en toerken doen); wonder voorval; lastig werk ('nen heelen toer, ook jodentoer) van fr. 'tour' = beurt; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord m. 'toer' 1) beurt; 2) poos, tijd, wjjl; 3) een vervelend,lastig iets, een ongemak; 4) gedeelte (weinig gebr.); 5) verschijnsel, aanduiding, aanwijzing; Goem. TOER - zelfstandig naamwoord m.: nen - breien; nen toer doen (wandeling); ieder op zijnen toer.; toerke - verkleinwoord; PM dutje; en toerke doen - een dutje doen, een tukje doen; Henk van Rijen - 'K-maok nog gaaw un toerke vur-k wir in de burries mot' - Ik doe nog vlug een dutje, voor ik weer moet gaan werken. WBD (III.2.1:39l) en toerke doen - een middagdutje doen; - korte oe; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - TOERKE - kleine toer b.v. rondrit, uitstapje; speciaal: verontschuldigende; benaming van een kort, welverdiend middagslaapje: efkes ’n toerke doen, op z'ne rug gon staon e.d. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TOERKE – wandeling: 'en toerken doen'
toer rijden, toerrije, sterk werkwoord, WBD brood thuis bezorgen; Henk van Rijen - 'tôêrrèèje' - koopwaar bezorgen
toereloer, toereloerke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; omweg; Mee ’n sierluk toereloerke draaiden ze durre weg eromhene... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
toeschort, toeschòrt, zelfstandig naamwoord, schort (van kin tot over de knieën); Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - ''nen eenderen toeschort (daor ze gelijk in zitten)'
toestijfselen, toestèssele, zwak werkwoord, uit 'toe' = dicht, en 'stèssel' = stijfsel: dichtplakken; Alleen aangetroffen bij Heerkens; Ge weet wel waor Baokel in Brabant lee:; et lee aon den uitersten kaant, en; 't bestao mar uit enkelde boerestee, wè haai en wè waaie, - de weerelt, o jé, is er toegestesseld mee kraante! (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘De boeren van Baokel’, 1944)
toeten, tuute, zwak werkwoord, Henk van Rijen - toeteren, jengelen; WNT TUTEN nevenvorm van toeten en tuiten
toeter, tuuter, zelfstandig naamwoord, tuuterke, toeter, toethoorn, claxon; tuuterke - verkleinwoord; toetertje, speelgoed-blaasinstrument; Pierre van Beek - tuuterke (kregen de kinderen met de kermis) (Tilburgse Taaklplastiek 128)
toetmem, êentoetmèm, uitdrukking, van gelijke aard; GG dès ammòl êentoetmèm - dat is van hetzelfde laken een pak van Fr. ‘tout de même'
toetmem, êen tiet-mèm, toetmèm, bijwoord, uitdrukking; hetzelfde, gelijk; uit Frans ‘tout-même’, verbasterd tot twee woorden voor de borst van de vrouw; Cees Robben – [Onderwijzer:] Wes ’t verschil tussen ruiteketuit en bonnefooi... [leerlinge:] Volgens men is dè één tiet-mem, mister.. (19840120); Frans Verbunt - êene toetmèm - alles gelijk (fr. tout de même); WNT TOETMEM, toetemem, zelfstandig naamwoord  verbastering van fr. tout de même - geheel hetzelfde (in div. dialecten)
togen, tôoge, zwak werkwoord, tonen, laten zien, duidelijk maken
toile cirée, twalsereej, tòlsereej, zelfstandig naamwoord, wasdoek, veelal gebruikt als tafelzeil; Frans Verbunt - dwalseree; Henk van Rijen - tafelzeil (Fr. toile cirée); Verbastering van fr. toile cirée = met was bestreken doek
tokken, tukke, zwak werkwoord, WBD III.4.4:200 'tukken' = machten’ (ongeveer: aarzelen)
tol, tol, zelfstandig naamwoord, tölleke, WBD III.2.3:106 ‘tol’ = raap; tölleke; verkleinwoord; tolletje; R.J. 'draait a’s ‘n tùlleke'; verkleinwoord van ‘tòl’, met umlaut
tompoes, tompoes, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.3:412 tompoes - lisdodde (typha latifolia), ook genoemd: lis, lisdòt, lampepoetser of riet; WBD III.4.3:413 tompoes - aar v.d. lisdodde; ook genoemd: lisdòt , kòlf, lampepoetser of kattestèrt
ton, ton, zelfstandig naamwoord, tunneke, "ton, vat; 1. inhoudsmaat; Lodewijk van Dorrus Misters - Een grote 50 jaar geleden waren de tonnen nog in gebruik en werd een ton gerekend op 150 liter inhoud. Ook was er fustwerk in gebruik van 1/2 ton of ""vat"", van 1/4 ton of ""keneke"" en van 1/8 ton dat men ""kattekop"" noemde. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 8 ‘Oude brouwerijen in Tilburg’; NTC 23-6-1951); 2. geldbedrag; Henk van Rijen - geldbedrag ad f. 30.000 (Tilburgs ton); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en Tilburgse ton hebbe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1968) - Als vroeger een Tilburger zei dat hij een ton bezat, werd dat met een korreltje zout genomen (Men schatte dat op dertigduizend gulden); tunneke; dim. tonnetje; Dirk Boutkan (1996) - tunneke (blz. 32); verkleinwoord van 'ton', met umlaut"
tonen, tôone, teune, zwak werkwoord, tôone - tonde - getond; teune - tunde - getund, laten zien; WBD III.4.4.301 'tonen' = gelijken; met vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: tont; teune; de indruk wekken, tonen (doch passief); vocaalkrimping ook in tegenwoordige tijd: gij/hij tunt; M Hij tunt wèl fèfteg - Hij wekt de indruk wel vijftig jaar te zijn; WBD III.l.l:240 'teunen' = tonen; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww.intr. tonen' - een fraai voorkomen hebben, uitkomen. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TOONEN - getuigen, getuigenis afleggen; een fraai voorkomen hebben; schijnen, het uitzicht hebben van; tunt - de indruk geven (tonen, doch passief); M Hij tunt wèl fèfteg. - Hij wekt de indruk wel vijftig jaar te zijn. – teune - tunde - getund; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - TOONEN, vroeger ook voor 'vertoonen'. Z.a.; tunde - Henk van Rijen - toonde
tong, tong, zelfstandig naamwoord, tungske, tungeske, "tong; MP gez. Den dieje, die zal ók gin blèènen óp zen tóng krèège (zegt weinig); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - op de tong - op de tong; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - oover zen tóng kakke (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - overgeven (ook van dronkenschap); WBD III.1.4:ll6 'vuil tong' = vrouw die graag kwaadspreekt; tungske - tongetje; verkleinwoord van 'tong', met umlaut; Weinig harsens denke klaor, weinig tungskes praote waor... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘De worrend’, 1941); Van Beek - ""'t Is er een met stroop op d'r tongske."" Zij is een mooipraatster. (Nwe. Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958); Alleen as et er op aonkwaam, dan kon ze d'r tungske nog ruure, dè-t-er de vonken afvlogen. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); Cees Robben –Ruurt oe tungske op ’n aander (19600116); Cees Robben – Ge zult mèèn tungske nie schappen.. (19650402); WBD III.1.2:103 ‘tongetje’ = tong"
tongblaar, tongblaor, zelfstandig naamwoord, WBD mond- en klauwzeer (bij koeien)
tonpraat, tonpraot, zelfstandig naamwoord, tonpraat; een voordracht die met carnaval gehouden wordt, en waarbij de spreker in een ton staat; Cees Robben – Hoe vonde menne tonpraot, Nel..? Nou.. veul geklets, mar ’t praotte wel. (19741129); Witte gullie dètter in Tilbörg ene Tonpraotakkedeemie is? Wòr ge kunt leere leutere? (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
toog, tôog, zelfstandig naamwoord, "toonbank, in het bijz. in een café; gewelfd metselwerk; WBD III.3.1:89 'toog’ = toonbank; WBD III.3.2:258) tôog, ereboog, triomfboog, straatboog, feestboog, priesterboog = ereboog; WBD III2.1:68 'toog' = gewelf; Gent TOOG 1) toonbank: 'Aan den - geplakt staan' - ergens (vooral in een herberg) aan den toog staan en niet weg kunnen. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TOOG (scherpe o) zelfstandig naamwoord m. - toonbank in eenen winkel of eene herberg. Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - 'toog' zelfstandig naamwoord  - toog; WNT TOOG (II) - 11) plaats waar koopwaar uitgestald ligt of getoond wordt; later bepaaldelijk toonbank in een winkel en, minder eigenlijk, buffet (tapkast) in een herberg of café (in Vlaand., Nbrab. en Zeeland); Opmerking: Bij jèppe, hierboven, komt ook 'toog' voor. Wat voor mij aanleiding was tot onderzoek. Van Dale XIV geeft onder 1. TOOG 7) tapkast, 'schouwspel' van togen (tonen). Van Dale Etymologie verwijst naar Gotisch ataugjan < augo 'iets voor ogen brengen’. In WNT XVII: 1283 wordt TOONEN vermeld: ""Toonen is wsch. reeds in de 16de, doch zeker de 17de eeuw het gewone woord boven den Moerdijk. Terzelfder tijd is het in het brab. en limb. naast het verouderende toogen in gebruik ..."" De dubbel oo in de open lettergreep garandeert dat het om een scherplange oo gaat, en de schrijfwijze toog juist is. Niettemin geeft de Woordenlijst van 1865: toog, togen; toog (=toga) togen; toonen; maar toogen komt niet voor (dialect)."
toogpin, toogpin, zelfstandig naamwoord, WBD (II:2494) ‘toowchpin' - houten nagel
tooien, tôoje, zwak werkwoord, versieren, opsieren
toom, tôom, zelfstandig naamwoord, toom; WNT - de gezamenlijke terzelfdertijd uitgebroede jongen; broedsel, nest. Cees Robben - ’t Is kazzjewêêel die kiep van mèn.../ zô zörgt ze vur de Paose.../ ’t Is de leste van den tôôm.../ En asse lee.... dan staose... (19550312) zie leste; WBD (Hasselt) - hoofdstel (v.h. paard), aldaar ook 'trens' genoemd of 'hoofdstèl'; elders: 'hoofdstèl'; WBD (Hasselt) - troep biggen uit één worp; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - TOOM, voor geslacht (Lat. soboles), hoorde ik eene enkele reis gebruiken door iemand die zeide een 'toompje hoenders' voor een koppel. Z.a; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TOOM zelfstandig naamwoord m. - hoofdstel van een peerd
toon, tôon, zelfstandig naamwoord, tontje, toon, klank; WBD (III.3.3:85) toon, klokketôon, klaank = klank van een klok; tontje - verkleinwoord; toontje; Cees Robben - èn hij zingt en tóntje lêeger; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ieder bóntje hee zen tóntje, ieder èrtje zen kónsèrtje (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - bonen en erwten veroorzaken namelijk winden; — verkleinwoord van 'tôon', met vocaalkrimping
toonbank, tonbaank, zelfstandig naamwoord, toonbank
toot, toot, zelfstandig naamwoord, "wang; Van Dale - toot - (gew.) gezicht, gelaat, mond, tuitmond; grimas (vgl. toet); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""'k zal oe tegen oe tooten kletsen (wangen)""; WBD III.4.2:34 toot - voorste deel v.h. gezicht van een dier; ook genoemd: bakkes, wroet, neus of bek; WBD III.1.1.65 'toot' = gezicht; WBD III.2.2:103 'tootje' = kus; WNT TOOT 12) van een persoon: mond, en vervolgens ook aangezicht"
top, töpke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'tòp', met vocaalkrimping; topje; Cees Robben – Ziede ’n töpke... [van een boom] (19601007)
toren, toore, torre, zelfstandig naamwoord, toren; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - die ónder de schaoj van den toore woone, die zèn me te fèèn (D.’16); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - haole ze bij jöllie saoves de toore nòg binne ('72; - smalend tegen mensen uit Enschot; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - teege de tooren omhôo zinge (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) - uiting van waardering voor de kwaliteit van het zangkoor; Dirk Boutkan (1996)  - tórretje; (blz. 51) toore - torretje; WBD (III.3.3:75) toore, klòkketoore = kerktoren - ik zie zo gèère al die toores; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - toore (krt. 61); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord m. - toren
tot-olf, taotòlf, zelfstandig naamwoord, "Frans Verbunt - (of: tòtòlf) - gaperd, sufferd; R sul; Van Beek - ""Wè ne taotolf! Hij kan nie uit zun soepers kijken!"" - Wat een sufferd is dat! Hij ziet niet, wat er om hem heen gebeurt. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgse uitdrukkingen afl. ?; 29 augustus 1959); Cees Robben – “Kek uit oew soepers.... golliepaop..!” “Tut-tut-tut-mar.... taotolf..!” (19560211); Cees Robben – Ik heb liever degge den Haaikese toren omstôôt as degge menne borrel leeg kwaanselt.. taotolf... (19820402); Henk van Rijen - 'tut tut tut, taotòlf' - hou je gemak, sufferd; Stadsnieuws - Meej dieje Taotòlf valt gin rèèchte voor te ploege (031206); Mar wieste ok dè ene sufferd/ hier ene taotòlf is? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - taotolf, totof - sufferd; WBD 'taotèllef (11:943) - bijnaam v.d. wever; Hees taotolf (III:42); WNT TATOLF - 1) sukkel, sul; 2) pop waarop een kleermaken een kleedingstuk past; De  Jager - Nieuw archief voor Ned. taalkunde (1855/56): tot - lap, vod. Gelijk nu in het Midden Hoogd. olf een individu aanwijst, zoo ook tot-olf,   zijnde de ledeman van den kleermaker. Kiliaan (1599) tot-olf, taet-olf - Statua  sartoria  = ledenpop  voor  den  kleermaker."
totdat, tòdè, toedè, voegwoord, totdat; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - wòchte toedè; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Toen waarder himmòl meej genaajd, toen moeste vort saoves wòchte toedè die rijers trugwaare, dè was toen saoves en uur òf èllef, half twaalf” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; vw. 'toedä' - toedat, totdat; WNT TOEDAT - totdat
totenbakkes, tootenbakkes, zelfstandig naamwoord, "N. Daamen (handschrift 1916) –  ""ze hee 'n totenbakkes (een gezicht met vooruit stekende tanden)"""
totteren, tòttere, zwak werkwoord, totteren; WNT – lemma TOTTEREN - knoeierig bezig zijn, prutsen. In het antw. en het vl.-zeeuwsch; Cees Robben – Zit toch nie zôô te tottere meejoewaai... (19730729)
touché, toesjee, tussenwerpsel, uit Frans ‘Touché’; biljartterm om aan te geven dat de speler de te stoten bal wel heeft geraakt met de keu echter zonder de stoot uit te voeren, waardoor hij de beurt verliest. Cees Robben – En zidde “toesjee” nou dan haddet gedaon/ En hadden z’oe willen vermôôre... (19571221)
toujouren, toerlezjoere, zwak werkwoord, toerlezjoere - toerlezjoerde - getoerlezjoerd, "blijmoedig rondtrekken; uitgaan; 1e oe is kort, 2e oe is lang; - kennelijk van Franse oorsprong; Ze zullen dus wel, as wij sliepen, in de bedsteej hebben liggen toerlezjoeren. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - óp zene toerlezjoer zèèn (Pierre van Beek - TT’68) - de hort op zijn (Mogelijk van Fr. 'tour de jour' = dagronde); Piet van Beers – ‘1ste Lezing uit Lukas 15’: De jongste van die tweej, ha enen heekel òn boere/ èn di èègelek niks liever as ""toerlezjoere."" (Spoeje doemmeniemer; 2009); Stadsnieuws - 'Naa dèttie getrouwd is, zat wèl öt zèèn meej dè toerlezjoere'(100908); WBD III.3.2 kent niets wat erop lijkt."
toujours, toezjoer, toerlezjoer, bijwoord, altijd; uit Frans toujours; M'n biekes zie ik geere gaon/ van blom toe blom, en aaf en aon/ toezjoer en toepartoe en vlug/ de blumkes aaf en weer terug (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Iemker-lieke’, 1938); Cees Robben – En daornao [ na de kermisweek] ... toezjoer gemaon [rekeningen] van slachter en van bekker... (19540814) ; Cees Robben – ...toezjoer zonder end (19600102); toerlezjoer; uit Frans ‘tous les jours’, ‘elke dag’; Cees Robben – Jan Dokus waar unne goeie meens/ Die vèèf en twintig jaor/ De zaok gediend had toerlezjoer/ Jè... ongelogen waor... (19600701)
tout de suite, toeswiet, bijwoord, uitroep; onmiddellijk; uit Frans 'tout de suite'; Interview Jolen - 1978 - “Ik zaat daor siegaare te maoke, war, èn hij moes iets hèbbe ènt ging nie vlug, vlug genog, hè, dan stond hij: ”toeswiet!!…toeswiet!!...Kiske van Hest was dè”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
tout par tout, toepertoe, bijwoord, alsmaar, alles ineens; ± overdadig, geheel en al, met alle geweld; overal; R Allee, et hoeft nie toepertoe - Het kan toch wel op, al is het lekker!; R.J. 'pillen slikken, toepartoe'; Piet Heerkens - M'n biekes zie ik geere gaon / van blom toe blom, en aaf en aon / toezjoer en toepartoe en vlug / de blumkes aaf en weer terug (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Iemker-lieke’, 1938); Cees Robben – Zeuve daoge “toepertoe”.... [namelijk op de kermis] (19540814); Cees Robben – D’n ijsco lokt klèènen... Die toe-per-toe lekken... (19580524); Cees Robben – [tegen een bierdrinker:] Kalm aon, Jaon.. ’t hoeft nie ammol toepertoe... (19730202) ; - door Robben ook gebruikt als ‘tussendoor’:; Cees Robben – Korsemis.. Vrede... En toepertoe mar laoie en losse... (19851227); - ook in de betekenis ‘altijd maar weer’; Cees Robben – Mar Jantje (...) vruutte, vrukte vort... Jaor in jaor uit.. zôô toepertoe.. (19611229); De Wijs  – “Kalm aon, ’t hoeft nie ammaol toepertoe.” (10-02-1963); Lechim - Mar pruuft daor naa nie toepertoe/ want et is gin zuurkesnat/ Ge zèt vur dègger èèrg in hèt/ van wèèn ok lèkker zat. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: En vurpruufke); Lechim - Van lieverleej is dè veraanderd/ der kwaame aotos toepertoe. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: De Ringbaon? Niks mir aon...); Lechim - ...alles volop, te toepertoe. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kèrsmes vruuger...); Henk van Rijen - hij spaojde mar toepertoe, toe tweeje toe - hij spitte alsmaar door tot 2 uur toe; Frans Verbunt -  toepartoe, toepertoe - zonder beperkingen; CiT (49) 'Hij spaoide mar toepertoe toe toe tweje toe'; GG toepartoe, toepertoe - zonder beperkingen, alles ineens (Fr. tout pour le tout - alles of niets); -Fr. tout partout (?); - Van Roessel: uit 'du tout au tout' (?); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - TOEPERTOE (tout partout( (?) - alles ineens, op alle fronten tegelijk. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; bijw. verb. 'toepertoe ' (fr. ontlening?'; tout par tout) - zonder ergens naar te kijken, zonder iets aan te zien, gedurig, zonder ophouden. Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - toepertoe bijwoord - ongeremd, zonder ophouden; - Geval van homofonie: Als carnavalsmotto was voorgesteld iets met 'toepertoe'; resultaat: 'toepertoe taaste nie toe'. Later bleek het in de praktijk neer te komen op 'toepertoe taastenie toe'. Frappant!; - in juni 2008 lanceren enkele Tilb. bakkers een nieuwe lekkernij, een gebakje volgens collectief recept, met de naam toepertoetje. M.i. hybridisch: het achtervoegsel -ke zou Tilburgs zijn.
toverbol, tôoverbòl, zelfstandig naamwoord, tôoverbölleke, toverbal, - bol; snoepgoed in de vorm van een bolletje, dat steeds van kleur verandert naarmate het zich langer in de mond bevindt en kleiner wordt. Het snoepen van een toverbal ging daarom gepaard met het voortdurend uit de mond nemen van het snoepje om te zien of en hoe de kleur veranderd was. Cees Robben maakte er een prent van met twee driekoningen die één toverbol hebben (5 januari 1962; Rooms Leven). Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de tôoverbol = Hein Bijvoet (blz. 25); Wij moese aatij irst de [Hasseltse] kepèl in èn ’n rôozehuuke bidde vurdèmme vur êen of twee cènte snuupkes mochte kôope. En ik moet zègge, dan smòkte-n-et ok beeter. Et joodevèt, de stroopseldòtjes, de dròpveeters, ’t zuuthout, tôoverbòlle. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
toveren, tôovere, zwak werkwoord, tôovere - tôoverde - getôoverd, toveren; (geen vocaalkrimping)
traan, traon, zelfstandig naamwoord, traone, tròntje, tròntjes, traan; traan; CR van mannen èn jèùn krèèg ik aaltij de traonen in men ôoge. FVb traone die ge schruwt, hoefde nie te piese; FVb traone èn sneevel geeve gin vlèkke; levertraan; - alleen enkelvoud: traon; CR daor rôok et nor traon; Bont tro'.n , znw.m. 'troo'n', traan, vet of olie v. walvissen - troi-n, znw.vr. 'troo'n', traan (oogvocht)
traanoog, traonôoge, zelfstandig naamwoord, meervoud, traanogen; WBD traonôoge - (v.e. paard) troebele ogen, (in de Hasselt) genoemd; 'droezeleg'; WBD III.1.1:245 'soepogen', 'leepogen' = tranende ogen
traktement, traktemènt, trèktemènt, zelfstandig naamwoord, tractement; meestal het geld dat een man van het weekloon mocht behouden voor zichzelf; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et weer is goed, zi den boer, as et trèktemènt ók mar goed was (Si’67); Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'trektement' (passim); WBD III.3.1:138 'traktement' - zakgeld - Haar tractemènt - zakgeld; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord o. - traktement, zakgeld dat een boerenjongen resp. een man van zijn ouders resp. van zijn vrouw voor de zondag krijgt. Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - traktemènt zelfstandig naamwoord  – zakgeld
tralie, tròllie, zelfstandig naamwoord, tralie; WBD III.2.1:49 'tralie' = tralie
tram, trèmke, zelfstandig naamwoord, trammetje; verkleinwoord van 'tram', met umlaut; Cees Robben – Jouw tremke (19610929)
trap, trap, zelfstandig naamwoord, trèpke, constructie van opeenvolgende treden; traptrede; WBD III.2.1:71 - trap, tree - trede; trèpke - verkleinwoord van 'trap'; Henk van Rijen - trapje; trap; WBD III.1.2:171 - trap = schop
trapleer, traplirke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van trapleer; laddertje; WNT - TRAPLEER - hetzelfde als laddertje
Trappedoelie, Trappedoelie, eigennaam, een van de namen voor Zwarte piet; met Sjaksjoer was hij een van de strengste helpers van sint Nicolaas; Òf dèmme meej de roej zon krèège van Sjaksjoer òf Trappedoelie. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
trapperen, trappeere, zwak werkwoord, betrappen; WBD III.3.1:351 'trapperen' = betrappen
trappistenvarken, Trappistevèèreke, zelfstandig naamwoord, "Trappistenvarken; A.J.A.C van Delft: ‘Iedere rechtgeaarde Tilburgsche wever toch kocht met de ""Kauwmèrt"" een varken en 't moest geen ""trappistevèrke"" worden, teneinde omstreeks Allerheiligen buren en bekenden te kunnen laten komen ""stuiten"". (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 9 maart 1929; Van vroeger dagen 104: Kinderspelen 1); WTT 2012: De door Van Delft genoemde ‘kaawmèrt’ was de maandmarkt in februari. Het gekochte varken werd vetgemest en rond Allerheiligen geslacht. Bij die gelegenheid kwamen de buren ‘stuiten’, dat wil zeggen: het resultaat prijzen. Zie ‘bestèùte’.  ‘Trappistevèrke’ behoorde blijkbaar tot het Tilburgs taaleigen van die tijd, maar verklaringen zijn niet opgetekend. Blijkbaar was het iets wat liever niet moest gebeuren.  Dat vermoeden wordt bevestigd door Van Delfts dialectische aantekening, korte tijd later:  ""In het veurjaor koopen wu een vèrreken, een knap vèrreke of een trappistevèrreke, en als ie het goed gedaon hee, dan gaot ie mee Korsmis op de leer en komt de buurt stuiten en 's avonds op de kaoikes."" (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 20 april 1929; Van vroeger dagen 110: Tilburgsch dialect.) We mogen aannemen dat een ‘knap vèrreke’ een varken is dat ‘het goed gedaon hee’, namelijk goed vet geworden is en dus veel vlees opbrengt. Een dergelijk varken zou dan het tegengestelde zijn van ‘een trappistevèrreke’, een varken dat het minder goed gedaan heeft, minder vlees opbrengt dan gehoopt was. Wat een varken precies zou opleveren was immers pas na de slacht precies vast te stellen. Het was een onvoorziene meevaller als het geslachte varken een ‘binnevètter’ bleek te zijn, een exemplaar met veel spekvet dat ‘van buiten’ nou eenmaal niet zichtbaar was. Maar daarmee is de naamgeving ‘trappistevèèreke’ niet verklaard. Een vergelijkbare benaming vinden we echter in het tijdschrift De Brabantsche Folklore in een artikel van F. de Ridder over ‘Het H. Geest varken’:; De inrichters van een liefdadigheidsfeest zaten voor eenige jaren te Thienen bijeen en regelden, hoe het diende aangelegd, om het feest te doen gelukken. Vooraf was, als een stelregel, gezet, dat, dewijl het liefdadigheid gold, iever en moeite zouden gegeven worden ""gratis pro Deo”. Toch meenden leden van het bestuur, dat sommige arbeid een vergoeding hebben mocht. ""Voorzichtig!” zei daarop iemand – “of 't wordt een H. Geestvarken!” Deze uitdrukking komt zelden nog voor in het Hageland. Binst een tijdspanne van vijf en twintig jaar hebben wij ze hoogstens vier à vijfmaal gehoord. Zij wordt gebezigd, om te beduiden, dat iets mislukt is of beter[:] zijn doel niet heeft getroffen.’ (De Brabantsche Folklore;  augustus 1925); In beide benamingen is de religieuze achtergrond opvallend. ‘Heilige Geestvarkens’ waren varkens die eigendom waren van een liefdadigheidsorganisatie, met name die welke voedsel wilden verstrekken aan armen. (In Nederland vaak ‘Tafel van de Heilige Geest’ genoemd.) Het artikel in Brabantsche Folklore schetst echter een wat cynisch beeld van deze vorm van armenzorg. De auteur presenteert een achttiende-eeuws reglement waarin nauwkeurig omschreven wordt hoe de opbrengst van een dergelijk varken na de slacht verdeeld moest worden. Daaruit blijkt dat verreweg het grootse deel, en de beste delen, ten goede komen aan: meneer pastoor, de koster, de ‘ouden H. Geestmeester’, de ‘jonge Armmeester’, de slachter, en ‘Den officier’ (vertegenwoordiger van het wettelijk gezag). Wat er dan nog overbleef was ‘voor den armen’. Of zulk een althans voor de armen tegenvallende opbrengst wil zeggen dat in Tilburg het beste deel van sommige varkens naar de paters Trappisten op Koningshoeven ging, is daarmee niet vastgesteld. Wel sprak men in Tilburg over ‘het pastoorsstuk’, namelijk een deel, en niet het geringste, dat voor meneer pastoor bestemd was. Zie aldaar en zie lemma krèp. Ook in Nederland is deze vorm van liefdadigheid in gebruik geweest, en naar het zich laat aanzien ook deze vorm van teleurstelling. J. H. Kruizinga schrijft tenminste: ‘'s Avonds komt de slager terug om het varken in stukken te snijden. Het is nog gewoonte dat deze en gene van de slacht profiteren. De jongste zoon krijgt meestal ,,'t muiske"", een stukje vlees dat direct gebraden wordt; burgemeester, dominee, dokter en de armen van het dorp krijgen soms ook hun deel. (In:  Levende Folklore in Nederland en Vlaanderen; 1953); - Martin de Bruijn – in: Tilburg, stad met een levend verleden (2001):  De leniging van nood - van echte bestrijding van armoede kan zoals we gezien hebben niet gesproken worden - was in Tilburg, zoals ook elders gebruikelijk was, in beginsel in handen van de Tafel van de Heilige Geest, een organisatie die haar wortels had in de Middeleeuwen. Voor Tilburg wordt zij al vermeld in het hertogelijk cijnsregister van 1334.  Deze overal voorkomende instellingen danken hun naam aan de tafel waarvan de uitdelingen aan de armen werden gedaan."
travailleur, traveljeur, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - (textiel; werker (deel van het assortiment) (Fr. travailleur); WNT TRAVAILLEUR - arbeidswals op een textielmachine
trechter, trèèchter, zelfstandig naamwoord, trechter; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - type 'trechter', met ch (krt. 40)
trede, treej, zelfstandig naamwoord, trede; WBD tri-je (II:976) - treden (van een getouw); WBD (II:2795) 'treejer' (mv.) - treden (van een huifkar); WBD (III.2.1.71) tree - trede, ook: trap; WBD (III.1.2.153) 'tred' = stap, schrede
treden, treeje, sterk werkwoord, treden; WBD aftreeje - land aftreden (on de grootte ervan vast te stellen; WBD III.1.2:151 'treden' = met grote stappen lopen'; WBD III.4.4:292 'treden' = afpassen, ook 'afstappen'; B treeje - trój - getróje; Dirk Boutkan (1996) treeje - traad - getreeje
treder, treejer, zelfstandig naamwoord, treder; WBD treejer (II:956) - treder, plank vóór het weefgetouw, waarop de wever loopt.
treeft, trifke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; treefje; WBD III.2.1:l76 'treefje' = taartenroostertje
treffen, trèffe, sterk werkwoord, Dirk Boutkan (1996) - trèffe - tróf - getróffe; trof - verleden tijd van 'trèffe' trof
treife, traajfel, bijvoeglijk naamwoord, Hebreeuws: treefa; jiddisch: treife; niet-geoorloofd; bijvoorbeeld van vlees dat op onjuiste wijze behandeld is; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “….èn asse dè hadde dan mooge ze der niks van gebrèùke as dè vastzaat. Dan was die nie traajfel! Jè dè noemde zullie traajfel jè, dès en ötdrukking van de Joode!!” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels
trein, trèèn, zelfstandig naamwoord, trein; WBD (II:2813) 'tréjnkéér' - treinkar (samengestelde kar)
trek, trèk, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.4.116 'trek' = tocht; N. Daamen - Handschrift 1916 – trek 'het trekt hier zoo' (tocht)
trekgat, trèkgat, zelfstandig naamwoord, tochtige opening; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TREKGAT zelfstandig naamwoord o. - plaats waar voortdurend een windtocht gevoeld wordt. Smalle straten langsheen eene kerk zijn doorgaans trekgaten. WNT TREKGAT (II) - Plaats, b.v. een steeg; of een straathoek, waar het sterk tocht
trekgeld, trèkgèld, zelfstandig naamwoord, WBD III.3.1:110 'trekgeld', 'inzetgeld, slagengeld' = priem (bedrag dat; uitbetaald wordt aan degene die bij de eerste verkoping het hoogste bod heeft gedaan)
trekharmonica, trèkmoonieka, zelfstandig naamwoord, GG accordeon, trèkörgel
trekken, trèkke, sterk werkwoord, trèkke - trok - getrokke, trekken; tochten; lijken; trekken op - lijken op: Dè trekt nèèrges óp; Audioregistratie 1978 - Dè weet ik nòg goed… zuur brôod, jè, meej zuurdêeg gebakke nèt as den Dötser dieje kuch doen, hè! Èn die kènder, hè, en bietje booter derop. Et trok van gin kaante! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - Hij trók van den stillen èèrme; Cees Robben – Wè trekt ie [het kind] toch op d’n aauwe, war/ Haoreender de weergaoi... (19840217); Cees Robben – Ze trekke wel op mekaar (19790907); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et trèkt eróp as zèèk óp ene riek ('47) - het lijkt nergens op; Henk van Rijen - dè trèkt op niks - dat lijkt nergens op; WBD III.4.4:42 'trekkerig weer' = winderig weer, ook 'waaierig'; Cees Robben – Asset thuis waait moete één deur dicht doen... aanders trekket... (19721117); Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - trèkke ww - trekken; dè trekt nèrreges op. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - TREKKEN, bij v. Dale 28 bett., bij het onov. ww vallen o.a. op: 1) tochten: het trekt hier; 2) inkomen hebben uit rente; 3) winnen: 'n vèrskalf trekken; 4) lijken op; Hij trekt op zijn vader; 5) betrekking hebben op, innerlijke samenhang vertonen; dè trekt nergens op. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st.ww.intr. + tr. - trekken (div. bett. z.a.); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TREKKEN OP - trekken naar, gelijken op, fr. ressembler; WBD III.4.4:301 'trekken' = gelijken, ook 'trekken hebben'; WBD III.4.4:116 'trekken’ = tocht; trok - trok (verleden tijd van trèkke); tochtte, leek; DANB hij trók et pèèrd òn zene stèrt
trekorgel, trèkörgel, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - trekharmohika, trekzak; WNT TREKORGEL - Zuid-Nederlands voor (trekharmonica).
trekpleister, trèkplöster, zelfstandig naamwoord, trekpleister; overdrachtelijk gebruikt voor flirten; Cees Robben – Des ’n schôôn trekploster daor... (19650129)
trekpot, trèkpòt, zelfstandig naamwoord, N. Daamen - Handschrift 1916 – trekpot - theepot
trens, trèns, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) - hoofdstel (van een paard), aldaar ook 'toom' genoemd of 'hoofdstèl'; WNT TRENS (I) - 1) deel v.h. gareel van een paard
treur, truur, zelfstandig naamwoord, "N. Daamen - Handschrift 1916 – ""hij was in der truur (zatjes)"""
treuren, treure, truure, zwak werkwoord, treuren; WBD III.1.4:267 'treuren' = kniezen; B treure - trurde - getreurd (lange eu); vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij treurt; truure - treuren; WNT TREUREN, trueren, truren. TRUEREN wordt na het eerste kwart der 17e eeuw verdrongen door TREUREN, welke laatste vorm verkozen werd in de Statenbijbel, z.a. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en kèènd moet aaltij truuren of muuren ('71) dient altijd bezig te zijn
tricot, triekoow, zelfstandig naamwoord, WBD tricot (II:889); WNT TRICOT zelfstandig naamwoord bijvoeglijk naamwoord  - 1) als verzamelnaam: gebreide goederen of kleeding; 2) machinaal of met de hand gebreide stof van wol, zijde, katoen of dergelijk materiaal; 3) benaming voor verschillende kleedingstukken, van de genoemde stof vervaardigd
triestig, triesteg, bijvoeglijk naamwoord, triest, droevig; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'triestig'; WBD III.1.4:249 'triestig' = bedroefd; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord  'tristig' - triestig; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TRISTIG - bedroefd, neerslachtig, treurig. WNT - TRIESTIG, TRISTIG
trijp, trip, zelfstandig naamwoord, uit ‘trijp’, namelijk het Franse ‘tripe’; - oorspronkelijk afkeurende of minachtende benaming voor een gierig persoonn; WNT – lemma Trijp: Scheldnaam met betrekking tot een valsche, liederlijke of gierige vrouw; loeder, feeks en dergelijke. Cees Robben – Des nog ’n aauwverwetse fèèn trip... (19680809) [Dat Robben ‘gierig’ bedoelt mag worden afgeleid uit de prent: de ‘fèèn trip’ laat aan het strand alleen haar blote voeten zien... Henk van Rijen - en fèèn trip - een knappe vrouw [Van Rijen lijkt de prent van Robben niet goed te hebben begrepen.]; - De oorspronkelijke negatieve betekenis en ook het idee van ‘gierigheid’ is volledig verdwenen in een andere prent van Robben om plaats te maken voor ‘kwezelachtigheid’:; Cees Robben – Die fèèn trip (...) mee d’r prevelementje en durre seklaade.. (19850215); WBD III.1.4:87 'fijn trip' = huichelaar; WNT TRIP (VII) zie TRIJP 3) - Scheldnaam m.b.t. een valsche, liederlijke of gierige vrouw; loeder, feeks en derg. Z.a. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TRIP zelfstandig naamwoord v. – gierige vrouw: ‘En gierige trip’
trippelen, drippele, dripsele, zwak werkwoord, trippelen; Zooas ik dan zee, ze kwaam op me afgedrippeld mee d'r bodschappenbenneke onder d'ren errem. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929); WBD III.1.2:17 'dripselen' = heen en weer draaien; ook: trippelen
trits, trits, zelfstandig naamwoord, trits, drietal; Pierre van Beek - dubbele (dòbbele?) trits - iets wat langer duurt dan normaal, b.v. Mis met drie heren - mis meej nen dubbelen (dòbbelen) trits; D’16 “dubbelen trits (als iets aan beide zijden meevalt)”; WNT onder TRITS: Volgens schuerm. te Antwerpen in de uitdr. ‘dat is dobbel en trits’ of: ‘dobbelen tris’ om aan te duiden dat iets zeer overvloedig is.
troef, troef, zelfstandig naamwoord, truufke, dim troef, doorslaggevend element; - Daor ist èèrmoej troef. - Daar heerst doorlopend gebrek. - rèùtes troef; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; truf, zelfstandig naamwoord m. – troef; 'Den troef is eröt' - de fut is eruit. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TROEF zelfstandig naamwoord m., niet v. - spr. Armoei is daar troef; truufke - verkleinwoord; troefje; verkleinwoord van 'troef', met umlaut
troel, troel, zelfstandig naamwoord, troeleke, vleinaam voor een kind, meisje of vrouw; Cees Robben – Waor leej m’n schaors, troeleke..? (19580118); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - trul: zie 'trui'; zelfstandig naamwoord vr. 'Trui', sulachtige vrouw: 1) een smerige vrouw, 2) een gierige vrouw; vleinaam voor een koe; WNT TROEL - In minachtenden of verachtelijken zin of als scheldwoord toegepast op een vrouw ... z.a.
troela, troela, zelfstandig naamwoord, tamelijk negatieve kwalificatie van een niet magere vrouw; ietwat sullig vrouwspersoon; wès dè toch en dikke troela!; WBD III.1.4:35 'troelie' = domme vrouw; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - trula (kaartspelersterm) troela; Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - troela zelfstandig naamwoord  - drie azen (kaartterm); onhandige vrouw; WNT TROELA = troel
troffel, troefel, zelfstandig naamwoord, WBD (III.2.1:259) troefel = kolenschop (op Korvel); ook genoemd 'kolenschup’
trog, tròg, zelfstandig naamwoord, WBD varkenstrog, ook 'voejerbak' genoemd; WBD baktrog waarin bloem bewaard wordt; WBD dêegtròg , trog - baktrog (kuip waarin de eerste bewerking van het deeg plaatsvindt); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; tro.ch, zelfstandig naamwoord m. 'troog' - trog , hetz. als 'värkesbak'
trom, trom, zelfstandig naamwoord, tromke, trom, slaginstrument; Hij heej al zolang op en trom gestaon; DANB ik kòcht vur de klèène en tróm, trómke; WBD (III.3.2:331) trom = trom; ook: trommel
tromdrager, tromdraoger, zelfstandig naamwoord, tromdrager – degene die in de harmonie de grote trom slaat; Interview met de heer De Kok (1978) – Orfeejus [het Tilburgs harmonieorkest Orpheus] dè was, dè was… Die êene die teege mèn ôom moes zègge die was daor tromdraoger! Die is nouw ok dôod!
trommel, trommeltje, zelfstandig naamwoord, trommelke, verkleinwoord; trommeltje; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - het plur. suffix -tje komt voor naast -ke (blz. 121)
troon, trôon, zelfstandig naamwoord, trontje, troon; Goem. TROON – zelfstandig naamwoord m., verkleinwoord. trunke
troost, trost, zelfstandig naamwoord, troost
troostprijs, trostprèès, zelfstandig naamwoord, troostprijs; De Wijs – “Dè zèn zeker de trôstprèze!” (10-02-1963)
tropical, troppiekal, Henk van Rijswijk - Tropical: Fijne kamgaren stof in platbinding geweven. Kaal geschoren. Zeer geschikt voor dames- en herenkleding te gebruiken in de tropen. (Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954); J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Tropical: Zwaar drill-weefsel voor werkmans- en sporthemden, met geweven dessin. Ook; grijs gemeïeerd kamgaren weefsel in keper binding voor heerencostumes. WNT – lemma Tropical -1967 - znw. onz. en bnw. Een blijkbaar aan het eng. ontleende ben. voor twee soorten van weefsels; (door DE VOOYS uit ndl. advert. opgeteekend in 1914; N. Tg. 8, 237); 1. Dunne kamgaren stof voor heerenkostuums. In de voorlaatste aanh. gebezigd als bnw.
tros, tros, zelfstandig naamwoord, truske, tros; As ons taante Sjaan waar gewist, kréég ik dan nog un truske drèùve of enne banaan. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD trós, truske, kèùf of 'kuif' - haren tussen de horens van een koe; truske - verkleinwoord; trosje; en truske drèùve; WBD truske, tros, kèùf of 'kuif' - haren tussen de horens van een koe; WBD III.2.3:151 'troske' = tros vruchten, ook 'trossel'; verkleinwoord van 'tros', met umlaut
tros, trussel, zelfstandig naamwoord, tròs, ris, rist: twee of meer vruchten aaneen; WBD III.2.3:151 'trossel', 'troske' - tros vruchten; — contaminatie van 'tros' en 'bussel'?; WNT TROS, trosse, trots, tors, torts, trousse, TRUS(SE) – verzameling vruchten of bloemen die op een bepaalde wijze aan één tak of stengel groeien.
troske, tròske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Frans Verbunt - betaalmiddel tijdens manifestatie Tilburg Culinair; Frans Verbunt - 'tròskesmenuu' - speciaal menu tijdens manifestatie Tilburg Culinair
trouw, traaw, trouw, trouwe, zelfstandig naamwoord, het trouwen, het getrouwd zijn, het huwelijk; ...in den trouw koom et ongeluk aaltij van den kaant van et mansvolk! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); ...hij ha wel schrik van 't trouwe, dè wel, want ge wit noot, hoe zoo'n frammes d'r eigen nao d'ren trouw ontwikkelt... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); Hij ha-g-et al zoo dikkels geheurd, dè 't zachtste lammeke nao den trouw in 'nen draok kan veraandere! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); ...dan is me de trouw nie vur honderd percent meegevallen. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); trouw - het huwelijk, de trouw; In et begien van hullië trouw, had et daor hillemol nie op geleken, desse veul kiendjes zon krèège... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
trouwen, trouwe, traawe, zwak werkwoord, "trouwen; De Wijs – Zij is aaltij haontje de veurste gewist, echt bèdehaand; ze vree mee d’ur zistien al thuîs en mee ’t trouwen mos ze ôk hard lôope… (10-03-1967); Van Beek - ""Trouwen breekt de huur."" Dit houdt verband met de goede gewoonte, die in onze streek nog op de landbouwdorpen bestaat, om de dienstbode en de inwonende boerenknecht voor een vol jaar te huren in mei. Ook het inhuren geschiedt voor een vol jaar. Alleen als er een huwelijk tussen komt, wordt de termijn met wederzijds goedvinden verbroken. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); Henk van Rijen - 'traawe'; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zó gaa as ge kaod genoeg gedaon hèt, lot O.L.H, oe trouwe (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - Met het huwelijk eindigt het vrije leven. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - de irste trouwde öt geneegenhèd, de twidde öt verleegenhèd (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) - een weduwe of weduwnaar moet wegens omstandigheden vaak trouwen. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - aster en vrouw getrouwd òf en pèrd gekòcht wòrdt, moete der nie tusse koome (Kn'50) - met tussenkomst is geen eer te behalen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ge gaot trouwe, moete begiene meej en aaw vrouw èn en jong vèèreke, aanders boerde oover de start (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) - ... anders ga je financieel te gronde; Henk van Rijen - 'Hè-s meej unne smalle ring getraawd - hij neemt het huwelijk niet zo net; WBD III.2.2:85 'trouwerij', 'trouwpartij' = huwelijk; Pierre van Beek – …vast staat wel, dat zekere Tilburgse Dusée, die een verstokte vrijgezel was - en daarbij een grapjas ook! - de volgende woorden op zijn rekening geschreven ziet. Als er sprake over trouwen was, zei hij steeds: ""Ze hebben Onze Lieve Heer gemarteld en gekruisigd mar nog nie laote trouwen!"""
trul, trul, zelfstandig naamwoord, trulleke, "R lodderige mond (met dikke, slappe lippen), openstaand; gez. Henk van Rijen - Hul oover trul - hals over kop; WBD III.1.1:100 'open trul' mond (spotnaam); Bosch trul - mond; WNT TRUL (II) - 6) benaming voor een kind: a) dik kind; b) troetelnaam voor een kind, troel; trulleke - verkleinwoord; kindje, tongetje; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""trulleke - 'n klein kindeke, ook zegt men wel 'steekt oe trulleke eens uit’ (tongetje)""; WBD III.1.1:100 'trulleke' = mond (spotnaam); Hees trulleke (V:60); WNT TRUL (II) - 6) benaming voor een kind; a) dik kind; b) troetelnaam voor een kind, troel"
trullen, drèùle, zwak werkwoord, trullen; WBD (III.3.2:102) drèùle - trullen: knikkers laten rollen; ook 'stuiteren' genoemd; WBD III.1.4:82 'druiloor' = persoon met een lastig karakter; WBD III.1.4:161 'druiloor' = leegloper; WBD III.4.4:47 'druilweer', 'druilerig weer' = nat weer; WBD III.4.4:66 'druilen' = lichtjes regenen; WBD III.4.4:102 'druilregen' = natte sneeuw
trut, trut, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.4:35 'trut', 'truttebees' = domme vrouw; WBD III.1.4:152 'trut' = domme trage vrouw
truttebol, truttenbòl, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt - flauwerd; Stadsnieuws - Dieje truttenbòl moet naa aatij alles verraoje - die flauwerd ... (090809); WNT TRUTTEBEL – hetzelfde als TRUT
truweel, trewêel, truifel, zelfstandig naamwoord, troffel, kalkscheppertje; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord o.+vr. 'traweel, treweel' - truweel, troffel; WNT TRUWEEL, trouweel - De vormen truwel en trouwel wijzen wellicht op aceentverschuiving, welke in het Mnl. geleid heeft tot TRUFEL en later tot den opvallenden vorm TROFFEL. - Zeker gereedschap van metselaars; WNT TROFFEL (I) - TROEFEL, TRUF(F)EL - wisselvorm van TRUWEEL. Blijkbaar is TRUFEL de oudste vorm. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - troffel - graanschop, metselaarsschep; Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - 'trèèfel' zelfstandig naamwoord  - truweel; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord vr. truffel, hetz. als maar minder gebr. dan 'truifel’ en 'traweel'; zelfstandig naamwoord  vr-' truifel ', 'treufel' - troffel; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TROEFEL zelfstandig naamwoord v. - groote,kromme ijzeren schop, voorzien van een langen steel, dienende om steenkolen, assche, aarde, kalk, steengruis enz. te scheppen
tuf, tift, tuf, zelfstandig naamwoord, "speeksel; Henk van Rijen - sperma; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""ge mot er wè tift aan doen (speeksel)""; WBD III.1.1:189 'tift’ = speeksel; WBD III.1.1:226 'tift' = sperma; WNT TUF (II) 1) speeksel; 2) het eenmaal spuwen; WBD III.1.1:189 'tuf' = speeksel"
tuier, tuijer, zelfstandig naamwoord, WBD tuiertouw (touw of ketting waarmee de koe of de geit aan de tuierpaal getuierd is); WBD ooks 'teurtouw' en 'tou'; WBD tèùr (Hasselt) - deel van een weide dat een aan een paal vastgebonden koe of geit kan afgrazen; Frans Verbunt -  komde van oewen tuier aaf? (kom je van huis?); WNT TUIER - 1) IJzeren of houten paal ... 2) touw om vee vast te zetten; 4) af te grazen deel v. weide of anderen grond; ... Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TUIER zelfstandig naamwoord m. - bij landb. bindtouw, zeel, om het vee te binden; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - TUIER m. - rondgang van een getuierd schaap of paard: hij heej z'ne tuier aaf - hij is klaar met zijn rondgang, heeft de hele familie bezocht. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord m. 'tuier' 1) bindmiddel van een koe; 2) ruimte die zo’n tuier het dier toelaat.
tuieren, tuijere, zwak werkwoord, "Van Delft - Een geit wordt ""op de tuyer gezet"". Dit is zij wordt aan een touw, verbonden aan een paaltje, op een stukje grasland te grazen gezet. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Pierre van Beek - de koej tuijere - de koe langs de berm laten grazen onder toezicht van een begeleider; WBD (Hasselt) tèùre (vastmaken v. rundvee en geiten aan een paal om te grazen); – tuijere - tuijerde - getuijerd; Audioregistratie 1978 - Int nòjaor moeste ze tuijere, daor zaat dan de, de mèèd, de dienstboode bij, de mèèd zin wij vruuger. Die laag dòr bè te braaje èn die moes aaf èn toe die starte vort slaon! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); WBD vaasttuiere - vastmaken v. rundvee en geiten aan een paal; WNT TUIEREN - vee vastzetten ... (bij uitbr.) in 't alg.: vastbinden; – frequentatief van ndl. 'tuien' (vastbinden van b.v. een koe); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TUIEREN - bij landb. Het vee in de weide met een touw vastleggen. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - TUIJEREN- het opstallen van het vee tegen den winter? alg. beteekenis 'binden'. Oorsprong wsch. Angels. 'tian', vincire, ligare. Z.a. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - TUIJEREN: de beesten aan een paal in de weide vast binden ten einde zij niet meer zoude kunnen eten, dan zo ver het touw toelaat. Z.a. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww.tr. 'tuieren' - een koe of geit met een zeel als anderszins aan een paal in de wei vastmaken, zodat ... z.a."
tuierslag, tuijerslag, zelfstandig naamwoord, tuierslag; van tuijer, tuijeren; een geit of koe met een touw aan een paal vastbinden; de lengte van het touw bepaalt de oppervlakte die het dier kan afgrazen. Cees Robben – Ze stao aon d’ren liste tuirslag (19791116) [Ze is op sterven na dood]
tuig, tèùg, zelfstandig naamwoord, tuig; WBD (Hasselt): paardetuig; WBD III.2.2:32 'looptuig' = looprek (voor kleuters)
tuigen, tèùge, zwak werkwoord, tèùge - tèùgde - getèùgd, optuigen; (geen vooaalkrimping); WBD tèùge - het paard wennen aan tuig en arbeid; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww.tr. - tuigen, van tuig voorzien (bij paarden)
tuigkast, tèùgkaast, zelfstandig naamwoord, WBD bergplaats voor (paarden)tuig
tuil, töltje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; tuiltje, ruikertje, bosje bloemen, boeket; - verkleinwoord van 'tèùl', met vocaalkrimping; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - TUILTJE zegt men hier voor hetgeen men elders een ruiker noemt, waar; tuiltje naauwelijks dan in den diohterlijken stijl bekend is.
tuimelaar, tèùmelèèr, zelfstandig naamwoord, tuimelaar; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TUIMELÈÈR zelfstandig naamwoord m. - bij smeden: elleboogvormig ijzer dat klinkt en omtuimelt op eenen nagel of eene spil die door den elleboog steekt.
tuimelen, tèùmele, zwak werkwoord, WBD III.1.2:11 'tuimelen' = vooroverduikelen; ook 'duikelen'; WBD III.3.1.105'tuimelen' = idem
tuin, tèùn, zelfstandig naamwoord, töntje, heg, tuin, omheining; R.J. 'die waar gebonden aon 'n tùin'; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - den tuin aachter 't huis (ui = eu in fr. Meuse); WBD (III.3.3:96) tèùn = omheining v.h. kerkhof; WBD (III.2.1:399) 'tuin' = idem; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - TUIN = lage omheining, omtuining. Z.a. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord m. tuin, haag om een hof, hofheg; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TUIN zelfstandig naamwoord m. - haag, hegge rond eenen hof, Hgd. Zaun; Hees tèùn (IV:33, VI:41); töntje - verkleinwoord; hegje, tuintje; Henk van Rijen - gez. Nie oover et töntje loere; verkleinwoord van 'tèun', met vocaalkrimping
tuinboon, tèùnbôon, zelfstandig naamwoord, tuinboon - Vicia faba; in Tilburg beter bekend onder diverse volksnamen; Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Ons moeder haolde soms de gruunte op de mèrt. Eèrpel, bôontjes, erwten en tèùnbôone teulde we zelf, we han aachter et hèùs enne hille grôote hof. Piet van Beers – Wie tèùnbôone wil eete,/moet (ze in) Februari/ nie vergeete (te zètte). (www.CuBra; ca 2005)
tuinekster, tèùnèkster, zelfstandig naamwoord, ekster, die overal present is waar ze iets van haar gading meent te kunnen vinden; overgedragen op vrouwen; Stadsnieuws - Die tèùnèkster wil èègelek et liefst alles vur niks (310808)
tuinman, tönman, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - tuinman; Dirk Boutkan (1996)  - 'töman' (blz. 55); Uitspraak: met tot m geassimileerde n
tuit, tèùt, teut, zelfstandig naamwoord, tötje, "tuit; WBD tèùt (II:1030) tuit: spoelpijp; ook: pèèp of klos; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TEUT zelfstandig naamwoord m. = Toot: tuit of pijp van eene kan of eenen moor. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - teut – tuit van een kan, neus van een schoen; teut - marskramer: tuit, pijp; N. Daamen - Handschrift 1916 – ""teut - een soort van marskramer met manufacturen op den rug die de dorpen overal afgingen, meest Duitschers""; WBD schèèrtèùte, schèrtèùte (of: schir- ?), tèùte (II:990) - scheerklossen; ook: pèèpe, schèèrklòsse, schèrklòsse (of: schir- ?) of krèùsklòsse genoemd. WBD III.1.1.65 'teut’ = gezicht; ook: 'toot'; WBD III.1.3:247 'teut' = neus van een schoen; WBD III.2.1:142 'tuit* = pijp aan kan of ketel; Hees teut (II:58)"
tuk, tuk, zelfstandig naamwoord, karaktertrek; ene kaoje tuk = een slechte karaktertrek; ...'n Keend waor 'ne goeie tuk in zit en dè aaltij 't goei veurbeeld van z'n aawe lui veur oogen hee... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); WBD goeje tuk, goejjen tuk - goede afstamming, gezegd van een koe, ook genoemd: goejen aord, goejen kòmaaf; Cees Robben – [over een vrouw] D’r zaat unne vulste goeie tuk in. (19740510); WBD (III.2.1:389) tuk = middagdutje; WBD (III.2.1:391) een tukje doen, een toertje doen, vijf vatten, zijn ogen eventjes overschieten - een (middag)dutje doen; WBD III.1.4:64 'tuk' = karakter; Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - tuk zelfstandig naamwoord  - aard, trek; Verh TUK m - erfelyk trekje, meestal ongunstig: 'ne kaoje tuk' - een slechte eigenschap. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord m. 'tuk' - trek: in eenen tuk - in één trek, zonder onderbreken; goed/slecht van tuk: van koeien gezegd en bij uitbr. van mensen. Weij (T&T 58:89) tuk 'karaktertrek'. Ook hierover zeg ik eigenlijk niets nieuws. Ik verwijs dan alleen naar WNT XVII, 4002, waar een Meierijs voorbeeld uit Roothaert wordt aangehaald en verwezen wordt naar De A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; 1958. Het WNT ziet er terecht een afleiding in van tukken en dit is identiek met Duits zucken 'trekken'. WNT TUK - (I), 6) aangeboren eigenschappen, aard, inborst, natuur
tule, tuul, zelfstandig naamwoord, "stofnaam (textiel) tule; WBD II.4. p. 891 – „Doorzichtig garenweefsel met fijne mazen, met of zonder patroon"" (Van Dale, tule). J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij „tule- of gordijnweefsel"": „Bij dit soort weefsel hebben de draden ten opzichte van elkaar een schuin verloop. Tule glasgordijnstof heeft het uiterlijk van een honingraat. Bobbinnetgoed""; tule: het type tuul, K 183 (= Tilburg) , WNT – lemma Tule I – 1974 - — TULLE —, znw. vr. (in Vl.-België m., door BAL [1899] echter als vr. vermeld; als stofnaam is het thans soms onz.: Ontleening van fr. (point de) tulle. De oudste bewijsplaats in het fr. dateert van 1765, de vroegste gegevens omtrent de fabricage ”von feinem gewebe für spitzen usw. in Tulle” van 1698. 1. Naam voor zeker netvormig fijn weefsel van zijde, katoen of daarop gelijkende kunstvezels, hetzij met de hand (bij zekere soorten van kant), hetzij machinaal vervaardigd. NEMNICH, Holl. Waaren-Lex. [1821]. 2. Als ben. voor elk van de versch. soorten van tule."
tureluur, tuureluut, zelfstandig naamwoord, "Henk van Rijen - kuifleeuwerik, tuureluur (tringa totanus); N. Daamen - Handschrift 1916 – ""tuureluut - groote vogel in de hei (zie kulder)""; Cees Robben – Ik heurde van d’n tuureluut/ van takkeling en waol (19600708); Cees Robben – [de ene vogeltjesprutter tegen de andere:] Ik heb hier niks hangen as unne tuureluut... Mar doar binne hek nog ’n kwèèk zitte mee drie jong... (19710723); WBD III.4.1:164 'tureluut' - leeuwerik (Galerida cristata); WBD III.4.1:222 'Tureluut' - wulp (Numenius arquata), ook: 'wulp', 'kuilder'; Ghijsen (Wdb. Zeeuwse dial.): tuureluut; WP-enc. dierenrijk: kuifleeuwerik = galerida cristata; WNT TURELUUR (I)-3) benaming voor zekere soorten van vogels, z.a."
turf, törf, turf, zelfstandig naamwoord, "turf; MP gez. Had, had haaj gefreete, dan hadde törf gescheete. MP gez. Hak hooj gegeete, dan hak törf gescheete. R.J. ""n houtje of 'n tùrrefke '; Cees Robben - As ge haaj had gegeete, dan hadde naa törf gescheete. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ge en kóltje hèt, wilde en törfke teege ('84) - Geld trouwt graag geld. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - die een törfke brèngt, kómt en kóltje teege ('50) - Geld trouwt graag geld; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zak enen törf haole? (Alg. Brab. '87) - gezegd tegen iemand die met de ellebogen op tafel zit te eten. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord m. (als voorw.naam en als stofnaam) - turf; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TÖRF (uitspr.törref ) zelfstandig naamwoord m., ook als stofnaam: turf; turf - Van Beek - ""Er diende nog wel een turf in de kachel"", er moet nog 'n schepje bij.  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)"
Turk, turk, törk, zelfstandig naamwoord, spotnaam; inwoner van het stadsdeel Goirke, meer in het algemeen ook inwoner van het noordelijk deel van Tilburg (‘boven de lijn’ of ‘aon geene kaant’); de benaming is waarschijnlijk gebaseerd op het vaak donkere voorkomen van de arbeiders in de textielfabrieken. Tilburgers bezuiden de spoorlijn werden ‘kaaibuuters’ genoemd. Cees Robben – “Isser dè eene van ’t Gurke Tonia...?” “Nee hörre... d’r wordt bij ons ginne Turk vermist...” (19560303); - Lèst han ze teege Stekelenburg gezeej dèttie te veul op et gemintehèùs zaat. Hij moes es meej de meense in de stad kènnes gòn maoke. Ze han en afspraok vur em gemòkt bè de Turke. Naa, tweej uurkes laoter wier er gebèld op et gemintehèùs: et wèèksèntrum van et Gurke òn de lijn. Òf den burgemister al onderweege waar? Iè, die waar allang vertrokke. Et ènde van et lieke waar dèsse den burgemister opgescharreld hèbben in de moskeej. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 1997); - Vruuger waar dè aanders. Toen hamme hier meschient wel Törke, mar die waare gewoon gebooren op et Gurke. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2000)
Turkenland, turkelaand, zelfstandig naamwoord, "het noordelijk deel van Tilburg; benoorden de spoorlijn; Van Delft - ""Wat een ferm kindje ligt daar in de wieg"", zei ik. ""Ja, ja,"" was 't antwoord ""en 't is er eene van half om half! De vrouw komt uit 't Turkenland en ik ben van de stad."" Hiermede werd bedoeld, dat het ouderpaar onderscheidenlijk van benoorden en bezuiden de spoorlijn afkomstig is. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)"
tus, dus, zelfstandig naamwoord, "broekturf, groesturf, tus; N. Daamen - handschrift 1916 - ""dus - losse turf, broekturf""; A.P. de Bont: tos – idem."
tussen, tusse, voorzetsel, tussen; Cees Robben - hij zaat as enen eezel tusse twee bèèrge hooj; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - dertusse geschoove zèèn as Pónsieus Pielaatus int kreedoo (R'75); WBD III.4.4:240 'tussen licht en donker = schemering; 240: 'tussen de grauwe en de blauwe' = schemering
tussen licht en donker, slichtendonker, zelfstandig naamwoord, schemering; bij slichtendónker kwaampie tèùs; WBD III.4.4:240 'tussen licht en donker' = schemering; ook 'tussen het licht en het donker' = schemering; - uit: (tus)s(e)licht èn dónker, Haor SLIGTENDONKERE - tussen licht en donker
tussenbeide, tussenbaaje, bijwoord, tussenbeide, nu en dan; Als gevolg van regressieve assimilatie klinkt de n als m. Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'tussenbaaje'; Cees Robben – Niemand die kwaam tusse-baaie... (19810515); Stadsnieuws - Kunde dees tussenbaaje ok nie èfkes doen? - ... ondertussen ... (050709); WBD III.1.4:337 'tussenbeide komen' = ingrijpen; WNT TUSSCHENBEIJE
tussenjas, tussejas, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.3:33 'tussenjas' = Lichte herenoverjas; ook 'miezezon’
tussenuit, tussenöt, bijwoord, tussenuit; der tussenöt naaje - ervandoor gaan; WBD er tussenöt gaon - op hol slaan (van een paard), ook genoemd 'óp hòl slaon'; Henk van Rijen - 'Toen ie de pliessie zaag, pèèrde-n-ie urtussenööt. Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - 'r tussenöt naaje - ervandoor gaan
tut, tut, tutta, zelfstandig naamwoord, "N. Daamen (handschrift 1916) – ""tut gij (loop heen, enz.)""; WBD III.1.4:35 'tut' = domme vrouw; WBD III.2.2:22 'tutten' = spenen; 24 'tut' = speen, ook 'frut'; 25 'tut' = fopspeen; ook 'tutter', 'tutje; Bosch tut - fopspeen; domme vrouw; tut-tut; alle vindplaatsen met 'geen', en dus in de betekenis: 'het is niet niks', dat wil zeggen: 'het is een grote opgave om...'; ...et was ginnen tut-tut om mee zooiets te begiene. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); ""Dè-d-is geenen tut-tut, man!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 5; NTC 29-10-1938) ; ...""'t is toch geenen tut-tut om zóó'n lang gedicht in mekaar te draaien...” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 9; NTC 26-11-1938) ; ...Een en tachtig jaar, 't is geenen tut-tut, ik wil 't er veur doen! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); De Baokelsche kerk stond; te dicht bij de straot; ""'n fout van den dommen; pastoor"", waar de praot. 't Waar geenen tut-tut om; 'n nuuwe te bouwe; (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘De kerk verdouwd’, 1944); 2. tussenwerpsel; WNT TUT, tuttut - (v) tussenwerpsel - 1) uitroep als uiting van verwerping, afkeuring, misnoegen, ongeduld en derg. 2) uitroep om aan te sporen tot matiging, kalmte, dan wel om te sussen; 3) uitroep van verbazing; Cees Robben – Tut-tut, Siebil.. (19570803); tutta; vriendelijke scheldnaam voor een vrouw; vergelijk ‘tut’ en ‘tuthola’; Cees Robben (19820924)"
tutter, tutter, zelfstandig naamwoord, "Van Beek - Een fopspeen noemt men in Tilburg ""een tuitter"" of een ""frut"" of ""een tutter"". Overdrachtelijk zegt men van iemand, die zich aan drank te buiten gaat, dat ""hij flink tuttert"". (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)"
tutteren, tuttere, tuutere, zwak werkwoord, tuttere - tutterde - getutterd; tuutere - tuuterde - getuuterd, "duimzuigen; WBD III.2.2:22 'tetteren' = gezoogd worden; WBD III.2.2:23 'tutterfles' = zuigfles; ook 'tutfles', 'tutter'; WBD III.2.2:23 'tutter' = speen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TUTTEREN, ook TEUTEREN - zuigen (van kleine kinderen); zuipen, overdadig drinken. Bosch tuttere - drinken; zuigen op een fopspeen; duimen; WNT TUTTEREN (I) - 1) zuigen, in 't bijz. van kinderen; 2) (Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - en Ned. Limburg) bep. zuipen; tuutere; steeds korte uu; – Wellicht een frequentatieve onomatopee. Van Delft - ""Hij tutert goed"" beteekent: hij drinkt nogal veel. ('t Schijnt ontleend te zijn aan 'n ""tuter"" of 'n ""tuut"", dat de Tilburgsche benaming voor een fopspeen is. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Van Delft - Een ""tuut"" of ""tuter"" is een fopspeen. Zoo'n fopspeen wordt ook op de zuigflesch gezet, en als de kleine goed drinkt, zegt moeder: ""Hij tutert goed."" In overdrachtelijken zin is men dit ook op volwassenen gaan toepassen, die nogal eens misbruik van sterken drank maken of die regelmatig heel wat borreltjes gebruiken; dan zegt men ook: ""Hij tutert goed."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929); Lopte 's aovends bij 't nor huis gaon Sjarels [=de veldwachter] 'ns tegen 't lijf en ie zee, dè-'t net lekt of ge nog al goed getuterd hed, dan zegde mar, dè ge krek oeë teen stotte tegen 'nen utstekenden kaai en 't is lang vur mekare. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929); D'r wier goed bij getuuterd dieën aovond... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); Pierre van Beek - drinken van een baby; rijkelijk veel alcoholica tot zich nemen; Pierre van Beek - hij tuutert goed - hij (de baby) drinkt goed; Cees Robben – Hij tuutert en hij doe mar aon... (19600226); Cees Robben – vrouw over haar man: Hij tuutert gèère moeder... (19660610); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TUTTEREN, ook TEUTEREN - zuigen (kinderen); overdadig drinken, zuipen; WNT kent het woord niet, evenmin als De Jager. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - TUTEREN onov.ww - zuigen, tutteren, lebberen: op z'nen dö:m tuteren. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww.intr. 'tuteren' - 1) geringschattende benaming voor het spelen op een of ander instrument; 2) (v. vogeltjes) fluiten, kwinkeleren. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - TEUTEREN - zuigen van kinderen, ook TUTTEREN; WNT TUTTEREN - 1) zuigen, drinken (v. kind); 2) (Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - N-Limb.: zuipen"
tuut, tuut, zelfstandig naamwoord, "1. politieagent; WBD III.3.1:345 'tuut' = politieagent; WNT TUUT (I) in enkele westnederl. steden, m.n. Utrecht, benaming voor politieagent, smeris; 2. fietsband (tuub, tuup; van Frans: tube); lekke tuut - lekke band (van een fiets); Frans Verbunt -  tuut, tuup - fietsband; 3. tuit, puntzak; Frans Verbunt -  ene tuut friet; 4. voetbal van leder; V ene lèère tuut - een leren voetbal; Ons Jaoneke ha dieje lèère tuut gewonnen, et waar den hoofdprèès van un loterij. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Enne grôote gezette vent meej ene pens van de grôotste maot lèère tuut… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) ; 5. mond, beter: tiet; - Een ""tuut"" of ""tuter"" is een fopspeen. Zoo'n fopspeen wordt ook op de zuigflesch gezet, en als de kleine goed drinkt, zegt moeder: ""Hij tutert goed."" In overdrachtelijken zin is men dit ook op volwassenen gaan toepassen, die nogal eens misbruik van sterken drank maken of die regelmatig heel wat borreltjes gebruiken; dan zegt men ook: ""Hij tutert goed."" (A.J.A.C. van Delft; uit: de rubriek ‘Van vroeger dagen’ # 118: ‘Naar beschaafder spraak’, Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 8 juni 1929) WBD III.1.1:99 'tuut' = mond (spotnaam); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - TUUT v - tuit, iets om aan te tutteren. Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - tuut zelfstandig naamwoord  - speen; 6. bijnaam; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de tuut - bijnaam van veel Tuerlingsen/ Teurlingsen (blz. 77)"
twaalf, twaalf, twaolf, telwoord, "twaalf [zonder svarabhaktivocaal omdat die binnen de eerste syllabe blijft]; in de uitdrukking twaalf gooien (met twee dobbelstenen); geluk hebben; Die is wèl getrouwd! Mee 'n dochter van Door de Vries en dè wit-ie-zelf ook, want ie hee twaalf gegooid hurre! Krimmeneel wen vrammes is dè! (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929); Pierre van Beek –…iemand die ""twaalf gegooid"" heeft, want wanneer de volksmond dit oordeel uitspreekt, kan de betrokkene zich allesbehalve gelukkig prijzen met de andere helft van zijn trouwboekje. (Tilburgse taalplastiek 10 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 8 april 1950); De Wijs – (op straat gehoord, de ene vrouw tegen de ander over ’n passerend vrouw: ) ’t is ’n struise vrouw, ik geleuf wèl dettie er twaalef mee gegooid hee (13-07-1966); WTT 2012: een opmerkelijke vindplaats beweert echter het tegendeel:; Van Delft - ""Hij heeft twaalf gegooid."" Dit is: Hij heeft het (met zijn vrouw) niet getroffen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); R.J. 'de klok slao' twaolf'; Henk van Rijen - twaolf aajer èn dartien köökes - een buitenkansje; B twalef"
twaalfde, twaalfde, telwoord, twaalfde [zonder svarabhaktivocaal omdat die binnen de eerste syllabe blijft]
twee, tweej, telwoord, twee; DANB de tweej dötsers kwaame nòr bèùte; Henk van Rijen - 'T-waar dik aon meej die tweej' - ze konden het goed met elkaar vinden
twee vijftig, tweejfèfteg, telwoord, Henk van Rijen - rijksdaalder, 'rèksdòlder’
tweed, twiet, zelfstandig naamwoord, stofnaam (textiel); Henk van Rijswijk - Tweed: wollen strijkgaren stof met een ruwe optiek in plat- of gelijkzijdige keperbinding of visgraatkeperbinding. Weinig of niet gevold. Gebruikt voor damesmantels en lichte overjassen. Harris tweed: als tweed maar dan met specifieke ruitpatronen. (Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954) ; WNT – lemma Tweed – 1979 - znw. onz., soms de-woord, mv. -s. Ontleening van eng. tweed (sinds 1847); evenzoo b.v. in hd., en fr. Het eerst aangetroffen in 1908; de ontleening heeft wsch. reeds vroeger plaatsgehad... – Zekere, in bepaalde bindingen geweven kleedingstof, min of meer oneffen, soms genopt, waarin minstens twee verschillende kleuren zichtbaar zijn. — De cheviotwol is altijd ruw en in keperweefsel, dat zich dan eens in grove, dan eens in fijne diagonaalstrepen vertoont … In plaats van cheviot spreekt men vaak van serge of tweed, V. WESSEM, Kostuumn. 10 [1908].
tweede, twidde, telwoord, tweede; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - twidde rang; R.J. dès nòg en twidde = dat valt nog te bezien; zacht van hart en mild van tong... et irste is heel curieus, et twidde meer miraculeus... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘D’aawe lijster’, 1941); Cees Robben – den twidde waoge... (19751701); ...ons laand euwig de twidde... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Twiddes); B twidde; WBD III.2.2:74 'tweede moeder' = stiefmoeder; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; telw. 'tweedes' - tweede: 'den tweedese', 'de twéedese laog'
tweedehands, twiddehaans, bijvoeglijk naamwoord, tweedehands; Mar we zèn wèl frêet op onze Willem tweej. Hij is twiddehaans, mar dè kan ons niks verschille, want in Den Haag zon zum toch niemir wille, ons Heuvels pronkstuk, èn wij doent er gèère meej. (Henriëtte Vunderink; Tilbörg; k Zal van oe blèève haawe, 2007)
tweedens, twiddes, twids, telwoord, als tweede; te laat; ten tweede; Gij komt twiddes (je had er eerder moeten zijn); Je komt te laat (vist achter het net); Zoo kwaam 't dan dè Jantje [de baanrenner Jan Pijnenburg] en den Bras [en zijn koppelgenoot Braspennincx] - al waren ze in 't geheel twiddes - toch de recordhawers van den 144-minuten koppelwedstrijd geworden zèn... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929); WNT TWEEDE(N)S, tweeders, twee(d)s(t) - ten tweede, in de tweede plaats; (als) de tweede, in het bijz. bij kinderspelen; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - TWEEDENS (twiddes) bijwoord - te laat, speciaal gezegd in het geval dat aan op tijd komen enig profijt verbonden is, meestal in verbinding met 'komen': hij kwaam(p) twiddes. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; telw. 'tweedes' - tweede (ook attributief.); Jan Naaijkens - Dès Biks – (1992) - twiddes tw - tweede
tweeërhande, twidderaande, zelfstandig naamwoord, tweeërhande, tweeërlei; Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - twidderhaande; Cees Robben - Kekkis Merie... Twidderaande sôôrt kès... (19540313); Henk van Rijen - daor leej twidderaande kèès; tunnekeskèès èn kemèènekèès - daar liggen twee soorten kaas: tonnetjeskaas en komijne
tweeling, twilling, zelfstandig naamwoord, tweeling; Cees Robben - 'Jaon hee un twilling gekregen'; Meej zon kaante tweeling-pètje/ wè motte daor naa toch meej doen. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Behaa-haandel...)
tweezak, tweejzak, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - iemand die praat met twee monden
twenter, twènter, zelfstandig naamwoord, WBD paard van anderhalf jaar oud, ook 'jòrling' genoemd; WNT TWENTER (I) - zelfstandig naamwoord 1) dier, inz. paard of rund dat twee jaar oud is; 2) (driejarige) koe die haar tweede kalf krijgt
twijfel, twèffel, zelfstandig naamwoord, twijfel
twijfelen, twèffele, zwak werkwoord, twèffele - twèffelde - getwèffeld, twijfelen; WBD III.1.4:53 'twijfelen' = aarzelen; Cees Robben – ...’n vlinderke tweffelend hangen... (19590822) ; Cees Robben – En keert de rust al tweffelend/ in ’t vredig huisgezin... (19650507)
twijg, twèèg, zelfstandig naamwoord, boomknop waaruit scheuten of loten te voorschijn komen; jonge tak; WBD III.4.3:127 twèèg - wilgenteen; ook genoemd: wis, baand, teen, sliet; WBD III.4.3:70 twèèg - knop waaruit een twijg groeit; ook genoemd: loot; WBD III.4.3:75 twèèg - twijg, jonge tak; ook genoemd: wis, tak, takje, teen, rijs of scheut
twijnen, twèène, zwak werkwoord, twèène - twènde - getwènd, WBD twijnen: het in elkaar draaien van hennepvezels tot een draad (II:699); (ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij twènt)
twijner, twènner, zelfstandig naamwoord, twijnder; WBD twènner (II:935) - twerner, twijner
twist, twisje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; twistje; vD aantal ineendraaiingen van getwijnd garen per lengte-eenheid; WBD twisje (II:1012) onregelmatigheid aan een draad; WNT TWIST (II) als weversterm gewestelijk - 1) variabel aantal opeenvolgende nog niet verweven kettingdraden op een weefgetouw, als eenheid gezien; 2) uit een aantal vezels gesponnen draad; 3) lengtemaat voor gesponnen draad; enz.
type, tiep, zelfstandig naamwoord, type; Cees Robben – Omdet men tiep nie is... (19720128)
u, oe, ou, persoonlijk voornaamwoord, bezittelijk voornaamwoord, "u, jou, je; vroeger ook geschreven (en uitgesproken?) als 'ou' - A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Bij de streken waar de vorm met nadruk 'jou' klinkt, is T niet vermeld (blz. 123); persoonlijk voornaamwoord 'je'; N. Daamen - Handschrift 1916 - ""oe - jou""; Heerkens - zilverblinkend bölleke waoter, / geere zing ik over ou.  (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Dröpke dauw’, 1941); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - et is en 'uw' geleeje dèk oe gezien hèb; Cees Robben – Hij is wel vrimd... Mar nie vremd vur oe... (19580510)Cees Robben – ‘k Wil oe hier wel kwèèt... (19600701); Cees Robben – D’n tèèd die zal ’t oe leere (19600916); Cees Robben – Ge wit toch (...) dek veul van oe haauw... (19820122); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OE pers. voornaamwoord  - U, Fr. vous, toi. Ik heb oe daar gezien. Reelick e.a. - Bosch' woordenboek (1993 & 2002) - oe - persoonlijk voornaamwoord  3e + 4e naamval: u, je; persoonlijk voornaamwoord 'u'; Cees Robben – Dies verzuuk ik oe ootmoedig (19660916) [een missionaris schrijft een brief aan zijn bisschop]; bezittelijk voornaamwoord; Cees Robben – Nao al ’t zuut der vurrige daogen/ ’t zilte naa op oewen dis..... (19540306); Cees Robben – smerrige vingers op oe pet (19540703); Cees Robben – Gao-de meej oe bloei te veld... (19560804); Cees Robben – En denkt aon oe boezeroen... (19570622); Cees Robben – Ruurt oe tungske op ’n aander (19600116); Cees Robben – Mar snut irst oe neus (19640522); Cees Robben – Bende klaor meej oe wèèrik Merie? (19650917); Cees Robben – Gij meej oe kaskenaade.. (19661021); Cees Robben – Ge het mepessaant toch ’n weltje oe verzet gehad... (19810417); Henk van Rijen - oew ôoge verschiete - een tukje doen; Henk van Rijen - oew schaoj inhaole - je schade (achterstand) inhalen; Henk van Rijen - oewen daas - je sjaal; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OEW bvw. Uw: oewen hof, oew huis. Reelick e.a. - Bosch' woordenboek (1993 & 2002) - oew - uw, jouw (bezittelijk voornaamwoord  ); Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OE bez. voornaamwoord  - Uw, Fr. votre, tien. Oe huis, oeë stok, oeën hond.; ou; u, jou, je; Laot leven mij, 'k laot leven ou . . . (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Vurreej’ , 1932); zilverblinkend bölleke waoter, / geere zing ik over ou. (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Dröpke dauw’, 1941); Antw. OU vrnw. - U. Dat is van ou. Ik heb 't tegen ou gezeed."
u eigen, oewèège, voornaamwoord, jezelf; van oewèègen afgaon - het bewustzijn verliezen; Henk van Rijen - waor moeide oewèège teegenaon? - waar bemoei je je mee?; Stadsnieuws - Ge moet oewèège schaome, dègge oew moeder zôo vur de gek haawt! (160907); Cees Robben – vuulde oewèège nie veul lichter; doeget mar in oewen èègeste
Udenhout, Den Uunent, toponiem, Udenhout; gesyncopeerde d van 'Uden'; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - krt.85 = 'Uunent'.
uier, èùjer, èùr, uijer, uir, zelfstandig naamwoord, "WBD uier, ook 'èùjr' genoemd; (voor onderdelen zie 'ketier'); A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  de rôome spöt öt den èùjer van de koej; Van Delft - ""'t Is 'n uir, zee Jan Tooten, en de kat jongde in z'n pruik"", waarvoor men ook wel hoort: ""'t Is frut, zee Jan van Pelt"", als iets niet goed lukt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Mandos, Brabantse Spreekwoorden: tis en èùjer meej zucht (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1964) - het valt tegen (zucht = opzwelling die bestaat uit vocht, die de uier voller doet lijken dan hij is). Henk van Rijen: mar juu Peer, wè heej die koej en ööer; A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord vr. en o. uier; Jan Tooten placht te zeggen: ""'t is een uir mee zucht"". Door die aanvulling wordt de uitdrukking eigenlijk pas verstaanbaar. Als men uit een ""uir"" (koe-uier) melk verwacht en men krijgt dan niets dan lucht (zucht), is dat iets anders dan wat het behoort te zijn of wat men verwacht, zoals Jan Tooten in zijn zegswijze geen jonge katjes in zijn pruik verwacht had. Ook zijn we achter de identiteit van Jan Tooten geraakt. Het was een bakker in de Zwijsenstraat ""een eindje voorbij de Varkensmarkt"". Hij bezorgde zijn brood met een hondekar. Het feit dat hij 'n ""gevleugeld woord"" op zijn naam heeft staan, wijst reeds naar populariteit. Pierre van Beek - TTP Nr. 3, Za 16-05-1964; èùr; WBD uier v.d. merrie; WBD (Hasselt) uier v.e. varken (alle tepels samen); Henk van Rijen: mar juu Peer, wè heej die koej en öör.'; A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord  vr- en o. - uier; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - UUR, voor 'uijer'.; uijer; uit de brand met de ""uir van Jan Tooten"". Hij vindt het geen wonder, dat we de betekenis er van niet kenden, want aan de zegswijze ontbraken nog twee woorden. Ze luidt namelijk gewoonlijk: ""'t Is 'n uir mee zucht"" enz. en dan wordt ze heel wat beter verstaanbaar. Als men melk verwacht en men krijgt slechts lucht (zucht), is dat iets anders dan men verwacht zoals in de betreffende zegswijze Jan Tooten niet jonge katjes in zijn pruik verwacht had. (Tilburgse taalplastiek 5 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 7 maart 1950); Cees Robben – Die metselt ’n koei../ Assie d’uir mar heej... (19660520) [Die maakt van het kleinste deel nog iets groots; met de ondertoon: maar niet heus; uitdrukking van wanhoop.]"
uieren, èùre, öjere, zwak werkwoord, èùre - èùrde - geèùrd; öjere - öjerde - geöjerd, geen vocaalkrimping; WBD (van een koe) een zwellende uier krijgen in de draagtijd; ook 'ònèùre' of 'öjere' genoemd; WBD (Hasselt) ont èùre zèèn - (v.e. merrie) afscheiding geven uit de tepels als bewijs van zwangerschap, ook genoemd 'doppen òn de speene hèbbe' of 'behaawe zèèn'; A.P. de Bont: zw.ww.intr. - uieren, een vollere, opgezette uier krijgen.; öjere; WBD (van een koe) een zwellende uier krijgen in de draagtijd; ook 'èùre' of ‘ònèùre’ genoemd; WBD uijere - verwelken (meer melk geven van runderen)
uil, èùl, zelfstandig naamwoord, öltje, uil; MP gez. Tis vèùl, zi den èù, èn hij bekeek zen jong. Pierre van Beek: gez. Hij zèt en gezicht as enen èùl vur et geutgat (v. verbazing) (Tilburgse Taaklplastiek 740125); Mandos, Brabantse Spreekwoorden: komt ten òffer: den èùl is dôod (D'l6) - hekeling van bepaald gedrag tijdens de lijkdienst (zie onder 'òffer'); Mandos, Brabantse Spreekwoorden: 'dès vur onzen Hèùb', zi de jonge èn hij staak ene pad in zene zak (D'l6); Woordspeling met de naam Huib = Hubertus, en Huib = uil; Mandos, Brabantse Spreekwoorden: kat: 'oo, èùl, ge doet me ónrèècht, want de mèùs is mèn toegeleej!'; èùl: 'oo, kat, ge moet weete dètter veul óngegund brôod wòrdt gegeete.' (Tilburg, Breda, St.-Oedenrode, 1892); Cees Robben:  'smellekes, klampers en d'n uil'; WBD III.4.1:189 'uil' - uil (steenuil) (Athene noctua), ook: 'huib'; 'huibke' of 'smelleken' genoemd; WBD III.1.4:36 'uil' = ezelachtig persoon; öltje; verkleinwoord; Henk van Rijen - uiltje
Uilenvlucht, Èùlevlucht, toponiem, "den Èùlevlucht, De Uilenvlucht, deel van Korvel; Willem van Mook – Den Uilenvlucht was de verzamelnaam voor drie grote weverswoningen. Ze stonden zeer afgelegen, op een open veld, waar toen nog geen andere bebouwing was. Er voor, er achter en bezijden niets dan weide, heide en bossen. In bet begin van deze eeuw waren die drie huizen tot ruines vervallen en toch woonden er toen nog mensen in. Het ‘Kretshuis’ was het voornaamste van de drie. ‘De Keet’ en de ‘Krucht’ waren dépendances van het grote ‘Kretshuis’ dat in het begin van de vorige eeuw, toen Tilburg onder Frans bewind stond (1795-1813), gebruikt is geweest als ‘Leprosie’ (Melaatsenhuis). Omdat er in Tilburg gelukkig geen melaatsen waren, bestemde men het voor quarantaine bij besmettelijke ziekten. (...) Volgens ‘de grote Van Dale’ betekent ‘Uilenvlucht’ het vliegen van de uilen in de avondschemering, want overdag vliegen de uilen niet (...) De oude bewoners van Korvel gaven in de vorige eeuw aan die drie vervallen weverswoningen de naam van ‘Uilenvlucht’ omdat er in de avondschemering geen uilen maar vrijende paartjes rondfladderden. Hetgeen van een bijzondere spiritualiteit getuigt. Het open veld waar vroeger ‘den Uilenvlucht’ was, is open terrein gebleven, als om het verleden te eerbiedigen.Het is thans een plein waar vijf straten samenkomen, met als kern de Trouwlaan, als enige reminiscentie aan de vrijende paartjes van vroeger. (Nieuwe Brabantse novellen; 1970); Tilburgsche Courant 1894 - Ook een waarzegster! — Bij het hevig onweder dat Maandagavond boven Tilburg woedde, sloeg de bliksem in eene woning aan den Uilevlucht. Het hemelvuur verzengde de haren van eene vrouw, die het voorrecht zegt te bezitten aan andere menschen de toekomst te voorspellen, kwetste het kind dat ze op den arm droeg en verschroeide — zegt men — een spel kaarten dat de vrouw bij zich had. Nademaal de meeste harer bezoekers twijfel zijn gaan opperen omtrent hare bedrevenheid in de zwarte kunst, heeft zij zich zulks zoozeer aangetrokken , dat ze zich in de residentie-stad zal vestigen. Men vreest terecht , dat nu nog meer omtrent de plannen van het Ministerie zal verteld worden „dat niet waar is"". (Tilburgsche Courant, 26-7-1894; complete bericht)"
uit, èùt, öt, bijwoord, voorzetsel, uit; Ze gao nie veul èùt. Hij kwaam öt Riel. öt diejen bèùl komt nie veul èùt. - Uit die buil komt niet veel. èùt licht - volop licht, klaarlicht; De Wijs –  (Gehoord van twee jongens die samen overnachten) “Doe-de gij oew zwarte sokke nie uît?” – -“Die hè’k uît.” “Oh, dan kan ik de mèn ôk wel uît doen!” (04-07-1969); Cees Robben:  ik dòcht ik lòt men kooverkooke mar is èùt; kèkt is wè beeter èùt; Cees Robben:  et is erèùt; èn naa der èùt; èn nôot mir der èùt; ‘Tôontje waar me toch lam mar die hatter ok veul èùt’, heurde ik dan. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) [er veul èùt hèbbe: veel gedronken hebben]; Dialectenquête 1876 - ùt (met fr. oeu); radio (Brab. 921111) van tèùs èùt; WBD III.4.4:236 'uit' - helder (Korvel); Dirk Boutkan: (blz.41) 'èùt/ öt' als ww-deel; öt; uit; Wè mòkt et èùt, dèttie et ötmòkt. Wè maok et èùt; Cees Robben: van vruuger, öt verleeje tèèd; de krintjes öt de mik pölleke; Cees Robben: Gao öt de licht staon! hij frèt öt de rèùf; DANB der is ene spòrt öt de leer; de rôome spöt öt den èùjer van de koej; Van Rijen: 'Öt diéjen bööl komt nie veul ööt' - er komt niet veel uit die zak. Van Rijen: 'T-is ööt licht' - Het is volop dag. A.P. de Bont: öt, voorzetsel en bijw. – uit: ''t Is öt - de verkering is uit.
uitbakken, ötbakke, zwak werkwoord, ötbakke - bakte(n) èùt - ötgebakke, uitbakken; WBD gewicht verliezen tijdens het bakproces; Antw. UITBAKKEN (met 'zijn') onder 't bakken zijne tocht, zijn sap verliezen en hard en droog worden.
uitbeduiden, ötbeduije, zwak werkwoord, vB uitleggen, verklaren, duidelijk maken; – vervoeging: zie 'beduije'; A.P. de Bont: sterk werkwoord overgankelijk. , 'uitbeduiden'- uitduiden; WS Contaminatie uit 'ötlègge' en 'beduije'
uitbleken, ötgeblèkt, werkwoordsvorm, van ‘èùtbleeke’; uitgebleekt; verbleekt; wit geworden; WNT – zie lemma Uitbleeken; Cees Robben – Wè uitgeblekt.. verblikt en schraol (19590912)
uitboezeroenen, ötboezeroene, zwak werkwoord, ötboezeroene - boezeroende èùt - ötgeboezeroend, uitvlakken, onderschatten - Gewoonlijk in negatief gebruik. Kees & Bart (ca. 1935): Dè moete nie ötboezeroene!
uitborstelen, ötbörstele, zwak werkwoord, WBD bostel lossen (het weghalen van de bostel uit de beslagkuip, in de brouwerij); Antw. UITBÖ(R)STELEN - uitborstelen - aframmelen
uitbotten, ötbotte, zwak werkwoord, ötbotte - botte èùt – ötgebot, uitbotten; uit de kiem opgroeien van planten; uitlopers krijgen, loten vormen van planten en bomen; ötschiete.
uitbreiden, ötbraaje, zwak werkwoord, ötbraaje - braajde(n) èùt - ötgebraajd, uitbreiden; DANB ötbraaje
uitbroeden, ötbroeje, zwak werkwoord, ötbroeje - broejde(n) èùt - ötgebroejd, uitbroeden; Cees Robben: Dènkte naa dèk van zonne stommen haon nog êen aaj wil ötbroeje?; WBD III. 1. 4:19 'uitbroeden' = broeden; A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - uitbroeden
uitdelen, ötdêele, sterk werkwoord, ötdeele - dilde èùt - ötgedild, uitdelen; Kees & Bart (ca. 1935): uitgedild; — ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij dilt èùt
uitdeur, ötdeur, ötteur, uitteur, zelfstandig naamwoord, "deur naar buiten, vluchtweg, uitvlucht, smoesje; gez. Henk van Rijen: de ötdeur zuuke - een uitvlucht zoeken (vB Tilburgse Taalplastiek 1965); ötteur; Henk van Rijen: gè zuukt aatij den ötteur - jij zoekt altijd een uitvlucht; uitteur; betekenis niet opgehelderd; 1965 - Aarzelt een kind lang met het uitvoeren van 'n onaangename opdracht, die het van vader of moeder kreeg, kan papa of moeder, die dat getreuzel begint te vervelen, horen zeggen: ""Schiet op, gij zuukt aaltijd de uitteur!"" - aldus inzender. We hebben dit zonderlinge woord nooit gehoord. Misschien komt het van uit-deur? Is: uitweg-uitvlucht?... (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 23 - 02-01-1965)"
uitdoen, ötdoen, sterk werkwoord, ötdoen - di èùt - ötgedaon, uitdoen, doven, uitweiden, rooien van gewas; (zie: doen); Op den oogenblik zen we druk bezig mee gruunplukken en mangelpeejen utdoen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929); WBD (van koeien) naar de wei brengen; WBD (III. 2. 1:214) 'uitdoen', blussen = doven; A.P. de Bont: onr. ww. tr. - uitdoen, in versch. opvattingen, zoals 1) een schuld doorhalen, 2) aardappels rooien, 3) koeien uit de stal brengen, 4) mest uit de potstal verwijderen. Antw. UITDOEN - ten einde doen, voltrekken; de(n) stal uitdoen - het mest uit den stal trekken. Eindigen: De meester héet de school vandaag 'en half uur eer uitgedaan.
uitdrogen, ötdrêûge, zwak werkwoord, uitdrogen; WBD III. 2. 3:158 'uitdrogen' = rotten van appels; WBD III. 4. 3:215 ‘uitgedroogd’ = verdord
uitdruipen, ötdrèùpe, sterk werkwoord, ötdrèùpe – drôop èùt - ötgedroope, uitdruipen; WBD 'ötrèupe' - uitdruipen, gezegd v. d. huid of het leer na verschillende bewerkingen (II:597)
uitduiden, ötduije, zwak werkwoord, "vB verklaren, uitleggen; Van Delft - ""'k Heb 'm uitgeduid, wa'k wó."" 'k Heb hem uiteengezet en verklaard, wat ik wenschte. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); – contaminatie van 'beduiden' en 'uitleggen' (Tilburgse Taaklplastiek 126); WBD III. 3. 1:271 'uitduiden' = verklaren"
uitdunnen, ötdunne, zwak werkwoord, uitdunnen; WBD I:1460 op één zetten (tweede fase v. h. uitdunnen van bietenplanten), waarbij van elk hoopje slechts een plantje blijft staan, dat moet uitgroeien tot een biet): 'uitdunne', 'ö'tdunne', 'afdunne'
uiteenvallen, ötêenvalle, sterk werkwoord, uit elkaar vallen; Mandos - Brabantse spreekwoorden: ötêenvallen as enen braojappel (D’16) – uit elkaar vallen als een gebraden appel : over iets onbenulligs kwaad worden
uiteinde, ötènde, zelfstandig naamwoord, Van Rijen: uiteinde
uiterste, öster, zelfstandig naamwoord, "achterste, derrière; op oewen öster valle - op je gat vallen; Cees Robben – Ge zèèd nie goed aon oewen öster... (19670908); N. Daamen, woordenlijst 1916: ""ik viel op m'nen öster (achterste); hij kreeg vur z'nen öster (billen)""; 1974 (ca.) - öster – (dialect) - ""Hij is op z'nen öster gevallen "" ""Hij heej z'nen öster flink gestôôte"" - ""öster"" = achterste - is afkomstig van 'uiterste’. (Pierre van Beek – typoscript Archief Pierre van Beek); Pierre van Beek – Tussen deze bedrijven door schiet ons echter nog een ""öster""-uitdrukking te binnen nl. ""Hij is op z'nen öster gevallen!"" En dit heeft met wegen niets meer te maken. Men bedoelt dan dat gedeelte van de rug, waar deze van naam verandert. Waar men het vandaan haalt is ons een raadsel!; OSTER 5 Pierre van Beek – Veertien dagen geleden hebben we hier stilgestaan bij de unster en in verband daarmede bij de uitdrukking: ""Hij is op z'nen öster gevallen."" We dachten, dat deze Tilburgse uitdrukking niets met het weegapparaat te maken had. Thans is Louis van Dorrus Misters zo vriendelijk het raadseltje van de afkomst, zoals hij die ziet, op te lossen. Hij herinnert er aan, dat men de veer-unster, waarover wij het hadden, wel gemakkelijk in de zak kan steken, maar... niet zo gemakkelijk er weer uithalen. Dit wordt namelijk bemoeilijkt door de aanwezige haak, die in de stof blijft steken. Hij vindt het daarom natuurlijk, dat na het gebruik de öster werd opgehangen aan de broeksband. En wel achter op de dij. Aan de voorkant zou hij namelijk kunnen hinderen met 't bukken en opnemen van zak of pak. Viel nu Jan de ""toddekrèmer"" op z'n derrière, dan kon hij gemakkelijk letterlijk ""op z'nen öster"" vallen met alle nadelige gevolgen van dien omdat de haak pijnlijke verwondingen mogelijk maakt. Daar zo'n voddenkoopman gewoonlijk een bekende figuur was, ging het verhaal van Jan, die ""op z'nen öster gevallen"" was al spoedig van mond tot mond. Daarna is de uitdrukking in de volksmond blijven leven - ook al betrof het een val, waar helemaal geen unster of verwonding meer bij betrokken was. Aldus L. v. D. M., die in ieder geval een vernuftig gevonden verklaring geeft. (Tilburgse taalplastiek 10 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 8 april 1950)"
uitgaan, ötgaon, sterk werkwoord, ötgaon - ging/gong èùt - ötgegaon, uitgaan; de kèèrk gao èùt; die meense gaon veul èùt; Cees Robben: vurdèttie de deur 'ötgao'; ze doe niks as rôoken èn ötgaon; Frans Verbunt: as ge ötgaot, moete oewen èèrmoej töslaote; WBD III. 3. 1:42 'uitgaan', 'aan de zwier gaan, de hort opgaan, op stap gaan, op sjanturnel gaan, pierewaaien, zwalken, dweilen' = uitgaan
uitgaansdag, ötgònsdag, zelfstandig naamwoord, uitgaansdag; vB de dôoj hebben ok enen ögòsdag (wordt gezegd als een mop of grappige opmerking niet begrepen wordt)
uitgeblokt, ötgeblòkte, bijvoeglijk naamwoord, stier met uitgeblokte billen; ook dikbil-os; Cees Robben – uitgeblokte (19600226)
uitgeboezeroend, ötgeboezeroend, werkwoordsvorm, Van Rijen: buitengezet, het vertrouwen verspeeld
uitgebroed, ötgebroejd, werkwoordsvorm, van zwak werkwoord ‘ötbroeje’; uitbroeien; hier in de betekenis ‘geboren’, van bepaalde afkomst zijn; Cees Robben – Ze wit zeker nie waor ze uit is gebroeid.. (19580201)
uitgediend, ötgediend, bijvoeglijk naamwoord, tot het eind gediend hebbend; GD08 veul van die zôogenòmde ötgediende zèn himmòl nie van die sukkelèèrs
uitgelaten, ötgelaote, bijvoeglijk naamwoord, uitgelaten; WBD III. 1. 4:95 'uitgelaten' = baldadig; WBD III. 1. 4:192 ‘uitgelaten’ = zeer blij
uitgepakte, ötgepakt, zelfstandig naamwoord, het uitgepakte, het uitgestalde; Nòr et ötgepakt gòn kèèke = Gaan kijken naar de sinterklaasuitstalling; Kees & Bart (ca. 1935): 'naor 't uitgepakt weest te kijken'; Kees & Bart (ca. 1935): 'mee de klein mannen naor 't uitgepakt kijken’; De Wijs – Gao de gij kèke naor ’t uitgepakt / of wochtte op de klottermert? (11-02-1965); Cees Robben -  ‘k Gao mee de kènder naor ’t uitgepakt kèèke... (19651119); Lechim - De kènderkes staon allemòl/ — Èèrme zo goed as rèèke —/ meej der nuske teege de rèùt/ nòr et ötgepakt te kèèke. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Sintreklaos ôok); Jan Naaijkens, Dè's Biks - ötgepakt deelw., zelfstandig naamwoord - uitgepakt z. a.
uitgetourlejourd, ötgetoerlezjoerd, bijwoord, aan het eind gekomen, uitgerangeerd; uit Franse ‘tous les jours’, ‘alle dagen’; Cees Robben – Gaode dôôd (...) bende uitgetoerlezjoerd.. (19761001)
uitgevlogen, ötgevlooge, bijvoeglijk naamwoord, uitgevlogen; WBD III. 4. 1:32 'uitgevlogen' - in staat om uit te vliegen (van vogels); ook 'vlug'
uitgooien, ötgôoje, zwak werkwoord, WBD III. 1. 2:243 'uitgooien' = fluimen
uithalen, öthaole, zwak werkwoord, öthaole - hòlde(n) èùt – ötgehòld, "uithalen; Van Delft - Een boer wijkt niet gaarne ver uit en dan zeggen wij, dat hij ""niet genog uithaolt"".(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); WBD öthaole (II:1049) - uithalen (v. e. paddevoet), ook ‘ötrèffele’ Henk van Rijen: de klomp öthaole - eruit halen wat Sinterklaas erin gelegd heeft; — ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping; gij/hij hòlt èùt; A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - uithalen (in versch. bett. ); Een vrouw vinden, zoals een vogel uit een nest wordt gehaald; Cees Robben: Die et veugeltje vènt die heeget nie, mar die et öthòlt. Interview Jolen - 1978 - “Die [m,ijn vrouw] was ok van Tilburg, die heej ok bij Vendoore gewèrkt, bij Vendoore-Dams. Daor hèb ik ze tenminste ötgehòld, hèhè! Wè deese daor? Jao, stukke, stukke meej nòppe èn stòppe èn zôo”. Jèjèjèjèjè!!” (transcriptie Hans Hessels, 2013)"
uithallen, èùthalle, zwak werkwoord, "uithallen, d.w.z. het vlees van een zelfgeslacht dier (meestal varken) aan huis verkopen; syn.: uitponden, uitslijten. LDM: Een ander ook nog al veel voorkomend geval was het ""uithallen"" bijv. van een koe bij noodslachting. Het gemeentelijk abattoir bestond nog niet en keurmeesters waren er al evenmin. De slager die in zulke gevallen ter hulp werd geroepen, moest zelf maar uitmaken of het vlees al dan niet in zijn geheel of gedeeltelijk voor de consumptie geschikt was. De omroeper bewerkte dan die buurten die niet al te ver van de slachtplaats verwijderd lagen en noemde daarbij de prijzen van de verschillende vleesdelen die zouden worden aangeboden. Daar deze prijzen gewoonlijk vrij wat lager genoteerd waren dan in de slagerswinkel, togen de huismoeders er graag heen. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 3 ‘De stadsomroeper; NTC – 2-12-1950)"
uithebben, öthèbbe, sterk werkwoord, Frans Verbunt: opgedronken hebben
uithoek, öthoek, zelfstandig naamwoord, WBD III. 3. 1:318 'uithoek' = gehucht
uithouden, öthaawe, sterk werkwoord, uithouden, volhouden, harden; Ik kos et nie öthaawe - ik kon het niet volhouden
uitkijken, ötkèèke, sterk werkwoord, ötkeeke - keek èùt - ötgekeeke, uitkijken; Cees Robben: ge kwaamt nie ötgekeeke; kèkt is wè beeter èùt; Cees Robben: gij meugt wèl iets zeggen oover ötkèèke; Van Rijen: ötkèèken èn daoge tèlle - op je tellen passen; - met vooaalkrimping in praes. : gij/hij kèkt èùt
uitkleden, ötkleeje, zwak werkwoord, ötkleeje – kleedel(n) èùt - ötgekleed, uitkleden, ook fig. GD07 kleet oewèège mar hillemòl èùt; Antw. UITKLEE(D)EN fig. uitplunderen, uitschudden. Spr. Zijn eigen uitklee(d)en eerdat men gaat slapen - zijne goederen weggeven aan zijne kinderen, eer men dood is.
uitkloten, ötklôote, zwak werkwoord, Van Rijen: sarren, tergen, voor de gek houden
uitkomen, ötkoome, sterk werkwoord, uitkomen; te voorschijn komen kiemen (van zaden); Cees Robben: dè stuk wèg dè op dieje wèg ötkomt; Mandos - Brabantse spreekwoorden: óp etzèlfde stròtje ötkoome (vB TT '70) - steeds hetzelfde vertellen; een gesprek altijd naar hetzelfde punt leiden; – ötkoome - kwaam èùt - ötgekoome; WBD III. 4. 3: 30 'uitkomen' = bloeien; Antw. UITKOMEN, UITKOMMEN - te voorschijn komen, gevonden worden, van iemand of iets dat verloren was.
uitkruien, ötkruije, sterk werkwoord, uitkruien; Henk van Rijen: hij lòt aander meense de aase ötkruije - . . . het vuile werk doen
uitlebberen, ötlèbbere, zwak werkwoord, uit zijn model raken van b. v. gebreid goed (intransitief); vB en ötgelèbberde trui - die aan een kant lager is komen hangen dan aan de andere. (Tilburgse Taaklplastiek 127); WNT kent wel een transitief 'uitlebberen' (uittrekken, uitrekken, langer of wijder maken), evenals 'uitlepperen', lebberen, lepperen enz. Cornelis Verhoeven: LEBBEREN onov. ww - 1) slurpen, 2) uitrekken. Antw. UITLEBBEREN - uitrekken, uittrekken; ik zal oe' ooren is uitlebberen, deugniet'.
uitlegen, ötlêege, zwak werkwoord, Van Rijen: afgraven; Jan Naaijkens, Dè's Biks: ötlêêge ww - afgraven
uitleggen, ötlègge, sterk werkwoord, uitleggen; WBD ötlègge (II:1250) - uitleggen (een kledingstuk langer maken) WBD III. 3. 1:45 'uitleggen', 'bij elkaar leggen' = lappen
uitlenen, ötlêene, zwak werkwoord, ötlêene - linde èùt – ötgelind, uitlenen; vocaalkrimping, behalve in infinitief , praes. plur., praes. ik-vorm
uitleuteren, ötgeleuterd, bijvoeglijk naamwoord, voltooid deelwoord, GG uitgesleten, uitgelopen (van schoenen) uitgepraat
uitlikken, ötlèkke, zwak werkwoord, ötlèkke - lèkte(n) èùt - ötgelèkt, uitlikken; uitlekken; Cees Robben: naa maag onzen oopaa zeeker et pènneken ötlèkke; gez. vB As de pestoor gao praote, lèkt alles èùt.
uitlopen, ötlôope, werkwoord, ötlôope - liep èùt – ötgelôope, uitlopen; loten vormen van planten en bomen, uitlopers krijgen; 'sprèùte', 'ötschiete', ‘ötbotte’; Henk van Rijen: al mot ek er de bêene vur onder mene zulder ötlôope; in tegenwoordige tijd vooaalkrimping: lopt èùt
uitloten, ötlootere, zwak werkwoord, Van Rijen: uitloten
uitmaak, ötmaok, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt: smoesje; WBD III. 1. 4:334 'uitmaak' = uitvlucht, smoesje; Jan Naaijkens, Dè's Biks: ötmaok zn - smoesje, excuus
uitmaken, ötmaoke, zwak werkwoord, uitmaken; Henk van Rijen: wè maoket ööt, dèttiet ötmòkt - wat maakt het uit dat hij het uitmaakt; . . . , dè hij et ötmokt - . . . hij beslist; WBD III. 1. 4:317 'uitmaken' = ten einde brengen
uitmelken, ötmèlleke, sterk werkwoord, WBD leegmelken (van koeien), ook genoemd 'uitmèlke', 'ötmèlleke'
uitmesten, ötmiste, zwak werkwoord, uitmesten; Dan wier dieje stal goed ötgemist... (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2003)
uitmeutelen, ötmeutele, zwak werkwoord, uit: öt + meutel (= wrikken); WBD ötgemeutelde lèst, ötmeutelende lèst (II:1051) - uitrnetelende/uitgemeutelde lijst: (te) slappe zelfkant van geweven stof; ook 'slèèchte kaant' genoemd
uitnodigen, ötneuje, ötnôoje, zwak werkwoord, uitnodigen; WBD III. 3. 1:39 'uitnodigen', resp. 'noden, vragen, verzoeken' = uitnodigen; A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk, 'uitneuien' - uitnod(ig)en
uitnoemen, ötnoeme, zwak werkwoord, letterlijk: uitnoemen; benoemen, beschrijven, verklaren; Interview Jolen - 1978 - “…daor ene pin aon, hè…die gingk in de grond èn dan hadde dè hoek en gat èn dè en gat èn dan hadde ene beugel in hout, in plank, jè, hoe zak die naa öt…ötnoeme? Die was zo en bietje schêefaon èn onder dicht èn zo diep èn moeste meej die beugelbòlle, hadde houtere bòlle, schèppe èn nòr die ringe gôoje…” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
uitploegen, ötploege, zwak werkwoord, WBD 'voor ötploege' - middenvoor afwerken (het uitdiepen van de laatste ploegvoor, in het midden)
uitpoetsen, ötpoetse, zwak werkwoord, ötpoetse - poetste(n) èùt - ötgepoetst, uitpoetsen; WBD uitpoetsen: het met diverse uitpoetspreparaten bewerken van schoenen (II:783)
uitpraten, ötpraote, zwak werkwoord, ötpraote - pròtte(n) èùt - ötgepròt, uitpraten; Cees Robben: ik koom er nie oover :otgepròt; lòt me naaw is ötpraote; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij pròt èùt
uitproberen, ötperbeere, zwak werkwoord, uitproberen; WBD III. 1. 4:351 'uitproberen' = proberen
uitpurgeren, ötpurgeere, werkwoord, "WNT m. b. t. gist, deesem: zuiverend verwijderen; alleen in fig. verband in religieus taalgebruik aangetroffen en na de 16e eeuw verouderd. 2) (Maastricht; uitpraten; Mandos - Brabantse spreekwoorden: ötgepurgeerd zèèn (D’16) - er (gauw) van afzijn, ermee klaar zijn; N. Daamen, woordenlijst 1916: ""hij waas gaauw uitgepurgeerd - hij had er gauw mede gedaan, het was er gauw mede afgeloopen"""
uitrafelen, ötrèffele, zwak werkwoord, ötrèffele - rèffelde(n) èùt - ötgerèffeld, vB uitrafelen (onoverg. + overg. ?); WBD ötrèffele (II:1049) - uitrafelen (v. e. paddevoet), ook 'öthaole'; WBD III. 1. 3:16 'uitreffelen' = uitrafelen; A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. + intr. uitreifelen, uitrafelen. Antw. UITRIJFELEN - uitrafelen
uitrekenen, ötreekene, zwak werkwoord, ötreekene - reekende(n) èùt - ötgereekend, uitrekenen; WBD ötgereekend - (gezegd van een koe) het einde van de draagtijd bereikt hebbend, ook 'ötgetèld' of ‘òn de telling’, 'òn de baot'
uitrusten, ötruste, zwak werkwoord, ötruste - rustte(n) èùt - ötgerust, uitrusten; Cees Robben: Ist koffiedrinken of ötruste?
uitscharen, ötschèère, zwak werkwoord, ötschèère - schèèrde èùt - ötgeschèèrd, leegschrapen; Gè meut de pan ötschèère
uitscheiden, ötschaaje, sterk werkwoord, uitscheiden, ophouden; Schaaj èùt, òf ik begien ôok; Henk van Rijen: schaaj ööt meej dè pènnekes-geschèèr - hou op met dat panne-schrapen; Dirk Boutkan: ötschèje - scheej èùt - ötgescheeje; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Toen ging den buk zon bietje meer aachterèùt èn toen isser de man ötgescheeje, witte wèl” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels)
uitschenden, ötschèène, zwak werkwoord, ötschèène - scheen èùt – ötgescheene, uitschelden; WBD III. 3. 1: 'uitschenden' = uitschelden; Stadsnieuws: Mister, hij leej mèn allemòl öt te schèène (050308); in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: hij/gij schènt èùt; Cornelis Verhoeven: ÖTSCHÈÈNE: deze samenstelling betekent ook wel: noemen, maar met ontleende woorden.
uitscheren, ötschèère, zwak werkwoord, Antw. 'UITSCHÈREN - met. een scheermes uit- of afnemen: het haar van den hals uitschèren
uitschieten, ötschiete, sterk werkwoord, ötschiete - schôot èùt - ötgeschoote, WBD uitschieten; 'ötloope', 'ötbótte', 'sprèùte'; uitlopers krijgen, loten vormen; gezegd van planten en bomen; – uittrekken (van kleren) : Schiet oewe jas mar èùt. WBD brood uit de oven halen; WBD III. 2. 3:112 'uitschieter' = aardappeluitwas; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - UITSCHIETEN: zijn rok aanschieten, uitschieten. Ook fig. gebruikt. Z. a. A.P. de Bont: sterk werkwoord overgankelijk. – uitschieten: iets ergens uit verwijderen; 2) snel uittrekken (kleding)
uitschijter, ötschèèter, zelfstandig naamwoord, WBD III. 1. 4:427 'uitschijter' = uitbrander
uitschuiven, ötschèùve, sterk werkwoord, vB een blauwtje lopen, bot vangen, ernaast zitten, van de koude kermis thuiskomen; WBD III. 1. 2:14 ‘uitschuiven’ = uitglijden; WBD III. 2. 2:82 'uitschuiven' = een blauwtje lopen; – ùve - schôof èùt - ötgeschoove; Van Dale: = uitglijden (?); Van Dale: een flater begaan, zich vergalopperen; Antw. UITSCHUIVEN - eene weigering oploopen.
uitslag, ötslag, zelfstandig naamwoord, uitslag (i. a. b. ); WBD III. 1. 2:324 'uitslag' = huiduitslag; WBD III. 1. 2:331 'uitslag' = exzeem; R. J. èn den ötslag wòrdt bekènd; WBD III. 1. 2:340 'uitslag' = uitslag onder de neus; – den ötslag wòrt bekènd
uitsliepen, ötsliepe, zwak werkwoord, bespottelijk maken door de wijsvingers over elkaar te strijken; vB sliep èùt, sliep èùt: roept men tijdens de handeling; WBD (III. 3, 2:66) ötsliepe = uitsliepen; Jan Naaijkens, Dè's Biks: ötsliepe ww - uitlachen; WNT UITSLIEPEN, uitslijpen, bespotten door met den eenen wijsvinger gedurig over den anderen te strijken alsof men een mes slijpt; inz. in den vorm 'sliep uit!' als uitroep waarmee men deze handeling meestal vergezeld doet gaan. (XVII III 1433); A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. (kindertaal), uitsliepen, iemand voor de gek; houden door met de wijsvinger v. d. rechterhand enige malen over die v. d. linkerhand te strijken onder het roepen van 'Sliep uit! sliep uit!; Antw. UITSLIPPEN - beschimpen, uitlachen met den eenen wijsvinger herhaaldelijk over den anderen strijkend.
uitsluitsel, ötsleutel, ötslötsel, zelfstandig naamwoord, Van Rijen: uitslag, antwoord; Cees Robben – de naoste week krèèg ik den uitsleutel... (19641009) [van een medisch onderzoek]; WBD III. 3. 1:273 'uitsluitsel' = idem; Stadsnieuws: Ik hèb vendaog mèn waoter nòr den dòkter gebròcht èn mèerege krèèg ik den ötsleutel (230507)
uitspannen, ötspanne, zwak werkwoord, ötspanne - spande èùt - ötgespanne, WBD uitspannen (v. e. paard), ook 'afspanne' genoemd (in de Hasselt)
uitspelen, ötspeule, zwak werkwoord, ötspeule - spulden èùt – ötgespuld, uitspelen; het spel beginnen; in een speelbeurt het spel beëindigen, resp. winnen; ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij spult èùt; Antw. UITSPELEN beginnen te spelen, opgaan: Gij moet uitspelen; zoo spelen dat het spel uit is, dat men wint.
uitspolderen, ötspòldere, zwak werkwoord, zich onhandig bewegen, spartelen; Mar toen ik docht dè’k klaor waar en zô gaaw meugluk dè donker hok ötspolderde, kwaam de kapelaon ôk öt zen hok en ging naor de frater. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); zie spòldere
uitspreiden, ötspraaje, zwak werkwoord, ötspraaje - spraajde(n) èùt - ötgespraajd, uitspreiden; De Wijs – (Gehoord van Sint Nicolaas) Ge kunt alles wel optáásse mar als gut ûîtspraait lèk ’t veul en veul meer (11-02-1965); De Wijs – uît d’n kerk motte irst oewen maantel ûitspraaie in de goei kaomer (23-10-1963); Thèùs wieren die zakken bij dreug weer nog ens ötgeschud en de èèrpel op de plots ötgespraaid. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); DANB ötspraaje; Èn ons moeder hagget [de sinterklaascadeaus] dan nòg wèt ötgespraaid. Dan leeket meer. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
uitstaan, ötstaon, sterk werkwoord, uitstaan; vooral in de zin van 'er iets mee van doen hebben', ontkenning van enig verband, zoals: D'r ziekte waar wel iets aparts, mee de maog ha't niks uit te staon... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); WBD III. 1. 4:261 'uitstaan' = lijden
uitstap, ötstap, zelfstandig naamwoord, uitstap, eindpunt waar men uit het openbaar vervoer stapt; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Die reej aatij tòt òn de Hemeltjes toe in, in Hilverenbeek, hè, dè waar et Hemeltje èn daor wast gewoonlek ötstap… (transcriptie Hans Hessels 2014)
uitstapje, ötstapke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, verkleinwoord; uitstapje; Kees & Bart (ca. 1935): 'ötstapke'
uittakking, öttakking, zelfstandig naamwoord, vertakking, aftakking; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “De Piushaove dèttis, dè hèbbe ze toen nòdderaand ok meejpesaant tegelèèk oope gemòkt daor, hè, dè kenaol, dè is durgetrokke van, jè, van, van, van Den Bosch aaf, zak mar zegge, nòr hiere toe èn toen in de Piushaove hèbbe ze daor zon öttakking gekreege…”
uittellen, öttèlle, zwak werkwoord, öttèlle - tèlde èùt - ötgetèld, uittellen; WBD ötgetèld - (gezegd van een koe) het einde v. d. draagtijd bereikt hebbend; ook 'ötgereekend' genoemd, ofwel 'òn de telling', 'òn de baot'
uittrekken, öttrèkke, sterk werkwoord, öttrekke - trok èùt - ötgetrokke, "uittrekken; Van Delft - Als bijv. ouders tegen een verloving zijn, ""trekt er een zoon of dochter wel eens uit""; ook ""zetten ze ooit de kont tegen de krib"" en geven enkel kostgeld af om dan toch tegen beters wil en wensch in te trouwen. Een beschaafder spreker drukt dit uit door te zeggen: ""Men slaat de verzenen tegen de prikkels."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Cees Robben: Ik wó dèk ze indertèèd gebraajd ha dan kós ik ze naa öttrèkke."
uittrouwen, öttrouwe, zwak werkwoord, letterlijk: uittrouwen, namelijk uit het huis waarin men woont tot aan het huwelijk; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – Toen bèn we, zèn we nòr de H. Berkvensstraot getrokke èn daor bèn ik ötgetrouwd in vierentwinteg.  (transcriptie Hans Hessels 2014) (transcriptie Hans Hessels 2014) zie Klik hier voor audiofragment
uittuieren, öttuijere, zwak werkwoord, zijn gang gaan - speciaal in onderstaande uitdrukking: vB lòt ema aar öttuijere - laat hem zijn gang maar gaan; geef hem de ruimte; – alleen de infinitief is gangbaar
uitvaart, ötvaort, ötvòrt, zelfstandig naamwoord, uitvaart, begrafenis; WBD III. 3. 3:321 ötvaort = begrafenis; A.P. de Bont: znw. vr. uitvaart 1) begrafenis; 2) de gezamenlijke familieleden van een overledene bij zijn/haar begrafenis; ötvòrt; uitvaart; GD. 06 en korke vur te zinge meej ötvorten èn zôo meer
uitval, ötval, zelfstandig naamwoord, lot, toeval; den ótval moet et goedmaoke
uitvigileren, ötviegieleere, zwak werkwoord, WBD III. 1. 4:18 ‘uitvigileren’ = uitdenken
uitvinden, ötvèène, sterk werkwoord, ötvèène - von(d) èùt - ötgevonde, uitvinden; WBD III. 1. 4:19 'uitvinden' = broeden; WBD III. 1. 4:18 'uitvinden' = uitdenken; Antw. UITVIJNEN - uitvinden
uitvinder, otvèèner, zelfstandig naamwoord, uitvinder; Kees & Bart (ca. 1935): 'uitveiner'; De vorm 'ötvender' zou ook kunnen bestaan.
uitvragen, ötvraoge, sterk werkwoord, "doorvragen; Van Delft - ""Vraag me nou asteblief nie tot op m'n hemd uit."" Dit is: Blijf niet zoo nauwkeurig vragen, zoodat ik vast raak. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929)"
uitvunderen, ötvundere, zwak werkwoord, ötvundere – vunderde(n) èùt - ötgevunderd, uitpluizen, uitvissen; Stadsnieuws: Dè moete tòch nòg es goed ötvundere; ik gelêûf dè zo mar nie (240107); Antw. UITVUNDEREN - uithooren, polsen; VUNDEREN - uithooren, polsen. Iemand vunderen.
uitzakken, ötzakke, zwak werkwoord, Frans Verbunt: een uitzet meegeven, toerusten, met name: van voedsel voorzien om mee te nemen naar werk of voor onderweg; Cees Robben – Ik moet munne man nog uitzakke.. (19860425); ...zis man moes worre ötgezakt/ drie sneekes mik, vier dikke rogge/ meej en flitterke gehakt (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Moederdag); ‘Eén ding weet ik zeker’, zittie de woorden die ik nôotmir vergeete ben: ‘Ik zal mèn kènder beter ötzakke dan dèttiezen kènder heej gedaon’, dè sloeg op wè ons moeder indertèèd ha meejgekreegen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'ötsakke' ww - uitzakken
uitzeggen, ötzègge, sterk werkwoord, doorvertellen (wat vertrouwelijk is); Interview met de heer De Kok (1978) – Ik maag alles nie zègge want dè komt er wir op te staon wègge ammel meej ötgezeet hèt…
uitzetten, ötzètte, zwak werkwoord, uitzetten; uitspoken; WBD ötzètte - uitzetten, nabewerking van gelooide huid, om overtollig water weg te halen en het leer glad te maken (II 648); WBD ötzètter - uitzetter (werktuig), botte, smalle ijzeren strook in een houten handvat (II 649)
uitzien, ötzien, sterk werkwoord, ötzien - zaag èùt – ötgezien, uitzien; tegenwoordige tijd 3e pers.: zie èùt; Antw. UITZIEN - er uitzien - schijnen, den schijn hebben van: Hij ziet er uit gelijk 'ne schooier.
uitzoeken, ötzuuke, sterk werkwoord, ötzuuke - zòcht èùt - ötgezòcht, uitzoeken; WBD III. 1. 4:45 'uitzoeken' = uitkiezen; Antw. UITZUKEN - uitzoeken
uitzoeten, ötzuute, zwak werkwoord, uitzoeten; WBD 'ötsuutte' - uitzoeten, door stromen of weken ontzouten van geconserveerde huiden (II 601)
uitzondering, ötzundering, zelfstandig naamwoord, Van Rijen: uitzondering
uitzuinigen, ötzèùnigge, zwak werkwoord, uitzuinigen, bezuinigen, uitsparen; Audioregistratie 1978 - …èn dan vatte ons moeder en stuk zwart brôod, dè krêege we zèllef dikkels ok mar hòr want bij ons wier et ötgezèùnegd bij et eete! Dè weet ik nòg goed… zuur brôod, jè, meej zuurdêeg gebakke nèt as den Dötser dieje kuch doen, hè!  (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
ukkem, ukkem, tussenwerpsel, Pierre van Beek - ± Je kunt me nog meer vertellen; 't is mij wel goed! (Tilburgse Taalplastiek 175)
unster, öster, uster, zelfstandig naamwoord, "unster, weegschaal; Daamen 1916 - ""öster - klein weegwerktuigje dat de boeren wel mede naar de markt nemen; het werkt met een veer""; Pierre van Beek – ""Ze hebben 'm aon den öster gehad!"" Het betekent, dat iemand ""gewogen"" is naar z'n geldelijk bezit, een hebbelijkheid, waarin zich bepaalde klassen uit de bevolking nog al eens schuldig maken. Speciaal wordt het gebruikt in verband met een jongeman, die om de hand van iemands dochter gaat vragen. Een öster noemt men in het beschaafd Nederlands unster. Dat is een enigszins primitief weegapparaat, dat werkt met een veer en waarbij men op een met streepjes verdeelde plaat het gewicht afleest. Het meest kenmerkende van dit weegapparaat is wel zijn gering formaat zodat men het gemakkelijk in de zak kan steken. Veel ziet men het tegenwoordig niet meer gebruikt, doch wij herinneren ons, dat in onze jeugd alle ""toddenkooplui"" er mee waren uitgerust. Zuiver wegen doet het apparaat niet, maar het geeft het gewicht toch zo ""te rauwste"" aan. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950); Pierre van Beek – Er is aanleiding nog eens terug te komen op hetgeen wij in ons vorige artikel zeiden over ""den öster"". Lowie Van Dorrus Misters is nl. van mening, dat de beschrijving, die wij van een unster gaven, niet die van de echte ouderwetse unster geweest is. Zo'n unster zag er volgens onze geachte opmerker als volgt uit: Hij was een stalen (ook wel houten - Tilb.) lat, die aan een haak kon worden opgehangen en welke lat voorzien was van inkervingen. Een tweede haak diende ter bevestiging van het te wegen voorwerp en dan bevond zich aan het apparaat nog een gewicht (waarschijnlijk een pond), dat over de lat heen en weer bewogen kon worden. De schuifring van het pond had boven aan de onderkant een nokje, dat greep in de inkervingen zodat de ring bij het verschuiven wat gelicht moest worden. Als het pond met het aangehangen voorwerp in evenwicht was en de lat derhalve waterpas hing, kon hierop het gewicht worden afgelezen. Om het pondsgewicht noemde men ""den öster"" ook wel ""punder"". (Tilburgse taalplastiek 8 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 25 maart 1950); Pierre van Beek – Als een jongeman het plan had om bij een zeker soort gegoede lui te proberen kennis aan te knopen met de dochter maar zelf geen vermogen bezat, werd hij wel eens gewaarschuwd door zijn vrienden met het gezegde: ""Denk er om, daor hangt den öster of punder aachter de deur."" Bedoeld was dan de voordeur en het betekende, dat hij eerst ""gewogen"" zou worden voor hij gelegenheid kreeg de woning verder binnen te gaan. (Tilburgse taalplastiek 8 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 25 maart 1950); Cees Robben – Ge zèèd nie goed aon oewen öster... (19670908); WNT UISTER zie 'unster'. - UNSTER - ons(t)er, ens(t)er, eunster, anster, uister, huiser, oister, uuser, ulster. Van 'ons' (mnl. unce) met -er, al dan niet met epenthetische t. Z. a. Cornelis Verhoeven: UNSTER (öster) m - ponder, balans met ongelijke armen.; uster; Wikipedia - Een unster is een type weegschaal dat op markten verscheen in de 1ste eeuw v. C. Ze bestaat uit twee armen van ongelijke lengte. Aan de kortste arm wordt de te wegen handelswaar gehangen, aan de langste arm hangt een gewicht dat vrij kan bewegen over die arm. Om een groot bereik aan gewichten te meten, kon de unster aan verschillende haakjes opgehangen worden, voor lichte dingen bevond de haak zich relatief ver van het te wegen product, bij zware waren dichterbij. 2012 Meerstensinstituut Boedelbank – Unster - Ook: onser, oncer en ponder. I. Weegtoestel met ongelijke armen, waardoor men met een klein gewicht dat langs de lange arm wordt heen en weer bewogen een grote last kan wegen. (Oirschot 1698: 1 ponder of unster.) Het wegen met de unster geschiedt onnauwkeuriger dan met de balans.; unster; WNT UNSTER, ons(t)er, ens(s)ter, eunster, anster, uister, huiser, oister, uuser, ulster - weegwerktuig met ongelijke armen ... 2012 - uster; Wikipedia - Een unster is een type weegschaal dat op markten verscheen in de 1ste eeuw v. C. Ze bestaat uit twee armen van ongelijke lengte. Aan de kortste arm wordt de te wegen handelswaar gehangen, aan de langste arm hangt een gewicht dat vrij kan bewegen over die arm. Om een groot bereik aan gewichten te meten, kon de unster aan verschillende haakjes opgehangen worden, voor lichte dingen bevond de haak zich relatief ver van het te wegen product, bij zware waren dichterbij. 2012 Meerstensinstituut Boedelbank – Unster - Ook: onser, oncer en ponder. I. Weegtoestel met ongelijke armen, waardoor men met een klein gewicht dat langs de lange arm wordt heen en weer bewogen een grote last kan wegen. (Oirschot 1698: 1 ponder of unster.) Het wegen met de unster geschiedt onnauwkeuriger dan met de balans."
urine, uuriene, zelfstandig naamwoord, urine; Audioregistratie 1978 – “mar as ge dan die goedere hòd, ik zal zègge mielietèèr, duffel, hil dè zwaore goed… Toen ginge ze vort de uuriene van de mènse, ginge ze ooveral ophaole die vroeger toen…zèèk noeme ze et, war, dè ginge ze toen daor bij verplaatse om et boeltje nòg dicht te krijge.” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels)
uurtje, uurke, zelfstandig naamwoord, verkleind uurtje; GD94 dèt oover en uurke begient te rèègene; korte uu
uw, ouw, oew, bezittelijk voornaamwoord, uw, jouw, je; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - OUW, voor 'uw', veel gebezigd, niet zonder voorbeeld bij de ouden. Niet uitgesproken als in 'oud'; ook niet 'auw', maar als 'oew'. Ik acht het veel minder onbeschaafd dan het Hollandsche ‘jouw’ . Z. a. Antw. OUW - uw. Ouwe vrind. Ouw kind
V&D, Veejendeej, zelfstandig naamwoord, Warenhuis Vroom & Dreesmann; Toen ik linksaaf de VeejènDeej inschoot, de kòrste roete nòr de fietsekèlder, moes ik tòch èffe stòppe. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012)
vaal, vaol, bijvoeglijk naamwoord, vaal; DANB vaole 'vo:ze' zie de nie veul langs dees kaante - Vale vaarzen ziet men hier niet veel
vaan, vaon, zelfstandig naamwoord, vòntje, "vaandel; hemd, nachthemd; N. Daamen, Handschrift 1916 - ""ze liep in d'r vliegend voan (in haar hemd.)""; ...en de rest komt zeker mee vliegende vaonen overloopen om 'n groot koor tot staand te brengen... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 4; NTC 22-10-1938); De Wijs – Hij is zô preuts, assie in z’n vaon stao, hangt ie unnen handdoek over de knaorrie-kooi  (27-12-1968); De Wijs – in oew vaon staon (23-10-1963); Cees Robben – En aonschouw wir ’t vaon waor gullie zô vur het gestreje (19570727); figuurlijk gebruikt: nachthemd, onderhemd; Cees Robben - ..Kom fesoenluk... en nie in oew vaon naor beneeje... (19640508); Cees Robben – Assie in z’n vaon stao (19690110); ...zene maantel leek en vaon... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Hij haaw et vur gezien ); Henk van Rijen - ge hèt oew liste schôon vaon aon - jij maakt het niet lang meer; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - de pestoor èn de keplaon die lôopen aachter etzèlfde vaon (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - die houden er dezelfde principes op na; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et òn zen vaon krèège (D'16) - het aan zijn broek krijgen; verliezen; WBD (III.3.2:268) vaon, vendel, vlag = vaandel; WBD (III.3.3:262) 'vaandel', 'kerkvaan', 'kerkvaandel’; vòntje - verkleind vaantje; WBD III.3.1:429 ‘vaantje’ = wimpel"
vaar, vaor, zelfstandig naamwoord, WBD zweren (bep. paardenziekte). In Berns, Namen voor ziekten van het vee (Amsterdam, 1983) op pag. 195 als benaming voor ‘gezwollen tandvlees’.
vaardig, vèrreg, vèrrig, vèèrdeg, bijvoeglijk naamwoord, "vaardig, gereed, klaar; Toen ie daormee verrig waar... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); Toen Baokel in de Peel; nog lang geen ""Baokel"" hiette, en d'eerste kerk in 't dörp; al op begos te schieten, jao, haost al verrig waar (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘De deur van de kerk van Baokel, 1944); ""Wel gatjevergimme, die kraai krijgt et verrig, riep Jan, 't is 'n slimme!""(Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘De köster van Baokel’, 1944); Henk van Rijen - 'vèèreg, vèèrdeg'; WBD III.1.4:318 'vaardig' = gereed; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - 'verrig', 'verdig' - klaar, gereed; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEÈRDIG – hetz. als Holl. vaardig. VEÈRDIG bvw. - gereed (z-o der Kemp.). Zijde vèrrig?; WNT VERRIG bijvoeglijk naamwoord , bw - bijvorm van vaardig, ve(e)rdig; in Brabant met syncope van d – gereed, klaar; vèèrdeg - Henk van Rijen - vaardig; WNT VAARDIG, veerdig; gewestelijk komen ook vormen voor met synkope van de d"
vaardigheid, vèrreghèd, zelfstandig naamwoord, vaardigheid, bedrevenheid
vaars, vèèrs, zelfstandig naamwoord, vèèrze, WBD jonge koe, ook genoemd: 'vejrs', 'vaors', 'kalfveers', 'kalfmaol'; WBD koe die voor de eerste keer drachtig is, ook 'maol' genoemd; WBD vèèrskalf - vrouwelijk kalf, ook genoemd: 'vèrskalf', 'vijrskalf' of 'kuuskalf'; WBD kalfvèèrs - koe die kalven moet, ook genoemd: 'kalfkoej'; WBD vètte vèèrs - vette vaars; WBD koe die pas gekalfd heeft = vèèrs, of 'vérs'(bijvoeglijk naamwoord ) of 'vòrs'(bijvoeglijk naamwoord ), ofwel 'vòrse koej' of 'vorse'; DANB vaole 'vo:ze' ziede nie veul langs dees kaante - vale vaarzen ziet men hier niet veel; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vä.rs, znw.vr. 'veers' - vaars; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEERS znw.v. - hetz. als Holl. vaars; vèèrze - meervoud van 'vèèrs', vaars; kalveren; Audio-opname 1978 – “… èn dan daor gienderwèèd die koeje èn die vèèrze stonden ammel vaastgebonde…” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)
vaarskalf, veerskalf, zelfstandig naamwoord, WBD vrouwelijk kalf, ook genoemd: ‘vèrskalf’, ‘vijrskalf’, of 'kuuskalf'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.o. ‘veerskalf’ - vrouwelijk kalf; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VÈÈRZEKALF znw.o. - kalf v. h. vrouwelijk geslacht; ook VÈÈRSKALF
vaart, vaort, vòrt, zelfstandig naamwoord, vòrtje, "1. heimwee, verlangen naar vroeger; Cees Robben – Meej vaort in m’n hart (19570706); Cees Robben – ’t vaort me, jandoome... (19590207); ● in uitdrukkingen met ‘kuntje’:; Cees Robben – Toen ie weg was zin ze ammol/ Det z’n kuntje vaoren zô...(19670623); R ...dan denk ik meej vaort in men hart... uitdr. vaort/vòrt hèbbe - heimwee hebben; Int begien haj veul vort. N. Daamen, Handschrift 1916 - ""voart - hedde nie veul voart gehad (is het je in 't eerst niet vreemd geweest?)""; - Al die maonden mee in R. gebeuret mèn dikkels de’k wir is vaort heb nor m’n Tilburg. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Om honderd en één kleinigheike hèk vaort gehad, soms stillekes gejankt as in keind. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Henk van Rijen - int begien haj veul vòrt - aanvankelijk had hij veel heimwee; Stadsnieuws -  Hij wont naa in Gôol, mar hij heej zon vaort nòr de stad. (190709); WBD III.1.4:275 'vaart' = heimwee; 276 'vaart hebben’ = heimwee hebben. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.m. 'vaor' - vaar, onwennigheid: 'Hij hee niks geene vaor gehad. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VAART znw.v. - Vaart hebben - niet gewend worden, heimwee hebben. Hees vaort hèbbe (II:45) + (V:33); Str. vaort (2:37); 2. vaart, snelheid; Omslaon kos ze nie want ze stond zoo wè op den bojem, mar ak naa mee innen stok men eige wè lichtte, dan schoot die kiest vort, en zoo wier er gevaore dèt liefhebberij was. ’t Gong ten leste mee zoo’n vaort, dè de golven over de kaant henen spuulden. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – In ’n raozende vaort... (19541211); vòrt - vaart, heimwee, snelheid; Cees Robben – Wie heej gin haost en nôôt gin vort... (19570615); WNT VAART (III) - toestand waarbij het iemand vaart, waarbij hij ergens niet wennen kan of heimwee heeft. Alleen in Brabant. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - blz. 630 ... voor hetgeen wat elders heet 'het zal hem afvallen' zegt men hier 'het zal hem varen'. Het zelfst. nw. vaart is in denzelfden zin hier gebruikelijk; vòrtje - dim. vaartje; Meej en vòrtje van sisteg; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vòrtje; – dim. van 'vaort', met vocaalkrimping"
vaas, vaos, zelfstandig naamwoord, vòske, vaas
vadem, vaajem, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, WBD III.4.4:278 ‘vaaiem' = armvol; WBD III.4.4:289 'vaaiem' = vadem, ook 'vaam'; Haar vaojem - vadem, een maat 'D'r zit meer ès unne vaojem hout in'
vader, vadder, zelfstandig naamwoord, vader; R.J. 'onze vadder zeej 's op 'ne keer'; 'ik zèè ónze vadder te vlug'; Cees Robben – ne vadder, blij, mar van z’n stuk... (19540213); Cees Robben – Gif mèn mar de frutblaos vadder... (19550205); Cees Robben – Des onze vadder... (19570817); gez. Pierre van Beek - Nie in vadders schoen lôope = niet de aard hebben naar zijn vader (Tilburgse Taalplastiek 1978); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - va'der (de a kort; de afbeelding 'vadder' ware wellicht beter); DANB hullieje 'Vader' heetem nòr school laote gaon; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nie in vadders schoen lôope (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1973)- niet de aard van zijn vader hebben. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - van vurren óp zen vadder lèèke èn van aachtern óp hil zen femielie (N. Daamen, Handschrift 1916 - - gezegd van de zoon); Henk van Rijen - hij beslèècht hullieje vadder - hij heeft de aard naar zijn vader; WvM 'v van ons vadder'; WNT VADER, vadder, vedder, met ongerekte vocaal (Z.-Limburg, Brabant); svaa; de vader, in de formule van het kruisteken; kindertaal; Cees Robben – Svaa-soons-seis-samen... kruisteken in kindertaal [In de naam van de Vader, de Zoon, en de Heilige Geest, Amen] (19780804); vòjer; vader; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 22) 'vòjer' naast vaader en vadder
vaderons, vadderons, zelfstandig naamwoord, het onzevader, echter mannelijk; bid goed oewen Vadderons en gij geneest! (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Boemeljongen’, 1941); want wij bidden ammaol veul vadderonzen/ en daorom is er den hemel den onzen (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Den hemel is den onzen’, 1941); Honderdduuzende Vadderonzen/ liet ie deur z'n hutje gonzen; (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Peerke Donders’, 1941); En vadderonske bij St. Job... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Te voet nòr St. Job‘); Cees Robben – D’n vadderons (19610317); èn ne vadderons der aachteraon... (Henriëtte Vunderink; Zoas ik et as kèènd beleefde; k Zal van oe blèève haawe, 2007); WBD (III.3.3:185) 'onze Vader', 'Vader ons', 'vader onzer' - onzevader; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.m. 'vaderons' - het onzevader; Goem. znw.m.: hij kan al zijnen - lezen (= bidden); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VADERONS znw.m. - het Onze Vader, het gebed des Heeren. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'vodderons' zn - Vaderons, Onze Vader; WNT VADERONS
vag, vag, zelfstandig naamwoord, "slecht vrouwspersoon; N. Daamen, Handschrift 1916 - ""lui vag - 'n luie vrouw""; WNT VAG (vakke) 2) slecht vrouwspersoon; in 't Land van Waas: lui vrouwspersoon (Gij luie vakke!)"
vaggedoelie, fakkedoelie, zelfstandig naamwoord, Lui fakkedoelie!; Pierre van Beek: Lui fakkedoelie! - luie vrouw (Tilburgse Taaklplastiek 172); WBD III.1.4:153 'doelie' = domme trage vrouw [geen 'fakkedoelie']; Stadsnieuws: Die lui fakkedoelie der höshaawe was enen bistestal (131206); Loquela (Gezelle) FAGGE, onwerkzaam, onnuttig, slordig, vuil vrouwmensch; WNT VAG 2) Slecht vrouwspersoon. In 't Land v. Waas: lui vrouwspersoon. WNT DOEDEL l) suffert, sukkel; Waas VAKKE - lui vrouwspersoon, vadsige; Gents DULE - vrouwennaam 'Cordula'; Wvl. FAK, FAKKE - fig. lui en vadsig mensch. 'Een fak v.e. vrouwmensch'. KWABBEDOEL - wabbelachtig mensch, iem. die vadsig is en slap van vleesch 'een kwabbedoel v.e. vrouwmensch'. Drents DOELOOR - dromerig, nonchalant persoon; sufferd, druiloor; 'lui' is pleonastisch. De betekeniskern zit in 'fakke'; 'doelie' zou (Gents DULE = vrouwennaam 'Cordula') evenals Trees, Trien, Trui, Bet kunnen zijn toegevoegd, wat vaker voorkomt bij negatieve kwalificaties van vrouwen. Aannemelijker lijkt, een variant te zien in het Westvlaamse 'kwabbedoel'.
vakantie, vekaansie, verkaansie, zelfstandig naamwoord, vakantie; Cees Robben – hedde gij vekaansie-geld... (19560804); Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vacaantie'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; ve(r)kansi, znw.vr. en m. 've(r)kantie' - vakantie
val, val, zelfstandig naamwoord, valleke, val; Pierre van Beek - Hij zal et óp val wèl doen (= vermoedelijk?) (Tilburgse Taaklplastiek 149); WNT vermeldt zoiets niet. (Verband met 'op de valreep’ ?); valleke - verkleinwoord; valletje, kleine val; WBD valleke (II:1041) - pal die een régulateur vastzet
val-doodpunt, valdôod-puntjes, zelfstandig naamwoord, uitdrukking; boord meej valdôod-puntjes: Gesteven boord waarvan de boordpunten omgevouwen zijn (destijds mode).
vallen, valle, sterk werkwoord, valle - viel - gevalle, vallen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zèlfs en pèrd valt nòg wèl, al heetie vier bêen (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) – iedereen maakt wel eens een fout; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vallen as de dròllen in en boerekakheus (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - diep vallen; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - valle ww - vallen z.a.
van, van, voorzetsel, van; Pierre van Beek - Hij is nie van de vlugste - (eufem.) hij is een slomerik; Dè meude nie van óns moeder. Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - den burregemister vaan 't durp (sic!); de poote vaan 'nen hond; Dè beger ik vaan jaau te wète - dat begeer ik van u te weten. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; van resp. 'va', vz. 1) van wege, uit naam van 'Ge moet komme van onze vaader'; 2) door 'alles moet toch van z'ne meester gedoon worre'; 3) bij tijdsbegrippen ook aanduiding van een onbepaald, binnen de grenzen ervan gelegen punt 'van den heelen aachtermiddeg', 'van te veure(n)'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VAN vz. ... vans gelijken - desgelijks; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - van vz - van; in versch. combinaties
van, van, zelfstandig naamwoord, de hier gesuggereerde betekenis nergens anders aangetroffen; blijkbaar bedoelt Robben iets als ‘afkomst’, ‘familienaam’; Cees Robben – ‘k Weet niet hoe tie hiet... ‘k ken nie zunne van... (19590516)
van achteren, vanaachtere, bijwoord, Henk van Rijen - vanachteren, achteraf; Henk van Rijen - 'Vanaachtere loere ze un koej in dur kont' - Achteraf is het gemakkelijk praten.
van die, dieder, samentrekking, dieder; samentrekking van van die, van haar, dier; èn dieder grutvadder hòj en pèèrd; - die d'r = dier; Zie: Stutterheim 'Uit de verstrooiing' blz.155; Cornelis Verhoeven:  DIEDER aanw. vn, van die (die daar?) b.v. in de uitdrukking -  'van dieder dikte' - ongeveer zo dik (geïllustreerd met een gebaar); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – dieder - vnw. van die, van haar; diedere mins is kaaj gèk;
van het gelijke, vansgelèèke, bijwoord, van hetzelfde; insgelijks; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vansgelijken'; Stadsnieuws -  Ik koom van den Haajkaant en men vrouw vansgelèèke - ... eveneens (160410); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. 'van 's gelijke' - insgelijks; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VAN vz. . . . van s gelijke – desgelijks; VANSGELIJKEN bijwoord; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vansgelèèke bw - van 't zelfde
vanaf, vanaaf, voorzetsel, vanaf; Dirk Boutkan (1996) - '... vanaaf vemèèrege' (blz. 98)
vanavond, venaovend, bijwoord, vanavond; GD 06 lòmme dè venaovend hier ok mar es perbeere
vandaag, vendaog, bijwoord, vandaag; R.J. 'den trubbel drukt me zwaor vendaog'; DANB gaode gij vendaog nie kaorte? et is wèèrm gewist vendaog; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “… vendaog òf mèèrege krèège we nòg en pak slaog erbij!”; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 97) gaode vandaog nie kaorte?; GD08 Wè is vendaog den dag nòg oud?; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. - vandaag, heden
vandaan, vandaon, bijwoord, vandaan; GR dus daorvandaon koom et daorvandaon
vandoor, vandeur, bijwoord, vandoor; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VANDEUR bijwoord  - er vandeur - weg, voort
vaneigens, vanèèges, venèènges, bijwoord, vanzelf, natuurlijk; Agge zó wèèd zèèt, gaoget vórt ammòl vanèèges. - Als je zover bent, gaat het verder allemaal vanzelf. WBD III.1.4:58 'van eigens' = natuurlijk; WNT VANEIGEN, daarnaast ook: vaneigens - vanzelfsprekend, natuurlijk; 3) zeker; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VANEIGEN, VANEIGENS bijwoord  vanzelf: Da' spreekt vaneigen. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vaneijges bw - vanzelf; Bosch veneiges - vanzelf; vanzelfsprekend; venèènges - vanzelf > van eigen(s); Dan wòrret venèèges enen bôom meej en hart vur onze stad. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012)
vang, vang, vank, zelfstandig naamwoord, (molenaarsterm) zware houten hoepel die rond het vangewiel sluit om de gang van een molen te stuiten; gez. Pierre van Beek - van de vang / vaang (deur de vang?) - losgeslagen (fig. van personen); WNT De molen is door de vang = door het stremtuig; er is dan geen stuiten meer aan ... (XVIII, kol. 453); Fig. Hij luistert nergens meer naar, er is geen houden meer aan. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VANG, bij mulders: soort van breeden reep, die rond het vangwiel sluit om den gang van den molen te stuiten.; vank; WBD vang (huidplooi tussen billen en uier van een koe); Cees Robben – Wilde van de vang of ’t vurstuk... [van het varken] (19550205); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VANG znw.v., bij landb.: het gedeelte v.h. lijf van een hoorndier tusschen de billen en den buik; Kiliaen -  VANGH, VANCK - pars carnosior bovis sub ventro circa femora sive femini
vangen, vange, sterk werkwoord, "vangen; B vange - vong - gevange; Btk: ving; Van Delft - ""Ge vangt 'm nie vur één gat"" wordt gezegd als men op een slimmerik doelt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); ...hij vong échte vliegen mee 'n leeren lepke, aon 't end van 'n haandig stökske... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de NTC 22-4-1939 – 8-5-1939); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - irst vangen èn dan knippe (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - )-de huid niet verkopen voordat ... (men moet de luizen eerst vangen, voordat men ze kan doden); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej rauw weer gevange zèèn (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) - er slordig en ongekapt uitzien. Elie van Schilt - In de bossen vongen we ok nog sallemanders, die zaten er toen nog zat; (Uit: ‘Tilburg waor zen oe bossen’; CuBra ca. 2000); Elie van Schilt - Wij as kender vongen er stekelbaorskes mee un schepnetje, unne stok daoraon un draoike van naoigaoren, unne kurk mee un kiepeveer as dobber en un angeltje gebogen van un knopspeld, daor vongen wij baorskes mee. (Uit: ‘Ut knaol; CuBra, ca. 2000); Asser geslaon wier, vong hij aaltij de irste klappen op. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Daor vongen ze mèn dus nie meej. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Monter, mar toch meej tegenzin, vongen we de terugtocht aon. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD vange - (van een paard) zich onder het stappen op de voorhoeven trappen, ook wel genoend (Hasselt) 'zenèège vange'; WBD III.4.2:57 vangen - grijpen door roofdieren; ook genoemd: vatten of klampen; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; st.ww. (ik vong, resp.vonk, we vonge(n)) tr. - vangen; 'e kiendje vange' - een kind ter wereld brengen; vong - ving; - ook de vorm 'ving' komt voor; - verleden tijd van 'vange' (naar analogie van 'gong', 'hong' e.d.); Cees Robben – Wij schudden ons mölderkes mist uit de heg (...) of vonge ze rond de lantèère op straot...  (19570525); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VONG - 2e hoofdvorm van 'vangen' (ook: ving); WNT VANGEN (I) - Gewestelijk (en ook bij dichters) komt veelvuldig voor: ik vong, wij vongen, (ge)vongen"
vanmiddag, temiddag, bijwoord, Was de erpelsoep temiddag nie goed misschien? (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); Henk van Rijen - vanmiddag; WMT TE MIDDAG - thans nog gewestelijk, b.v. in Z.-Nederl.
vannacht, vannaacht, bijwoord, vannacht; GR Wij hèbbe vannaacht meej vèèf man gewòkt
varen, vaore, zwak werkwoord, varen; een gemis voelen; goed vaore - vooruitgaan (fig.), het goed maken; R Et zal oe vaore - 't zal je tegenvallen, je zult wel terugverlangen; Et zal oew gatje/kuntje vaore - Het zal je tegenvallen; DANB daor hèbbe ze en stuk van de brug gevaore; B vaore - vaorde - gevaore; Btk.: vaore - voer - gevaore, verleden tijd ook zwak; geen vocaalkrimping in tegenwoordige tijd; Henk van Rijen - dè zal em zen kuntje vaore - dat zei hem niet meevallen; Henk van Rijen - goed vaore - vooruitgaan, het goed maken; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vaore ww - niet meevallen, gewennen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VAREN, vaarde/voer, gevaard - vreemd, ongewoon voorkomen, eenen wonderen indruk maken, 't Zal oe varen, meisken, as ge eens getrouwd zijt. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww.intr. 'varen' - vreemd, onwennig voorkomen, niet meevallen, onaangenaam aandoen; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VAREN = taedere, desuetudine affici. Het zal hem varen. Z.a. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VAREN (vaore) onov. ww - onwennig voorkomen, tot heimwee inspireren; onpers. gebruikt: 't zal 'm vaoren - hij zal het gemis/verschil voelen. Hees vaore (VII:40); CiT (116) 'Dè za'm z’n kuntje vaore’; WBD (III.1.4:276) 'varen' = heimwee hebben; voer - voer – verleden tijd van vaore, dat ook zwak vervoegd wordt (vaorde); gevaore; van ‘vaore’; gevaren; in de zin van ‘hoe het zo gekomen is’; Cees Robben – Hoe dè ik zôô gevaore ben.../ Dè zakkoewis vertelle (19661021); voer; WTT - verleden tijd van varen; ook de zwakker vervoeging komt voor: vaoren, vaorde, gevaoren.
varken, vèèreke, zelfstandig naamwoord, varken; ‘Ik lus van hilt vèèreke' - ik eet van alles mee; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Heej Toon òf Lewie òf onverschilleg wie twa: “Ge krèègt ene frut as ge et vèèreke zen gat kust” èn zôo ging dè witte nie”. (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels; N. Daamen, Handschrift 1916 - en vèèreke meej nen baord is zèlde van goejen aord. N. Daamen, Handschrift 1916 - wilde vairkes – pissebedden; K&B 'vairkens'; Dè was in vèrken daor was “de Witte” van Ernest Claos nog in braaf mènneke bij. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); De Wijs  – Hij is nie gewôôn lillik, mar ordiniair lillik en zij is verkens-brutaol (23-10-1963); De Wijs – As ze jouwe kop op ’n vèèrken zette, zo’n zeggen det ’t bistje ziek was (16-01-1975); Cees Robben – As ’t van’t vèèreke is dan lus ik ’t gelèèk... Mar sjem en kwatta-strooisel dè kan ik nie pruimen... (19660204) [Robben gebruikt ‘alles van het varken lusten’ om uit te drukken dat een jongen daarmee een man is]; Cees Robben – ’t Vèèreke dè gilt... ochot... (19590509); Cees Robben – Ochèèrum ons vèèreke... ’t mot mèèrege stèèreve.. (19650903); Cees Robben – Wè zult is, mevrouw?.. Dè is ’n vèèreke wè gelèèk in de frut zit.. Mar wel lekker... (19841207); Cees Robben – Ik gao wè spelle krabbe want ik mot ’t vèèreke nog strössele.. (19760618) [dennennaalden verzamelen om als ondergrond te dienen in het varkenskot]; Cees Robben – ’t Vèèreke (...) vrukt en trekt (19590509); Cees Robben – [uitdrukking] Goed vur ’t vèèreke volop spek.. Goed vur de meense.. mistal drek... Audioregistratie 1978 – “…èllek jaor ging ons moeder meej de kènderwaoge, war, ging ze en vèèreke kôope op de vèèrekesmèrt… in de kènderwaoge… in ene zak!” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); Pierre van Beek - ieder vèèreke heej mar êen frutblaos (gez.); Pierre van Beek - en blènd vèèreke vènt ok nog wel is enen ‘eekel' (gez. TT 136); Pierre van Beek - mölders- èn brouwersvèèrekes zèn aaltij et vetst (Tilburgse Taaklplastiek 178; BrH 38:217); Henk van Rijen - ge zèèt ginne goeje om vèèrekes te vange (tegen iem. met O-benen); Henk van Rijen - tirste vèèreke nòst de zòg (ironisch ); Henk van Rijen - as de vèèrekes niese, krèègeme goej weer (gez. als er iem. niest); Frans Verbunt (1996) - nòr et vèèreke gòn kèèke - na sluitingstijd in de keuken van het café een borreltje drinken; Frans Verbunt (1996) - ge kunt vur zon stukske wòrst gin heel vèèreke kôope; MP Ge snijt gin twee ruggen öt êen vèèreke (geen dubbel profijt); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'et komt vanzelf trug', zi den boer, èn hij gaaf zen vèèrekes spèk ('72); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'we zulle dè vèèreke wèl waase’, zi den boer, èn hij douwde den doomienee in de mistput (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - we zullen dat wel klaren; Ast van et vèèreken is, dan lussemet gèère. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); WBD vèrke, Hasselt: vèèreke; kuus; Hasselt ‘krolstèrt'; WBD vèèreke of 'vèrken' - vrouwelijk varken, ook genoemd 'zeug', 'zuig', zog, zòg, of kuus; WBD lôopvèèreke - big van acht tot twaalf weken, ook ‘ drift’ genoemd; WBD vèerekeston - ton om gekookt varkensvoer in te bewaren; WBD Hasselt 'vèèrekesmaand' - biggenmand (langwerpig, gevlochten); WBD vèrke, verken, kuus kuus – roep- en lokwoorden voor varkens; WBD III.1.4:94 'varken' = beestachtige persoon; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.o. 'vaerken' - varken; Goem VARKEN - znw.o., dim. vèrekske; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vèrreke - varken (è = scherplang); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vèèrke zn - varken; Bosch vèrreke – varken
varkensaardappel, vèèrekesèèrpel, zelfstandig naamwoord, "Van Delft - ""As we dan goed misten, dan haolen we een vat van de roei, de zetters en verrekeseirepul nie meegerekend, nee alleen een vat eeters"", zoo keuvelde een Hasseltsche huiswever(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Frans Verbunt (1996) - slechte aardappelen, goed genoeg als varkensvoer: kuusèèrpel; zowel enkelvoud als meervoud"
varkensbak, vèèrekesbak, zelfstandig naamwoord, varkensbak; in een beledigend bedoelde uitdrukking: Cees Robben – Ge zèèd allemol op den vèèrekesbak geboren... (19860523)
varkensbedevaart, vèèrekesbèèvert, zelfstandig naamwoord, R 2e pinksterdag te Loon op Zand
varkensgat, vèèrekesgat, zelfstandig naamwoord, varkensgat, achterwerk van een varken; R.J. 'snij een stuk van ’t vèrkesgat’
varkensknoest, vèèrekesknöst, zelfstandig naamwoord, scheldwoord voor een dikkop, een eigenwijzerik; Cees Robben – Hij lee m'ammol uit-te-schèène vur vèèrekes-knöst en zult-bommerel... (19670609)
varkenskooi, vèèrekeskôoj, zelfstandig naamwoord, De kannen ston daor altij gereed in 't gruunhok, neffen de verkenskooi. Ik vat ze daor en rij dan wir deur zonder 'n sterveling te zien, mar vandemèrge hè'k buurt gekrege. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); WBD varkenshok, ook ‘vèèrekesstal' genoemd; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.vr. - varkenskooi
varkenskop, vèèrekeskòp, zelfstandig naamwoord, kop van het varken; 1. als bestanddeel van gerechten; zie steek; smòdderpötje; zuutekrèp; hènnekegemof; hunnepetrie; zult; zie de varkensdossiers; G.H. Dexters – Sint-Markoen en 't Sint-Markoenzeer; in: Brabantsche folklore, jrg. 1932 –Te Weert en de Neerglabbeek mogen de Sint-Markoenlijders geen varkenskop eten. Men hoort er vaak zeggen: “Die of die mag van den kop niet eten!” zie Markoen; 2. in vergelijking met het uiterlijk van een mens; - Cees Robben – Ge het ’n schôon kiendje Sjaan, mar oewen kuus doet beter... ze trekke wel op mekaar, daor nie van...  (Prent van de week 7-9-1979); - Cees Robben – ‘Is den baos thuis..?’ ‘Hij zit bij de vèèrekes… Die meej die pet op… die isset’. (Prent van de week 8-2-1963); –  Naarus (1940) – column in Groot Tilburg – Hier [op de markt] spraak ik ok zo’n boerke aon, eigeluk méér omdet ie zo’n grappige snuut ha, dan wel om [iets van hem] te koope. Hij ha vèrkeseugskes en ’n nuske om te laache. ’t Irste stukske was normaol, mar dan veraanderde ut ineens van richting; dè twidde mupke stond er hoks bovenop mee innen knik, en in dè vurste stukske was ’n butske, net of dè nuske van stopverf gewist waar en desse daor zoo is mee d’re vinger ingedouwd han. 3. als offergave aan kerk of kapel; met name in Vlaanderen; – Op Sint Antoniusdag te Zetrud-Lumay (een gebruik dat, sedert een vijftigtal jaren verdwenen is). - Jaarlijks op den feestdag van den H. Antonius (17 Januari) brachten de inwoners van Zetrud een grooten varkenskop naar de kapel van O. L. Vrouw van Goeden bijstand. - Iederen Zaterdag gedurende den Winter verkocht de koster aan den meestbiedende hetgeen er in den loop van de week geofferd werd [in de vorm van levende dieren of vleeswaren]. Een varkenskop werd gewoonlijk aan 8, soms ook aan 13 sollen verkocht; ook waren het meestal de inwoners zelf die terugkochten hetgeen zij geofferd hadden, toch gebeurde het wel eens dat een vreemdeling er mede vandoor ging. - De heer pastoor gebruikte de opbrengst van dezen verkoop om HH. Missen ter eere van Sint Antonius op te dragen. ln deze kapel bezit men relikwieën van den H. Antonius abt. (Jeanne Defoer in Brabantsche Folklore, 1927); - Een folkloristische kijk op de Allerheiligen Kapel te Diest – R. van Weddingen, in Brabantsche Folklore, 1928: DE H. ANTONIUS abt is weer een lievelingsheilige der landelijke bevolking. Beter gekend als ‘Antonius met zijn verken’ staat hij [in de kapel in Diest] afgebeeld in monnikspij met een boek in de hand en vergezeld van een zwijn met een bel om den hals. Wordt heden ten dage nog druk gediend tegen alle kwalen en ziekten onder de varkens . Tot voor enkele jaren werd in de Kapel, ter eere van dezen heilige, vele levende biggen en varkenskoppen geofferd. Zie Tunnis (Antonius); Fr. Hendrickx – Melkwezer; in: Brabantsche folklore, jrg. 1931– Een derde Heilige, die eveneens eertijds [in de kerk van Melkwezer] veel meer gevierd werd dan nu, is de H. Antonius Abt (feest 17 Januari), wiens modern beeld in de kerk bestaat. Alhoewel we weten, dat er tijdens pastoor Janssens nog een hoogmis gecelebreerd werd « met zeven heeren », kwam er toch nooit veel volk, uitgenomen van Orsmaal. Nog steeds wordt het volgende gebruik in eere gehouden : stukken van het varken, vooral koppen, worden mee naar de kerk gebracht en na de mis bij opbod verkocht. Men brengt zooveel niet meer mede als vroeger doch meestal offert nu de kooper, na betaald te hebben, den kop in kwestie en deze wordt dan opnieuw opgeroepen. Aldus wordt eenzelfde kop meermaals verkocht. De opbrengst is voor den pastoor, die er soms een mis voor leest. A. Vanderstichel  – De Kerk van St.-Genesius-Rode; in: Brabantsche folklore, jrg. 1932 –Tot voor eenige jaren bestond het gebruik te Rode, na de hoogmis nevens de kerkdeur, sommige zaken te verkoopen, waarvan de opbrengst geofferd werd om een genezing te bekomen, tot dankbetuiging voor allerlei zaken, enz. Varkenskop, hesp, kiek, konijnof ander gedierte werd te koop aangeboden. Indien het bod te laag scheen, kocht de voorsteller zijn offer zelf af en schonk daarna de som aan den gekozen heilige der kerk. De veldwachter gelastte zich meerendeels met dit werk.
varkenslomp, vèèrekeslomp, zelfstandig naamwoord, zeer lomp; Cees Robben – Vèèrkes-lomp.. Mar toch gehaaid (19610609); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; bijvoeglijk naamwoord  en bijwoord  - varkenslopm, geweldig lomp; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERKENSLOMP - uit der mate lomp
varkensmarkt, vèèrekesmèrt, zelfstandig naamwoord, varkensmarkt; Audioregistratie 1978 – “…èllek jaor ging ons moeder meej de kènderwaoge, war, ging ze en vèèreke kôope op de vèèrekesmèrt… in de kènderwaoge… in ene zak!” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels)
varkensmolen, vèèrekesmeule, zelfstandig naamwoord, WBD aardappelmolen (werktuig waarmee gekookte aardappelen tot puree worden gemalen, dienend als varkensvoer); WBD vèèrekesmeujle
varkenspoot, vèèrekespotje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; varkenspootje; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'verkespootjes' (plur.); Ge moogt oewe schoen zètte, èn de vòllegede mèèrege waare de peeje ènt aaw brôod wèg, èn laager en spikmènneke in, òf en marsepèène vèèrekespotje, òf ene kinkenduut van gevulde seklaa. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
varkensring, vèèrekesring, zelfstandig naamwoord, WBD neusring (van een varken)
varkensstaart, vèèrekesstèrt, zelfstandig naamwoord, varkensstraat; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'der is ene krul meer in', zi den boer, 'as in ene rèèchte vèèrekesstèrt’ - als reactie op een snoeverige opmerking (Nicolaas Daamen - Handschrift Tilburgs 1916
varkensstouwer, vèèrekesstaawer, zelfstandig naamwoord, varkenshoeder; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vèrrekesstaauwer - varkenshoeder; Cees Robben – Ôôk meej karneval doen de vèèrekesstaauwers d’r bist... (datum onbekend); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERKENSSTOUWER znw.m. - varkensdrijver, een man die jonge varkens ronddrijft om ze te verkopen
varkensvanger, vèèrekesvanger, uitdrukking; 'Ginne vèèrkesvanger' - iemand met O-benen
varkenswroet, vèèrekesvruut, zelfstandig naamwoord, varkenssnuit; ook scheldwoord m.b.t. een gezicht
vast, vaast, vast, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, vast; 1. bijvoeglijk naamwoord; Cees Robben - wè zók en vaaste plaant kôope zolang de snijblomme nòg goejekôop zèn; Henk van Rijen - vaast lôon, vaaste èèremoej - vast inkomen, vaste armoede; Et gaaf un vaast lôon, ‘en vaaste èèrmoei’, in de volksmond. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); 2. bijwoord; Is ie dòr vur vaast? - Is hij daar vast aangesteld?; De Wijs – (Gehoord van ’n metselaar) Zedde gij vaast in dienst?-Jao, mar eigenluk meer los-vaast! (13-07-1966); Cees Robben - Ik vreej lòs òf vaast; Cees Robben - Vaast òf lòs-vaast, bij de geminte hèdde de miste vaasteghèd; Frans Verbunt (1996) - vaast is vaast, zi den boer, èn hij bond nèt zo lang assie touw ha; WBD III.1.4:57 'vast' • zeker; ook: 'zo vast als een huis'; WBD III.1.4:58 'vast en zeker' = natuurlijk; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; va.st, waarnaast soms va’st, bijvoeglijk naamwoord  en bijw. 'vaast' - vast; 3. idioom; vast geld = vast loon (in tegenstelling tot stukloon); Interview met de heer De Kok (1978) –  Dè was vruuger mar gewoon war, ammel stuklôon, hè…Èn dan ging ik nòr Eijckhoff toe èn daor ving ik twaalef èn en halleve gulde, twaalef gulde vijfteg. Vaast gèld dan hor! Vast geld, hè.; vast; GG reeds, alvast
vasten, vaaste, zelfstandig naamwoord, de vastentijd; Cees Robben – ’t Is Vaaste.. (19580329); Cees Robben – Vrijen was er vruuger onder de vaaste nie bij... (19810327); Frans Verbunt (1996) - vaaste is drie botterhammen eete èn nòr de vierde taaste; Dieje vaasten duurde virtig daoge. Hij begos nao de vaastenaovend, waorop ons moeder aaltij ôliebollen bakte. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Geduurende de vaastetèèd,/ van assekrèùs toe Paose... (Henriëtte Vunderink, Et vaastetrommeltje, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); 2. werkwoord, zwak; vasten; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; va.ste(n), zw.ww.intr. + znw. m. 'vaasten' - vasten; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEVASTEN of GEVAST: 3e hoofdvorm van 'vasten'; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vaaste zn - vasten
Vastenavond, vastenaovend, vaastenaovend, vastelaovend, zelfstandig naamwoord, "vastenavond; Van Delft - Iemand, die veel beweging over een werkje van weinig beteekenis maakt, en doet alsof hij het er zeer druk mee heeft, voegt men toe: ""Hij heeft het zoo druk als de pan met vastenavond."" Ook wel: ""Zoo druk als een pruikemaker met één klant."" - Van een onhandig iemand zegt men, dat hij is ""bijdehand, als een pan zonder steel"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Pierre van Beek – ""Hij heej 't zô druk as de pan mee Vastelaovond"" (…) speciaal gezegd (…)van iemand, die over een werk van weinig betekenis veel drukte maakt. (Tilburgse taalplastiek 13 Nieuwe Tilburgse Courant – donderdag 11 mei 1950); P gez. Ze han et zó druk as de pan meej vastenaovend. DANB Vastenaovend wòrdt nie mir gevierd; Henk van Rijen - 'vaastelaovend, vaastenaovend'; WBD III.4.3:229 vastenaovendgèk(ke) - sneeuwklokje (Galantthus nivalis); Dirk Boutkan (1996) - (blz. 94) 'vastenaovend wòrt nie veu(l) mir gevierd'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.m. 'vastelavond' - vastenavond; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VASTELAVEND znw.m. - vastenavond; zie Zie Dossier Pannenkoek; vastenavond; Cees Robben – Ik heb’t zôô druk as ’n pan op vaasten-aovend (19671006) [op Vastenavond werd traditioneel pannenkoek gebakken; de bakpan had het die avond druk]"
vastendag, vasteldag, zelfstandig naamwoord, vastendag; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vier vasteldaogen'; WNT VASTENDAG, vasteldag; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.m. -´vaasteldag' - vastendag; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - VAASTELDACH; Goem. VASTENDAG - vasteldag
vastentijd, vastentèèd, zelfstandig naamwoord, vastentijd; Stadsnieuws -  In de vastentèèd wier der nie gedaanse (170210)
vastentrommel, vastetrommeltje, vaaste-trommeltje, zelfstandig naamwoord, vastentrommeltje; Henk van Rijen - 'vaastetrómmeltje' (waarin gekregen snoep werd opgeborgen gedurende de vastentijd); verkleinde vorm van ‘-trommel’; vastentrommeltje waarin kinderen snoepgoed bewaarden tot Pasen; Cees Robben – Titel van de prent van 19580329
vasthouden, vasthaawe, sterk werkwoord, vasthaawe – hiel vaast – vastgehaawe, vasthouden; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vaasthaawen'; Cees Robben - Wörom haawde gij oew glas tòch aaltij vaast?; den toore vasthaawe; Cees Robben - ene meens van den haawvaast; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ge meegaot, meude en potje vaasthaawe ('64) - antwoord op de; vraag 'Wat ga je doen?'; Frans Verbunt (1996) - vasthaawe wè ge hèt èn vatte wè ge krèège kunt, ist elfde gebod
vastigheid, vaasteghèd, vaasteghei, zelfstandig naamwoord, zekerheid; vast werk; Òn de geminte hòdde vaasteghei. - In gemeentedienst had men vast werk. Cees Robben - bij de geminte hèdde de miste vaasteghed; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.vr. 'vastigheid' - vastheid, zekerheid; Hij waar vruuger voerman gewist. Dè waar naa gin baon waor vaastighèd in zaat. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
vat, vat, zelfstandig naamwoord, vòtje, "WBD koeschep, schep zonder steel om voer uit de koeketel te scheppen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge zèèt en hèlleg vat zónder bójem (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - gezegd als iemand aan tafel per abuis een tweede keer wil bidden; vòtje - verkleinwoord; vaatje; Pierre van Beek - vòtje zuur bier - oude vrijster; WBD III.4.4:300 'vaatje' = 250 liter, ook 'okshoofd' of 'karneuk'; – dim. van 'vat', via 'vaote', met vocaalkrimping; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VAATJE znw.o. – vierde eener gewone ton; graanmaat (anno 1572), gelijk aan 14,6 liter; zie: Verhoeff; Lodewijk van Dorrus Misters - Een grote 50 jaar geleden waren de tonnen nog in gebruik en werd een ton gerekend op 150 liter inhoud. Ook was er fustwerk in gebruik van 1/2 ton of ""vat"", van 1/4 ton of ""keneke"" en van 1/8 ton dat men ""kattekop"" noemde. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 8 ‘Oude brouwerijen in Tilburg’; NTC 23-6-1951)"
vatten, vatte, sterk werkwoord, vatte - viet - gevat, "nemen, pakken, grijpen, vatten; - ie steeds kort; De verleden tijd lijkt recentelijk (2007) voor te komen als 'vatte': Dan liep ze nor de schouw/ èn vatte daor en dôos/ waorin segaare zaate,/ waor hij der êen van kôos. (Henriëtte Vunderink; De Pestoor; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Audio-opname 1978 – “…èn dan liet hij em mar lòs want hij vatte aatij de grotsten deugniet hè... (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013); - Toe, vatter nog êene. - Kom, neem er nog eentje. Van Delft - ""Hij is in de wol geverfd"" zegt men, evenals: ""Er vat niks op"", van iemand die zich nergens aan stoort en z'n gang gaat. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Och, zôo heej ieder jaorgetij / iets wè ge wèl wardeert/ agget mar vat zôo asset komt/ èn nie veul lammenteert (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Joargetij‘); Pierre van Beek - Hij kós zene jas vatte - hij werd ontslagen (Tilburgse Taaklplastiek 170); Pierre van Beek - (gevleugeld woord van wijlen Kupke Wagemans) Vat ze zó as ze zèèn, want aanders krèèder gin. (Tilburgse Taaklplastiek 731124); Henk van Rijen - ze hèn em nôot nie kunne vatte - ze hebben hem nooit kunnen pakken; In un kefeeke der êene vatten om den dorst te lesse… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); De tèèd die vloog dan en vur degger èèrg in hadt stonde in extase elkaar te kussen en te vatten. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Dè haawt ie nôot vol en is ons Lia van dieje kèrel, dieje snotneus verlost, dòchte die baozige aawere zusters, dieter zelf aaltij neffe gevat han. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD III.4.2:57 'vatten' - grijpen door roofdieren; ook genoemd; 'klampen' of ‘vangen’; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - vatte (krt. 32 en blz. 169); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - vatten - pakken; WBD III.3.1:352 'vatten' = betrappen; 353 'vatten' = arresteren; WBD III.1.2:81 'vatten' = heffen; ook 'heffen'; WBD III.1.2:87 'vatten’ = pakken, voor de dag halen; WBD III.1.2:89 'vatten' = grijpen (naar); WBD III.1.2:90 'vatten' = weggrissen; ook: 'gritsen, ritsen, ratsen'; WBD III.1.2:100 'vatten' = omvamen, omarmen; WBD III.1.2:128 'zijn (de) biezen vatten' = op de loop gaan; WBD III.1.2:294 'een kou vatten = een verkoudheid hebben; WBD III.1.4:32 'vasten' = begrijpen; WBD III.1.4:376 'er vijf vatten' = even ophouden met werken; WBD III.3.1:373 ‘vatten’ = inbeslagneming; verleden tijd van 'vatte', dat ook zwak vervoegd wordt; vatte; Cees Robben - 'en ze viet 'n lepke vaast'"
vattensgereed, vattesgerêed, bijvoeglijk naamwoord, klaar om te pakken; Cees Robben – M’n portemenee laag toch vattesgereed... (19860613)
vechten, vèèchte, sterk werkwoord, vèèchte - vocht - gevochte, vechten; Ze vèèchten as keetelbuunders = ze maken hevig ruzie. Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - ze hebbe mi mekoar gevochte; DANB dieje vènt die mòkte hil de wèèreld ònt vèèchte; WBD III.3.1:238 ‘vechten', 'bal, heksenketel' = ruzie; Dirk Boutkan (1996) - vèèchte - vocht - gevochte; — èè steeds lang; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; st.ww.intr. 'vaechten' - vechten; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vèèchte ww - vechten; vocht - vocht; - verleden tijd van 'vèèchte'
vee, veej, zelfstandig naamwoord, WBD vee; WBD stuks veej; inder - stuks vee; Cees Robben - èn drôomend veej vergit te graoze
veebonk, veebonk, zelfstandig naamwoord, WBD veearts; ook 'veearts' genoemd; WNT VEEBONK - (schertsend) student in de veeartsenijkunde
veeg, vêeg, bijvoeglijk naamwoord, "veeg, hachelijk, netelig, gevaarlijk; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zó vêeg as en lèùs óp ene kam (Pierre van Beek - TT '73) - variant: as en vèèreke óp enen bak (gezegd van een mestvarken); WBD III.1.4:l48 'veeg' = bijdehand (van een vrouv); ook: 'handige veeg'; WNT VEEG (V) 8) - gevaarlijk hachelijk, netelig, bedenkelijk, slecht; vaajeg; flauw (van smaak); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEIG bvw. - Smetsch, walgelijk van reuk of smaak: 'Ne veigen reuk. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - vaaiig - flauw van smaak (tilb.); Weij (T&T 37:204) Tilburgs 'aajeg':; In de tweede, uitgebreide druk van 'Tilburgs dialect' (Drukkerij Piet; Smits Tilburg 1985, blz. 74) wordt het bijvoegl. naamw. 'vaajeg' ""flauw; (van smaak)"" vermeld, het woord is een afleiding van vaai (of va(de)); en moet uiteindelijk op Frans 'fade' teruggaan, een binnen het Romaans; uitsluitend Frans woord, overigens van vulgairlatijnse herkomst: cfr. Block-van Wartburg 1950, 240. Kluge 1975 noot 21 wijst erop dat het woord 'fade' in de 18e eeuw aarzelend door het Duits ontleend is, maar dat het uiteindelijk ""tief in die Mundarten gedrungen"" is. Gezien de late attestatie in het Duits en het feit dat het Tilburgs er reeds een afleiding van heeft, moet men voor het Tilburgs niet aan Duitse ontlening denken, maar aan ontlening rechtstreeks uit het Frans. Zie De Brabandere: vaaiig en veig; WNT: veeg V,6."
veegsel, vèègsel, zelfstandig naamwoord, veegsel; WBD vèègsel (II:1012) - weefselafval
veel, veul, vul, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, telwoord, "veel; N. Daamen, Handschrift 1916 - ""flantoet - eene vrouw van niet veel""; Frans Verbunt (1996) - 'veul kaod ' - heel kwaad; R Schertsend als men iemand voor laat gaan: Et vèùl gao vur den bissem. Mogelijk antwoord: De strónt kómt aachter et vèèreke. Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'veuls te hoog'; Cees Robben – We hebben ’n haoven mee waoter d’r in.../ Mee zaand... en veul aauw ijzer... (19540515); Cees Robben – Wè heej ze toch veul kaskenaade... (19561215); Cees Robben – Nie veul druktes... (19580426); Cees Robben – ...dan heet ie nie veul praot... (19581122); Cees Robben – En naa nie veul zegge.. of ’t gaot-er-op..! (19650924); Cees Robben – Dan lèèkenet veul meer... (19651203); Cees Robben – Al veul buijkes aachter de rug... (19740830); Cees Robben – Ge wit toch (...) dek veul van oe haauw... (19820122); Cees Robben – Veul..? Twee haore op oewe kop des wèènig.. Mar twee haore in de soep.. Des veul... (19630816); GR veul mèskes hèb ik zuut gekust; veul kraajen op et dak; èffe veul; De Wijs – “‘k Zôt wel wille koôpe, mar ik heb veuls te veul te wènig in m’n portmonnee”   (10-02-1963); Pierre van Beek - Hij zeeter nie veul; hij zeeter ginnen êene - hij is zwijgzaam, gesloten; Frans Verbunt (1996) - veul? wès veul? Twee haoren op oewe kôp is wèèneg, mar twee haoren in oew soep is veul; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - ge haadt al nie veul - gij hadt reeds niet veel; DANB hij hee veul pròts omdèttie stèèrek is; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - veul onbep. tw. - veel; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VEUL, voor veel, voornamelijk ten platten lande, naar de kanten v.h. Markiezaat van Bergen-op-Zoom, en somtijds, met verwisseling der L in N, 'veun', vooral door kinderen. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VEEL (veul) onverbogen, onbep. tw en bw - 1) talrijk, in grote hoeveelheid; 2) dikwijls: ik heb daor veul gekome; 3) in hoge mate, zeer: hij is veul ziek. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEUL bw - veel; Bosch veul - veel; Dirk Boutkan (1996) - 'Vastenaovend wordt nie veu(l) mir gevierd.' (blz. 94); Stadsnieuws -  Veul? Wès veul? Twee haoren op oewe kòp is wèèneg, mar twee haoren in oew soep is veul...; vul - Henk van Rijen - veel; vutte; bijwoordelijke samentrekking en verkorting van 'veel te'; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “…vruuger won ze van den bond niks weete èn toen waare wij op en dag òf zôo nòr den bond gegaon omdè we vutte wèèneg beurde, verdiende, èn toen krêegeme aachter èlkaar ons ontslag. En wij durfde niemer nòr hèùs te gaon, gin van tweeje…” (transcriptie Hans Hessels 2014); Interview dhr. Van den Aker – 1978 –  “Ze hèbben ons vutte veul belooge de pestoors…” (transcriptie Hans Hessels 2014); vuls te; gao d’r niemer uit... zeej Jan,/ ’t zèèl is vuls te koud (19670428); Cees Robben – Detter vuls te veul vrouwen op de wèèreld zen... (19720818); Audioregistratie 1978 – “Mar die om hallef twaalf nòr de kèrk moese, war, waare die kleere van die alwir vulste grôot èn die schoene vulste grôot want die om hallef twaalf nòr de kèrk gonge, die schoene waare vul te grôot, die klapperde daor oover die kaaje van die grôote wèg heene, dèsse van de vèrte omkêeke, daor koome die zoone…” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); Die kèèrels waare vus te muug. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2004); Zie Overdieps Stil. Gramm. § 40; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VÖTTE bw - samentrekking van ‘veul te' veel te, al te; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vuls te veul, vus te veul; WNT VEEL (IV) II, 8), d)) ook versterkt tot veels/ veuls: Veels te veel; vusteveul; samentrekking vanveel te veel; Der is vusteveul geneuk in de wèèreld. - Er is veel te veel rotzooi op de wereld. Henk van Rijen - hij heej vusteveul te wèèneg in zen knip; Frans Verbunt (1996) - 'veulsteveul, vusteveul’; – De 's' geeft een genitivus partitivus aan. Bosch veulsteveul - veel te veel; ook: vusteveul"
veelpraats, veulpròts, grootbek; WBD III.1.1:101 'veelpraats' = mond (spotnaam); Stadsnieuws -  Dieje veulpròts lult oe zôo van de sòkke - die praatjesmaker kletst je zo omver (180410); – De 's' geeft een genitivus partitivus aan. Bosch veulpraots - iem. die te veel zegt; WNT VEELPRAATS - praatjesmaker
veeltijds, veultij, bijwoord, dikwijls; K + B veultij; WNT VEELTIJDS - herhaaldelijk, dikwijds, telkens, vele malen
veer, vèèr, zelfstandig naamwoord, vèère, virke, vèrke, "veer; soort visaas; Ene paauw heej schoon vèère. Cees Robben – Die gin veer van d’r lippen kos blaoze... (19580201) [Die straatarm was.]; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vêre - veren (ê als in fr. même); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ze hèbben em zen vèèren ötgetrókke (Pierre van Beek - TT’73)- de molen staat zonder wieken; hij heeft geen kracht meer; WBD 'staole veer' (II:1385) - stalen veer; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEER en VÈÈR znw.v. - veder, pluim; vèrke, virke - dim. Van Delft - De duivenliefhebbers, waarvan er onze stad velen telt, zeggen ""Geen vèrke thuis te hebben"" om aan te duiden, dat alle duiven meevliegen in wedstrijden. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); Echter: Frans Verbunt (1996) - gin vèrke tèùs hèbbe (er is nog geen duif op de klep gevallen); Cees Robben – Na blaosik al wir ’n vèrke/ Mee veul lef de wèèreld in/ Dè wil zeggen det me goed gao (19731231); Henk van Rijen - veertje; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - gin virke tèùs hèbbe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969)-geen duif thuis hebben; WBD III.4.1:39 'veerkes' - veren aan de poten van vogels; vèère - meervoud van ‘vèèr’; veren; Cees Robben – Aanders maokte nog gin kiep/ ôk al hedde kilo’s vèèren... (19580719); Cees Robben – Aandermans vèère... (19860530)"
veerpont, virpont, zelfstandig naamwoord, veerpont; Dirk Boutkan (1996) - virpont (blz. 33)
veertien, virtien, telwoord, "veertien; Oover virtien daog ist kèrmes; Cees Robben - virtien daog hèrs (= geleden); Van Delft - ""Hij geeft er veertien in een dozijn"", hoorde ik van iemand zeggen, die graag en veel praat. (De Engelschen hebben daarvoor een soortgelijke teekenachtige uitdrukking: ""Hij praat zestien woorden in het dozijn."") (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); B virtien"
veertig, firteg, telwoord, veertig; Cees Robben – ’n rôôs van firtig jaor... (19660311) [een mooie oudere vrouw]; Cees Robben – ’n slengske in oew neus en firtig kôôrs... (19821001); B firtig
veertigurengebed, virteguuregebèd, zelfstandig naamwoord, veertig-uren-gebed; [met carnaval] wier dieje monstrans, in alle kerken drie daoge ötgestald,tentôongesteld, zak mar zegge. Van ons, die katteliek waare, wier verwòcht dè we dan elke dag tijdens dè virtigurengebed, zôo hiete die tentôonstelling, un uur kwaame bidde. Ge kostop zon daogen ok nog enen volle aflaot verdiene. Dè waar hendig agge op stèèrve kwaamt te ligge, koste oe èège daor hillemaol zondevrij meej maoke. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
vegen, vèège, zwak werkwoord, vèège - vèègde - geveegd, vegen; - steeds lange èè; - de billen afvegen na de stoelgang; Cees Robben – Mar assie gedaon heej mottie effegoed vèège... (19650828); De Wijs – Hij blaost wel hoog van de toren, mar môt ôk veege assie gedaon hee (23-02-1972); WBD III.2.1:295 'vegen' = idem; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VÈGEN; iemand de mouw vegen – vleien; vègen aan - strijken aan
veilig, vèlleg, vèèleg, vèllig, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, veilig; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - veilig; Die grote lummels die et lèève van dè buurmenneke verpestte, blêeve wel op vèllige afstand. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); vèèleg; veilig
veiligheid, vèlleghèd, zelfstandig naamwoord, veiligheid; De liste jaore zuuke veul èèrme sukkelèèrs öt hil de wèèreld bij ons de vèllèghed, die ze bij hullie tèùs nie krêege. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2000); Stadsnieuws - Tis teegesworreg niemir vèlleg in de straot (150807)
vel, vèl, zelfstandig naamwoord, vèlleke, vel; zachte huid van een vrucht, ook schèl, schil of hèùd genoemd; WBD vèl - huid (onbewerkt); WBD schaopevèl - schapevel, schapehuid; WBD blòtvèlleke - blootvelletje, de gehaarde en gevleesde huid; (II 609); WBD lèèmvèl - lijmvleeskoek (II 611); WBD zuurvèl - zuurvel, benaming voor de met zuren behandelde bloot (II 622); Frans Verbunt (1996) - Waor zittie? - In zen vèl as ie nie gestrupt is; WBD III.2.3:152 'vel' = schil, ook ‘velletje', 'huid'; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vèl zelfstandig naamwoord - vel; waor is ie? in z'n vèl assie nie gestrupt is.
veld, vèld, zelfstandig naamwoord, veld; gez. te vèld gaon - erop uitgaan; Cees Robben – Ze gonk te veld... (19600219); ...èn gong al in de vurverkôop/ vur zónne jas te vèld. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè was et êenigste dè paaste); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - te voet èn te vèld koome (JM'50) - helemaal de weg niet weten; WBD III.4.4:137 'open veld' = veld, ook 'land', 'akker'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vält znw.o. - veld; verbinding 'te väld’; te väld stoon (van gewassen  gezegd), te väld goon (um e pärd, um 'n vraauw enz.) erop uitstappen, op iets uitgaan. WNT XVIII 1460: (Thans alleen in Z.-Nederl.) TE VELDE. (Gewest.) Te veld gaan - uitgaan.// Te veld gaan, te veld zijn: dit wordt van alle uitgaan gezeid (ca. 1774). Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - veld zn - veld; te vèld gaon - erop uitgaan.
veldwachter, vèldwaachter, zelfstandig naamwoord, borrelglaasje zonder voetje (zodat de cafébezoeker, i.c. de veldwachter, zijn glaasje niet kon neerzetten, en men hem derhalve comform de opzet weer spoedig kwijt was); veldwachter; Frans Verbunt (1996) - vèldwaachterke - borrelglaasje zonder voet; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.m. - veldwachter
velerhande, veulderhaand, bijvoeglijk naamwoord, veelderhande, allerhande; veulderhande blommen... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Levensles’,  1932)
velg, vèlling, zelfstandig naamwoord, velg (van een wiel); WBD (II:2769) ‘véling' - velg, velgsegment. WNT Velling II.5: Ring gevormd door de onder 1) genoemde houten onderdeelen; houten (later metalen enz.) buitenrand van het wiel, waarom de band zit.
vellenbloterij, vèllekesblôoterij, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - leerlooierij; Frans Verbunt (1996) - plaats waar huiden ontdaan worden van vleesresten en vliezen
vélocipède, fielesopeej, zelfstandig naamwoord, fiets; uit Frans vélocipède; vervolgens nog lang gebruikt om de fiets aan te duiden in de vorm die wij nu nog kennen; Naarus – We waren om half zis op de fielesopée geklommen (ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Naarus – Vleeë week kwaamp ik op inne mèrge thuis van uilieë kaant aaf mee innen zwaor gelaoie fielesopèe. (ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Naarus – Gaode guillie dan mar aon ’t diestriebuutiekantoor staon om ’n pepiere bonneke. Vur dè ge daor om negen uure terèchte kunt, zè ik al lang wir thuis mee veul meer vietamiene in mènen buik en op mène fielesopée as er in hil dè kantoor te haole is. Waaichampignons, spulleke man, meude van mèn die vleesbonnekes haauwe. (ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Frans Verbunt: fiets (Fr. vélocipède); Stadsnieuws: 'Vrouwvòlk op ene fielesopeej: naa zal de wèèreld gaaw vergaon'(130308)
velours, vloer, zelfstandig naamwoord, Velours, de stofnaam; Henk van Rijswijk - Velours: wollen strijkgaren mantelstof of gordijnstof, gevold en geruwd, vaak in inslagsatijn geweven. Het haardek is zo dicht dat het op fluweel lijkt. (Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954) ; J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Velours. Weefsel met een pluche-achtig haardek, dat op verschillende manieren kan worden verkregen (ruwen, doorsnijden van poollussen e, d.). a. Staande velours heeft een rechtopstaand fluweelachtig haardek, door ruwen en velouteeren verkregen. b. Streekvelours heeft een in één richting liggend haardek. De apprêtuur is: vollen, ruwen en strijken. Velours wordt voor overjassen, gordijnen en decoratiedoeleinden gebruikt. - 't Olling *) laand leej omgetooverd *) -noot van Sterneberg bij dit woord: geheele/ zoft in zulvervloer *) gestraol. *) -noot van Sterneberg bij dit woord: zilverfluweel... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Maonnaacht’ , 1932)
Ven, het, et Vèn, toponiem, Piusplein
venijn, venèèn, zelfstandig naamwoord, venijn; Cees Robben - èn der mundje dun en zèùneg vant 'fenèèn' [datum]
venijnig, venèèneg, bijvoeglijk naamwoord, Henk van Rijen - venijnig; WBD 3.1:298 'venijnig' = vinnig; WBD 3.1:99 'venijnig zijn' = snauwen; WBD III.1.4:228 'venijnig' = boos
venkel, fènkel, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.3:198 'fenkel' = venkel; ook 'foele'
venkraai, vènkraaj, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.1:216 'venkraai' - zwarte stern (Chlidonias niger)
venster, vènster, zelfstandig naamwoord, luik; Hij slôot de vènsters vruug. - Hij deed de vensterluiken vroeg dicht. MP gez. Hij zit ginnen boer in zen venster. - uitdr. Hij zit niemand in de weg. WBD vèstergat - stalraampje in de schouw (in de brandmuur naast de haard; men kan erdoor in de stal kijken); WBD schórvènster - schelfdeur (deur naar de hooizolder); Pierre van Beek - in weeke gin vènster oope gehad - wekenlang werkloos geweest (m.b.t. een thuiswever; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VENSTER znw.v. en niet o., fr. fenêtre.
vent, vènt, zelfstandig naamwoord, WBD III.3.1:21 'vent' = man; WBD III.2.2:87 'vent' = echtgenoot
ventiel, vetiel, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - ventiel
ventre à terre, vandelantèère, uitdrukking; met de buik over de grond, b.v. van te zwaar belaste trekdieren; Gallas: Aller ventre à terre - zo snel voortgaan dat de buik de grond raakt; Hees - van de lanterre (I:64); WNT XVIII:496 VANTERATEER, vantroteer, ventre à terre - 1) oorspr.: van paarden; in gestrekten draf, in vliegende vaart
ver-tv'en, verteeveeje, zwak werkwoord, aan televisie verslaafd raken of worden; De Wijs  – (Gezegd tegen iemand die alleen nog maar tijd heeft om televisie te kijken) “Praot naa is ‘ne keer mee, ge zèt himmaol aon ut verteeveejen.” (15-06-1963); Cees Robben – Swels ons Logje in den eeter zit, ben ik aon ’t verteeveeje... (19741018)
veraffronteren, veraffronteere, zwak werkwoord, verafgrónteere - verafgrónteerde - verafgrónteerd, beledigen, krenkend behandelen; affronteren; verbastering van 'affronteren ' (fr. 'affronter'); Pierre van Beek - veraffrònteere; Cees Robben – Ik wil oe niet veraffronteere en zegge degge unne dief zèèd... Mar ik raok wel al m’n kiepe kwèèd... (19790713); Ik wosse nie verafronteere... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Mèrtonderzuuk ); WBD III.3.1:300 'affronteren’ = smalen; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - ofgronteren - voor het hoofi stoten (dr.); WNT VERAFFRONTEREN - (volkstaal) voor het hoofd stooten, beledigen, krenkend behandelen
veraltereerd, veraltereerd, bijvoeglijk naamwoord, En ze troonde den dokter mee naor d'r huis en d'r kneveltje stond overeind van veraltereerdheid... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); Henk van Rijen - verschrokken, beroerd, bewogen; WNT VERALTEREERD - bijvoeglijk naamwoord  van zijn stuk gebracht, verbouwereerd, verschrikt, ontroerd.
veranderen, veraandere, zwak werkwoord, veraandere - veraanderde - veraanderd, veranderen; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - veraanderen; veraandering; geen vocaalkrimping; Henk van Rijen - 'veraandere, veraanere'; WBD III.2.2:4 'verandering' = menstruatie
verarmoeden, verèèremoeje, zwak werkwoord, verèèremoeje - verèèremoejde - verèèremoejd, in armoede geraken, verarmen; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'omdè ze vererremoeien'; Ons taol die gao verèèrremoeie/ heej Prins Claus list nòg gezeej. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et kiendje heej tòch enen èège naom); WBD III.4.3:26 verèèrmoeje, c.q. wegkwijnen, niet tieren, niet aarden; voor het begrip 'niet gedijen'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord  'verarmoed' - armoedig; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERARMOEIEN (met 'zijn') - in armoede vervallen; Kiliaen -  depauperare en depauperari; WNT - VERARMOEDEN
verassureren, verastereere, zwak werkwoord, verastereere - verastereerde - verastereerd, "verzekeren; – afgeleid van 'assureren' (fr. assurer); — contaminatie van 'verzekeren’ en 'assureren'; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'dè verastereer ik oe'; 'ik verastereer oe dè ....'; Van Beek - Als iemand tegen brand verzekerd is, heet hij ""verastereerd"" (assurantie). (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Cees Robben – Ik ben (...) goed verastereerd (19760514); Witt. verastreerd (S.G. verassureren, blz. 334); Henk van Rijen - bè wèffere braandastraasie zèède gè verasteraard?; Stadsnieuws -  Teegen en kaoj schonmoeder kunde oewèège nie verassereere (081006); kZèè hil goed verasterêerd./ As et himmòl in de fik gao,/ èn der strak dus niks mir stao,/ krèèg ik flink wè ötgekêerd. (Henriëtte Vunderink, verraoje boel, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'verassureren' - assureren, verzekeren; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERASSURÉEREN - verzekeren tegen brandschade, op het leven, enz. WNT VERASSUREEREN - als contaminatie met 'verzekeren'"
verbaal, verbaol, zelfstandig naamwoord, verbòltje, verbaal (proces-verbaal); Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verbaol; WBD III.3.l:351 'verbaal' = proces-verbaal; verbòltje - verkleinwoord; verbaaltje (klein proces-verbaal); Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verboltje; dim. van 'verbaol', met vocaalkrimping
verbalemonden, verballemonde, verbèllemonde, zwak werkwoord, verballemónde - verballemóndde - verballemónd, "verwaarlozen, verslonzen; Ge moet oew nuuw fiets nie verballemonde; N. Daamen, Handschrift 1916 - ""hij ziet er zoo verbellemond uit - afgetakeld""; Van Delft - ""Men mag goeie spullen niet verbellemonte."" Dit is: Men mag goed huisraad of gereedschap niet verwaarlozen en er slordig mee omgaan. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); Cees Robben – Heddum nie verbellemont... (19570119); WBD III.3.1:209 'verballemonden', 'verkwisten, verbrassen, opmaken, vergooien' = verkwisten; WBD III.1.4:14 'verbalemonden' = veronachtzamen; WBD III.1.4.340 'verbalemonden' = het lelijk laten liggen; WBD III.1.4:372 ‘verbalemonden' = verkeerd handelen; WBD III.4.4:319 'verbalemonden’ = vernielen; OT 65:284 Verbalemonden (Heestermans); Bosch verbèllemonde - kapot maken, verwaarlozen; Hees verbalemonde (I:30); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - verbellemonte, verballemonde - laten vervallen, ruïneren; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'verballemònte' ww. - verwaarlozen, verslonzen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERBALEMONDEN - kleederen of andere dingen schenden en bederven; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VERBAALMONDEN, voor veronachtzamen. Baalmond = slechte voogd. Z.a. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VERBELLEMONDEN (verbèllemonde) ov. ww - verwaarlozen, (zie blz. 83-84); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'verbellemonden' - slecht beheren, verwaarlozen, verslonzen; WNT VERBALEMONDEN, verbaalmonden - slecht beheeren, door onachtzaamheid bederven"
verbazen, verbaoze, zwak werkwoord, verbaoze - verbaosde - verbaosd, verbazen; WBD III.1.4:292 'verbaasd' = stomverbaasd; ook 'verbouwereerd'; – geen vocaalkrinping
verbeelden, verbilde, zwak werkwoord, verbeelden, voorstellen; B verbilde - verbildde - verbild; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - verbilde - ww - voorstellen
verbeelding, verbilding, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt (1996) - verwaandheid; GG verwaandheid, inbeelding
verbergen, verbèrrege, sterk werkwoord, zwak werkwoord, verbergen; Henk van Rijen - 'vebèèrege'; B verbèrrege - verbórg - verbörge; Hij verbèèrgde ze. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
verbeuren, verbeure, zwak werkwoord, verbeuren, verliezen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - niks òn verbeurd, nen hôop trubbel in en klèèn költje (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - antwoord van een oud persoon wie op het gevaar voor zijn leven gewezen wordt; WNT VERBEUREN - 4) door eigen schuld iets waardevols, resp. het recht er op of het genot er van, rechtens verliezen.
verbieden, verbieje, sterk werkwoord, verbieden; WBD III.1.4:338 'verbieden’ = ingrijpen; ook 'gebieden’; B verbieje - verbój - verbóje; ik verbie, gij verbiejt, hij verbiet; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st.ww.tr. + intr. - verbieden; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERBIE(D)EN - 'het verbiedt' -het is af te keuren. Te veul eten verbiedt; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - verbieje ww - verbieden
verbleekt, verblikt, bijvoeglijk naamwoord, verbleekt; Cees Robben - verblikte bilde, hòst vergaon [datum?]
verbleken, verblêeke, zwak werkwoord, verblêeke - verblikte - verblikt, Henk van Rijen - verbleken; WBD III.4.4:316 'verbleken' = verschieten; ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: verblikt; Cees Robben – Wè uitgeblekt.. verblikt en schraol (19590912)
verblijden, verblije, zwak werkwoord, verblije - verblijdde - verblijd, verblijden; ik verblij, gij/hij verblijdt
verblijf, verblèèf, zelfstandig naamwoord, verblijf; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERBLIJF znw.o. – Gee(n) verblijf me(t) iet weten - geen blijf ..
verboden, verboje, bijvoeglijk naamwoord, verboden; Cees Robben – Toen was ’t hier vebôjje grond... (19540612)
verbranden, verbraande, zwak werkwoord, verbraande - verbraandde - verbraand, verbranden; WBD verbranden (gezegd van brood); WBD verbraande korst - gebarsten en zwartgeblakerde korst (gez. v. brood)
verbrassen, verbrasse, zwak werkwoord, verbrassen; WBD III.3.1:209 'verbrassen', 'verkwisten, opmaken, vergooien, verballemonden' = verkwisten
verdaasd, verdeesd, bijvoeglijk naamwoord, voltooid deelwoord, Henk van Rijen - oud geworden, achteruitgegaan
verdampen, verdaampe, zwak werkwoord, verdampen; Dirk Boutkan (1996) - et verdaamt - uit het cluster mpt wordt de p verzwegen.
verdefenderen, verdiffendeere, zwak werkwoord, verweren, verdedigen; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - ze kunnen der êge nie verdiffendère - zij kunnen zich niet verweren; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERDEFFENDÉEREN - verdedigen: z'n léven verdeffendéeren; WNT VERDIFFENDEEREN (I) - verdefendeeren - de op het object gerichte aanvallen door physiek verweer (trachten) af (te) slaan, af (te) weren; zich verweren tegen; het opnemen voor, opkomen voor
verdelen, verdeele, zwak werkwoord, verdeele - verdilde - verdild, verdelen; - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verdilt
verder, vèdder, vèrders, bijwoord, verder; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 97) zene mooter is kepòt; hij kan nie vèdder; Vèdderop staon gezèllege terasse klaor. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); vèrders; verder; vèrders gin nuus - verder geen nieuws; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. - 'verders’ - verder
verdeseme, verdeezeme, bastaardvloek; We zullen verdezeme nie veur niks naor deez' nest zijn gekomen! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940)
verdestrueren, verdèstruueere, zwak werkwoord, Frans Verbunt (1996) - snel, schrokkerig eten; Frans Verbunt (1996) - verdèstrueerd - vernield; WNT VERDESTRUEEREN - onherstelbare schade toebrengen; Bosch verdèstruwere – kapot maken
verdiep, verdiep, zelfstandig naamwoord, verdieping; WBD (III.2.1:74) verdiep, zolder
verdieping, verdieping, zelfstandig naamwoord, verdieping; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - alles zit en verdieping te lêeg (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) - gezegd van een vrouw met hangborsten en een hangbuik
verdoen, verdoen, sterk werkwoord, verdoen - verdi(n) - verdaon, onnodig verbruiken; wederk.: zenèège verdoen = zich ophangen; R.J. 'ik ga ra'n eigen verdoen!; ‘m'n vrouw gaat zich verdoen'; WBD III.3.1.282 '(tijd) verdoen' = verbeuzelen; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; I, 2) zich ophangen; 1) zich verroeren, bewegen, verleggen; verdaon - voltooid deelwoord van ‘verdoen’; verkwist, weggegooid; Cees Robben – ’t Is nie onverdoens verdaon... (19580426)
verdomd, verdimd, vernoemt, tussenwerpsel, bastaardvloek; verdimme, verdomme, verdoemen; Ik heb zoo'n verdimde taanpent... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’’t Spook’; NTC 3-1-1940); vernoemt; bastaardvloek; verdomd; Cees Robben – Öllieje Sjennie is ’n nèèch hundje... Dè-wel.. Hij is vernoemt flèènich.. (19600122)
verdomme, verdomme, verdimme, verdimmes, "bastaardvloek; verdomme, uit: verdoeme me; Piet Heerkens - En et weeverke daocht: wè doe ik er mee,/ wè doe 'k er verdimme-verdomme naa mee,/ en et weeverke daocht: wè doe ik er mee,/ wè doe 'k er toch mee, sakee!? (Uit: De mus, 1939)verdimme; bastaardvloek; verdomme; Piet Heerkens - En et weeverke daocht: wè doe ik er mee,/ wè doe 'k er verdimme-verdomme naa mee,/ en et weeverke daocht: wè doe ik er mee,/ wè doe 'k er toch mee, sakee!? (Uit: De mus, 1939); Jan Jaansen - ""Goeie mergen, oome Teun, en hoe gao-g-et er nog mee, meensch? We hebben elkaar al in 'n eeuwighei nie meer gezien!"" ""Wel gadverdimme, bende gij 't of bende 't nie, of is 't oewen geest! Ik daocht, dè ge al laank dood waart!"" Hij liet z'nen appelvanger tegen den boom staon en neep m'n haand zoo hard, dè'k et wel uit ha willen roepen van de pent! Nee, oome Teun was nog bij lange nao nie dood, verdimme nee, heurre. (uit: Naor Oome Teun, Nieuwe Tilburgsche Courant, 24 februari 1940); verdimmes; bastaardvloek; verdommes; verdommen; verdoemen; Dè moet toch wel verdimmes schoon zijn! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; NTC 10-12-1938); En et weeverke daocht: wè doe ik er mee, wè doe 'k er verdimme-verdomme naa mee (Leo Heerkens; uit De kinkenduut (Piet Heerkens), ‘’n Weeverke schoot...’, 1940)"
verdoven, verdôove, zwak werkwoord, verdôove - verdôofde - verdôofd, verdoven; geen vocaalkrimping
verdrijven, verdrèève, sterk werkwoord, verdrèève - verdrêef - verdreeve, verdrijven
verdroogd, verdrêûgd, bijvoeglijk naamwoord, WBD (van een koe) geleidelijk minder melk gevend; WBD III.4.3:212 verdreuge - verwelken; ook genoemd: verslèbbere, verlèppe, verslènze, flèts wòre of wèg zèèn; WBD III.2.3:159 'verdrogen' = rotten van appels
verduwen, verdouwe, zwak werkwoord, verdouwen, verduwen; opeten, schransen; Er waren tien worstenbrooikes de man gereserveerd mar omdè 't vrouwvolk er mistal zôveul nie lustte, zaag den braawer kaans er wel 'n stuk of vijftien te verdouwen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30)
verdwijnen, verdwèène, sterk werkwoord, verdwèène - verdwêen - verdweene, verdwijnen; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - verdwêne (ê van fr. tête); – in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verdwènt
veren, vèère, bijvoeglijk naamwoord, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord; R.J. vèère kusses ; Cees Robben – Des ’n schôôn vèère-huudje... (19860530)
veren, vèère, zwak werkwoord, veren; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 37) vèère, (hij) vèèrt; gevèèrd (blz. 41)
verf, vèèrf, zelfstandig naamwoord, verf; WBD 'vèrve' - verven (mv) II 653; WBD 'dékvèrve' - dekverven (misschien mv.) II 654; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.m. - verf; Goem VERF - vè:ref
verfmeester, vèèrefmister, zelfstandig naamwoord, verfmeester; belast met toezicht op de ververij in de textielfabriek
vergaan, vergaon, sterk werkwoord, vergaon - verging - vergaon, vergaan; (geen vocaalkrimping); – tegenwoordige tijd 3e pers. enkelv.: vergao; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - aanders had hil de boel vergaon
vergaarder, vergèrder, zelfstandig naamwoord, vergaarder, verzamelaar; Cees Robben – [uitdrukking:] Nao unne vergerder komt unne verterder. (19840106); Pierre van Beek - (gezegde) irst ene vergèèrder, dan ne vertèèrder - wat een vader bijeengaart, draait de zoon erdoor. (Tilburgse Taaklplastiek 127); Henk van Rijen - 'vergêerder'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERGEERDER znw.m. - vergaarder, iem. die geld verzamelt, spaarzaam leeft.
vergallietoeter, vergallietoeter, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - raar persoon
vergaren, vergèère, zwak werkwoord, vergèère - vergèrde - vergèrd, vergaren, verzamelen; – geen vindplaats; hypothetisch, op basis van'vergèrder'; geen vocaalkrimping; Henk van Rijen - 'vergaore, vergêere’ - vergaren, verdienen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERGÈÈRDER znw.m. - vergaarder, iem. die geld vergaart,spaarzaam leeft. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERGEEREN - afslonsen, verbalemonden (van kleederen); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERGÈREN - vergaderen, vergaren; bij timmerl. … aansluiten + verbinden.
vergelijken, vergelèèke, sterk werkwoord, vergelijken
vergen, vèèrege, zwak werkwoord, Henk van Rijen - vergen, eisen; Henk van Rijen - Dè vèèregt nogal wè. - Dat vraagt nogal wat.
vergeten, vergeete, sterk werkwoord, vergeten; - vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij vergit; B ik hè dè vergeete = ik ben dat vergeten; R.J. '... vergit er ’t hemeltje nie'; CR10 (blz. 31) 'en vergit me niet'; B vergeete - vergaat - vergeete; WBD III.1.4:21 'vergeetmuts', 'vergeettante' = vergeetachtig persoon; ook 'lobbes', 'droel'
vergeven, vergimmes, vergimmese, bijvoeglijk naamwoord, "bastaardvloek; bijvoeglijk gebruik van vergimme, en als bijwoord; ...die hee vergimmes schoon gezongen, heel schoon! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 12; NTC 17-12-1938) ; ""Jè, jè, haaw d'oe eigen mar nie zô onneuzel, ge wit vergimmes goed, wè'k bedoel aanders za'k 't oe nog wel 'ns vertellen!"" schetterde ze. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929); Nè, hurre, hij kan 't vergimmes goed. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929); 't Mot dan ôk gezee worren dè'k 't er vergimmesch goed hô afgebrocht. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929); Cees Robben – Mar ’t doe wel vergimmes zeer... (19710820) ; Cees Robben – Vergimmese jong... (19720114); Cees Robben – Desse al ’n vergimmes end op scheut was... (19850628); Lechim - ...die wier vergimmes kaod... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wörom doen ze dè); Henk van Rijen - 'vergimmes, vergimd' bw - uitzonderlijk bijzonder; Henk van Rijen - 'Hè deej ut vergimmes goet' - Hij deed het bijzonder goed. Frans Verbunt (1996) - 'vergimmes goed' - heel goed; vergimme; bastaardvloek; samentrekking van vergeven, vergeef me, zwakker dan verdimme, van verdoemen; Vergimme wè was 't er toch schoon!  (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929); Kubke Kladder (Pierre van Beek) – Hij was zô kwaod as 't aachterste end van den duvel. Vergimme wè sakkerde-n-ie: hij was mee ginnen riek mir te voeieren! (uit: Uit 't Klokhuis van Brabant, Nwe. Tilb. Courant 1929); Cees Robben – Vergimme wè hokkem geknepen..! (19601202); Bosch vergimmes - krachtterm (God vergeve mij); snel, als de wiedeweerga; vergimd; bastaardvloek; van vergeven, vergeef me, zwakker dan verdimme, van verdoemen; vergimd; ...want over die dinger is et zoo vergimd moeilijk praote... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de NTC 22-4-1939 – 8-5-1939); ""Dè vergimd vrouwvolk ook!” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 8; NTC 19-11-1938)"
vergiftig, vergifteg, bijvoeglijk naamwoord, WBD III.4.3:92 'vergiftig' = oneetbare bes
vergissen, vergiese, sterk werkwoord, vergiese - vergaas/vergieste - vergiest, Henk van Rijen - vergissen
vergoeden, vergoeje, zwak werkwoord, vergoeden; B vergoeje - vergoejde - vergoejd; ik vergoej, gij/hij vergoejt; – korte oe; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERGOEIEN (ook: vergoien, vergoeien, verguien) - In het kaartspel: een kaart uitspelen of bijsmijten, die men niet zou mogen spelen hebben, omdat zij de tegenpartij ten goede komt.
vergooien, vergôoje, zwak werkwoord, vergooje - vergoojde - vergoojd, vergooien; WBD vergooje - verwerpen (abortus), uitdrijven v.d. vrucht voordat de normale draagtijd verstreken is; ook genoemd 'wèggooje'; WBD III.3.1:209 'vergooien', 'verkwisten, verbrassen, opmaken, verballemonden' = verkwisten
vergroten, vergrôote, zwak werkwoord, vergroten; B vergrôote - vergrotte - vergrot; - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij vergrot; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERGROOTEN, met 'zijn’ - grooter worden.
verhaal, verhaol, zelfstandig naamwoord, verhòltje, verhaal; WBD III.3.1:250 'verhaal' = verhaal; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.o. 'verhaal' - ruimte, speling; (bijv.: tussen de eerste en de laatste mis op zondag); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERHAAL znw.o., geen mrv. - ruimte, spel, plaats, waarin iets moet bewegen of draaien; grijp, vat: verhaal hebben op iemand; verhòltje - verkleinwoord; Henk van Rijen - verhaaltje; WBD III.3.1:252 'verhaaltje' = sprookje
verhapzakken, verrapzakke, verhapzakke, zwak werkwoord, "1965 – Ik kom eens kijken of er ""niks te verhapsnappen valt"" zegt men in Tilburg en het betekent eens komen kijken of er niets ""te halen"" of ""mee te pikken"" valt. Men kan dit werkwoord ook in enige varianten horen zoals ""verrapzakken"" en ""verhapzakken"". Het is uiteraard verwant met het Algemeen Beschaafd Nederlands ""verhapstukken"". Dit betekent: een karweitje doen, of: een klusje opknappen. In zijn oorsprong is het werkwoord afkomstig uit het schoenmakersvak en was dan: verhakstukken. In het Middelnederlands kennen wij het woord ""hap"" en het werkwoord ""happeren"" in de betekenis van: roven, wegnemen. ""Zakken"" is afkomstig van het Middelnederlands ""versaeken"" dat betekent: iets niet volgens de regels doen of iets onwettigs doen. Hierin ligt dan ongetwijfeld ook wel de verklaring van de bij het kaartspel gebruikte term: saken, versaken en sokken. Dit betekent: niet ""bijbekennen"" (ook nog zo'n mooie term!), wat wil zeggen: een andere kaart op tafel gooien dan de regel van het spel vereist, terwijl men toch de gevraagde kleur wel in de hand heeft. Als het spel vlug gaat, kan dat ""in een hapsnap"" gebeurd zijn. We hebben hier te maken met een combinatie van ""happen en “snappen"" In een hapsnap betekent iets vlug doen met niet al te veel zorg of nauwkeurigheid. (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 46 - 31-12-1965); 1973 - ""Hier valt niks te verhapstukken"", zei een Tilburger om aan te geven, dat er geen karweitje viel op te knappen. De uitdrukking stamt uit het schoenmakersvak en was oorspronkelijk verhakstukken, d.i. - naar we aannemen - nieuwe hakken onder de schoenen zetten. Daarnaast kennen we ook het in enige variaties voorkomende woord ""verhapsnappen"", waarvoor men ook wel hoort: ""verrapzakken"" en ""verhapzakken"". Ze betekenen alle drie: meepikken. Het ""hap"" is afkomstig van 't werkwoord: ""happen"" of ""happeren"". Dat is: wegnemen, roven of kapen. Zakken is Middelnederlands en komt van ""versaecken"", iets niet doen zoals het behoort, iets niet volgens de regels of onwettig doen. Dan hebben we nog ons ""hapsnap"". Men kan bv. iets ""in een hapsnap"" doen. Het komt overeen met iets overhaastig doen. Dus in een vloek en een zucht, zodat het ""in een hapsnap gebeurd is"". De combinatie van ""hap"" en ""snap"" betekent eigenlijk: direct reageren. (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 183 - 24-11-1973)"
verhessen, verèstert, bijvoeglijk naamwoord, "Van Delft - ""'k Waar er verèstert van."" Dit is: Ik was er van geschrokken. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929). WNT Lemma Verhessen b. (Jag.) M. betr. t. wild: verontrusten en uit zijn jachtterrein verdrijven. Verhessen, weghetsen, verjagen, HERMANS, Jagerswdb. [1947]. — Als men te veel jaeght verhestmen de hasen, Jachtbedr. 13 [1636]. Wanneer een weiman te veel uit jagen gaat, verhest hij de hazen, d.w.z. dat hij ze verontrust en uit zijn revier [jachtterrein] verdrijft, JANSSENS, Jagerstaal 28 [1977]. ES – Mogelijk een contaminatie van ‘verhest’ (=voltooid deelwoord van ‘verhessen’) en verbijsterd."
verhestering, verhèstering, zelfstandig naamwoord, "Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - in de verhèstering iets doen (D'16)-in de schrik, uit onrust iets doen (verhessen = verontrusten, opjagen); N. Daamen, Handschrift 1916 - ""ik vergaat et in de verhèstering - in den schrik, in de verbijstering""; WNT VERHESSEN: van 'hessen' met 'ver-', vgl. ook 'hissen' en 'hitsen'. - Van zijn plaats verwijderen, verdrijven."
verhondskonten, verhonskonte, zwak werkwoord, Henk van Rijen - verslonzen, verwaarlozen, geen interesse hebben voor; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'verhòndskònte' ww - iets in de hond laten lopen, verwaarlozen; WNT VERHONDSCHEN - 1) verachten; 2) bederven, onbruikbaar maken
verhuizen, verhèùze, zwak werkwoord, "verhuizen; Van Delft - ""Verhuizen kost bedstroo."" Dit is: Verhuizen brengt steeds kosten mee. Hetzelfde wordt uitgedrukt door te zeggen: ""Driemaal verhuisd is eens afgebrand."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); Van Beek - Verhuizen kost bedstrooi. - Verhuizen brengt meestal vele ongedachte kosten mede. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); Van Beek - Driemaal verhuisd is eens afgebrand. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959); verhèùze - verhèùsde - verhèùsd (geen vocaalkrimping)"
vering, vèèring, zelfstandig naamwoord, vering; hier: van een wollen draad; Cees Robben - ...de vêêring van d’n draod... (19560630)
verjaardag, verjòrdag, zelfstandig naamwoord, verjaardag; Cees Robben - Wè krèèg ik vur mené verjaordag?; GD06 der wier veul gezonge bij brölòften èn verjòrdaoge
verjaren, verjaore, zwak werkwoord, verjaore - verjaorde – verjaord, jarig zijn; verjaren; (geen vocaalkrimping)
verkeerdom, vekeerdom, bijwoord, Henk van Rijen - achterstevoren; WNT VERKEERDOM - in tegengestelde richting, andersom
verklaren, verklaore, zwak werkwoord, verklaren; Cees Robben - Hier is alles meej verklaord; B verklaore - verklaorde – verklaord (geen vocaalkrimping)
verkleinen, verklèène, zwak werkwoord, verklèène - verklènde - verklènd, verkleinen; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - verklêne (ê = fr. même); – ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij verklènt
verkoevereren, verkoevereere, bekoevreere, zwak werkwoord, Hij is aardig gekoevereerd (of: verkoevereerd). - Er beter op geworden, vooruitgegaan (vooral in zaken). (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’); Cees Robben – Goed verkoevereerd (19570706); Henk van Rijen - promotie maken, vooruitgaan (Fr. recouvrir); Henk van Rijen - 'Wè heur-k, zèè de verkoevereerd?'; Frans Verbunt (1996) - opknappen van een ziekte, herstellen; WBD III.4.4:323 'verkoevereren' = vorderen; Stadsnieuws -  verkoevereere: Et gao zuutjesaon, mar hij verkoevereert tòch. (110707); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - verkoevereere ww - erop vooruitgaan; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - verkeuveren, verkoeveren - van een ziekte herstellen; Hees verkoevereere (III:57); WNT VERKOEVEREEREN - l) zich herstellen van; 2) terugkrijgen,terugwinnen; 3) verkrijgen, verwerven; 4) er op vooruitgaan; Haor GEKOEVEREERD - bekomen, flink vooruitgegaan; bekoevreere; Frans Verbunt: er beter op worden
verkopen, verkôope, sterk werkwoord, verkôope - verkòcht - verkòcht, verkopen; – in praesens vocaalkrimping: gij/hij verkopt; WBD III.3.1:97 'verkoping' = veiling, ook 'vendu'; WBD III.3.1:97 'verkoping' = openbare verkoop; WBD III.3.1:98 'verkoping' = koopdag
verkouden, verkaawe, bijvoeglijk naamwoord, verkouden
verkwanselen, verkwaansele, zwak werkwoord, zie kwaansele; De Wijs – Iets kwansuis verkwaansele (11-02-1965)
verkwijnen, verkwèène, zwak werkwoord, Henk van Rijen - wegkwijnen; Cees Robben – daor leej unne dag te verkwèènen... (19561222); WNT VERKWIJNEN - l ) geleidelijk verzwakken …
verleden, verleeje, vlee, vleej, fleej, bijvoeglijk naamwoord, "verleden; Cees Robben - vleeje week (bis); Goem. VERLEDEN bijvoeglijk naamwoord  – week, maand, jaar; vleeje mònd, vlee week; – flee = contractie van 'verleden': d-syncope, affix-apocope enz. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - FLEE gekrompen uit 'verleden', fleeë week, fleeë Zondag. In de vlee week, zèk op rès gewist mee den ootobus. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); dès naa ammol lang geleeje/ dè noeme ze «de vleeje tèèd» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Moederdag); Klèèn Luuske van ons taante Fien/ is fleeje mònd getrouwd... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Pertrètjes kèeke); 'ze Miel hee vleeje week gezee/ “Ik gao nie mee naor Willem II"" (Gieleke – wsch. ps. van Michel van de Ven (Lechim) – ongedateerd knipsel uit onbekende bron; ca. 1960-1980); Cees Robben – Vlee jaor hebbe wij hullie ’n kaortje gestuurd mar zullie ons nie... (19801031); Cees Robben – Toen ge ’t vleeje week mee ’t karnevalsbal zôô begaoid had.. (19800215); 2. samentrekkingen tot bijwoord van tijd; Fleeweek zaat ie nòg int kefeej. uitdr. fleeweek from - de voor-vorige week; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vleejaor'; Cees Robben – Vleje-week-vrom waren oew pèère buikzuut.. oew appelesiene mörf.. oewe knolraop vôôs... en oew èèrepel glaozig... steeket zelf mar in oewe kaones... (19680209); Cees Robben – Hedde gij vleeje-week-vrom opgetillefeneerd... (19680816); Cees Robben – Hak vleeje week from oew stee mar gekocht... (19830812); Audio-opname 1978 – “…dès vleej jaor fèfteg jaor gewòrre mar ze hèbben et nie gevierd want ik hèb et toevalleg nòg òn de pòrtier vleej week gevraoge….” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013); fleej; verleden; fleeje Paose - vorige Pasen; fleejweek z.a. Henk van Rijen: 'fleej, vleej'; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – fleej bn - verleden; Bosch vleeje - vorig; vleejaor - vorig jaar"
verleden, verleeje, zelfstandig naamwoord, het verleden; Cees Robben – Un zonnig verleje... (19570706)
verleden week weerom, fleej-week-from, bijwoordelijke bepaling van tijd, twee weken geleden; Cees Robben – Fleej-week-from môôk-ôôk maagdeke zèèn.. (19651112); zie vlee-week
verleiden, verlaaje, zwak werkwoord, verlaaje - verlaajde - verlaajd, verleiden; GR daormeej te verlaaje; WBD III.1.4.435 'verleidelijk' = begeerlijk; Hoeufft 'Verlaaijen', voor verleijen, verleiden: verandering van e in a; Z.a.
verlet, verlèt, zelfstandig naamwoord, behoefte, gebrek; verlèt hèbbe nòr iets - erom verlegen zijn, er gebrek aan hebben; Cees Robben – Wer hebben er d’n hillen vurrige ôôrlog verlet naor gehad... (19561110); Cees Robben – Aleen mar verlet naor ennige stessel-kiesjes... (19720414); Piet van Beers – ‘Den haon sprikt’: DEN HAON SPRIKT:/ Gullie wit wèl, biste mèède/ Dèt al gaaw wir Paose wort./ Ik hèb verlèt nòr grôote aaier./ Klèntjes koom ik nie te kort. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Stadsnieuws -  Daor hèmme naa al enen hille tèèd verlèt nòr gehad. - Dat .... gemist (210310); WBD III.3.1:210 'verlet hebben', 'missen, ontberen, derven, armoede lijden / hebben, te kort komen' = ontberen; WNT XX I 824 - 5) (Gewest. in Nederl.) Behoefte; gebrek
verlet, verlut, bijvoeglijk naamwoord, "PM gestoord (van een vogel die niet meer op zijn nest terugkeert); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - tis en verlut ('76) - gezegd van een vogeltje dat niet meer doorgaat met broeden, nadat de eitjes door jongens zijn weggehaald en teruggelegd. (Verlut = verlaat = ophouden) vgl. 'Hij is verlut' = een geregelde bezoeker die plotseling wegblijft, omdat hij zich niet meer thuisvoelt bij de mensen waar hij vroeger graag kwam. N. Daamen, Handschrift 1916 - ""ze zen gelaik verlut hier (ze komen in het geheel niet meer)""; Cees Robben – Toen wees ie me ’n nisje aon/ en zeej dè is verlut... / As ik die jong te pakken krèèg../ O wee as ik ze snut... (19600708); Weij (T&T 38:88) is vd. van AB 'verletten'; Weij (T&T 38:88) “verlut - bijvoeglijk naamwoord  ""gestoord (van 'n vogel die niet meer op zijn nest terugkeert)"". Het is het vd. van een ww. dat in het AB verletten luidt. - Het WNT XX behandelt dit in kolom 824 vlg., en geeft als betekenissen o.a. 'ophouden', 'vertragen', 'belemmeren' en 'verstoren'; deze laatste betekenis overigens alleen in de regels 'Verletten wil ick niet u vreug het met mijn dicht'. Semantisch lijkt er mij geen enkel bezwaar tegen. Formeel hebben wij hier te doen met ronding tot u van een e die door umlaut uit a ontstaan is (vgl. Franck-Van Wijk 380), een ronding veroorzaakt door l. Weliswaar komt ronding van zulk een umlauts-e niet veel voor. Men zou kunnen denken aan blussen, maar ten eerste werkt hier ook de b mee en vervolgens zijn er ook andere etymologische mogelijkheden; zie hiervoor Franck-Van Wijk 74 en 380. Maar, zij het met andere consonantische omgeving, ook vinden we zo'n ronding van umlauts-e bv. in Maastrichts humme 'hemd' en höbbe 'hebben' (cfr. Endepols 138 en 135)."
verliezen, verlieze, sterk werkwoord, verliezen; R.J. 'k zèè de hèlft ervan verloore; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - verlore - verloren; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 40) verlorde/ verloorde (wel of niet vocaalkrimping); B verlieze - verloor – verloore; ik verlies, gij/hij verliest; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - verlieze ww - verliezen; 'k Hè veul om 'm verloore
verloofd, verloofd, bijvoeglijk naamwoord, verloofd; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ze verloofd zèn, koome ze óp zen zondags; as ze getrouwd zèn, koome ze óp zen daogs (’82)
verlopen, verlôope, bijvoeglijk naamwoord, WBD niet bevrucht bij de dekking (gezegd van een koe; ook 'leeg', 'leejg'; WBD III.2.2:5 'verlopen' = een miskraam krijgen
verlosser, verlòsser, zelfstandig naamwoord, verlosser; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ik bèn de verlosser, mar gij bént de zaolegmaoker nie (JM'50) - Als een boer met zijn koe lange tijd op de markt had gestaan en er eindelijk een aspirant-koper kwam, dan werd dit tegen elkaar gezegd.
verloten, verlootere, zwak werkwoord, verlootere - verlooterde - verlooterd, verloten; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERLOTEREN - door loteren losmaken; Blijft van da' slot af, ge zullet verloteren. De Jager (II:363) kent wel 'looteren', maar geen verlooteren
vermaad, vermaajd, bijvoeglijk naamwoord, WBD III.2.3:160 'vermaaid' = wormstekig, ook 'verwormd', 'aangestoken'
vermaak, vermaok, zelfstandig naamwoord, vermaak; WBD III.1.4:188 'vermaak' = idem
vermaken, vermaoke, zwak werkwoord, vermaoke - vermòkte - vermòkt, vermaken; WBD vermaoke (II:1243) - vermaken, pompen; (met vocaalkrimping)
vermanen, vermaone, zwak werkwoord, vermaone - vermònde - vermònd, vermanen; WBD III.3.1:276 'vermaning' = waarschuwing; 277 'vermaan' = waarschuwing; - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij vermònt
vermicelli, fèrmesjèl, zelfstandig naamwoord, vermicelli; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  FERMESJEL (klemtoon op laatste lettergreep) zelfstandig naamwoord  m. -vermicelle; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; fèrmesjèl zelfstandig naamwoord vermicelli
vermijden, vermije, sterk werkwoord, vermijden; Dirk Boutkan (1996) - vermèje - vermeej - vermeeje
vermoorden, vermoore, zwak werkwoord, vermoorden; B vermoore - vermoorde - vermoord; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERMOOR(D)EN - zie wdbb. bederven, schenden, sterk beschadigen; verspillen, verkwisten; doorbrengen (van tijd). VERMOOREN - vermoorden
vernepen, verneepe, bijvoeglijk naamwoord, klein van omvang; WBD III.2.3:163 'vernepen' = onvolgroeid (vrucht); ook 'benepen', 'kriel', 'onrijp', 'groen'; WNT VERNEPEN, als bijvoeglijk naamwoord  gebr. verl. deelw. van 'vernijpen'. Niet in Mnl. Woordenboek. In de jongere aanh. haast uitsluitend in vl.-belg. bronnen. l) klein van omvang (ook van personen); 2) benauwd. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord  ‘vernepen’ – onvolgroeid; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERNEPEN bijvoeglijk naamwoord /bw – geprangd, beklemd; in zijn groei verhinderd, onvolkomen; vernepen fruit; klein, eng
verneuken, verneuke, zwak werkwoord, verneuke - vernukte - vernukt, belazeren, bedotten, beetnemen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge vernukt em nòg vur ginne cènt (Alg. Brab. '87) - je krijgt geen kans om hem te bedriegen; met vocaalkrimping; – ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij vernukt; Frans Verbunt (1996) - ge zèèt ermee vernukt as en dörp meej ene zòtte pestoor; WBD III.1.4:412 'verneuken' = bedriegen; WBD III.1.4.411 'verneuken' = foppen; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'vernuiken' - verneuken, bedriegen, bedotten, foppen; Dien regen hëe ons verneukt - gehinderd, benadeeld, 'gekuld'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERNEUKEN - verbrodden, bederven, doen mislukken: Gij hèt ’t spel verneukt. De zaak is verneukt. hinderen, benadeelen. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - verneujke ww - voor de gek houden; WNT VERNEUKEN - l) bedriegen, beetnemen; 2) stuk maken, bederven, verknoeien; vernukt - Henk van Rijen - verneukt, bedondert, belazert; Henk van Rijen - 'Ge vernukt de klööt' - Je belazert de boel; Frans Verbunt (1996) - ge zèèt ermeej vernukt as en dörp meej ene zòtte pestoor
vernieuwen, vernuuwe, zwak werkwoord, vernieuwen; WBD III.4.4:315 'vernieuwen' = veranderen; B vernuuwe - vernuuwde - vernuuwd (met w?); – korte uu
vernoemen, vernoeme, zwak werkwoord, noemen, vermelden; hij wier nie vernoemd - hij werd niet vermeld
verongelukken, verongelukke, zwak werkwoord, onopzettelijk iets beschadigen, breken, kapotmaken; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn as ge dan en tas verongelukte òf ge verongelukt en mès òf ge verongelukt oewe vörrek òf oewe leepel dan koste nòg betaolen ôok!!!” [heeft betrekking op dienstplichtige militairen die de schade aan hun uitrusting zelf moesten vergoeden]
verordonneren, veròrdeneere, zwak werkwoord, Frans: ordonner; opdracht geven, bepalen, voorschrijven, bevelen uitdelen; - gij hèt hier niks te veròrdeneere, gij!; Agge in Tilbörg zègt dègge goed roms zèèt, dan kan dè tweej dinger betêekene. Teegesworreg mènde dan mistentèèds dègge en goej scheut rôome in oew tas kòffie lust. Mar hil wèèneg meense zulle daormeej naa nòg bedoele dèsse persies doen wè de paus van Rôome höllie veròrdeneert. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2005); Wanneer ze dan töskwaam, waar asset goed waar, alles klaor zôo zij et verordonneerd ha. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
verouderen, veraawere, zwak werkwoord, verouderen; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - veraauwere; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord  - verouderd
verrassen, veraase, zwak werkwoord, verrassen; Henk van Rijen - 'veraase' - verrassen; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verraast; B verrasse - verraaste - verraast; ik verraas, gij/hij verraast
verrekkens, verèkkes, bijwoord, buitengewoon, buitensporig; Cees Robben – ’t Was vurrekkes goed gaor... (19760820); Henk van Rijen - 'verèkkes'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. 'verrekkens' - hevig, buitengewoon
verrekt, verèkt, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, vervloekt, heel erg; ge mòkt verrèkt veul foute!; WBD verrèkten dêeg - te lang gerezen deeg; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - deelw. bijvoeglijk naamwoord  – verrekt, vervloekt, verwenst
verrel, vierel, zelfstandig naamwoord, WNT lemma VERREL - — VIEREL 1. In het alg.: een vierde deel van iets; vierendeel, kwart. 2. In het bijz. a. Als aanduiding van een bep. maat. α. Als lengtemaat: een vierde deel van een el, een kwart-el. Een verrel fluweel, V. DALE [1898 ᬶ]. HAGERS, Handelslex. [1919]. Een vierel lint, Driem. Bl. 22, 28 [Utr., 1927]. β. Als gewichtsmaat: een vierde deel van een pond. ZWIERS [1920]. HAGERS, Handelslex. [1919]. γ. Als inhoudsmaat. LAURMAN 73 [1822]. Een verrel boter…[vierèl?] WBD III.4.4:288 'vierel' = kwart el (= 17 cm), ook 'vierendeel'; WBD III.4.4:295 'vierel' = kwart pond
verrijzen, verèèze, sterk werkwoord, verrèèze - verrêes - verreeze, verrijzen; (geen vocaalkrimping)
verruïneren, verinneweere, verrinneweere, zwak werkwoord, verrinneweere - verrinneweerde - verrinneweerd, (de tweede r wordt dan duidelijk uitgesproken); vernielen, stukmaken; Contaminatie van 'verwoesten' en 'ruïneren' ', tevens verbastering – Van Dale - VERRINNEWEREN (volkstaal, contaminatie van vernielen en rinneweren, een verbastering van ruïneren), vernielen; - Schuermans - Réciproque metathesis heeft men in: reeneweeren (*runiweeren, ndl. *ruwineeren, geschreven ruïneeren, fr. ruiner); (Algemeen Vlaamsch Idioticon, 1865-1870); WNT - lemma VERINNEWEEREN en verruïneeren - bedr. zw. ww. Van ruïneeren met ver- (V). Vnl. in dial. en dan in verbasterden vorm aangetroffen, waarbij wisseling van de n /w optreedt en de u vrijwel door alle vocalen kan worden vervangen: veranneweeren, vere(n)neweeren, verinneweeren, verieneweeren, verhenneweeren, veringeneeren, veronneweeren, verunneweeren. • ruiner > ruïneren > ruwineere > runiweere > rinneweere >; ver(r)inneweere; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verrinneweerd; Hij keek 'ns naor de groote boone, die lillijk verinneweerd waren... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); Cees Robben – Ge verinneweeret... Willem (19561208) ; Cees Robben – Zwaor verinneweert ... (19570119); Lechim - «Nuuwe kookes komt er wèl/ akkum verinneweer» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Op de latte‘); Stadsnieuws -  Die haogelbui heej hil mene tèùn verrinneweerd (240609); Mee een hart det gij flink verinneweert het... (Tony Ansems, Gewoon mijn èège zijn; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009); WBD III.1.4:339 'verruïneren' = verbruien; WBD III.4.4:319 'verrinneweren' = vernielen; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - verrinneweere ww - vernielen, beschadigen; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VERRINUEREN ov. ww - ruïneren, vernielen, verwaarlozen. Z.a. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. - verruïneren, vernielen, stukmaken; Goem. VERRUÏNEEREN - Fr. ruiner; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERRENNEWEEREN- ten onder brengen, arm maken; fr. ruiner; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RENNUEEREN, WENNEWEEREN (zachte e) - ruineeren, in den grond helpen
verrukkelijk, vurrukkullukke, bijvoeglijk naamwoord, verrukelijke; Cees Robben – (...) unne vurrukkullukke gerukte spekbukken... (19870220)
vers, vòrs, bijvoeglijk naamwoord, vers; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vorsche bukkem'; ...vors als kadetjes en klaor om er in te bijte... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940); Cees Robben – aacht vorse bukkeme (1960405); Cees Robben – Dan it ie al d’n vorse worst en hil m’n soepvlees (19641231); Cees Robben – Zèn dees aaier vors, baos..? (19740419); Cees Robben – ... of ’n bammeke mee ’n harteluk stukske vorse worst... (19840615); Cees Robben – Gevierd as ’n vors aaike.. (19860411); - schoon; Cees Robben – Jan.. wilde gij d’n klèène efkes unne vorse luur aonspeeten... (19691219); - nieuw; Cees Robben – En ik strèèk m’n bruukske wir vors in de plooi. (19700116); Cees Robben – ’t Is nog vors (19600624);  Ik haol wir vorsgebakke mik/ bij onzen èègen bekker... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wir int gerêel); WBD III.4.4:47 'vers weer' = druilerig, nat weer; WBD 'vòrs'(bijvoeglijk naamwoord ), 'vòrse koej' of ‘vòrse' - koe die pas gekalfd heeft, ook genoemd: 'vèrs'(bijvoeglijk naamwoord ), of 'vèèrs'(zn); WNT VERSCH - Regionale vormen met o of (vooral) a komen vaak voor, ook in het oudere lit. materiaal; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VERS (vors) bijvoeglijk naamwoord  - l) fris, nieuw, pas gegroeid of gemaakt: vorse mik; 2) gezegd van een koe die pas gekalfd heeft: 'n vorse koei. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; bijvoeglijk naamwoord  en bijw. 'vors' - vers; Haor VORS - vers
verscharen, verschaore, zwak werkwoord, verschaore - verschaorde - verschaord, verscharen, verplaatsen; WBD koeien van de ene wei naar een andere overbrengen; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - VERSCHAREN - het vee verscharen, uit de ene weijde in de andere; brengen. Zie SCHAAR (bij Verster); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - SCHAREN (schaoren) ov. ww (van vee gezegd) naar de wei brengen. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSCHAREN - malkander v. - elk. aflossen, vervangen
verscheiden, verschaaje, verschaajne, telwoord, verscheidene, verschillende; Der wiere verschaaje febrieke gebouwd; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verschaaje = diverse; 'verschaaiene'; 'verschaaije weken'; ...verschaaiene waren er... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); Verschaaiene keeren laas ie dè-d-over en verschaaiene zuchten liet ie deur de kaomer gaon. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); Al verschaaie keere hèk oe verteld hoe schon dèt hier is... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Naarus - Hij kwaamp zelvers op z’n prikstuultje, en zoo treffend schoon en zó eenvoudig, sprook ie mee z’n parochiaone, dèk er verschaaie keer minne zaddoek van heb motte gebruiken... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Meej verschaaie sôrte wèène... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wè hemme toch gegeete); Èn de H. Hart presèssie/ zaag ie ok verschaaine keer. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: En euw heuvelse kèrk); Ik kwaam dees week verschaajne keer/ òn en gesloote deur. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Asse èège baos wille worre); Frans Verbunt (1996) - 'verschajege' - verschillende; Piet van Beers – ‘Algemeen Beschaafd Tilburgs’: Òn 't diktee dè jaorleks wort gehaawe/ hèk zèlf verschaajene keere meejgedaon. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Stadsnieuws -  Ik hèb van verschaaje kaante geheurd dèt nie goed meej em gao. (210609)
verscheiden, verschaaje, zelfstandig naamwoord, zwak werkwoord, verscheiden, (het) overlijden; Cees Robben - Gij wilt nò oew verschaaje zeeker ópgestókt wòrre; Cees Robben - naa wil ie nòg vur et verschaaje en bòrd möllekepap
verschieten, verschiete, sterk werkwoord, verschiete - verschôot - verschoote, "Pierre van Beek - verschrikken; voorschieten; Pierre van Beek - Kundet verschiete? - kun je het voorschieten? Van verschiete worde lillek. (Tilburgse Taaklplastiek 176); N. Daamen, Handschrift 1916 - ""verschieten - verschrikken""; Henk van Rijen - 'veschiete'; WBD III.4.4:315 'verschieten' = idem (= verbleken, verkleuren); Goem. VERSCHIETEN – wkw - zijn poeder, geld, een kleur zal - ; ontstellen, zij verschoot ervan. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st.ww. ‘verschieten’, transitief: vrees aanjagen, doen schrikken; intransitief a) (ver)schrikken, ontstellen, b) van kleur veranderen, verkleuren, verbleken. Z.a. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VERSCHIETEN, voor verschrikken; ook bij Kiliaen -  en Huygens. Z.a. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - VERSCHIETEN - verschrikken. Zie Kiliaen -; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VERSCHIETEN l) ov. ww - voorschieten; 2) onov. ww - van kleur veranderen, zijn kleur verliezen; 3) onov. ww - schrikken (en van kleur veranderen?): oew, ik verschoo:t toch. Henk van Rijen - ek gao èfkes men ôoge verschiete - ik ga even een dutje doen; WBD III.1.3.16 'verschoten' = versleten; ook 'kaal'; WBD III.1.4:293 'verschieten' = schrikken; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSCHIETEN (met zijn en hebben) - plotseling ontstellen of ontroeren, 'tzij van verrassing of verwondering, 'tzij van vrees of angst; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - verschiete ww - schrikken; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - verschiete - schrikken = verschieten 'van kleur verbleken'; Bosch verschiete - een dutje doen; schrikken; verkleuren; WNT VERSCHIETEN (I) - 10) ontsteld doen raken van schrik; hevig schrikken; 11) terugschrikken, terugdeinzen voor iets afschrikwekkends; 13) opkijken van; 14) (van de gelaatskleur) snel, plotseling wegtrekken; enz. WNT deel XX II, kolom 25, betekenis 27) in de verbinding 'zijn oogen verschieten' = even inslapen, een licht kort slaapje doen."
verschillen, verschille, zwak werkwoord, verschille - verschilde - verschild, schelen, verschil uitmaken; Et kan mèn niks verschille. - Het maakt mij niets uit. ... dè kan ze niks verschille. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ge zèèt voetballer òf nie); R.J. 'mar dè kan óns niks verschille'; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - ‘verschillen'- Het kan mij niet verschillen, voor verschelen. Z.a. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww.intr., 'verschillen' - schelen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSCHILLEN - schelen, raken, aangaan: 't kan me niet verschillen. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - verschille ww - schelen
verschonen, verschôone, zwak werkwoord, verschonen; B verschôone - verschonde – verschond; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verschont
verschoning, verschôoning, zelfstandig naamwoord, "verschoning; Van Delft - Moeder de vrouw ""legt 's Zaterdags de verschooning klaar"" en als we dat schoone lijflinnen niet regelmatig aantrekken ""raanden we een week"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)"
verschoon, verschôon, zelfstandig naamwoord, schone kleren, inz. ondergoed; Henk van Rijen - leej mèn verschôon klaor?; WNT VERSCHOON 5) (Vl. belgië) Schoone kleeren, inz. schoon ondergoed. Joos (1900); Lev.-Coopm.(1954); Desnerck (1972) - Die jongen, hi komt hi alle zaterdage om zi' verschoon (Loquela).
verschoren, verschôore, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "Van Delft - ""Dat staat vreemd verschoren"" beteekent: Dat doet voor de toekomst vreemd aan. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929);WBD - Het Gemert Wb. noemt een voltooid deelwoord verschoren (verskorre) in de betekenis van volgroeid, hoog opgeschoten."
verschot, verschòtte, zelfstandig naamwoord, plur. GG bij een werk verbruikte (hulp)materialen
verschralen, verschraole, zwak werkwoord, verschraole - verschròlde - verschròld, verschralen; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'verschraolen'; – ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verschròlt; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSCHRALEN - schraal, dor, droog, mager worden
verschrepeld, verschreepeld, bijvoeglijk naamwoord, uit Middelnederlands ‘schrepel’, mager, dor; vermagerd, verdord; Cees Robben – ...’n verschrepeld blad (1959)
verschrepelen, verschrèppele, zwak werkwoord, Henk van Rijen - verschrompelen; WBD III.2.3:159 'verschrompelen' = rotten van appels, ook 'verschromfelen'
versigheid, vòrseghèd, vòrseghei, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - versheid; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'vorsighèd' zn - vers spul
verslaan, verslaon, sterk werkwoord, verslaan; WBD III.2.3:28 'de dorst verslaan / verslagen' = de dorst lessen; WBD III.2.3:266 'verslagen' = verschaald (bier)
verslabakken, verslabakke, zwak werkwoord, verwaarlozen; WNT VERSLABAKKEN - 1) verminderen, achteruitgaan, verzwakken, verflauwen; 2) laten slabakken, laten verkommeren, verwaarlozen
verslijten, verslèète, sterk werkwoord, verslèète - verslêet – versleete, verslijten; WBD 'verslêête' (II:1254) - versleten; met vocaalkrimping: gij/hij verslèt
verslinden, verslènde, sterk werkwoord, verslinden; B verslènde - verslon(de) - verslonde; – Boutkan kent alleen 'verslinden'
versmoord, versmòrt, bijvoeglijk naamwoord, voltooid deelwoord, WBD 'ze zéjn versmòrt' - ze zijn versmoord (m.b.t. huiden waarvan de haren loslaten ten gevolge v. e. onjuiste conservering; II 589); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSMOORD bw - versmoord, zat, smoordronken; WNT VERSMOORD - l) gestikt; 2) verdronken; 4) ondergedompeld, tot over de ooren zittend in, overstelpt, overmand door, volledig opgaand, verzonken in, verloren, geheel verdwenen ... in een groote hoeveelheid of massa van iets.
versnijden, versnije, sterk werkwoord, versnije - versneej - versneeje, versnijden; WBD 'versneeje' - versneden (gezegd v. e. huid die beschadigd is door sneden bij het villen; II 587)
verspelen, verspeule, zwak werkwoord, verspelen, kwijtraken; PM missen in iemand (m.b.t. fysieke achteruitgang); Frans Verbunt (1996) - khèb sins fleeweek veul òn onze Jaonus verspuld - ik zie dat hij achteruit gegaan is; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - verspeule ww - verspelen; – verspeule - verspulde - verspuld; – ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verspult; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSPELEN, in 't N. der Kempen: VERSPEULEN - verspelen, verliezen, kwijtraken; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VERSPELEN (verspeule) l) kwijtraken bij het spel, resp. het spel verliezen; 2) kwijtraken in andere omstandigheden, ook buiten eigen schuld, bv. een ongeboren kind of een vrouw; 3) missen in iemand, gezegd v. fysieke achteruitgang: ik heb er veul on verspuld - hij is hard achteruit gegaan. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww.tr. 'verspuilen, verspeulen' - verspelen, verliezen; z'n vraauw verspuile - zijn vrouw door de dood verliezen.
verspreiden, verspraaje, zwak werkwoord, verspraaje - verspraajde - verspraajd, verspreiden; DANB verspraaje
verstaan, verstaon, sterk werkwoord, verstaon - verston(d) - verstaon, verstaan, begrijpen; R.J. want óns taol verstòn ze nie; Cees Robben - hij verstao ginne flikker; – in tegenwoordige tijd vocaalkrimping in pluralis: wij/göllie/zullie verstòn; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; st.onr.ww.intr. ‘verstaan’ – op een andere plaats gaan staan.
verstand, verstaand, zelfstandig naamwoord, verstand; MP gez. Hij heeter net zóveul verstaand van as en koej van saffraon eete. Cees Robben – Tilburg hee van wol verstaand! (19560630); Cees Robben – En novvenaant zun verstaand viel ie nie dur de maand (19811127); Cees Robben – [Moeder die haar kind naar school brengt:] Hij hee nie veul verstaand, mister.. Mar wettie heej is wel van ’t biste... (19790923); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - verstaand hèbbe van gekókt eete (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - veel verstand hebben van…; Variant: gin verstaand hèbbe van ... WBD III.1.4:23 verstaand = verstand
verstandig, verstaandeg, bijvoeglijk naamwoord, verstandig; WBD III.1.4:25 'verstandig’ = wijs
verstenen, verstêene, zwak werkwoord, verstenen; B verstêene - verstinde - verstind; — ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verstint; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSTEENEN (met zijn) Wordt gezeid van peren, wanneer er harde knobbels of plekken in groeien
verstouwen, verstouwe, zwak werkwoord, verstouwen; De Wijs – Hij hee hil wè te verstouwe mar hij begaait ’t nogal is (17081964)
verstuiken, verstèùke, verstukke, zwak werkwoord, verstèùke - verstökte - verstökt, Henk van Rijen - verstuiken; – ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: hij verstökt; B - verstukke - verstukte - verstukt
verteerder, vertèrder, zelfstandig naamwoord, verteerder; Cees Robben – [uitdrukking:] Nao unne vergerder komt unne verterder. (19840106); gez. Pierre van Beek - Irst ene vergèèrder, dan ne vertèèrder - wat een vader bijeengaart, draait de zoon erdoor (Tilburgse Taaklplastiek 127)
vertelsel, vertèssel, zelfstandig naamwoord, "vertelsel, verhaal; vertèsselkes (Heerkens SVD), naam van een gedichtenbundeltje; Vertelt dan is gaauw in vertesseltje"". (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Henk van Rijen - 'vetèssel'; Stadsnieuws -  Ge moet hier naa gin vertèsselke gòn ophange ik gelêûf oe vur ginne sènt. (280310) Je moet hier nou geen fabeltje gaan vertellen ik geloof je absoluut niet. WBD III.3.1:252 'vertesseltje’ = sprookje"
verteren, vertèère, zwak werkwoord, verteren; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'verteiren'; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vertêre (ê = fr. même); B vertèère - vertèèrde - vertèèrd; WBD III.3.1:208 'verteren', 'besteden, opmaken, uitgeven' = besteden
vervat, vervat, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt (1996) - (financiële) reserve; iets om op terug te kunnen vallen; Cees Robben – ‘k Hô gin vervat mir... (19680614); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vervat zn - gin vervat hebbe - geen reserve hebben; WNT VERVAT - schriftelijke opgave of samenvatting van iets (XX II:1415); Haor VERVAT - voorraad
vervatten, vervatte, sterk werkwoord, anders (vast)pakken; WBD vervatte (II:1003) - vervatten: het kettinggaren van de ene hand in de andere pakken bij de bomen. WNT VERVATTEN - 11) een handeling, een zaak, een vriendschap e.d. die men heeft gestaakt of onderbroken, of een onderwerp dat men reeds besproken heeft, weer aanvatten, opnieuw ter hand nemen, weer beginnen, hervatten; Haor VERVATTE - terugkomen
vervelen, verveele, zwak werkwoord, vervelen; WBD III.1.4:400 'zich vervelen’,'vervelen', 'zijn eigen vervelen' = idem; WBD III.1.4:410 'vervelen' = idem; B verveele - vervilde - vervild; – vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij vervilt
verven, vèèrve, vèrreve, vèèreve, zwak werkwoord, vèèrve - vèèrefde- gevèèrfd, verven; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. + intr. verven 1) schilderen, 2) hetzelfde als 'blauwverven'; Henk van Rijen - verven, opmaken, schminken; Henk van Rijen - 'Wè-s se tòch wit gevèèrefd!’; vèrreve - verven, verwen; B vèrreve – vèrrefde – gevèrrefd; ik vèrref
verver, vèèrever, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - (textiel) stukkenverver, bediener verfmachine
verwaand, verwònd, bijvoeglijk naamwoord, verwaand; WBD III.1.4:l67 'verwaand' = hovaardig; 'verwaand' = trots; WBD III.1.4:169 'verwaandigheid' = trots (subst.)
verwachten, verwòchte, zwak werkwoord, verwòchte - verwòchtte - verwòcht, verwachten; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ‘verwochten'; Cees Robben - toen ik ene klèene verwòchtte; Henk van Rijen - mar verwòcht hak et wèl; WBD III.1.4:57 'verwachten' = vermoeden; 244 'verwachten' = hopen; WBD III.1.4:l86 'verwachten' = idem; WBD III.2.2:2 'in verwachting zijn' = zwanger zijn
verwachting, verwòchting, zelfstandig naamwoord, verwachting; WBD III.2.2:1 'in verwachting' = zwanger; WBD III.1.4:186 'verwachting' = idem
verwarren, verwèère, zwak werkwoord, verwarren; B verwèère - verwèèrde - verwèèrd - vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij verwèrt
verwassen, verwaase, werkwoord, voltooid deelwoord van ‘verwaase’; verwassen, in de betekenis ‘vergroeien’, gezien de prent: kromgroeien door ouderdom of ziekte (zie WNT lemma Verwassen I:I.3.); Cees Robben – ...vernepen vervrongen verwaasen deur jicht... (19590516)
verwijt, verwèèt, zelfstandig naamwoord, verwijt
verwijten, verwèète, sterk werkwoord, verwèète - verwêet – verweete, verwijten; WBD III.1.4:424 'verwijten' = idem; in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verwèt
verzaken, versaoke, verzaoke, zwak werkwoord, verzaken, 'saoke'; Henk van Rijen - 'verzaoke'; B versaoke - versòkte - versòkt; – ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimpings gij/hij versòkt; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSAKEN - hetz. als 'verzaken', fr. renier. In 't kaartspel! niet volgen als men kan; eene kaart achterhouden.; Frans Verbunt (1996) - bij het kaarten geen troef of kleur bekennen; ook: 'saoke'; Cees Robben – Mar ge meut nie verzaoke... (19561013); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - fersaoke, versaoke - oneerlijk geen kleur of troef bijspelen
verzeggen, verzègge, sterk werkwoord, Frans Verbunt (16) - beloven; CiT (61) 'Hij hee z'n nuu tebakskaort al verzee aon z’n bruur; verzeej - verzegd, beloofd; Cees Robben – Ik ben al verzeej bij ons taante Nolda.. (19690207); Cees Robben – Zèède ’n zondag al verzeej... (19621026 – geen Prent van de week maar gelegenheidsprent); Hees verzeggen, verzeed (VIII:19)
verzoeken, verzuuke, sterk werkwoord, verzuuke - verzòcht - verzòcht, verzoeken, uitnodigen; Henk van Rijen - Ge mot us èfkes ötzuuke wie me ammòl motte verzuuke'; WBD III.3.1:39 'verzoeken', resp. 'vragen, noden, uitnodigen' - uitnodigen; - korte uu; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VERZOEKEN (verzuuke) ov. ww -zonder aanvullende onbep. wijs met 'te': uitnodigen voor een bezoek. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERZUKEN - verzoeken; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - verzuuke ww - uitnodigen
verzuimen, verzèùme, zwak werkwoord, verzuimen; WBD III.1.4:374 'verzuimen' = idem; B verzèùme - verzömde - verzömd; – ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij verzömt
verzuipen, verzèùpe, sterk werkwoord, verzèùpe - verzôop - verzoope, verzuipen; Cees Robben - iemand die ònt verzèùpe was; oewèège verzèùpe; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zoo gelukkeg as enen hond die op zene verjaordag verzoope wordt (D'16); - ironisch voor: ongelukkig - Variant: ge ziet erèùt as ene jóngen hónd die óp zene verjaordag verzoope wòrdt; – in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verzöpt
vest, vèst, vist, zelfstandig naamwoord, visje, vest; ook mannelijk aangetroffen: Van ons Lia krêeg ik meej dieje Siendreklaos ene schôone vest. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); vest; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vist; Op de trebuune meej en harnas/ of ene koogelvrije vist. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Beeter enen bange as enen dooie); visje - verkleinde vorm vestje; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 28) uit het cluster stj wordt de t verzwegen (van ‘vèst’); ...ze [de baanwielrenners] fietsten d'r tong op d'r vistje vur 'n sigaor van zeuven centen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929); ...zonder dè'k bang behoef te zèn, dè ze me op m'n visje zullen spiersen (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hij trók ze teege zen visje (D’16) - hij haalde haar aan R Iemand óp zen visje spierse - hem flink de waarheid zeggen; Henk van Rijen - hij gaaf em en gêef visje - hij gaf hem een aardig vestje; WBD III.1.3:127 'vestje' = frontje in de hals van een jurk
vestzak, visjeszak, zelfstandig naamwoord, vestzak; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'in m'ne vestjeszak'; Henk van Rijen - dè betòlt ie öt zen visjeszèkske; Stadsnieuws -  Dè betaol ik öt men visjeszèkske (111009); WBD III.1.3.115 'vestjeszakje' = vestzakje; WNT VESTJESZAK zie VESTZAK. Zie voor den vorm met het diminutiefachtervoegsel (= suffix)bij het eerste lid (zooals in dagjesmenschen, nopjesgoed) V. Lessen blz. 11.
vet, vèt, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, "vet; WBD vruchtbaar (van akkerland) (Hasseltse term); Van Beek - ""Vet as 'n slèk"" (slak). ""Slekvet"", ""Vet als olie"". ""Rotvet"". ""Zo vet as 'n mispel"".  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959); Van Beek - ""Nou is 't vet van de romme"" (melk). Er is weinig meer te verdienen.  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nie veul vèt van schèùm (Kn'50) - van de wal in de sloot; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - te vèt, Bèt, twee keer van doen ('50) - aansporing tot zuinigheid; WBD III.3.1:245 'zijn vet meegeven' = scherp de waarheid zeggen; WBD III.1.4:423 'iemand zijn vet geven' = berispen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VET bvw. – vet, fr. gras; het vet hebben - een goed leven hebben; van den grond, vruchtbaar"
vetgat, vètgat, zelfstandig naamwoord, WBD vetgat, het ondiepe gat in de poot van een werktafel, dat gevuld is met vet dat diende om de els glad te maken (II:694)
vethol, vèthòl, zelfstandig naamwoord, vèthölleke, "spotnaam; scheldwoord; 1. bepaalde functie in weverij; WTT 2012 - van oorsprong waarschijnlijk de functies waarbij een textielarbeider smoutolie moest gebruiken. D’16 ""vethol - scheldnaam voor fabrieksjongens, vooral draadmakers""; Naarus - ...wij han innen kollesaolen règenput, en die wier van tèd tot tèd ok schongemokt, as ’t is langen tèd dreug gewist wis. Naa hamme daor zoo wel wè van die jonge gasjes veur die ze vruuger ""vethollen"" noemden, maar die laoter de naomsveraandering onderginge; en toen ""Draod versterkers"" hietten. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); A.J.A.C. van Delft – 1930 - In Tilburg heeft het baantje der draadmakers hen den scheldnaam van zie ""vetzakken"" of zie ""vetkezen"" gegeven. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 1 februari 1930; Van vroeger dagen 151: Folklore en Ambacht 1); Anoniem - De scheldtitel waarmede de jongeren [in de textielfabrieken] vooral werden aangeduid was fabriekslap en vethol; de welwillende algemeene benaming was voor de kleinen: draadmaker en voor de grooten fabrieksmeens, werkmeens, en voor allen te samen 't of dè werkvolk! Mét de noodige minachting a.h.b. Dat was misschien nog het ergste van al, dat de waardeering al te veel zich uitte in weinig achting. (Anoniem; in Nieuwe Tilburgsche Courant 30-01-1941, ‘Hoe was het “in onze streken?""’.); Cees Robben – knöpt de vethol rap z’n draoike (19560630); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - ene vèthôl = draadmaker in het spinproces (blz. 97); 1.1. vèthol = vètbòl; Karel de Beer - draadmaker in het spinproces van een textielfabriek. Het woord vèthòl werd ook gebruikt als scheldnaam voor een politieagent en schijnt oorspronkelijk te komen van vètbòl. Dit waren vettige, aan elkaar geplakte draadjes die werden opgeveegd op de fabrieksvloer en waarvan bolletjes werden gedraaid, die werden gebruikt om de kachel aan te maken. Degenen in de fabriek die dit moesten doen werden door de anderen minachtend vètbòl genoemd, omdat dit veegwerk niet hoog werd aangeslagen. (Tilburgs bijnamenboek, 2000); 2. politieagent; Stadsnieuws -  Toen ze kattekwaod han ötgehòld krêege ze ene vèthòl aachter der broek. (121210) - Toen ze kattekwaad uitgehaald hadden, kregen ze een politieman achter zich aan. WBD III.3.1:345 'vethol, vetkees' = politieagent; vèthölleke - verkleind fabrieksjongen voor het vuilste werk; verkleinwoord van 'vèthòl', met umlaut"
vethoorn, vèthoorentje, zelfstandig naamwoord, "verkleind bepaald schoenmakersattribuut; WBD vèthoorentje - schapen- of geitenhorentje, dat de schoenmaker met pap of stijfsel op zijn werktafel heeft staan; hs K 183 (II 695); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en neus as en schoenmaokersvèthoorentje (Nicolaas Daamen - Handschrift Tilburgs 1916) spreekwoordelijke vergelijking. N. Daamen, Handschrift 1916 - ""vethorentje - 'schoenmakers vethorentje' - schapen- of geiten horentje dat de schoenmaker met pap op zijn werktafel heeft staan - pap of stijfsel"""
vetkees, vètkees, zelfstandig naamwoord, "spotnaam; A.J.A.C. van Delft – 1930 - In Tilburg heeft het baantje der draadmakers hen den scheldnaam van ""vetzakken"" of ""vetkezen"" gegeven. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 1 februari 1930; Van vroeger dagen 151: Folklore en Ambacht 1)"
vetkuif, vètkèùf, zelfstandig naamwoord, Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de vètkèùve = bep. nozembende (blz. 97)
vetlamp, vètlèmke, zelfstandig naamwoord, verkleind vetlampje - olielampje; A.J.A.C. van Delft – vètlèmkes – 'n Schôn gezicht was 't wel [op de klottermarkt] mee die vetlaampkes en laoter petrol tusschen de spullekes en onder de kraomkes, waor van alles veur 'n paor cente gekocht wier veur de kènder. (Nwe. Tilb. Courant, 5 dec. 1929)
vetlok, vètlòk, zelfstandig naamwoord, vetlok; WBD vetlok (aan een paardebeen), in Hasselt 'koowt' genoemd; WBD (Hasselts voor) boelee (aan een paardebeen), ook 'koot', (Hasselt) 'koowt' genoemd
vetmook, vètmôok, zelfstandig naamwoord, scheldnaam voor zwaarlijvig iemand; Cees Robben – Ge het vort unne buik as ’n spurriekoei.. vetmôôk... Ge meugt gerust ’n voeierke minder afsteken... (19650611)
vetpan, vètpan, zelfstandig naamwoord, vetpan, pan waarin vlees en vet werden opgediend om te 'soppen'; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – En sondagsmèèreges, zak mar zègge, vur we nòr de kerk toe ginge, dan wier, as we dan öt de kèrk kwaame was de pan, vètpan op tòffel meej goed spèk erin…ötgebakke… dè was nògal nie lekker,  hè…sòppe, sòppe!” (transcriptie Hans Hessels 2014)
vetsmelter, vètsmèlter, zelfstandig naamwoord, "PM lijntrekker, iemand die weinig presteert; N. Daamen, Handschrift 1916 - ""nou 't is 'ne vetsmelter (een rare akelige vent)""; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VETSMELTER (vètsmilter) m - iemand die weinig uitvoert; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw. m. 'vetsmelter' - woord met vage schimpende betekenis"
vetweider, vètwaajer, zelfstandig naamwoord, iemand die koeien vetmest; WNT VERWEIDER - boer die zich toelegt op het vetweiden (= door weiden, laten grazen, vet doen worden); stuk vee dat men in de wei laat loopen om vet te worden, of dat daarvoor geschikt is.
vetzak, vètzak, zelfstandig naamwoord, "spotnaam; A.J.A.C. van Delft – 1930 - In Tilburg heeft het baantje der draadmakers hen den scheldnaam van ""vetzakken"" of ""vetkezen"" gegeven. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 1 februari 1930; Van vroeger dagen 151: Folklore en Ambacht 1); - A.J.A.C. van Delft – 1929 – ; DRAADMAKERSLIEDJE; 't Is koud, de sneeuw daalt neder, In die schoonheid en pracht der natuur. Die sneeuwtjes vliegen als vlokjes, En, o wat draaien die molentjes schoon. Die spilletjes piepen als muisjes; Als men daar geen olie aan doet. Pleizier, pleizier, wij zijn die vetzakken, Pleizier, pleizier, wij zijn die vetzakken van pleizier. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 22 juni 1929 - Van vroeger dagen 120: Weversliedjes); vètzakkerij"
vetzakkerij, vètzakkerij, zelfstandig naamwoord, het werk van de vètzak in de textielfabriek; A.J.A.C. van Delft – 1929 – ; DRAADMAKERSLIEDJE; Dat we vetzakken zijn, dat willen we weten, Willen wij weten, willen wij weten. Want die vetzakken staan overal bekend. Wij hebben geen muziek of geen piano, ook geen orgel, Maar wij draaien onze molens door vanaf den vroegen morgen; En met een oprecht gemoed keeren wij des avonds weer naar huis. Zoo leven wij, zoo leven wij, zoo leven wij, Alle dagen, alle dagen, Zoo leven wij alle dagen in die vetzakkerij. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 22 juni 1929 - Van vroeger dagen 120: Weversliedjes)
veulen, veule, vulle, völle, vuile, zelfstandig naamwoord, veulen, ook genoemd: 'vulle', 'völle' of 'poeleke' (tot 1 jaar); WBD hèngstvölle, hèngstvulletje - mannelijk jong van een paard; WBD meervölle, mèrreveuleke - vrouwelijk jong van een paard; WBD lèpvulle, lèpvölle - moederloos veulen; WBD speenvölle, vulle, (Hasselt:) völle - niet gespeend jong van een paard; WBD gespêend völle - gespeend jong van een paard; WBD veuletje; klèn pèrdje - vleinaam van het veulen; WBD veule, pèrdje, hanske,(Hasselt:) pòlleke - loknaam/roepnaam v.h. veulen; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.o. 'vullen' resp.'vollen' - veulen; WBD veulen (zie 'veule'); WBD völletaand - het melkgebit van een veulen, ook 'vulletaand' genoemd; WBD völmérrie - dragende merrie, ook genoemd 'vullemèèr'; WBD völleziekt - leewater (ziekte bij jonge paarden); DANB ge moet óns veulen is koome keure; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw. o. 'vuilen’, resp. 'völlen' - veulen; WBD veulen (zie 'veule'); WBD vulletaand - het melkgebit van een veulen, ook 'volletaand' genoemd; WBD vullemèèr - dragende merrie, ook genoemd 'völmèrrie'; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vullens - veulens; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - waarnaast wel eens 'vuilen' resp. 'völlen', znw.o. - veulen
veulenen, völle, zwak werkwoord, WBD een veulen werpen, ook aangeduid met het type 'veulenen'; — völle - völde - gevöld; WNT VEULENEN - 1) een veulen werpen; 2) (een veulen) baren, werpen
vief, fief, bijvoeglijk naamwoord, kwiek, levendig, vlug; uit Franse 'vif'; GD08 we blèève fief èn hêel aktief
viefstaander, fiefstònder, zelfstandig naamwoord, bejaarde man die geforceerd rechtop loopt (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1971); Eerste lid = fr. 'vif' met anticiperende afstandsassimilatie v. stem.
viegen, vliege, sterk werkwoord, R Hij vlôog eróp aaf as nen haon óp ne knoezelbós; R.J. 'daor vlôog er den ooiver ...'; Cees Robben - dan hèdde kaans dègge in de prèèze vliegt; B vliege - vlôog - gevlooge; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - waor en mus durheene vliegt, blèèft en mug hange (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) prominenten kunnen zich meer veroorloven dan de kleine man.
vierbomer, vierbôomer, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) - eg met vier hoofdbalken
vierde, vierts, telwoord, Henk van Rijen - vierde; - gij zèèt vierts
vierderhande, vierderhaande, Frans Verbunt (1996) - vier soorten, vier kleuren, term uit het kaartspel
vieren, viere, zwak werkwoord, vieren; verwennen; Pierre van Beek - Ik wòrd gevierd as en vèùl aajke = ik ben niet in tel (Tilburgse Taalplastiek 126); B viere - vierde - gevierd; — soms vocaalkrimping: gij viert, en verleden tijd vierde(n); – lange ie, behalve in tegenwoordige tijd bij gij (viert) en in verleden tijd (vierde(n)); Cees Robben – Ze wordt gevierd as ’n vuil aaike... (19710522) [Ze wordt goed verzorgd]; Cees Robben – Gevierd as ’n vors aaike.. (19860411); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VIEREN - vieren, wel verzorgen. Hij is gèren gevierd.
vierkant, vierkaant, bijvoeglijk naamwoord, vierkant; eigenwijs; WBD vierkaante koej - harmonisch van bouw, ook genoemd: 'goej behange', 'schoon behange', 'gelèjnde', 'goed gesloowte’ of 'goed gestopte' koej; WBD vierkaante koej - koe met mooie billen, ook genoemd:'schôon gedraajde', 'koej meej goej / mooje bille', 'meej goej aachterstèl'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VIERKANT bw - geheel en al, openlijk
vierkantig, vierkaanteg, bijvoeglijk naamwoord, Frans Verbunt (1996) - onverzettelijk; Stond et ze nie aon wèk ammòl zi, dan wier ik vierkaantig opgevat en in zon kiest geflikkerd. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vierkantig, bijvoeglijk naamwoord - vierkant
vierschaftskeper, vierschaftskeeper, zelfstandig naamwoord, "(vierschafskeeper?); stofnaam (textiel); WBD II.4. p. 892 – Een keper die m.b.v. vier weeframen geweven is („schaft"" = „weefraam""). Grothe zegt op p. 351: „Gekeperde stof, die geweven is (...) waarbij dus weder-keerig in ketting en inslag 't binden op den vierden draad plaats heeft, noemt men vier-bindige, vierdraads, vierknoopige of vierdeeli-ge, ook vierschachtskeper. ; het type vierschaftskeper in: K 183 (= Tilburg) ; WNT – lemma Vier – 1958 - Vierschacht, met vier schachten vervaardigd weefsel. Vierschachter, weefkam met 4 schachten (DE BO [1873]))."
viertel, viertel, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.4:299 'viertel' = kwart hectoliter, ook 'deel' of 'kan'
viervoets, viervoets, bijwoord, WBD galopperen; (Hasselt:) gallopaere; Pierre van Beek - viervoets - bepaalde manier v. lopen of springen van paarden; ook: handeling die in grote haast wordt uitgevoerd; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VIERVOETS bw = VIERKLAUWENS bw - in galop, in vollen ren; wordt ook gezeid van menschen, hoewel niet te peerd zittende. WNT VIERVOETS l) bijvoeglijk naamwoord  viervoetig (verouderd); 2) bijw., in denzelfden zin gebezigd als 'te viervoet', oneigenlijk: metterhaast.
vieskont, vieskont, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt (1996) - kieskeurig iemand; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vieskont zelfstandig naamwoord - iem. die kieskeurig op het eten is
vigilante, viegielant, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek - kinderwagen; Henk van Rijen - 'viegelaant'; WNT VIGILANTE - vigilant - vigelant, znw. vr. in volkstaal onzijdig. Stationneerend gesloten huurrijtuig, gewoonlijk voor vier personen.
vigileren, viegeleere, zwak werkwoord, viegieleere - viegieleerde - geviegieleerd, PM uitprakkizeren; WBD III.1.1:249 'vigileren' goed, scherp luisteren; vD vigeleren - onjuiste spelling voor vigileren: loeren op, prakkeseren; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VIGELEREN (onov. en ov. ww) vigileren, uitprakkizeren, op slimme manier bedenken. (Van 'vigilie', nachtwake); Bosch vigilere - bedenken; WNT VIGILEEREN - 4) bedenken, verzinnen, overleggen, prakkizeeren; 5) heen en weer loopen, flaneeren
vijf, vèèf, telwoord, vijf; Cees Robben – Van de mèèrege om vèèf uure (19640605); Lechim - Irst smèèrges lèkker vèèf van rôod/ smiddags nòr Willem II./ Èn saoves meej en flèske bier/ goed lui bij de TeeVee. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Enen dag fèèn allêen‘) [biljartspel: vijf over rood]; DANB ze hèbbe meej der vèève drie lieter wèèn ópgedrónke; DANB der waare vèèf prèèze; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - en tientje of vèèf = Jos Donders (blz. 34); WBD III.3.1:154 'vijfke' = kwartje; WBD III.2.1:391 'vijf vatten' = een (middag)dutje doen; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - vèèf (krt. 25)
vijfde, vèfde, telwoord, vijfde; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 3) 'vevde'
Vijfhuizen, Vèfhèùze, toponiem, Vijfhuizen (Tilburg Noord, Heikant); Audioregistratie 1978 - Mar ge had hier vruuger ok nèt as op de Vèfhèùze, as daor zo iemand was zak zègge die bevobbeld die boere zon bietje zaat te koejeneere… dan waarde nòg nie gelukkeg, hòr!  (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
vijftien, vèftien, telwoord, vijftien; Cees Robben - Ge zèèt naa vèftien jaor; B veftien; GD08 de Stichting Tilbörgse Taol bestao naa vèftien jaor
vijftig, fèfteg, telwoord, vijftig; Cees Robben:  men zaok bestao fèfteg jaor; fèfteg jaor stikkedoor; Cees Robben:  óp naor de fèfteg; B feftig
vijftiger, fèfteger, zelfstandig naamwoord, rijksdaalder, munt ter waarde van f 2,50 (= vijftig stuivers, vgl. dubbeltje ); Vur ne fèfteger koste vruuger veul kôope. Kees en Bart - dialoog in Tilburg Post 1922-193? - 'inne feftiger'; eene vijftiger'; De Wijs – Moeder, hedde niet unne feftiger waant de taofel stao hil de tèd te hukkele en m’n kumke stao ôk al te wiemele (rijksdaalder onder tafelpoot leggen) (13-07-1966); Cees Robben – Moeder, hedde nie unne feftiger (19660826); Mandos, Brabantse Spreekwoorden: ge leert de wèèrde van ene fèfteger pas kènne, as ge der êene moet gòn lêene (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1970); Kiendjes moeste toen ok nòg kôope. Die wiere nòg nie gemòkt. Èn ze waare duur ôok. Die kosse wèl ene fèftiger kòsse, dòchte wij teminste. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2001); A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord m. 'vijftiger' - rijksdaalder (= 50 stuivers); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – fèfteger - rijksdaalder
vijg, vèèg, zelfstandig naamwoord, "1. vijg; vijg, zowel voor de vrucht v.d. vijgeboom als van de dadelpalm , ook 'smèrlap’ of 'veègedaal' genoemd; MP gez. 'Ieder zene meug', zi den boer, èn hij fraat vèège. WBD III.2.3:173 'vijg' = dadel, ook 'dadel' of 'vijgendaal’; Pierre van Beek – Komt men ""als Jan met kraaien naor de mert (markt)"" of ""mee vijgen nao Paosen"" dan is men met zijn voorstel te laat. (Tilburgse taalplastiek 13 Nieuwe Tilburgse Courant – donderdag 11 mei 1950); 2. veeg; ‘Hier is dieje bandiet van ons, assie nie löstert, gift em mar un vèèg; tegen zen oren’, zeej ons moeder tegen zuster Willemien. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)"
vijgendadel, vèègedaal, zelfstandig naamwoord, "vijg, zowel voor de vrucht van de dadelpalm als van de vijgeboom, ook smèrlap genoemd; N. Daamen, Handschrift 1916 - ""vijgedalen - dadels""; WBD III.2.3:173 'vijgendaal' = dadel; ook 'vijg' of 'dadel’; WNT vijgedalen, in Zeeuwse dialecten voor 'gekonfijte dadels’(Ghijsen); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - vijgedaol - dadel (wmbr.)"
vijl, vèèl, zelfstandig naamwoord, vèltje, vijl; WBD vijl (waarmee men de onderkant van een krabber scherp maakt); vèltje - dim. vijltje; dim. van 'vèèl', met vocaalkrimping
vijlen, vèèle, zwak werkwoord, vijlen; Dirk Boutkan (1996) - vèèle - vèlde - gevèld, met vocaalkrimping (Dirk Boutkan (1996) - 41); – ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij vèlt; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 37) vèèle - gij/hij vèlt; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEEL - 2e hoofdvorm van 'vijlen'; vèlt, vèlde - vijlt, vijlde; Dirk Boutkan (1996) - vèlt, 3e p. enk. van 'vèèle’ (vijlen); – tegenwoordige tijd, sing., resp. verleden tijd van 'vèèle', met vocaalkrimping
vijver, vèèver, zelfstandig naamwoord, vijver; Cees Robben – verlichte vèèvers... (19590815)
vileinig, flèèneg, flèènich, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "nijdig, scherp - uit het Frans 'vilain' = lelijk, onfatsoenlijk, gemeen; Cees Robben – Öllieje Sjennie is ’n nèèch hundje... Dè-wel.. Hij is vernoemt flèènich.. (19600122); N. Daamen - handschrift 1916 - ""flainig - nijdig, scherp"""
villa, fiela, zelfstandig naamwoord, villa; Interview Jolen - 1978 -  …dè was dan ok ene Majoie mar Frits die wonde op de Golsewèg in en fiela”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
vinden, vèène, sterk werkwoord, vinden; Dees straot tèène zuldet wèl vèène. - Aan het eind van deze straat zul je het wel vinden. Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - spellen 'veine': Dè vein ik ôok; ge veindt; veiner; nergens te veinen; – vèène - vón, vónde - gevónde? Btk: vèène/vinde - vónd - gevónde; – met vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij vènt; Cees Robben – hum vèèn ik mar unne aorige... (19860328); Cees Robben – Hoe hedde gij ’t toch kunne vèine..? (19561222); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vêne (ê als in fr. même); Henk van Rijen - kundem nie vèène? hij wont de straot tèène; Stadsnieuws -  Hij zòcht ooveral mar hij kos et nie vèène. (100310); WBD III.1.4:47 'vinden' = bevinden, menen; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 73) ik vèèner niks aon / ik vin der niks aon; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VIJNEN - vinden, fr. trouver; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VIJNNEN, voor vinnen, vinden, is hier algemeen onder de lanslieden. In het Friesch 'fijnnen' . In 'vonnis' restant van dubbele n. Z.a. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; st.ww.tr. 'vijnnen, vijnden' - vinden; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEVONNEN: 3e hoofdvorm van 'vijnen'; WNT VINDEN, vinnen; in dial. VIJNDEN; vènt - 2e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'vèène', met vocaalkrimping; vindt; Dirk Boutkan (1996) - De gebiedende wijs is: vènt; von - vond; Dirk Boutkan (1996) - vón - vond (1e pers. sing.); — verleden tijd enkelvoud van ‘vèène'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VON - 2e hoofdvorm van 'vijnen'
vinder, vènder, vèèner, zelfstandig naamwoord, vinder; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verliezer èn vènder; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - veiner; vèèner - Henk van Rijen - vinder
vinger, vinger, zelfstandig naamwoord, vinger; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - der intje van vèèf vingers èn en benauwd hart (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1974) - er eentje - gauw bang zijn om iets verkeerd te zullen doen; aarzelen voordat er een beslissing genomen wordt; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - der zen vingers nie blauw òn hèbbe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) - een erfenis in het vooruitzicht hebben waar niet veel van verwacht wordt (de vingers worden dan niet blauw van het tellen); WBD III.1.1:159 'vingerlid' = vingerkootje; ook 'voorste lid'
vingerhoed, vingeroed, zelfstandig naamwoord, vingerhoed; WBD 'vingeroet' (II:1123) - vingerhoed; WBD III.4.3:246 vingeruudjesplaant - vingerhoedskruid (Digitalis purpurea); WBD III.4.4.296 'vingerhoedje' = centiliter
vinkenslag, vinkeslag, zelfstandig naamwoord, het slaan van een vink; knip om vinken te vangen; gez. V: óp vinkeslag zitte - ongeduldig en gespannen zitten wachten op een bevalling (de ouders - en niet de vroedvrouw - zitten op vinkeslag); Interview Jolen - 1978 - “Ik hèb aatij veugeltjes gehad…in de fejèèr, aatij…ik ging ze zèllef vange…vinke…in de Diepestraot…Sanneke Hòns, Sanneke Haans, dè was ene lantèèrenònsteeker, die ha zèllef ene vinkeslag aachter zenen hòf…grôote nètte…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VINKESLAG znw.m. -spr. op vinkeslag staan - staan loeren, iemand staan afwachten achter hoek of kant.
vinnig, vinneg, bijvoeglijk naamwoord, "N. Daamen, Handschrift 1916 - ""hij is an de vinnige (aan den diarhee)""; WBD III.1.4:31 'vinnig' = vlug van begrip; WBD III.l.4:218 'vinnig' = onstuimig"
viool, fiejôol, zelfstandig naamwoord, viool; muziekinstrument; plant; Wie heeget ôot óp en fiejôol heure speule!; Henk van Rijen: 'Hè-d-ut ôot op un fiejool heure fiedele!'; WBD III.4.3:248 stêenfiôoltje - maagdenpalm (Vinca minor); WBD III.4.3:252 fiôoltje - viooltje (Violceae); WBD III.4.3:253 bosfiôoltje - bosviooltje; WBD III.4.3:255 fiôoltje - driekleurig viooltje (Viola tricolor)
vis, vis, zelfstandig naamwoord, vis; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 52) vis - viske/ visje
visiteren, viezentiere, zwak werkwoord, visiteren, bezoeken; uit Frans visiter; nog geen Tilburgse bewijsplaats; Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 – ‘Diverse Meijerrijse woorden’ - Zoo spreken de Meierijers en schrijven ook van (...)  viezentieren...
visjesvreter, viskesfrèèter, zelfstandig naamwoord, visjesvreter; larve van libelle [?]; Sjef Paijmans – Vooral naar salamanders zochten we, want die hadden onze speciale belangstelling en werden thuis in het aquarium gezet. De viskesfreters en torren werden in een glazen pot mee naar school genomen voor de frater, die ons tijdens de natuurkundeles vertelde hoe deze waterdiertjes allemaal heetten en hoe nuttig ze waren. Viskesfreters werden later Libellen.
viskorf, viskörref, zelfstandig naamwoord, viskorf van de ambulante visverkoper; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “En wie was dè ok wir die aatij bij De Kluit èn zôo ooveral kwaam meej zen aajer èn zen viskörref, hoe hiet die ok wir?” (transcriptie Hans Hessels 2014)
vismarkt, vismèrt, zelfstandig naamwoord, vismarkt; Audio-opname 1978 – “…èn toen zèèk zogenaamd bij Jaones Lôos òn de gang gegaon, dè was op de Vismèrt, et Willemsplein èn de was ene grôote gròssier… (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)
visroede, visroej, zelfstandig naamwoord, vishengel; WBD (III.3.2:215) visroej, vishengel, hengelroej, hengel, garde, visgarde = hengel; Sjef Paijmans - In de gracht voor de Weyenberg [in Oisterwijk], waar toen Bartje Schoenmakers zijn boerderij had, zaten op Woensdagmiddag, soms een stuk of wat schooljongens te vissen met een hengel; dat wil zeggen een dunne staak, een eindje zwart naaigaren en als dobber een rood lucifershoutje. Als angel diende een omgebogen; speld. En toch werden er op deze primitieve manier stekelbaarsjes gevangen. (Herinneringen, CuBra circa 2002)
vissersmis, vissersmis, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt (1996) - mis voor de vissers op zondagmorgen om 4 uur in de kerk van de kapucijnen; WBD III.3.3:118,) vissersmiske = vroegmis
vitamine, fikkemiene, zelfstandig naamwoord, vitamienen; - Volgens mèn han z’r die nuuwste fikkemiene beter uit kunne laote… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
vite un peu, vietempeu, tussenwerpsel, schiet eens op!; Frans Verbunt (1996) - 'vietepeutem' - vlug een beetje!; Verbastering van Franse 'vite un peu'
Vitello, fieteloo, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek: margarine (naar de merknaam Sint-Vitello, met een kalf als merkteken)
vitsel, fitsel, zelfstandig naamwoord, WBD manenschurft (bij paarden), buiten de Hasselt 'vitsel' genoemd
vitselstek, fitselstèkke, zelfstandig naamwoord, R bep. riet, zgn. 'hónsknòbbehout', gespleten en ineengevlochten, daarna met leem besmeerd. WBD vitseltwijgen (het dunne hout, rond twijghout of gekloofde tenen, dat gevlochten wordt tussen de rechtopstaande vitsellatten van een weeg); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; fitselstèk - fitselstèk, z.a. A.P. de Bont: fitselstèk zelfstandig naamwoord m. - twijg die voorheen diende tot het vlechten van een wand. WNT VITSEL II ... Het woord is thans beperkt tot Brabant. ... 2) Hetz. als 'vitse', 3), ook als coll.: het vlechtwerk in een wand van teenen en zulk vlechtwerk met leem bestreken. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VITSEL, voor eene tien of eenen tienen band. Z.a. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - VITSEL - het rijs of vitsel waarmede de wanden worden gevit. VITTEN - met. tenen vlechten. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  VITSEL zelfstandig naamwoord o., geen mrv. - gekloven stokken, waarmede een weegt bevlochten wordt, eer men hem met leem beplakt. VITSELEN de vakken van eenen weegt met gekloven stokken of wissen bevlechten, om ze daarna met leem te bestrijken. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - vitse, vitsele, fitsele - vlechtwerk van een wandje aanbrengen
vitusdans, fieteldaans, zelfstandig naamwoord, epilepsie; de ziektenaam 'fieteldaans' is afgeleid van de heilige die tegen deze ziekte kon worden aangeroepen: St. Vitus van Lucania, die de zoon van een keizer van deze ziekte genezen zou hebben. - Hij heeft de fieteldans gehad. - Dit is de St. Veitsdans (dansziekte, zenuwaandoening). (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’); Cees Robben – Onze Jaon (...) hee gin zucht of terring... fieteldaans.. bof.. of keliek... (19551217); Frans Verbunt: kind dat niet stil blijft zitten: gin zit in et kont; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - Fieteldans, fiedeldans - met stuiptrekkingen gepaard gaande zenuwziekte; Bosch - fieteldans - St. Vitusdans
Vlaams, vlòms, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, vlaams
vlag, vlègske, vlèggeske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van vlag; vlaggetje; Henk van Rijen - kèk tòch es wènne strêûp lèmkes èn vlègskes
vlaggen, vlagge, zwak werkwoord, vlaggen; WNT: plaggen of graszoden steken; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nie vlagge (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - gemeenschappelijk bezit niet te eigen bate aanwenden (in de gemeensch. heide mochten vlaggen gestoken worden); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vlagge ww - plaggen afsteken
vlagzeis, vlagzèès, zelfstandig naamwoord, "vlagzeis; Lodewijk van Dorrus Misters - Misschien heeft voor sommige lezers ook de heiturf een nadere omschrijving nodig. Deze werd op de heivelden gehakt. De boer gebruikte daarvoor de zg. vlagzeis. Dit is een gereedschap, waarvan het mes, de zeis, onder een hoek van ca. 70 graden aan de steel staat. Het mes heeft een afgeronde vorm, ongeveer 13 bij 20 cm. Bij het hakken dringt de snede in de grond, komt dan horizontaal onder de heide en snijdt de bovenheide en een gedeelte der wortels af. Dit is de turf. Voor de boer weggaat, worden de turven of plaggen tegen elkaar opgezet om te drogen. De brandstof leveren dus de opstaande heide en de onderliggende wortels. Is de boer niet van plan van de kale vlakte bouwgrond te maken, dan laat hij ze gewoon liggen. De heide schiet vanzelf weer uit. Hoe de naam ""vlagzeis"" is ontstaan, is ons niet bekend, maar vermoedelijk is de oorspronkelijke naam ""vlakzeis"" en is de k door het spraakgebruik een g geworden. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 17 ‘Rond de boerenhaard 2’; NTC 11-8-1952)"
vlak, vlak, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, druk; Henk van Rijen - wè hèbbe ze et wir vlak - wat zijn ze weer druk!; HTW 'vlak hèn' uitgelaten, druk zijn; WBD III.4.4:136 'vlak’ , 'vlakke' = vlakte
vlakweg, vlakweg, bijwoord, direct, zonder omhaal; Ze hield nie van omwegen en deurom vroeg ze vlakweg aon Annekes... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)
vlam, vlam, zelfstandig naamwoord, vlèmmekes, vlèmke, hartstocht; Stadsnieuws - Zen aaw vlam wier aaw poelie èn wier zoo en aaw hörk - zijn vroegere verloofde werd een oude vrijster en werd van lieverlee een oude vrouw (080106); vlèmke - verkleinwoord van ‘vlam’; vlammetje; R.J. 'daansen duzend vlemkes'; Cees Robben – Daor vlinderen as vlemmekes/ Veul helle kender-stemmekes... (19580531)
vlas, vlaas, zelfstandig naamwoord, vlas; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vla.s, znw.o. 'vlaas' - vlas
vlechten, vlèèchte, sterk werkwoord, vlechten; B vlèèchte - vlócht - gevlóchte; Dirk Boutkan (1996) - vlèchte - vlócht - gevlóchte ; ook: vlèèchte; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww.tr. 'vlaechten' - vlechten
vleermuis, vlirmèùs, zelfstandig naamwoord, vleermuis; WBD III.4.2:46 'vleermuis'; Stadsnieuws -  Soomers schèère meej den donkere de vlirmèùzen oover oewe kòp (260807); Goem. VLEERMUIS – fli:remues, znw.vr
vlees, vlêes, zelfstandig naamwoord, vlees; De Wijs – ’t is vlees van den bakker (gehakt met veel brood) mee lawaai-sju (17-08-1964); WBD vlêes - lijmvlees, de resten vlees-, bind- en vetweefsel van de vleeskant van een huid (II 6l0), ook 'lèèm' genoemd; WBD vlêesmesjien - vleesmaohine, om huiden te ontvlezen (II 608); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ast vlêes deraf is, gooje ze de bêene bèùte (HM'50) - typering van werkgevers die hun personeel ontsloegen als het oud was. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'et vlêes is zwak', zi taante Ka, èn ze kòcht enen èèzeren beehaa (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971); Etym. wg. fleiska, D. Fleisch, N. vlees, T. vlêes
vleeskant, vlêeskaant, zelfstandig naamwoord, WBD vleeskant, kant v.d. huid waar het vlees heeft gezeten (II 595)
vleeskers, vlêeskèrs, zelfstandig naamwoord, WBD III.2.3:l69 'vleeskers' = zoete kers, ook 'knapper'
vleeskous, vlêeskouse, zelfstandig naamwoord, meervoud lichtgekleurde, dunne kousen [?]; Henk van Rijen - 'vlêeskaawse'; WNT VLEESCHKOUSEN mv. als schertsende omschrijving van bloote beenen (gewestelijk in Zuid.-Ned.); Audioregistratie 1978 - …èn asse te kommuunie ginge èn ze han vlêeskouse aon òf zon bietje en spie, dan sloeg ie ze oover òn de kommuunie! Nèè, kossie nie teege dieje meens! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
vleesmes, vlêesmis, zelfstandig naamwoord, vleesmes; WBD ‘vléésmès' - vleesmes, lang, scherp, boogvormig mes met twee handvatten, gebruikt bü het vlezen van huiden op de boom (II 607); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vlêêsmès zn - vleesmes
vleeswerk, vlêeswèèrk, zelfstandig naamwoord, vlees; ...in en köpke soep han ze wèl zin./ daor zaat wèl veul gruun èn peekes/ mar hèèl wèènig vlèèswèèrk in. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et is mar hoeget zègt )
vleien, vlaaje, zwak werkwoord, vleien; B vlaaje - vlaajde - gevlaajd; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEVLEEËN (zachte e): 3e hoofdvorm van 'vleien'
vleugel, vleugel, zelfstandig naamwoord, vleugel; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vleugel; WBD III.4.1:36 'vleugel', 'vlerk'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VLEUGEL znw.m. vleugel, fr. aile; ook vleugel van een spinnewiel
vlezen, vlêeze, zwak werkwoord, vlezen; WBD vlêeze - vlezen, het verwijderen v.h. onderhuidse bindweefsel met de nog aanwezige vleesresten (II 607); WBD vlêezer - werkman belast met het vlezen (II 608); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VLEZEN ww - bij huidenvetter: met een scherp mes de vleesdeelen afsnijden
vlieg, vlieg, zelfstandig naamwoord, vlieg; ...zoo taai as vliegen op de stroop! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - derbij zèèn as en vlieg die in de pèèrdestrónt pikt (Kn’50)- haantje de voorste zijn.
vliegen, vlôog, werkwoord, verleden tijd van 'vliege' vloog
vliegenkast, vliegekaast, zelfstandig naamwoord, WBD spinde (voorraadkast of bewaarplaats voor levensmiddelen), ook genoemd: eeteskaast, vliegekaast, broodkaast of kaast
vliegennet, vliegnèt, zelfstandig naamwoord, WBD vliegennet (netwerk dat men over een ingespannen paard vastmaakt om het tegen vliegen te beschermen) (Hasselts woord); WBD (Hasselt; 'bòrstnèt' - borstnet (tegen vliegen, t.b.v. een paard; WBD 'vliegedèk' of 'bòltje' - rugnet (vliegennet over de rug van een paard)
vliegkap, de vliegkappe, zelfstandig naamwoord, meervoud, zusters met witte vleugelachtige kap; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de vliegkappe = zusters van een bep. congregatie (blz. 98)
vliegmachine, vliegmesjien, zelfstandig naamwoord, vliegtuig
vlierboom, flierbôom, zelfstandig naamwoord, populier, 'póppelier', 'poopelier', 'pèppel', 'flierbôom', 'waajbôom' (Populus); WBD III.4.3:131 flierbôom - populier; ook genoemd: pèppel of waajbôom; WBD III.4.3:166 flierbôom - vlier (Sambucus nigra), ook genoemd: flier; WBD III.4.3:168 flierbölleke - vlierbes; A.P. de Bont: fli.jer resp. vli.jer zelfstandig naamwoord m. 'flier' - vlier(boom)
vlierscheut, vlierscheut, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - kramsvogel, beflijster (Turdus pilaris); WBD III.4.1:88 vlierscheut - kramsvogel (Turdus pilaris), ook genoemd: kramlijster of dubbellijster; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vlierscheut zn - grote lijster; WNT VLIERSCHEUT - 2) in de streek van Oirschot een volksnaam voor den Kramsvogel (Turdus Pilaris)
vliervlam, vliervlam, zelfstandig naamwoord, vliervlinder; vD. vliervlinder - vlinder met zwavelgele vleugels met bruine buitenrand, waarvan de rups op de vlier leeft (Ourapteryx sambucaria); N. Daamen, Handschrift 1916 - vliervlam - vlinder; WBD III.4.2:146 vliervlam - vlinder (Lepidoptera), ook genoemd; 'vuurvlam' of 'kapelleke'
vlies, vlies, zelfstandig naamwoord, vlies (zie ook: vlim); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vlies; WBD III.2.3:133 ‘vlies’= melkvel; ook ‘zaam’; WBD III.2.3:166 'vlies' = vliesje in vrucht; ook ‘vlim’ of ‘blees’; WBD III.4.4:269 'vliesterke' - sneetje; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VLIES znw.v. en niet o., zie wdbb. draad, vezel aan een peul van erwten en boonen; ook 'blies' geheeten.
vlijst, vlijs, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.4:161 'vlijst' = oerbank; WBD III.4.4:164 'vlijst' = geelbruine aardlaag. WNT lemma Oer, Afleidingen: Oerbank (”ijzeroxide-hydraat, hetwelk, onoplosbaar in water, de oerbanken vormt,” STARING t. a. pl.)
vlim, vlim, zelfstandig naamwoord, vliesje tussen vruchtvlees en pit bij een appel, ook genoemd: vlies, blees, bliske, blieske; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vlies - vlies; WBD III.4.2:72 vlim, vim - vin (van een vis); WBD III.1.1.72 'vlim', 'vim' = wimper; WBD III.2.3:l66 'vlim' = vliesje in vrucht, ook 'blees' of 'vlies'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; vlim, znw. vr. 'vlim' - 1.) visgraat, 2) naald van een korenaar, 3) mes; Bosch vlimme - wimpers; WNT VLIM 5) c) - hard, scherp vliesje in het klokhuis van appels en peren.
vlo, vlôoj, zelfstandig naamwoord, vlôoje, vlôojke, "vlo; Twee die saomen slaopen, eten, worren deur dezelfde vlooi' gebeten. (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Brabantse spreuken’, 1941); Pierre van Beek – ""Wie bij den hond slaopt, krijgt vlooien"" is ons equivalent voor ""Wie met pek omgaat, wordt er door besmet."" (Tilburgse taalplastiek 11 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 17 april 1950); MP gez. Hoe kòlder/ gròtter hond, hoe meer vlôoje. MP gez. Wie bè den hónd slòpt, krèègt vlôoje. Pierre van Beek - gez. ópsteuven as ene zak vlôoje - wegrennen, in allerijl; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vlooi; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ópsteuven as ene zak vól vlôoje ('72) - naar alle kanten wegvliegen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge vèndt allicht en vlôoj in en schoojershèm (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969)-je had kunnen weten wat je te wachten stond; maak dus achteraf geen aanmerkingen. Frans Verbunt (1996) - vur êen vlôoj hoefde nie hil oewen bèùk kepòt te krabbe; Frans Verbunt (1996) - zenèège vuulen as en vlôoj tusse twee naogels; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vlo'i, znw.vr. 'vlooi' - vlo; WNT VLOOI vlo, vlooi"
Vloeba, vloejba, zelfstandig naamwoord, "MTV watermuurverf uit WO II: 'vloejbah'; – verbastering van de merknaam 'Vloeba'; - Sjef Horsten - 'Bloemen op het behang' - ""Vlak na de oorlog was er gebrek aan zowat het meest noodzakelijke. Behang op de muur was te kostbaar. De niet kapitaalkrachtige zocht dan ook naar een alternatief. Vloeba werd een begrip. Dit vloeibare behang werd aangebracht net als witkalk. Nu toegevoegd met een tintje : rosé, beige of zeegroen. Soms kwam men tot een ""namaakbloemetjesbehang"" door een beige ondergrond te verfaaien met spetters van rosé en of zeegroen, aangebracht met een oude handveger. Moeders waren daar heel vaardig in. Vloeba had echter een groot nadeel. Het was niet raadzaam tegen een muur gaan te staan die er mee was behandeld. Er zijn in die tijd dan ook heel wat kleerborstels versleten."""
vloeitje, vloejke, zelfstandig naamwoord, dim. Henk van Rijen - vloeitje, sigarettepapiertje; Henk van Rijen - 'Hè d-ok zo-n verlè nòr vloejkes?’
vloek, vluukske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'vloek' vloekje; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vluukske
vloeken, vloeke, zwak werkwoord, vloeke - vloekte - gevloekt, "vloeken; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vloeke - vloeken; Pierre van Beek – Zo hoorden wij dezer dagen van iemand, die om zijn vloeken een twijfelachtige reputatie geniet, zeggen, dat hij ""vloekt in de ere-afdeling"". Een gedachtenassociatie met de vele zangverenigingen en harmonieën, die onze stad telt, is zeker niet vreemd aan het ontstaan van deze uitdrukking. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vloeken in de eere-afdeeling (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1964) - flink vloeken"
vloer, vloer, zelfstandig naamwoord, vloer; WBD onderkant van een brood; WBD ovenvloer (waarop het brood wordt gebakken); Henk van Rijen - oover de vloer koome - op bezoek komen, aan huis komen
vlok, vlökske, zelfstandig naamwoord, verkleind vlokje; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vlökskes geeve dröpkes ('50) - weersvoorspelling; – dim. van 'vlòk', met umlaut
vlot, vlòt, bijvoeglijk naamwoord, WBD goed uit de weg kunnend, niet kreupel (= Hasselts) zijnd (van een paard) ook genoemd: 'rap', 'rad' of 'rèècht'
vlug, vlug, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, vlug - vlugger - vlugst, vlug; Pierre van Beek - Hij is nie van de vlugste - (eufemistisch) hij is een slomerik; Pierre van Beek - vlugge jóng - vogeltjes die tegen het uitvliegen zijn (= bijna uitvliegen); Pierre van Beek - vlug zèèn - goed ter been zijn (b.v. van een bejaarde); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - al te vlug vangt nie goed (Pierre van Beek - TT’68) - haastige spoed is zelden goed; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zó vlug as en stróntbij zónder vleugels ('72) - ironisch voor: langzaam; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - Vlug, bijvoeglijk naamwoord , gezwind, wel ter been: 'grutvadder is nog goed vlug'; ook gezegd van vogeltjes die al bijna uitvliegen en het stadium van 'kaol kwats’ achter zich gelaten hebben: 'ik weet ’n blaawpieperke te wonen op vlugge jong'.
vocht, vocht, zelfstandig naamwoord, vocht; sap van een vrucht
voeden, vuuje, zwak werkwoord, voeden; B vuuje - vuude - gevuud; ik vuu, gij/hij vuut; steeds korte uu; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'vuuien' - voeden, fokken
voederwikke, voejerwikke, zelfstandig naamwoord, voederwikke (Vicia sativa), een familie van klimplanten; ook smalle wikke genoemd; WBD I:1485 voejerwikke, wikke; WNT VOEDERWIKKE - een soort van wikke (Vicia sativa), die als voedergewas geteeld wordt.
voedvrouw, voedvrouw, zelfstandig naamwoord, vroedvrouw; WBD III.2.2:l4 'voedvrouw' = vroedvrouw; ook: 'baker', 'baakster'
voedzaam, vuudzaom, bijvoeglijk naamwoord, voedzaam
voegen, vuuge, zwak werkwoord, vuuge - vuugde - gevuugd, "passen, betamen; Steeds korte uu; - Saomen op vekaansie, dè vuugt nie; De groote muts blijft in de kaast: die is te zwaor, daor krège ze vort koppent van - zeggen ze - en darrum zette ze [de boerinnen] liever 'n huudje op. Dè zô'n ding op hullieë kop net zô min vuugt as ne vulpenhaawer in 'nen boerenvisjeszak willen ze nie geleuven. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); Wet is er naa vur onfesoendelijks aon degge oe bord aflekt? ""Jè"" heur ik oe zegge: Dè vuugt naa eenmaal nie"". Mar waarom vuugt dè nie. Enkel en alleen omdèt naa eenmaal gin gewònte is? (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Frans Verbunt (1996) - kèkt es òfdèt vuugt - kijk eens of het staat; WBD III.1.4:318 'zich voegen' - zich goed gedragen; Buuk Et vuugt nie tusse die tweej - het gaat niet goed tussen die twee; Haor VUUGE - passen, 'voegen'; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vuuge ww - aanstaan; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VUEGEN, voor voegen; eertijds 'veugen' geschreven. Z.a. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VOEGEN (vuuge) onov.ww - passen; onpers.: dè vuugt men nie. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.intr. en wederk. 'vugen' - 1) passen, betamen; 2) goed en handig afgaan; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VUGEN - voeden, passen, fr. convenir"
voelen, vuule, zwak werkwoord, vuule - vuulde - gevuuld, voelen; Steeds korte uu; ik vuul geluk bij 't waandele langs de baon... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Geluk’, 1941); Cees Robben – ...of ge niks vuult... (19580301); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - wie nie heure wil, mot vule; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - van vuule krèède nijnaogels (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - waarschuwing aan iemand die iets nauwkeurig betast. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VUELEN voor voelen. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. en intr. 'vulen' - voelen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VULEN - voelen, Hgd.fühlen
voer, voejer, zelfstandig naamwoord, voer, voering; WBD: voer, voeder; In de betekenis 'voeder' ook vrouwelijk: Audioregistratie 1978 - Want vruuger din ze de koej nie in de waaj want dan liepe ze et ammel plat, dè bietje op stond. Dè voejer wèrd gemaajd èn op stal opgevoejerd.  (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); WBD voejerbak - varkenstrog, ook 'tròg' genoemd; WBD voejerkèùl - spoelkuil voor groenvoer (waarin men het spoelt of wast); Pierre van Beek - gez. – voejer zuuke vur aandermans geèt - werken voor een ander; WBD (II:676 en 719) voejer niet vermeld; voejer (II:899) - voering(stof); WBD (II:676) voeringlèèr of voejer (niet vermeld); DANB ik moet irst et voejer in de stal brènge; WBD 'voeringbójem' (II:1385) - voeringbodem; – korte oe; WBD III.4.1:44 kròpvoejer, voer - voedsel voor jonge vogels; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vujer, znw.o. 'voeier' - voeder, voering; Goem. VOEDER - vujer, znw.o. voor de dieren; VOEDERING - vujerink (voering); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOEIERING, VOIERING znw.v. - voering, fr. doublure; Hees voejer (VII:39); WNT VOEDER, VOER II) eten, spijs voor dieren; spijs voor menschen (niet gewoon en verouderd); VOEDER, VOEIER - l) voering; 2) binnenbekleeding; WBD III.4.1:43 'voeier' of 'voer' - voedsel (voor vogels), ook 'aas' genoemd
voer, voejerke, zelfstandig naamwoord, maaltijd; De Wijs – (gehoord tegen iemand die te dik wordt) ge meugt gerust ’n voeierke afsteken (11-02-1965)
voeren, voejere, zwak werkwoord, voejere - voejerde - gevoejerd, voeren, voederen; Steeds korte oe; Zèn de vèèrekes al gevoejerd?; MP gez. Meej ginne riek te voejere zèèn. (Van kwaadheid niet willen eten.); Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - Meej ginnen riek te voejere; ...en hij was mee ginne riek te voeiere. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – Die staon mekaar gewoon uit de krop te voeieren... (19810814) [Robben gebruikt de uitdrukking figuurlijk voor een stelletje dat staat te tongkussen]; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - voejere ww - voeren; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOEIEREN, VOIEREN - voeren, voedsel toedienen; van voering voorzien; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'voeieren' - voederen, te eten geven; WNT VOEDEREN, VOEIEREN - voeren, voeder geven
voerman, voerman, zelfstandig naamwoord, voerman; korte oe ?; – Agge voerman moet zegge teege Vekastere - als je voerman moet zeggen tegen Van Casteren, is je familieband ermee even sterk als die met Adam en Eva; DANB voerman (korte oe); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en pèrd zónder voerman (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - een weduwnaar; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vurman, znw.m. - voerman; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOERMAN (met verkorte oe) znw.m., mrv. voerlie (niet –lui)
voermannen, voermanne, zwak werkwoord, wsch. korte 'oe'; WBD besturen (leiden van een paard terwijl het de kar trekt), ook 'leië' genoemd; WBD 'voermanne meej twee lijste', (Hasselt:) '.... meej twee lente' - leiden van een paard met een dubbele lijn; Henk van Rijen - diejen boer gao vort voermanne - . . . vrachtrijden; WNT VOERMANNEN - het beroep van voerman, van vrachtrijder uitoefenen; een bodedienst onderhouden
voerzak, voejerzak, zelfstandig naamwoord, WBD haverzak (die men het ingespannen paard omhangt om het te laten eten); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOEIERZAK, VOIERZAK zelfstandig naamwoord m. - zak waar men voeder in doet, dat men in bosschen en kanten gaat schrafelen (= schrapen = snijden met de sikkel)
voet, voet, zelfstandig naamwoord, vuutje, "voet, lichaamsdeel; trippetrap van kendervuutjes... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Naachtegaol’, 1941); De Wijs – (Gehoord bij de start van de avondvierdaagse)“Denkte gij mee die vèf veur één voete, in de prèze te vallen?” (09-07-1967); Van Beek - Als iemand er z'n gemak van neemt en zich goed laat doen (eten, drinken, enz) zegt men naderhand: ""Hij ging fijn met de voeten op de stoof zitten.""  (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); Cees Robben – [Marktkoopman met sinasappelen] Tien vur unne gulden... Mar vur de voet vatte... (19650723); Cees Robben – Vurrukkelukke bukkeme.. Aacht vur ’n kwartje... Vur-de-voet-gevat... (19621130); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ik koom nie óp blôote voete (S'7l) - kaartterm: gezegd door iemand die meent goede kaarten te hebben. (reactie: dès mar goed ôok, aanders kónde zónder sòkke terug. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - te voet èn te veld koome (JM'50) - helemaal de weg niet weten; uitdr. - vur de voet: ge moet ze vur de voet vatte = niet uitzoeken; vgl. v. Dale: voor de voet iets weggeven of verkopen = zonder te keuren of uit te zoeken: voetstoots. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Volgens krt.65 krijgt het plur. geen umlaut, wel het achtervoegsel (= suffix)–e (sjwa). WBD III.1.3.211 'voetgetuig' = schoeisel; lengtemaat = 0,287 m, verdeeld in 10 duim à 2,87 cm; 20 voet = 1 roede (van 5,75 m) (in Tilburg in gebruik vóór de invoering v.h.Ned. Metriek Stelsel, 1820); voet van een plattebuiskachel; Cees Robben – De kender zaten op den voet/ Meej baai d’r vuutjes... (19601111); bij het paard; WBD voet - hoef v.d. koe, ook 'klaaw' of 'klòw' genoemd; WBD voet - paardehoef; WBD 'vuutje', 'voetje-óp', (Hasselt) 'voetóp' - voet omhoog (commando voor een paard); vuutje - verkleinwoord; voetje; Cees Robben – Mee blôôte vuutjes (19571207); WBD 'vuutje', 'voetje-óp’, (Hasselt:) 'voetop' - voet omhoog (commando voor een paard); R.J. 'gouwe vuutjes tippelen zuutjes'; Cees Robben - meej baaj der vuutjes; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - hendjes en vuutjes; WBD III.1.2:153 'voetje' = stap, schrede; – dim. van 'voet', met umlaut"
voetbal, voetbal, zelfstandig naamwoord, mannelijk, het voetballen; As en zondag et spul begient/ dan is zen lêed geleeje/ hij kan fèèn nòr de voetbal toe/ èn is hêel dik tevreeje. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Hij wèl... zij nie tevreeje... ); Ak vruuger nòr de voetbal ging... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Minder gevaor)
voeten, voete, zwak werkwoord, "voeten (kinderspel); Van Delft - Voorts was er een spel, dat slechts met twee jongens gespeeld werd en ""voeten"" genoemd werd. Ieder had een ijzeren bolletje. Er werd een kuiltje gemaakt en wie het kortst bij het kuiltje lag, mocht eerst. Dan trachtte men met den bol den anderen bol te raken, en lukte dit, zoo moest de afstand der bollen met de voeten afgepast worden, zóólang tot men honderd voetlengten had. Wie dit het eerst bereikt had, was de winner, en het spel werd hervat op dezelfde wijze. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 106; 23 maart 1929)"
voetengetuig, voetegetèùg, zelfstandig naamwoord, voetengetuig = schoenen; Cees Robben - Hedde sewèèle ôôk sokkewèèrk, Jo..? Nèè enkelt voetegetuig, Anna... (19631004)
voeteren, voeteeren, zwak werkwoord, "lopen; N. Daamen, Handschrift 1916 - ""ik kan nie goed meer voeteeren (loopen)""; WBD III.1.2.117 'voeteren' = gaan, lopen; WNT VOETEEREN - te voet gaan, loopen"
vogel, voogel, zelfstandig naamwoord, veugeltje, "vogel; Uitdrukking; 1929 – A.J.A.C. Van Delft - ""Zoolang ze vrijen, zijn het minnebroeders, doch getrouwd worden het kruisheeren."" En de vader wist ter aanvulling: ""Zit de vogel in de kooi, dan fluit de vogelaar minder mooi."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); 1964 – Pierre van Beek – Ja. hoe gaat het eigenlijk met die mannen: ""Zolang ze vrijen zijn het minnebroeders, getrouwd worden het kruisheren"". Men vertelt dat ook nog wel anders: ""Zit de vogel in de kooi, dan fluit de vogelaar minder mooi"". (Tilburgse Taalplastiek afl. 15; Nieuwsblad van het Zuiden, 21-10-1964); 2003 – Mandos - Brabantse Spreekwoorden - zit de voogel in de kooj, dan flöt de voogelèèr minder mooj (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1964) - gezegd over een getrouwde man. WTT 2012 – De uitdrukking spot met de houding van mannen (de vogelaar ofwel vogelvanger) ten opzichte van vrouwen (het vogeltje); tijdens de verkering zingt het mannetje zo mooi als hij kan om haar in het kooitje van het huwelijk te lokken, na het huwelijk wordt het wat dat betreft minder.  Een en ander wordt ook uitgedrukt door de uitdrukking met 'minnebroeder' en 'kruisheer'. zie minnebroeder; Samenstelling; WBD èndvoogel - roepwoord voor een eend, waarnaast ook gelden; 'eend', ‘ind', 'poel poel poel' en 'woele woele woele woele'; veugeltje - verkleind vogeltje; – ik zing nèt as en veugeltje; – dim. van 'voogel', met umlaut; De veugeltjes in et bos ... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘In et bos’, 1941); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nèt zingen as en veugeltje dè koej hiet (D’16) - slecht zingen; Cees Robben – D’r zaat er list ’n veugeltje/ te zingen in de zon... (19600708); Cees Robben – ’n half ons miereaaikes vur m’n veugeltjes... (19860117); Cees Robben – Die ’t veugeltje vend die heeget nie.. Mar die ’t uithaolt... (19751003); Dè waare hêel veul verschillende veugeltjes, knòrries èn vinke, zeebravinkskes, èn dèùve, èn kiepe. (Nel Timmermans; Zit ’t soms in de femilie?; CuBra; 200?); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - diet veugeltje vent, die wit et, mar diet öthòlt, die heeget (variant in Kempenland; Ge ziet ’r veul veugeltjes, èn saoves hurde nòg wel ’s unne kinkenduut. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)"
vogelkooi, voogelkôojkes, zelfstandig naamwoord, meervoud, "verkleinde vorm vogelkooitjes; – bijnaam van De Stadsheer, het appartementencomplex aan de Spoorlaan bij de Noordhoekring, zo genoemd wegens de uitstekende balkons. Lodewijk van Dorrus Misters - ""Het Groenewoud"" was een bierhuis aan de tegenwoordige Groenewoudstraat en de Oude Dijk, die zijn begin vindt aan de Markt. Door de Broekhovense akkers is zijn voortzetting. Een andere woning in die buurt werd genoemd ""het Vogelskooike"" omdat de bouwer de naam Vogels droeg. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 13 ‘Oude koffiehuizen in Tilburg 1’; NTC 16-2-1952)"
vogeltjesboer, veugeltjesboer, zelfstandig naamwoord, vogeltjesboer; zie veugeltjesprutter; Ge ziet ik zèè ‘nne échte veugeltjesboer. Tèùs lôop ik meej ‘nne blaawe stofjas aon en mistal heb ik ‘n dikke sigaor in m’nne trul. (Jos Naaijkens; ‘Mèn voljèère’; CuBra)
vogeltjesprutter, veugeltjesprutter, zelfstandig naamwoord, "Van Beek - Liefhebbers van vogels zijn het ""veugeltjusprutters"";  (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); PM vogeltjeskweker en -liefhebber; PM ónze Sjèf was ene veugeltjesprutter; Cees Robben - veugeltjesprutterspraot"
vogelweide, voogelwaaj, zelfstandig naamwoord, WBD braakakker (stuk land dat men gedurende een of meer seizoenen laat rusten, teneinde de grond niet te zeer uit te putten) (Hasselts woord); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr. 'vogelwei' - braakliggende grond; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOGELWEI znw.v. - akkerland dat ledig en onbebouwd liggende, vol onkruid gegroeid is. Kiliaen - VOGHEL-WEIJDE - ornithoboscium; - solum cessans, ager effaectus.
voile, vòltje, zelfstandig naamwoord, dim. voile, korte sluier; Henk van Rijen - ze hò en gruun vòltje veur – ze droeg een groene voile
volaarde, volèèrd, zelfstandig naamwoord, "volaarde; WBD (II:1055) – De wasvloeistof [bij het vollen van het laken] is volgens Grothe ""water met verrotte urine, volaarde (een glibberige, magnesia houdende kleisoort) of zeep.""; WBD (II:1056) – Grothe zegt op p. 384: ""De tot het vollen dienende vloeistof bestaat uit water, waarin verscheiden vetachtige of glibberige zelfstandigheden gemengd of opgelost zijn. Het doel dezer bijmengselen is de verwijdering der misschien nog aanwezige vetstoffen, benevens de verhooging der lenigheid en glibberigheid; der wolhaartjes, waardoor in elkander vilten der stof bevorderd wordt. Voor het vollen van ordinair en middelfijn laken gebruikt men soms volaarde (fijn verdeelde kleiachtige kiezelzure magnesia), of vette klei, of verrotte urine; voor fijne soorten van laken dient zeepoplossing (15 tot 20 perc. van de stof), of ook zeep en olijfolie; de zeep wordt in warm water opgelost, het koude water bijgemengd en dan het mengsel in de volkom gebracht.""; Een respondent van K 183 [= Tilburg] merkt op: ""Men had volaarde, daar moest zeik bij. Men kon kruiken urine leveren. Dat werd bij de volaarde gedaan en gemengd. Daarmee werden de stukken gevold. Tilburgers worden daarom wel „kruikezeikers"" genoemd.""; WBD (II:1057) – 'vóléért' - volaarde; WTT 2012 – volaarde wordt tegenwoordig aangeboden als cosmetisch product: ""Een gezuiverde sedimentaire klei met uitstekende drogende en reinigende eigenschappen. Het is vooral bruikbaar als een gezichtsmasker voor de vettige huid en verzacht acne, uitslag en ontstoken huid. Het wordt soms een “huidbleker” genoemd omdat het de reputatie heeft dat het vlekken van de huid kan verwijderen. Een uitstekend ingrediënt voor zeep. Drogend, egaliserend en verstevigend."" (Internet; 2012)"
volant, vlang, zelfstandig naamwoord, volant (onderdeel van een textielmachine); – uit fr. 'volant’; WBD vlang (II:938) - volant: 'n soort poetswals
volière, fejèèr, zelfstandig naamwoord, volière; Interview Jolen - 1978 - “Ik hèb aatij veugeltjes gehad…in de fejèèr, aatij…ik ging ze zèllef vange…vinke…in de Diepestraot…Sanneke Hòns, Sanneke Haans, dè was ene lantèèrenònsteeker, die ha zèllef ene vinkeslag aachter zenen hòf…grôote nètte…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); WBD III.4.1:50 'fejère' -'vogelkooike'
volk, vòlk, zelfstandig naamwoord, volk; Cees Robben - ons Sieleke heeget himmol nie op mansvolk begreepe; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'Daor et vòlk is, is de neering' zi de mòsselenboer, èn hij reej mee zene kreugel de kèèrk in (Pierre van Beek - TT '64); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - geduureg vòlk ónder de schòlk hèbbe (R'75) - steeds in verwachting zijn. Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - goej vòlk, goej zatlappe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1968) - verontschuldiging voor mensen die veel drinken maar voor niemand onaangenaam zijn; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hoe meer vòlk veur, hoe minder dèt ópschiet (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) - gezegd m.b.t. een mis met drie heren; Frans Verbunt (1996) - hoe laoter óp den aovend, hoe schónder volk; Goem. VOLK - volek znw.o.: er is veel - op de markt; bij groot - dienen; ik heb vandaag - (= bezoek) thuis; het kleine – (= kinderen); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VOLK v l) - mensen: er was veul volk; 2) - slag van mensen, soort: goej volk, mèr rouw; 3) - bezoek: we hebbe volk; roep bij de deur: volluk; 4) familie: ons volk = onze familieleden (alleen voor aangetrouwde familie?); 5) personeel: we moete volk hebben; 6) als achtervoegsel: manvolk, vrouwvolk. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'volk' zn - volk, arbeidskracht; WNT VOLK 3) e) - Uitroep om aan te duiden dat men iemands woning of winkel is binnengekomen en gehoor verlangt.
vollerij, volderij, zelfstandig naamwoord, vollerij, afdeling van de textielfabriek waar de wol gevold wordt; Interview Hermans - 1978 - “en volderij dè wil zègge…oew goed dè moes dichter gemaakt wòrre, dè noeme ze voller, vol is dichter maoke, dus dè dichter maoke dè wier toen meej en klein beetje zeep wier dè gedaon…” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
vollersbaas, voldersbaos, zelfstandig naamwoord, baas van de vollerij; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn daor hèbbek lang saome meej gewèrkt gehad, èn toen, die was daor den baos, de voldersbaos eigelek èn toen is hij gestòrreve èn toen bèn ik in zen plòts gekoome…”
volmaakt, volmòkt, bijvoeglijk naamwoord, volmaakt; DANB ginnenêene 'mins' is vólmòkt
volontair, volletier, zelfstandig naamwoord, "Pierre van Beek - vrijwilliger, volontair (Tilburgse Taalplastiek 178 - 25-8-1973) – Wie vrijwillig onder dienst ging, werd als ""volletier"" betiteld naar het Franse ""volontaire"" (vrijwilliger). Nadien bleef dit laatste woord nog in zwang voor iemand, die zonder loon te ontvangen arbeid verricht om in een bepaald vak te worden opgeleid. Dat is nu ook van de baan. Henk van Rijen - 'vòllentèèr'"
volontiers, volontèèr, bijwoord, "volop; WTT 2012 – Niet te verwarren met 'volletier' [zie boven]. 'Volontèèr' is uit het Oudfranse 'volontiers', 'naar believen'. N. Daamen, Handschrift 1916 - ""'t waas er volontair (volop)""; Informant Th. Witters Helmond (Goirles dialect; documentatie Nijmegen) – ""tisser vólenteer"" - het licht brandt er volop"
volslagen, volslaoge, bijvoeglijk naamwoord, WBD III.2.2:46 'volslagen' = volwassen
vonk, vungske, zelfstandig naamwoord, dim. Henk van Rijen - vonkje
vooi, fôoj, vooj, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: vrouwtjeskonijn; WBD III.4.2:63 'vooi' - wijfje van de haas, ook 'wèfke' genoemd; WBD III.2.l:510 'vooi'= vrouwelijk konijn: ook: moederbeest; vooj; WBD II.4.2:63 ‘vooi’ = wijfje van een haas
voor, veur, vur, bijwoord, voorzetsel, Gaode gij veur òf moet ik vurgaon? - Ga jij voor of moet ik voorgaan?; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 4l) 'veur/ vur' als ww-deel; Cees Robben - Herodus die kwam zellevers veur. Herodus deed zelf de deur open. Prent over driekoningenzingen. De tekst is ontleend aan een in die tijd bekend driekoningenliedje. (19540109); WBD veurknie - voorknie van een paard, ook 'knie' genoemd; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VEUR i.p.v. voor, in de bet. v. ante, ook in de zamenstelling (b.v. veurhoofd). Dat het zeer goed is, kan men bij Kiliaan zien. Z.a. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEUR vz/bw - voor; vur; voor; Waorveur moete vurkoome?; WBD et kalf zit meej de kòp nao vurre - zit goed (vóór de geboorte); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vur de deur; DANB dan spanneme et pèèrd vur de nuuw kèèr; DANB ene kaawe kèlder is goed vurt bier; Henk van Rijen - dees vur vurt fist èn dès vur nòt fist - dit is voor vóór het feest en…; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vur - vz - tegen, als, voor
voor, [ploegsnede], voor, zelfstandig naamwoord, vorke, Henk van Rijen - der is gin rèèchte voor meej te ploege - er valt niets mee te beginnen; WBD III.1.1. lemma  aarsspleet – voor, Tilburg; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 23) 'vu:r' = vôor (vore); vorke - verkleinwoord WBD ondiepe voor (bij het ploegen). Ondiep ploegen = 'schèlle'; - dim. van 'voor', met vocaalkrimping
vooraan, vuraon, bijwoord, vooraan; Cees Robben - simpelen die staon vuraon [datum]
vooral, vural, bijwoord, vooral; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURAL bw - vooral
voorbeeld, vurbild, zelfstandig naamwoord, voorbeeld; Cees Robben - Ge moest is en vurbild neemen òn onzen nuuwen buurman; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vurbild
voorbij, vurbij, vurbè, voorzetsel, R voorbij; in vergelijking met; Vurbij oewe maot hèdde gij veul zakgeld, - Vergeleken met je collega…; Henk van Rijen - vurbij giestere - vergeleken met gisteren; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VOORBIJ (vurbééj) bw-1) gepasseerd; 2) vergeleken met. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; voorz. - voorbij, vergeleken met of bij; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURBIJ bw; in diverse samengestelde ww..
voorbijgaan, vurbijgaon, sterk werkwoord, voorbijgaan, passeren; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vurbijgaon as de Maos langs Bókhoove (Alg. Brab. ’50) - vurbîjgaon as de Maos langs Heusde (Tilburg ’50) voorbijgaan zonder groeten
voorblad, vurblad, zelfstandig naamwoord, WBD voorblad: het voorste gedeelte van het overleer van een schoen, bestaande uit één deel, resp. twee delen (de neus en het voorblad) (II:715)
voorbroek, vurbroek, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt (1996) - gulp; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vurbroek zn - gulp; WNT VOORBROEK 2) aparte strook stof voor de verticale opening in het midden van de voorzijde van de mannenbroek ... vervolgens ook die opening zelf; broekklep, gulp
voordat, vurdé, voegwoord, voordat; DANB ik kan tòch nie koome vurdèk klaor bèn; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - voegw. voordat
voordeel, vurdêel, vordil, zelfstandig naamwoord, vordiltje, voordeel; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vurdeel - naodeel'; WBD III.3.1:132 'voordeel','opbrengst, winst- = winst; WBD III.3.1:133 -voordeeltje -,'meeval,meevaller,bof,tref' = meevaller; GD08 den aawerdom komt teegesworreg meej enen hillen hôop vurdeele; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURDEEL znw.o. - op veurdeel - op voorhand, fr. d'avance; vordil - voordeel; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vórdiltje
voordeur, vurdeur, zelfstandig naamwoord, voordeur; Henk van Rijen - 'vudeur, vustedeur'; R Tegen iemand die zich als onmisbaar voordoet: 'As ik jou nie had en de vurdeur nie, dan moes ik aaltij aachteróm. Henk van Rijen - hij gong du de vudeur deur; CiT (94) 'Hij ging du de vuddeur deur'; Hees vurdeur (VIII:25)
voordragen, vudraoge, sterk werkwoord, Henk van Rijen - voordragen, declameren
vooreinde, vurènd, zelfstandig naamwoord, WBD keerstrook/ wendakker (strook grond aan het uiteinde van een akker, waar de ploeg; gekeerd wordt), ook genoemd 'vurft', 'tèène', 'rug', 'tèènerug', 'dwarsrug'
voorgaan, vurgaon, sterk werkwoord, Henk van Rijen - voorgaan
voorhand, vurhaand, zelfstandig naamwoord, gez. op de vurhaand zitte - bij het kaarten moeten uitspelen; WNT VOORHAND - (kaartspel) - plaats (mmestal links naast den gever) van; dengene die het eerste moet bieden of een kaart uitspelen; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr. (kaartspelersterm) 'voorhand' (in de zegsw. 'op de veurhand zitte' - de eerste zijn die moet spelen); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURHAND znw.m. - op de veurhand zitten - de eerste moeten spelen; op vëurhand - vooruit; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vurhand zn - voorhand
voorhouden, vurhaawe, sterk werkwoord, vurhaawe - vurhiel - vurgehaawe, Henk van Rijen - voorhouden
voorjaar, vurjaor, zelfstandig naamwoord, voorjaar; Cees Robben – ’t Is vurjaor vuruit naa.. (19570309); Cees Robben – ’t Vurjaor schenkt den burger moed. (19700417); Piet van Beers – ‘Wie tuinbonen wil eten moet Februari niet vergeten’ : We gaon 't vurjaor in. (With Love; 1982-1987)
voorkamer, vurkaomer, zelfstandig naamwoord, voorkamer; WBD salon (mooie, doch zelden gebruikte zitkamer in een boerenhuis), ook 'goej kaomer' genoemd
voorkant, vurkaant, zelfstandig naamwoord, voorkant; WBD voorste deel v.h. paard tot achter de voorbenen; WBD stootkant v.h. paardezadel (nl. de hele voorkant tot aan de eerste brug); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej de hielen òn de vurkaant geboore zèèn (Pierre van Beek - TT’70) – sloom zijn
voorkeur, vurkeur, zelfstandig naamwoord, voorkeur; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vurkeur; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURKEUR znw.m., niet v., - voorkeur, fr. préférence
voorkind, vurkèènd, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - voorkind, kind van voor het huwelijk; Frans Verbunt (1996) - vurkènder - kinderen uit een eerder huwelijk; WBD III.2.2:74 'voorkinderen' = stiefkinderen; WBD III.2.2:74 'voorzoon', 75 ‘voordochter'; WBD III.2.2:112 'voorkind' = bastaard, ook 'voorloper'; WNT VOORKIND - 1) kind uit een vroeger huwelijk; kind, vóór het huwelijk geboren; onecht, natuurlijk kind
voorkomen, vurkoome, sterk werkwoord, vóórkomen; voorkómen; Henk van Rijen - waorveur moete gij vurkoome?
voorkomen, vurkoome, zelfstandig naamwoord, borstpartij; voorkomen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURKOMEN znw.o. - voorkomen; spr. Hij hee e schoo veurkomen langst aachter; WBD III.1,1:117 'voorkomen' = borsten van een vrouw
voorkruipen, vurkrèùpe, sterk werkwoord, vurkrèùpe – krôop veur – vurgekroope, voorkruipen; GD08 meej die rollaaters kunde bij den Albert Heijn òn de kassa hêel hèndeg vurkrèùpe
voorlade, vurlaoj, zelfstandig naamwoord, voorlade; WBD 'vörlaoj' (II:96l) - voorlade (van een weefgetouw)
voorlezer, vurleezer, zelfstandig naamwoord, "voorlezer = stadsomroeper; Lodewijk van Dorrus Misters - De omroeper bespraken wij in een vorig artikel. Maar van een voorlezer hebben wij in Tilburg nooit gehoord. Daar deze twee bedieningen bij elkaar worden genoemd, menen wij te mogen veronderstellen dat beide met elkaar in verband stonden en door dezelfde persoon werden uitgeoefend. In dorpen in de nabijheid van Tilburg hebben wij de voorlezer wél gehoord en gezien. Het was 's Zondags na de late H. Mis dat voor het café tegenover de kerk een man op een stoel sprong en op onze vraag aan een familielid wat er ging gebeuren, kregen wij ten antwoord: de geboj (geboden, verordeningen) worden voorgelezen. Dat waren dan gemeentelijke verordeningen en datgene wat van gemeentewege moest worden gepubliceerd, zoals bijv. paren die in ondertrouw of gehuwd waren, en daarna notariële mededelingen wanneer, waar en welke panden of percelen zouden worden geveild, welke nog ""onder het hoogsel stonden"" (nog konden worden verhoogd) en wanneer hiervan de definitieve verkoping zou plaats hebben enz. Dan de meer particuliere bekendmakingen, waar stier of hengst ter dekking stonden, waar kalveren, biggen of veulens te koop waren enz. Dan was het als het ware een advertentiebureau en werden er ook wel 'ns koddige bekendmakingen voorgelezen. Jhr. de la Court, die in Middelbeers ter kerke ging en nog in zijn jonge tijd was, hield er wel van om tegen de kermis bijv. een of ander vergeten boerenmeisje onder de aandacht der jongelui te brengen of iets dergelijks. (…) Tegenwoordig hebben de advertentiekolommen der couranten beider taak overgenomen. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 5 ‘Voorlezer en wijkmeesters; NTC – 17-2-1951)"
voorlichting, vurlichting, zelfstandig naamwoord, voorlichting; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vurlichting
voorloop, vurlôop, zelfstandig naamwoord, WBD hoofdwort (de vloeistof die de eerste keer uit het beslag gewonnen wordt, in de brouwerij); WBD (II:2722) 'vurlôôper' - voorloper (onderdeel van een schaaf); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURLOOP znw.m. – bij brouwers: de eerste slijm dien men uit de brouwkuip; bekomt; hij is witachtig, troebel en onklaar.
voorloper, vurlôoperke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Frans Verbunt (1996) - kind geboren vóór het huwelijk; WBD III.2.2:112 'voorloper' = bastaard
voorlopig, vurlôopeg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, voorlopig; Henk van Rijen - 'vurlôopeg, vurirst'
voorman, vurman, zelfstandig naamwoord, vurmènneke, voorman; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vurmannen' (plur.); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURMAN znw.m. - spr. Iemand op zijne(n) veurman zetten - hem op zijne plaats zette, hem harde waarheden zeggen.
voormiddag, vurmiddeg, vurmiddag, zelfstandig naamwoord, voormiddag; DANB hil de vurmiddeg al; Cees Robben – We zen er vort van unne dag en unne vurmiddag... (19671110) [mensen van de dag]
voormolen, vurmeule, zelfstandig naamwoord, WBD (Hasselt) voorploeg (het losse, tweewielige voorste deel v.d. ploeg)
voornaam, vurnaom, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, vurnaom - vurnaomer - vurnòmst, voornaam; WBD III.4.4:282 'voornaam' = van belang
voornaam, vurnaom, zelfstandig naamwoord, vóórnaam
voorop, vurop, bijwoord, voorop; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hier gao de stróntkèèr vuróp (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - gezegd als iemand zich in een gesprek voortdurend op de voorgrond dringt.
voorraad, vurraod, zelfstandig naamwoord, WBD III.3.1:94 'in voorraad hebben' = idem; WBD III.3.1:94 ‘in voorraad zijn' = idem; WBD III.3.1:93 'voorraad' = idem
voorriem, vurriem, zelfstandig naamwoord, (Hasselt) kopriem (boven de ogen over het voorhoofd v.h. paard lopend)
voorrijs, vurrèès, zelfstandig naamwoord, WBD het voorrijzen van deeg in de trog
voorrouw, vurraaw, zelfstandig naamwoord, lett. 'voorrouw'; Pierre van Beek - vurraaw hèbbe - aanduiding voor iemands plaats in een begrafenisstoet, naar volgorde van familieverwantschap
voorruit, vurrèùt, zelfstandig naamwoord, voorruit
voorschaar, vurschèèr, zelfstandig naamwoord, WBD voorschaar (van een ploeg), ook genaamd (Hasselt) 'vurschaor'
voorschieten, vurschiete, sterk werkwoord, voorschieten; WBD III.1.4:425 ‘voorschieten' = iemand iets verwijten
voorschoot, vurschot, zelfstandig naamwoord, "schort (zie ook 'toeschòrt); Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - schuddet mar in mene vurschoot; Van Beek - een ""vurschot"" (voorschoot) is een lage schort;  (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Cees Robben - meej ene vurschót veur; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - winkeltje haawe ónder dere vurschót (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - steeds in verwachting zijn; WBD 'veurschot' (II:940) - voorschoot v.d. wever; ook 'sloof' of 'slufke'; WBD III.1.3:77 'voorschoot' = schort; ook: 'scholk', 'schort'; WBD III.1,3:86 'voorschoot' = schort zonder borststuk; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - vurschót (krt. lO4); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.m. 'voorschoot'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURSCHOOT znw.m. en niet o. - voorschoot, fr. tablier; fig. voorgevel; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vurschòòt zn - schort"
voorschot, vurschòt, zelfstandig naamwoord, voorschot
voorspellen, vurspèlle, zwak werkwoord, vurspèlle - vurspèlde - vurspèld, voorspellen; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vurspèlle'
voorst, vurst, bijvoeglijk naamwoord, voorst; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; vö'rst, bijvoeglijk naamwoord 'veurst' - voorst 'de vëurste deur' - de voordeur
voorstaan, vurstaon, sterk werkwoord, Henk van Rijen - voorstaan
voorstal, vurstal, zelfstandig naamwoord, WBD voorstal (voorste gedeelte v.d. stal, de vrije ruimte tussen de muur v.h. woonhuis en de voedergoot); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; vö'rstal, znw.m. 'veurstal' - voorstal, dat gedeelte van de stal dat zich bevindt tussen de (buiten) stalmuur en de stalzult, en met stenen of plavuizen verhard is. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vurstal zn - voorstal
voorste, vurste, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, voorste; WBD (Hasselt) voorste wendakker (de dichtst bij de ingang van de akker gelegen keerstrook voor de ploeg); Cees Robben - As we jou toch nie han èn de vurste deur nie, dan moese me aaltij aachterom; WBD 'vörste dwarsbalk' (II:952) - voorste dwarsbalk van een handweefgetouw
voorste deur, vustedeur, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - 'vustedeur, vurstedeur, vudeur' - voordeur
voorstel, vurstèl, zelfstandig naamwoord, voorstel; Cees Robben - Wè zègde van mèn vurstel?; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURSTEL znw.m. en niet o. – voorstel, fr. proposition
voorstellen, vurstèlle, zwak werkwoord, vurstèlle - stèlde veur - vurgestèld, voorstellen; Cees Robben - Ik hèb menèègen irst vurgestèld. Cees Robben - Men buurvrouw wordt zó maogers der sevooj stelt gin reet mir veur. WBD III.3.2:343 'voorstelling' = toneelstuk
voorstuk, vurstuk, zelfstandig naamwoord, bijzonder smakelijk deel van het geslachte varken; Cees Robben – Wilde van de vang of ’t vurstuk... [van het varken] (19550205); Jan Naaijkens - ‘Vurstuk zelfstandig naamwoord voorstuk. De voorham van een geslacht varken. Het behoort tot de beste delen. Er zijn twee vurstukke, aangezien er twee hammen zijn.’ Jan Naaijkens - Dè’s Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - - 1992
voort, vort, bijwoord, voort, voortaan; heden ten dage; vooruit; Ik zieget vort slèècht - Mijn gezichtsvermogen gaat achteruit; Ik begin het slecht te zien. Ge lopt mar rèèchttoevort - Je loopt maar rechtdoor; Cees Robben – Ge doet zôô mar vort... (19640522) ; voortaan; Cees Robben – dauwtrappen is vort van de baon..... (19540508); DANB zene mooter is kepót: hij kan nie vórt òf trug; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOORT (Kemp. vört) bw - voorbij, verder, sprekend van den tijd. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'vòrt' bw - voortaan; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VOORT i.p.v. voortaan, is hier veel in gebruik. Z.a. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VOORT bw - 1) vooruit: doe 's vort - schiet eens op; 2) voortaan, van nu af aan: ik gò vort mee de fiets; ik zé vort 'n aaw ménneke. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; bijw. 'voort' - voort: l) verder, voortaan; 2) nu, op het ogenblik, tegenwoordig, heden ten dage
voortdoen, vortdoen, sterk werkwoord, vórtdoen - deej vórt - vórtgedaon, voortmaken, opschieten; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vórtdoen dè oew naoje kraoke ('75) - je uit de naad werken; — d van doen wordt stemloos na 't' van vórt, en smelt samen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - -VOORTDOEN - voortgaan met iets te doen, fr. continuer; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.onr.ww.tr. 'voortdoen' - in iemands voordeel spreken, al prijzende iemand of iets sterk aanbevelen: iemend voortdoewn. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VORT bw 1) vooruit: doe 's vort - schiet eens op. WNT VOORTDOEN - 2) voortgaan met datgene waarmee men bezig is
vooruit, vurèùt, bijwoord, vooruit; Cees Robben - Naa kan ie vurèùt; vurèùt dan meej de gèèt; WBD allee verèùt – vlugger! (commando voor een paard); Henk van Rijen - vurööt, öt de weeg! vooruit, ga opzij!; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. - vooruit Z.a.
vooruitgang, vrötgang, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - vooruitgang
voorvoet, vurvoet, zelfstandig naamwoord, "kous; N. Daamen, Handschrift 1916 - ""ze loopt op er vurvoeten (op haar kousen)""; WBD III.1.2:156 'op zijn voorvoeten lopen' = op zijn tenen lopen; WBD III.1.1:174 ‘voorvoet’ = voorvoet"
voorwaarde, vurwèèrde, zelfstandig naamwoord, voorwaarde; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'veurwèrde'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURWÈÈRDE znw.v. – voorwaarde, fr. condition
voorzichtig, vurzichteg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, voorzichtig; Cees Robben - ...ben toch vurzichtig... (19540227); WBD III.1.4:136 'voorzichtig' = idem
voorzitter, vurzitter, zelfstandig naamwoord, voorzitter; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vurzitter (passim); Cees Robben - Wè zègde van mèn vurstèl, vurzitter?
voos, vôos, bijvoeglijk naamwoord, voos, droog; WBD III.2.3:34 'voos' = stroef (van tanden); WBD III.2.3.159 'voos' = rot (fruit); ook 'murt’, ‘verrimpeld’; WBD III.4.4:33 'voos weer' = lauw weer, ook ‘zoel, zacht’; WNT VOOS – veel betekenissen; zie aldaar
voren, vurre, bijwoord, voren; Kom mar nòr vurre; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - van vurren óp zen vadder lèèke èn van aachteren óp hil zen femielie; N. Daamen, Handschrift 1916 - gezegd van een zoon
vorig, vurreg, bijvoeglijk naamwoord, vorig; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ‘veurig'; Cees Robben – Nao al ’t zuut der vurrige daogen/ ’t zilte naa op oewen dis..... (19540306)
vork, vörk, vörrek, zelfstandig naamwoord, vork; deel van een boom waar de stam zich in tweeën splitst; WBD mistvörk - mestriek; WBD III.4.3:53 vork - splitsing van een stam; ook mik of gaffel genoemd; WBD (III.2.1:158) 'vork', ook 'vorket'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.vr. - vork, klein schopje met lange steel dat aan beide zijden een weinig naar binnen gebogen is; ze werd veel gebruikt door schepers en drijvers, die er kluitjes aarde mee staken. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VÖRK (uitspr. vörrek) znw.v. – schaapherdersschupken; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn as ge dan en tas verongelukte òf ge verongelukt en mès òf ge verongelukt oewe vörrek òf oewe leepel dan koste nòg betaolen ôok!!!”
vorket, verkèt, zelfstandig naamwoord, "vork; Van frans: 'fourchet'; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - verkèt èn leepel slaope (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) variant: vieren-virtege: figuur waarin twee mensen in bed kunnen liggen; N. Daamen, Handschrift 1916 - ""vurket - vork""; Van Delft - ""Vat is 'ne verkèt om te vuulen of de èrepels gaor zèn."" Dit is: Neem eens een vork om te voelen of de aardappels gaar zijn. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); Pierre van Beek – Nu we toch over Frans gesproken hebben, schiet ons nog een aardig woord te binnen, dat men boven de Moerdijk wel niet zal kennen, namelijk ""verket"". Het is afkomstig van het Franse woord ""fourchette"", dat o.a. ""vork"" (om mee te eten) betekent, in welke zin het dan ook in Tilburg gebruikt wordt. (Tilburgse taalplastiek 12 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 25 april 1950); Van Beek - ""Gif me ies unne verket"". - Geef mij eens een vork (van het Franse fourchet). (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Cees Robben – Legt oew mis en oew verket/ op oew bordje... (19611221); Hier ist deftig Lewieke, ge it hier mee un mis en unne vekèt, en nie mee oe tien geboije... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Piet van Beers – ‘Wèèkkraantfist’: Mar....alles wè ik kreeg vurgezet, aat ik meej ene leepel, en mis, of ene verkèt. (Het zeventiende boekje, 2010); Iets dè waar blève hangen öt de tèèd dè de Fraanse et hier veur et zeggen han, denk ik, net as desse enne vörk verket noemden. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.2.1:58 'vorket'; Cees Robben - verket; Èmme kreege sondaags ok dikkels “Soupe à la giestèèr”. In goei Tilbörgs: “Soep van giestere”. Meej dikke fèrmesèllie. Die soep konde eete meej ene verkèt. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); ...ok de Fraanse keuke waar toen in Tilburg hêel gewôon, al was’t mar dètter op èlleke tòffel unne verkèt laag. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - verkèt zn - tafelvork; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VORKET (verkét) m - vork om te eten; uit Fr. fourchette, maar (onder invloed van 'lepel’?) mannelijk. Ook wel: ket. WNT VORKET, verket, forket, ferket; vorchet, versjet, forsjèt, fersjèt, fesèt; Hees verket (I:68); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - FORKET is hier zeer gemeen eene etensvork. Z.a. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.m. 'verket' - eetvork; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - FORKET znw.o. + m. (soms v.) - tafelvork, Fr. fourchette; VERKET znw.o (klemtoon op ket) - tafelvork; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - verket, vringket, frienket, ket - vork"
vorm, vörm, zelfstandig naamwoord, vorm; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw. m. – vorm
vormen, vörme, zwak werkwoord, vörme - vörmde - gevörmd, vormen; Cees Robben - Zèède gij wèl gevörmd?
vorst, vòrst, zelfstandig naamwoord, WBD nok v.h. dak (hoogste gedeelte, horizontale lijn gevormd door snijding van twee dakvlakken); ook 'nok' genoemd; WBD III.4.4:90 'vorst = idem (vriesweer); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.m. 'vorst' - nok (van een dak); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VORST znw.m. en niet v. - nok v.h. dak; ook gebezigd voor 'vorstpan', maar dan v.
vorsten, vòrsten, zwak werkwoord, WBD III.4.4:91 'vorsten’ = vriezen; 94: 'vorsten' = rijpen
vort hu, vorthuu, tussenwerpsel, WBD vooruit! (voermansterm om een paard te doen voortgaan), ook 'juu' genoemd; WNT VORT - (I) 11) a) - als uitroep om rij-, trek- of lastdieren vooruit te doen gaan
vos, vòs, vöske, zelfstandig naamwoord, dim. vos; WBD vòs - vospaard; WBD dónkere vòs - bep. koffievos (donker); WBD kòffievòs (Hasselt) - de donkerrode koffievos; WBD zwèètvòs - bep. koffievos (zonder kleuraanduiding); WBD goudvòs - bep. koffievos (zonder kleuraanduiding); WBD vòsschimmel - gekleurde schimmel, ook genoemd 'rôodschimmel', ‘blauwschimmel', of (Hasselts) 'blauwe' resp. 'brèùne'; WBD vòsbónt pèèrd - vosbont paard (roodbont), ook genoemd 'rôojbónt pèrt' of (Hasselt) 'koepèèrd'; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as de vòs oud wòrdt daansen de kiepe óp zene rug (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969.) - een oud mens verliest zijn energie en gezag. Dirk Boutkan (1996) - dim. vòske/vòsje (blz. 52); vöske - dim. vosje; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vuske - vosje (voor u vgl. 'mulder' en 'putje = pötje)
vossenbes, vòssebès, zelfstandig naamwoord, vossenbes - vaccinium vitis-idaea; WBD III.4.3:182 vòssebès - rode bosbes
vouwen, vaawe, zwak werkwoord, vouwen; B vaawe - vaawde - gevaawe
vozen, vôoze, feuze, zwak werkwoord, "zie feuze; WNT vooizen 'doen klinken’ (?); De Wijs – Snert lust ie as ‘ne grôte. Mar 's avonds zitten te vozen en ammaol van die sokkenlôpers, ge wit wel, die langs zunne rug omhoôg kruipe en bij z’n halsboordje de vrijheid kiezen (24-02-1966); Cees Robben – Snert lust-ie as unne grôôte../ En ‘saoves zit-ie mar te vôôze... (19661111); zie sòkkelôoper; feuze; zie vooze ; N. Daamen - handschrift 1916 - feuzen - ""een wind op sokken laten loopen""; Walde – van pedere ""furzen""; peditum ""Furz""; Gr. – ""leise einen streichen lassen""; Kluge – Furz m., vulg. Mhd. vurz, spahd. furz , mndd. vort, mndl. vort, aus vor-d. *furti- m. 'Furz' usw."
vraag, vraog, vrògske, zelfstandig naamwoord, vraag; Cees Robben - òf ie durlópt blèèft de vraog; WBD III.3.1:264 'vraag' = verzoek; vrògske - dim. Henk van Rijen - vraagje
vracht, vraacht, zelfstandig naamwoord, vracht; Cees Robben - Ge kóndt meej vur hêel vraacht of halve vraacht; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr. 'vraacht' - vracht
vragen, vraoge, sterk werkwoord, vraoge - vroeg - gevraoge, vragen; (B: ook gevraogd en vraogde); Pierre van Beek - Vraokoewiets? - Vraag ik je iets?; M vroage; Cees Robben – Gaoget op de mert mar vraogen. (19540306); Naodè we et nog hier en daor gevraoge han… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vroage - vroagde (vragen - vraagde); Henk van Rijen - hèk jou wè gevraoge? - heb ik jou iets gevraagd?; daor hak nie om gevraoge... (Henriëtte Vunderink, Et möske, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); Daor hèdde zèlf nie om gevraogen, hè. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); WBD III.3.1:39 'vragen', 'verzoeken, noden, uitnodigen' = uitnodigen; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Notities m.b.t. het participium op kaart 'gevraoge'. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st. ww. (verl. tijd 'vroeg', vd. 'gevraoge(n)' en 'gevraogd’); vraokoewiets - samentrekking van ‘vraoge’, eerste persoon enkelvoud ‘ik’, persoonlijk voornaamwoord ‘je’, en ‘iets’; vraag ik je iets?; Cees Robben – ‘k Zee “vraokoewiets of zekkoewiets”... (19550716); gevraoge; gevraagd - (analogie met dragen en slagen (= slaan)). Hèk oe wè gevraoge? - Heb ik jou iets gevraagd?; - Volt. deelw. v.h. ww. 'vragen', naar de sterke vervoeging der VIe kl. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Krt.70 plaatst T in het 'gevraogd'-gebied; even ten Z komt 'gevrooge' voor, en in het O ligt een eilandje van gevraoge/gevraogd'. WNT VRAGEN - oorspr. uitsluitend en volledig zwak; naast 'vraagde' komen sinds de 17e eeuw ook sterke vormen voor: gewestelijk sterk volt. dw.
vredig, vreejeg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, Henk van Rijen - vredig
vreemd, vrimd, vrèmd, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, vreemd (Vos in CR); Cees Robben – [vader tegen een kind] Alleej... Gift d’n ôôme is ’n hendje... Hij is wel vrimd... Mar nie vremd vur oe... (19580510); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vre'mt, bijvoeglijk naamwoord  'vreemd' - vreemd; Goem. VREEMD - vrimt zn/bijvoeglijk naamwoord  (vrimder, vrimste): nen - vogel (fig.); vreemd; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vrèmd volk - vreemdelingen; Cees Robben – [vader tegen een kind] Alleej... Gift d’n ôôme is ’n hendje... Hij is wel vrimd... Mar nie vremd vur oe... (19580510); Henk van Rijen - vrèmd gaon - vreemd gaan; WBD III.1.4:278 'vreemd' = onwennig; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VREMD bvw - vreemd, fr. étranger. Veel verwante talen hebben den korten klinker: Oudeng. fremd, Hgd. fremd, Deen. fremmed, Zw. fremmande; WNT VREEMD, vremd
vreemde, vrèmde, zelfstandig naamwoord, vreemde; De Wijs – ’t is as 2 druppels waoter, hij heeget van ginnen vrèmde (27-12-1968); Frans Verbunt (1996) - vreemdeling (iem. die nog niet zo lang in Tilburg woont); WBD III.3.1:30 'een vreemde, vreemde mens’ = vreemde, ook 'ene nie van hier'; WBD III.3.1:30 'vreemden' = buitendorpsen; WNT VREEMDE, vremde - persoon die tot een ander land of volk behoort, die uit een ander land afkomstig is ...
vreemdeling, vrèmdeling, zelfstandig naamwoord, vreemdeling; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ' vrimdelingen'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VREMDELING znw.m. - vreemdeling, fr. étranger; WNT VREEMDELING, vremdeling
vreetzak, frèètzak, zelfstandig naamwoord, overdreven eter; WBD III.2.3:21 'vreetzak' = veelvraat; ook 'vreterd'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  FREETZAK zelfstandig naamwoord m. - iemand die veel eet.
vrek, vrak, zelfstandig naamwoord, vrek; En toen ie grotter wier, ies ie zo gierig geworre, zonne vrak, zo interessaant, zonne pin, zo gierig as de naacht. (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956)
vreten, frèèt, zelfstandig naamwoord, mannelijk, onzijdig, het (vr)eten, de kost; gez. òn de frèèt koome - aan de kost komen; WBD III.3.2:2 'freet' = voedsel; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  FREET zelfstandig naamwoord m. Wordt in de alg.taal gebruikt voor: eten, voedsel; dat is slechte frèèt; de daad van frèten: op de' frèèt loopen. FRÈÈT zelfstandig naamwoord o.- 't lèèfdig frèèt hebben - altijd kunnen eten. • iemand die veel of vaak eet; Cees Robben – Frèèt diege zeèd... (19730921); frèète; het eten - et frèète
vreten, vreete, freete, sterk werkwoord, vreete - vraat - gevreete, vreten; in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij vrit; R.J. 'ze vrèten de oren van oewe kop'; - Nao die veulgewenste Vrede,/ Lieve Vrede, mee in Dee. / Wens ik oe, nén overvloed van Vrete,/ Vet, veul, en lekker, mee in Tee (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); De Wijs – Hij hee hersens as ‘ne krentenbol en daor is dan nog van gevreete (16-01-1975); De Wijs – (’n Tilburger bestelde in ’n restaurant een kreeftencocktail, welke zéér matig voor de dag kwam. Z’n opmerking luidde: ) - Bij ons vreete ze kreeft, dè de pôotjes uit onzen bek hangen (17-10-1966); vreet - vreet; R.J. 'vrit aa'tij alles op’; – 2e & 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'vreete', met vocaalkrimping; vraat - vrat; verleden tijd van 'vreete’; freete; ook: frêete; vreten; WBD eten (van vee); B frèète - fraat - gefreete. - vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij frèt(frit?) M: vrit; Cees Robben – Mina.. as gij ’t werken het uitgevonden... Dan freet ik den bissem meej steel en al op... (19780203); Frans Verbunt: hèdde nie dan frètte nie; R Als 't eten smaakt: Dè smòkt nòr tròg; had ik meer, dan vraat ik nòg. gez. MP 'Ieder zene meug', zi den boer, 'èn hij fraat vèège.'; R.J. 'en ze fret nie en ze schet nie'; A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  de koeje (sic) frèète gèère 'lèènzaodkoeke'; Dirk Boutkan: (blz.38) frèète - (hij) frit (apart geval); Weijnen, Vergelijkende klankleer (96): onverklaarbaar 'frit'; Goem. VRETEN frète wkw.(rg.), in 't plat: eten; zuipen en - ; zie frèt; fraat; vrat; verleden tijd van vreten; 'frèète'; MP 'Ieder zene meug', zi den boer, èn hij fraat vèège.; frèt; tegenwoordige tijd enk. van 'frèète'; vreet; Cees Robben – [Dochter:] Ik wil hot-pens, pa... [vader:] Ge fret mar wetter is, Corneliaaa... (19710430); Cees Robben – Onze Jan is vegetarier geworre... Hij fret vort mee z’n knèèn uit de ruif... (1810717); Cees Robben – Ik heb ’n goei vrouw.. Ze lôôpt nie weg en ze fret de jong nie op. (19850521); Frans Verbunt: hèdde nie dan frètte nie; Frans Verbunt: frèt oewe kòp mar op, dan hèdde oew bakkes vol; buisem; WBD III.4.2:52 'fret' - fret (Mustela furo), ook genoemd 'buisem' (Korvel); WBD III.4.2:54 'fret' - marter (Martes foina), ook genoemd: 'fretje', 'buisem', 'eierwezel', 'fluwijn', 'steenmarter'; frit; tegenwoordige tijd van 'freete'; vreet; Dirk Boutkan: (blz.38) vrèète - (hij) frit; (bl.40) fritte (vreet je); Weijnen Vergelijkende klankleer (96): 'frit' onverklaarbaar
vriend, vriend, zelfstandig naamwoord, vriend; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - de genoddigde gaaste, vrenden en noabure; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - allemans vriend is allemans gèk (D’l6) - wie voor iedereen goed is, ziet zijn goedheid al gauw misbruikt; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej vrienden ist nèt as meej zwòlme: ge ziet ze allêenig meej schoon weer (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - uiting van een gedesillusioneerd mens; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VRIND znw.m. - vriend
vriezen, vrieze, sterk werkwoord, vriezen; B vrieze - vroor - gevroore; As 't naaw ok mar zô lang goei weer blijft en nie begient te vriezen dè de kaaien er van barsten. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VRIEZEN vroos, gevrozen, niet vroor, gevrozen.
vrijdag, vrèddag, zelfstandig naamwoord, vrijdag; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Vrêdaag - vrijdag (ê = die van fr. même); Vleeë Vreddag hek inne kaoter gestrikt man! (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw. m. - vrijdag; Gé hoewft geene vreddag te haawe - Gij (een zieke) zijt niet verplicht de vastenwet op vrijdagen te onderhouden. 2. bijvoeglijk naamwoord; vrijdags; de vrèdagse mèrt - de vrijdagse markt; de vrèdagse cent (houdt verband met de vrijdagse markt: snoepcent voor de kinderen); 3. bijwoord; op vrijdag; Frans Verbunt (1996) - agge vrèdags vlees it, krèède ene stèrt; Freddags gaok noot nie de netuur in... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
vrijdags, frèddags, bijwoord, vrijdags, op vrijdag; Frèdags zit ik op men hukkes/ al vruug te wòchte op de kraant/ want ik vèèn de prènt van Keese/ iedere week wir intressaant. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vèèfèntwintig jaor: De prènt van Keese)
vrijen, vrije, sterk werkwoord, vrije - vreej - gevreeje, vrijen; vrije dèt klapt (uitdr.) - innig vrijen; De Wijs – Zij is aaltij haontje de veurste gewist, echt bèdehaand; ze vree mee d’ur zistien al thuîs en mee ’t trouwen mos ze ôk hard lôope… (10-03-1967); Cees Robben - Ze vreej al meej der zistien tèùs; Cees Robben - vrije was er vruuger ónder de vaaste nie bij; Henk van Rijen - agge gaot vrije, motte er êene vatte wòr ge de schorsteen van ziet rôoke; B vrije - vrijde - gevrijd; gez. Pierre van Beek - Vrijen is zachjes praoten èn hard liege (Tilburgse Taalplastiek 132, 1971; BrH 58:207); Die vrijt meej zin, houdt et leeve derin. (BrH 58:208); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ge wilt gòn vrije, dan moete ne knòl óp zak hèbbe (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ); knôl= horloge (zie aldaar onder Made); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ik zèè gevreeje, zit mèske, èn ze waar mar eens gekust, óp et lèlleke van der oor (D’16); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ze vrije, zègge ze 'lieveke, moete poepe?', èn as ze getrouwd zèn: 'kreng, moete schèète?' ('70); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; st. ww. (vreei-e(n)), gevreie(n)), intr. - vrijen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - die vrijt, die haawt er et leeven in ('73)
vrijer, vrijer, zelfstandig naamwoord, vrijer; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - durren vrêier is èrg ziek - (ê = die in gête - geiten); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vrijersgèld moete betaole (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - jongens die van buiten de dorpsgemeenschap kwamen vrijen in een bepaalde herdgang, werden tegengehouden; en moesten zich met een rondje vrijkopen
vrijersgeld, vrijersgèld, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - drinkgeld om een meisje uit een andere buurt vrij (los) te kopen
vrijigheid, vrijeghèd, vrijeghei, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - vrijheid
vrijwielen, freejwiele, zwak werkwoord, Henk van Rijen: uitdrijven op de fiets (Eng. free-wheel); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – vreejwiele ww - vrijwielen
vroeg, vruug, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, vruuger, vroeg; Cees Robben - ik mót mèèrege vruug óp; vruug òf laot; Cees Robben - vruug ópstaon dè is gin prófèèt; Kern's mêrges vruug (ê als in fr. même); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vruug óp èn meej de kiepen óp stòk, dè zal et em nie verlieze (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - een geregeld leven geeft veel rendement. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ast kómt, kómmet vruug genóg (HM'66)-vervelende dingen komen altijd vlug; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vruug in de waaj èn laot vèt (D’l6)- jong getrouwd, zonder succes; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VRUEG of vruug, naar het Hoogd. frühe. Z.a. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - vruug (krt. 34), met umlaut (blz. 89); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; bijvoeglijk naamwoord  en bijw. 'vruug' - vroeg; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VRUUG bijvoeglijk naamwoord/bw - vroeg
vroeger, vruuger, bijwoord, vroeger, destijds; (B) te voren; Vruuger waar alles aanders. - Vroeger was alles anders. Cees Robben – “Want in dè giense höske geens../ Wier vruuger bier gebrouwen... (19560908); Henk van Rijen - vruuger èn naa - ?; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. 'vruger' - vroeger, eertijds; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VRUGERTIJDS bw - vroeger, voortijds
vroeger tijd, vroegertèèd, bijwoord, vroeger; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “En hil ouwe taante van mèn grotmoeder, zak zegge, die wonde toen vroegertèèd op Roosephoeve in Oisterwijk, dè was teege den Orschòtsendèèk aon…”
vroegmis, vruugmis, zelfstandig naamwoord, vroegmis; Cees Robben – vur de vruugmis (19600520); WBD (III.3.3:117) vruugmis, vissersmiske (vroegmis)
vroegpreek, vruugpreek, zelfstandig naamwoord, "ouderwetse, groengeworden paraplu, gedragen onder de arm; Van Delft - ""Ik nam m'n vroegpreek (ouderwetsche groene paraplu) onder den arm, terwijl m'n man zijn credietjas aantrok."" Geen verklaring toegevoegd. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); Pierre van Beek – …meej den vruugpreek"" (ouderwetse, groene parapluie) onder den arm… (Tilburgse taalplastiek 14 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 23 mei 1950); WNT VROEGPREDIKATIE (geeft de onderhavige betekenis niet)"
vroegte, vruugt, vruugte, zelfstandig naamwoord, vroegte; - Vumèrge in de vruugt… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben - ...in alle vruugte (19600520); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VRUUGTE znw.v. – vroegte
vrolijk, vrollek, bijvoeglijk naamwoord, vrolijk; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vrollik
vromigheid, vroomigheid, zelfstandig naamwoord, vroomheid; Cees Robben - ...witte vroomigheid (19600715)
vrouw, vrouw, vraaw, zelfstandig naamwoord, vrouwke, "vrouw; gez. Twee vrouwen in êen hèùs zèn as twee katte meej êen mèùs. gez. En vrouwehaand èn en pèèrdetaand meuge nôot stilstaon. gez. Bèdehaand as en vrouwehaand èn en pèèrdetaand. gez. Den bakker heeter zen vrouw durgejaogd. (brood met gaten); Van Beek - ""'n Vrouwenhand en 'n paardetand mogen nooit stilstaan."" - Een vrouw dient bedrijvig te wezen. (Nwe. Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958); Cees Robben - dè krikkel vrouwke; èn naa toch niks vergeete, vrouwke?; Cees Robben - de miste boere hier slaope nog bij der èège vrouw; jè vrouwke; Cees Robben - ast er naawt, is óns vrouw den baos; Cees Robben - en blènde vrouw èn enen dôove meens; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - Ónze Lieve vrouw stao int dónker (’73) - men zit er krap bij; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hêete vrouwen èn kaawe koffie is tèèdwinst ('72) - ironische opmerking van mannen: bij beide bereikt men zijn doel sneller. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as en vrouw et circuspèrdje öthangt, kòst ze veul strôoj (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - Luxe kost geld; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as der en vrouw getrouwd òf en pèrd gekòcht wòrdt, moete der nie tusse koorme (Kn '50) - aan tussenkomst is geen eer te behalen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ge gaot trouwe, moete begiene meej en aaw vrouw èn en jóng vèèreke, aanders boerde oover de start (vB'72) - . . . anders ga je over de kop wegens te hoge uitgaven en te lage inkomsten. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en vrouw zee per dag driemaol de wòrrend: smèèrges 'ik zèè niks wèrd', smiddags 'vatte gullie mar, ik zal et mènne wèl krèège’; saoves 'hil den dag gesjouwd èn nog niks gedaon' ('75); variant: ('50): 'smèèrges 'kèb zónne vèùle smaok', smiddags 'vatte gullie mar, ik krèèg et mènne wèl', saoves 'hil den dag gewèèrkt èn niks ópgeschoote. N. Daamen, Handschrift 1916 - flèùtende vrouwen èn brullende koej zèn zèlde goej; Henk van Rijen - 'vraaw'; Frans Verbunt (1996) - ge hèt twee sorte vrouwe: kaoj èn verrèkte kaoj; WBD III.3.1:23 'vrouw', 'wijf' = vrouw; WBD III.3.1:33 'vrouw' = mevrouw; ook: 'juffrouw'; WBD III.3.1:35 'vrouw' = boerin; ook 'bazin'; WBD III.1.1:4 'vrouwspersoon' = vrouw; 5 'vrouwmens' = vrouw; WBD III.3.2:178 'vrouw' = vrouw in het kaartspel; WBD III.2.2:47 'vrouwmens' = jonge vrouw; ook 'jonge vrouwmens'; WBD III.2.2:88 'vrouwmens' = echtgenote; vrouwke - dim. vrouwtje; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as vrouwke vèùl den hèrd ötkèèrt, laagen aile huukskes (Oostbrab. '78); as plöddeke vèùl de kaomer doe, dan stinken alle huukskes (Tilburg '72); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'èn' zeej óns-lief-vrouwke (HM'70) - reactie van iemand die niet geloofd dat iets maar zo weinig gekost heeft; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et was naa gedaon meej et sèùker lievevrouwke (HM'70) - het was nu uit met het goede leven; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - óns-lief-vrouwke, gift em nòg en douwke - schietgebedje tijdens het overvliegen van een V1 of V2; Lied: Vrouwke tis vastenaovend; vraaw - vrouw; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 24) 'vraw' = vraaw"
vrouwentong, vrouwetong, zelfstandig naamwoord, vrouwentong; Cees Robben – Un vrouwetong en unne gèètestart .. staon nôôt stil.. (19640626); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en vrouwetóng èn ene gèètestart stòn nôot stil ('69) - ironische opmerking over het gepraat van vrouwen
vrouwentraan, vrouwetraon, zelfstandig naamwoord, vrouwentraan; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vrouwetraone ... en kwartje den eemer (Pierre van Beek - TT’70) - ze vloeien rijkelijk; en er wordt weinig waarde aan gehecht
vrouwlui, vröllie, zelfstandig naamwoord, jong meisje; eigenlijk verbastering van ‘vrouwlui’ of ‘vrouwlieden’, dus vrouwvolk, een vrouwmens; Cees Robben – Kekt toch ammol nie naor die vröllie... (19760702)
vrouwmeid, vrouwmèèd, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek - meid die de huisvrouw vervangt; Henk van Rijen - 'vraawmèèd'; WNT Vrouw(e)meid (ook als kopp. vrouw-meid), (gewest.) - opperste meid bij eenen weduwnaar; Westfries (Pannekeet) vrouwmoid, in de zegsw. 'as vrouwmoid diene' - als diensbode werkzaam zijn met de bedoeling of met de hoop t.z.t. de baas te trouwen (verouderd); Ghijs. vrouwemeid - boerenhuishoudster, speciaal b.e. weduwnaar. WNT VROUW(E)MEID, gewest. vrouwmeid - opperste meid bij een weduwnaar
vrouwmens, vrommes, vrammes, frammes, frommes, zelfstandig naamwoord, "vrouwmens; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - et frammeske; vrammes, vrammesen; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ''n heele berzie wilde vrammessen'; ''n strant vrammes'; D’16 ""vrammes - van het woord 'vrouwmensch'""; Och, Hannie, ik kan nie; genog van oe haawe, vriendelijk frommeske-lief (Leo Heerkens; uit De kinkenduut (Piet Heerkens), ‘Och, Hannie...’, 1940); WNT VROUWMENSCH, vrouwenmensch, vrommes; Bosch vrommes - vrouw; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - vrommes - vrouw. Verholen samenst. van vrouw en mens; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VROMMES o. - vrouwmens; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VROUWMENSCH. Dit woord, in Holland bijna een scheldwoord, heeft in deze streken, bijzonder bij de landlieden, niets veraohtelijks. In'vrouwmensch' ligt minder een tautologie dan in MANSKEREL. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.o. 'vrammes' - vrouwmens (gehuwd en ongehuwd); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VREMMES, ook VRÄMMES en VRAMES znw.o. - vrouwmensch; Oppr. VROMMES znw.onz. - vrouwspersoon, soms eenigszins minachtend.; vrouw (vrouwmens); Van Delft - ""Dè vrammes (vrouwmensch) moes d'r ège schaome."" Dit is: Die vrouw moest zich schamen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); ...de vrouw van Cornelissen waar 'n buitengewoon degelijk meensch, een reuzin van een frammes... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); ...en daor kwaamp me in geweldig zwaorwichtig vrammes aongehold... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Die is wèl getrouwd! Mee 'n dochter van Door de Vries en dè wit-ie-zelf ook, want ie hee twaalf gegooid hurre! Krimmeneel wen vrammes is dè! (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929); Pierre van Beek – Als men in de plaats van vrouw ""vrammes"" zegt, spreekt men ook geheel in de taal van zijn streek. Dit woord lijkt ons een samentrekking van ""vrouwmens"". (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950); Cees Robben – Beter vrammes vènde nergens... (19590627); Cees Robben – Dè vrammes kende ik al toen ’t nog ’n fröllie was.. (19650716); frommes; vrouwmens, vrouw, meisje; Piet van Beers – ‘’t Spit’: Masseere... dè isser ok goed veur./ Dè lotte dan doen, dur oe vrouw/ of 'n aander ""frommes"", (Brabants Bont 1; z.j., ca. 2005); zie frammes; frammes; vrouwmens, vrommes, vrammes, frammes; Kees en Bart - dialoog in Tilburg Post 1922-193? - et frammeske: vrammes, vrammesen; Kees en Bart - dialoog in Tilburg Post 1922-193? - ''n heele berzie wilde vrammessen'; ''n strant vrammes'; ...al is ze veur de rest 'n heel pront frammes ... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Hees vrummes (I:74); J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VROUWMENSCH. Dit woord, in Holland bijna een scheldwoord, heeft in deze streken, bijzonder bij de landlieden, niets verachtelijks. .... In 'vrouwmensch' ligt minder eene tautologie dan in MANSKEREL. A.P. de Bont: frames: variant van 'vrames'"
vrouwvolk, vrouwvòlk, zelfstandig naamwoord, vrouwvolk; WBD III.3.1:23 'vrouwvolk', 'wijfvolk'
vuil, vèùl, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, vèùl - völder - völst, "vuil, vies; gierig; huisvuil; Vèùl wèèrk wòrdt slèècht betòld. - Vuil werk wordt slecht betaald. MP gez. Tis vèùl, zi den èùl, èn hij bekeek zen jong. WBD vuil, vèùl - nageboorte van de koe; kalfsvlies; WBD (Hasselt) nageboorte van een varken; WBD vèùl aaj - bebroed bevrucht ei (van een kip); Frans Verbunt (1996) - veul laojde óp en kèèr; Cees Robben – Die blèèft den hille aovend mar in z’n vuil zitte... (19641023); gez. Pierre van Beek - Hij heej hil wè waoter vèùlgemòkt. - hij heeft in zijn leven 'de zaak; aardig versierd'. (Tilburgse Taaklplastiek 153); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et vèùl gao vur den bissem (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - humoristische opmerking als men iemand voor laat gaan; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; bijvoeglijk naamwoord  en bijw. – vuil: 1) onrein, morsig; 2) gierig, vrekkig. zelfstandig naamwoord – vuil: l) nageboorte bij het vee; 2) onkruid; Henk van Rijen - den dieje is te vööl om wè wèg te geeve - ... te gierig om ... Henk van Rijen - vööl plöddeke - geniepig (vies) vrouwspersoon; Henk van Rijen - vööle peer - gierig iemand; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'de vùil vèèf' - bep. werkmanshuisjes; De Wijs – menne verloofde blèft den hille aovond in z’n vuil zitte (17-08-1964); De Wijs – “Mar boer, wè hedde toch schôôn dochters.” - “Van m’n kèr aaf meej diejen vuilen praot.” (10-02-1963); Frans Verbunt (1996) - in zen vèùl lôope - zijn werkkleren nog aanhebben; Frans Verbunt (1996) - daor zèèk ene vèùle in - daar ben ik handig in; WBD (III.2.1:317) vèùl - stof; WBD (III.1.2:267) 'vuil' = etter; WBD (III.1.4:442) 'vuil' = onfatsoenlijk’ ook 'vies'; WBD (III.4.4:236) 'vuil' = troebel; WBD (III.4.4:321) 'vuilmaken’,'bevuilen' = idem; gierig; Pierre van Beek – Wanneer iemand ""z'n geld aon z'n hart gewaasen is"" zijn we niet ver meer van de vrek uit de buurt en men kan er vast van op aan, dat zo iemand wel ""'n halfke kan durbèten (doorbijten) al was 't dè-t-ie van awerdom op z'n taandvlees liep"". Men heeft nu eenmaal van die ""vuil meense"" - zelfs in Tilburg. Het woord vuil heeft hier niet de betekenis van smerig maar van gierig. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950); völder - vergrotende trap vuiler; Dirk Boutkan (1996) - vèùler (het achtervoegsel (= suffix) -der treedt op na -r en -n); – comp. van 'vèùl', met epenth. d en vocaalkrimping"
vuilak, völlek, völlakker, zelfstandig naamwoord, "vuilik, vuilak, viezerik, smeerpoes; N. Daamen, Handschrift 1916 - ""vuilik - zedeloos mensch; gierigaard""; Dirk Boutkan (1996) - völek (blz. 34) met vocaalreductie; WBD III.1.4:113 'vuilik' = smeerpoes; 114: 'vuilak' = smeerpoes; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.m. - vuilik, vrek; völlakker; vuilak; zie völlek"
vuilakken, völleke, zwak werkwoord, völleke - völlekte - gevöllekt, vies doen
vuiligheid, völleghei, völleghèd, zelfstandig naamwoord, vuiligheid; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Mèn dòchter die ha hier zogezeej zonne stinpöst staon………èn en uur nòdderaand koste zôo de slierte öt trèkke, de völleghèd dieter ötkwaam!” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vuilighei' (bis); Enen enkeling van de jong naam de moeite, meej enen emmer waoter de völlighed weg te spuule, de miste lieten et mar zôo et waar. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD (III.2.1:282) völleghèd = vuilnis, ook 'rotzooi' genoemd; WBD (III.3.3.356) völleghèd = onkuisheid; WBD (III.4.4:103) 'vuiligheid' = natte sneeuw; Stadsnieuws -  Daogs nò de kèrmes leeter aatij enen hoop völleghèd op straot (060507); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr. - vuiligheid: l) onkruid, neervallende nattigheid (regen, sneeuw, ijzel); 3) vrekkigheid; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VUILIGHEID ww. vuiligheid doen - aan eene natuurlijke behoefte voldoen; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - völlighèd zn - vuiligheid, onkruid
vuilnis, völles, völnes, zelfstandig naamwoord, völlekes, vuilnis; WTT 2012 – het ontbreken van de n wordt als dialectisch beschouwd maar was vroeger normaal. Het WNT hierover: 'VULLIS, znw. vr. en onz., mv. -sen (...) Mnl. vuulnisse. Daarnaast zijn ook de vormen vuilis, vulnis, vulle(n)s en vuilens aangetroffen. De vorm vullis (...) blijkt jonger te zijn dan vuilnis. In de 16de en 17de e. worden beide op dezelfde wijze gebruikt; later blijkt vullis eerder tot de volkstaal te behooren en vuilnis tot meer formeel taalgebruik.'; völnes - Henk van Rijen - vuilnis; WBD III.3.1:329 'vuilnisbelt' = stort; ook genoemd: 'belt', 'vuilnishoop'; völlekes; Henk van Rijen - vuilnisbelt; Stadsnieuws -  'Brèngt dieje ròtzôoj mar nòr de völlekes' - naar de stort (311007)
vuilnisbak, völlesbak, völnisbak, völnesbak, völlekesbak, zelfstandig naamwoord, vuilnisbak; As ons taante Kee der stem verhief, dan kréége wij de schrik van ons lèève en wiere in China de völnisbakke bèùte gezet, zôas wij ondermekare zeeje. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Hij was [nl. de hond] vant völlesbakkeras,/ brèùn, meej hier èn daor wè streepe... (Henriëtte Vunderink; Onzen hond; k Zal van oe blèève haawe, 2007); völlekesbak; Wèk èrger vèèn…gin plèstiek zakke/ vur in ouwe völlekesbak. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Haaw et miljeu schôon); Den aawe trouwe völlekesbak... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Èn toen verscheen er de konteener); Henk van Rijen - vuilnisemmer; Henk van Rijen - 'Gè mot dè vööl vort in de völlekesbak doen!'; CiT (14) 'Ge moet dè vùil in de völlekesbak doen'
vuilpraat, vèùlpraot, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - smerige taal
vuiltje, völtje, zelfstandig naamwoord, verkleind vuiltjes; Hij hò en völtje in zen ôog; – dim. van ‘vèùl’, met vocaalkrimping
vuist, vöst, zelfstandig naamwoord, vösje, vuist; Meej de vöst op tòffel slaon. - Met de vuist op tafel slaan. Cees Robben - vur de vöst; WBD III.1.1:160 'vuist = vuist; Goem. VUIST - vöst znw.vr. dim. vösteke; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vöste zn - vuisten; vösje - dim. vuistje; moker, kortgesteelde metselaarshamer; WBD III.1.1.161 'vuistje' = vuist; – dim. van 'vöst', met t-syncope
vuisten, vöste, zwak werkwoord, Henk van Rijen - vuisten, gokspelletje spelen, bambezaaien; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vöste ww - vuisten, bamzaaien; WNT VUISTEN - afl. 8° als benaming voor een spel: handje raden
vuren, vuure, zwak werkwoord, blozen, rood aanlopen; Harrie vuurde ’n bietje... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 9; NTC 26-11-1938) ; ...en hij ha er van gevuurd toe in z'nen nek... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)
vurig, vuureg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, vurig; WBD III.2.2:108 'vurig' = geil, wellustig; 109 = vrouwziek
vuur, vuur, vuurke, zelfstandig naamwoord, de u in het verkleinwoord is kort; vuur; Cees Robben – In m’n kaomer braand ’n vuurke... (19700220); WBD open haard (plaats onder de schouw waar het haardvuur brandt); WBD vuurèèzer - brandijzer (voorwerp waarin of waarop het vuur brandt); WBD vuurkeetel - idem; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 4) vü:r, vüre, waar vurke; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - vuur (blz. 30)
vuurvlam, vuurvlam, zelfstandig naamwoord, De vuurvlam *) hangt te vrijen *) - noot van Sterneberg bij dit woord: een vlinder... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Waandeling’,  1932); óóóch, wè-d-is er 'ne/ vuurvlam toch schoon/ rood van vleugelkes,/ diep van toon... (uit: ‘Vlinderke’, Leo Heerkens; in: Piet Heerkens, De Mus, 1939); WTT – 2012 - WBD III,4,2 geeft uitsluitend voor Tilburg: De vlierspanner (Ourapteryx sambucaria) heet vliervlam in Tilburg; de atalanta, ook admiraal vlinder of nummervlinder genoemd (Vanessa atalanta), heet vuurvlam in Tilburg, Gilze, Goirle, Riel. Henk van Rijen - nummervlinder (Vanessa atalanta); WBD III.4.2:146 vuurvlam - vlinder (Lepidoptera), ook genoemd: 'vliervlam' of 'kapelleke'
W-band, weejband, zelfstandig naamwoord, WBD 'weejbant' (II:1391) - w-band (bep. versiering van een pet)
waaghouder, waoghaawer, waoghaawster, zelfstandig naamwoord, "waaghouder(ster); Lodewijk van Dorrus Misters - Deze werd niet van gemeentewege benoemd, maar was pachter van de waag op de botermarkt. De laatste die dit baantje waarnam, was mej. Trees van Borne. De botermarkt werd eertijds gehouden op de verhoging voor het stadhuis, maar deze verhoging strekte zich uit zo ver als nu voor het stadhuis klinkerbestrating is gelegd. Op deze verheven vlakte waren Vrijdags de boeren en boerinnen uit Tilburg en omliggende dorpen met hun boter en eieren. Velen van hen hadden ook in de stad hun vaste klanten onder de winkeliers, zoals de firma Bronsgeest, Sjoo de Beer, Ferd. Wittens, in de onmiddellijke omgeving der markt. Vele huismoeders kochten echter op de markt, maar een hele ""weg"" boter was voor de meesten te veel. Als zij dan hun keuze gemaakt hadden, kochten zij met twee of gedrieën zo'n ""weg"". Ze lieten die afwegen en verdelen aan de waag en ieder betaalde naar gelang het gewicht dat ieder had; voor het afwegen gold een tarief van 1 cent per pond. De boterwaag had haar vaste plaats voor de deur onder het bordes van het stadhuis. Behalve boter hadden de boerinnen en boeren ook eieren, maar deze werden zoals nog heden per stuk verkocht. Deze boter- en eiermarkt had een groot nadeel. De lui stonden in zomer en winter, in regen en sneeuw, steeds buiten. Om die reden werd dan ook de ""boterhal"" gebouwd. Hierin werden ook ondergebracht de vleesstalletjes, die door de slagers konden worden gehuurd, zodat ieder steeds een vaste plaats had. Voordien hadden zij hun kraampjes op de markt. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 5 ‘Voorlezer en wijkmeesters; NTC – 17-2-1951)"
waaibomenhout, waajbôomehout, zelfstandig naamwoord, hout van een 'waajboom', resp. van inferieure kwaliteit; Pierre van Beek - waajbôomehout - hout van een waajbôom. Cees Robben – Of ge naa begraove wordt in ’n kiest van waai-bôôme-hout of van èèke.. d’r onder gaode.. (19750704); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - waajbôomehout in de haand hèbbe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - kaartterm: slechte kaarten hebben (W = slecht hout, zoals dat v.d. vliegden of grove den, de Pinus Silvestris en de ratelpopulier, Populus Tremula); Henk van Rijen - 'waajbôomehaawt' - slecht timmerhout, van de grove den (Pinus Silvestris); Frans Verbunt (1996) - 'ongepoelietoerd waajbôomehout' - zeer slecht hout; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WAAIBOOMENHOUT znw.o. - denneboom die niet gezaaid of geplant is, maar opgeschoten uit het zand, dat door den wind weggevlogen is. Maste’ waaielingen. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - waajbòòmehout zn - slecht hout, bv. van populieren; WNT WAAIBOOMENHOUT (schertsend of pejoratief) - (timmer)hout van onbepaalde of mindere qualiteit
waaiboom, waajbôom, zelfstandig naamwoord, populier; ratelpopulier; vB: alleenstaande boom in een weiland, die wegens wind van alle kanten onstabiel was en derhalve slecht hout opbracht; Cees Robben - begraoven in en kiest van waajbôomehout; Pierre van Beek - waajbôomehout - hout van zo'n 'waajbôom; resp. hout van inferieure kwaliteit. WBD III.4.3:98 waajbôom - den; ook genoemd: dèn, spar, dènnenbôom, maast, mastenbôom, gròffe maast, hèksemaast of maajbôom; WBD waajbôom - populier; ook genoemd: pèppel of flierbôom; WBD III.4.3:167 'waaiboom' = vlier; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WAAIBOOM - znw.m. Op de vraag 'wat hout is dat?' antwoordt men schertsend: waaiboomenhout. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WAAIBOOM znw.m. - fruitboom in vollen grond; fr. arbre de plein vent, in tegenst. tot 'Leiboom'; volgens Paqué geeft men dien naam aan den Ratelpopulier, Populus tremula L. en aan den Italiaanschen populier, P. pyramidalis Rozier. WNT WAAIBOOM 4) (Scherts, of pejor.) Boom dien men niet nader kan of wil bepalen, of boom van mindere qualiteit.
waaien, waaje, zwak werkwoord, waaien; R gez. Tis stil ast nie waait (= Er gaat een dominee voorbij.); B waaje – waajde – gewaajd; figuurlijk: ruzie maken; Cees Robben – Asset thuis waait moete één deur dicht doen... aanders trekket... (19721117)
waaier, waajer, zelfstandig naamwoord, bovenlicht; WBD (III.2.1:67) waaier, ook boovenlicht
Waal, waol, zelfstandig naamwoord, ook ‘waolvink’; de naam is waarschijnlijk door Vlaamse vogelaars gemunt: een vink uit Wallonië; namelijk een vink die niet mooi zingt. vink (Fringilla coelebs); Cees Robben – Ik heurde van d’n tuureluut/ van takkeling en waol (19600708)
waalvink, waolvink, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - vink (Fringilla coelebs)
Waalwijk, Wòllek, eigennaam, Waalwijk; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - wie in Wollek fòrtèùn wil maoke, die moet wakker zèèn ('42) – wie in Wòllek fòrtèùn wil maoke, die moet dapper zèèn (‘74)
waar, war, tussenwerpsel, vragend, waarschijnlijk een verkorting van ‘ware het niet?’, ofwel ‘is het niet?’, ofwel ‘nietwaar?’; Cees Robben – “Wen weer wir war... war Willeke...!” (19560218) ; Cees Robben – En tijd die slet war... (19560929) ; Cees Robben – ...dè witte war.... (19540417) ; Cees Robben – ‘k Was benuut.. dè snapte warre (19560714); DANB die kèèrs gift en goej licht war - die kaars geeft 'n helder licht he?; Henk van Rijen - dè wodde wèl, war - dat zou je wel willen, nietwaar; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 97) die kèèrs gift en schôon licht, nie/ niewaor/ war?; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - war + wòr (krt. 105); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - was tsw - nietwaar?; Str. war (1:42); Bosch war - nietwaar
waar, waor, wòr, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, waar; M woar; Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden – Ast nie waor is, geef ik men gat vur en kummeke soep. De Wijs – (interessante cafépraat: ) ge môt toegeve as ’t waor is en ’t is waor, d'es klaor! (09-04-1973); Cees Robben – ’t Was waor... (19550402)DANB ik weet nie waor ik em zuuke moet; Cees Robben – waor dè ge kekt... (19540724); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as et waor is, zégge ze in de joodekèrk (AM'84) - hiermee wordt twijfel uitgedrukt aan de waarheid van een bewering. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ast nie waor is, steele de dieve me (D'16) - bezweringsformule; Henk van Rijen - dès zo waor as de Lonse tram tuut - dat is beslist waar; Henk van Rijen - waar; Bosch wor - nietwaar (ook: war)
waaraan, wòraon, wòròn, waoraon, bijwoord, waaraan en waaraf; hoe of wat; hoe het precies zit; Cees Robben – Zeg naa gaa worraon of worraaf... (19670603); waaraan; R weete wòròn èn wòraaf - weten waaraf en waaraan (waar men aan toe is); waoraon en waoraaf - alle details van een situatie of kwestie; 't Menneke moet precies weten waoraon-en-waoraaf. Weten wè-t-ie maag en nie maag, wè-t-ie mot en nie mot doen of laote. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); ...en toen kos ie ons vertelle, waoraon en waoraaf... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Cees Robben – Zeg mar gerust waoraon of waoraaf meneer dokter... (19650521); Cees Robben – Dan weten ze tenminste waoraon... en waoraaaf... (19720408)
waarachtig, werèchteg, werèndig, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "waarachtig, waarlijk; ...""'t Is werendig waor!” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; NTC 15-10-1938); Cees Robben – werechtig (19641231); Cees Robben – werechtig (19600422); Cees Robben – ’t stao werechtig schôn en deftig [de kleding] - (19550806); Henk van Rijen - 'werèègteg'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. 'waaraechtig' - waarachtig"
waaraf, wòraaf, waoraaf, bijwoord, waaraf, waarvandaan; De Wijs – Ik zè sterk veur veurlichting, dan weten ze tenminste weraaf en weraon (23-02-1972); R weete wòròn èn wòraaf - weten waaraf en waaraan (waar men aan toe is); waoraon en waoraaf - alle details van een situatie of kwestie; 't Menneke moet precies weten waoraon-en-waoraaf. Weten wè-t-ie maag en nie maag, wè-t-ie mot en nie mot doen of laote. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); ...en toen kos ie ons vertelle, waoraon en waoraaf... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Cees Robben – Zeg mar gerust waoraon of waoraaf meneer dokter... (19650521); Cees Robben – Dan weten ze tenminste waoraon... en waoraaaf... (19720408)
waard, wèrd, bijvoeglijk naamwoord, waard; B geeveswèrd - weerd om te geven; Tis nie wérd dègger nor kèkt. M wèèrd; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - waerd; Cees Robben – ... werd om op-te-haauwe (19580705); Cees Robben – As ge meej oewen èèremoei ginne raod wit... Dan zèède nie werd deggem het... (19840420); DANB èèrde pòtte zèn nie veul wèrd; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WÈÈRD, WÈÈRDE, WÈÈRDIG - waard, waarde, waardig
waarde, wèèrde, zelfstandig naamwoord, waarde; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ‘waerde’; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge leert de wèèrde van ene fèfteger pas kènne, as ge der êene moet gòn lêene (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970)
waardeloos, wèèrdelôos, bijvoeglijk naamwoord, waardeloos; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'wairdeloos'; WBD III.4.4:282 'waardeloos' - onbelangrijk
waardig, weerdeg, bijvoeglijk naamwoord, waardig
waardigheid, wèèrdeghei, zelfstandig naamwoord, waardigheid
waarheid, wòrred, wòrrend, waorend, zelfstandig naamwoord, waarheid; Henk van Rijen - 'wòrret, wòrrent, wòrhèt, wòrhèj’; CM wòrrend; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - waorhei; Ak oe naa de volle “worrent” mot zegge... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); worrend is 'n gevaorlijk iets!  (...); want de worrend maokt iedereen kwaod! (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘De Worrend’, 1941); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - wie de wòrrend sprikt, moet et hèùs èùt ('50), resp. ..., moetderèùt. - Men dient de mensen naar de mond te praten; Verh. - WARENT (worrunt) v - waarheid (zie blz. 42); Van Dale - WARENTIG bw + tw Verzw. voor waarachtig. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - worrend - waarheid (Meierij); Haor WORRENT - waarheid; Cees Robben – De waorend mot gezeej...  (19611020)
waarom, wörom, wèrom, bijwoord, waarom; Wöróm hòddet nie tèènemekaare gezeej? - Waarom had je het niet meteen gezegd?; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ... wòróm dè wij ... Cees Robben – Wörrom z’um daor hôn neergezet (19590912); Cees Robben – Wörrom haauwde gij oew glas toch aaltij vaast... (19721027); Henk van Rijen - 'wörum'; Frans Verbunt (1996) - wörom, dörom, omdè ene wörm ginne pier is, dörom; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wörrem - waarom; ‘Hij [de ooievaar] heej wir un zusje veur jullie gebrocht. Zède gullie nie blij?’ Wè blij, wie blij, wèrom blij? Wèrom zodde blij zèèn meej iets waor g’er al zat van het? (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
waarschijnlijk, werschènlek, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, waarschijnlijk; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - werschijnlik
waarschuwen, wòrschouwe, zwak werkwoord, wòrschouwe - wòrschouwde - gewòrschouwd, waarschuwen; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - wòrschouwe; waorschouwe; Hij zal oe nog veul liever tien keer worschouwen dan oe eene keer opschrijve. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - waorschouwe; Henk van Rijen - 'wòrschaawe'; Ze han me gewaorschouwd, hij kan hillemaol nie teege zen verlies… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD III.3.1:276 'het waarschuwen', 'waarschuwing’ = waarschuwing; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'waarschaauwen', 'waarschouwen’ - waarschuwen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WAARSCHOUWEN - waarschuwen; WNT WAARSCHUWEN, waarschouwen
waas, waos, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.4:58 ‘waas' = mist; ook: 'wasem', 'mot’, of 'smook; WBD III.4.4:212 'waas' = damp, stoom, ook 'blaak', 'rook', ‘stoom’
waat, waot, waad, zelfstandig naamwoord, scherpe kant, snede van een wapen; WBD (II:2708) 'Waot' - waat, vouw, snede van een beitel; dat deel v. e. lemmet dat scherp is en waarmee gesneden wordt; WBD (III.2.1:148) waad; WNT waat
wablief, wèblief, tussenwerpsel, wat b(e)lieft u?; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - wèblief
wacht, waacht, zelfstandig naamwoord, De Wijs – (gehoord bij ’n cabaretvoorstelling) - “Ons Mie hee me de waacht aongezee dèk nie mog laache en naa laach ik al en er is nog niks te zien.” (15-06-1963); Henk van Rijen - wacht; Henk van Rijen - ‘K-za-m de waacht wèl us ònzègge’; WBD III.1.4:431 ‘de wacht aanzeggen’ = op het hart drukken; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - waacht zelfstandig naamwoord – wacht; iemes de waacht onzègge.
wachten, wòchte, waachte, zwak werkwoord, wòchte - wòchtte - gewòcht; B waachte - waachtte - gewaacht, wachten; B waachte - waachtte - gewaacht; B Mèn mót zenèège vur verraojers waachte. - Men moet zich wachten van verraders. M waachte; Cees Robben – Swels det ik efkes wochte moes (19590912); Cees Robben - ‘k Kreeg de kiepekôôrs van’t wochte... (19560714) ; Cees Robben – Ik weet wè wochten is... (19670922); De Wijs – (Twee ouwe vrijsters kopen bij de boer 4 kippetjes maar willen er (voor de orde) ook 4 haantjes bij hebben. (de Boer:) Dè is nie nodig, 4 haontjes bij 4 kiepen (Een van de vrijsters:) Jè, mar wij weten wè wochten is. (10-03-1967); Henk van Rijen - dèk van oe haaw dè witte, èn wòchte zak WBD III.4.4:200 'wachten' – wachten, ook 'tokken'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww.tr. + intr. 'wochten' - wachten; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WOCHTEN - wachten (trans.+ intr.); waachte - M wachten, ‘wòchte’
wafel, waafel, zelfstandig naamwoord, Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - waafel, elleboog van taafel ('86) - gezegd tegen iemand die met de ellebogen op tafel zit
wafelbinding, waofelbinding, zelfstandig naamwoord, wafelbinding; WBD waofelbinding (II:1046) - wafelbinding: overeenkomend met wafels
wagen, waoge, waogel, zelfstandig naamwoord, waogetje, waogeltje, wagen, kar, auto; blauwe waoge - ziekenauto voor psychiatrische inrichting; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - kènderwaoge; Twee peerde veur éénen waogel? (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Trouwsumke’, 1941); En 's Zaoterdags was er et waogeltje klaor, geverfd en gelakt: een gerijke! (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Den bok’, 1941); en laoide ze gaaw; op z'n waogeltje...  (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘De kerk verdouwd’, 1944); Cees Robben – Ze hebben d’r waogeltje daor laoten staon... (19600102); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej Dielemanse waogetje nòrt paopeköltje gaon ('72) - overleden zijn [Dielemans = begrafenisonderneming]; Henk van Rijen - hèdde wir ne nuuwe waoge? et zit er nògal aon!; Henk van Rijen - 'waoge, waogel'; Cees Robben - 'die sprong d'n waogel in'; WBD III.3.1:390 'wagen' = voertuig, ook genoemd: 'stootkar of gerij’; auto; Buuk waogeslouwe - evenement vóór carnaval waarbij het Tilburgs publiek in aanbouw zijnde wagens in de bouwhal kan bewonderen. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WAGEL znw.m. - wagen, fr. chariot (ook in Limb. en Brab.); WNT WAGEN (I), WAGEL
wagen, waoge, zwak werkwoord, waoge - waogde - gewaogd, "wagen, durven; Pierre van Beek – Wanneer iemand moeilijk een beslissing kan nemen in een bepaalde aangelegenheid omdat er risico aan verbonden is, zegt de oude Tilburger: ""Kom, kom, Botermans waogde z'n dochter wel en dè was zo'n kosteluk paand."" De heer Botermans dreef destijds het best bekende hotel van Tilburg namelijk ""De gouden Zwaan"" op de Heuvel. Zijn dochter trouwde met een kellner uit de zaak, zekere P.F. Bergmans, een verbintenis, die de openbare mening nogal als 'n waagstuk beschouwde. De eervolle levensloop van wijlen de bekende wethouder P.F. Bergmans, naar wie thans in Tilburg zelfs een straat heet, heeft het bewijs geleverd hoe die volksopinie zich vergiste. (Tilburgse taalplastiek 4 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 25 februari 1950); Frans Verbunt (1996) - die nie waogt die nie wint, die nie schèt die nie stinkt; B waoge - waogde - gewaogd; — geen vocaalkrimping; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ww. (met gemengde vervoeging: woeg, gewaogd) tr. - wagen"
wagenmaker, waogemaoker, zelfstandig naamwoord, wagenmaker, 'kèrsmid'; DANB Witte ginne waogemaoker?; WBD (II:2693) 'waogemaoker' - wagenmaker ‘rojmaoker' - rademaker
waken, waoke, zwak werkwoord, waken; Cees Robben - wij hèbbe vannaacht meej vèèf man gewòkt; Lodewijk van Dorrus Misters - Het was ook de gewoonte, dat bij grotere lijken 's nachts gewaakt werd. Dit was weer een burenplicht. Die wake werd gehouden door minstens twee personen. Om wakker te blijven gebruikten zij dan sterke, zwarte koffie. Dus zonder melk. Als men dit laatste eens vertelt in gezelschap van jongelui, wordt dit waken onzin genoemd. Zij zeggen: dood is toch dood! Inderdaad, dat zal niemand ontkennen. Maar er is verschil tussen dood en schijndood. Bij het beoordelen van vroegere gewoonten en gebruiken moet men niet afgaan op de tegenwoordige maar vroegere tijden. Het is nog niet zo heel lang geleden, dat er dikwijls epidemisch besmettelijke ziekten uitbraken zoals typhus, cholera, pokziekte enz. en dan was het in 't geheel geen zeldzaamheid, dat lijders aan een dier ziekten dood gewaand en ook als zodanig behandeld werden. Juist daarom was en is er nog wettelijk een tijd bepaald, waarin het lijk niet begraven mag worden. In die tijd is waarschijnlijk ook de verplichte koepokinenting tot stand gekomen. Dat het waken in die omstandigheden niet zinneloos maar noodzaak was, begrijpt nu iedereen wel en het gebeurde ook vaak, dat het niet vruchteloos was. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 2 ‘Doden-cultus van eertijds’; NTC – 16-11-1950); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - sloapen en woake; B waoke - wòkte - gewòkt - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij wòkt; wòkt(e) - waakt(e); – tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van ‘waoke’, met vocaalkrimping
walgen, walge, zwak werkwoord, walgen; Henk van Rijen - 'wallege' - vervelend doen, treiteren
walkvat, walkvat, zelfstandig naamwoord, walkvat; WBD walkvaate (mv); een om een horizontale as roterend gesloten vat, dat bij diverse bewerkingen in de leerlooierij kan worden gebruikt; (II 697); WBD walkvaate (mv) - vat waarin wordt gelaafd. (II 623); WBD walkvaate (mv) - looivat, vat gebruikt bij o.a. de snellooiing (II 636)
wandelaar, waandelèèr, zelfstandig naamwoord, wandelaar; R.J. et park is vur de waandelèèrs
wandelbier, waandelbier drinke, uitdrukking; Voor ontspanning gaan wandelen zonder een café te bezoeken; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - waandelbier drinke (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - er voor de ontspanning op uittrekken zonder onderweg iets te verteren
wandelen, waandele, zwak werkwoord, waandele - waandelde - gewaandeld, wandelen; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Ze waandelden aal proatende tot oan de staad; WBD III.1.2:118 'wandelen’ = wandelen; ook: 'slenteren'; Dirk Boutkan (1996) - (blz.67) ik waandelden en sprong; (geen vocaalkrimping)
wanen, waone, zwak werkwoord, waon - waont - waont / wònde - wònde - wònde - gewònd, wanen; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 38) in verl. tijd vocaalkrimping: wònde
wang, wèngske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van ‘wang’ wangetje; Cees Robben – ’t wengske dicht bij moeders wang (19571207)
wankelbarig, wankelbeureg, bijvoeglijk naamwoord, WBD III.1.2:113 'wankelbarig’ ‘wankelbeurig' = onvast ter been
wanneer, wanneer, bijwoord, wanneer?; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Waannir komd u bruur jaaw bezuuke?
wanneer dat, wanneer dè, voegwoord, als; Interview Hermans - 1978 - “Wanneer dè nu meej dè mesjien gaare gemaakt wòrt…” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
wapen, waope, zelfstandig naamwoord, wapen; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'waopen', 'waopens'; gez.Pierre van Beek - Ze heeget hoog in der waopes - is nogal hoogmoedig (Tilburgse Taalplastiek 174)
war, wèèr, zelfstandig naamwoord, war; in de wèèr - in de war; Wie doeget öt de wèèr? - Wie ontwart het?; dur de wèèr - in de war (contaminatie van 'in de wèèr' en 'dur mekaare'; Cees Robben – ’t Zit nog gelèèk in de wèèr... (19690502); Henk van Rijen - et weer is wir in de wèèr, war - het weer is weer van streek, nietwaar; Steeds in de wèèr om noote te verzaomele... (Henriëtte Vunderink, Vlòmse gaaj, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); CiT (118) ''t Weer is wir in de wèr, war?'; WBD (III.4.4:311 'in de war', 'door de war' = in de war; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WÈÈR znw.v. - in de wèèr zijn - druk bezig zijn
Warande, Weraande, toponiem, Oude waranda; stadsbos in Tilburg West; Ik moog - as kènd - meej onzen oopaa/ dikkels nòr de Weraanda mee. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Onzen oopaa)
Warande, d’Aaw Vraant, toponiem, de Warande, bosgebied in Tilburg West, De Oude Warande; Cees Robben – Zuutjes kuieren, luikes luieren/ mee munne streup in d’Aauwe vraant (19540612)
warm, wèèrm, wèèrem, wèrm, bijvoeglijk naamwoord, warm; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - wêrm (lange ê); Cees Robben – As ’t wèèrum is...(19830805); Cees Robben – ’n wèrm wiegske. (19540213) ; Cees Robben - Wè lief is m’n blumke...... / Wè wèrm m’n bloed...... (19540424); Wij gongen elke dag naor ons wèèrk, we kwaame tusse de middag gewoon thèùs om wèèrm te eete net as onze paa. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); DANB et is wèèrm gewist vandaog; WBD III.2.3:40 'warm eten' = middageten; Dirk Boutkan (1996) - (blz.97) tis ene wèèremen dag gewist; Stadsnieuws -  Wèsset toch wèèrm war! (180606); Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WARM – wè:rem bijvoeglijk naamwoord /bw; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WARM, WERM (Kemp.) - warm
warmen, wèèreme, zwak werkwoord, warmen; Stadsnieuws - Die et kòrtst bij et vuur zit, wèèremt zenèègen et bist (060108)
warmte, wèrmte, zelfstandig naamwoord, warmte; Henk van Rijen - 'wèrremte'; Cees Robben - 'de wermte vur d'n klèène man'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.vr. 'wermt' - warmte
warren, wèrre, wèère, zwak werkwoord, wèrre - wèrde - gewèrd, in de war / in verwarring zijn of komen, warren CiT (30) 'De draoie zen dur bekaar gewèrd'; wèère - in de war raken; Henk van Rijen - de draoj zèn dur bekaar gewèèrd - de draden zijn in de war geraakt
was, waas, zelfstandig naamwoord, de was; zowel de was als die gedaan (gekookt) wordt, als de was zoals die te drogen hangt; Cees Robben – Verder gaot ie [de wol] op d’n taas/ om te dröge.. en dan blèèke/ in de zon gelek de waas...... (19560630) [De gedroogde wol wordt in de zon gebleekt. Dit gebeurde vroeger ook met de witte was.]; Cees Robben – Op de goot stao enkelt de waas te wosseme... (19791012) ; Cees Robben – ...vat die maand waas op (19640904); Elie van Schilt -'s Zondagsaoves wier de waas gekòòkt op de kachel, hil ut hùis was dan deurtrokken van de zééplucht en de waosum van de kokende waas. Die wasketel wier dan ingepakt in un stel ouwe dekens, dan kon de waas 's naachts 'trekken' en was smèèreges nog lekker wèèrem. En wij boven nog in ons bed roken 'Ut is vandaog wir wasdag'. (Uit: ‘Ut stonk mar toch mis ik de stank van vruuger’; Cubra, ca. 2000); Frans Verbunt (1996) - in de pispot gewaase en in de schorstêen gedrêûgd (gezegd van niet al te witte was); GD94 de waas hong nòg bèùte; Wanneer ze de kolenvergassers [van de gasfabriek] opentrokken, moes de waas ôk nie bèùte hangen, die zaat dan binnen de kortste keren vol zwarte stippen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD (III.2.1) waas - wasgoed (ook de schone was); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WAS(CH) znw.m. en niet v.
wasdag, wasdag, waasdag, zelfstandig naamwoord, wasdag; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - mòndag ist wasdag; samengesteld uit 'waas' + 'dag'
wasem, wòssem, zelfstandig naamwoord, wasem, mist; Cees Robben – Vur de wossum aon de zulder is heetjemop... (19711217) [Zeer snel eten, schrokken; het voedsel opgegeten hebben voordat het de kans heeft af te koelen]; Ik zie nòg hoe ons moeder smaondags/ stond te zwêete òn de tèèl/ toe de rand toe vol meej sip-sop/ meej de wossem in der kèèl... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ÒN DE WAAS); Henk van Rijen - ik kos em nie zien van de wòssem; WBD III.4.4:58 'wasem' = mist; ook 'waas', 'mot', 'smook'
wasemen, wòsseme, zwak werkwoord, wòsseme – wòssemde - gewòssemd, wasemen; Cees Robben – Op de goot stao enkelt de waas te wosseme... (19791012); CiT (50) 'De schaaw blokt en de moor wossemt'
washuis, washèùs, zelfstandig naamwoord, WBD bijkeuken (op de boerderij), ook 'moos', 'goot' of 'aachterhèus' genoemd; Henk van Rijen - 'waashöös'; Frans Verbunt (1996) - 'waashèus' huis waarvoor een vrouw de was doet; deel van een huis waarin de was gedaan wordt
wasmachine, wasmesjien, zelfstandig naamwoord, wasmachine; Henk van Rijen - 'waasmesjien'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WAS(CH)MACHIEN znw.o. (niet v.) - waschmachine
waspen, waspinneke, zelfstandig naamwoord, wasknijper; Henk van Rijen - 'waaspinneke'; WBD ( III.2.1:341) waspin, wasknijper
wassen, gewaase, voltooid deelwoord, van ‘waase’; gewassen; Cees Robben – Vur ’n kwartje gewaase... (19570216)
wassen, waase, zwak werkwoord, waase - waaste - gewaase, wassen; (geen vocaalkrimping); In de miste höshaawes wier smòndags gewaase. M Veul te waasse èn wèèneg te vouwe. De Wijs – Jè, jè, ik waas me twee keer per jaor, vuil of nie vuil (11-02-1965); De Wijs – witte dègge mee heet waoter beter witter kunt waasse (09-07-1967); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Ze laote der ège waasse - ze laten zich wasschen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - we zulle dè vèèreke wèl waase, zi den boer èn hij douwde den doomienee in de mistput (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - we zullen dat wel klaren; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - veul te waase èn wèèneg te vouwen hèbbe (Kn'50) - veel drukte maken en weinig nuttig werk verrichten; weinig bezitten; WBD (III.3.2:169) 'wassen' = kaarten schudden; ook 'schokken'; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - waase (met rekking) blz. 106; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - wa.se(n), st.ww. (wies, ook waaste), tr. 'waassen' - wassen; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - waasse ww - wassen; groeien; Cees Robben - '’t kaf waast meej'; WBD III.1.1:7 'wassen' = groeien; waase - waaste - gewaase; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; st. ww. (wies), intr. 'waassen' - wassen, groeien
wasser, waaser, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - (textiel) stukkenwasser, bediener wasmachine
wat, wè, wèt, voornaamwoord, wat; Cees Robben – wè wilde meer..! (19540213); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Wè doetie daor?; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Ze nemen aalles wetter te krêgen is; wè vur 'n klêd?; DANB ik hèb wè kórs; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - gij ók wè? want gij zèèt er ók ginne van Zibrègs (Kn'50) - jij mag meedelen (gezegd als er uitgedeeld wordt: die van Zeebregts hadden bij een erfenis niets gekregen); Dirk Boutkan (1996) - (blz. 20) wè; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wè vn - wat; GD05 - dè waar wèd aanders
wat, wèt, wè, voornaamwoord, Henk van Rijen - wat; Un potje zingen, veur ene appel, of wet snoep... (Tony Ansems, Drie koningen; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009)
wat een, wèn, samentrekking: wat (voor) een; Cees Robben – “Wen weer wir war...” (19560218); Ik zit hier zeker in China; Want iederendeen die zeej; We'n wang, we'n wang, we'n wang toch hè; Kik toch die kaok toch, w'en wang; We'n wang toch he, we'n wang toch hè; Hollebolle Kaok van un wang; (Tony Ansems, We’n wang toch; van de cd Gatvermiedenhoet; 2010); CiT (18) 'Hèhè, wenne wend war!’; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 62) wèn, wènne; flexie-n alleen in m. sing.
wat er, wètter, samentrekking van 'wè + der' = wat er; Hij wies niet wètter afgesprooke was
wat ik, wèk, samentrekking van ‘wè + ik’ = wat ik; Cees Robben – En witte wek zaag... (19590822); Cees Robben – Wek van den onzen krèèg.. (19650416); Cees Robben – ...al wek kan ... (19701023); Cees Robben – Wek naa vort ’t mèèn noem (19701023); Cees Robben – Moeder, ik weet nie wek moet doen... Dan spult mar mee oew teen tot vermaok van oew hielen... (19821119)
wat is dat, wèsdè?, samentrekking; GG wat is dat?
wat is er, wèsser, samentrekking van 'wè + is + er' = wat is er?; wèsser naa, wir gònde? - wat is er nu weer aan de hand?
wat je, wègge, samentrekking: wat je; Cees Robben – Wegge ruurt/ Degge meevuurt [Wat je aanraakt, dat moet je nemen] (19640313); Cees Robben – Ons Too en ik zen wegge noemt/ Nog van d’n pronten staand (19700116); Cees Robben – ge mot haauwe wegge het... (19701023); Cees Robben – Ge kunt doen of laote wegge wilt.. (19781215)
wat voor, wèffer, dewèffere, voornaamwoord, "wat voor, welke; Wèffer èèrpel krèèk, èn de wèffere vatte göllie? - Wat voor aardappels krijg ik, en welke nemen jullie?; N. Daamen, Handschrift 1916 - ""weffere - welke? - de weffere?""; Van Delft - - Hangen er meerdere hoeden aan een kapstok, dan vragen wij: ""Wèffere ies de jouwe"". (Welke is de uwe?) ""Ne fijne meens"" (gierig man) zou er den beste willen uitpikken.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'van weffer?'; 'weffere stukken, weffere klachten'; ...zoodè de musschen niemir wiesen weffre kaant ze op moesten (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 8; 31-12-29); ""Al kos ik er den hemel mee verdienen Jaanske, ik weet nie weffre kaant ge ut wilt."" (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929). De Wijs  – De weffere mende van die driederaande (feb. 1962); Van Beek - ""De wèffere is de jullieje?"" wil zeggen: Welk is de uwe? (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Cees Robben – Wij wiessen precies weffer sôôrt dè we han... (19570525); Cees Robben –De weffere mende? (19551015); Cees Robben – Weffur moeite dettie deej... (19571214); Lechim - Ze vroeg meej wèffer spul we waasse/ en wèffer sokke et biste paasse... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Mèrtonderzuuk ); Stadsnieuws -  Wèffer: wat voor, welke. De wèffere mènde? De die daor. (090909); Stadsnieuws -  Wèffer kènder hèdde göllie? Van baaje sorten êen. (160610); B weffere (m.) - wat voor een; “Òn wèffer snuupkes zak men dubbeltje dees keer besteeje? Òn et grotste òf òn et lèkkerste?” (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wèffer(e) vn - welk? wat voor?; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - wafer(e), voornaamwoord  'waffer' – wat voor (een), welk(e); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - DEWAFFERE(N) vrnm. - wat voor een, welke, Fr. lequel; Hees waffre (I:37); Bosch wèffer - wat voor"
water, waoter, zelfstandig naamwoord, "water; Van Delft - Bij noodzaak moet men z'n buren een dienst bewijzen, en dit drukt men volgenderwijs uit: ""Waoter en vuur en weigert men ginnen gebuur."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Van Beek - Water kan geen bloed worden. - Een stiefkind kan men niet als een eigen kind beminnen. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 10 januari 1959); Cees Robben –  We hebben ’n haoven mee waoter d’r in... (19540515) Henk van Rijen - Kaaw óp zen waoter hèbbe - aan een blaasaandoening lijden. R Waoter, dè dugt nòg nie in oew schoene! (dus niet drinken); WBD waoterput - waterput (op het boerenerf), ook 'put' genoemd; WBD III.1.1. lemma urine – verspreid in Tilburg; WBD III.1.1. lemma urineren  - Tilburg – ‘Het is hoog water’. [Hoge nood hebben]; WBD III.4.4:21 'waterlucht' = regenvoorspellend wolkje; WBD III.4.4:189 'getwater', 'mooswater' = vuil water; DANB ik hèb et em afgeraoje óm zoo laot langs et waoter te gaon; DANB twaoter zal gaa kooke - het water zal dadelijk koken; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hil wè waoter vèùl gemòkt hèbbe (Pierre van Beek - TT '72) - na veel moeite de zaak toch geklaard hebben. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej waoter valt niks goed te maoken èn meej sèùker kunde niks bedeèrve (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - om iets te verbeteren dient men de juiste middelen te gebruiken. (ook Stadsnieuws -  040508); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Volgens krt. 6l valt T nog net binnen het gebied waar de vocaal lang is; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - waoter zn - water; Haor WATTER - water"
waterachtig, waoterachtig, bijwoord, waterachtig; slechts eenmaal aangetroffen; waarschijnlijk is er een verband met 'watertanden', 'het water loopt in de mond':; Daornao gekookte ham, gin gewone zooas ge in de winkels koopt, nèè ham die bij den bakker 'n wijltje in den oven gesmoord hô, half en half gebraojen zoodè 't er 'nen geur afsloeg om waoterachtig van te worren. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30)
waterbeestje, waoterbisje, zelfstandig naamwoord, waterbeestje; WBD III 4.2:179 lemma Schrijvertje - Het schrijvertje of de draaikever (Gyrinus natator) meet 5-7 mm. Vroeger kwam het door Gezelle beroemd geworden zeer kleine schijverke nog algemeen voor, maar het heeft zeer onder de watervervuiling geleden. Het is een klein glanzend zwart roofkevertje dat kringen op het wateroppervlak maakt en bliksemsnel onderduikt bij gevaar. schrijverke – frequent in Tilburg; watertor – Tilburg; WBD noemt hier voor Tilburg niet ‘schaatsenrijder’ (wel in Oud Gastel); waterbeestje – Tilburg
wateren, waotere, zwak werkwoord, wateren, urineren; WBD III.1.1. lemma urineren  - ook in Tilburg
waterkip, waoterkiepke, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - waterhoen (Gallinula chloropus); WBD III.4.1:233 'waterkipke' - waterhoen (Gallinula chloropus), ook: 'schieteendje', 'witgatje', 'witkontje' of 'markoot' genoemd
waterscheut, waoterschòt, waoterscheut, zelfstandig naamwoord, tak die ontstaat op de stam
watertor, waotertòr, zelfstandig naamwoord, "watertor; WBD III 4,2:178 lemma Watertor - Watertor is de algemene naam voor kevers die onder de waterspiegel leven. De bekendste soort is de spinnende watertor of waterkever (Hydrous piceus, 35-45 mm; zie afb.), een grote, pikzwarte en bolvormige tor, vroeger zeer algemeen in stilstaand water en sloten, die zich met waterplanten (en soms met viskuit) voedt. Ze ademen lucht in door hun sprieten. (...) Een andere bekende soort is de geelgerande watertor (Dytiscus marginalis, 35 mm), een glanzend groene roofkever die zich met zwakke en zieke (kleine) vissen voedt. watertor – zeldzaam in Tilburg; WBD III 4,2:179 lemma Schrijvertje - Het schrijvertje of de draaikever (Gyrinus natator) meet 5-7 mm. Vroeger kwam het door Gezelle beroemd geworden zeer kleine schijverke nog algemeen voor, maar het heeft zeer onder de watervervuiling geleden. Het is een klein glanzend zwart roofkevertje dat kringen op het wateroppervlak maakt en bliksemsnel onderduikt bij gevaar. schrijverke – frequent in Tilburg; watertor – Tilburg; - Sjef Paijmans - In de sloten en grachten gingen we:""Ruigt"" draaien. Deze sloten en grachten waren onder water bijna dicht gegroeid met allerlei waterplanten. Vooral met waterpest. Met een schepnetje had men weinig succes. Daarom werd er in die sloten alleen maar:""Ruigt; gedraaid"". Hiervoor werd een dikke tak gezocht, liefst met nog wat uitsteeksels van oude takjes er aan. Die tak werd dan in die dichte begroeing van waterplanten gestoken en paar maal rond gedraaid en dan uit het water getrokken. Op de slootkant werd dan goed nagekeken wat er allemaal tussen die waterplanten mee omhoog gekomen was. Vooral naar salamanders zochten we, want die hadden onze speciale belangstelling en werden thuis in het aquarium gezet. De viskesfreters en torren werden in een glazen pot mee naar school genomen voor de frater, die ons tijdens de natuurkundeles vertelde hoe deze waterdiertjes allemaal heetten en hoe nuttig ze waren. Viskesfreters werden later Libellen. We leerden wat de Geel Gerande Watertor was, de Waterschorpioen en de Zwarte Watertor. Maar wij hadden voor die torren en torretjes onze eigen namen. Een; schrijvertje was voor ons een schotelwaserke; en de verschillende larven bleven voor ons viskesfreters. (uit: 'Herinneringen', CuBra, ca. 2001)"
watertoren, waotertoore, zelfstandig naamwoord, watertoren; Ok de koeltorens [van de gasfabriek], deur onze onwetendheid waotertorens genoemd, waren geen sieraad vur de buurt. Zij lieten bij enne verkeerde wend, un sôort motregen vallen. Hil vremd waar dè, et gebeurde ok as de zon scheen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
watjekouw, watjekou, zelfstandig naamwoord, "oplawaai; Van Beek - ""Iemand een watjekou geven"" betekent een opstopper verkopen. - ""What you call"". (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); Ewoud Sanders - Waar komt het vandaan? De vroegste verklaring vinden we in 1885 in een bundeling van journalistieke stukken van J. van Rennes, getiteld Vonken en Vlammen. Nieuwe schetsen van een Dagbladcorrespondent. Hierin lezen we: ,,Moet er eerst eens een raadslid een ferme what-you-call - of, zooals wij dat vertalen, ‘watjekou’ – krijgen? ‘t Zou jammer zijn van de lui die vóór den tijd nog dood geslagen worden, als men daarop wacht.” (Blog ‘Woordhoek’, NRC.nl; 2009)"
wats, wats, zelfstandig naamwoord, "oorveeg; N. Daamen, Handschrift 1916 - ""ik gaaf 'm 'n wats om z'n ooren (een klap)""; WNT WATS (I) - l) slag, bepaaldelijk met de vlakke hand tegen iemands gezicht, wangen e.d., draai om de ooren, oorvijg"
wauwelaar, waawelèèr, zelfstandig naamwoord, wauwelaar; uit wauwelen: kletsen, zwetsen, onzin uitkramen; Cees Robben – Willem/ èègewèèze wauwelèèr... (19660729)
wazig, waozeg, wòsseg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, Henk van Rijen - wazig, mistig; afleiding van 'wòssem'
wc, weesee, weejseej, zelfstandig naamwoord, w.c., wc, (afkorting van water closet); WBD III.1.1. lemma Naar de WC gaan – naar de wc gaan - frequent noordelijk Tilburg; WBD III.1.1. lemma Naar de WC gaan – naar de wc moeten – vooral noordelijk Tilburg; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “En die weejseejs, die waaren er toen nòg gin. En dan wieren er en paor van die paolen in de grond gezèt èn daor laag zonnen ballek laag ooverheene èn as gij behoefte moest doen dan koste gij meej oew blôote reet op zonnen ballek gòn zitte, dan viel dè aachter oewe rug, viel dè in zonne grit neer!”
we, me, persoonlijk voornaamwoord, samentrekking, me = we, wij; - Gòmme, òf zumme nòg blèève? Dè doeme nie; — Ontstaan door samensmelting van -n + w- (gòn we) gòmme, zumme, hèmme, kosseme; Verh. - ME, 1e pers. mv - we (zonder nadruk) achter de stam v.h. ww geplaatst: hemme, gomme, zumme, hamme. ANTW. ME (toonloos) vrnw. - wordt altijd gebruikt voor: wij, we, Fr. nous
wedden, widde, zwak werkwoord, wedden; B widde - widde - gewid; gewèd; gewed; Cees Robben - ast gewèd is, dan ... (= als het erop aankomt? ); gewid; de betekenis is onzeker; mogelijk het voltooid deelwoord van ‘wètte’; Robben gebruikt het om een gierige man te typeren; Cees Robben - En assie is afschiet.. Nou dan kan ’t, as ’t gewid is op unne wetsteen... (19650416) [een vrouw over haar man: als hij eens geld geeft... dan is het heel magertjes]
weddenschap, wèddeschap, wèddingschap, zelfstandig naamwoord, weddenschap; DANB ze springe wiet vèrste kan vur e wèddeschap; ...naor aonleiding van 'n weddingschap. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); WBD (III.3.2:190) weddingschap = weddenschap
wederik, weerik, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.3 weerik - grote wederik (Lysimachia vulgaris)
weduwe, weuw, wuw, zelfstandig naamwoord, weuwke, wuwke, "BM weduwe; Van Delft - ""Ik werk veur de Wuw"", waarmede een firmanaam aangeduid wordt, die begint met ""Weduwe N.N."". Zulke kennen de Tilburgers natuurlijk nu direct meerdere. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - weuwke; weuw; Taante Lies waar 'n weuwke en ze ha goeie klandizie as weuw zijnde; ze ha 'n net kruidenierswinkeltje... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); En vrouw Cornelissen uit den Gouwen Os, 'n weuw, die ok mar wir gaaw moes trouwe... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939); Zoo hadde vruuger jaoren in weuwke en die hiette Mieke. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Frans Verbunt (1996) - en weuw is en pèrd zonder voerman; WBD III.2.2:55 'weeuw', 'weduwe' = weduwe; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.vr. 'weuw', - weeuw, weduwe. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - weuw zn - weduwe; WNT WEDUWE, weduw, wedewe, weeuw(e), weve, weef, wee; M, B weuw; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - weuwke Paaj = weduwe Paaijmans (blz.59) WBD III.2.2:55 'weeuw' = weduwe"
weduwman, weedeman, weeduuwman, zelfstandig naamwoord, weduwnaar; Interview met de heer De Kok (1978) –  In mèn jeugd? Jè, veul gezoope! Ik zèè drie keer weeduuwman gewist, dan kundet wèl begrèèpen, hè!?; WBD III.2.2:55 'weduwman' = weduwnaar; ook 'weeuwenaar'; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - WEDUWMAN, voor weduwenaar; het is elders minder gemeen dan weduwvrouw. Men vindt bij de ouden ook 'wifman', wijfman. WNT WEDUWMAN, weduweman, wedeman, weedman, enz.
weduwvrouw, weedevrouw, zelfstandig naamwoord, weduwe; En weedevrouw die aachter bleef/ meej zeuve klèène kiendjes (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dènkt es deur...); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - in wòrsten èn weedevrouwe witte nie wèsse indouwe (Kn'50) - pas op voor een huwelijk met een weduwe; Henk van Rijen - 'weedevraaw'; Frans Verbunt (1996) - 'weedevraaw'; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - WEDUWVROUW. Men hoort hier onder de mindere klasse meer 'de weduwvrouw N.N.' dan 'de weduwe N.N.’
weefgetouw, wèèfketaaw, zelfstandig naamwoord, weefgetouw; WBD ketaaw (II:944) – getouw; handketaaw, haandgetaaw (II:944); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.o. 'weefketaauw' – weefgetouw
weefkam, wèèfkam, zelfstandig naamwoord, wèèfkam, weefraam; WBD wèèfkam, kam (II:966) - weefkam
weegscheet, weegescheet, zelfstandig naamwoord, WBD III.1.2:336 'wegenschaat’ = strontje
week, wêek, bijvoeglijk naamwoord, zacht; WBD wêek (gezegd van een paard) - week in de bek; WBD III.1.4:68 'week' = zachtzinnig; WBD III.4.4:211 'week' - klam, ook 'taai', 'klammig', 'klef'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEEK, WEEKELIJK - zwak van gezondheid; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - we.k, bijvoeglijk naamwoord  - week; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEEK (met scherpl. e) bvw.: week hout - dat gemakkelijk bewerkt wordt
week, week, zelfstandig naamwoord, week; - in de week = doordeweeks, op weekdagen: ...in de week iederen mèrgen om kwart veur aachte op de zwartgelakte klumpkes nor de kerk klefferen... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929); WBD nòg en week aaf, nòg en week òn de reekening - de koe moet over een week kalven; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - we.k, znw.vr. - week; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEEK (met zachtl. e) znw.v.: de Witte week - Goede week; gebroken week
week, wêek, wèèk, zelfstandig naamwoord, het weken (zacht maken); Frans Verbunt (1996) - het weken, het weekprooes; Frans Verbunt (1996) - iets in de wêek zétte; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - week zn - iets in de week zètte
weeks, weeks, sweeks, swiks, bijvoeglijk naamwoord, doordeweeks; WBD III.1.3:3 'weekse kleren', ''s weekse kleren' = doordeweekse klere; Piet van Beers – ‘Frietkot’: Van de 's wikse daoge kan ik nog wèl geniete (Spoeje doemmeniemer; 2009); Frans Verbunt - elke week door de week ?; Henk van Rijen - door de week, wekelijks; WBD III, 1. 3:3 'weekse kleren'= doordeweekse kleren; WBD III.3. 5:120 ''s weekse mis' = doordeweekse mis; Biks sweeks bw - per week, wekelijks
weelde, wilde, zelfstandig naamwoord, weelde; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - WILDE voor weelde, waarvoor men oudtijds 'welde' zeide, van 'wel' waarvoor men insgelijks 'wil' vindt. Welde = eigenlijk 'welvaart’ . Z.a.
weer, wir, bijwoord, weer, alweer, opnieuw; Cees Robben – “Wen weer wir war...” (19560218)
weer, weer, zelfstandig naamwoord, weere, kwast in het hout; weersgesteldheid; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et weer is goed, zi den boer, as et trèktemènt ók mar goed was (Si '67); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - tis goej weer vur de èèkel (Bi'40) - het is zonneschijn na regen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - gin weeren in de haande krèège (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972)- 'n hekel hebben aan werk; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej rauw weer gevange zèèn (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) - er slordig en ongekapt uitzien; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - weer van de Nobis Jacobis krèège (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - heel slecht weer krijgen (Nobis - plaats des duivels, hel, heeft altijd ongunstige betekenis) Frans Verbunt (1996) - et schonste weer van de wèèreld - heel mooi weer; WBD III.1.2:350 'weer' = eelt; WBD III.4.4:25 'schoon weer' = mooi weer; ook 'goed weer', 'fijn weer', 'droog weer', 'open weer' A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - weer, wier, wieër - eelt, knoest, kwast; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - WEER v-l) weder; 2) verweer: z'n weer hebben - niet om een weerwoord verlegen zitten; in zijn knollentuin zijn (of; het weer mee hebben); 3) m - kwast in het hout. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEER (scherpe e) znw.m. en niet o. - eelt, hardigheid in de huid; knoop, knoest, kwast in het hout. WBD III.4.3:68 'weer' = knoest in het hout; WBD III.4.4:26 'vast weer' - bestendig weer, ook 'staand weer', ‘hangend weer', 'goed weer'; WBD III.4.4:25/57 talloze kwalificaties van 'weer' WBD III 4.4:82 'zwaar weer' = onweer; weere; meervoud van weer; Henk van Rijen - groeven, kloven in de handen; wirke; verkleinvorm van weer; Henk van Rijen - weertje
weerborstel, wirbòrsel, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - weerborstel; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wirborsel zn - weerborstel; WNT WEERBORSTEL - 1) tegen de vleug in staand haar; 2) (gewestelijk) ruziemaken, onhandelbaar persoon, weerbarstige jongen
weerga, wêergaoj, wirgaoj, zelfstandig naamwoord, "van: weergave, zijns gelijke; ""Dè daankt me de weergaoi, köster, 't is oorlog!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940); ...om den weergaoi nie! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun naor zee’; NTC 18-11-1939); ""Loop naor den weergaoi"", riep den kapelaon... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 10; NTC 3-12-1938) ; Cees Robben – Wè trekt ie [het kind] toch op d’n aauwe, war/ Haoreender de weergaoi... (19840217) ; - in uitroepen met ‘as de’: in zeer hoge mate, verschrikkelijk [WNT lemma Weerga 5.f.a]; Cees Robben – Dooien doeget as de weergaoi.. (19580315); wirgaoj - weerga, drommel, bliksem; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'om de wirgoi nie'; De meens vatte de zak en smèrden um as de wirgaoi. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); En toen naam ik de beene as de wirgaoi. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben - Haorinder de wirgaoj!; Frans Verbunt (1996) - as de wiede wirgaoj - zo snel mogelijk; WNT WEERGA - l) gelijke, evenbeeld; 5) in uitroepen, bastaardvloeken, verwenschingen ... 'als de weerga - in zeer hooge mate, verschrikkelijk"
weerlicht, wirlicht, zelfstandig naamwoord, weerlicht, wederlicht; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - as de wirlicht; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEERLICHT znw.m. en niet o. - bliksem; op 'ne(n) weerlicht - op eenen oogwenk. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wirlicht zn - weerlicht, bliksem
weerom, vrom, from, bijwoord, wederom, terug; fleeweek vrom - de voor-vorige week; Cees Robben – vleeje-week-vrom (19680816); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VROM bw - samentrekking van wederom, terug; VROMPAKKEN ww. - terugpakken; Bosch vrom - weerom, terug; WNT WEDEROM, wederomme, weerom, vrom; Hees vrom (1:74) = weerom; from; weerom, voorvoorgaande; GG komde nòg es from; GG fleej week from waarde ok al hier
weeropper, weeròpper, zelfstandig naamwoord, "Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - in zene weerópper koome ('65) - in zijn weeropper komen: er bovenop komen; weer beter worden (opperweert = naar boven); N. Daamen, Handschrift 1916 - ""hij komt wir in z'n weeropper - wordt weer tevreden, weer beter)"
weerskanten, wirskaante, swirskaante, bijwoord, bijwoordelijke uitdrukking, meestal met 'aan', aan beide kanten; aan beide zijden, aan weerszijden; On wirskaanten langs den weg sliepen zilveren berkebumkes, waortusschen vergèlde schietvaorens wel zô hoog as 'n koei in volle berusting te droomen stonden. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929); Interview Hermans - 1978 - “…èn dè is halfwèg den Heuvel, dèddis van de Veejmèrtstraot tòt òn de Sporlaon toe, hòdde midde op et plein, hòdde wirskaante ene wèg daor ge dur kost rije meej de koetsjes òf die enen autoo han enen autoo. (transcriptie Hans Hessels, 2013); Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Mèn vadder ha vruuger, die was timmerman, die ha zon stèr gemòkt. Zon, zon, zon, zon dinge rond gemòkt èn dan zon spilleke derdeur èn wirskaante en stèr, en stèr gemokt, zôo van die hout mar, èn dan hôj ie onder de dinge zon, onder spilleke en touwke aon en agge dan trok dan begòs die stèrre rond te draajen, hè!”; Audioregistratie 1978 - Dan wèrd hil die dinge durgesneeje, hè, van die pôote èn die pees, hè, òn wirskaante. Der wèrd en touw durgedaon, hè, èn die wèrd zôo òn die spòrte van die ladder òf die leer gehange èn dan wèrd ie oope gesneeje! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); …et waar vur wirskaante beter om nie dwars te gaon ligge. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Laoter, hil veul laoter, toen we zelf in de klèèn manne zaate, nôot iemand van de femilie van wirskaante nie, gezien of geheurd meej: ‘Redde gullie et wel?’ (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Swirskaante de kaajbaande stòn bumkes; Ge kost swirskaante hil wèèd kèèke. Cees Robben – Swirskaante [de foto’s aan de muur van] de opoes (19570713); Cees Robben – Mot dè naa persee, oew brôôd swirskaante in ’t spek soppe..? (19811204); Òn swirskaante hing òn den draod/ ons Wies der waas te blèèke. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: De waas); Henk van Rijen - 'swirskaante, zwirskaante'; Frans Verbunt - 'swirskaante inder' (carnavalsmotto) [namelijk: stereo, stereo-effect]; Nèè iederêen had toen enen èègegemòkte völlesbak, wij han enen houtere meej òn swirskaante enen handvat, die had onze Pa zelf gefabrizeerd. (Nel Timmermans; Wètter ammòl òn de deur komt; CuBra; 200?); Elie van Schilt - Ons knaol, mee aon swirskaanten unne gróte dijk... (Uit: ‘Ut knaol; CuBra, ca. 2000); Biks swirskante bw - van beide zijden, aan weerszijden; WNT WEERSKANTEN (de secundaire s breekt in de 18e eeuw door): aan weerskanten, van weerskanten, langs weerskanten, naar weerskanten; gewestelijk zonder voorzetsel en gevolgd door een zelfstandig naamwoord; Haor SWIRSKAANTE - aan beide kanten
wees, wêes, zelfstandig naamwoord, wees, kind zonder ouders
weesgegroetje, weesgegruutje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Henk van Rijen - weesgegroetje; WBD ( III.3.3:185) weesgegroetje = weesgegroet
weet, weet, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt (1996) - et is mar en weet èn vlooje vangen is en gaaweghèd
weg, ewèg, bijwoord, weg; wijd eweg is alle smart naa,/ klaor muziek is mijn gedaachte. (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Geluk’, 1939); B ze zèn ewèg om te speule - ze zijn eweg spelen; B ewèg lôope - vòrtloopen (weg); Naarus - 'k Weet zeker dè gullie oe eige al is afgevraagd het wurrom zo dieë Naarus echteluk hier uweg gegaon zèn, en zo’j daor giender nogal aorde? (ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); WBD III.1.2:131 'eenweg' = verdwenen (ook 'eweg'); Stadsnieuws: Ik zèè wir es ewèg; ik koom mèèrege wèg vrom (310506); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - eweg (bijwoord.) - weg (brab.) = eng. away Mnl.vz. een >in; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ewèg - bijwoord. weg; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  EWEG (e toonl.) bijwoord - weg, henen; Eng. away, Mnl. 'enweg'; A.P. de Bont: bijw. 'ewèg' - weg; Cornelis Verhoeven:  WEG 2)bijwoord - verdwenen, uitgesproken als 'eweg'; hij is eweg. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - EWEG voor 'weg' is hier, gelijk op meer plaatsen, in de praattaal zeer gemeen. ...Kiliaan heeft 'eweg gaen', het Friesch 'aewer',het Engels 'away', enz. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - EWEG voor 'weg', 'niet voorhanden'. Kil.: ewegh-gaan - abire; eng. away.
weg, wèg, wègt, weeg, zelfstandig naamwoord, weege, "weg; Dè is zô eenvoudig as de weg in oewen eigensten broekzak. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - langs de weg gescheeten hèbbe (Oost-Brabant) zie pad; Henk van Rijen - alle weege zèn gin kerkweege - niet elke Weg leidt naar een bep. doel; WBD III.3.1:397 'weg' = openbare weg; ook genoemd: 'baan, klinkerd'; WBD III.3.1:402 'weg’ = pad; Dirk Boutkan (1996) - (blz.53) wègske, wèggetje; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wèg zn, bw - weg; wègt - Cees Robben – De wegt is wel lang... mar ik heb tij genogt.. (19760423); weeg; 'in de weeg' - in de weg; 'öt de weeg' - uit de weg; Dirk Boutkan (1996) - in de weeg - in de weg (De rekkingsvocaal duidt op een oorspr. open lettergreep ""wege"" in de datief enkelvoud.); Ziede nie dègge in de weeg staot?; Ik gao gin man öt de weeg - Ik ga voor niemand opzij. Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - öt de weeg kunnen - zich kunnen verplaatsen; kunnen rondkomen; De Wijs – (Horen zeggen tegen iemand die zwaar in verband zat) – “Gij het zeker erges in de weeg gestaon” (04-07-1969); In die straot voetballen ging nie, de stoep waar te smal en op die kaaien koste alléén oewe nek breken, as ge nie ötkéékt en die kaaibaande zaten ok verekkes in de weeg. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - weeg zn - weg 'in de weeg'; ötteweejg' - uit de weg; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - WEG 3) in de uitdr. 'uit de weg' uitgesproken als 'weeg'. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw.verb. 'uitteweeg' (d.i. uit de weg); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEEG - te weeg - op het punt: Ik was zjust te weeg om te vertrekken. WNT WEG, weeg, wegt, weug; -wègt; 2e lid v. samenstelling -weg; Berdòssewègt; WNT WEG, weeg, wegt, weug; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - WEGT voor 'weg'. Het komt in de boerentaal voor bij Huygens, in Hofwyck. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - WEG 1) m - dikwijls uitgesproken als 'wegt'; route, baan: de wegt is glattig; 2) bw - verdwenen, uitgesproken als 'eweg’: hij is eweg; 3) in de uitdr. ‘uit de weg’ uitgesproken als ‘weeg’."
wegen, weege, sterk werkwoord, wegen; B weege - wôog - gewooge; - geen vocaalkrimping in tegenwoordige tijd; Henk van Rijen - 'wèège'; WBD weegschaol - weegschaal; Cees Robben - kwók wies wèk woog; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st.ww. (…woeg: vgl.Franck e.a.) tr.+ intr. – wegen; wôog - Henk van Rijen - woog
wegens, weeges, voorzetsel, wegens; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WEGENS - wé:ges
wegentaks, weegetaks, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - wegenbelasting
weggeefkistje, wèggeefkiesje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Henk van Rijen - kistje goedkope sigaren
weggooien, wèggôoje, zwak werkwoord, weggooien; Van Beek - Aan huurhuizen en dienstmeiden is alles weggegooid. - Geen van beide bevorderen het belang van hem, die ze benut. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959)
wegleren, wègleere, zwak werkwoord, wègleere - leerde wèg - wèggeleerd, PM aan een ander leren; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - WEGLEREN ov.ww - doceren, didactische talenten hebben: de mister is veul geleerd, mèr ie kan nie weglere. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. - wegleren, al lerende (docerende) in een ander overstorten. Pierre van Beek - toch anders dan gewoon onderricht geven
weglopen, ewèglôope, sterk werkwoord, Henk van Rijen: weglopen;
wegmaken, wègmaoke, zwak werkwoord, wègmaoke - mòkte wèg - wèggemòkt, wegmaken, doen verdwijnen; Pierre van Beek - ónder narcose brengen van een patiënt; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij mòkt wèg; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEGMAKEN (ook: eweg-) zijne goederen vermaken aan personen die geene bloedverwanten zijn.
wegnaaien, wègnaaje, zwak werkwoord, wègnaaje - naajde wèg - wèggenaajd, wegwerpen, weggooien; Roy Donders - As et vet oud is en et moet er uit, zeg mar, dan pak ik die frietpan, die gooi ik in 'n vuilniszak, eigeluk drie vuilniszakke, enne die naai ik gewoon weg, en dan koop ik 'n nieuwe. (Stylist van het Zuiden, aflevering 4, 18 november 2013, RTL 5); zie naaje
wei, waaj, zelfstandig naamwoord, wei (hui), zoete waterdelen v.d. melk; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - waai - wei
weide, waaj, zelfstandig naamwoord, "weide; DANB waaj; Flaneur (pseudoniem van Antoon Arts) - “Ja, die jongens van Flaneur waren rakkers, maar wat ze zeker nooit aan “hullië pa"" hebben durven vertellen is, dat ze gingen “vuurke stooke"" in den “Ekker aachter moeder van Lierup"" waar de koeien in de „waai"" stonden (nu de Mariastraat) en dat ze dat “vuurke"" stookten met “solfter""... (Uit: Zonder opschrift; Nieuwe Tilburgsche Courant zaterdag 16 april 1904); Brabant mee oe gruune waaie, mee oe blonde peerse haaie, mee oe lochte, zoft as ween, laand, mijn laand, wè zeede feen! (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Brabant’, 1938); al deur de gruune boerewaai (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘De boeremeid’, 1938); Cees Robben – de waai... waor ’t schaop heej staon te blèèten (19560630); Cees Robben – Mar ochèrum langs de Laai/ Liggen naa verbraande waai... (19570704) ; Cees Robben – D’ekkers en de waai (19570119); Gez. Hij is in en goej waaj tenirgewaajd = Hij is op een goede plaats terechtgekomen. Henk van Rijen - we hèn saome nòg in dezèlfde waaj gelôope - we kennen elkaar van vroeger; Waor ik gère meej speulde en et dus ok nie èèrg vond, om vur te zörge, waar den bok. Ik ha zelfs un waaike vur em aongeleed. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD waaj slèèpe (Hasselt), ook 'slèèpe' genoemd - slepen ( met een sleep over akker of weide gaan ter egalisatie); WBD voogelwaaj (Hasselt) - braakakker; WBD waad schèll e (Hasselt) - het losploegen van een graslaag; Pierre van Beek - gez. We hèbbe saomen in dezèlfde waaj gelôope. Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - waai – weide; in de waai; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - in en goej waaj terèèchtegekoome zèèn (JM '57) - goed terechtgekomen zijn; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vruug in de waaj èn laot vèt (’16) – vroeg getrouwd zonder succes; De Waaj - toponiem; De Koningswei; verdwenen volksbuurt in het centrum van Tilburg; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de kôonegin van de waaj = Pieta Melis (blz. 54); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - akeela van de waaj = Bertje Eygenraam (blz. 36)"
weidebloem, waajbluumke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; WBD III.4.3:292 waajbluumke - madeliefje (Bellis perennis), ook genoemd maajbluumke, meizoentje', 'meizoetje' of paosblom
weiden, waaje, zwak werkwoord, weiden; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - kösters koej maag ópt kèrkhòf waaje (heeft een streepje voor) (‘50); B waaje – waajde – gewaajd; gewaajd; van ‘waaje’, koeien weiden; geweid; Cees Robben – Mar naa ze [de koeien] nie gewaaid meuge worre (19860509)
weidepaal, waajpaol, zelfstandig naamwoord, waajpòltje, WBD (Hasselt) weidepaal; Figuurlijk: benen; Gracieuze schoene ha ze ok al gin aon, die zon trouwes nie gestaon hebben onder zon rèèchte waaipaolen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
weigeren, wèègere, zwak werkwoord, weigeren; B wèègere - wèègerde - gewèègerd; - geen vocaalkrimping; WBD III.1.4:51 'weigeren' = iemand weerstaan WBD III.1.4:333 'weigeren' = idem
weinig, wèèneg, bijvoeglijk naamwoord, telwoord, weinig; òn diejen boom zitte mar wèèneg pèèren aon. Cees Robben - die zèn er vórt zó wèèneg; tis sund dèk zó wèèneg verstaand hèb; Cees Robben - dès te wèèneg; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - gèllie kree wênig - gijlieden kreegt weinig; Cees Robben - ''tis sunt dek zoo wèènig verstaand heb want prakkezeere ak toch dikkels doe'; WBD III.4.4:257 'weinig' = gering aantal; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; bijvoeglijk naamwoord  l) weinig, niet veel; 2) klein: Hij is wänig va perseun - klein van gestalte.
weken, wêeke, zwak werkwoord, weken, zacht maken; B wêeke - wikte - gewèkt; in tegenwoordige tijd ook vocaalkrimping: gij/hij wikt; part. gewikt!; wikt(e) - weekt(e), maakt(e) zacht; tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van 'wêeke', met vocaalkrimping
wel, bè, tussenwerpsel, "uitroep; voorafgaand aan een mededeling - wel nee! bè-nee!; ""Bè-nee, den baos is taai zat...” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939)"
welja, bèljaa, tussenwerpsel, welja; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BELJA bijwoord. uitdrukking - , in allerlei varianten uitgesproken: bejjah, beljat, bajjahs wel ja! Niet altijd gebruikt om ondubbelzinnig te bevestigen. WNT WEL-JA bijw. en tusschenw., ook verbasterd tot we'ja en be(l)ja, be(l)jaat (uit: wel ja 't).
welk, wèlk, tussenwerpsel, wat?; Frans Verbunt (1996) - wat zeg je?; R Ter correctie wegens het niet met-twee-woorden-spreken luidt soms het antwoord: dèlk!; Bosch wèllek - welk; Wat zeg je?
wellenkrabber, wèllekrabber, zelfstandig naamwoord, WBD rolkrabber (voor het schoonmaken van de roller waarmee de grond wordt aangedrukt)
welnee, bèlnêe, tussenwerpsel, wel nee!; C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BELNEE (belnee:), bijwoord.uitdrukking - , door ouderen soms ook 'belnent' - wel neen 't (zie blz. 77-78); WNT welnee(n), bijw. ook verbasterd tot belnee en belneent, belnint, resp. welnint, welneenk, welnenik. Ter uitdrukking -  v.e. sterke ontkenning.
wemel, weemel, zelfstandig naamwoord, graanklander - cakandra granaria; WBD III 4,2:158 lemma Kevers - De kalander (Calandra granaria, een snuitkever die in meel of graan leeft) heet in het Kempenlands Wb. 1 en het Noordmeierijs Wb. wemel. WBD III 4,2:235 lemma Mijt - De mijten (Acari) vormen een zeer uitgebreide familie van kleine spinachtige diertjes, die veelal schadelijk zijn. Sommige leven parasitair op andere organismes en voeden zich aan hun gastheer, anderen leven van producten van de mens, zoals meel en kaas. mijt – Tilburg; wemel – zeldzaam in Noorden van Tilburg; kalander, klander – Tilburg; WBD III 4,2:238 lemma Meelmijt - De meelmijt (Tyroglyphus farinae) is een zeer kleine mijtsoort die in vochtig meel leeft. Enkele woordtypen berusten waarschijnlijk op verwarring met andere diertjes die in het meel kunnen leven, zoals de kakkerlak (...) en de kalander (...) Sommigen [van de respondenten] noemen alles wat het meel doet bewegen foutief 'klander'. wemel – zeldzaam in Tilburg
wemelen, wiemele, zwak werkwoord, al zittend onrustig bewegen; Zit nie zó te wiemele; De Wijs – Moeder, hedde niet unne feftiger waant de taofel stao hil de tèd te hukkele en m’n kumke stao ôk al te wiemele (rijksdaalder onder tafelpoot leggen) (13-07-1966); Henk van Rijen - 'wiebele'; WBD III.1.2:24 'wiemelen' = wiebelen; ook 'wieberen, waggelen, kwakkelen'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww. intr. 'wiemelen' - wemelen; WNT WIEMELEN - l) van groepen personen of dieren: voortdurend en onrustig zich in allerlei richtingen door elkaar heen bewegen; krioelen; enz.
wender, wuunder, zelfstandig naamwoord, WBD mannelijke eend, ook genoemd 'woerd' of 'ènd'; – korte uu; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - wuunder: T (ged.) blz. 167; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; winder, resp. wünder, znw.m. 'wiender' resp. 'wüunder' - woerd, manlijke eend. MNW – lemma WENDER II – znw (m.) Varianten: winder. Modern lemma: wender ((winder), znw. m. Mannelijke eend, woerd. Kil. wender, winder.
wenkbrauw, wèndsbraawe, zelfstandig naamwoord, meervoud, WBD III.1.1:74 'windsbrauwen' = wenkbrauwen; ook: 'wenksbrauwen'
wenken, wènke, sterk werkwoord, wenken; B wenke - wónk - gewónke
wereld, wèèreld, zelfstandig naamwoord, wereld; R Aachter men gat vergao de wèèreld (opmerking van onverschilligheid); Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden – Beeter in de wije wèèreld as in nen èngen bèùk. Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - waereld, waireld, wereld; De Wijs – Hij kan nooît z’n haande tuîs kaauwe, ik geleuf dettie erg van de wèreld is (17-10-1966); Cees Robben – Hij is echt vur de wèèreld..! (19661111); Cees Robben – Detter vuls te veul vrouwen op de wèèreld zen... (19720818); Cees Robben – De wèèreld is nie dur unne haos gedekt... (19780217) [haastige spoed is zelden goed]; Pierre van Beek - van de wèèreld zèèn - niet weglopen voor de erotiek; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - wêreld (ê = fr. même); DANB die mòkte hil de wèèreld ònt vèèchte; Cees Robben - 'hij kekt onwèès de waereld rond'; WBD III.2.2:8 'op de/ ter wereld komen' = geboren worden; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wèèreld zn - wereld; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WERELD znw. v + m, fr. monde; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr. 'werreld' - wereld, grond; Verh. WERELD (wéérelt) v - dikwijls gebruikt in de zin vans wereldse gezindheid, zin in erotiek en huwelijk: 'r zit gin wéérelt in - hij/zij zal wel een ongehuwd leven leiden. Haor WERRELD - wereld
werf, wèrft, wèrf, zelfstandig naamwoord, WBD erf (open vrije ruimte tussen boerderij en bijgebouwen), ook 'èrf’ genoend; Henk van Rijen - 'wèèref, wèrreft' - werf, erf; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - WERF (werft) v - erf, ongeveer hetzelfde als 'dam’ en 'missem', maar met de bijbetekenis van 'plaats waar gewerkt wordt'. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WERFT, WERF znw.m. - open plein vóór eene boerderij, tusschen de woning van den boer en de afhankelijkheden. WNT WERF, werft, werve, warf, warve enz.; vurft; WBD (Arch. v. Ginn. K 183) - keerstrook/ wendakker (strook grond aan het uiteinde van een akker, waar de ploeg gekeerd wordt) lett. 'voorhoofd'; ook wel genoemd 'tèène', 'rug', 'dwarsrug' of 'tèènerug'; WBD III.1.1:39 'voorhoofd’ = voorhoofd; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VÖRFT (uitspr. vörreft) znw.m. - de opene plaats die vóór de hoeve gelegen is.
werk, wèèrk, wèèrek, wèèrik, zelfstandig naamwoord, werk; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - gin wèrek; De Wijs – en kussen as ze kan…. ze maokt 'r echt wèrk van (23-10-1963); Cees Robben – Bende klaor meej oe wèèrik Merie? (19650917); Cees Robben – ’t is wir mieke-muik-wèèrik, Wimke... Ge hetter wir meej oew pet naor gegooid... (19770909); Cees Robben – Want ge wit toch dè goei wèèrik heel veul tèèd en geld maag koste... (19780210); Schôon wèèrk waar, programmabuukskes vur concerten van et toonkunstkoor o.l.v. Louis Toebosch. Buukskes vur concerten van de Nieuwe Koninklijke Harmonie, ondertrouwkaorte, bidprentjes, geboortekaortjes en visitekaortjes… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - wèrrek (è = scherplang); DANB zwaor wèèrek; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zó te wèèrk gaon (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) zo te keer gaan, misbaar maken; WBD III.1.4:305 'werk' = handeling; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WERK - wè:rek znw.o. Fr. travail; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.o. - werk, arbeid; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.o. - 'werk' - afvaldraden van vlas of hennep; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - -WERK, in samenstellingen (wèèrek) behalve 'werk van', bv. Kinderwerk: 1) achter onbep.wijs, met verbindings-s: aanleiding tot, reden voor, meestal met ontkenning: 't is gin lagerwèèrek - er is geen reden om te lachen) 2) achter een stam, zonder verbindings-s: spullen, het geheel waarmee iets gedaan kan of moet worden: breekwerk, snoepwerk. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - wèèrk (blz. 18)
werkdag, wèrkendag, zelfstandig naamwoord, werkdag; K&B 'werkendag'; De Wijs – Ik wil wel efkens binnen koôme, mar ik zè op z’n ’s werkendags (13-07-1966); Henk van Rijen - mèèregen ist wir 'wèèrkendag' geblaoze - morgen moet er weer gewerkt worden. WBD III.3.1:214 'werkendag', 'werkdag' = werkdag; WBD III.l.3:3 ''s werkendaagse kleren' = doordeweekse kleren; ook ''s weekse kleren' WBD III.1.3:195 ‘'s werkendaagse muts' = witte kanten muts zonder sierkrans; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw. m. 'werkendag' - werkdag; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WERKENDAG znw.m. - werkdag; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wèrkedag zn – werkdag
werkdag, swèrekendagse, bijvoeglijk naamwoord, doordeweeks; voor op een werkdag; Kwaam ie öt de kerk dan gingen die kleren, metéén èùt en de ’s werkendagse broek wir aon. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
werken, wèèreke, wèrke, zwak werkwoord, wèèreke - wèèrekte - gewèèrkt, "werken; B wèrke - wèrkte - gewèrkt; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 22) 'wèèreke'; MP Gij zult vant wèèreke ginne krommen rug krèège. (= Je werkt niet hard); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - haard wêrreke is z'n zoak nie - hard werken is zijn zaak niet; DANB hij kan nie gaon wèèreke; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - van et wèèreke ginne kromme rug krèège (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 197l)-niet hard werken; Frans Verbunt (1996) - as wèèrken in en fles zaat, krêeder et stöpke nie aaf; WBD de koej weèrkt - maakt uitdrijvende bewegingen bij het kalven; ook genoemd: de koej 'arbèjt', ‘arbèt', ‘perst'; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WERKEN - wè:reke wkw (rg.); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wèèreke ww - werken; Pierre van Beek - Gij zult van et wèèreke ginne kromme rug krèège (gez. TT120); Pierre van Beek – ""Werken is zaolig, zeej de begijn en ze droegen mee z'n vieren 'nen boonstaok."" We hebben hier te doen met een geestig sarcasme op iemand, die het air aanneemt van heel wat te werken, maar die in werkelijkheid niet veel uitvoert. (Tilburgse taalplastiek 6 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 11 maart 1950)"
werkloosheid, wèrkelôoshei, zelfstandig naamwoord, werkloosheid; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'werkelooshei'
werkmens, wèrkmeens, zelfstandig naamwoord, "arbeider; - En èègen hèùs was niks vur ene wèrkmeens; 1941 - De scheldtitel waarmede de jongeren [in de textielfabrieken] vooral werden aangeduid was fabriekslap en vethol; de welwillende algemeene benaming was voor de kleinen: draadmaker en voor de grooten fabrieksmeens, werkmeens, en voor allen te samen 't of dè werkvolk! Mét de noodige minachting a.h.b. Dat was misschien nog het ergste van al, dat de waardeering al te veel zich uitte in weinig achting. (Anoniem; in Nieuwe Tilburgsche Courant 30-01-1941, ‘Hoe was het “in onze streken?""’); CM wèrkmeens; WBD III.3.1:215 'werkmens' = arbeider"
werkplaats, wèrkplòts, zelfstandig naamwoord, werkplaats; WBD werkplaats, het lokaal waar o.a. het zwikblok opgesteld stond (II:667)
werktafel, wèrktòffel, zelfstandig naamwoord, WBD werktafel: het lage tafeltje waaraan de schoenmaker, op een werkstoel gezeten, werkte en waarop hij het gereedschap en het onraad legde (II:694)
werkvolk, wèrkvòlk, zelfstandig naamwoord, "werkvolk; 1941 - De scheldtitel waarmede de jongeren [in de textielfabrieken] vooral werden aangeduid was fabriekslap en vethol; de welwillende algemeene benaming was voor de kleinen: draadmaker en voor de grooten fabrieksmeens, werkmeens, en voor allen te samen 't of dè werkvolk! Mét de noodige minachting a.h.b. Dat was misschien nog het ergste van al, dat de waardeering al te veel zich uitte in weinig achting. (Anoniem; in Nieuwe Tilburgsche Courant 30-01-1941, ‘Hoe was het “in onze streken?""’)"
werpen, wèèrepe, sterk werkwoord, wèèrepe - wierp/wierepe - gewòrrepe, werpen
werpspoel, wörpspoel, zelfstandig naamwoord, worpspoel; WBD wörpspoel (II:1034) – worpspoel: handspoel, weefspoel die met de hand geworpen wordt; ook: worpspoel of spoel
wervel, wörvel, zelfstandig naamwoord, wervel, draaibaar houtje als sluitmiddel; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.m. 'wurvel' - wervel; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WRETSEL znw.v. - houten draaiwerveltje Hees wurfel (VII:28); WNT WERVEL, wa(a)rvel, wi(e)rvel, worvel, wurvel, welver, wilver, wulver - eenvoudig sluit- of klemmiddel voor deuren e.d.
wesp, wèps, zelfstandig naamwoord, wesp; WBD III.4.2:139 weps - wesp (Paravespula vulgaris)
westminster, wèstminster, zelfstandig naamwoord, westminster; De Wijs – as ik gao vissen, zettik aaltij munne westminster op (10-03-1967) [spreker bedoelt: zuidwester]
weten, weete, sterk werkwoord, weete - wies - geweete, "weten; - klinkerverkorting in de 2e en 3e persoon enkelvoud van de tegenwoordige tijd, in de gebiedende wijs, en soms 2de  persoon meervoud in plaats van jullie; – je weet / ge wit / witte gij; – hij weet / hij wit; – zij / ze weet / ze wit; – jullie weten / gullie wit / witte gullie; – weet! / wit...!; Infinitief; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - weejte ww – weten; Pierre van Beek - Nie beeters te weete - voor zover ik weet. Tegenwoordige tijd – 1e persoon - ik; Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden – Sprikt! Pròt òf lòt en scheet, dèk iets weet. [Zeg iets, al is het nog zo weinig]; Cees Robben - Gij moet nie zóveul praote; dan weete de meense nie hoe lómp dègge zèèt. Henk van Rijen - dè week nòg wèl - dat weet ik nog wel; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Dè beger ik vaan jaau te wète (è: tusschen ee en è); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'Dèk weet, weet ik zó goed as de pestoor!', zi den boer,' mar nie zó veul' (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - zeispreuk; Dirk Boutkan (1996) - (blz.99) ik wee(t) nie waor k em moet gòn zuuke; Tegenwoordige tijd – 2e persoon – jij, gij, ge; DANB witte ginne waogemaoker?; Kubke Kladder – Witte wè ze bij ons schaand noemen? Zelf goei boter eten en oe kender margerine (Column in Nwe. Tilb. Crt. 1930); Kubke Kladder – Toen de goeie boerin nog een tas dampende koffie ingeschonken en mee 'ne punt van d'ren blauwen schort 'ne tip van de tafel schoongeveegd had, zei ze voldaan: ""Ziezoo Toontje, ge kunt aan den slag,"" en ze voegde er lachend bij: ""as ge nie genog hed wittet mar te zeggen...”  (Column in Nwe. Tilb. Crt. 1930); Jan Jaansen - ""Alla kom, haawdoe war, en dè ge bedaankt bent dè witte wel!"" (ps. van Piet Heerkens; uit: NTC, ’t briefke van duuzend, 1939); Piet Heerkens – Zeg, witte gij nog van Jan Viool/ die langs de deure liep/ en geurde naor 'n vuil riool/ en in de schuure sliep? (Uit ‘Jan Viool’, in Den Örgel, 1938); Cees Robben - Witte wègge kunt! Niks kunde... Cees Robben - Dè witte gij toch; Cees Robben - wittet nòg?; Cees Robben - agge ginne raod wit; Cees Robben - ge wit tòch dè goej wèèrk veul geld maag kòsse; Cees Robben - vurdè ge et wit; Henk van Rijen - agge wir wè wit - als je weer eens wat weet!; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - witte ww. - weet je; Piet van Beers - Want dieje lucht van vlêes... dè witte/ gao wèl in oe klêere zitte. (uit: ‘Eete van unne steen, 2004); Rudolph van Veen - 2012 - 'Manneke witte gij wel wa dat is?'; Tegenwoordige tijd – 3e persoon – hij, zij, ze, het, et, dat, dè; Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden – Hij kómt van Gôol èn wit van niks. Dè wè nie wit, dè ok nie deert. (Henriëtte Vunderink, Heure, zien èn zwèège, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); Cees Robben - God wit; Cees Robben - hier witte wèt is; Van Hepscheuten - Witte wèttie wo?... wippe wottie! (Jan van Rijthoven – in ‘We tobbe mar aon, 1992); Tegenwoordige tijd – 2de persoon meervoud – jullie; Sterneberg sj – Wat da zegge wil, in Indië, da witte gullie ok wel. (’n Busselke Braobaants; 1930); Lodewijk van den Bredevoort -  Gullie wit intussen wè dè is. (2007); Piet van Beers - Gullie wit nie hoe ’t voelt... (Uit: ‘Versjes maoke’; 2004); Verleden tijd; Dirk Boutkan (1996) - (blz.68) wiezek, wieste, wiesie, wieseme/ wiesewe, wiestegullie, wieseze. ik wies; gij wiest / wieste gij? / wieste?; hij, zij, et wies; wij wiese; gullie wiest / wieste gullie; hullie wiese; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wies(e) ww - wist(en); Verleden tijd – 1e persoon enkelvoud; Kwok wies wèk wo. - Ik wou dat ik wist wat ik wilde. De Wijs  – kwô dek wies wèt waar (feb. 1962); As ik wies wè ons Wies wies, dan wies ik ut wel! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - gê daacht dè 'k dè nie wiest [met t!]; Henk van Rijen - kwies nie dè dè dè betêekende; Mèn schonste Tilburgse spreuk is: ‘Kwo dè’k wies wè’k wo, Wies.’ (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); Verleden tijd – 2e persoon enkelvoud; Tony Ansems - Hoe wieste wègge moest zegge (uit 'Toon' van de cd Tilburgse Liedjes - American Style, 2007); Lodewijk van den Bredevoort - ‘Wieste gij dè nie menneke?’, zittie. Dè menneke wies dè dus hillemol nie en hatter om eerlek te zèèn zen èège ok nôot druk over gemaokt. (ps. van Jo van Tilborg; uit: Kosset den brèùne eigelek wel trèkke?, deel 2, 2007); Henriëtte Vunderink - Wieste dè ammòl nie?/ ookeej, dan wittet nou. (uit: 'Wieste...', in kZal van oe blèèven haawe, 2007); Verleden tijd – 3e persoon enkelvoud; Cees Robben - hij wies nie òn wèlke kaant te begiene; hil de hoef wies ervan; Henk van Rijen - Wies wies wie ze waar - Wies wist wie ze was; Verleden tijd – 3e persoon meervoud; Ze wiese nie wèsse wón. Ze wisten niet wat ze wilden. Cees Robben - Asse wiese det gewist was, dan zón ze wèl gewist zèèn. Cees Robben - Asse mar wiese wèsse won!; asse wiese wè ze aate; Frans Verbunt (1996) - Asse wiese dèt was, zon ze wèl gewist zèèn. Woordspeling met ‘witte’, namelijk de klankovereenkomst in de werkwoordsvormen van ‘weten’ en ‘witten’ (met witkalk verven); J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - Witten voor 'weten'; z.a. Van Delft - - Z'n vrouw had zich bij dit gezegde nog lachend aan de deur omgewend, toen ze sprak: ""God wit alles en God wit niks."" Op mijn groote vraagoogen, die het verband niet snapten, snapte zij gemoedelijk: ""Jèjè ik bedoel, dat Onze Lievenheer heel veul weten kan, mèr alles wit-ie nie, want aanders zou ie onze kelder nou in de schoonmaoktijd ook wel gewit hebben."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); Karel de Beer - Eens ging hij [textielfabrikant Henri M.J. Blomjous]  met zijn zusters (zie Toos en Maria Blomjous) hun broer Joseph M.D. Blomjous (1873-Den Haag 1930) opzoeken, die zich in 1923 in de Residentie had gevestigd. Aldaar meldde de conducteur van de tram op een zeker moment: ""Witte de Withstraat"", waarop een van de zusters antwoordde: ""Dè moete òn onzen Harrie (Henri) vraoge, die wit alles!"" Een andere lezing voor het gegeven antwoord luidt: ""Dan zudde veul kallek nôodeg hèbbe!"" (Tilburgs Bijnamenboek, 2000); ; wit - tegenwoordige tijd van ‘weete’; weet; Cees Robben – En vur dè ge ’t wit... is ie [de dag] tèine (19561222); Cees Robben – Wie-wit-waor... (19571123); Cees Robben - ...Witte gij waor degge kattespauwbrokke kunt kôôpe..? (19640424); witte - persoonsvorm van weete met voornaamwoord; weet je - 2e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'weete', met vocaalkrimping en samensmelting met enclit. pronomen; zie weete; Cees Robben – ...dè witte war.... (19540417); Cees Robben – Mar witte waor ’t blèèft... (19600311); Cees Robben – Dan witte göllie ’t wel. (19670428) ; Cees Robben – En witte wè den lillukkerd toen zeej... (19671110); Cees Robben – Hoe witte gij dè (19700501); Cees Robben – Wittet al... [?] (19800208); Cees Robben - ...Wittte gij waor degge kattespauwbrokke kunt kôôpe..? (19640424); wiesde - verledentijdsvorm bij weten; wist(en); ik wies; gij wiest / wieste gij?; hij, zij, et wies; wij wiese; gullie wiest / wieste gullie?; hullie wiese; zie weete; Cees Robben – 'k Wies.. (19560714) ; Cees Robben – Dè wies ik nie.. (19590912); Cees Robben – Ak-naa-mar-wies-wek-wô... (19771007); Cees Robben – Ons Wies wies alles... Van wiezet wies dè wies ik nie... mar ze wiest... (19870227); Cees Robben – Wij wiessen precies weffer sôôrt dè we han... (19570525); Cees Robben – [Ze] zont nie eete... asse wiesse wesse aate... (19750606)"
weten, wit, bijvoeglijk naamwoord, "intiem, vriendschappelijk; Wèst wir wit tusse höllie. - Wat kunnen ze weer goed met elkaar overweg. gez.Pierre van Beek - Tis wit tòt et stiltje toe. - Ze kunnen het zeer goed met elkaar vinden. (Tilburgse Taalplastiek 131); Pierre van Beek - Meej die twee is et wit tòt et puntje toe; zó wit as póppestrónt; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hèdde oew witweeke veur? (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 197l) - vraag aan iemand die op een weekse dag met een witte boord voor de dag kwam. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - dès zôo wit, daor kan ze wèl óp tòffel poepe ('65) - het is dik aan; Frans Verbunt (1996) - wit as poppestront; WBD III.2.3:186 'witte mik' = wittebrood, ook 'wit mikje'; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wit bijvoeglijk naamwoord : wè is 't toch wit tusse-n-ullie - dik aan; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WIT - wit, bijvoeglijk naamwoord : zoo - als nen doek; hij is wit met — (bevriend); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - WIT bijvoeglijk naamwoord  - in de uitdr. ""t is wit' - de onderlinge relatie is vriendschappelijk (zolang als het duurt). A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; wit, bijvoeglijk naamwoord  'wit': ""’ t Is zeu wit a's poppestront"" d.i. buitengewoon vriendschappelijk."
wethouder, wèthaawer, zelfstandig naamwoord, wethouder; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - wethauwer, wethaawer.
wetsteen, wètstêen, zelfstandig naamwoord, WBD wetsteen, een steen voor het wetten van messen (II:682)
weven, wèève, sterk werkwoord, wèève - wêef - geweeve, weven; WBD wèève / haandwèève / tèùswèève / bèùtewèève/fabriekswèève / masjienaal w./ masjienaol wèève (II:949); WBD wèève meej ketoenen inslag (II:1039) - katoen inslaan; — wèève - wêef - geweeve; – tegenwoordige tijd: gij/hij wèèft; B wèève - wèèfde - geweeve; Cees Robben – verdiend meej enkelt wèève... (19610922); Audioregistratie 1978 –  “Mar dan hadde vruuger nòg wèl, war, dè man èn vrouw wêeven hè, den êene, den êene snachs èn den andere ooverdag…war…”. (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels); WBD 'inwaeve' (II:1044) - inweven; ook 'krimpe' genoemd; Dirk Boutkan (1996) - 'wèève - wêef - geweeve'; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - Pèèr Wèève = prof. Weeve (blz.83); Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WEVEN – wé:ve wkw; wêef - weefde; 1e en 3e pers.enk. verl. tijd van 'wèève'; Hiernaast komt ook 'wèèfde' voor, de zwakke vorm
wever, wèèver, zelfstandig naamwoord, "wever; MP gez. wè ist hier toch dónker; tis krèk òf er ne wèèver óp stèèrve leej. Van Beek - Hoor maar: als 't erg donker in een vertrek is, zegt 'n ouwe wever: ""'t Lijkt wel dè hier ne wèver op sterven leej""; (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. ?; 22 jan. 1958); Cees Robben – Wij zèn wèèvers van prefessie... (19560630); Cees Robben – Wij zèn uit ’t laand van de wèèvers niewaor... (19580308); Cees Robben – wèèverkes in nôôd... (19570313); Onze grutvadder dè was ene wèèver/ van stukke hattie veul verstaand/ hij sjouwde hêel hard, alle daoge/ vur den ,,Heer"" de fabriekaant. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et heej nie geholpe. ); Dur de wèèverkes is Tilburg/ van en dörp toe stad geròkt... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kèkt mar nie op en paor stèùver); Interview met de heer De Kok (1978) – “Want mèn vaader dè was ene weever, en wèèver, ene wèèver ènne die kos toen nie zo wèèd lôope van et Gurke aaf dòr nòr toe. Èn die wèrkte bij Louis Donders in de Zwijsenstraot, daor wèrktenie.” (transcriptie Hans Hessels 2014); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hij is ermee gestèld as ene wèèver meej en lui wèèf (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1966) - hij kan met zo iemand niet werken; die is hem meer tot last dan tot hulp. WBD handwèèver / haandwèèver (II:941) wever met handweefgetouw; WBD tèùiswèèver, bèutewèèver (II:942) wever buiten de fabriek; WBD laokewèèver (II:942) - lakenwever; WBD baojwèèver (II:942) - baaiwever; WBD bukskinwèèver / bukswèèver (II:942) - bukskinwever; WBD dubbeldoekwééver / dobbeldoekwééver (II:942) - dubbeldoekwever; WBD deejkewèèver (II:943) - dekenwever; WBD III.4.1:77 - 'weverke' - grauwe vliegenvanger (vogel), ook 'mussensnapper' of 'grauwtje'; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WEVER - wé:ver"
weverij, wèèverij, zelfstandig naamwoord, weverij; WBD 'waeveréjke’ (II:940) - weverijtje, plaats waar geweven werd, weefkamer; Daorneffen waar de wèverij. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
weversknoop, wèèversknêûp, zelfstandig naamwoord, weversknoop; WBD 'waeversknéúp' (II:1051) - weversknoop; WBD 'lénnewaeversknéúp' (II:105l) - linnenweversknoop = weversknoop, ook 'plàtte knéúp' of ‘kattekóp’ genoemd
weversschaar, wèèversschèrke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Henk van Rijen - (textiel) weversschaartje, speciaal schaartje om foute knopen en draadjes tijdens het weven te verwijderen
wezen, wiste, werkwoord, infinitief; wezen, bedoeld als 'zijn'; - Zèède wiste waandele?; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - Hèdde wiste kèèke? - Ben je wezen kijken?; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'naor 't uitgepakt weest te kijken'; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ''n Zondag was ik mee duiven weest-te lossen'; GD94 ik zèè wiste kèèke; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEEST, WEESTEN, WEST, WESTEN, in 't N. der Kempen: WIST, WISTEN, verl. deelw. gebruikt voor 'geweest' als er een inf. op volgt. J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - WEESTEN, voor 'geweest', Hebt gij uit weesten wandelen? In Friesland 'weest' voor geweest; in Plat-Duitsch 'west'. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - WEESTE (wiste), ook wel 'wezen'; (weg)geweest om te: we zen wezen hooien; hij is wiste pisse. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Krt. 74 plaatst T in het gebied van 'wiste, wieste, weeste'.
wezenlijk, weezelek, bijwoord, GG werkelijk, echt
whipcord, wipkòrt, zelfstandig naamwoord, stofnaam (textiel) uit Engels: whipcord; Henk van Rijswijk - Whipcord: zwaar strijkgaren of kamgaren wollen weefsel met steile, sterk opvallende diagonale keperlijnen, steiler dan bij gabardine. De keperlijn is breed, enkelsporig en ligt hoog op de stof. Het weefsel is ook zwaarder dan gabardine en wordt gebruikt voor uniformstoffen, overjassen en bovenkleding. (Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954)  ; - J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Whipcord. Kamgaren dubbelweefsel voor o. a. regenjassen. De bovenkant van het weefsel is meestal geweven in een verstelde satijnbinding of steile keperbinding (63°). Naam is Engelsen en beteekent whip = zweep; cord = touw. WNT – lemma Whipcord – 1991 - znw. onz., g. mv. Ontleend aan gelijkbet. eng. whipcord. Ben. voor een geribd geweven stof met een steile, sterk gewelfde keper, meestal van kamgaren gemaakt en o.m. gebruikt voor uniformen, rijbroeken en regen- of rouwkleeding. Tot de stoffen, die voornamelijk in het zwart voor aanneems- en rouwkleeding gemaakt worden, behooren krip, whipcord, cachemir, serge, diagonaalcoating, wollen rips — ook corduroy genoemd — en wollen popeline, V. WESSEM, Kostuumn. 11 [1908].
wicht, wichje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord, WBD III.4.4:294 'wichtje' = gram, ook 'gewichtje'
wicht, wicht, wigt, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.4:295 'wicht’ = honderd pond, ook 'zak'; wigt; WBD III.2.3:145 'wigt boter' = klomp boter; ook: 'weg boter’. Zie WNT lemma Wicht II.
wiebelen, wiebele, zwak werkwoord, De Heuvelstraot spant de kroon terwijl de Kurvelscheweg en den Heuvel d'r bist doen om mekare niks toe te geven. Ik hè m'n eigen wijs laoten maoken, dè in de Heuvelstraot van die nuuw café aaf tot on den Heuvel toe precies nog tien tegels vaast zitten. De rest lee, as ge d'r op trapt te wiebelen as 'n keekwalk op de kermis. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929); wiebere; Henk van Rijen - wiebelen; WBD III.1.2:24 'wieberen’ = wiebelen; ook: 'wiegelen, waggelen, kwakkelen, wiemelen'; 26 'wieberen’ = heen en weer schuiven; ook 'friemelen'
wiebelgat, wiebelgat, zelfstandig naamwoord, onstuimig temperament, niet stil kunnen zitten; Cees Robben – Kender meej ’n wiebel-gat (19601111)
wiebelkont, wiebelkuntje, zelfstandig naamwoord, onstuimig temperament, niet stil kunnen zitten
wiebelstaart, wiebelstèrtje, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Pierre van Beek - kind dat niet stil kan zitten; Cees Robben - kènder meej en wiebelgat; Cees Robben - wiebelklôot dègge zèèt
wieden, wieje, weie, zwak werkwoord, wieje - wiejde - gewiejd, wieden; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - wieje – wieden; B weie - weide - geweit; WBD I:1457 wieden: 'wije' (bedoeld als 'wi-je'?); WBD I:1457 onkruid uittrekken met de hand: 'wie'; WBD III.2.1:413 wieje = onkruid wieden; B weie - weide - geweid; WNT WIEDEN, wie(ë)n, wij(d)en, wee(d)en, wai(.d)en, wuden
wiedes, wiebes, wiebus, bijwoord, "Van Beek - ""Dès nogal wiebus"". - Dat spreekt vanzelf. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958); Dè ze zukke kost vur ons nie mokt is nog al wiebus, aanders zô ze mee hil d'r gekook gaauw d'r erten uit hebben... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30); ...dè's nogal wiebus geleuf ik. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929); Cees Robben - ""Dès nogal wiebus.."" zeej une meens... (19560908)"
wieg, wiegske, zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van wieg; wiegje; Cees Robben – ’n wèrm wiegske. (19540213)
wiegelen, wiegele, zwak werkwoord, de ie is kort; wiebelen; Cees Robben – M’n kumke wiegelt zôô detter de koffie uit-kwaanselt... (19660826)
wiegenstro, wiegestrôoj, zelfstandig naamwoord, Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et wiegestrôoj hangt em nòg òn zen gat te bómmele ('16) - hij is nog niet droog achter zijn oren; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et wiegestrôj zit nò in zen ôge ('71) - idem
wiel, wiel, zelfstandig naamwoord, wiel; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - wiel; WBD III.4.4:182 ‘ wiel', 'wieling' = draaikolk
wielewaal, wiewauw, wielewauw, zelfstandig naamwoord, "vD. gele wiewouw - wielewaal; N. Daamen, Handschrift 1916 - ""gaile wiewouw - wielewaal, gele merel""; Cees Robben - ...gèèle wiewouws... (19600708); WBD III.4.1:156 'wielewouw' - wielewaal (Oriolus oriolus) 157 'gele wiewouw' idem; WNT WIEWAUW - wielewaal (ook: wielewauw); WBD III.4.1:156 'wielewouw' - wielewaal (Oriolus oriolus)"
wielewade, wielewòtje, zelfstandig naamwoord, "[dit lemma dient nog geverifieerd te worden op betrouwbaarheid]; verkleinwoord; Pierre van Beek - Een fascinerend woord dat 'wielewotje'. Een 'wiele' was in het mnl. een 'non' en een 'wade' is een gewaad. Zo vermoeden we dat het 'wielewotje' de  dialectische verbastering is van wielewade of nonnenkleed (met kap en sluier). Die uitrusting pleegt heel wat te verbergen. ""De klèène leej meej zen wielewotje blôot."" Bij de baby was bloot wat, in de opvatting van de spreker, verborgen diende te zijn. Helemaal bevredigen doet de verklaring niet. Daar komt nog bij dat 'wielewotje' nog in andere zin gebruikt wordt, nl. in die van 'hebben en houwen'. Wanneer iemand 'met zen hêele wielewòtje vertrókken is' dan heeft hij zijn hele bezit meegenomen. (Tilburgse Taalplastiek 142); Mnl. Wdb. WIEL (wiele), znw. o. vr. m. Mhd. wïl(e), m; mnd. wîl o., uit lat. velum, sluier; fri. wiel. 1) Hoofddoek voor vrouwen; 2) Hoofddoek der nonnen, sluier, nonnensluier. WILE (WIJLE) znw.m; WIJL o.m. Hetzelfde als WIEL(E), doch met andere vocaal uit lat. vêlum, 1) hoofddoek, sluier, nonnensluier. Pierre van Beek - Hy viel meej hêel zen wielewòtje in dèùge; hil zen wielewòtje sloeg teheuj; hij kós meej zen hêele wielewòtje vertrékke. (Tilburgse Taalplastiek 731124) Het woord komt vermoedelijk van 'wieles-wade' dat een gewijd gewaad, kloosterkleed of habijt aangeeft, voor een kloosterling zijn enige bezit. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WILLEWUITJE (met verkorte ui) znw.o. - lischdodde, Typha latifolia L. Henk van Rijen - 'wielewòtje' - bezit, hebben en houden"
wiep, wèpke, zelfstandig naamwoord, schild met doodskop en attributen; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Jao, ge hòd van die dôod, ge hòd van die dôodsbidders hadde, die kwaame dan. Want vruuger, vruuger hadde op veul plòtse as de meense enen dôojen in hèùs hadde, dan wier der zon wèpke bèùte gezèt, en paor stêene teege mekaaren aon èn daor zon palmtèkske tusse, en boske strôoj…”; Audioregistratie 1978 - Dè wèrd vruuger vur et hèùs gezèt asser iemand ooverleede was! Asser iemand dôod was. Zon, zon ding. Dan konde de mènse… dè konde ze dan zien òn dè wèpke! Dè wèrd op straot gezèt! En wèpke, dè was zon, zon ding, ja… ” (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Audioregistratie 1978 - Enen dodskòp meej tweej planke èn dan daor en stêen onder èn dan stond dè vur de deur.  (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); R.J. 'moeder daor stao' 'n wepke'; morf. wijp -à wèèp à wèpke als tijd à tèèd à tèdje, e.d. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIJP znw. v. – handvol stroo, in ‘t midden toegebonden; ook bondeltje stroo, lichtjes bijeengebonden, om te branden gelijk eene fakkel. Eertijds liep men op St.-Jansnacht met brandende wijpen over het veld. WNT XXV:2422 – WIEP (I) 2) – bundel stroo
wierookvat, wierooksvat, zelfstandig naamwoord, wierookvat; …meej et wierooksvat lof toe te zwaaie… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
Wieske Snuf, Wieske Snuf, eigennaam, bijnaam; Tilburgs volkstype, bekend om haar bedelarij; Interview dhr. Van den Aker – 1978 – “Wieske Snuf…die ging aatij langs de deur hè, die ging aatij meej der, meej der waogen èn dan hasse en paor lange ròkken aon èn vies èn vèùl, dè kunde wèl begrèèpe, hè…” (transcriptie Hans Hessels 2014)
wietelaar, wietelèèr, zelfstandig naamwoord, onrustig iemand, wiebelaar, ‘draajkónt', 'wietewaaj'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.m. 'wietelkloot'; witele(n): zw.ww.intr. 'wietelen' - zachtjes met kleine beweginkjes te werk gaan. WNT WIETELAAR - volksbenaming voor den brandnetel WIETELEN 2) heen en weer bewegen, spartelen
wietelen, wietele, zwak werkwoord, wietele = wiebelen, onrustig zijn; ...zoo'n ijzeren ledikantje, eenpersoons, waor de heel de naacht in ligt te wietele... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939)
wietewaai, wietewaaj, zelfstandig naamwoord, onrustig iemand, wiebelaar, 'draajkónt’, 'wietelèèr'
wiggelen, wiggele, zwak werkwoord, wiebelen; et Vlonderken is mar smal en zwak, mar och, et is nie zo lang; et vlonderke wiggelt, maar haaw oe gemak, 'nen engel gao mee, zee nie bang! (Piet Heerkens; ‘De brug’, gepubliceerd in De Zaaier, bijlage van de Nieuwe Tilburgsche Courant, 1941)
wij, wöllie, wuillie, wèllie, persoonlijk voornaamwoord, wij, wijlieden; Interview met de heer De Kok (1978) – “En tèùn han wöllie èn die moete dan netuurlek omspitte! (transcriptie Hans Hessels 2014); WTT 2012: de uitspraak van deze oude vorm van 'wij' is tot nu toe niet duidelijk. In de gedrukte bronnen overheerst: wuillie - eerste persoon meervoud: wij; wijlieden; Vergelijk 'gullie' = gijlieden; 'ullie' = 'u-lieden'; O, dè doen wuilie noot nie baos. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Daor waor wuili wonden was ’t nie onplesaant... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Naa zèn die Bossenaerkes wel in bietje lawaaieriger as wuilie en ze praoten wè grutsiger... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); wèllie - 1e persoon meervoud: wij; WNT XXVI:248 - (r.7 v.o.) 'Uit wijlie(den) ontwikkelden zich vormen als wellie, welle, wielie, wijle; Cees Robben – Dur de mert zeggen wellie.. ’t is wir naatje... (19580315) ; Cees Robben – [een pastoor spreekt] Aon die snorrepèèperijen daor doen wellie nie aon meej... (19600116); Vural die gaasten öt èèrme laande mènde we hier hard nôodeg te hèbbe. Zullie kossen et wèèrk doen waor wèllie vort onze snufferd vur ophòlde. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2000); GD 2000 '...waor wèllie vort onze snufferd vur ophaole'; Bosch wèllie - wij (wij lieden); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - voornaamwoord  'wijlie' – wij; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WIJ, WIJLIE
wijd, wèèd, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, wèèd - wèjer - wèdst, "wijd, ver, wijds; enen bòlscheut/kaajscheut wèèd; WBD (Hasselt) 'wèèd staon' (van een paard) - met de benen te ver uit elkaar staan, ook genoemd 'brêed' resp. 'röm’ , (Hasselt) 'rèùm’ staon; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Sint Job dè was Berkel-Enschot, dè was himmel nie zo wèèd hè, hier bi…,  zo wè bi…, binnendeur dan waar, dan zèèder zôo…”; „Die voogels vliegen alle jaoren/ aaltij op dezèlfde tèèd/ meej ammolle nòr et Zuije/ want om te lôope is te wèèd."" (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wörom doen ze dè); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ók meej klómpen aon kunde wèèd koome, mar dan meuder nie meej klossenbakke (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1968) - Iemand van gewone komaf kan het ver brengen als hij zijn manieren maar aanpast. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - te wèèd, Bèt, twee keer van doen ('7l) - aansporing tot zuinigheid; WBD wèèd (II:1245) - wijd; Henk van Rijen - wont ie wèèd? - woont hij ver weg?; Henk van Rijen - 'wèèt-eweg' - ver weg; Dirk Boutkan (1996) - et laand is wèèd - het land is wijds Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIJD, wedder, of: wijer; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wèèd bw - wijd, ver, erg; Bosch wijer - compar. van wijd; Haor wèèt - ver; WBD III.1.2:151 'wijd stappen’ = met grote stappen lopen; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 50; wèèd - wèjer - wèèdst; wèèd; wijds; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 47) et laand is wèèd - et wèje laand (wèj laand) wèèt laand; wèdst; superlatief van 'wèèd'; verst; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - die et wèdst van hèùs zit, mòkt et et bist ('70); wèjer; verder, wijder (comp. van wèèd); Cees Robben - vier deur wèjer; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - snip, snap, snijer, mòkt oew broek wa wijer (Si'64) - spot op de kleermaker; Frans Verbunt (1996) - 'wijer' - verder; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - Wedder of wijer; Haor wèèr - verder; wèèrop – verderop; wijer - wijder, verder (comparatief van wèèd); Henk van Rijen - verder, wijder (waajer, wèèjer)"
wijden, wije, sterk werkwoord, wijden, inwijden met een zegening; B wije - weej - geweeje; ...toen 't nuuw örgel ingeweje wier. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); Daor waren al jaoren over hene gegaon en Fraanske waar intusschen al priester gewejen en kapelaon geworren... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); Henk, de cisterciënzer wier verheeve tot de dienst der altaren in bloemrijke kattelieke woorden, tot priester geweeje wòrren in gewoon Tilbörgs. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); De pas priestergeweeje bruur van Lia, hullië Henk zo ons huwelijk inzeegene. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD I.8.1457 wije = wieden (183c); gewèd; Frans Verbunt – gewijd (bijv. van geestelijken); geweeje; van 'wije', 'wijden'; Frans Verbunt – ze zèn wèl geweeje mar nie gesneeje ('t zijn ook maar mensen)
wijderen, wèjere, zwak werkwoord, verwijden; Frans Verbunt (1996) - 'wijere’ - wijder maken
wijdte, wèdte, zelfstandig naamwoord, wijdte; WBD III.4.4:196 'wijdte' - uitgestrektheid; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIJDDE (uitspr. wedde) - wijdte. Van hier naar Amsterdam is 'en heel' wijdde.
wijduit, wèèdèùt, bijwoord, Frans Verbunt (1996) - verreweg
wijf, wèèf, zelfstandig naamwoord, wèève, wèfke, "vrouw, wijf; Pierre van Beek – Met het rijmpje ""Beter de broek aan een wieg gescheurd dan een aauw (oud) wijf op bed gebeurd"" geeft ons volk uiting aan zijn mening over een huwelijk van een bejaarde man met een nog jonge vrouw. (Tilburgse taalplastiek 10 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 8 april 1950); MP gez. Ik was liever zene rôozekraans as zen wèèf; R.J. ik zeej teegen et wèèf - ik zei tegen mijn vrouw; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hij is ermee gestèld as ene wèèver meej en lui wèèf (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1966)-hij kan met zo iemand niet werken; die is hem meer tot last dan tot hulp WBD 'òwt wèèf' (II:1051) - oud wijf, benaming van een verkeerde knoop (zie: aawwèèveknêup); Frans Verbunt (1996) - ge kunt nie alles hèbbe: goej booter èn en vèt wèèf; Piet van Beers – ‘Van tèùn veraandere is ok nie alles’: Tienus Môone ha 'n wèfke,/ zèg mar gerust, en lillek wèèf. (Brabants Bont 1; z.j., ca. 2005); WBD III.3.1:23 'wijf', vrouw - vrouw; WBD III.3.1:194: 'wijf', 'schooierswijf, schooister, schooierin, schooier, trut, sloerie' = schooiersvrouw; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIJF znw.o. - De buitenlieden gebruiken nog immer 'wijf' om hun echtgenoote aan te duiden en vinden daar niets onbeleefds of minachtends in. J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - WIJF. De bouwlieden der Baronie van Breda, aan den kant der Langestraat wonende, noemen, van hunne eigene vrouwen sprekende, dezelve standvastig 'mijn wijf'. Z.a. WBD (III.3.2:178) wèèf = vrouw in het kaartspel; WBD (III.1.1:5) 'wijf’ = vrouw; WBD (III. 1.4:35) 'stom wijf' = domme vrouw; wèfke - verkleind vrouwtje, wijfje; Henk van Rijen - dè wèfke is nie prut, hurre.' - dat vrouwtje is niet voor de poes, hoor!; Cees Robben – ’n menneke... of wel ’n wefke (19570525); WBD III.4.2:63 'wijfke' - wijfje van een haas; WBD III 4,2:162 lemma Meikever met witachtige rug - Dit lemma bevat de specifieke benamingen voor een meikever die met meel bestoven lijkt te zijn. mulder – Tilburg; mulderke – Tilburg; molenaar – Tilburg; bakker – frequent in Tilburg; bakkerke – Tilburg; kapucientje – Tilburg, Goirle; manneke – frequent in Tilburg; wijfje, wijfke – frequent in Tilburg; Piet Brock, uit Vuurstintjes ketsen (1996) – Mölders/ Ge he't z'in soorten:/ 'nen bèkker of kappesien,/ 'n mènneke of 'n wèfke,/ dè kunde hil goed zien. Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - wèfke Eras (M.J. Eras) (blz.37); CiT (113) 'Dè wefke is nie prut, hùrre!'; WBD III.2.2:47 'jong wijfje' = jonge vrouw; WBD III.2.2:88 'wijfje' = echtgenote; wèève - meervoud van ‘wèèf’; wijven, vrouwen; Cees Robben – As lui wèève vlug worre... (19861212)"
wijk, wèèk, zelfstandig naamwoord, wijk; Henk van Rijen - wijk
wijken, wèèke, sterk werkwoord, wijken; WBD III.1.2:159 'wijken' = achteruitgaan; B wèèke - wêek - geweeke; - in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij wèkt
wijkmeester, wèèkmister, zelfstandig naamwoord, wijkmeester; Lodewijk van Dorrus Misters - De Wijkmeesters of Burgerkapiteinen vertonen in hun functiën overeenkomst met de honderdmannen uit de Frankische tijd. In de Middeleeuwen stond aan het hoofd van elk tiental huisgezinnen (tiendemanschap of gebuurte) een deken of tiendeman. Aan het hoofd van tien tiendemannen stond een honderdman of wijkmeester. Elke wijk of herdgang had er één. Vóór 1810 werden zij aangesteld door de Heer, doch ook wel door de schout (later drost) en schepenen. De wijkmeesters waren de hoofden en rustbewaarders der wijken terwijl zij ook als brandmeesters optraden. Tevens verrichtten zij met (door hen opgeroepen) manschappen politie- of schuttersfuncties, bijv. bij het jacht maken op bedelaars en landlopers, of bij het afzetten van het terrein bij executies. In een oude verordening op de brandweer in de gemeente Tilburg (van 18 Aug. 1856) lezen we als volgt:; Art. 9. De wijkmeesteren der onderscheidene wijken zullen ten allen tijde zes personen, die niet tot de brandspuit behoren, bij voorraad commanderen, welke bij het ontstaan van brand zich met schoppen of platte rieken bij den brand zullen moeten doen vinden ten einde des noodig het brandende puin met aarde te overschieten. Art. 10. Voor de in art. 9 bedoelde gecommandeerde personen zullen de wijkmeesters lijst houden en zal niemand hunner zich daaraan mogen onttrekken. Wie de wijkmeesters in de 19de eeuw aanstelde wordt niet vermeld. Instructies of benoemingen waren tot dusverre niet te vinden. Ze zijn misschien als semi-officieel te beschouwen. In een register van de plaatselijke bedieningen (1852) worden zij wel genoemd, maar over de aanstelling wordt niet gerept. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 5 ‘Voorlezer en wijkmeesters; NTC – 17-2-1951)
wijl, wèèl, zelfstandig naamwoord, wèltje, poos, tijd; Et zal nòg wèl en wèltje duure vurdèt zoomer is. WBD III.4.4:131 'wijl' = poosje, ook 'hortje’, 'wijltje’; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - we.l, znw.vr. - wijl, wijle, tijd; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wèèl zn - tijd, poos; WNT WIJL (I) - begrensde tijd van zekeren duur; wèltje - verkleinwoord; poosje, tijdje; - verkleinwoord van 'wèèl', met vocaalkrimping; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ' 'n wijltje '; Toen ik zoo in wèltje gezete ha... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben - ...nog ’n weltje, en ze bouwen... (19540227); Cees Robben – Ge het mepessaant toch ’n weltje oe verzet gehad... (19810417); Cees Robben – Over ’n weltje ben ik vèèf-en-virtig jaor getrouwd (19850322); Henk van Rijen - et zal nòg wèl en weltje duure vurdèt zoomer is; Stadsnieuws -  Kunde nog en wèltje wòchte, ik zèèder zôo - Kun je nog even wachten, ... (300510); WBD III.4.4:131 'wijltje' = poosje, ook 'wijl', ‘hortje'; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Krt.101 sluit 'wèltje' niet uit, evenmin als 'tèdje' en 'èfkes'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - e weltje; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wèltje zn - poosje
wijn, wèèn, zelfstandig naamwoord, wijn; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - bier en wên (ê: vgl. gête - geiten); DANB de pestoor heej goeje wèèn; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - Latèèn drinkt wèèn (Kn’ 34) - mensen met gymn. opleiding drinken wijn; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - kóm drinke we wèèn, bier èn spons; ópt gèld stao te leeze 'God zij mèt óns (D'16) - aansporing om het glas te heffen; ...strak zèèdet ammol meej mèn êens/ dè wèèn verrèkkes fèèn is. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wès wèèn tòch fèèn); Frans Verbunt (1996) - as den boer wèèn drinkt èn de pestoor mèlk, dan zèn der twee ziek; Dettie waoter veraanderde in wèèn. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Stadsnieuws -  As den boer wèèn drinkt èn de pestoor mèlk, dan zèn der twee ziek (13040?)
wijntapper, wèèntapper, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - tapuit (Oenanthe oenanthe), ook 'stêenbikker'; WBD III.4.1:92 'wijntapper', 'holkruiper' of 'steenbikker' voor de tapuit; WNT WIJNTAPPER 3) benaming voor verschillende vogelst a) mees, b) roodstaartje, c) de gewone tapuit (Saxicola oenanthe)
wijs, wèès, bijvoeglijk naamwoord, wèès - wèèzer - wèèst, wijs; MP gez. Iemand wèèsmaoke dè onze Lieven Heer Hèndrik hiet èn in de Bikse haaj peeje stao te steeke. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zó wèès as Saaloomóns kat; die viel van wèèshei van de trappe (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - ter hekeling van iemand die zich wijs voordoet; WBD III.1.4:25 'wijs' = idem; 31 'wijs’ - vlug van begrip; 67 'wijs' = braaf; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - WIJS wordt hier veel gebruikt voor slim of verstandig.
wijs, wèès, zelfstandig naamwoord, wèske, wijs, wijze, melodie; WBD III.1.4:306 'wijze’ = manier; wèske - verkleinwoord; wijsje, melodietje; dim. van 'wèès', met vocaalkrimping
wijsmaken, wèèsmaoke, zwak werkwoord, weesmaoke - mòkte wèès - wèèsgemòkt, wijsmaken, op de mouw spelden; Lòt oe tòch niks wèèsmaoke!; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIJSMAKEN: Iem. iet wijsmaken - hem iets duidelijk maken, aan 't verstand brengen
wijwaterpisser, wijwaoterpisser, zelfstandig naamwoord, wijwaterpisser; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - heilige boon ('80)
wijwatervat, wijwaotersvat, zelfstandig naamwoord, wijwaotersvòtje, "wijwatervaatje; Pierre van Beek – De verstokte Tilburgse vrijgezel Dusée, die we hier al eens eerder ten tonele voerden, moest de schijnheiligen ook niet. Hij gaf zijn oordeel op de volgende, wel heel karakteristieke en vooral ook plastische wijze: ""'k Zie ze nie gère, die zô sloef-sloef, 's mèrgens de kerk binnensjokke en zô lang stil blijven staon om die....ie....iep... in 't wijwaotersvat te dôpen!""... (Tilburgse taalplastiek 8 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 25 maart 1950); Henk van Rijen - spartelen as en duuveltje in en wijwaotersvòtje - tegenstribbelen, erg; Frans Verbunt (1996) - dès en ècht wijwaotersvòtje: daor sòpt iederêen in; GD 2000 wijwaotersvat; WBD (III.3.3:30) wijwaotersbak, wijwaotersbèkske = wijwatervat; WBD (III.3.3:154) wijwaotersvòtje = wijwateremmer s ook ' wijwatersemmer’"
wijzen, wèèze, sterk werkwoord, wijzen; - Dè wèèst zenèège - Dat behoeft geen nadere toelichting.. Dirk Boutkan (1996) - (blz. 37) doublet: 2/3 p. sing. ‘wèst/ wèèst' (wijst); B wèèze - wêes - geweeze; - in tegenwoordige tijd geen vocaalkrimping; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIJZEN zie wdbb. iemand niet kunnen thuis wijzen - niet weten wie hij is; wêes - verleden tijd van wèèze; wees; hij wêes ons de gerichste wèg
wijzer, wèèzer, zelfstandig naamwoord, wijzer; de grôoten èn de klèène wèèzer; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIJZER znw.m. - De wijzer in 't rond slapen - 12 uur slapen
wikke, wikke, zelfstandig naamwoord, WBD III.4.3:395 wikke - warkruid (Cuscuta europaea); WBD III.4.3:270 wikke - wikke (Vicia cracca), ook genoemd: wik
wiks, wieks, zelfstandig naamwoord, WBD vocht waarmee het brood wordt gewassen zodra het uit de oven is
wil, wil, zelfstandig naamwoord, wil; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - jouwe wil stao aachter de deur (Do'75) – jij hebt hier niets in te brengen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - jouwe wil hangt òn de kapstòk ('71) - idem
wild, wild, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "wild; WBD dartel (gezegd van een paard), ook 'spuls' genoemd \; WBD wilde - koe van onbekende afstamming; WBD wilde haor - (bij een paard) witte vlekken, ook genoemd 'gedrukt'; N. Daamen - handschrift 1916 - ""wilde vairkes - pissebedden""; Henk van Rijen - wilde rammel - dartele, uitgelaten jonge vrouw of meisje; Dirk Boutkan (1996) - wilt + st = wilst (superlatief) (blz.28); WBD III.4.4:11 'wilde lucht' = onstuimige, bewolkte lucht"
Wilhelminakanaal, Willemienakenaol, toponiem, Wilhelminakanaal; Audioregistratie 1978 - Dè Willemienakenaol, dè heej ok lang geduurd eer dè doorgetrokken is! Hier tòt et Linshaajke toe heeget lang stòp geleege! Op den irsten bôot dè, die binnegekoome is daor hèb ik opgezeete! (…) dè was in neegetienêenentwinteg, dènk… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
willen, wille, sterk werkwoord, willen; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - Wimme ók is gòn kèèke?; Cees Robben - Ik zó wille dèk was zôo as hij moes zèèn; jè, wè wilde!; B wille – wó(n) - gewild; ik/hij wil, gij wilt; wik = wil ik; Dirk Boutkan (1996) - wille - wouw/wó - gewild; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEWILLEN; 3e hoofdvorm van ‘willen’, ook; gewild en gewouwen; wou - wou, wilde; – verleden tijd van 'wille', naast 'wò’; ik/hij wou, gij wout, wij wouwe; wilde (verleden tijd 2e pers. van wille); GD07 As ge vruuger nie wot; Cees Robben – Och... ik wôt de mèène was... (19580719); wo, won - verleden tijden van 'wille'; wou(den), wilde(n); — Verl. tijd van 'wille', sterke vervoeging; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ''k wosse begosse’ (zie opmerking bij 'dè' vw); Cees Robben – Hij wô wel wè... (19801017); DANB ik wó dè de pòst enen brief bròcht; Dirk Boutkan (1996) - 'gij wout'; Bosch wossebegosse (ik wossebegosse); CiT (69) 'Kwòtjoebeet' - ik zou willen dat hij jou beet; wogget - persoonsvorm + vn/ lw; wilde het (uitsl. na gij/ge, gullie); Ge wógget irst himmól nie. Hij wógget bekaant nie gelêûve. – 2e pers. 'wó' + vn. of lw. 'et'; – Het fonetisch hiaat tussen 'wó' en 'et' is opgelost door inlassing van 'g' (met dubbel teken geschreven ter accentuering van de korte ó) (Zie Schuurmans: Enclit.pron., blz.22) De A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; par. 242); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'wògget' ww - wou het, wilde het; kwok; samentrekking van ik zou willen dat (ik); Cees Robben – En ‘k docht, lieve lezer,.../ “kwok wieswaorikwaar”.... (19540403); Cees Robben – Kwôk-ham-ha... (19730427); Cees Robben – Kwok vreej... (19861010); kwokkum; samentrekking van ik wou dat ik hem; Cees Robben - ..Kwokkum-hô-zeej... [Ik wou dat ik hem had, zei hij..] (19690214); kwossebons; samentrekking van ik wou dat ze bij ons; Cees Robben – Kwossebons lekasböllie drötzagge... (19540605);
wind, wind, zelfstandig naamwoord, flatus, scheet; WBD III.1.1. lemma Wind – frequent omgeving Tilburg; WBD III.1.1. lemma Wind – windje - noordoostelijke omgeving van Tilburg
windas, wèènaos, wènaos, zelfstandig naamwoord, "windas; N. Daamen - handschrift 1916 - ""wainoas - windas""; Henk van Rijen - 'wèènaas'; WBD I.1.169 wend(as) K 183; wainoas hs Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916; WBD wèndas, hs K183: wainoas - Hasselt: putról - windas boven de put; Henk van Rijen - 'wèènaas'; - Hoe ontstond 'aos' voor 'as'?; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr. (molenaarst.) 'wijndas’ - windas; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIN(DE) znw.v. - windas, dommekracht"
winddroog, wènddrêûg, bijvoeglijk naamwoord, WBD winddroog: de toestand waarin het leer geklopt moet worden (II:758); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WINDDROOG - in den wind gedroogd zonder zon.
winde, wèèn, zelfstandig naamwoord, "dommekracht; N. Daamen - handschrift 1916 - ""wain - een dommekracht"""
windei, wèndaaj, zelfstandig naamwoord, WBD ei zonder schaal, ook 'windaaj' genoemd; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr.+ o. 'wijndei' - windei; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WINDEI(E)R znw.v. - windei; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wèndaaj zn - windei
winden, wèène, sterk werkwoord, winden; wenden; woelen; Cees Robben – ’s naachts doek niks as ruure en wèène... (19780407); Cees Robben – Ik kan nie slaope en lig hil de naacht al te ruure en te wèène... (19851206); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nò veul wèènen èn draaje wast gevónde (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969)- na veel wenden en keren; na een langdurig proces was de oplossing gevonden. Piet van Beers – ‘De IFF’: Ak saoves (laoter dan normaol)/ nog flink getòffeld hèb/ èn ik hèb wè stèèrke draanke ingenoome/ dan lig ik irst nog uurelang/ te wèène in m’ n bèd/ vur dè teliste toch de slaop gao koome. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Piet van Beers – ‘Hoest’: ’k Laag te draaie èn te wèène. (Spoeje doemmeniemer; 2009); B wèène - wón - gewónde; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - WIJNEN - winden. Kiliaen -  heeft 'wijnden'. Z.a. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww.tr. 'waennen' (d.i. weinnen), weinden, wenden, omkeren; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEWONNEN: 3e hoofdvorm van 'wijnen' (winden) WIJNEN - winden; wenden, omkeeren
windmolen, wèndmeule, zelfstandig naamwoord, windmolen; WBD wèntmeule ('wéntmujle') (II:1027) - windmolen: windmeulen
windvaan, wèndvaon, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - windvaan, windwijzer
windveer, wèndvèèr, zelfstandig naamwoord, afdichtingsplank aan de rand van dakpannen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WINDVEER znw.v. - bij timmerlieden: De windveren zijn planken, die men op het uiteinde van een dak nagelt om te beletten, dat de wind de pannen er zoude afwerpen.
windzuiger, wèndzèuger, zelfstandig naamwoord, WBD windzuiger (paard dat lucht in de mond zuigt en daardoor oploopt), ook genoemd 'zèùger', 'wèndhapper', ‘kribbèèter’ of ‘kribbenbèèter’
winkelhaak, winkelhaok, zelfstandig naamwoord, winkelhaak, rechthoekige scheur; WBD 'winkelhaok', 'winkelhoek’ (II:1253) - winkelhaak
winnen, winne, sterk werkwoord, winnen, verdienen, opbrengst hebben van grond; Cees Robben – Ik beteul zelf munnen hof en win veul. (19850517); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge kunt wèl winne, mar nie zinne (HM'70) -je kunt wel kinderen krijgen, maar ze niet naar je zin vormen; Dirk Boutkan (1996) - winne - wón - gewónne
winter, wènter, zelfstandig naamwoord, winter; WBD wèntervoor - wintervoor (bij het ploegen) (Hasselt); Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - durgewenterd; Over witbevrore waaie; schent waoterig een wenterzunneke, een wenterwaoterzunneke; over witte waaie schent. (Lauran Toorians; Wenterlieke; CuBra; 200?); Piet van Beers – ‘Ge moet iets hebben wè oe tegenstikt’: Ik roep munnen hond, en hij heurt aon m'n stem,/ dè ik uit mun humeur uit ben./ 't Bisje is nog blijer as ik /As we van diee Wenter af zen. (With Love; 1982-1987); WBD III.1.3:147 'winterdas' = dikke wollen das; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.m. 'wijnter' - winter
winteren, wèntere, zwak werkwoord, wèntere - wènterde - gewènterd, winteren; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'et heej gewènterd'; Cees Robben – Wènteren... dè doeget nie (19580315)
winterhanden, wènterhaande, zelfstandig naamwoord, meervoud, winterhanden; M-I de pijnlijke zwelling aan handen of voeten veroorzaakt door koude; de aangetaste plaats jeukt vaak hinderlijk.
wintertuin, wèntertèùn, zelfstandig naamwoord, wintertuin; Henk van Rijen - naam van vroegere uitspanning op de Heuvel, later City, thans Gallery
wintervoeten, wèntervoete, zelfstandig naamwoord, meervoud, wintervoeten; M-I de pijnlijke zwelling aan handen of voeten veroorzaakt door koude; de aangetaste plaats jeukt vaak hinderlijk.
wipper, wipperd, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt (1996) - (bijnaam voor iemand die mankt)
wit, wit, zelfstandig naamwoord, de ‘kleur’ wit; Cees Robben – [over een trouwerij:] Zosse in ’t wit zèèn... God-wit... (19800208); zie weete
witheid, wittighèd, zelfstandig naamwoord, witheid, vriendschap; Ze laag goed in de kaast bij ons mèskes, men zusjes en men bruurs kosse ok goed meej der opschiete, dè zo nie lang mir duure, die wittighèd. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
witkaats, witkèts, zelfstandig naamwoord, witharige persoon; Stadsnieuws -  Dieje witkèts van hiernèffe zaat wir aachter de mèdjes aon. (030607); bahuvrihi (possessief-compositum)
witkop, witkòp, zelfstandig naamwoord, WBD koe met witte kop; koe met witte vlek op het voorhoofd; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WITTEKOP znw.m. - hoofd met wit, vlasblond haar.
woeden, wuuje, zwak werkwoord, "woeden (?); N. Daamen, Handschrift 1916 - ""ze wuujen er op (ze zijn er razend op, d.w.z. graag hebben)"""
woekerij, woekerij, zelfstandig naamwoord, woeker; WBD III.3.1:67 ‘woekerij’ = woeker
woelen, wuule, zwak werkwoord, woelen; WBD III.1.2:74 'woelen' = wroeten; WBD III.1.4:218 'woelig' = onstuimig; B wuule - wuulde - gewuuld; korte uu; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.intr. 'wulen' - woelen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WULEN - woelen, Hgd. wühlen
woensdag, woensdag, zelfstandig naamwoord, woensdag; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Wuunsdaag - woensdag; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - woensdag vur de wèt, donderdag vur et bèd (Kn'50) - men moest eerst burgerlijk gehuwd zijn, voordat het kerkelijk kon
woest, wuust, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, Henk van Rijen - woest; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wuust bijvoeglijk naamwoord  - woest
woet, woojke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; WBD 'woojke', 'wójke', 'schaopke', 'ha jónge', 'ha mènneke' – vleiwoorden voor het schaap; WNT WOET (I), woete, woetje, wool, wooitje, wootje, wotje - lokroep voor het zwijn, de geit, het schaap; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - tussenw. - roep tot een kudde schapen
wol, wol, zelfstandig naamwoord, "wol; ook het meervoud 'wolle' is gehoord: Interview Hermans - 1978 - “De fijnste wolle die koome öt de Mienejoo schaap öt Frankrijk èn Itaalieje…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013); Van Delft - ""Hij is in de wol geverfd"" zegt men, evenals: ""Er vat niks op"", van iemand die zich nergens aan stoort en z'n gang gaat. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); WBD wól - haar (in de leerindustrie) II 609; WBD wól - blootwol, wol v.d. huid van geslachte schapen, II 609; WBD wólle stòf (II:894) - wollen stof; WBD wólle stuk (II:894) - wollen stuk; wolle flenèl; Henk van Rijswijk - Wollen flanel: luxe wollen kamgaren stof met een kort door licht ruwen en licht vollen verkregen viltdek. Geweven in plat- of gelijkzijdige keperbinding geweven. De stof is kwetsbaar. Het verdient aanbeveling om een flanel kostuum na een dag dragen enkele dagen vrij te laten hangen. Afhankelijk van het dessin ook wel krijtstreep genoemd. (Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954) ; wolle stòf; WBD II.4. p. 894 – J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij „wol of haar"": „Dierlijke spinvezel, afkomstig van de huidbedekking van schapen (wol), koeien, geiten, kameelen enz. (haar). De haren groeien vanuit z.g.n. haarzakken en klitten aan elkaar door een afscheidingsprodukt der talkkliertjes (wolvet). De vezel bestaat uit drie lagen, die om elkaar liggen: a. opperhuidschubben; b. leerhuid en c. merg. De opperhuidschubben liggen dakpanvormig over elkaar en maken de wol verviltbaar (zie vollen). Wolvezels zijn fijner en meer gekroesd dan haren. Lange vezels (tops) leveren kamgarens (worsted). Korte vezels (nous) leveren kaardgarens (woollens). Vezellengte van tops: 170-500 mm; van noils: 36-250 mm. het type wollen stof; wólle stòf, K 183 (= Tilburg) "
wolk, wulkske, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van wolk - wolkje; Laot me stijgen, laot me vliegen; en op witte wulkskes wiegen... (Piet Heerkens; ‘Laot me...’, gepubliceerd in De Zaaier, bijlage van de Nieuwe Tilburgsche Courant, 1941)
wonen, woone, zwak werkwoord, wonen; Dè daor nòg meense woone! - Dat daar nog mensen wonen!; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 23) 'wôone'; – woone - wónde - gewónd, met vocaalkrimping; – ook in tegenwoordige tijd vooaalkrimping: gij/hij wónt; wont, wonde - woont; Cees Robben - de vrouw waor ge meej saomewónt; Cees Robben - In mèn buurt wónt óm de aanderste deur en vrouw ... Henk van Rijen - wont ie wèèd? - woont hij ver weg?; – tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van 'woone', met vocaalkrimping
worden, wòrre, sterk werkwoord, worden; Dirk Boutkan (1996) - wòrre - wier – gewòrre; (B: wòrre - wòrde - gewòrre); – Praesens: ik wòr - gij/hij wòrdt; imp.: wòr; – 'wier' met lange ie; Cees Robben – Die worren daor bewaord. (19600826); A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Krt. 69 geeft 'wier' als verleden tijd in T, doch even oostelijk of zuidelijk: 'w?rde'. [sic]; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ww. (met gemengde vervoeging; verl. tijd. 'wordde', bij één persoon steeds 'wier'; verl. deelw.' geworre(n)) intr. 'worren' - worden; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WÖRREN wordt gebruikt in den zin van 'gaan' of om eene daad uit te drukken, die staat te beginnen: Ik geloof dat 'et zal wörren sneeuwen; wier(e) - persoonsvorm verleden tijd; werd(en); Verleden tijd van 'wòrre' - worden; - lange ie; Der wier vusteveul gezoope. - Er werd veel te veel gedronken. Cees Robben - toen wier de gèèt op stel en sprong ... Henk van Rijen - hij wier hoe langer hoe kaojer - hij werd almaar bozer; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Krt. 69 laat T juist in het 'wier'-gebied vallen; in het Z en O is het 'wierde'
wordewil, wòrdewil, zelfstandig naamwoord, losbandige, onstuimige (?); Pierre van Beek - wòddewil (wòrdewil?) - iemand die niet weet wat hij wil; WBD III.1.4:219 'waardewil' = wispelturig persoon; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - WORDEWIL m. - iemand die niet weet wat hij wil (Udenhout; blz.58, Verhoeven) Samenstelling met 'worden'; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw. m. 'wordewil' - 1) persoon die kan worden wat hij wil 2) het begin van een zaak of voorwerp waaruit nog alles groeien kan. WNT (XXVI:2190) WORDEWIL (Kempen) - iemand die kan worden, wat hij wil
worm, wörm, zelfstandig naamwoord, worm; De wörm zit erin - (het fruit) is door wormen aangetast; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - wurm (met 'doffe u', vgl. mulder en putje = potje); al hai nog nôot en pierwörmke/ òn enen haok gedaon. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Onder waoter...); WBD 'wörrem' - worm- of horzelgat in een huid (II 585); Frans Verbunt (1996) - et wasser zôo stil dègge de wörme in de grond kost heure niese; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; wörem, znw.m. 'wurm' 1) worm (vermis); 2) balk langs het dak van een huis, waarop de spanten worden bevestigd. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WÖRM znw.m. - worm, fr. ver
wormsteek, wörmsteek, zelfstandig naamwoord, aantasting door wormen; maajsteek, verwörmd; WBD III.2.3:161 'wormstekig', 'wormstekerig' = wormstekig; ook 'verwormd', 'er zit worm in', 'een wormsteek hebben', 'wormsteek (zijn)’
worst, wòrst, zelfstandig naamwoord, wòrsje, worst; Ik hè verleje week wir de toer mee den möllukwaogen gehad en ik kan oe vertellen dè 't 's mergens om half zeuven nie meevalt. Eenen mèrgen hè'k 't getroffen: 'n Zaoterdag. Toen was 't weer as worst mar nie zô vet, glèk wij dè zeggen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - Et kòrt al, zit mènneke, èn et bêet van zene wòrst ('69); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - Et kòrt al, zi den Bròk, èn hij bêet van zene wòrst ('69) - Reacties op een aansporing om op te schieten. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - in wòrsten èn weedevrouwe witte nie wèsse indouwe (Kn'50) - pas op voor een huwelijk met een weduwe; As ge vur un bepaold fist, goei weer moest hebben, koste dè krèège; as ge hullie, die nonnen, enne worst beloofde. Die wier die nonnen nie; beloofd mar de Heilige Clara, aon wie de nonnen de naom clarissen te; danken han. Wè moes enne heilige naa meej enne worst doen. Ze zeeje der nie bij wè vur worst et dan moes zèèn, want daor zèn me toch veul sôorte worst hè’k bij de slager wel ens gezien. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD III.2.3:56 'worst', 'metworst', 'verse worst' = worst van gehakt vlees ook 'droge worst', ‘varkensworst'; wòrsje - verkleinwoord; worstje; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 28) uit het cluster stj wordt de t (van 'wòrst') verzwegen.
worstenbrood, wòrstebrôod, zelfstandig naamwoord, wòrstebrôojke, Kubke Kladder - Netuurlijk hebben we daor bij ôk op tijd gegeten. Er waren tien worstenbrooikes de man gereserveerd mar omdè 't vrouwvolk er mistal zôveul nie lustte, zaag den braawer kaans er wel 'n stuk of vijftien te verdouwen. (uit: 'Uit 't Klokhuis van Brabant, Nieuwe Tilburgsche Courant 22-2-1930); Lechim - 'k Zaat in 'n kaffetaaria/ List op ons Sjaan te wochte/ En zaag 'n vrouw en unne meens/ Die worstebrooikes kochte. (ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: 'Gelèk hasse'); Willy van Rooy - En veur 't geld aon drukwerk besteed kosse ze al veul worstebrooikes en segaren kopen. (uit: 'Veur 'n goei doel', in Schôôn en lilluk, 1983); Piet van Beers - van Hèrderkes, Kooninge/ èn aander schôon wèskes; èn eete van taart,/ worstebrôod en saucèskes/ dan is er vur ons/ de kèrsmis pas goed/ èn wort ôk ´t nuujaor/ vol vreugde begroet. (uit: 'Kèrst en Nuujaor…', www.cubra, ca. 2005); Lodewijk van den Bredevoort - As ze öt waar, die naachtmis, liepen wij kleumend, stoken deje ze nie in de kerk, meej zen allemolle wir op hös aon. Et waar nog stikkedonker en koud, et ha nie gesneuwd, we waren blij dè we in un wèèrm hèùs kwamen. Ons moeder zette thee en we aten un paor worstebrooikes, die onze vadder zelf gebakken ha, saome meej un snee krintemik, die ôk al deur de haande van onze vadder via de keukentoffel en meej den oven tot stand waar gebrocht. (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Ed Schilders - Mar dan. Nao de naachtmis. Dan begon et fist. Dan hamme wòrstebrôojkes. (Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009); Henk van Rijen - worstebroodje; Jan Naaijkens - Ons moeder ha honderd worstebrooikes gebakke en binne 't ketier ware ze kuis op. (Dè's Biks, 1992); WBD III, 2.3 lemma worstenbrood: saucissenbrood, uitsluitend opgetekend voor Tilburg en Tervuren. WTT 2012 - het bekendste adres voor worstenbrood in Tilburg was de bakkerij (vroeger annex lunchroom) van Marijnen in de Stationstraat. De zaak stond bekend onder de naam 'Ze Zijn Er', waarmee erop gewezen wilde zijn dat er altijd verse aanvoer was. De schrijver Nescio noteerde een bezoek aan Ze Zijn Er in zijn 'Natuurdagboek': 26 April [1954] Maandag. Met Zus met den trein van ± 1/2 10 naar Tilburg. Eerst op het terras van de stationsrestauratie kopjes koffie gedronken om op de bus naar Hilverbeek [sic] te wachten (eerst even de stationsstraat op en neer gezanikt, om amandelbroodjes en tabak...) (Verzameld werk – deel 2 Natuurdagboek 1946-1955 - Bezorgd door Lieneke Frerichs – 1996); Charlotte Mutsaers - Mijn vader kwam uit Tilburg en daar aten ze die [worstenbroodjes] rond Nieuwjaar (evenals de Nieuwjaarskoeken). Zijn leven lang heeft hij in die tijd een doos vol worstenbroden uit Tilburg laten komen ('ze zijn er' heetten die van Marijnen). (Facebook, januari 2013); zie Nuujaorskoek van Ze Zijn Er; Pierre van Beek -  De heer Woestenbergh was o.a. jaren lang voorzitter van de afdeling Tilburg van de Kon. Ned. Maatschappij voor Land- en; Tuinbouw, die weleer haar jaarvergaderingen placht te besluiten met het eten van worstebrood. Ook goed Tilburgs gebruik!... (Tilburgse Taalplastiek 34, Nieuwsblad van het Zuiden, 10-4-1964); zie Woestenbergh - zie ook tebak
wortel, wòrtel, zelfstandig naamwoord, wòrteltje, wortel; MP gez. Et was er wir van Jan Schrap me de wòrtel ('t was er weer van alle kanten mis); De Wijs  – (’n laat getrouwde juffrouw is ondanks alles (of dankzij) in verwachting geraakt) “Jè, jè, nen auwen struik wil nog wel groeien, asser wè sap aon zunnen wortel komt!” (15-06-1963); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et is goed óm wòrtelzaod te zaaje (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - gezegd bij plotselinge stilte in een gezelschap; WBD III.4.3:106 wòrtel - dennenwortel; ook genoemd: stronk, stomp, pöst, pin; WBD III.4.3:55 wòrtel - hoofdwortel, ook genoemd (pin)wortel, (pèn)wortel; WBD III.4.3:402 spèkwòrtel - smeerwortel (Symphytum officinale), ook genoemd: smèèrwòrtel; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr. 'wortel' - 1) wortel (radix); 2) peen.
wortelzaad, wòrtelzoad, zelfstandig naamwoord, "wortelzaad; Van Delft - ""'t Is nou goed om wortelzaad te zaaien."" ""'t Is stil als 't niet waait."" Dit is: Allen zwijgen stil, er wordt niet gesproken. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)"
wortpomp, wòrtpomp, zelfstandig naamwoord, WBD bierpomp (pomp die, als dat niet gebeurt door hoogteverschil, in een brouwerij gebruikt wordt om de gekookte wort naar de koelbakken te voeren); WNT WORT - afkooksel of aftreksel van mout
wous, wous, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord, gek; De Wijs – (gehoord bij de kapper:) höllie pa is wouws, höllie moe is appetjoek en, dè kunde wel naogaon, zellef is ie habbetjap (16-01-1975); Cees Robben – Hullieje pa is unne wous.. hullie moeder unne abbetjoek.. en zelf is ’t ôôk mar unne drie-kwart... Vur de rest gaoget wel. (19840330); Henk van Rijen - 'waaws'; Van Dale - WOUS - gek (slang); Bosch waus – scheldwoord: gek
wout, wout, zelfstandig naamwoord, "politieagent (van Got. waldan); Van Delft - ""Pas op, daar komt 'n 'wout' aan."" (Korvelsch Hoekje) Dit is: Een agent. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); Pierre van Beek – Een politieagent hoort zich wel men de naam van ""Wout"" betitelen… (Tilburgse taalplastiek 15 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 5 juni 1950); Henk van Rijen - 'waawt'; WBD III.3.1:345 'wout' = politieagent; 346 wout = rijksveldwachter; Bosch wout - politieagent; WNT WOUT - 2) politieagent, diender"
woutenkit, woutekiet, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt (1996) - politiebureau; Bosch woutekiet - politiebureau; WNT WOUTEKIT - politiebureau (ook: boutekit)
Wouw, Wouw, toponiem, "plaatsnaam en pv. (verl. tijd van wille); Van Beek - ""Wouw ligt een uur achter Roosendaal"", als antwoord op 't gezegde: ""Ik wou..."" (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)"
wouwer, wouwer, zelfstandig naamwoord, "vijver, visvijver; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'dè-t-ie in den wouwer bij de Trappisten terechtkwam'; N. Daamen, Handschrift 1916 - ""wouwer - gracht rondom een huis, kasteel e.d.""; Henk van Rijen - 'waawer'; WBD III.4.4:178 'wouwer' = vijver; 183 'wouwer’ = sloot; WNT WOUWER = vijver; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - wijer, wèèr, wouwer - vijver; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wouwer zn - waterloop; Mnl Wdb WOUWER, WUWER, vijver, vischvijver, oude ontleening aan lat. 'vivarium'. Reeds bij Kiliaan en Plantijn. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - WOUWER: Ik weet niet dat dit woord voor Vijver gebruikt word, maar er zijn nog velden die Wouwers heten, omdat daar voorheen vijvers geweest zijn. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WOUWER znw.m. - vijver"
wrak, vrak, zelfstandig naamwoord, wrak; WBD mager paard, ook genoemd 'kapstòk'; Goem. WRAK - vrak - wrang; WNT VRAK = wrak
wrat, frat, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen: wrat; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – frat - wrat; Mar as ge unne stinpöst op oewen dèrriejèère had, èn as bidde nie hielep, dan moeste bij ’t feitvrouwke van Van Hees zèèn. Die mòkte d’r èège zallefkes. Vur pöste, èkseem, fratte, padscheete, èn alles. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
wreed, frêet, zelfstandig naamwoord, frêet; zie vrêet; zelfstandig naamwoord, onzijdig; - het Standaardnederlands in tegenstelling tot het dialect ('plat'); Dan vroeg ie aaltij in et freet wè ze bedoelde... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); En dieë redacteur zaag er mar eenvoudig uit, mar hij waar verschrikkelijk geleerd: hij sprak mee gemak drie taole: freet, plat en de blommetaol! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun en de dames’; NTC 20-1-1940);
wreed, vrêet, frêet, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "parmantig, deftig, trots; zie frêet; Pierre van Beek - sjiek, voornaam; M vrêet; Soms mocht ik neffen onze ôme Henk op et maaimesjien zitten. Daor waar ik vréét op (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); WBD vreet - moedig en opgewekt (van een paard), ook 'wakker' genoemd; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej lêed èn vrêet gegaon (KN'30) - zie 'lêed'; WBD III.1.4:165 'freed' = pront; 167 'freed' = deftig; l68 'freed' = trots; 217 'freed' = onstuimig; Haor VREET - fel; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - WREED (vree:t) bijvoeglijk naamwoord  1) fel, hard werkend, onstuimig (niet ongunstig): 't is 'ne vree:te - hij is een ijverig persoon; 2) in de uitdr. ""t is toch vree:t' - het is onvoorstelbaar, erg, of anderszins moeilijk te verwerken; J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - WREED zeggen in deze streken de landlieden voor moedig, deftig. Z.a.; frêet; zie vrêet; 1. bijvoeglijk naamwoord; parmantig, deftig, trots; wB: sjiek, voornaam; Ze liep zó frêet dur et stròtje. - Ze liep zo trots door het straatje. M vrêet; WBD vreet - moedig en opgewekt (v.e. paard), ook 'wakker' genoemd; WBD III.1.4:165 'freed' = pront; 167 'freed' = deftig; l68 'freed' = trots; 217 'freed' = onstuimig; N. Daamen - handschrift 1916 - ""fréét - trotsch, grootsch""; WNT lemma WREED 6: Van personen: dapper, fier, onversaagd; krijgszuchtig. Sinds lang veroud. maar nog gewest. aangetroffen...; WNT lemma WREED 9: Mog. in aansl. bij de bet. 6), van pers. en zaken: trotsch; fier, parmantig; grootsch, imponeerend. Vnl. gewest. aangetroffen. [ met bewijsplaatsen van 1806 tot 1900]; Van Delft - ""Het is 'ne freete (trotsche, hoovaardige, fatterige) meensch, da kan d'm aanzien, mar zij is zó'n interessaant (gierig) wijf, da ze 'n dubbeltje deur zou bijten, al was 't dè ze van ouwerdom op d'r taandvleesch liep"", sprak de een en de ander antwoordde gevat met de woordspeling: ""Dè doen nou al d'r bessems (bezems) en vegers al."" Dit is: Die trotsche man had dus een gierige vrouw en de bezems werden versleten tot op het hout. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); Behalve deze eigenschappen toch hee Bartje nog iets aparts, wè-t-'m van z'n soortgenoten onderschaait en waor ie zelf gin bietje freet op gao. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929); Spraai oewen start 'ns, pronkenden bram; (...) doe naaw 'ns mooi as 'n freete madam (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Pauw’, 1939); vruuger hield ze wel van 'n pretje; naaw is 't 'n freete, zuure mevrouw. (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Mevrouwke’, 1949); Pierre van Beek – Het woord ""freet"" zal men ook wel tevergeefs in het Nederlandse woordenboek zoeken. Bij ons betekent het ""ijdel"" of ""trots"". Zo kan een meisje ""freet"" zijn op haar nieuwe kleed. Iemand kan ""freet"" lopen. Soms zit er ook wel iets denigrerends in. Dat is bijv. het geval als men spreekt van ""'n frete madam"". Het woord madam draagt daartoe trouwens ook het zijne bij want dit wordt hier met enige ironie gebruikt. (Tilburgse taalplastiek 12 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 25 april 1950); De Wijs – Wè lôpen de nunnekes d’r toch frèèt bij tegesworrig, vruuger waren ze rontelom toe (10-01-1970); Cees Robben – [laat de muziekkiosk van het Wilhelminapark aan het woord:] Ik ben un kios mee un goei ammezuur... nog frêêt jè. (19550730); Cees Robben – Ik praot nie freet... (19611027); GD94 Wès dè tòch en frêet bòske; Frans Verbunt: zo frêet as nen boer meej en vaon in de percèssie; Frans Verbunt: zo frêet as enen hond meej zeuve lulle; Èn Sjaan zaat daor in der nuu baank/ gatjuu wè wasse frêet. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: AST MAR NUUT IS.); Buuk frêet op oewèège - zelfbewust; Soms mocht ik neffen onze ôme Henk op et maaimesjien zitten. Daor waar ik vréét op (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Mar we zèn wèl frêet op onze Willem tweej. Hij is twiddehaans, mar dè kan ons niks verschille; want in Den Haag zon zum toch niemir wille; ons Heuvels pronkstuk; èn wij doent er gèère meej. (Henriëtte Vunderink; Tilbörg; k Zal van oe blèève haawe, 2007); kzèè hil frêet naa op men èège... (Henriëtte Vunderink; Grôot dikteej van de Tilbörgse taol; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Meschient wòrtie wèl et nuuwe gruune hart van onze stad waor we meej zen alle wir frêet op kunne zèèn. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012); Hees frééd (VII:12); Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; frêêt bn - trots, wreed, deftig; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -  FREED (scherpe e) - fier, hooveerdig. A.P. de Bont: fre.t bnw. en bijw. 'freed' (
wreef, wrêef, vrêef, zelfstandig naamwoord, wreef; De Wijs – (gehoord over ’n pijnlijke voet: ) ’t gao nie goed mee de wrééf van munne voet (09-04-1973); WNT VREEF = wreef
wreek, vrêûk, zelfstandig naamwoord, iemand die hard maar ruw werkt; Cees Robben – Ons Mina is toch zon vreuk war... (19870605)
wreeksel, vrukseltje, zelfstandig naamwoord, "dim. nietig persoontje (zie vrêûke); WNT lemma WREKEN II -- Modern lemma: wreken. WREIKEN, WRIEKEN, WREUKEN, WROOKEN, VREKEN, VREIKEN, VREUKEN —, bedr. en onz., ook abs. gebr. zw. ww. Mnl. wreken, wreiken; ofri. wretza ‘open wrikken’. Een met wrikken verwant woord, dat vooral gewest. nog bewaard is en dan in den regel met vr- gerealiseerd wordt, naast vre(e)ken ook in den vorm vreuken en verder als vreiken. Incidenteel treft men ook in de oudere taal wel een spelling vreken aan. Een vorm wrieken is eert., behalve in Handv. v. Amst. 958 a [1552], ook aangetroffen in MEYER, Woordenschat [1805] (i.t.t. de ed. 1669, die een vorm wreiken kent). Gewest. in Vl.-België wordt naast wreuken ook wrooken gebezigd (zie CORN.-VERVL. [1903] en vgl. ook SCHUERM. [1865-1870] en DE BO 1411 a [1873]); SCHUERM. [1865-1870] verwijst onder wrooken in de bet. ‘wringen’ naar wrikken, dat blijkens zijn opgave (wrok, gewrokken) en voorbeeldzin (”ik heb mijnen arm gewrokken”) ook st. vervoegd wordt. S&S 'vreukseltje': mismaakt, ineengedrongen mensje of kind (hs K183); N. Daamen, Handschrift 1916 - ""'t is mar 'n vreukseltje - mismaakt ineengedrongen meisje of kind""; S&S VREUKSELTJE (zie boven) De A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - kent voor 'wringen, verdraaien' het ww 'vreuken'. Hij citeert daarbij ook uit Brabantius de omschr. 'eenig werktuig dat ergens in- of ondergestoken is met geweld omdraaien, -duwen of -trekken, zoo dat het werktuig dreigt te breken.' Het bet.-element 'mismaakt’ staat dus wel voorop. Het achtervoegsel (= suffix) -sel is produktief ter vorming van substantiva, vooral v. abstracta in pejorat. zin."
wregelen, vrèlle, zwak werkwoord, dwarszitten; De Wijs – Denkte gullie dettie kaôt zô zèn omdek zô gevrêld heb (vrellen = dwarszitten)
wreken, vrêeke, sterk werkwoord, wreken; B vrêeke - vrôok - gevrooke; WNT VREKEN - wreken
wreken, vrêûke, zwak werkwoord, vrêûke - vrukte - gevrukt, "intensief werken; loswrikken; wringen; met vocaalkrimping; (Dirk Boutkan (1996) - 41); – ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij vrukt; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 37) vrêûke - gij/hij vrukt; D’16 ""vreuken - hard, onafgebroken werken""; we vreuken mee haanden en voeten, om demme van erremoei moeten; (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Aaw weeverlieke’, 1941); en kwaam daor veur 'n heg; van brem en scherpe doren; hij vrong en vreukte vreed; om deur die heg te komen (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘De deur van de kerk van Baokel’, 1944); Och, peerdekraachte; vreuke vreed aon kêr en ploeg... (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘’t Peerebumke’, 1949); hij vreukt as ’n perd... (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Aon den ‘Erteman’, 1949); Vruuger, ochgod, 't waar zingen en springe, den hemel... hij leek me zo schoon, en dichtbij, mar naa, och Heer, 't is vreuken en vringe, a'k er mar koom, dan ben ik al blij. (Leo Heerkens; uit De knaorrie (Piet Heerkens), ‘Vruuger en naa’, 1949); Cees Robben – ’t vreuken en sjouwe... (19570309); Cees Robben – En wij vreuke en vruute ons dol... (19580308) ; Cees Robben – Kunde vreuke..? jao, meneer Lewie... (19841005); De Wijs  – Gaon we driehappelepappe of pliesieke speulen mee vreuke? (15-06-1963); Quinten - tis unne vrûkurt die zunne wirgà nie kent! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Mistal plektedie [de heilige hostie] òn oew verhemelte vaast en zaate de hille mis meej oew tong vort te vrêûke om em los te krèège en dur te slikken… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD III.1.4:345 'wreuken' = zwoegen; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - vrêêke, vreike, vreuke, vruiken - wringen, hard werken; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WROOKEN, ook WRUËKEN - al wrikkende wringen, met geweld wringen; gewrook, gewruëk; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw.ww.tr. 'vreuken' (wreuken, wreken) - wringen, verdraaien, ... met geweld omdraaien, duwen of trekken, zodat ... Z.a. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VREUKEN (vreu:ke) onov. ww - hard werken met inspanning v. grote lichamelijke kracht en twijfelachtige efficiëntie. Verwant met: wreken? wringen?; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'vrèuke' ww - wringen, hard werken; WNT WREKEN (II), wreiken, wrieken, wreuken, wrooken, vreken, vreiken, vreuken - 1) m.b.t. concrete zaken: met geweld, met kracht heen en weer bewegen met het oogmerk het genoemde los te maken; 2) met inspanning van al zijn krachten werken; 4) moeilijkheden maken,krakeelen. – Naglijder op basis van verwantschap met 'wrooken' met scherplange oo; vrukte - wrikt(e) los, hard werken; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 37) vreuke - hij vrukt; – tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van 'vrêûke', met vocaalkrimping; Cees Robben – Mar Jantje (...) vruutte, vrukte vort... (19611229); gevrukt; van ‘vrêûke’; hard gewerkt, geploeterd; Cees Robben – Aon dè kerwaai gevrukt... (19830401); Cees Robben – Daor wier gevrukt, gezwit, gebid... (19610915); zie vreuke"
wreker, vrêûker, zelfstandig naamwoord, "iemand die continu bezig is, zonder er voldoening van te hebben; (fig.) indringer; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'zoo'nen vreuker'; N. Daamen, Handschrift 1916 - ""'t is ne vreuker""; Henk van Rijen - dè zèn pas vrêûkers - dat zijn doorzetters; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - et vrêûkerke = Leyten (blz. 52); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - ene vrêûker = hard werkende textielarbeider (blz. 98); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.m. 'vreuker' - hij die altijd - vroeg en laat, hard werkt (met de bedoeling veel geld en goed te vergaren), in ruimere en vagere zin: sterke en enigszins lompe kerel. WNT WREKER (II), wrekerd, vreker(d), vreiker, vreuker - l) harde werker; 2) ruziemaker, twistzoeker"
wrijven, vrèève, sterk werkwoord, wrijven; B vrèève - vrêef - gevreeve; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; st.ww. (verleden tijd ook 'vreefde') tr. ‘vrijven' - wrijven; WNT VRIJVEN = wrijven
wringen, vringe, sterk werkwoord, "wringen; dwarszitten; Van Delft - ""Dat hij niet praot, vringt me"" wil zeggen: Het doet mij leed, dat hij niet tegen mij spreekt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Cees Robben - der is aaltij iets wèt oe vringt; WBD III.1.3:212 'wringen = knellen, gezegd v. schoenen; ook:'nijpen, knellen'; WBD III.1.4:239 'wringen' = wrokken; WBD III.2.1:336 'wringen’ = idem (v.d.was); B wringe - wrong - gewronge; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - WRINGEN onov.ww - behalve de gebuikelijke bet. ook: moeilijkheden maken, vitten, ontevreden zijn over elke regeling, ruzie zoeken. Iemand die dit regelmatig doet is een 'wringkloot' of 'neetoor'. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; st.ww.tr. + intr. ‘vringen’ – wringen; WNT WRINGEN, wrengen, vringen, vrengen"
wringer, vringer, vringerd, zelfstandig naamwoord, "Van Delft - Een ""vringer"" is een doordrijver, een dwarszitter. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Pierre van Beek - dwarsdrijver, ruziezoeker; Ik had en ôom, hij is al jaore dôod./ Enen drammer hij wies aaltij alles beeter./ We noemden em dwarsdrèèver of bètweeter,/ òf vringerd, waor ie ok nie van verschôot. (Henriëtte Vunderink, Kriem pasjoonèl?, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); WBD (III.2.1:337) 'wringer' = mangel; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vringer zn - ruziezoeker, kankeraar; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw., m. 'vringer(d) - wringer(d), iemand die wrok draagt en ruzie zoekt’; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WRINGER znw. m. - persoon die wrok draagt, nijdigaard. WNT WRINGER - 5) persoon die vaak of graag iemand tegenwerkt of ruzie zoekt, dwarsdrijver"
wringkloot, vringklôot, zelfstandig naamwoord, dwarsdrijver, ruziezoeker; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - vringkloo:t m., - iemand die moeilijkheden maakt, vit, ontevreden is over elke regeling, ruzie zoekt; neetoor. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.m. 'vringkleut' - wringkloot, iemand die wrok draagt en ruzie zoekt. WNT WRINGKLOOT (N.-Brab.) persoon die vaak ruzie zoekt, moeilijkheden maakt
wroet, vruut, fruut, zelfstandig naamwoord, "neus (groot); WBD (Hasselt) snuit van een varken, aldaar ook 'snèùt' genoemd; N. Daamen - handschrift 1916 - ""vruut - snuit""; En toen kwaam dieë kuus mee die lange vruut en blaosde 't vertesseltje uut. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – [Hij] klottert lôôdrecht naor beneeje../ En valt hil z’n vruut kepot.. (19700925); Meens haauwt oe vruut tòch dicht... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Naachtwèrk); Dè en vruut en neus is... (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007); Stadsnieuws -  Hij heej me tòch en vruut, daor kunde ast rèègent schèùle. (231209); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - FRUUT v. - snuit, gezicht. WBD III.4.2:33 'wroet' - voorste deel v.h. gezicht van een dier; ook genoemd: snufferd, bakkes, bek of toot; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - vruut Heeren = bakker Heerkens (blz. 41); WBD III.1.1:65 'wroet' = gezicht; WBD III.1.1:96 'wroet' = mond; WNT WROET, vroet(e) - verbaalabstr. van wroeten; nagenoeg alleen in gewestelijk taalgebruik; met vr- anlaut in o.a. n-Brab.- l) mol; 2) snuit van een varken, ook toegepast op de mond v. personen ... A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; znw.vr. 'fruut' l) varkenssnuit, bij uitbr., gemeenzaam, gezegd v.d. met vooruitgestulpte lippen gevormde mond; 2) zoen, kus; fruut; Henk van Rijen: neus, toet; K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - Dirk Fruut (Van der Aa) 21; Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 – ; fruut zelfstandig naamwoord - snuit; ook: kusje"
wroeten, vruute, zwak werkwoord, vruute - vruutte - gevruut, wroeten; Steeds korte uu; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'omdè-t-er 'ne mol onder 't erd aon 't fruuten was'; 'n Uurke geleje hô'k de zon nog evetjes dur 'n holleke zien piepen mar naa zaat ze al lang te vruten om er opnuuw dur te komen, zonder dè ze't winnen kos. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929); Cees Robben – En wij vreuke en vruute ons dol... (19580308); De Wijs – Ge mot nie vruute in wè was, mar in wè koomen moet (1965); Cees Robben – Hij vruutte meej z’n haand in ’t zaand (19600219); Cees Robben – Mar Jantje (...) vruutte, vrukte vort... (19611229); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - FRUTEN onov.ww, wroeten, haastig snuffelen. Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vruten - wroeten; WBD III.4.2:68 'wroeten' - graven v. konijnenhol, ook 'dabben', 'buten'; WBD III.1.4:344 'wroeten' = wroeten; Goem. WROETEN - Ook in den zin van 'woelen'; verder hard werken: wroeten en werken. WNT WROETEN; fruute; wroeten; Henk van Rijen: wroeten, overal met je neus in zitten
wurgen, wörge, zwak werkwoord, wörge - wörgde - gewörgd, wurgen, worgen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WÖRGEN (uitspr. wörregen) - kroppen in de keel, wringen, sprekend van spijzen: die patatten wörgen danig in de kèèl.
yorkshire, òrksier, zelfstandig naamwoord, yorkshire (bep. varkensras: met staande oren); Van Rijen: 'òrreg sierke, òrrek - kort gedrongen varken (vlees); WBD L 100: 'orksier' (Berchem bij Oss)
zaad, zaod, zelfstandig naamwoord, zaojke, zòdje, zaad; M zoad; De Wijs – (Moeder tegen haar kind bij de weeklijkse bad-beurt) Gij mot nie onder ’t vogelkooike gaon staon want as er ’n zaoike in oew oor valt, begient ’t te schiete (27-12-1968); Cees Robben – [Vader tegen ongehuwde zoon:] Ge hèt nogal geaffeseerd om oew höfke in ’t zaod te krèège... (19810710); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zit den hòf al in et zaod? ('87) - is de vrouw al in verwachting? (informatie door de pastoor); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - óp zaod staon (Alg. Brabants) - gelijk staan met de inzet bij spelen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zaod int bèkske hèbbe (JM'50) - geld bezitten; WBD 'zoot' (I:1427) ; suikerbietzaad: 'zaot' (Hasselt) ; 'peezaot' (I:1429) ; knolraapzaad (I:1429) ; 'raopzaot'; stoppelknolzaad (I:1431) : 'gruunzaot'; Henk van Rijen - ze heej der bèddeke wir int zaod - ze is weer zwanger; Frans Verbunt (1996) - et zaod nèffe de voor gôoje - vreemdgaan; Frans Verbunt (1996) - hij was nòg nie òn zen zaod; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zaod zn - zaad; WBD III. 4. 2:77 'zaad' - kuit, ook genoemd:'zaaiers'; WBD III. 1. 1:226 'zaad' = sperma; WBD III. 2. 3:73 'zaad' = haringkuit; WBD III. 2. 3:73 'zaad' = haringkuit
zaadbal, zaodballe, zelfstandig naamwoord, meervoud, zaadballen = testikels van slachtvee; Audio-opname 1978 – “… èn dan wiere zogezeej die, die, jè, die zaodballe dan…ballekes…hè…dè waare dan zon, zon dinge, die moese ammel bewaord blèève!” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)
zaadeg, zaodèg, zelfstandig naamwoord, zaadeg; WBD zaodèg, (Hasselt:) zaojeeg – zaadeg (vroeger gebruikt om het (meestal met de hand) gezaaide graan in de aarde te werken
zaadgoed, zaodgoed, zelfstandig naamwoord, zaad; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord m. 'zaadgoed' - zaad dat voor de voortplanting dient.; zòdje; verkleinwoord; zaadje; - verkleinwoord van 'zaod', met vocaalkrimping
zaadstreng, zaodstrèng, zelfstandig naamwoord, WBD teellid v. e. hengst, ook genoemd (Hasselt) 'koowker'
zaag, zaog, zelfstandig naamwoord, zògske, zaag; M zoag; De timmerlui ha'n zoo-mar kwaoi gereedschap in die daoge: wè haomers, beitels, jao, mar eigenlijk nog geen zaoge! (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘De zaog van Sint Joozep’, 1941); WBD (II:2370) 'spanzaoch' - spanzaag; WBD (II:2705) 'hantsaoch' - handzaag; zògske - verkleinwoord; zaagje; — verkleinwoord van 'zaog', met vooaalkrimping
zaagmeel, zaogemèèl, zelfstandig naamwoord, zaagmeel, zaagsel; Henk van Rijen - zaogemèèl; WBD II:2394 ' zaochméél' - zaagmeel, zaagsel; WBD II:2395 ''zaogeméél' - zaagsel, zaagmeel; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZAGEMÈÈL zelfstandig naamwoord  o. - hetzelfde als zaagmeel; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - ZAAGMEEL heb ik meer dan eens voor 'zaagsel' horen gebruiken. Z. a.
zaagsel, zaogsel, zelfstandig naamwoord, zaagsel; WBD 'zaochsel' - zaagsel (II:2394)
zaagselen, zaogsele, zwak werkwoord, zaagselen; WBD zaogsele - zaagselen, zaagsel met een zeker vochtgehalte over het vel / leer strooien, dat te droog of te hard is na het looien (II 652)
zaaibak, zaojbak, zelfstandig naamwoord, zaaibak; WBD I:1432 'zaojbak'
zaaien, zaaje, zwak werkwoord, zaaien; WBD (Hasselt:) 'zaaje' - kunstmest strooien, ook 'strooje' genoemd; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - zoaien en moaie; DANB 'khè hier graas gezaojd'; B zaaje - zaajde - gezaajd; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - tis goed óm wòrtelzaod te zaaje (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - gezegd bij plotselinge stilte in een gezelschap; WBD I:1394 'zaaje'; I:1426 bieten zaaien: 'zaaje', 'légge'; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Geen umlaut, volgens krt. 48 en blz. 91/92. Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zaaje ww - zaaien
zaaier, zaajers, zelfstandig naamwoord, meervoud, zowel met als zonder de s; Henk van Rijen - hom van de vis = zaajers; Frans Verbunt (1996) - zaajer - haring met kuit; Cees Robben – aacht vorse bukkeme, liefst meej mölluk/ En gin zaaiers... (19680405); WBD III. 4. 2:78 zaajers - kuit, ook genoemd: 'kuit' of 'zaad'; WNT ZAAIER - 6) vrouwelijke visch, inz. haring
zaaikorf, zaojkörf, zelfstandig naamwoord, zaaikorf; WBD I:1434 'zaojkörf'
zaaisel, zaojsel, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - zaaisel
zaak, zaok, zelfstandig naamwoord, zòkske, zaak; Cees Robben - men zaok bestao fèfteg jaor; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - haard wêrreke is z'n zoak nie - hard werken is zijn zaak niet; Henk van Rijen - op slòt van zaoke - per slot van rekening; Henk van Rijen - op stuk van zaoke - per slot van rekening; zòkske - verkleinwoord; zaakje; verkleinwoord van 'zaok', met vocaalkrimping
zaal, zaol, zelfstandig naamwoord, zòltje, zaal, zaaltje; Teegen et zòltje stònd en fiets meej en nuuw zòltje.; Henk van Rijen - der waare zoale vol zaole - er waren zalen vol zadels; — De Jager, Taalk. handleiding: SALE; Volgens Taalk. Mag. I,349 is er betekenisverwantschap tussen 'zaal' en 'zadel'.; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - ZAAL - zelfstandig naamwoord  m., verkleinwoord zölke, samenst. dans-, feest-, zaalmaker; WNT ZADEL, zaal; zòltje - verkleinwoord; zaaltje; Henk van Rijen - teegen et zòltje stin en fiets meej en nuuw zòltje; – verkleinwoord v. h. homoniem 'zaol', met vocaalkrimping
zaan, zaon, zelfstandig naamwoord, dik van de melk; WBD room (het vette deel van de ongekookte melk, dat boven komt drijven als men de melk rustig laat staan); WBD III. 2. 3:133 'zaan' = melkvel: ook 'vlies'; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zo'n, zelfstandig naamwoord  m. 'zoo'n' - zaan, room van melk; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZAAN zelfstandig naamwoord  m., niet v. - room van melk; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zaon zn - zaan, room v. d. melk; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - zaan - room; WNT ZAAN, zane - 1) melkroom
zacht, zòft, bijvoeglijk naamwoord, "zacht; N. Daamen, Handschrift 1916 - ""zoft - zacht""; ...den alderlesten toon, zoft en zuiver, diep en schoon. (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Dörp’, 1939); ...'n glaoske drinken van dieën goeien, zoften wijn... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; NTC 15-10-1938) ; ...de vredes-aria mee een schoone zofte fluitbegeleiding... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 5; NTC 29-10-1938); Cees Robben - ...Dès un zoft Gôôls brieske... (19570631); Pierre van Beek - zó zòft as flewêel; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'Hardi', zi De Waal, en hij scheet zòft (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - kaartterm (F. N. de Waal was een fabrikant in Den Bosch. Het staat niet vast waaraan hij zijn spreekwoordelijke bekendheid dankt.); Variant: . . . èn zen gat was kaal (gezegd bij het kaarten kopen) '50; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - zoft bijvoeglijk naamwoord , zacht, gebruikt naast 'zaacht', maar meer in materiële zin: 'ne zoften appel. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; bijvoeglijk naamwoord  'zoft' - zacht: 'n zofte peer', 'zofte steen'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZOCHT - zacht, fr. mou, tendre, Eng. soft; Haor ZOFT - zacht, slap"
zachtjes, zachjes, bijwoord, zachtjes, stilletjes; WBD III. 4. 4:251 'zachtjes', 'zacht' = gedempt (van geluid); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. - zachtjes; komp. 'zachjezer'
zadel, zaol, zelfstandig naamwoord, zòltje, zadel, zadeltje; Teegen et zòltje stònd en fiets meej en nuuw zòltje. WBD zaol - karzadel (zadel v. e. voor de kar gespannen paard); Cees Robben – Hij zit mistal al op ’t pèèrd vurdet ’t zaol d’r op leej... (19810724) [iemand die voor zijn beurt spreekt]; Cees Robben – Moet ik op dè zaoltje..? (19731116); Henk van Rijen - der waare zoale vol zaole - er waren zalen vol zadels; — De Jager, Taalk. handleiding: SALE; Volgens Taalk. Mag. I,349 is er betekenisverwantschap tussen 'zaal' en 'zadel'. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord  vr. en o. 'zaal' - zadel; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZAAL zelfstandig naamwoord  m + v, niet o. - zadel, fr. selle; zòltje - verkleinwoord; zadeltje; Cees Robben - Moet ik óp dè zòltje?; Henk van Rijen - teegen et zòltje stin en fiets meej en nuuw zòltje; – verkleinwoord v. h. homoniem 'zaol', met vocaalkrimping
zadelrug, zaolrug, zelfstandig naamwoord, WBD paard met doorgezakte rug (zadelrug), (Hasselt): 'zòlrug'; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord  m. 'zaalrug' - een in het midden doorgebogen rug zoals men die bij paarden en doorgezakte daken van boerenhuizen aantreft. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZAALRUG zelfstandig naamwoord  m. - ingezakte rug v. e. peerd
zagen, zaoge, zwak werkwoord, zagen - geen vocaalkrimping; R. J. 'dan hah 't 'ie 'm er afgezaogen'; B zaoge - zaogde - gezaogd/gezaoge; Figuurzaogen waar veur ons un flötje van enne cent en zaogskes inzetten gin probleem. Héle kerststallen hebben we ötgezaoge… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); gezaogd; van ‘zaoge’; ook ‘gezaoge’; gezaagd; Cees Robben – Turks eiken.../ Op ’t Gurke nog gezaogd [‘Turk’ is de spotnaam voor Tilburgers uit het noorden van de stad] (19560714)
zak, zak, zelfstandig naamwoord, zèkske, zak; MP Et kan beeter van den zak as van den baand. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et zit nòg in wije zakke (Kn'50) - het is nog toekomstmuziek; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - twee zakken óp de schòrt hèbbe (Pierre van Beek - TT ' 70) - zichzelf goed doen, inhalig zijn; Henk van Rijen - der wòrre wèl meer zakke toegebonde die nie vol zèn - je hoeft niet zoveel te eten als je maar kunt; Cees Robben - 'meej zunne kop in 't zak'; Frans Verbunt (1996) - daor zulde ginne zak zout opeete - daar zul je niet lang blijven; WBD III. 1. 1:225 'zak' = balzak; WBD III. 4. 4:145 'zak' = dal; WBD III. 4. 4:295 'zak' = honderd pond (ook 'wicht'); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zak, zelfstandig naamwoord  m. - zak: in z'ne zak schiejte - betalen; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zak zn - zak; zèkske - verkleinwoord van 'zak' ('zak' met umlaut); zakje; Keesen Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) -'zekske'; Cees Robben – Meej ’t zekske langs de benkskes (19580426) [collectant in de kerk]; De Wijs – In hoe’n zeksken hôj ze? (20-07-1962); Henk van Rijen -'Hier zèè-k meej mun zèkske èn-t piske zit urin'; Frans Verbunt (1996) -'zèkske blauw' - Reckits bleekmiddel in een katoenen zakje; Elie van Schilt - ... ge had wel hier en daor un frietwinkeltje, maar die moesen ut ‘s zondags verdienen, want dur de week zaagde er gin kiep, terwèèl ge toen al vur un dubbeltje un zekske friet had. (Uit: ‘Ge heurt et niemir, Plat Tilburgs van vroeger'; CuBra ca. 2000); WBD (III. 2. 1:130) 'zakje' = papieren zakje; WBD; (III. 3. 3:137) zèkske, kollèktezèkske, sèntenbèl = collectezakje
zakdoek, zaddoek, zelfstandig naamwoord, zakdoek; Naarus - Hij [de pastoor] kwaamp zelvers op z’n prikstuultje, en zoo treffend schoon en zó eenvoudig, sprook ie mee z’n parochiaone, dèk er verschaaie keer minne zaddoek van heb motte gebruiken... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Henk van Rijen - hij heej zene spòrspòt in zene zaddoek zitte - zijn spaarcentjes; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - zaddoek/zakdoek (krt. 110); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord  m. 'zaddoek' - zakdoek; WNT ZAKDOEK - in enkele bronnen, waarin men de spreektaal tracht te benaderen, wordt de geassimileerde vorm zaddoek aangetroffen
zaken, saoke, zwak werkwoord, 'saoke' is de verkorting van 'verzaken', met name tijdens het kaartspel als een speler zich niet aan de regel houdt dat 'bekennen' verplicht is, dat wil zeggen dat spelers, indien zij dezelfde 'kleur' onder hun kaarten hebben als die welke als eerste kaart wordt uitgespeeld, die kleur moeten bijspelen. Ge meut nie saoke - Je moet bekennen. WBD III.1.49 'verzaken' = zich onthouden van; - Saoke - sòkte - gesòkt, met vocaalkrimping; - Ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij sòkt; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - versaken zw.ww.tr. (kaartspelersterm) verzaken, opzettelijk nalaten om troef ofwel een andere kaart bij te spelen; Weij (T&T 38:88) Dit moet een verkorting zijn v.h. ww 'versaoken', dat in het AB 'verzaken' luidt. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'sokke' - verzaken; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - saoke - niet bekennen bij kaartspel (Tilb.); sòkt - 2e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'saoke', met vocaalkrimping; 'saoke' is de verkorting van 'verzaken', met name tijdens het kaartspel als een speler zich niet aan de regel houdt dat 'bekennen' verplicht is, dat wil zeggen dat spelers, indien zij dezelfde 'kleur' onder hun kaarten hebben als die welke als eerste kaart wordt uitgespeeld, die kleur moeten bijspelen.
zakken, zakke, zwak werkwoord, zakke - zakte - gezakt, 1. overgankelijk gebruikt: iemand zakken, d.w.z. in een zak doen, uit de weg ruimen; gez. Pierre  van Beek - Iemand kunne zakken èn verkôope - hem verre overtreffen in iets... De Wijs – Ik kan oe zakke en verkôôpe… (23-10-1963); 2. dalen, krimpen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zakken as brèùn bier (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1966) - snel minder worden; WBD III. 4. 4:274 'zakken' = krimpen
zakneusdoek, zakneusdoek, zelfstandig naamwoord, "zakdoek; N. Daamen, Handschrift 1916 - ""zakneusdoek - zakdoek""; WNT ZAKNEUSDOEK - 1) zakdoek (afgezien van . . . slechts in Vl. -Belgische en N. -Brab. bronnen aangetroffen. 2) Halsdoek (verouderd)"
zaksel, zaksel, zelfstandig naamwoord, WBD III. 2. 3:267 'zaksel' = droesem
zalig, zaoleg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, zalig; Cees Robben - de kòffie spuulde de zaolege nòsmaok wèg; zaoleg nuujaor; Cees Robben - ist nie vur oew zaoleghèh, dan ist vur oew straf. Cees Robben - enen zaolege kòrsemes; WBD (III. 3. 3:339) zaolege = heilige; Bosch zaolig
zaligheid, zaoleghèd, zelfstandig naamwoord, zaligheid; De euwege zaoleghèd; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZALIGHEID zelfstandig naamwoord  v. - D'acht Zaligheden, naam eener buurt van acht werkmanswoningen te Sint-Lenaards. Ook in 't N-O der Kempen bekend als benaming voor acht dorpen in de Noordbrab. Meierij: Bladel, Duizel, Eersel, Hulsel, Knegsel, Netersel, Reusel en Steensel.
Zand, Zaand, ’t, toponiem, Het Zand; Tilburgse wijk ; Cees Robben - Café-Hotel Restauraant Boerke Mutsaers in ’t Zaand. (19540227); Cees Robben – Hij gaat op zoek maar ’t is wel vreemd/ Hij vindt geen Oel of Loven/ Geen Körvels-huukske of ’t Zaand/ Geen Padde-waaikes en geen Vraand/ Geen höfkes en geen hoven. (19651224) De prent gaat over de verstedeling van Tilburg waardoor oude wijken en natuur verdwijnen.
zand, zaand, zelfstandig naamwoord, zand; Behalve de Twem was er toentertijd in Gool op den weg nor Poppel 'n klein twemmeke, dè wil zeggen 'n fietsbaontje van zaand. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929); Klaoske Vaok is zaand aon 't strooie, grib, grab, grauw, 't wil oe in oe eugskes gooie, grib, grab, grauw. (Leo Heerkens; uit De kinkenduut (Piet Heerkens), ‘Klaoske Vaok’, 1940); Cees Robben – We hebben ’n haoven mee waoter d’r in.../ Mee zaand... en veul aauw ijzer... (19540515); Cees Robben – Of zô mar in ’t zaand... in ’n gaotje... (19570525); Cees Robben – Toet wit zaand toe... (19610519); Henk van Rijen - wè nen bas, hij zingt zo lêeg, tòt et wit zaand toe-uiterst laag; Frans Verbunt (1996) - toe et gèèl zaand gaon - heel ver, heel diep gaan; WBD III.4.4:138 'zandhoop'= heuvel; WBD III.4.4:139 'zandhoop'= duin; ook 'zandbult'; WBD III.4.4:151 'klapzand' = stuifzand, ook 'vliegzand' of stof'; WBD III.4.4:153 'scherp zand' = drijfzand; WBD III.4.4:187 'zandplaat' = zandbank; WBD III.4.4:188 'zand' = slib; WBD III.3.1:402 'zandpad' = pad; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zand zn - zand; uitdrukking: gin zaand afgaon; overdadig gegeten hebben; Cees Robben – Ge zult gin zaand mir afgaon... (19591107); WNT XXVII:818 'daar zal je geen zand van afgaan'; Hees IV:75 'gin zand mir afgaan'; Ghijs (1166) 'dêêr za(l) je géén zand van af- (of) gae/goa'
zandbak, zambak, zelfstandig naamwoord, zandbak; uit 'zaand' (met klinkerverkorting) + d-syncope + assimil. n+b
zanden, zaante, zwak werkwoord, zaante - zaantte - gezaant, R de vloer met zand bestrooien (in een boerenwoning); WBD de vloer met zand bestrooien (ter versiering zandfiguren strooien op de geschuurde of geschrobde vloer van woonkamer of salon); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw. ww. tr. 'zanten' - zanden, met wit zand bestrooien
zanderig, zaanderig, bijvoeglijk naamwoord, zanderig; Cees Robben – Aon de raand van de stad/ Leej unne zaanderige pad (19580222)
zandjan, zaandjan, zelfstandig naamwoord, WBD I:1448: 'zaantjanne' - zandjannen, bep. soort aardappels
zandkuil, zaandkèùl, zelfstandig naamwoord, zandkuil, namelijk het graf; Jace Van de Ven: Z is ne zaandkèùl, daor èndigde in... (Tilburgs ABC)
zandlicht, zaandlicht, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - zandwinplaats. WNT ZAND - Zandlichter, bep. type zandschip.
zandpad, zanpad, zelfstandig naamwoord, zandpad; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 28) uit cluster ntp wordt de t verzwegen, met klinkerverkorting uit zaand
zandvogel, zaandvoogel, zelfstandig naamwoord, sperwer (Accipiter nisus); DANB As de kiepe ne zaandvoogel zien, dan wòrre ze bang.
zang, zaank, zelfstandig naamwoord, zang; Pierre van Beek - èrgeraans et zaank óp hèbbe - (vermoedelijk:) ergens naar verlangen en loeren op de gelegenheid het te krijgen. Verklaring van C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - mij onbekend. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - zank, o. in de uitdr. ' 't zank hebben' - neiging hebben om ruzie te maken, slecht gehumeurd zijn. Vgl. Duits 'Zank'; Dwdb Zank - heftiger Wortwechsel, Streit. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord  m., 'zank' - zang; zegsw. 'erges de zank op hebbe' resp. 'krege - in fig. zin: de smaak van iets te pakken hebben/krijgen (en daardoor) zich iets tot een gewoonte maken of gemaakt hebben. WNT ZANG, zank
zangfrater, zangfraater, zelfstandig naamwoord, frater die zangles geeft aan leerlingen; Interview Jolen - 1978 - “Fraater Klazianus, dè was ene goeje, en hille goeje, mar die was nie goed…die was te goed! En dan hadde fraater Kobius, fraater Jacobius, dè was er êene van en mindere klas! En dan hadde fraater Wilhelmo, dè was ene zangfraater!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
zaniken, zaoneke, zwak werkwoord, zaoneke - zaonekte - gezaonekt, zaniken; WBD III. 3. 1:258 'zaniken' = zeuren ; WBD III. 3. 1:293 'zaniken' = zaniken ; WBD III. 1. 4:53 'zaniken' = aarzelen; 50 'zaniken' aandringen ; WBD III. 1. 4:253 'zaniken' = drenzen ; WBD III. 1. 4:256 'zaniken' = kreunen
zat, zat, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, "genoeg, dronken; Agge mar zat zöpt, wòrde wèl zat. Pierre van Beek - zat genóg - vaak genoeg; Pierre van Beek – Wie des avonds ""zô zat as 'n kanon"" is, loopt veel gevaar des morgens ""zô ziek as 'n krab"" te zijn, beweert men in Tilburg, al is het ons niet duidelijk waarom hier nu juist die ""krab"" en dat ""kanon"" bij te pas moeten komen. (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950); De Wijs  – ’t Is genog, ‘k zègget zat (feb. 1962); Frans Verbunt (1996) - zat zèèn òf onderweege - altijd onder invloed; Frans Verbunt (1996) - zatopgenog - uitdr.: meer dan genoeg; Frans Verbunt (1996) - en nuchter kalf èn ene zatte meens stôote derèège nie gemak; WBD III. 1. 4:403 'het zat worden' = iets vervelend vinden; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - zat bw, bijvoeglijk naamwoord  - genoeg, dronken; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zat, bijvoeglijk naamwoord  en bijw. - zat: 1) dronken; 2) genoeg, voldoende; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZAT - dronken; Bosch zat - dronken"
zaterdag, zaoterdag, zelfstandig naamwoord, zaterdag; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Zoaterdaag — zaterdag; Henk van Rijen - zaoterdaggenaacht - zaterdagnacht; Op ene zaoterdaggemiddag hak ze toch bij dere slip. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
zaterdags, saoterdags, bijwoord, op zaterdag; Ik wèrk dur de week veur eete, èn dè doe ik meej plezier/ mar saoterdags ist aanders, want dan wèrk ik vur men bier. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘De Tòdkrèèmer‘); Henk van Rijen - zaterdags
zatlap, zatlap, zelfstandig naamwoord, dronkaard; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - goej vòlk, goej zatlappe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1968) - verontschuldigend voor mensen die veel drinken maar voor niemand onaangenaam zijn; WBD III. 2. 3:260 'zatlap' = dronkaard; WNT ZATLAP - 1) hij die dronken is; dronken man of vrouw
zatsel, zatsel, zelfstandig naamwoord, Pierre van Beek - voor dronkenschap toereikende hoeveelheid sterke drank (Tilburgse Taalplastiek 176); WBD III. 2. 3:4 'zatsel' = drank; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZATSEL o. - quantum drank waarvan iemand zat kan worden. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zatsel, zelfstandig naamwoord  o. 'zatsel' - hoeveelheid bier waaraan iemand zijn genoegen kan drinken. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZATSEL zelfstandig naamwoord  o. - de hoeveelheid die men drinkt om eens dronken te zijn. Bosch zatsel - dronken, dronkenschap; WNT ZATSEL - (Vl. -België en Brab.) wat dronkenschap tot gevolg heeft; het zich bedrinken, zuippartij, zatladderij; hoeveelheid drank waaraan men zich bezat
zattekul, zattekul, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt (1996) - dronkemanspraat; Stadsnieuws - Pròt tòch nie zonne zattekul; strak hèdder wir spèèt van. (160806); WNT ZATTEKUIL, ZATTEKUL (Vl. -België) hetzelfde als zatlap
zattepraat, zattepraot, zelfstandig naamwoord, dronkemanspraat; Cees Robben – ’t Is enkelt mar wè zattepraot... (19610106); - Woordverkorting? (zattemanspraat)
zauwel, saawel, saawelpraot, zelfstandig naamwoord, kletspraat; Cees Robben – Dès sauwel... (19600408); Henk van Rijen - saawel op ene riek - louter kletspraat; Stadsnieuws - Wènne saawel, daor gelêûf ik gin flèùt van. (040608); Antw. - SAVEE - (zachte, beklemtoonde e) zelfstandig naamwoord m. - flauwe praat, zoutelooze redenen. Ik kan met dieë savee niet goed om. WNT SAUWEL - luie of praatzieke vrouw. Zie: saawele
zauwelaar, saawelèèr, zelfstandig naamwoord, "kletser, wauwelaar; Cees Robben – M’n saauwelèrke dè ge zèèt... (19581220); Van Beek - Iemand, die praat, dat 't nergens op lijkt, is een ""saauwelèr"". Van die dialectische uitdrukkingen zijn er vele.  (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958); Jao, mar dès ene saauwelèèr/ om ons zo af te poeiere... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gedaon meej et goej lèève); Buuk - saawelèèr - kletsmajoor; ook wel: tonpraoter; K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - SAUWEL - ene die veel praat zonder iets te zeggen. SAUWELAAR - een praatvaar, die veel praat zonder iets te zeggen."
zauwelen, saawele, zwak werkwoord, saawele - saawelde - gesaaweld, "kletsen, zwammen; Der wòrdt teegesworreg veul gesaaweld. N. Daamen - Handschrift 1916 – ""Saauwelen - kletsen""; Sommige kraanten saawelen dè Jantje [Pijnenburg] in Brussel mee rijdt in den zisdaogschen, mar Artskes kraant hee gezee, dè-t-er vurloopig nog niks van waor is. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929); Hij [Jezus] waar nog en end wiste waandele meej de Emmausgangers mar die sufferds han ôk niks in de gaote gehad, die han toch lekker lôope te saawele meej em. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Dan kwaam zij ok nòr bèùte èn dan kosse we goed zôo en uur òf tweej gòn stòn saawele. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2002); WBD III.3.1:278 'sauwelen', 'wauwelen' = praten, kletsen; Stadsnieuws - Ge mot nie zo saawele, daor krèede mar dikke bêene van. (020408); WNT SAUWELEN - 1) talmen, treuzelen; 2) kieskauwen; 3) beuzelachtige praat houden, kletsen (o.a. in de Meijerij); Bosch sauwele - onsamenhangend kletsen; Hees zauwele (VII-22); Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - saawele ww - sauwelen, beuzelpraat verkopen, kletsen; A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; sa.wələ(n) zw.ww. intr. 'saauwelen' - sauwelen, beuzelachtige praat houden. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - SAUWELEN - ergens over veel en lang praten, zonder iets te zeggen. Kiliaen -  heeft wel 'sauwel' doch in dezen zin niet. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - SAUWELEN (saawele) onov. ww - wauwelen, sjouwelen, onsamenhangend kletsen, vooral over onverstandig gekozen onderwerpen."
zauweljans, saaweljaans, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - kletswijf
zauwelpraat, saawelpraot, zelfstandig naamwoord, kletspraat; Cees Robben – As ik teut ben.. zeej ons Fonske.. / En des ginne sauwelpraot/ Dan kan ik gedichte maoken/ Waor gij van te kèèke staot... (19620504); Cees Robben – saauwelpraot op hoog niveau.. (19860704)
zebedeus, zibbedeeuske, zelfstandig naamwoord, "verkleind; Van Dale - een zebedeus - een weerloze tobber, (gew.) sul; N. Daamen, Handschrift 1916 - ""Zebedeeuske (simpel, onnoozel meisje) 't is zoo'n Zebedeeuske van een meske""; ""Mar Hanna, wè bende toch 'n zebedeezeke!” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939); Frans Verbunt (1996) - ook: 'zibbediske'; WBD (III. 3. 3:197) 'sibbedees', 'dutseltje' = kwezel; WBD (III. 1. 4:37) 'zebedeus' = ezelachtig persoon; Bosch zebedéuske - bedeesd, klein, onaanzienlijk mannetje of vrouwtje; WNT ZEBEDEÜS - 3) Onnoozel, sullig persoon; onnoozele hals, sul, sukkel ook wel: bedeesd, schuchter persoon; Dichterlijke definitie door Frans Hoppenbrouwers uit 'Kempische karakters' (CuBra 2012): Een zibbedéés is doorgaans vroom, de voorgrond is niet haar terrein; want zij wil graag de minste zijn:; een zedig streven vol van schroom."
zebravink, zeebravink, zelfstandig naamwoord, zebravink - Taeniopygia guttata; Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…voogeltjes hèk ok aatij gehad, knòrrievoogeltjes, zeebravinkskes èn zôo..”
zedig, zeejig, bijwoord, zedig; Cees Robben – d’eugskes zeejig naor beneej... (19550827)
zedig, zeeg, bijvoeglijk naamwoord, "tam (van dieren); braaf (van mensen); - uit 'zedig' door d-syncope en klankverlies achtervoegsel (= suffix); WBD zeeg, 'zèèch', (Hasselt) 'zeejch' - mak, gezegd v. e. paard; N. Daamen, Handschrift 1916 - ""zeeg - 't is een zeeg beestje (tam)""; Cees Robben – Tam en zeeg... ’n bietje bang (19571207) ; Cees Robben – Hij zaag d’n baos en vroeg hêêl zêêg (19600701); WBD III. 4. 2:36 'zeeg' - tam, niet wild; WNT ZEDIG, ZEEG - 4) bedaard, rustig, kalm; ook: beheerscht, beheerscht handelend, gedisciplineerd optredend. Verouderd. Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zeejg - bijvoeglijk naamwoord  - mak, tam; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord  ' zeeg ' - mak, gedwee; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZEEG bijvoeglijk naamwoord  - zedig: gebruikt in de bet. : tam, gehoorzaam en op mensen gesteld; gezegd van huisdieren: 'n zeeg kètje. Ook van brave, hanteerbare mensen: 'n zeeg mènneke. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - zeeg - mak; < got. sidus 'zede' < gr. ethos 'zede'"
zeebrand, zeebraand, zelfstandig naamwoord, Van Dale - zeebrand = weerlicht zonder donder; WBD III. 4. 4: 85 'zeebrand' = weerlicht
zeef, zeef, zelfstandig naamwoord, zifke, "betekenis onduidelijk; Van Delft - Hij die onbegrepen speelt, ""spult een aander van 't zeef"" of ""laidt een aander van zijnen nest"". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); zifke; verkleinwoord; Henk van Rijen - zeefje"
zeel, zeeltje, zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van ‘zeel’; WNT – lemma ZEEL I.1 - Streng, reep, band, touw, meestal van hennep of leder, maar ook uit andere soepele grondstoffen, naar den vorm vooral hetzij een dik rond touw, hetzij een breede platte reep, op uiteenloopende wijzen gebruikt als werktuig; vaak hetz. als: touw, en in dien zin soms ook als stofnaam. ; Cees Robben – ’t zeeltje om z’n ruige snuit/ dè vringt ‘m host z’n taanden uit ((19590509) [over een varken dat met een zeel om de snuit naar de wagen van de slachter wordt getrokken.]
zeelgetuig, zilgetèùg, zelfstandig naamwoord, WBD zeelgetuig (samengesteld uit de beide strengen en de buikriem van een paard) (Hasselts woord)
zeem, zêem, zelfstandig naamwoord, zimke, zumke, zeem; WBD III. 2. 1:323 'zeem' = idem; 321 'zemen' = ramen lappen; Etym. D. sämisch (dus geen ^ wegens naglijder); zimke - verkleinwoord; kleine zeem (lap); zumke - verkleinwoord; zeempje; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 52) zêûm - zumke; – verkleinwoord van 'zêûm', met vocaalkrimping
zeemlap, zêemlap, zelfstandig naamwoord, zeem; WBD III. 2. 1:323 'zeem' = idem; 321 'zemen' = ramen lappen; Etym. D. sämisch (dus geen ^ wegens naglijder)
zeep, zêep, zelfstandig naamwoord, zeep; Den ‘opwaas’ zô aanders te groot worre en wè dochte gij van de zéép, die dè ging kosten. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - Kee zêep = mej. Zeebregts (blz. 85); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - Toon zêep = Toon Seebregts (blz. 71); Etym. ohd seifa, D. seife, N. zeep, T. zêep; L. sapo is ontl. aan het germaans.
zeepsop, sipsòp, zelfstandig naamwoord, zeepsop; vocaalverkorting uit 'zêep' regressieve assimilatie: z wordt s; Hil et hèùs ruukt nòr et sipsòp... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Vlak vur Paose‘); Ik zie nòg hoe ons moeder smaondags/ stond te zwêete òn de tèèl/ toe de rand toe vol meej sip-sop/ meej de wossem in der kèèl... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ÒN DE WAAS); Stadsnieuws - Meej et sipsòp van de waas wiere ok nòg de plòts èn de stoep geschuurd. (230909); WBD (III.2.1:290) sipsòp = afwaswater, ook genoemd: vuil afwassop, afwaswater, opwaswater, omwaswater, schotelwater; WBD (III.2.1:330) sòp, sipsòp - zeepsop
zeer, zeer, bijvoeglijk naamwoord, WBD III. 3. 3:47 'zere stoelen' = idem (in de kerk)
zegenen, zêegene, zwak werkwoord, zegenen; ook in de betekenis regenen; Cees Robben – ’t Règent ’t zêgent, ’t zeevert op de stad... (19540724)
zeggen, zègge, sterk werkwoord, zeggen; verklikken; Dirk Boutkan (1996) - zégge - zee/zi - gezee/gezeed; B Hij zin et teege óns viere - Hij zei het tegen ons vieren. Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'dè wordt gezee'; 'zee-n-ie' (= zei hij); – zégge - zi - gezee (d) B: gezee BvD: verleden tijd zi/zeej; part. gezeej/gezeet; — Praesens: ik zèg / gij/gullie zègt / hij zeej; imp.: zèg; — B verleden tijd : ik zi(n), wij zeë(n), gij zi(n)t; Pierre van Beek - Hij zeeter ginnen êene / hij zeeter nie veul - hij is zwijgzaam, gesloten; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - die hee gezeed; DANB er is niks óp em te zègge - er valt niet op hem te zeggen; hij heej gezee; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZEGGEN ov. ww - kinderlijke term voor: verklikken, aanbrengen, gecombineerd met 'het' en 'van': dè zak van jou wel 's zegge. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Part.: in West NBr. 'gezeet', in Oost-NBr. 'gezee'. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw. ww. (verl. tijd ' zei', 'zeen; vd. 'gezeid') - zeggen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEZEED (zachte e): 3e hoofdvorm v. 'zeggen'; in Z. Kemp: gezèèd; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zègge ww - zeggen; dès te zègge - dat wil zeggen (gallicisme); Bosch zegge - (zin, gezeed); zeej - zegt èn zei; Cees Robben – Hier zèèk-zik... Dè ziek-zeej... Wè ziek-zik... ‘k Zèè ziek-zeej... (19570824) ; Cees Robben – Hier zèèk.. zik.. (...) meej zaand... zik... meej zaand zeej..? (19620112); Cees Robben – Gift dan mar limmenade zeej...! (19661021); DANB den brouwer zeej dèt nòg te duur is óm te bouwe; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 97) ge zaagt me wèl mar gezee (t) niks teege me; - 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'zègge' èn enk. verleden tijd : ik zeej, ze zeeje; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEET (zachte e), in 't Z. ook ZÈÈT - in 't alg.: zegt (3e pers. t.t.); zee - van ‘zègge’; 3e persoon enkelvoud tegenwoordige tijd, en 1ste en 3de persoon enkelvoud van de verleden tijd; Cees Robben – ‘k Zee “vraokoewiets of zekkoewiets”... (19550716); Cees Robben – “Ieder die z’n asse-kröske/ Mee den Paose nog hee staon/ Krijgt van den pastôôr ’n pekske...”/ zee meneer den kapelaon..... (19550226); Cees Robben – “Vur Paose is ’t paase” zee Snijers... (19550402); Cees Robben – “Unne vliegende schotel”...! / Zee Jaanse ontdaon... (19540925); Cees Robben – “Zeg maokt is mensie,” zee m’n vrouw.../ en affeseert ’n bietje... (19550716); Cees Robben – Wè zee-tie... (19720901); zi, zin - zei(den); Hiernaast komen ook voor 'zeej, zeeje'; Ze zin dèsset nie din. - Ze zeiden dat ze het niet deden. Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'Hij zin dè t ie ...', 'Hij zin mar niks'; – Verl. tijd van 'zégge'; zee met vocaalkrimping; DANB ge zaagt me wèl mar ge zit niks teege me; DANB de mèèd zi dèttie gelèèk ha; Henk van Rijen - ek zit em es goed - ik zei hem eens de waarheid; Dirk Boutkan (1996) - ik zi, gèj zit - hèj zi - wèj zin - gulie zit - zulie zin; CiT (17) 'Zoj zi, zaj zuke '; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 68) zimme (< zinme); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEE (zachte e), in 't Z. ook ZÈÈ, 2e hoofdvorm van 'zeggen'; Bosch zin - Witte wè ze zin? = zeiden; zik - samentrekking: zei ik; Cees Robben – Hier zèèk-zik... Dè ziek-zeej... Wè ziek-zik... ‘k Zèè ziek-zeej... (19570824) ; Cees Robben – Hier zèèk.. zik.. (...) meej zaand... zik... meej zaand zeej..? (19620112); Cees Robben – Hier hedde limmenade zik... (19661021); zidde - zei je; Wè zidde gij? Wè zidde gullie?; Cees Robben - Wè zidde meneer?; — 2e pers. enk. + mv. – Zee(j) verkort tot 'zi': encl. pron.; zèède - van het werkwoord 'zeggen'; zeg jij; Robben gebruikt de oude vervoeging tegenwoordige tijd, van ‘zègge’: ‘zegde’, waardoor schijnbaar een verdubbeling ontstaat. ; Cees Robben – En dè zèède gij... [En dat zeg jij] (19691121); zigget - persoonsvorm + vn. / lw. zei het (na gij/hij/zij/et /gullie); ze zigget zo zachjes; Dirk Boutkan (1996) - gèj zi-get; 2e pers. + 3e pers. enk. 'zi' (verkorting van 'zeej') + vn. of lw. 'et'; - Het fonetisch hiaat tussen 'zi' en 'et' is opgelost door inlassing van de klank 'g', met dubbel teken ter accentuering van de korte 'i'. (Zie Schuurmans: Encl. pron., blz. 22) De A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - § 242; zègget - persoonsvorm + vn. /lw. zegt het (na gij/ge); Ge zègget teege gin man!; - 2e pers. enk. 'zèg' (zonder uitgang) + vn. of lw. 'et'; - Het fonetisch hiaat tussen 'zèg' en 'et' is opgevuld door inlassing van 'g' (zie Schuurmans: Encl. pron., blz. 22); persoonsvorm + voornaamwoord of lidwoord zegt het; Hij zeeget öt zen èège = Hij zegt het uit vrije wil, ongedwongen; - 3e pers. enk. 'zeej' + 'et'; - Het fonetisch hiaat tussen 'zee' en 'et' is opgevuld door inlassing van 'g' waar 'j' thuishoorde (Schuurmans, Encl. pron., blz. 22); De A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; § 242. J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - ZEGET voor 'zegt het'; z. a. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - 'hij zeiget' resp. 'zeeget' en 'zeget'; zittie - samentrekking: zei hij; Cees Robben - ... zittie mee’n hôôg-rôôi tiesje... (19600916); - zit hij; Cees Robben – Zittie me daor (...) zunne kanis vol te stouwe... (19840224); zisse - samentrekking: zei ze; Cees Robben – Spulle hasse zisse... (19781027); Cees Robben – Van ’t Krèèvent naor ’t Kedent is mar unne bolscheut... zisse... (19850504); zitter - samentrekking: zei er; zie zeeter; Cees Robben – Mar [hij] zitter ginne eene... (19661021); Cees Robben – Ze zitter ginne eene bij die gelegendigheid... (19680920); ezeed; van 'zègge'; gezegd; Verbunt - hij heeget gezeed gehad - hij heeft het gezegd; Henk van Rijen –  'Teegen oe gezeej èn gezwêege' - Tegen jou in vertrouwen verteld. Bosch gezeed - gezegd; WNT ZEGGEN - Naast 'gezegd' komt thans nog gewest. voor: GEZEID, GEZEED
zeik, zèèk, zelfstandig naamwoord, urine, gier; flauwekul; uitdr. zèèk óp ene riek - flauwekul, onzin; De Wijs – Dès gin zinnige praot, dès geleuter (nog platter zou men in Tilburg zeggen) Des zèk op unne riek (13-07-1966); Audioregistratie 1978 - Daor ging dieje zèèk in, zumme zègge, want wij zin zèèk, aanders zon we gier zègge… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et trèkt eróp as zèèk óp ene riek ('47) - het lijkt nergens op; Frans Verbunt (1996) - zèèk hèbben as nen òs; Frans Verbunt (1996) - ge mòkt mènne zèèk nie lauw - mij maak je niets wijs; ; WBD III.1.1. lemma urine – frequent in Tilburg; WBD zeek (sic) - urine (van een dier); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zä. k, zelfstandig naamwoord  m. - zeik; 'zaek op ene riejk' - iets v. weinig/geen waarde. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEIK zelfstandig naamwoord  m. - bij landb. : vloeibare uitwerpselen der dieren, mestgier; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zeik zn – urine; Hees zèèk op 'nen riek (IV:43); Bosch zeik - urine
zeiken, zèèke, sterk werkwoord, zèèke - zêek - gezeeke, "zeiken, zeuren; - in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij zèkt; - Et rèègent dèt zèkt; Van Delft - Een stelletje vroolijke biljarters kwam bij een misstoot tot den uitroep: ""'t Is mis, zee Koert en hij z–k naar de maan."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Henk van Rijen - ieder hondsgezèèk stin diejen hond te zèèke - om de haverklap... Dirk Boutkan (1996) - (blz. 40) verl. tijd: zêek, maar: zikte gij?; WBD III. 4. 2:38 'zeiken', ook: 'pissen', 'plassen', 'leuteren'; WBD III.1.1. lemma urineren - frequent Tilburgs: vooral noordelijk; WBD III. 1. 4:271 'zeiken' = aanhoudend klagen; WBD III. 4. 4:68 'regenen dat het zeikt' hard regenen; WBD III. 4. 4:73 'doorlopend zeiken' = aanhoudend regenen; Bosch zeike - plassen, regenen; over hetzelfde onderwerp blijven praten; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zä. ke(n), zw. ww. intr. 'zeiken' - zeiken, pissen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEZEKEN: 3e hoofdvorm van 'zeiken'; daarnaast: gezeikt; ZEIKEN - wateren, sprekend van dieren; in gemeene taal ook v. menschen; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - zèèke ww - zeuren; zèkt - zeikt; 't rèègent dèt zèkt - Het regent hard. Frans Verbunt (1996) - et zèkt de kaajen öt de grónd - het regent heel hard; — 2e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'zèèke', met vocaalkrimping; zêek - zeikte; Frans Verbunt (1996) - meej ze zaat zêek ze; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEEK - 2e hoofdvorm van 'zeiken'"
zeikerd, zèèkerd, zelfstandig naamwoord, lett. zeikerd; scheldwoord: flauwerik, zanikerd; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -  zä.kert, zelfstandig naamwoord  m. 'zeikerd' - 1) manlijk schaamdeel; 2) hij die de filosoof uithangt; 3) zanikkous, zeurig iemand; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEIKER zelfstandig naamwoord  m. - iem. die zeikt; gevaarlijk peerd; heimelijke persoon
zeikerig, zèèkereg, bijvoeglijk naamwoord, WBD III. 1. 4:226 'zeikerig' = gemelijk
zeikgat, zèèkgat, zelfstandig naamwoord, WBD gierkuil in de achterstal, waarin de aal of gier samenvloeit; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEIKKUIL zelfstandig naamwoord  m. - bij landb. : zeikput
zeikmie, zèèkmie, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt (1996) - trut; Stadsnieuws - òch, die zèèkmie heej aatij wèl wè te maawe (111006)
zeikmier, zèèkmòjer, zelfstandig naamwoord, "mier; N. Daamen, Handschrift 1916 - ""zaikmòyers - mieren"" zie ook: ""moierzaik"", moejzèèker; WBD III. 4. 2:213 'zeikmoier' (Lasius niger), ook genoemd: 'moierzeik', 'moerzeiker', 'moerzeik', 'muurzeiker', 'mierzeiker', 'mierzeik' of gewoon 'mier'; WNT ZEIKMIER - daarnaast vele nevenvormen in de zndl. dial., bijvoorbeeld ZEIKMOEIER"
zeiknat, zèèknat, bijvoeglijk naamwoord, kletsnat; De Wijs – (2 jongens knoeien in ’n plas water) - Zèè’k nat? - Jao, zèèknat! (20-03-1968); De Wijs – (bij regenweer gehoord: ) bij deez weer zèèk zèèknat (11-02-1965); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEIKNAT - druipnat
zeikput, zèèkput, zelfstandig naamwoord, WBD gierkelder, ook 'gierput', 'gierkèlder' of 'beerput' genoemd; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEIKPUT zelfstandig naamwoord  m. - bij landb. : gemetselde put, waar men zeik in bewaart.
zeiksel, zèksel, zelfstandig naamwoord, PM volledige plas, hetgeen men in een keer urineert; Henk van Rijen - kleine hoeveelheid; WBD III. 4. 4:262 'zeiksel' = scheut; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEIKSEL zelfstandig naamwoord  o. - hoeveelheid water, die in eens geloosd wordt. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZEIKSEL (zèksel) o - hoeveelheid urine die in een keer geloosd wordt; vage aanduiding v. e. daarmee corresponderende hoeveelheid drank of andere vloeistof. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord  o. 'zeiksel' - hoeveelheid urine die in een keer geloosd wordt. Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - ZEIKSEL, zoiksel; WNT ZEIKSEL - 1) urine of hoeveelheid urine die een mensch of dier in één keer loost
zeikstuk, zèèkstuk, zelfstandig naamwoord, WBD gierton (langwerpige, ronde ton of vat, te plaatsen op een Kar, om gier naar het land te brengen, ook genoemd (Hasselt:) 'g??rtón'; Henk van Rijen - flauw stuk
zeikteil, zèktèèl, zelfstandig naamwoord, "nachtspiegel, waterpot; N. Daamen (handschrift 1916) – ""zektail - waterpot""; WNT ZEIKTEIL - zeikpot (sinds lang verouderd; 2) kind dat veel pist, piskous; 3) minachtende benaming voor een kind v. h. vrouwelijke geslacht; piskous. Ook: zeurderig, pietluttig vrouwmensch"
zeil, zèèl, zelfstandig naamwoord, zèltje, zeil van een boot; Cees Robben – Ge het ’n gezicht as ’n opgezet zèèl (19831125) [je hebt te veel gedronken]; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - zêl (ê = fr. même); Frans Verbunt (1996) - meej en opgezet zèèl töskoome; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 22) zèèl; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zä. l, zelfstandig naamwoord  o. - zeil; zeil (als vloerbedekking); Cees Robben – Ik gao d’r niemer uit... zeej Jan,/ ’t zèèl is vuls te koud (19670428); zèltje - verkleinwoord zeiltje; - verkleinwoord van 'zèèl', met vocaalkrimping
zeilen, zèèle, zwak werkwoord, zèèle - zèlde - gezèèld, Henk van Rijen - zeilen; vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: zèlt
zeiloor, zèèloore, zelfstandig naamwoord, meervoud, Frans Verbunt (1996) - grote oren
zeis, zèès, zelfstandig naamwoord, zèske, zèssie, Henk van Rijen - zeis; zèske - verkleinwoord; Henk van Rijen - zeisje; zèssie - verkleinwoord van ‘zèès’ zeisje; Cees Robben – Hij [Pietje de Dood] zwaait z’n zessie keer op keer... (19550709)
zeker, zeeker, bijvoeglijk naamwoord, PM onzelfverzekerd, overdreven secuur; dès tòch zónne zeekere!; Dieën Toon dè was innen filosoof, zonnen “zekeren”. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Frans Verbunt (1996) - 'ene zeekere' - in alle opzichten secuur persoon; WBD 'zeker' = idem; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZEKER bijvoeglijk naamwoord  - secuur, enigszins pietluttig en angstvallig: 't is toch zunne zekere. bijwoord; in een uitdrukking met ‘hèbbe’; zeker; de precieze betekenis is niet uit de prent op te maken; zeker is echter dat het om boosheid gaat, in het bijzonder onmin tussen man en vrouw. Cees Robben – Jöllie Julia heeget zeker wir nie zeker... [?] (19800125); Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zeejker bw - zeker
zelf, zèlvers, zèllevers, voornaamwoord, zelf; Wij doen et zèlvers. R. J. Heeroodes de kôoning kwaam zèlvers veur [uit een liedje op Driekoningenavond]; Cees Robben - Herodus die kwam zellevers veur. [Herodus deed zelf de deur open. Prent over driekoningenzingen. De tekst is ontleend aan een in die tijd bekend driekoningenliedje. (19540109)]; Piet Heerkens - Eerst klopten we aan Herodes z'n deur; en Koning Herodes kwam zellevers veur. (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Driekooningen in Brabant’, 1939); Naarus - Hij [de pastoor] kwaamp zelvers op z’n prikstuultje, en zoo treffend schoon en zó eenvoudig, sprook ie mee z’n parochiaone, dèk er verschaaie keer minne zaddoek van heb motte gebruiken... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZELVER (uitspr. zellever) vrnw., door sommigen gebezigd voor 'zelf'; WNT ZELF, zelve, zelfs(t), zelven(s), zelver(s) .
zelfbinder, zèlfbèèner, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - snelbinder
zemelaar, zeemelèèr, zelfstandig naamwoord, "R zeveraar, treuzelaar, sauwelmieke; N. Daamen, Handschrift 1916 - ""zemelair - sukkelaar""; WBD III. 3. 1:294 'zemelzeiken' = zaniken"
zemelachtig, zeemelèèchteg, bijvoeglijk naamwoord, En ze waren er ammaol effen zemelechtig van... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939); ...de appetekersvrouw, die erg zemelechtig is, liet d'ren boek vallen en gong er bij zitte... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 2; NTC 8-10-1938); Frans Verbunt (1996) - zenuwachtig; WNT ZEMELACHTIG (II) - verbastering van 'zenuwachtig'
zemelappig, zeemelappeg, bijvoeglijk naamwoord, Henk van Rijen - zenuwachtig
zemelen, zeemele, zwak werkwoord, sukkelen, treuzelen; WBD III. 3. 1:58 'zemelen', 'afbiejen' = trekken en talmen; WBD III. 3. 1:292 'zemelen' = traag praten; WBD III. 3. 1:294 'zemelen' = zaniken; Etym. L simila, D. Semmel, N. zemel (en), T. zeemele
zemen, zêûme, zwak werkwoord, zêûme - zumde - gezumd, zemen; De Wijs – Schaai naa is ûît mee dè zeumen, leg liever de zeum in oewen rok (09-07-1967); Cees Robben – Swels gij zwabbert zal ik zeume... (19780519); Zumme saome zeume of wilde gij sewèèle dwêêle ? (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); (ook in praes. vocaalkrimping: gij/hij zumt; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zö. me (n), zw. ww. tr. 'zeumen' - zomen; zumt; zeemt; Cees Robben - Swèls dè gij dieje zak zumt, zeum ik de raome; – tegenwoordige tijd 2e + 3e pers. enk. van 'zêûme' (zemen, zomen)
zenuwachtig, zeenuuwèèchteg, bijvoeglijk naamwoord, zenuwachtig; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'zenuwechtig'
zepen, zêepe, zwak werkwoord, zêepe - zipte - gezipt, zepen; Mekaare meej sneuw inzêepe; (met vocaalkrimping)
zerf, sèèrf, zelfstandig naamwoord, vel, opperhuid; et sèèrf eraaf (gezegd van b.v. een geschaafde arm); Cees Robben – [Hij] schupte ’t sèèref van m’n scheen... (19661021); Cees Robben – ’t sèèref van m’n kniejes... (19581004); Henk van Rijen - 'òn zun been waar hil ut sèèref aaf' - Zijn been was helemaal geschaafd. WBD III.1.1:51 'zerf' = opperhuid; Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - zèèrf - zelfstandig naamwoord  - opperhuid; T&T - 35:165 Weijnen: Westbrab. 'zaarf' (vel); A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - zaarf, zèèrf - huid (nbr.) ohgd. saro 'uitrusting' en Gr. Héra 'lett. beschermster. Van een wortel die 'beschutten' betekent.
zerk, zèèrk, zelfstandig naamwoord, zerk; WBD III. 5. 3:99 'zerk', 'grafzerk' = idem; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord  m. - zerk; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZERK (uitspr. zärrek, te Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - zerrek), zelfstandig naamwoord m. niet v. - grafsteen.
zes, zis, telwoord, zes; Cees Robben – Aon de tel? Dè wel.. Al zis maond op scheut.. (19861017); Cees Robben – Hij bekwekt mee gemak vèèf, zis ekkers ver.. (19870717); Henk van Rijen - zis hoej hòj - zes hoeden had hij; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 20) zis ; ● samentreking; ze is; Cees Robben – Zis zis zisse... (19731123)
zesde, zisdes, telwoord, zesde; gij zèèt zisdes; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 89) zesde, zisde
zestien, zistien, telwoord, zestien; Cees Robben - van pènning zistien; B zistien; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 88) zestien (minder gangbaar: zistien); Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Dan kwaame ze zogezeej gewoon lòs, teminste lòs, gewoon òn de haand binne eej èn dan hadde wij zogezeej liere ligge, han zistien liere èn dan gôojde ze der zistien, zistien stuks veej teege de grond aon in êene keer!!” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels)
zestig, sisteg, telwoord, zestig; Cees Robben – De sistig is ie gepasseerd... (19600226); Cees Robben – ‘k Ha sistig centen daor verdiend... (19550716); Cees Robben – ’t Waoter van de Gielsebaon/ Is sistig jaoren oud... (19580830) [Jubileumprent ter gelegenheid van het 60-jarig bestaan van de Tilburgsche Waterleiding Maatschappij (Robbens werkgever).]; B sistig; Antw. SESTIG telw. zestig; 'kop sestig '–iem. met een zeer groot hoofd
zetaardappel, zètèèrepel, zelfstandig naamwoord, meervoud, Frans Verbunt (1996) - pootaardappelen; Stadsnieuws - Tis èèrmoej agge oe zètèèrepel moet opeete - Het betekent armoede als je gedwongen bent je pootaardappelen op te eten (080209)
zetdraad, zètdraod, zelfstandig naamwoord, vislijn; WBD (III. 3. 2:217) zètdraod, snoer, lijn = vislijn
zetten, zètte, zwak werkwoord, zètte - zètte - gezèt, zetten; teej zètte, kòffie zètte; WBD zuurdêeg zètte - zuurdeeg maken; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - derónder gezèt wòrre (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - gevangengezet worden (men denke aan een gevangenis onder het raadhuis); WBD I:1439 (Hasselt) aardappels poten: 'zétte'
zetter, zètter, zelfstandig naamwoord, "aardappel; Van Delft - - ""As we dan goed misten, dan haolen we een vat van de roei, de zetters en verrekeseirepul nie meegerekend, nee alleen een vat eeters"", zoo keuvelde een Hasseltsche huiswever (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929) [de specifieke betekenis van zetter is niet duidelijk]"
zeug, zòg, zuig, zelfstandig naamwoord, zeug', 'zuig', 'vèrken', WBD vrouwelijk varken, ook 'zòg' genoemd; 'vèèreke' of 'kuus'; WBD vrouwelijk varken dat heeft gejongd; WBD zòg (Hasselt) melkgift van de zeug; Cees Robben - Kèb tòch zòg zat; – zeug; mv. 'zuig'; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - zóg (krt. 49);  A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord  vr. 'zog'; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - zòg zn - zeug
zeven, zeuve, telwoord, zeven; zeuvende = zevende; Cees Robben – Zeuve daoge banjerheer...!! (19540814); Cees Robben – Naa hedde al zeuve kiendjes (19720128); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - in zeuve doage; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zeuven èn meej de maaj aacht (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) - je kunt me nog meer vertellen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - de zeuve zónde kènne (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - weten waar de schoen wringt; Nuuwe ronde nuuwe kaanse. Meese, ge zult wèl snappe dè’k hêel frêet zèè dèk wir meej maag doen, zèg mar zo frêet azzenen hond meej zeuve lulle. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; telw. 'zuiven', 'zeuven' - zeven; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEVEN, in 't N. en W. der Kemp. ZEUVEN, telw. WNT ZEVEN, zeuven
zeventien, zeuvetien, telwoord, zeventien; B zeuvetien; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 88) zeuvetien
zeventig, seuveteg, telwoord, zeventig; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vier en zeuventig; B - seuvetig; Cees Robben – De seuventig al ver vurbij... (19670428); A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - telw. 'zeuventig' - zeventig; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - SEVENTIG, in N. en W. Kempen SEUVENTIG - zeventig
zever, zêever, zelfstandig naamwoord, speeksel, kwijl; kletspraat; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zêever óp ene riek ('75) - gezwets, opschepperij; Henk van Rijen - dès ginne zêever - dat is geen kletspraat; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - Jaanske zêever = voorbidster in de Hasseltse kapel (blz. 89); Bijn . de gezêevers = gezusters Evers (blz. 39); WBD III. 1. 1:187 'zever' = kwijl; WBD III. 4. 4: 46 'zeverig weer' = druilerig weer; WBD III. 4. 4: 69 'zever' = motregen; WNT ZEEVER (I) - 1) spéeksel; 2) vochtige substantie; 3) onzin, kletspraat; 4) fijne regen, motregen; ZEEVER (II) - 1) persoon die onzin, mallen praat vertelt; 2) weer waarbij het aanhoudend regent, miezert; 3) persoon die kwijlt; Etym. Idg. wortel 'seip, seib', D. seifer, N. zever, T. zêever
zeveraar, zêeverèèr, zelfstandig naamwoord, kletsmajoor; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - ZEEVERAAR – zevererse; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEEVERKLOOT zelfstandig naamwoord  m. - zeeveraar, hij die vervelend praat; ZEEVERKONT zelfstandig naamwoord  v. - ZEEVER, vrouw die gedurig zeevert, vervelend praat.
zeveren, zêevere, zwak werkwoord, zêevere - zêeverde - gezêeverd, "kwijlen, kletsen, zachtjes regenen; Wè zêeverde de pestoor toch wir. - wat kletste de pastoor toch weer. vD. zeveren - kwijlen; flauwe praat verkopen, zaniken; N. Daamen (handschrift 1916) –  ""zeeveren - kwijlen; onbenullige kletserij""; ""motregen""; Van Delft - - Een straatventer ""kwèkt""; een kind ""seevert""; een meisje ""semmelt"" en een arbeider ""smoort"" een gulden. Dat smoren is een volkskwaal. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929); - Zelfs as ‘t pèpesteele regent kunne ze nog blaoier vol zèveren om te beschrève hoe de druppels dur innen kletsnatten boom huppelen… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – ’t Règent ’t zêgent, ’t zeevert op de stad... (19540724); Cees Robben – Zêêveren... dè doeget naa.. (19580315); Elie van Schilt - As iemand blêef zêeveren over iets, dan wier ur gauw gezee ’Gao deur verekte zèèkert, mee oe geäuwhoer’. (Uit: ‘Ge heurt et niemir, Plat Tilburgs van vroeger; CuBra ca. 2000); Elie van Schilt - we begonnen nie in September al over Sinteklaos te zééveren. (Uit: ‘Toen Sint Nicolaas nog Sinteklaos was’; CuBra ca. 2000); WBD III. 3. 1:292 'zeveren' = traag praten; 294 'zeveren' = zaniken; WBD III. 1. 2:95 'zeveren' = morsen, knoeien; WBD III. 1:1:183 'zeveren' = kwijlen; WBD III. 1. 4:271 'zeveren' = aanhoudend klagen; WBD III. 4. 4:65 'zeveren' = lichtjes regenen; WBD III. 4. 4:70 'zeveren' = motregenen; WBD III. 4. 4:71 'zeveren' = regenen met tussenpozen; Bosch zevere - zaniken, zeuren; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - zeveren - lijmerig praten, zaniken; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zêêvere ww - zeveren, motregenen; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - ZEEVEREN - wkw (rg.) kwijlen, flauw praten; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZEVEREN (zee:vere) onov. ww - 1) kwijlen; 2) leuteren, kletsen; 3) onpers. : 't zeevert - het regent zachtjes. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw. ww. intr. 'zeveren' 1) kwijlen, 2) lijmerig praten, wauwelen zaniken; 3) motregenen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEEVEREN - flauwen praat vertellen; motregenen"
zeverkip, zêeverkiep, zelfstandig naamwoord, zeveraar; De Wijs – Ge zèt ‘n zeeverkiep en ge lôpt op ’n kiepedrefke; den grôtste braand is er wel aaf. (04-07-1969)
zeverlap, zêeverlap, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt (1996) - kletsmajoor; WBD III. 2. 2:25 'zeverlap(je) ' = slabbetje; Stadsnieuws -  zêeverzak / zêeverlap = kletsmajoor, iemand die altijd speeksel aan zijn lip heeft hangen. (140506); WNT ZEEVERLAP - 1) persoon die zeevert, kwijlt; 2) slab, slabbetje, zeeverdoek; 3) wauwelaar, zeurkous
zeverpraat, zêeverpraot, zelfstandig naamwoord, zeverpraat; onzin; Cees Robben – Des zêêverpraot... (19700213)
zeverzak, zêeverzak, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt (1996) - kletsmajoor; WBD III. 2. 2:25 'zeverlap(je) ' = slabbetje; Stadsnieuws -  zêeverzak / zêeverlap = kletsmajoor, iemand die altijd speeksel aan zijn lip heeft hangen. (140506); WNT ZEEVERLAP - 1) persoon die zeevert, kwijlt; 2) slab, slabbetje, zeeverdoek; 3) wauwelaar, zeurkous
zibeline, ziebeliene, zelfstandig naamwoord, stofnaam (textiel) zibeline; Henk van Rijswijk - 2013 - Uitgesproken als 'ziebeliene' (Schriftelijke mededeling); Henk van Rijswijk - Zibeline: Strijkgaren of kamgaren mantelstof met in één richting gestreken glanzend lang vezeldek. Extra glans kan worden verkregen door bijmenging van mohair. Gebruikt voor winter overkleding. De belangrijkste nabewerkingen zijn vollen, ruwen en strijken. Geweven in inslagsatijnbinding. (Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954); J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Zabel. Ook Zibeline. Marterachtige diersoort in veel variaties. Betere soorten hebben zacht bruine tot zwarte haren. WNT – lemma Zibeline – 1994 - znw. vr., g. mv. Uit fr. zibeline, zelf uit it. zibellino, dat weer is terug te voeren op slav. sobol ‘sabel’. Vgl. ook SABEL (I). 1. Ben. voor een soort van marter (Mustela zibellina); sabel. Zibeline. Siberische en Japansche sabelmarter met zeer fijn haar, BAALE [1913]. 2. Bont afkomstig van het bij 1) genoemde dier. ; BAALE [1913]. 3. Soort van wollen stof; Zibeline, zachte keperbindige japonstof van crossbred garen (glanzende, halflange wol) in sterk sprekende kleuren soms effen, meest gestreept of geruit. Eenigszins geruwd, naar één richting gestreken haren. De wol in het garen is gemengd met langere haren als mohair, rameh, kunstzijde, die niet meeverven...
zieden, zieje, sterk werkwoord, zieden; B zieje - zój - gezóje - korte ie; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; st,ww. (verl. dw. 'gezooie(n); tr. en intr. - zieden, koken; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - GEZODEN is hier veel gemeener, dan elders voor 'gekookt'
ziek, ziek, bijvoeglijk naamwoord, ziek; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ziek van de luie piek (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - niet echt ziek; WBD III. 1. 4:403 'ziek worden', 'er doodziek van worden' = iets vervelend vinden
ziel, ziel, zelfstandig naamwoord, ziel; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ik smèèr men ziel meej en spèkzwaord, zi Door, dan schèùft ze den duuvel dur zen haande (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zen ziel rijdt óp ene kreugel (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - het gaat hem voor de wind; WBD III. 1. 4:185 'ziel' = gemoed; WBD III. 1. 4:258 'zielepoot' = ongelukkige
zien, zien, sterk werkwoord, zien - zaag - gezien, zien: er uitzien; Cees Robben - dan ziede blauw, dan ziede rôod; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - kêk! - zie!; hij ziet - hij ziet; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - te veul Knègtel gezien hèbbe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1966) - te diep in het glaasje gekeken hebben (wijnhandel Knegtel voerde een eigen merk); Praesens: ik zie - gij ziet - hij zie; imp. : zie/kik; B: verleden tijd : ik zaag, wij zaoge, gij zaogt; k'zèè ziek zee. Je dè ziek zee... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); Henk van Rijen - naa ek er zei, zieket - nu ik er ben, zie ik het; Frans Verbunt (1996) - we meuge mekaare niemir zien van onze paa, zi de vrijer; dan doe mar gaaw de lamp èùt, zi et mèdje. Dirk Boutkan (1996) - (blz. 69) ik laot sem zien - ik laat ze hem zien; ik laot senet zien - ik laat ze het zien; zaag, zaagt - verleden tijd enkelvoud van 'zien'; zag; De Wijs – Dochte gij de’k dè nie zaag, ‘k zè nie van gisteren (20-03-1968); Cees Robben – Hij zaag de gedoentes, vervallen, keduuk (19551119); Cees Robben – En witte wek zaag... (19590822); Cees Robben – Hij zaat op z’n hukkes, en zaag hoe ’t laand/ mee huiskes bebouwd wier... (19551119); Cees Robben – Hij zaag d’n baos en vroeg hêêl zêêg (19600701); Cees Robben – Hij zaag unne boer... verjaogd en op zuuk/ Naor laand ieveraans... (19551119); Cees Robben – Ge zaagt er gin niemand (19590822); Cees Robben – Akkoe nie gezien hâ.../ Mar ‘k zaag oe... (19610602); Cees Robben – Hier zaagde naa mannen van taggetig jaor (19571221); Cees Robben – Aanders zaagde nie.. (19721020); Cees Robben – Ziedet-naa... Hij zaaget-nie... (19560505); Cees Robben – Zô zaakum te zitte (19590801); En ze zaag me goed te staon, maar ze zaag me nog nie hangen... (Tony Ansems, De dochter van Dorus de Boer; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - we zoagen 'm; DANB Ge zaagt me wèl mar ge zit niks teege me; GD94 ge zaagt er niks mir van; ziek - samentrekking van eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van ‘zien’ met persoonlijk voornaamwoord ‘ik’; zie ik; Cees Robben – Hier zèèk-zik... Dè ziek-zeej... Wè ziek-zik... ‘k Zèè ziek-zeej... (19570824) ; Cees Robben – Ge het ’n schôôn vrouw opgezet/ Kees.. En d’r is zôô nogal wè afval aon ôôk ziek... (19640221); Cees Robben – Want mee dezen bril ziek niks... (19801212); ziede - samentrekking: zie je; Cees Robben – Ziede niks aon me..? (19661104); Dirk Boutkan (1996) - (blz. 97) 'vèùl vaorze zied (?) (h)ier nie veul; — Stam + enclitisch pronomen; ziedet - samentrekking van tegenwoordige tijd van ‘zien’ met persoonlijk voornaamwoord ‘je’ en voornaamwoord ‘het’; zie je het; Cees Robben – Ziedet-naa... Hij zaaget-nie... (19560505); zieget - samentrekking: (ik) zie het; Hij zieget vort slèècht = Hij begint slecht te zien. ; Cees Robben – Ziedet-naa... Hij zaaget-nie... Ssssssst Lewie.... Ik zieget... (19560505); Cees Robben – Ik zieget al (19870313); – 2e pers. + 3e pers. enk. 'zie' + 'et' (vn of lw); – Het fonetisch hiaat tussen 'zie' en 'et' is opgevuld door inlassing van 'g' (Zie Schuurmans, Encl. pron., blz. 22); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - § 242; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - ZIEGET. voor 'ziet het': Bijns: ‘ men sieget voor oogen’. Z. a. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZIEGET - samentr. van 'ziet het'; zietjer - samentrekking: ziet hij er; Cees Robben – Wè zietjer toch goed uit, Merie... (19720121); ziem - samentrekking van ‘zie’ en ‘hem’; zie hem; Cees Robben – ‘k ziem alle dag (19590516)
zift, zift, zelfstandig naamwoord, zeef; WBD (III. 2. 1:174) 'zift' = zeef
zij, zè, zij, persoonlijk voornaamwoord, zij, ze (enkelvoud); Zo zè zôo zèèn? - Zou zij zo zijn?
zij, zöllie, zullie, zèllie, persoonlijk voornaamwoord, zij (meervoud); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZIJLIE, ZIJLE(N), ZELLIE, ZELLE(N), ZÖLLIE, ZÖLLE(N), voornaamwoord - zij; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'dè doen zellie nie'; Cees Robben – Vlee jaor hebbe wij hullie ’n kaortje gestuurd mar zullie ons nie... (19801031); DANB eete zullie ók gèère kèès?; Henk van Rijen - zöllie verdiene meer op öllie, as göllie op höllie; Frans Verbunt (1996) - zullie verdiene meer òn jullie as gullie òn hullie; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - zullie persoonlijk voornaamwoord - zij (meerv.); Bosch zullie - zij
zijden, zije, bijvoeglijk naamwoord, zijden; hôoge zije - hogehoed (cilindermodel); ene zije - een mietje; WBD III. 2. 2:99 'hoge zijden' = rouwhoed, hoge hoed
zijg, zeeg, zelfstandig naamwoord, WBD melkzeef, ook genoemd: 'zeef', zèègschootel' of 'filter'; WBD zeegdoek, zeegdoekske - filter in de melkzeef; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZIJG (zèèg) v. – melkfilter; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZIJG zelfstandig naamwoord  v. - melkzeef, melkteems; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  'zèèg' zn - melkzeef
zijig, zijeg, bijvoeglijk naamwoord, halfzacht (Henk van Rijen: zèèjeg)
zijn, zèn, zèèn, zen, bezittelijk voornaamwoord, zijn, z'n; Cees Robben - hij heej zene riek hard nôodeg; hij pròt in zene slaop; Cees Robben - ónze paa heej meej zen schaors in zen bakkes gesneeje; Cees Robben - ene boereknèècht die zene (= wiens) rug nòr et wèrke stao; Henk van Rijen - zen besnut krèège - zijn part krijgen; Dirk Boutkan (1996) - bezittelijk voornaamwoord 'zen' (ongeaccentueerd); Dirk Boutkan (1996) - 'hum zen' c. q. 'hum' (geaccentueerd); WvM 'ik ben zunne zoon'; Dirk Boutkan (1996) - '(hum) zen lieke was kòrt mar goed' (zin 90, blz. 99); Dörrem zongde zen bist de Marialiekes meej, èn ok et Tantemèrgoo. Dè waar wèdaanders as ons taante Sjaan. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2005); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZIJN bvw., te St-Antonius ook ZEN (heldere e) : Ik kan op zennen naam nie' komen.
zijn, zèèn, zèn, werkwoord, infinitief; zijn; – zèèn - (waar/was - gewist; Biks zèèn - waar/was - gewist; – Praesens: ik zèè - gij zèèt - hij is; imp. : zèè; – vocaalkrimping in vormen als: zèmme, zèn (naast zèèn); Dirk Boutkan (1996) - (blz. 94) ik zèè blij dèk nie meej hullie zèè meegegaon; Ge meut er nie zèèn, vurdè wij er zèn. Cees Robben - ge moet nie bang zèèn van de dôod; dès Toos en Tiest (sing. !); Cees Robben - ik zèè dermeej ötgeschaaje; nie dèk zat zèè; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - we zén op de jaacht gewist (ê = die in gête - geiten); DANB ik zèè blij dèk nie meej hullie meegegaon zèè; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et kan zèèn, zi Witlox, mar dan gelêûfden ie et nie ('65) - gezegd als men ergens niets van geloofd; Dirk Boutkan (1996) - De gebiedende wijs is: bènt / zèè / wist; Henk van Rijen - ek zèè ziek zik, dè ziek zi-j - ik ben ziek zei ik, dat zie ik zei hij; WBD III. 4. 4:197 'er zijn', 'daar zijn' = aanwezigheid; zèè - 1e pers. enk. tegenwoordige tijd c. q. imper. enk. van 'zèèn': ik ben; Frans Verbunt (1996) - hier zèèk zik; dè ziek zeej; Cees Robben –’k Zèè ziek-zeej... (19570824); Cees Robben – Ge ziet toch dekker zèè... (19720911); zèèt - bent; — 2e pers. tegenwoordige tijd van 'zèèn', regelmatig. – Dezelfde vorm dient voor het meervoud. - Witte we ge zêêt ? Zwêetvoete hedde, de zêêde... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990); waar, was - verleden tijd van 'zèèn'; was; Cees Robben - Waarde gij verschrókke, Nòl?; DANB der waare vèèf prèèze; Henk van Rijen - hij wies himmol nie waor ie waar; R.J. 'Ik waar 'ne wèver' (blz. 211) 'Ik was vruuger 'ne wever' (blz. 205); B ik waas, hij waas, gij waort; waore, waort - waren, waart; B verleden tijd van ‘zèèn’: wij waore, gij waort, zij waore; zèèk - samentrekking: ben ik; Cees Robben – Hier zèèk-zik... Dè ziek-zeej... Wè ziek-zik... ‘k Zèè ziek-zeej... (19570824); Cees Robben – En zelf zèè’k ôk niks werd en alles... (19570907); Cees Robben – Hier zèèk.. zik.. (...) meej zaand... zik... meej zaand zeej..? (19620112); zèède - ben je, bent u; 2e pers. tegenwoordige tijd van 'zèèn', regelmatig, met samengesmolten enclitisch pronomen. — Dezelfde vorm doet dienst in het meervoud met toevoeging van 'göllie'; Zèède belaojtòffeld! = ben je belazerd; Henk van Rijen - kèk, zèède gèt! - kijk, ben jij het: WvM 'daor sedde ghay gedopt'; zèmme - zijn we; Daor zèmme meej gekuld. Daar zijn we door gedupeerd. Cees Robben – Wè zemmer toch wir mee gedallaast... (19730519); – ww-stam van 'zèèn', met vocaalkrimping en inversie; — Versmelting van ww-uitgang met persoonlijk voornaamwoord: n + w, leidt tot m.; zèèget - persoonsvorm + vn. /lw. bent het (2e pers. enk.), zijn het (2e pers. mv.); - 2e pers. 'zèè' (zonder uitgang) + voornaamwoord of lidwoord 'et'; - Het fonetisch hiaat tussen zèè en et is opgelost door inlassing van 'g' (zie Schuurmans: Encl. pron., blz. 22); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - § 242. Ge zèèget zèlf; gullie zèèget zeeker vergeete. Henk van Rijen - ge zèèget èèges wè ge zeet - je bent het zelf, wat je zei; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZIJGET - samentr. van 'zijt het': Gij zijget.; zènde - participium; zijnde; GD. 06 ge zèèt er es èùt as vrouw zènde; bènde; samentrekking van ben je; Cees Robben – Bende al getrouwd Piet...? (19650910); Cees Robben – Bende klaor meej oe wèèrik Merie? (19650917); Cees Robben – Bende zot, Serafien... (19811009); Goedgetòld - bènde nie goed wèès of doede mar zôo...; bènder; samentrekking van ben je er; Cees Robben – Dan bender zôô van aaf... (19831118); gèt-zèèd; samentrekking van jij het bent; Cees Robben – [onderwijzer tegen een moeder die haar zoon aan een baan wil helpen:] Ik kan nie over ‘m stuite, mar omdè gèt-zèèd zal ik opnoteere dek van de week moet optillefeneere en ‘m aon rikkemendeere.. (19720128); gewist; geweest; - met vocaalkrimping: ee> i; B ze zèn wisse visse - ze zijn wezen vissen; ik ben (ook! heb) gewist; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – Gewist is lillek! - (realistisch gezegde); Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'nog nooit hee de wereld geregeerd gewist ...'; Kees en Bart – Tilburgsche Post ca. 1935 – 'Ik ben 's weest-te kijken' Volt.deelw. v.h. ww 'wezen', 'zijn'; Cees Robben – As ’t twaalf uuren was gewist... (19660527) ; Cees Robben – ...overal waor ge nog nie gewist zèèd... (19770722); ‘gewist’ wordt door Robben ook gebruikt in de betekenis ‘naar de wc geweest zijn’; Cees Robben – [Man 1:] En ik zèè overal gewist... [Man 2 relativeert deze grootspraak:] Dè zal wel... Aachter ’t huis zeker... (19800704) [‘Achter het huis’ stond ‘et höske’, de ‘plee’]; NN Ik hèb er ôot gewist dètter gin man was. A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 – ;  de schoolkènder zèn meej de mister nòr de zeej gewist; et is wèèrm gewist; Antw - GEWEST verldw. - uitspraak van 'geweest'; in N. der Kemp. ook 'gewist'; isser; samentrekking van is er; Cees Robben – “Isser dè eene van ’t Gurke Tonia...?” “Nee hörre... d’r wordt bij ons ginne Turk vermist...” (19560303); Cees Robben – ’t Kiendje isser... God zij daank (19600422); Cees Robben – M’n vrouw isser wir bij, meneer dokter... (19790427); Cees Robben – Ongelèèk isser bij die van men nôôt bij.. Ze haauwt aaltij d’ren pôôt stèèf... (19790518); isset; is het; Cees Robben – Wè isset toch moeilijk (19811120); issetter; samentrekking van is het er; Cees Robben – Wè issetter goed... in Gôol.. (19561006); issus; vorm van ‘zijn’; alleen bij Robben opgetekend; Cees Robben – D’r issus nog zat... [Er is nog genoeg] (19650827) – mogelijk betreft het een bijzondere genitief, waarbij ‘us’ staat voor ‘van’: er is gezwi; daar nog genoeg van.
zijn, zèèn, et zèèn, zelfstandig naamwoord, het zijne; Cees Robben – Hij docht ’t zèèn... (19590912)
zijn eigen, zenèège, voornaamwoord, zie èège; zie derèège; zijn eigen; zichzelf, zich; mannelijk; Henk van Rijen - hij doeget öt zenèège - hij doet het vanzelf (uit zichzelf); Henk van Rijen - zenèège moeje - zich bemoeien; WBD III. 1. 2:228 'van zijn eigen af vallen', 'van zijn eigen af gaan', 'van zijn eigen gaan' - flauwvallen; WBD III. 1. 2:231 'van zijn eigen', 'van zijn eigen af' = bewusteloos; WBD III. 1. 4:442 'zijn eigen generen' = zich schamen; B toe zenèège koome - tot zichzelf komen; Pierre van Beek - van zenèège valle - bewusteloos worden; Cees Robben - Ieder vur zich, zi de pestoor. . . èn hij zeegende zenèège et irst; Cees Robben - doeget mar in oewen èègeste; Cees Robben - en stukske grond òn zenèège; V van zenèègen afvalle - flauwvallen; Henk van Rijen - zenèège tekòrtdoen - zichzelf vergeten; Frans Verbunt (1996) - gèère op zenèège; Antw ZIJN (heur, hun) EIGEN - zich; op zijn eigen zijn - geerne alleen zijn. Op zijn (mijn uw) eigen - onafhankelijk
zijstuk, zaajstuk, zelfstandig naamwoord, zijstuk; WBD zaajstuk (sic) (II:950) - zijstuk (v. h. handweefgetouw)
zille, zil, zelfstandig naamwoord, WBD III. 4. 4:291 'zil' = kwart bunder
zilt, zilte, zelfstandig naamwoord, het zilte, het zeezoute (van vis); Cees Robben – Nao al ’t zuut der vurrige daogen/ ’t zilte naa op oewen dis..... (19540306)
zilveren, zilver, bijvoeglijk naamwoord, stoffelijk bijvoeglijk naamwoord; verkorting van zilveren; Cees Robben – ’k vier m’n zilver fist... (19600701)
zinkhoorns, singoren, "fantasiewoord; Pierre van Beek – Wanneer wij vroeger als kind onze moeder bij het koken vroegen wat er in een of andere pan was, kregen we steeds ten antwoord: ""Hussen met singoren"", waaruit we altijd zoveel begrepen hebben als dat we er niets mee te maken hadden en ons aan ongepaste nieuwsgierigheid schuldig maakten. We hebben lang gedacht, dat het door onze moeder zelf-uitgevonden woorden waren - die ""hussen en singoren"" - en er dus van ""gezinstaal"" sprake was zoals men die wel meer aantreft, totdat we vele jaren later er van geheel andere zijde achterkwamen, dat iets van deze uitdrukking toch ook elders bekend was. Men gaf daar op dezelfde vraag echter alleen ten antwoord: ""Hussen"". Wie kan ons nu vertellen, waar die ""hussen en singoren"" vandaan komen? (Tilburgse taalplastiek 11 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 17 april 1950); Inez van Eijk - 'Hussen met zing-ore.' Als antwoord op de vraag: 'Wat eten we vandaag?' (Inez van Eijk, Dooddoeners en stoplappen, 1987)"
zitten, zitte, sterk werkwoord, zitte - zaat - gezeete, "zitten; gez. eròn zitte - financieel mogelijk zijn: 't zit er nógal aon!; MP gez. Zwètsen èn in de broek schèète dè kunde zittende.; Van Delft - Blijf nog wat, ""ge zit geen boer in z'n venster"", wordt gezegd met de bedoeling: we zijn je niet moe. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929); De Wijs – (Moeder tegen onrustige kinderen op De Beekse Bergen: ) Blève zitte waor ge zet gezeete (24-02-1966); Cees Robben - Ik zó wèl nèffen oe wille gaon zitte, mar dè stao nie. Cees Robben - . . . dèk tèùs aacht kènder hèb zitte; Henk van Rijen - hij zit, zittie - hij zit, zei hij; WBD III. 4. 1:54 'zitten' - wonen (van vogels); ook 'nestelen'; WBD III. 1. 3:9 'goed zitten' = passen (van kleding); WBD III. 2. 2:82 'iemand laten zitten' = een blauwtje lopen; zaat - zat; — verleden tijd enkelvoud van 'zitte'; Cees Robben – Al zaate in munne broekzak te kaorte... (19830909) Henk van Rijen - dòr zaate zat zatte - daar zaten behoorlijk wat dronkaards"
zo, zôo, zo, bijwoord, zo; gauw, meteen; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Wè stoa de doar zoo te schreuwe? - Wat staat gij daar zoo te schreien?; eufemisme voor ‘in verwachting’; Cees Robben – Twee platte kender... en naa wir zôô... (19680322); Cees Robben – Ik hoef er mar meej m’n pet naor te zwaaie en ’t is wir zôô, dokter... (19700612); Cees Robben – Zôô, is’t mee oew meske al zôô ver... (19810710); Hij zo zôo zon ding kunne maoken. - Hij zou in korte tijd zo'n ding ... Cees Robben – Zô wè van m’n eigen, bekaant de sigaar... Bijna flauwgevallen, bijna dood. (19540403); Henk van Rijen - zoj zi, zaj zuuke - zoals hij zei, zal hij zoeken
zo een, zon, aanwijzend voornaamwoord, zo'n; Cees Robben – Van de zuk of van de zon? [Zulke of zulke?] (19840921); Cees Robben – Van de zon of van de zuk. (19630614); ● de combinatie drukt uit dat het eigenlijk geen verschil maakt; Cees Robben – [Vrouw tegen dokter:] Niks gedaon is’t mee oe pillen/ Van de zuk of van de zon... (19551217); Dirk Boutkan (1996) - 'zon meense heure hier nie' - zulke mensen horen hier niet (blz. 62) zon, zonne; alleen flexie-n in m. sing. Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  'zòn' zn - zon
zo meteen, zommedêen, zommedêene, summedêene, sommedêene, sommedêen, seb, bijwoord, "zo meteen, aanstonds; Gao zitte, meensch, de meester komt zommedeene... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); - ""Bruur, ik kan oe zoo med-eene; drie-vierhonderd gulde leene (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Goeie raod’, 1941); De Wijs  – Zomedéne mende’t (feb. 1962); Cees Robben – Zumme zômedene is ruile...? (19560114); Cees Robben – ...zôômedeene (19841019); Cees Robben – Die praot van subiet in plaots van zommedeene.. (19680823); Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  'zòmmedêêne' bw - zo meteen, aanstonds; Van Delft - ""Sommedeene"": zoo meteen; aanstonds. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Henk van Rijen –  zo meteen, dadelijk, aanstonds; Stadsnieuws - Dè doek sommedêene wèl; daor hèk naa ginnen tèèd veur (250606); Jan Naaijkens - Dè's Biks – 'sommedêêne bw - zo meteen, aanstonds; Bosch sommedinte - dadelijk; ook: zemedeene; De Wijs  – Summettij gebeurt ‘t dikkelder (feb. 1962); sebedêen - Henk van Rijen - zo meteen, aanstonds, dadelijk"
zoei, zoej, zelfstandig naamwoord, WBD aalt, gier; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZOEI v. - goot achter de koeien, waarlangs de urine wordt afgevoerd naar de gierput. Ook: groep. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zui, zelfstandig naamwoord  vr. 'zoei' - greppel achter het huis, waardoor het pomp- en spoelwater wegloopt; 2) greppel of gat in de potstal achter de koeien, waarin vloeibare mest werd opgevangen. WNT ZOEI 5) (N. -Brab.) vloeibare mest van koeien; gier, mestvocht, aalt
zoeken, zuuke, sterk werkwoord, zuuke - zòcht - gezòcht, "zoeken; – korte uu; Van Delft - ""Hij zuukt 't, waor tie 't nie verloren hee"" zegt men voor een albedillende zoeker. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); Van Delft - Als iemand iets goeds of een goede betrekking verwaarloost, zegt men om z'n verontwaardiging uit te drukken: ""Hij zal het nog mee 'n kerske (of: 'n lanterntje) gaon zuuken."" Ook hoort men: ""Hij zal er z'n vingers nog ooit naor afbijten."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929); B Ze zuukt derèège mooi te maoke - Zij zoekt zich op te tooien. B Et kèènd zuukt zen èège te verschoone. - Het kind tracht zich te versch. Cees Robben - hij zuukt et geluk; hij góng ze zuuke; Henk van Rijen - naa ziek wèk zuuk - nu zie ik wat ik zoek; Henk van Rijen - goed zuuke zi-j, dè zak zik; Pierre van Beek - voejer zuuke vur aandermans gèèt; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - zuke - zoeken; DANB zuukt is nòr menen hoed; ik weet nie waor ik em zuuke moet; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - sórt zuukt sórt, zi den duuvel teege de schórstêenveeger ('84); Bosch zuke - er zin in hebben; zoeken; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - ZUEKEN, voor zoeken, doch slechts onder het gemeen. Ook bij oude lexicographi zoo wel zuecken als verzuecken. Z. a. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zü. üke (n), zw. ww. tr. ' zuken' - zoeken; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZUKEN - zoeken"
zoeker, zuuker, zuukerd, zelfstandig naamwoord, iemand die de natuur goed opneemt om ervan te genieten; Cees Robben – Peer van Dun was unne dwaoler/ Unne zuuker, die de haai in den blende kos belôôpe (19570119); zuukerd; achterdochtig iemand die overal iets achter zoekt, speciaal gezegd van een politie-agent die uit is op een verbaal; Anoniem – 1959 – ; Nillus ha de klosse over laote loope; en daor haddet gatverjuw, Dieje zuukert, de meulesteller, stond bezije de contenu. (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie); Anoniem – 1959 – ; aokelige zuukert van unne vent,
zoekplaatje, zuukplòtje, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - zoekplaatje
zoel, zoel, bijvoeglijk naamwoord, WBD III. 4. 4:31 'zoel, zwoel weer' = benauwd weer; WBD III. 4. 4:33 zoel weer = lauw weer, ook zacht, voos'; VD. zoel is nevenvorm van zwoel
zoet, zuut, bijvoeglijk naamwoord, zuut - zuuter - zuutst, zoet, braaf (van b. v. een kind); R reactie op 'ik heb het zuur'; Dan hèdde et zuut te (ver) wòchte!; Kees en Bart (krantenrubriek in GrootTilburg, ca. 1935) - en zuut winsje - een behoorlijke winst; Kees en Bart (krantenrubriek in GrootTilburg, ca. 1935) - zuutjes aon - kalmpjes aan; zuutjesaon; - haol honing, biekes, lekker zuut, /gezond en fijn, - vlieg oppernuut (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Iemker-lieke’, 1938); - Toen wier d'r zuutjes op de deur geklopt, en Mientje kwaam mee 'n heel zuut gezichtje binnen... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de NTC 22-4-1939 – 8-5-1939); Cees Robben – Komdom d’aaier zuute kiendjes..? (19540417; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête1879 -zuut - zoet; Henk van Rijen - zooj zi zèn zammòl zuut - naar hij zei, zijn ze allemaal zoet; Stadsnieuws - Zudde naa zuut zèèn èn zachjes doen op zulder? (230809); Stadsnieuws - zôo zuut zat zèèn? - Zou het zo zoet genoeg zijn? (050206); WBD III. 4. 4:325 'zuutjes' = langzaam; Bosch zuut - zoet, lief; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zü.üt, bijvoeglijk naamwoord  'zuut' - zoet; J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - ZUET, voor zoet. De aan het Hoogd. komende uitspraak. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - ZUET voor zoet. Deze uitspraak, in de Stad en meierije alg. in gebruik, vind men bij Kiliaen - en Plant. aangetekend. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - zuut (krt. 48), met umlaut (blz. 88); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZUUT - zoet
zoetbrood, zuutbrôod, zelfstandig naamwoord, zoetbrood; - tarwebrood dat tegenwoordig half-om-half heet; - voor 1940 een van de standaardsoorten brood met door de overheid bepaalde prijs; Jan Naaijkens – Ome Gust was bakker en herbergier tegelijk. Een deel van het café was afgescheiden door een glazen wand waarachter zich de winkel bevond waar ge voor een dubbeltje een mik, een zoetbrood of een roggebrood kont kopen, veel meer keus was er niet. (Het Dorp van onze jeugd; 1999); WBD III. 2. 3:188 'zoet brood' = tarwebrood; WBD III. 2. 3:189 'zoet brood' = half en half (Brood van tarwemeel met roggemeel vermengd.)
zoetekrip, zuutekrèp, zelfstandig naamwoord, "N. Daamen, Handschrift 1916 - ""zuutekrep noemde men vroeger het bloederige vleesch rondom de steekwonde bij het varkens slachten""; N. Daamen (handschrift 1916) – ""zuutekrep - hij is nor z'n zuutekrep (naar zijn liefje)""; WTT 2012 - Het bloed heeft mogelijk een zoete smaak aan het vlees gegeven. Door de aanwezigheid van bloed in het weefsel kon het vlees van ‘de steek’ niet geconserveerd worden, en moest het kort na de slacht verorberd worden. En Daamen zat er ook beslist niet naast toen hij in 1916 in zijn schrift optekende dat ‘zuutekrep’ ook gebruikt werd voor ‘liefje’."
zoethouden, zuuthaawe, sterk werkwoord, Henk van Rijen - zoethouden, zwijgen over
zoethout, zuuthout, zelfstandig naamwoord, zoethout; snoepgoed; Wij moese aatij irst de [Hasseltse] kepèl in èn ’n rôozehuuke bidde vurdèmme vur êen of twee cènte snuupkes mochte kôope. En ik moet zègge, dan smòkte-n-et ok beeter. Et joodevèt, de stroopseldòtjes, de dròpveeters, ’t zuuthout, tôoverbòlle. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
zoethouten, zoethoutere, bijvoeglijk naamwoord, "van zoethout; dus: van slecht, zwak hout; ...verder is ’t nie zonne ""zoethouteren"" Lendenboom, mar innen stoeren eekelenboom. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)"
zoetigheid, zuuteghèd, zelfstandig naamwoord, datgene wat zoet is, spec. snoepgoed; Ze wille nôot en stukske vlêes/ tis aaltij zuutighèd (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè vlèès wèl...); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZOETIGHEID (zuutighèt) v. - alles wat zoet is (zie blz. 63); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord  vr. 'zutigheid' - zoetigheid (snoeperij); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZUTIGHEID zelfstandig naamwoord  v. - zoetheid, zoetigheid
zoetjes, zuutjes, bijwoord, zoetjes, langzaam; mar 'k wier et zuutjes beu... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Mijn irste broek', 1941); Mar dè gonk toch ok nie op den duur, en zo zè’k heel zuutjes aon gewend. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – Zuutjes kuieren, luikes luieren (19540612); Cees Robben – En de wend die fraozelt zuutjes,/ liefdesliekes in mun oor.. (19540612); Cees Robben – ...bedeesd en zuutjes (19571207); Krèègde zuutjesaon wè bèùk/ òf en te breeje gat/ dan snap ik nie wörom dègge/ oe fietske niet meer vat. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Jè, jè, gullie fietst mar‘); Henk van Rijen - lop tòch nie zo zuutjes - loop toch niet zo langzaam; Bosch zuutjes - zachtjes, langzaam
zoetjesaan, zuutjesaon, bijwoord, zoetjes, langzaam; mar 'k wier et zuutjes beu... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Mijn irste broek', 1941); Mar dè gonk toch ok nie op den duur, en zo zè’k heel zuutjes aon gewend. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – Zuutjes kuieren, luikes luieren (19540612); Cees Robben – En de wend die fraozelt zuutjes,/ liefdesliekes in mun oor.. (19540612); Cees Robben – ...bedeesd en zuutjes (19571207); Krèègde zuutjesaon wè bèùk/ òf en te breeje gat/ dan snap ik nie wörom dègge/ oe fietske niet meer vat. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Jè, jè, gullie fietst mar‘); Henk van Rijen - lop tòch nie zo zuutjes - loop toch niet zo langzaam; Bosch zuutjes - zachtjes, langzaam
zogen, zôoge, zwak werkwoord, causatief van zuigen: doen zuigen
zogenaamd, zôogenòmd, bijvoeglijk naamwoord, zogenaamd; GD08 die zôogenòmde ötgediende
zogezegd, zôogezeej, zogezeed, bijwoord, tussenwerpsel, zogezegd; Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Dan kwaame ze zogezeej gewoon lòs, teminste lòs, gewoon òn de haand binne eej èn dan hadde wij zogezeej liere ligge, han zistien liere èn dan gôojde ze der zistien, zistien stuks veej teege de grond aon in êene keer!!” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels); zogezeed - zogezegd, zogenaamd; R. J. 'stad van plannen zò gezeej'; Cees Robben - 'Zôô gezeej de wòrrend zègge'; daor hak zógezeej nòg gin gedaacht óp gehad
zolang, zolang, bijwoord, zolang; Waor zèède zólang gewist?
zolder, zolder, zulder, zelfstandig naamwoord, "zolder, ook 'zulder' genoemd; Bove m’n labbertorium hebbe wij ons keuken en nog in kaomerke, en daor neffe is nog in zulderke. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); N. Daamen (handschrift 1916) –  ""op z'nen aachteste zolder joagen (sterk vrees aanjagen)""; D’16 ""zolder - van een broek als deze aan het zitvlak heel wijd is""; En hij trok mee z'n eene haand 'nen stok uit den mutserdhoop en gaaf 'm van jetje op Arnold z'ne zulder. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); De Wijs – Nao iedere kermis mot ik ‘ne nuuwe zolder in munne broek (1965); Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden – óp zòlder aachter de putklèp (= onmogelijke plaats); Frans Verbunt (1996) - ene grôote zòlder, mar en klèèn kuntje - veel geweld voor weinig geld; Frans Verbunt (1996) - te veul nòr de zòlder gekeeke hèbbe - te veel borreltjes op hebben; Frans Verbunt (1996) - de schaol was al leeg vurdè den daamp òn de zòlder was; WBD mèèlzòlder - opslagruimte voor het meel; WBD mèèlzòlder - zolder boven de oven; WBD hoojzòlder - zolder in stal of schuur, ook genoemd 'schèlft', 'balke' of 'schôor'; WBD (III. 2. 1:75) zolder, c. q. verdiep = verdieping; Stadsnieuws -  Te veul nòr de zòlder gekeeken hèbbe. (150206); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZOLDER (zulder) m 1) bovenverdieping; 2) kruis v. e. broek. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zolder, zelfstandig naamwoord  m. 'zulder' - zolder- 1) bovenste ruimte in een huis; 2) zitvlak in een broek; 1. zolderverdieping van een huis; zoldering; Vruuger sliepe veul meensen óp zulder; R. J. 'die wieg daor op zulder'; Cees Robben – Vur de wossum aon de zulder is heetjemop... (19711217) [Zeer snel eten, schrokken; het voedsel opgegeten hebben voordat het de kans heeft af te koelen]; Ons Stien die zeej: «Et wort es tèèd,/ de zulder schôon te maoke»/ Wèk daor ammol nie teege kwaam.../ om tureluurs te raoke. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Willem wies wètter was); Pierre van Beek - gez. Hij heej te veul nòr de zulder gekeeke (te veel borrels gedronken); 2. kom van een broek; Cees Robben – Mao iedere kermis moet-ie unne nuuwe zulder in z’n broek hebbe... (19660701); Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zulder zn - zitvlak v. e. mannenbroek; Henk van Rijen - al mot ek er de bêene vur onder mene zulder ötlôope; Bosch zolder - achterwerk, zitvlak v. e. broek; WBD III. 1. 3:121 'zolder' = zitvlak v. e. broek; ook: 'kruis', 'kont', 'zuur'; 3. plaats voor opslag, bijvoorbeeld hooi of leder; MP gez. óp zolder aachter de putkèùp (= onmogelijke plaats); WBD hoojzolder - zolder in stal of schuur, ook genoemd 'schèlft', 'balke' of 'schôor'; WBD drêûgzulder - droogzolder, voor het leer (II 643); 4. dragend vlak; Cees Robben - popeliere zulderke: ""De bodem (van den blauwen spuul) was drassig, maar als de zomerzon de bovenlaag had drooggestoomd, was het een op-en-neer gaand 'populiere zulderke', waar ge alleen vlug-voetig veilig overheen kwaamt, zonder door de zolder in de blubber te schieten. ""; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en popeliere zulderke (N. Daamen (handschrift 1916) – ) - gezegd als iets waarop men loopt, doorbuigt"
zomen, zêûme, zwak werkwoord, zêûme - zumde - gezumd, zomen; Cees Robben – En vur de rest zeume en waase.. (19750124) [gezegd door een kale man die bij de kapper zijn baard laat bijkippen]; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - op zêûme nao èn en klèèn lèpke (HM'70) - bijna klaar; WBD 'zéúme' (II: 1185) - zomen; (ook in praes. vocaalkrimping: gij/hij zumt; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zö. me (n), zw. ww. tr. 'zeumen' - zomen; zumt - zoomt; Cees Robben - Swèls dè gij dieje zak zumt, zeum ik de raome; – tegenwoordige tijd 2e + 3e pers. enk. van 'zêûme' (zemen, zomen)
zomer, soomers, bijwoord, 's zomers
zomer, zoomer, zelfstandig naamwoord, zomer; van de zoomer, hil de zoomer, soomers; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - 'nen dreugen zommer; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord  m. - zomer
zomerdag, zoomerdag, zelfstandig naamwoord, de zomer; Audio-opname 1978 – “…daor hèbbek in en bangkètbakkerij gestaon, jè, ge wit wèl, as plaotepoetser èn invètte èn zôo èn toen kwaam er de zoomerdag aon èn daor hadde ze en ijskoowfebriek bij…” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)
zondag, zondag, zelfstandig naamwoord, zondag; De Wijs – Kekt diejen meens ‘ns chagrènig kèke, die komt zeker de Zondaag afzegge (16-01-1975); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Sondaag - zondag; Cees Robben – Komde den zondag afzegge..? (19770325) [De precieze betekenis van de uitdrukking is niet helder; mogelijk: slecht nieuws brengen]; ...mistal op enne zondagmèèrge... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Gewoon op enne zondaggemèèrge... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Un lof [wordt] mistal gehaawe op zondaggemiddag. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD III. 1. 3:4 ''s zondagse kleren', 'zondagse kleren' = zondagse kleren; WBD III. 1. 3:5 'zondags pak' idem
zondag, sondags, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, zondags; GD05 sondags gingde nòg twee keere nòr de kèèrk
zonde, zund, zunde, sund, sunt, zelfstandig naamwoord, "zonde; tis tòch wel zund van oew cènte; ...wè-d-is et zund, dè de tijd zoo bliksemsvlug veurbijgao! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939); 't Is zund, dè taante Drieka nie mir leeft! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; NTC 10-12-1938) ; ...en dè waar zund en schaand. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939); 't Is dubbel zund... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929); 't Is zund hurre, want daor hedde wè gemist. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929); Hij [de pastoor] ha zelfs gezeed: ""Zwemmen en baoje is nog gin zunde!"" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); Cees Robben – Dès zunde war... (19571123); Onze Co vond dè zund… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006); Bosch zund - zonde, jammer; WTT 2012: de betekenis is 'zonde', de bedoeling is meestal 'jammer'. 'Zonde' is dan niet datgene wat men berouwt in godsdienstige zin, maar iets wat men betreurt. Meestal betreft het woordspelingen tussen die twee bedoelingen, met de betekenis: spijt hebben. - 't is sund van oew cènte; - ’t Is euwige sunt dè de daog zo kort zèn… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra); Cees Robben – dè vèèn ik toch wel sunt... (19560714) ; Cees Robben – wè sunt... (19600624); Cees Robben – Naase dôôd.. ’t is sunt dè-wel-dè (19700220); Cees Robben – ’t Is sunt, zeej ’n zuster (19791130); Frans Verbunt - zis dik vant sund - ze gooit niets eetbaars weg; Frans Verbunt - as sund dôod is, is et de weeduuwe Sund; - Sunt dèmme Brokx niemer hèbbe. Die kos teminste nòg en bietje Tilburgs praote. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 1997); Elie van Schilt - Ze noemen ut kunst, weg gegooid geld, ut is sunde dekkut zeg. (Uit ‘We zen ut kwèèt’; CuBra ca. 2000); Elie van Schilt - Gaon we nor dun Bredaoseweg, ut kerkhof mee al zun bilden, jood van Raok mokte ur sunt van om ze bij ut ouw éézer te gooien, gelukkig mar, aanders waren we ur al un stel kwéét gewist. (uit: ‘Un paor momentjes vur wet ouw monumentjes’; CuBra, ca. 2000); Piet van Beers – ‘Euwig sund’: Dè vèèn ik euwig sund. (‘t Èlfde buukske, 2010); Piet van Beers – ‘Tis sund’:  Tis op zichzèlf al heel verveelend/ dègge gin blomme kôope kunt./ Mar... z'op de tèùn laote verwèlke/ Nêe....dè is GÒDgeklaogd....dès SUND. (Brabants Bont 1; z.j., ca. 2005); Biks sund zelfstandig naamwoord  - zonde, jammer; Irst hamme den aawe lèndenbôom. Dè waar ôot ene grôote, schôonen bôom, ak de teekeningen èn footoos maag geleuve. Mar diejen bôom blêek nao zon vèèfhonderd jaor dôod te zèèn. Okal zaag diejen aawen bôom der op et list niemer èùt, tòch vonnik dè hil sund. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1962 - zelfstandig naamwoord vr. 'zund' - zonde: 't Is zund!; Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - ZUND, ZUNDE zelfstandig naamwoord  v. - enkel in uitdr.: 't is zunde / van iet zunde maken."
zonk, zonk, zelfstandig naamwoord, WBD laagte in akker- of weiland (Hasseltse term); WNT - schepgat van den put. Slechts in een brab. dial. W.B.D. 1,1,163 a [1967]. - waarschijnlijk het onderdeel van een afvoerput waarmee wordt voorkomen dat grof vuil in de put zinkt en dat aldus verstopping tegengaat. En daardoor de benoeming voor dat vuil. Cees Robben – Ik moet den zonk nog uit ’t putje haole (19650917); Pierre van Beek - boove zònk koome - 'boven water komen', b. v. na lang slapen; Pierre van Beek - en gezònke lèèk - lijk dat niet langer thuis mooht blijven en dus naar het lijkenhuisje moest (b. v. in geval van besmettingsgevaar); WBD III. 1. 2:69 'zonk' = bluts; ook: 'buts, deuk, duts'; WBD III. 4. 4:145 'zonk' = dal; 'zonk' = oerbank (grondsoort); WBD III. 4. 4:165 'zonk' = zwarte, ondoordringbare aardlaag; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  'zònk' zn - inzinking; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZONK (in 't Z. +W. zoenk) zelfstandig naamwoord  v. - diepte of laagte, inzakking op 'n veld; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord  vr. 'zonk' - laagte, delling; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord  vr. 'zink' - laagte in de grond; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZONK m - lager gelegen deel v. e. akker of landschap. J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - ZONK. Heb ik nu en dan door metselaars en timmerlieden hooren gebruiken voor eene diepte, eene zakking in den grond, in eene vloering. Z. a.
zonnetje, zunneke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; zonnetje; Cees Robben – ’t Zunneke schèènt... (19580315); R. J. zunneke; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - zunneke – verkleinwoord van 'zón', met umlaut
zonsteen, zonstêen, zelfstandig naamwoord, R ongebakken steen, gebruikt voor binnenmuurtjes in boerderijen; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord  'zonstenen' - van zonsteen; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord  m. 'zonsteen' - steen die niet gebakken, alleen hard gedroogd is; hij wordt voor binnenmuren en schouwen gebruikt.
zooi, zôoj, zeuj, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - zode, rommel; Zonne wedstrijd in zinge, kos soms wel un paor uur duure want wij kende der un zooi. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); Ze han vur et gemak der wel wè stêene nir kunne legge, want et waar der mar ene slèèkzooj. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD (III. 2. 1:361) zôoj, c.q. kook, kooksel, gekookte = kooksel; WBD (III. 3. 1:94) 'rotzooi' = onbruikbare voorraad; WBD (III. 4. 4: 169) 'zooi' = modder, slijk; WBD (III. 4. 4:256) 'zooi' = aantal bijeenstaande voorwerpen; WBD (III. 4. 4:259) 'zooi' = boel; 'zooike' idem; WBD (III. 4. 4:260) 'zooi' = grote hoeveelheid; WBD (III. 4. 4:312) 'rommelzooi' = warboel, ook 'zooi' of 'rotzooi'; zeuj; zode, zo, zooi (een zo vis); Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'n schôon zeu visch gevange; - Gents Wdb: ZEU. Zooi. een zekere hoeveelheid visch; WNT ZODE, zood, zoo(i). Zie WNT lemma Zooi, III, 9a.
zool, zôol, zelfstandig naamwoord, zoltje, M zool; Dirk Boutkan (1996) - meervoud: zoole (blz. 36); WBD III. 4. 4:162 'zool' = oerband (grondsoort); zoltje - verkleinwoord; zooltje; Dirk Boutkan (1996) - zoltje (blz. 31)
zoom, zêûm, zelfstandig naamwoord, zumke, zoom; ‘Ik zal mèèrge teegen ons Treeske zegge dèsse dieje zêûm van oewe jas der instikt, hij hangt der naa half èùt.’ (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007); WBD 'zéúm' (II:1187) – zoom; – Naglijder op basis van verwantschap met 'zoom' met scherplange oo. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zö. m, zelfstandig naamwoord  m. 'zeum' = zoom; zumke - verkleinwoord; zoompje; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 52) zêûm - zumke; – verkleinwoord van 'zêûm', met vocaalkrimping
zoon, zoon, zelfstandig naamwoord, "zoon; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - zons en dochters, z'nen klênzon; Cees Robben – 10 (blz. 19) ""n spie tot aon de soons toe' / een decolleté tot aan haar navel (ongeveer de plaats waar bij het kruisteken 'de zoon' wordt gezegd). WvM 'ik ben zunne zoon'; WBD III. 2. 3:71 'zoon' = idem; 74 'stiefzoon' = idem; ook 'voorzoon'; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 23) 'zu:n', naast 'zon' = zôon; (blz. 53) meervoud  zoons; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 98) de kôoning zene zôon is ok soldaot gewist; soons; zoon; Cees Robben – ... En ze had ’n spie tot aon de soons toe.. (19780804) [decolleté tot aan haar navel; namelijk daar waar men bij het maken van een kruisteken met de hand op de ‘zoon’ wijst.]; De Wijs – En ’n spie as ze had, wel tot aan de “soons” toe (09-04-1973); Met 'soons' wordt de buik bedoeld, cf. het kruisteken dat men maakt: In de naam van de vader, de zoon..."
zorg, zörg, zelfstandig naamwoord, zorg, aandacht; armleuningstoel; Hij zaat in de zörg (dubbelzinnig); Wit, as ge zit in zurg verlegen,/ da God oe zelf verzurgen zal. (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Erm schooierke’, 1932); Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - zurg (met doffe u; vgl. mulder en putje = potje); WBD (III. 2. 1:87) 'zorg' c. q. 'luie stoel' = leunstoel; ook: 'Grote stoel' 'zorgstoel'; WBD (III. 1. 4:280) 'zorg hebben' = bezorgd zijn; WBD (III. 1. 4:279) 'zorgelijk' = kommervol; WBD (III. 1. 4:293) 'zorg’ = angst; WBD (III. 1. 4:142) 'zorg' = ijver; Bosch zùrg - zorg, gemakkelijke (leun) stoel; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zörg zn - grote stoel, leunstoel; ook 'gròòtestoel'; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZORG (zörg) m - 1) kommer; 2) grote stoel. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord  vr. 'zurg' - zorg; m. zorgstoel, leun(ing) stoel; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZORG (uitspr, zörrech) zelfstandig naamwoord  m., niet v. — armstoel, leunstoel; Hees zörg (stoel) (V:9)
zorgen, zörge, zwak werkwoord, zörge - zörgde - gezörgd, zorgen; WBD III. 1. 4:335 'zorgen', 'zorg hebben' = iets in acht nemen; Cees Robben - ’t Is kazzjewêêel die kiep van mèn.../ zô zörgt ze vur de Paose... (19550312); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw. ww. intr. -'zurgen' - zorgen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - zörgen - zorgen
zot, zòt, bijvoeglijk naamwoord, gek, dwaas, zot; zó zót as ene jèùn - hartstikke gek; Cees Robben - mar nèt doen òf ge zòt zèèt; bènde zòt: Pierre van Beek - zó zòt as tien kòp jèùn (Tilburgse Taalplastiek 176); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - van enen aorege zòt geschoore zèèn (HM'70) - door een zot gek verklaard zijn; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - et zòt Wimke = W. Druyts (blz. 36); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de zòtten Engel = Wim Engel (blz. 37); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - et zòt Jooke = Joseph Hollander (blz. 43); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de zòtte Cas = Caspar Houben (blz. 44); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - zòt Tontje = Toon Vereut, bloemenverkoper (blz. 80); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de zòt = frater Erminius (blz. 101); Lokotsch 1927: Hebr. sóte > ndl. zot; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord  m. 'zot' - dwaas, gek; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZOT - gek, zinneloos; WBD III. 1. 4:42 'zot' = gek
zout, zout, zelfstandig naamwoord, "zout; (aan tafel; gift de zout is aon); Van Delft - ""Die dienstmeid zal daar geen zak zout opeten"" zegt men om aan te duiden, dat zij er wel niet lang in dienst zal blijven. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zout haole bij Brónsgist (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1964) - antwoord op 'Waar is hij?'; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nòg wè zout vur den houthakker (HM'47) - gezegd als men aan tafel zout bij het eten wil doen; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - saome zout gehòld hèbbe bij de daames Brónsgist (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) - elkaar al heel lang kennen"
zoveel, zoveul, bijvoeglijk naamwoord, telwoord, zoveel; Pierre van Beek - zó veul as - zoveel als, zogezegd; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hij ha zóveul as ge meej bei oew haande in oew gat kunt gôoje (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) hij had niets (de kunstgreep is namelijk onmogelijk); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZO VEEL ALS (zo veul ès) bijwoord  uitdr., een gesproken aanhalingsteken; zogenaamd, zullen we maar zeggen (zie blz. 49-52); Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZOOVEUL bw - zooveel
zoveelste, zovelste, telwoord, zoveelste; Cees Robben - vur de zóvelste keer; Henk van Rijen - hoe meer vòlk veur, zovelste langer et duurt - hoe meer volk vóór in de kerk, des te langer duurt de plechtigheid
zowat, zôowè, bijwoord, zowat; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'zoowè' (passim)
zucht, zucht, zelfstandig naamwoord, aanduiding voor ziekteverschijnselen – denk aan geelzucht – en gezwellen in het bijzonder. Cees Robben – Onze Jaon (...) hee gin zucht of terring... fieteldaans.. bof.. of keliek... (19551217)
zuiden, zuije, zelfstandig naamwoord, "zuiden; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'het Zuijen'; Salut, lieve nesjes, adjuus, adé!; naor et Zuien toe zulleme vliege!  (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Zwaolleme’, 1941); Vaderland, et roomse Zuien; zal oe stil z'n trouw beduien; Brabants volk en Brabants gouw; wappert dapper rood-wit-blauw. (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Rood-Wit-Blauw’, 1941); zingt in 't donkere Zuie, waor de Roomse klokke luie (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Inleiding’, 1949); 't brave volk van 't donkere Zuien, recht ten hemel, onverveerd. (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘De Sint Jan’, 1949); ""Mister ik wô oe es iets vraoge:/ wörrom vliegt den ooievaor/ ast en bietje koud gao worre/ nòr et Zuije ieder jaor?"" (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wörom doen ze dè) [voor het antwoord zie wèèd]; ... as irste stad int Zuije... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: We han nòg meer)"
zuigen, zèùge, sterk werkwoord, zuigen; WSD zuigen, drinken bij de zeug; WBD III. 2. 2: 22 'zuigen' = gezoogd worden; Dirk Boutkan (1996) zèùge - zôog - gezooge; B zèùge - zôog - gezooge - in tegenwoordige tijd geen vocaalkrimping; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zw. ww. intr. zuigen 1) v. d. lucht gezegd, even voor een hagelslag; 2) van mensen gezegd die naar adem hijgen.
zuiger, zèùger, zelfstandig naamwoord, zuiger; WBD windzuiger (paard dat lucht in de mond zuigt en daardoor oploopt), ook genoemd 'wèndzèùger', 'wèndhapper', 'kribbenbèèter' of 'krib-bèèter'
zuigtand, zèùgtaand, zelfstandig naamwoord, meervoud, WBD III. 1. 1:105 'zuigtanden' = melktanden
zuigveulen, zèùgveule, zelfstandig naamwoord, WTT 2013 - zuigveulen; veulen dat nog niet gespeend is, niet wil zuigen aan de spenen van de merrie, en dus met de fles grootgebracht moet worden. Zie WBD I,4 lemma Het niet gespeende jong van een paard. Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Jan (Akkermans) die keek nie zo naaw, Jan die vatte wèttie krèège kos èn wèt goejekopste was. Jè dan kòchtie in Den Bosch kòchtie zogezeej en stuk of zès van die zèùgveules èn dan kwaampie…òf aacht…èn nòvvenaant wèttie kos krèège…” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels)
zuiken, zèùke, zwak werkwoord, WBD III. 2. 3:11 'zuiken' = zuigen
zuinig, zèùneg, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, zuinig; WBD III. 4. 4:276 'zuinig' = schaars
zuinigheid, zèùneghèd, zelfstandig naamwoord, zuinigheid
zuipen, zèùpe, sterk werkwoord, zèùpe - zôop - gezoope, zuipen; - in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij zöpt; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge moet et zèùpen óm en aaj nie bedèèrve (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - waarschuwing tegen verkeerde zuinigheid (Zuipen was vroeger een mengsel van brandewijn, eieren, melk enz., dat tot een half jaar na de geboorte van een kind als traktatie diende voor mannen en vrouwen. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - zèùpe (krt. 30); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; st. ww. tr. - zuipen; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZUIPEN zie wdbb. ; zn, o. - warme drank v. bier of wijn met eieren en suiker; zöpt - zuipt; Hij zöpt vusteveul. – 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'zèùpe', met vocaalkrimping
zuiperd, zèùperd, zelfstandig naamwoord, drinker; Dirk Boutkan (1996) - zèùplap; Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - Tooke zèùp = vrouw op Koningshoeven (blz. 96); WBD III. 2. 3:260 'zuiperd' = dronkaard; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - 'zuiperd' - de daad van zuipen: 'Hij zette-n et op ene zöperd', begon uit alle macht te zuipen.
zuiplap, zèùplap, zelfstandig naamwoord, WBD III. 2. 3:260 'zuiplap' = dronkaard; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 34); zèùplap (zonder vocaalreductie)
zuipscherf, zèùpschèèrf, zelfstandig naamwoord, "zuiplap, drinkebroer; N. Daamen, Handschrift 1916 - ""zuipschairf - zuiplap"""
zuipschuit, zèùpschèùt, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt (1996) - dronkelap; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - zùipschùit zn - zuiplap
zuivel, zèùver, zelfstandig naamwoord, zuivel; Henk van Rijen - òffere vurt spèk ènt zööver - financieel 'afkopen' dat men op bepaalde dagen tegen de wens v. d. kerk wel vlees resp. zuivel genuttigd heeft.
zuiver, zèùver, bijvoeglijk naamwoord, schoon; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nie zèùver zèèn òn zene stèrt (HM'50) - gezegd van iets dat 'gezuiverd' moet worden (!); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zó zèùver as en ôog vól matèrrie (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - zo schoon (?) als een oog vol etter: niet zuiver [N. B. volgens WNT is 'materie' een eufemisme voor 'ziektestof, etter']; WBD zèùver lènne (II:868) - heellinnen; Henk van Rijen - en zööver duukske - een schoon doekje; WBD III. 3. 1:362 'niet zuiver' = verdacht (onbetrouwbaar, onguur); WBD III. 2. 1:281 Onder 'rein' wordt voor Tilburg wel 'schoon' vermeld maar niet 'zuiver'; WBD III. 2. 2:31 ' (nog) niet zuiver' = nog niet zindelijk (kind); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord  en bijw. 'zuiver' - 1) schoon: 'ene zöveren handdoek'; 2) mak, goedaardig, pluis; 3) eerlijk, rechtvaardig; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZUIVER bvw. - zonder uitgang voor vr. en meerv. : 'n zuiver flesch, zuiver handen. Toch zegt men: 'de zuivere waarheid'; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zùiver bijvoeglijk naamwoord , bw — schoon, zuiver; WBD III. 4. 4:235 'zuiver' = helder
zulk, zuk, zukke, zukkes, voornaamwoord, zulke; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - zukke gaaste; De Wijs – (Op de markt) Motte van zônne hebbe of hedde liever van zukke? (20-03-1968); Cees Robben – Van de zuk of van de zon.? [Zulke of zulke?] (19840921); Cees Robben – Van de zon of van de zuk.. (19630614); - de combinatie drukt uit dat het eigenlijk geen verschil maakt; Cees Robben – [Vrouw tegen dokter:] Niks gedaon is’t mee oe pillen/ Van de zuk of van de zon... (19551217); Cees Robben – Zukkes weer is baomis-weer... (19701009); B zukken (m.) - zulk een; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZUKKEN, ZOKKEN, ZOEKEN bvw. - zulk een, zulke: zukkene man, zokken moeder
zullen, zulle, sterk werkwoord, zullen; B za'k - zal ik?; zumme - zullen wij?; B zulle - zó (n) - ik zal, gij/hij zult; BvD imp. zó en zu (zudde dè wèl doen?); Cees Robben - . . . zak mar zégge; ge zult er gin maogpènt van krèège; wè zat zèèn?; Dirk Boutkan (1996) - zulle - zaaw/zó; we zon / zoue . . . (zin 101, blz. 99); Cees Robben - 'en. . . ge zullet niet geleuve. . . '; Dèt zo vlug zu gaon, dè hattie nie gedocht. (Henriëtte Vunderink, Straffe rôoker, uit: Tis de moejte wèrd; 2011); zu - zou; BvD zudde dè wèl doen? - zou je dat wel doen?; zut - zou het; zo, zon - zou(den); DANB we zón dieje put in en uur kunne vóldoen; – Verl. tijd van 'zulle': 'zou' gemonoftongeerd; B Ge zot iemes bang maoke. – al zukket gèère wille; Cees Robben – Wij zon er iets van krijgen... (19570706); zosse - samentrekking: zou ze; Cees Robben – [over een trouwerij:] Zosse in ’t wit zèèn... God-wit... (19800208); zot - samentrekking: zou het; samentrekking van 'zo et'; zumme - zullen we; Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - Wè zumme naa hèbbe!; Cees Robben – Zumme zômedene is ruile...? (19560114); Cees Robben – Zummummis opkieze...? (19681018); Interview met de heer De Kok (1978) – “Jao, ok enen bond, hè…. Jè, dè kan ik nou zôo presies nie… Ja, de Gildenbond, zumme mar zeggen, hè. De Gildenbond, hè!” (transcriptie Hans Hessels 2014); zogget - persoonsvorm + vn. /lw. zou het (uitsl. na gij/ge, gullie); GD07 Ge zogget nie hèbbe moete perbeere; Gij zógget zeeker óp de zulder zuuke. Cees Robben - Ik zógget oe nie kunne zègge. – 2e pers. 'zó' + vn. of lw. 'et'; – Het fonetisch hiaat tussen 'zó' en 'et' is opgelost door inlassing van 'g' (met dubbel teken geschreven ter accentuering van de korte ó). (Zie Schuurmanss Enclit. pron., blz. 22) De A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - § 242); zont - samentrekking: zouden het; Cees Robben – [Ze] zont nie eete... asse wiesse wesse aate... (19750606); zokkoe - samentrekking: zou ik je/u; Cees Robben – Mar toch zokkoe wille raoje... (19591003); zokkum - samentrekking: zou ik hem; Cees Robben – zôkkum op ’n voetstuk zetten (19590613); zoddis - samentrekking: zou je eens; Cees Robben – Zôddis nie aon trouwen denken... (19600506); zotter - samentrekking: zou er; Cees Robben – Den hond zotter nog gin brôôd van lussen... (19840210)
zult, zult, zelfstandig naamwoord, "1. hoofdkaas; Cees Robben - Zult is en vèèreke wè gelèèk in de frut zit; Inzending van Ton van den Hout - handschrift uit familie-archief - ; WBD III. 2. 3:67 'zult' = hoofdkaas ; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zolt, zelfstandig naamwoord m. 'zult' - hoofdkaas; Bosch zult - Brabants gerecht... ; Cees Robben – Wè zult is, mevrouw?.. Dè is ’n vèèreke wè gelèèk in de frut zit.. Mar wel lekker... (19841207) ; Cees Robben – Hij heej munne botteram in ’t waoter gegooid... Zôô-zôô.. En meej opzet.. Nèè meneer, meej zult... (19710319) ; Wil van Pelt - Brabant's knipoog uit het verleden (2001) - Wij zullen onderweg aanleggen bij Geertjes omdat ze daar altijd goeie zult hebben. (...) Ik zie dat mijne compagnon dat ook al begrepen heeft, zijn aandacht is gericht op het brôôd met zult dat gebracht is door Marieke. (...) De mik en de zult hoeven we niet af te rekenen, 'da zal wel goed komen', zegt Thijs. Jodocus (Jacques Stroucken), Toemet-hooi (1993) ; As ut aon mèn laag Wè'k wô hè'k nog nojt nie gekrege, / En wè'k kreeg hè'k mar zelde gewuld. / As't ojt meeviel, dan viel 't al nie tege; / wô 'k ojt biefstuk, dan waar ut mist zult. / Piet van Beers - (CuBra); Krèùpt es in de hèùd van: ’n vèèrke’ / M´n leedemaote vènde dan / bij de slaagers in de schappe. / Rollaode, bloedworst, spèk en zult / bij ham èn schouwerlappe. /; ‘Op dieet’ Soms lig ik naachtelang te drôome; van BLOEDWORST BALKENBREI èn ZULT. Mar... DIE-EETE dè is NIE-EETE; zeej ""Ons Kee""...èn dan zèède ötgeluld. ; ‘Bodschappe doen’; ´n Flès (nie als te duure) wèèn / ´n Rölleke mèèle moppe. / 'n Bèkske zult, ´n ons sesies. / ´t Is dees week ”Zèùneg soppe.” // ‘Van ’t vèèrreke – 58 jaor terug’ / 't Vèèrreke was nèt geslacht, èn / zullie ha´n zèlf tóch eete zat, / dus wij mochte koome haole / wèsse in oovèrentie had. // ’n Stuk ribstuk, ’n hil pan worst èn / ok tweej komme vol meej zult! / Balkenbrij, vier flèsse braoivlees, / himmel tot de raand gevuld! // Ok tweej flinke bèkskes spèkvèt, / (meej de kaoikes in papier) / èn ’n hieltje voor den èrtsoep / èn êen al gebakke nier. / (...) / Ieder jaor rond Allerzielen / komt dè toch wir bij mèn op: / Dieje kuus van taante Frieda, / én dieje zult van de vèèrekeskop! // ‘Wètter in vèèfteg jaor veraanderde’ / Boer of börger, èèrm òf rèèk, / òn tòffel waare ze ooveral gelèèk. / Ik zal er mar nie nòr laote raoje: / ‘t Was ‘n schèfke zult, / spèk èn ötgebraoje kaoje. / ; ‘Wètter veraanderde (2)’; Èn dan aate ze in de wènter ok nog èègegemòkte zuurkôole öt et vat. Èn sondags de rèst; kundet raoje ?; En stukske zult, spek èn ötgebraoje kaoje; Lodewijk van den Bredevoort (2006) - Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Jeugdherinneringen van een gewone volksjongen - Soms waar un vèèrke pas geslacht, waar der zult en bloedworst en kaoikes zat, ge mocht et nie hebben. Tony Ansems - ‘Zwarte Pietje gespuld’ (2007) - Der wier gesmuld van de vèèrrekeszult; Lechim - ; ‘En mar rèègene’; 'n Oosterwèkse koffietaofel; Mee boeremik en zult en ham. ; ‘Moederdag’; 't Smèère van de botterhamme; Mee èègegemoakte zult; ‘Gift mar zuut’; Hij gaaf ze spek mee moffelbóóne; Boerebróód mee 'n schèèf zult; Mar ze ha'n liever kwattastrooisel; Goei eete was 'r aon verspuld; ‘Gin zin mir’; Aacht brooikes dik mee zult en kèès; Elie van Schilt - ‘Alles is aanders’ (CuBra) - Mar soms hadden wij ok un buurtfist. Dan wieren bij de slager un paor verkuskoppen gekocht (Kop mee afval) noemde ze ut toen. Ut afval was ut snijsel waor de slager gin worst van kon maoken) Unne grote wasketel wier schongemokt en daorin wieren die koppen gekokt tot ut vléés zo van de botten afviel. Daor wier nog ut één en aander bij gegooid zoas, zout en peper, nootmuskaat, azèèn en augurken, dan ging ut dur de vléésmeulen en al de buren die hadden mee betaold aon de koppen die kwamen mee scholtjes en bakken, as ut un paor uur laoter was stèèf geworren dan hadden we zult zoas ge het nou niemir kopt bij de slager. Er waren gin koelkaasten, dus we aten un week lang zult, tot ut uit oe oren uit kwaam. (Uit: ‘Alles is aanders’; CuBra ca. 2000); 2. drempel; WBD koedrempel (op de grens tussen voorstal en koestand); WBD ónderzult - koedrempel, ook 'zult' genoemd ; WBD boovezult - bovenzul (horizontale balk waaraan de stalpalen met het boveneinde bevestigd zijn) ; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZULT v. - stene verhoging waarin de stalhouten aangebracht zijn. "
zultaanrecht, zultnòrrècht, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt (1996) - aanrecht van de kwaliteit en met het uiterlijk van de zultvloer
zultbom, zultbommerèl, zelfstandig naamwoord, scheldwoord: dikkop, eigenwijzerik; Cees Robben – Zultbommerel.. des kop... (19600219); Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - zultbòmmerèl - iemand met een dikke kop (99); WBD III. 1. 1:39 'zultbommerel' = hoofd. WNT lemma BOMBEEREN - Van fr. bomber (1701). b. Van het voorhoofd: zich welven.
zultvloer, zultvloer, zelfstandig naamwoord, terrazzovloer (overwegend wit); lange oe; Goedgetòld - Wie het gerecht 'zult' kent, zal begrijpen dat zultnòrregt en zultvloer zeldzaam rake typeringen zijn. Terrazzowerk is een typisch Italiaanse specialiteit. Het zijn dan ook Italiaanse terrazzowerkers geweest die deze vloeren in Tilburg vroeger zijn komen maken. De eersten kwamen eind negentiende eeuw. In het begin werkten ze voor fabrikanten die graag iets exclusiefs hadden, en ze werkten vooral ook in de kerk. De terrazzowerkers worden gerekend tot de eerste 'gastarbeiders' in Tilburg
zuren, zuure, zwak werkwoord, zuure - zuurde - gezuurd, zuren; WBD zuure - zuren, huiden ter voorbereiding op de looiing behandelen met azijn- of mierezuur (LL 621); – lange uu wegens eropvolgende r
zurendonk, zoerendonk, zelfstandig naamwoord, "N. Daamen, Handschrift 1916 - ""zoerendonk - zwartkijker, zuurpruim"""
zurig, zuurseg, zoerseg, bijvoeglijk naamwoord, WBD III. 2. 3:31 'zuursig' = rins, ook 'ranzig'; zoerseg - Henk van Rijen - zurig; WBD III. 4. 4:50 'zurig weer' = koud mistig weer
zurkel, zurkel, zelfstandig naamwoord, WBD III. 4. 3:265 zurkel - zuring (Rumex); WBD III. 4. 3:262 kleeverzurkel - witte klaverzuring; WBD III. 4. 3:266 zurkel - paardezuring; WBD III. 2. 3:90 'zurkel' = zuring
zus, zus, eigennaam, In een gezin dat reeds jongens telde, kreeg het eerste meisje vaak de voornaam 'Zus'. Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - zus zn - Als na het eerste kind (een jongen) een meisje geboren werd, werd dat dikwijls zusje of zus genoemd.
zuur, zuur, zoer, zelfstandig naamwoord, zuur; WBD III. 1. 2:252 'het zuur hebben', 'het zuur krijgen' = maagzuur oprispen; WBD III. 1. 3:122 'zuur' = zitvlak v. e. broek; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - zoer (krt. blz. 12)
zuur, zuur, zoer, bijvoeglijk naamwoord, zuur - zuurder - zuurst, zuur; WBD zuur nat (van akkerland); WBD zuurdêeg - zuurdeeg (door gisting verzuurd deeg), ook 'zoerdêeg' genoemd; Pierre van Beek - en zuur pèèrd - ondeugend onbetrouwbaar paard; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - 'nen zuren aap'el; DANB die mölk is dun en zuur; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zó zuur as ene kèrhèngst (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970); – 'zuur' betekent hier agressief, onhandelbaar, zoals een hengst voor een gespan, lange uu, echter korte in de comp. WBD III. 3. 1:219 'zuur', 'moeilijk, stroef, nors' = stroef (in de omgang); Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - zoer (krt. blz. 12); WBD III. 2. 3:96 'zure bom' = augurk; zuur; ...al keek ze zoo zoer as ze mar kos. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); ...'n lange maogere taante mee 'n zoer gezicht. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939); Ik bijt nie in zoere appels, dè vergim ik! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de NTC 22-4-1939 – 8-5-1939); Cees Robben – ...zoer weer Wouters... (19571116); Henk van Rijen - 'zôêr pèèrd' - ondeugend paard; WBD zoerdêeg - zuurdeeg (door gisting verzuurd deeg), ook 'zuurdêeg' genoemd; WBD III. 4. 4:36 'zuur weer' = fris weer, ook kil, lucht, voos weer'; WBD III. 4. 4:50 'zuur weer' = koud, mistig weer: WBD III. 4. 4:60 'zure mist'= koude mist; lange oe; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - zoer (kaartje blz. 12); A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zu:r, bijvoeglijk naamwoord  'zoer' - zuur; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZOER - zuur, fr. aigre
zuurbol, zuurbòl, zelfstandig naamwoord, V wijnbal (snoepgoed); korte uu
zuurdeeg, zuurdêeg, zelfstandig naamwoord, zuurdeeg; Audioregistratie 1978 - …èn dan vatte ons moeder en stuk zwart brôod (…). Dè weet ik nòg goed… zuur brôod, jè, meej zuurdêeg gebakke nèt as den Dötser dieje kuch doen, hè! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels); WBD zuurdeeg (door gisting verzuurd deeg), ook 'zoerdêeg' genoemd; WBD zuurdêeg zètte - zuurdeeg maken
zuurkoolkei, zuurkôolkaaj, zelfstandig naamwoord, "korte uu; zuurkoolkei; kei ter afsluiting van zuurkoolpot; Van Delft - Om aan te duiden, dat het in een huishouden een kale boel was, zei [Dusee] hij: ""Ge vindt er niks als een opgedirkte dochter en 'n zuurkoolkaai."" (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929); Pierre van Beek – Om aan te geven, dat het er in een huishouden een kale boel was, zei hij: ""Ge vindt er niks as een opgedirkte dochter en 'nen zuurkoolkaai""... Voorheen maakten de mensen vaak zelf hun zuurkool in. Daarvoor gebruikte men een Keulse pot. Op de zuurkool kwam een plank te liggen en daarop, voor de druk, een straatkei. Het eten van zelfingemaakte zuurkool wees niet direct op weelde. (Tilburgse Taalplastiek 24-6-1964); Jan Schellekens – Wat je nodig had was een grote keulse pot, een rond plankje, een linnen doek en een gewicht. In de pot kwam gesneden witte kool. Daar werd pekel bij gegoten (ik vermoed gewoon water met zout), de linnen doek er overheen met daarop het plankje. Maar dan het gewicht. Wie heeft er een gewicht van zo'n kilo of vijf-zes in huis. Het toeval wil nu dat net in die tijd bij ons in de straat de kinderkopkes vervangen gingen worden door klinkers. (Uit: Herinneringen aan de Hoogvensestraat; www.cubra.nl/schellekens/)"
zuurkoolstamp, zuurkôolstaamp, zelfstandig naamwoord, korte uu; zuurkoolstamp; Ik zie liever 'nen dampenden berg zuurkoolstaamp mee 'nen kwartmeter verkensworst erbij. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30); Piet van Beers – ‘Vrèmde kòst’: Gif mèn mar wèk hier gewènd zèè,/ ene goeje vètte pòt./ Zuurkôolstamp òf brèùne bôone.../ Èn 'n nutje toe...  tòt slòt. (Spoeje doemmeniemer; 2009)
zuursteel, zuursteel, zelfstandig naamwoord, V zuurstok (bep. snoepgoed) korte uu
zuurtje, zuurke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Henk van Rijen - zuurtje
zuurtjesnat, zuurkesnat, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt (1996) - slap aftreksel, slappe limonade
zwaaien, zwaaje, zwak werkwoord, zwaaje - zwaajde - gezwaajd, zwaaien; WBD zwaoje - onder het stappen de hoeven naar buiten bewegen, ook genoemd 'maaje'
zwaan, zwaon, zelfstandig naamwoord, zwaan; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord  vr. - zwaan; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZWAAN zelfstandig naamwoord  v. niet m. - zwaan
zwaar, zwaor, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, zwaor - zwòrder - zwòrst, zwaor wèèrk; WBD zwaor koej - stukkig (forsgebouwd), ook 'stugge' of 'gròffe' koej genoemd; WBD zwaore - zwaar paard, ook 'bónk' genoemd of (Hasselt) 'bèls'; WBD zwaor - compact of stug (gezegd van bakkersbloem); DANB spaoje is zwaor wèèrek; WBD zwaor (II:914), gezegd van weefsel; WBD III. 1. 1:16 'zwaar' = grofgebouwd; WBD III. 1. 4:357 'zwaar' = lastig; WBD III. 2. 3:33 'zwaar' = stevig (voedsel); Bosch zwaor lope - in verwachting zijn; WBD III. 4. 4:82 'zwaar weer' = onweer; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 50) zwaor - zwòrder -zwòrst /zwaorst; zwaarder, zwaarst, naast zwòder (blz. 35) met vocaalreductie en d-epenthesis; – comparat. en superlat. van 'zwaor', met vocaalkrimping; – De door Dirk Boutkan (1996) - (blz. 50) gegeven comparatief 'zwòrder' heeft de vorm 'zwòdder' naast zich.; zwòrst - superl. zwaarst; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 35.) zwaorst / zwòrst, maar met flexie-e: zwòrste
zwaard, zwèèrd, zelfstandig naamwoord, M zwaard; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZWEERD zelfstandig naamwoord  o. zwaard
zwaard, zwaord, zelfstandig naamwoord, zwaard; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord  vr. + m. 'zwaord'; – zwaard, zwoord, zwoerd
zwabberen, zwabbere, zwak werkwoord, WBD III. 1. 2:123 'zwabberen' = slenteren, ronddolen; ook: rakken, bolliën'
zwager, zwaoger, zelfstandig naamwoord, Henk van Rijen - zwager; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 59) onze / jullie(je) / hullie zwaoger; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 51) verkleinwoord zwaogertje, ook zwaogerke
zwagerin, zwaogerin, zelfstandig naamwoord, schoonzuster; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - zwaogerin (krt-103)
zwalken, zwòlleke, zwak werkwoord, Henk van Rijen - zwalken, zwerven
zwaluw, zwòlm, zwòllem, zwòluuw, zwaolem, zelfstandig naamwoord, zwaluw; Pierre van Beek - 'as de zwollem weg is'; DANB de zwòleme zulle vórt gaaw trugkoome; ...alleen de merel zong ieveraans in 'n buske en de zwaolleme vlogen hoog deur de locht. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940); De zwaolleme zitten al klaor op den draod; in lange rechte rije, ze draaien d'r köpkes naor hier, naor daor, ze aaien d'r rökskes en kammen d'r haor, ze kijken, ze reiken naor 't wije. (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘De zwaolleme’, 1941); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej vrienden ist nèt as meej zwòlme: ge ziet ze allêenig meej schôon weer (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - uiting van een gedesillisioneerd mens; Cees Robben - ...schrèèverkes en zwollemen (19600708); (CK: geen Tilburgs. (zwòlm wel); Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - zwaoluw; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 97) de zwòluuwe zulle vlug t(e)rugkoome; WBD III. 4. 1:110 'zwolm', 'boerezwolm' - zwaluw (Hirundo rustica); WBD III. 4. 1:112 'zwolm' huiszwaluw; WBD III. 4. 1:116 'zwolm' - gierzwaluw; Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - ZWALUW - zwolem, zelfstandig naamwoord  m. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZWOLM, ZWALM, ZWAALM, ZWALEM, te Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZWAMEL zelfstandig naamwoord  m., niet v. - zwaluw; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  'zwolleme' zn - zwaluwen; WNT ZWALUW, zwaalf, zwalk, zwalm, zwavel, enz. - Hirundo Rustica L.
Zwaluw, De, Zwallem, de, toponiem, De Zwaluw; Audioregistratie 1978 - Wij hadde giender in, achter in de Zwallem, Zwallem òn de Wòlwijksebaon, daor han we tweej, drie akkers. Die hèbbe we nòdderaand verkòcht, omdè we, de jonges zòchte gin boerewèèrek te doen. (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
zwaluwstaart, zwòlmstèrt, zelfstandig naamwoord, zwaluwstaart; WBD (II:2498) 'zwollemstart' (en/of '-stert'?) 'mee nen zwolmstert'; WBD III. 4. 3:409 zwòlmstèrt - pijlkruid (Sagittaria sagittifolia); ook pèèlkrèùd genoemd
zwans, zwans, zelfstandig naamwoord, Frans Verbunt (1996) - penis; WBD III. 1. 4:241 'zwanzen' = spotten; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zwans zn - mannelijk geslachtsdeel; WNT ZWANS - 1) staart (v. e. dier) ; 2) mannelijk lid (nog bewaard in volkstaal 3) als scheldwoord
zwart, zwart, bijvoeglijk naamwoord, "zwart; Van Beek - ""Zwart als een krei (kraai)"", ""Zwart als een moor"", ""Zwart als een neger"", ""zwart als de duvel"". (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959); Van Delft - ""Een zwarte hond wasch je nooit blank."" Dit is: Van kwaadsprekerij blijft altijd iets hangen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929); Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zwarte sneuw gegeeten hèbbe ('77) - armoede gekend hebben; WBD III. 3. 1:32 'een zwarte' = neger; Dirk Boutkan (1996) - zwart + st = zwarst (superlatief) (blz. 28); Stadsnieuws - Et zaag er zwart vant vòlk; drie fraaters èn ene koolenboer. (020406); Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - zwart bijvoeglijk naamwoord - zwart; ook gebruikt in de zin van 'vuil'"
zwavel, zweevel, zwaovel, zelfstandig naamwoord, zwavel; Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - zwével — zwavel; WNT ZWAVEL. zwevel, zwegel
zwavelen, zwaovele, zwak werkwoord, zwaovele - zwaovelde - gezwaoveld, zwavelen; WBD zwaovele - kalken van huiden bestemd voor tuig- of overleer; WBD II:603, ook 'kalke' genoemd
zweep, zwêep, zelfstandig naamwoord, zwipke, zweep; R. J. 'hij zwaait meej de zwëep'; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZWEEP (scherpl. e) zelfstandig naamwoord  v. - vklw. zweepke(n), zwepke(n),zwippeke(n); Bosch zweep - zweep, ook genoemd: zwipke; – verkleinwoord van 'zwêep', met vocaalkrimping; Cees Robben – [Kinderen in een winkeltje:] Meneer, verkôôpte sewèèle nog drèèfdöllekes meej ’n zwipke... (19800418); WBD III. 4. 4:107 'zweepje' = zacht windje; ook 'zoefje'
zweer, zwèèr, zelfstandig naamwoord, zwirke, zwèrke, zweer, verzwering; WBD III. 1. 2:263 'zweer' = gezwel; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZWÈÈR zelfstandig naamwoord  m, niet v. - fr. ulcère. Ik heb 'ne zwèèr aan m'n been.; zwèrke - verkleinwoord; Henk van Rijen - zweertje; zwirke - verkleinwoord; WBD III. 1. 2:334 'zweertje' = zweer
zweerderij, zwèèrderij, zelfstandig naamwoord, aandoening met zweren; door Robben gebruikt in verband met de bedevaart naar Sint Job in Enschot; Job is geneesheilige inzake zweren. Cees Robben – [Sint Job] bewaor ons vur de zwerderij... (19600520)
zweet, zwêet, zelfstandig naamwoord, zweet; MP gez. Lui zwêet is gaa gerêed. WBD 'zweetbant' (II:l386) - zweetband (in een pet); WBD III. 1. 4:393 'kaal zweet' = kouwe drukte; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zwêêt zn — zweet; Luij zwêêt is gaaw gerêêd.
zweethiel, zwêethiele, zelfstandig naamwoord, meervoud, Frans Verbunt (1996) - tuinbonen
zweetvoet, zwêetvoete, zelfstandig naamwoord, meervoud, zweetvoeten; Cees Robben - mèn zwêetvoeten èn jouw kaaw haande; A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ; zelfstandig naamwoord  mv. - zweetvoeten, sterk transpirerende voeten; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZWEETVOET zelfstandig naamwoord  m. - zweetvoet
zweetvos, zwêetvòs, zelfstandig naamwoord, WBD benaming voor de zgn. koffievos met 'koffiekleur' als een type zonder nadere kleuraanduiding
zwellen, zwèlle, sterk werkwoord, zwèlle - zwol - gezwolle, zwellen
zwemmen, zwèmme, sterk werkwoord, zwemmen; Dirk Boutkan (1996) - zwèmme - zwóm - gezwómme
zwengel, zwingel, zelfstandig naamwoord, WBD zwengel van de windas (boven de put), in de Hasselt ook genoemd: 'zwèngel' of 'draajer'
zweren, zwèère, sterk werkwoord, zwèère - zwoor - gezwoore, zwèrderij; zweren (van een wond); B zwèère - zwèèrde - gezwoore; Dirk Boutkan (1996) - (zwêere - zwôor - gezwôore); De Wijs – (Echt gebeurd: ) Pastoor: Zedde gij gevormd, Jan? Jan: Jao Pastoor, in menne bovenèrrum en ’t hee gezwoore ôôk (17-10-1972); Cees Robben - èn et heej nòg gezwooren ôok; Nao drie of vier daogen, ik weet dè niemer percies moeste dan terugkome, dan kêeke ze of et al waar gaon zwèère. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
zwerven, zwèèreve, sterk werkwoord, zwerven; B zwèèreve - zwurf - gezwörve; Dirk Boutkan (1996) - zwèèreve - zwieref - gezwöreve
zwerver, zwèèrevers, zelfstandig naamwoord, zwervers; Cees Robben – De zwèèrevers knielden bij ’t kribbeke neer... (19600102)
zweten, zwêete, zwak werkwoord, B zweete (zonder naglijder), zwitte - gezwit; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij zwit; De Wijs  – “Daanste gij nie Sjaan? “Nè, waant as ik daans, dan zwéét ik en als ik zwéét dan stink ik.” (15-06-1963); Cees Robben - meej bezwitte kòp; Cees Robben - vur den toog wòr et hardst gewèrkt èn et mist gezwit; Piet van Beers – ‘Griepepidemie’: Ze heej al lieters thee gedronke/ èn ze zwit den hillen tèèd. (Spoeje doemmeniemer; 2009); Antw ZWEETEN - zweten: Zweeten gelijk e pèèrd; iemand doen zweeten - hem hard doen werken; vochtig worden, uitslaan; zwit - 2e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'zwêete', met vocaalkrimping; zweet; Cees Robben – D’n boer die zwit.. (19590509); Henk van Rijen - men gewèèr zwit zwit meej dè weer wir - mijn geweer condenseert met. [?]; zwitte - verleden tijd van ‘zwêete’; zweette; Cees Robben – Ik zwitte kruis en munt bij mekare. (19680913); gezwit; van ‘zwêete’; gezweet; Cees Robben – En die nog nôôt zô ver ak weet/ ’n Dröpke heef gezwit (19651231); Cees Robben – Daor wier gevrukt, gezwit, gebid... (19610915)
zwetskloot, zwètsklôot, zelfstandig naamwoord, kletskop; ‘Ge zèèt enne zwetsklôot en dè zèède’, namen aandere meense et vur onze vadder op. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
zweven, zwêeve, zwak werkwoord, B zwêeve - zwifde - gezwifd; in tegenwoordige tijd ook vocaalkrimping: gij/hij zwift; zweven
zwiem, zwiemke, zelfstandig naamwoord, verkleinwoord; Pierre van Beek - dun, zwiepend takje, dat 'doorslaat' als men het gebruikt; Henk van Rijen - ge slaot nie meej dè zwiemke, hurre - je slaat niet met dat zweepje, hoor; WBD III. 4. 3:78 zwiemke - lange dunne tak; ook genoemd: zwiep, gard, sliert; CiT (13) 'Ge slaot nie mee dè zwiemke, hùrre!'; C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - zwiemke, zelfstandig naamwoord  o. - jong zwiepend takje, waarmee gemene klappen gegeven kunnen worden; ‘ze moese jou op oe kont slaon mee 'n zwiemke waor zeuve jaor de nachtegaal op hee zitte zinge.’; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zwiemke zelfstandig naamwoord - twijgje; A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - zwiemke - veerkrachtige twijg (hilv.); WNT ZWIEM - buigzame, zwiepende tak of twijg
zwiep, zwiep, zelfstandig naamwoord, WBD III. 4. 3:78 zwiep - lange dunne tak, ook genoemd: gard, sliert, zwiemke
zwiers, zwiers, zelfstandig naamwoord, WBD afgeroomde melk, ook 'óndermèlk' genoemd; – korte ie; Cees Robben – [de stier spreekt] Ik (...) snoepte van d’n zwiers en ’t gras/ D’n klèèver en d’n rôôme... (19600415); C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZWIERS (kort uitgesproken) v. - taptemelk, symbool v. mager drinken. A.P. de Bont – Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zwirts, waarnaast soms 'zwirs', zelfstandig naamwoord  m 'zwierts' - ondermelk, taptemelk; Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - zwiers zn - ondermelk; WNT ZWIERS - (gewestelijk) dunne, afgeroomde melk met waterachtigen schijn
zwijgen, zwèège, sterk werkwoord, zwijgen; Frans Verbunt (1996) - zwèèg stil! - hou je mond; Cees Robben - Òch, lòt ik er mar oover zwèège; et paast beeter te zwèège; Cees Robben - zwèège moete as ge oud zèèt; gez. Henk van Rijen - Ik moet zwèège want ik hèb en winkeltje – neutrale opstelling v. kleine middenstander.; B zwèège - zwêeg - gezweege - geen vocaalkrimping in tegenwoordige tijd; Buuk Zwèèg stil - hou je mond; ‘Zwèèg stil, zwèèg stil - praat me er niet over.'; zwêeg - verleden tijd van zwèège; zweeg
zwijn, zwèèn, zelfstandig naamwoord, zwèntje, zwijn; Frans Verbunt (1996) - toevalstreffer bij het biljarten; Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZWIJN - fig. overdadige en beestachtige mensch; zwèntje - verkleinwoord; zwijntje; Dirk Boutkan (1996) - (blz. 24) zwèntje; – verkleinwoord van 'zwèèn', met vocaalkrimping
zwikken, zwikke, zwak werkwoord, WBD overhalen: het overleer op de leest om de rand v. d. binnenzool slaan en met een tang glad trekken (II:745)
zwil, zweel, zelfstandig naamwoord, WBD III. 1. 2:350 'zweel' = eelt (knobbel)
zwoerd, zwòrdje, zelfstandig naamwoord, zwoertjes, verkleinwoord; Henk van Rijen - zwoerdje, zwaardje; zwoertjes - verkleinwoord van ‘zwoert’; zwoerdjes; Cees Robben – (19611221)
Gelieve als bronverwijzing te gebruiken:
Sijs, Nicoline van der (samensteller) (2015-), eWND, op ewnd.ivdnt.org,
gehost door het Instituut voor de Nederlandse Taal