INT Dialectwoordenboeken

Oudenaarden, Jan (2015), Wat zeggie? Azzie val dan leggie! Aspecten van het dialect van Rotterdam, Rotterdam.

aalbesje, alebessie, aalbessenjenever

Aansteker, Aansteker, World Port Center op de Wilhelminakade (2001) van Lord Foster (1935)

aapje, apie, één kilo

aardappel, arepels, die haalt de nieuwe arepels niet; daar gaat het niet zo goed mee

adoot, adoot, politieagent; kinderversje: ‘adoteman/ met sabel an / en helm op / z’n schurftekop’

afgeladen, afgelajen, dronken

afnokken, afnokken, stoppen met werken; Engels: to knock off

aftaaien, aftaaien, vertrekken; Engels: to tie up: meren, vastleggen van een schip; aftaaien is het tegenovergestelde, hoewel de woordcombinatie ‘to tie off’ in het Engels zelf niet bestaat

allinson, alison, dr. Allinsonbrood

Apenrots, Apenrots, de Nieuwe Veste, op de hoek van Westblaak en Schiedamsedijk (1980) van Willem Schulze (1938)

armen-en-benenboot, armen-en-benen-boot, boot met rolletjes (ruwe boomstammen, mijnstutten) waarop veel ongelukken gebeurden

Baan, Baan, de, gebouw van de GGD (1940) aan de Schiedamsedijk van ir. Ad van der Steur (1893-1953), waarvan de ingang oorspronkelijk aan de Baan was

bajes, bajes, gevangenis (Hebr.: baït, beth: huis)

bakje, bakkie, een bakkie doen; 1. een schip vastleggen; 2. een kopje koffie drinken

bakkes, bakkes, gezicht, hoofd; ‘Ik sla je voor je bakkes’

balletje, balletje, als een balletje; dronken

ban, ban, ploeg havenarbeiders

Bananenschil, Banenenschil, sculptuur bij metrostation Gerdesiaweg; ook: De Bruine Scheet

Bankbiljet, Bank-bil-jet, bijnaam van Vrede en Welvaart (een naakte vrouwenfiguur met duif), een beeldhouwwerk van Pieter Starreveld (1911-1989) uit 1951 aan de gevel van de voormalige bank van ABN AMRO aan de Coolsingel, dat vroeger aan de Blaak hing; toen luidde de bijnaam: Nakie van Blakie

bats, batsies, zwarte gymschoenen

Bedelbrug, Bedelbrug, Binnenhavenbrug (omdat de brugwachter met een bakje aan een hengel het verschuldigde doorlaatgeld van de schipper inde)

Beer, Beer, Beertje, Rein Kreijermaat, Feyenoord

berenspek, berespek, ontbijtkoek

bietskommer, bietskommer, bedelaar; Engels: beachcomber: strandjutter; vandaar: bietsen: bedelen en bietser (ook volksetymologisch: bietskomkommer)

bikwammes, bikwammes, biekwammes, bikwanner, biekwanner, groot exemplaar; Engels: big one

Blaakse Bos, Blaakse Bos, boomwoningen aan de Overblaak over de Blaak (1981) van Piet Blom (1934-1999)

Bliksemschicht, Bliksemschicht, woningen op het Drinkwaterleidingterrein op de hoek van de Abraham van Rijckevorselweg en de Herman Bavinckstraat (1983) van Pi de Bruijn (1942)

blind, blind, een blinde dag; een dag waarop niets verdiend wordt

Blinde Piet, Blinde Piet, Piet de Kubber (1911-1981), straatmuzikant met een accordeon; hij is door Joh. van Berkel (1913-1956) vereeuwigd in het beeldhouwwerk (1942) van het Minervahuis aan de Meent

bloedblaar, bloedblaar, alpinopet

bloeden, bloeien, bloeden

bloody hurray, bleddie hoera, kouwe drukte; Engels: bloody hurray

Blunderput, Blunderput, parkeergarage onder het Museumpark; de bouw, waarbij van alles misging, duurde van 2005 tot 2010

Boerenhemel, Boerenhemel, Rotterdamse Rijweg, omdat voor stadsuitbreiding uitgekochte boeren in Overschie er een villa kochten of lieten bouwen

Boijmanshol, Boijmanshol, Boijmansstraat, die hellend naar de Korte Hoogstraat liep; sinds 1942 Bulgersteyn

Boijmansplein, Boijmansplein, Van Hogendorpsplein (‘Hoge Dorpsplein’); Boijmansplein was de officiële benaming tot 1867 maar werd ook daarna nog gebruikt

Bok, Bok, Johannes de Korver, Sparta

bokking, bokkum, bokking; een bokkum halen; op kantoor moeten komen om een standje in ontvangst te nemen (bokkum is Rotterdams voor bokking, een gerookte haring)

Bonte Paal, Bonte Paal, tolpaal op de Westzeedijk bij de Kievietslaan

Boogjes, Boogjes, woningen en winkels aan de Nieuwe Binnenweg nabij het Eendrachtsplein (1977) van Pietro Hammel (1933-2007); het was een nogal verwarrende bijnaam, omdat er ook een straat is van die naam (in Tuindorp Vreewijk), maar na een verbouwing verdween met de boogjes de bijnaam. De verwarring duurt echter voort. Het winkel- en uitgaanscomplex, sinds einde 2011 onder het viaduct van de voormalige Hofpleinlijn tussen de Raampoortstraat en het Katshoek, heet min of meer officieel Hofbogen of Hofboogjes, maar wordt vaak afgekort tot… de Boogjes

bouten, bouten, zijn behoefte doen

bronzen, bronzen, slapen

Brug der Zuchten, Brug der Zuchten, oude Koninginnebrug (1878-1929)

Bruine Kees, Bruine Kees, Kees Koornneef (1914-1988), Feyenoord; organiseerde tussen 1947 en 1972 wedstrijden tussen oud-internationals en oud-Sparta (eerst op het Schuttersveld, later op het HOV-terrein). De opbrengst was bestemd voor de oudjes van Crooswijk

Brutale Gerrit, Brutale Gerrit, ir. Gerrit Johannes de Jongh (1845-1917); van 1879 tot 1910 directeur van Gemeentewerken

buizen, buizen, grote hoeveelheden bier drinken

Bult, Bult, de, de hoogte in Het Park tussen Parkkade en Heuvellaan, ook wel genoemd De Bult van De Jongh, in 1896 opgeworpen met grond uit de 2de Katendrechtsehaven; wordt ook abusievelijk De Heuvel genoemd, maar dat is de naam van het westelijke deel van Het Park, het later hieraan toegevoegde landgoed De Heuvel, naar de heuvel waarop het Herenhuis staat; ‘Want de Bult is bij het Park en het Park is bij de Bult. Als de kalletjes er verdwalen, is dat niet de Bult z’n schuld.’

bunkeren, bunkeren, schaften

bunzig, bunzig, bang

Burgemeester van de Polder, Burgemeester van de Polder, de, Cornelis Posthuma (1870-1927), een caféhouder uit de Polder, de buurt rond de Zandstraat, ook wel de Prak genoemd; of uit de Prak de ‘jongens van de gestampte pot’ kwamen is niet bekend, uit de Polder kwamen wel ‘de jongens van de vlakte’

Calandplein, Calandplein, Coolsingel ter plaatse van het Calandmonument, in 1907 daar geplaatst ter ere van Pieter Caland (1826-1902), de ontwerper van de Nieuwe Waterweg, en in 1939 verplaatst naar de Veerkade omdat het een sta-in-de-weg was voor het verkeer. Het monument was een geschenk van burgemeester F.B. s’Jacob (1850-1935). Het bedrag dat hij bij zijn afscheid in 1906 van de bevolking kreeg aangeboden, werd ervoor bestemd

carrier, kerrie, bakfiets (Engels: carrier)

Centje-Duikelaar, Centje-Duikelaar, Adrianus Gijzeling (1837-1911), die geregeld tijd doorbracht in de Rijkswerkinrichting in Hoorn; deze straatfiguur liep in 1950 nog postuum rond in een uit bordkarton nagebouwd Oudt-Rotterdam op de manifestatie Ahoy’ in Het Park onder het roepen van: ‘Menschen, maak je centjes klaar en koop van mij een duikelaar’; hij overleed in het ‘Groote Ziekenhuis’ op de Coolsingel

Charley, Charley, Henk Bosveld, Sparta

Christus van Rotterdam, Christus van Rotterdam, de, Abraham Rutger Rutgers (1883-1942), dominee die zich verzette tegen de Duitsers en omkwam in het concentratiekamp Dachau

Coentunnel, Coentunnel, spelerstunnel in de Kuip

Colosseum, Kollos, Colosseum, voormalige bioscoop aan de Beijerlandselaan (1929-1979)

Cor Bamzaai, Cor Bamzaai, Cornelis Bastiaan Vaandrager (1935-1992), Rotterdams schrijver en dichter, zo genoemd door de schrijver Jan Cremer (1940) in Ik, Jan Cremer (1964)

Crooswijkertje, Crooswijkertje, akelige hoest (genoemd naar de begraafplaats Crooswijk)

dadelijk, dalek, straks (terwijl het een verkorte vorm is van ‘dadelijk’, dat ‘meteen’ betekent)

Deliplein, Deliplein, Was de naam in de volksmond voor de Delistraat op Katendrecht. Op verzoek van de deelgemeente Feijenoord kreeg het plein voor de Delistraat op 2 mei 2007 officieel de naam Deliplein

diergaarde, Diergaarde, dierentuin, zoo; waarschijnlijk germanisme van Tiergarten

Dijk, Dijk, de, Schiedamsedijk

Ding, Ding, het, sculptuur op de Coolsingel voor de Bijenkorf (1957) van Naum Gabo (1890-1977)

Directeur, Dirrukteur, Dirk Kuijt, Feyenoord, na zijn terugkeer in de Kuip in 2015

Doelenplein, Doelenplein, foutieve benaming voor het Schouwburgplein waaraan ook concertgebouw de Doelen staat

Doktersstraat, Doktersstraatje, Mathenesserlaan

Don Leo, Don Leo, Leo Beenhakker, o.a. trainer van Real Madrid en Feyenoord

dood varken, dooie varkens, balen meel

doodsbemore, doodsbemorre, doodsbang (Hebr.: mora: bangheid)

Doodskist, Doodskisten, aanbouw bij de St.-Laurenskerk (1981) van Wim Quist (1930)

Doorbraak, Doorbraak, de, Meent; de straat vormt de verbinding tussen Coolsingel en Jonker Fransstraat, waarvoor heel wat moest worden gesloopt

doorsteker, doorsteker, makkelijk te maken hijs; hij heeft een doorsteker: hij heeft mazzel

drie-in-de-pan, Drie-in-de-pan, doopvont in de Sint-Laurenskerk van Han Petri

Driehoekstraat, Driehoekstraat, Djeroekstraat

drol, drolletje, drolletje drie van Overschie; iemand die achteraan komt kakken

Drol van Rotterdam, Drol van Rotterdam, The seated woman, sculptuur van Willem de Kooning (1904-1997) op het Weena, 1984; voor het eerst zo genoemd door gemeenteraadslid Nelis Oosterwijk (1945), die tegen plaatsing was, daarna zelden meer gehoord; sterker, er zijn er twee naast geplaatst

dubbel, dubbelt, dubbel

Duivenvrouwtje, Duivenvrouwtje, het, voerde voor de Tweede Wereldoorlog de duiven op het Grotekerkplein; aanvankelijk Petronella Middelhoven-Hoedert en later Hannetje van Ham (1870-1962), die door Joh. van Berkel (1913-1956) is vereeuwigd in het beeldhouwwerk (1942) van het Minervahuis aan de Westewagenstraat

elektricien, elektrizijn, elektricien

engerd, enge neel, engerd, griezel

Europe’s Fifth Avenue, Europe’s Fifth Avenue, Lijnbaan

Fantoom, Fantoom, het, Das Phantom, Roy Makaay, Feyenoord

Feyenoordbink, Feyenoord-bink, Feyenoord-supporter

fieter, fieter, koker voor losgestort graan; Engels: feeder

fleer, fleer, harde, ongecontroleerde trap tegen de bal

Flipspuit, Flipspuit, Hofpleinfontein (1955) van Cor van Kralingen (1908-1977) en J.R.A. Koops (1902-1974); geschenk van Phs. (Philippus) van Ommeren (1900-1994) en vandaar de naam: naar analogie van de flitspuit, die een insecticide spoot

Fluitketel, Fluitketel, Station Rotterdam Blaak (1993) van architect Harry Reijnders (1954)

gabber, gabber, vriend (Hebr.: chawwer: kameraad)

gajes, gajes, slecht volk (Hebr.: gajies: soldaten, legioen); ook agajes, politie; dof gajes, recherche.

Gapersteeg, Gapersteeg, Vissteeg (sinds 1898)

Gasfabriek, Gasfabriek, Centrale Bibliotheek aan de Hoogstraat (1982, J. Boot)

gehakt, gehak, gehakt, bal gehak(t); sufferd

Gellie, Gellie, Ruud Heus, Feyenoord

gemeentecowboy, gemeentecowboy, agent te paard; de Bereden Brigade werd in Rotterdam opgericht op 1 juli 1897

Generaal, Generaal, de, Jacobus Nicolaas Roulez (1853-1921) die afkomstig was uit Sluis in Zeeuws-Vlaanderen; straatfiguur die door M. J. Brusse werd beschreven in De Zonderlinge Avonturen van ‘Zijne Excellentie de Generaal’ (1915); hij overleed in een logementje in de Korte Baanstraat

gestrekt, gestrekt gaan, gaan slapen

giechel, giechel, neus; ‘die blauwe giechel heptie ook niet van de thee’

Glazen paleis, Glazen Paleis, Van Nellefabriek in de Spaanse Polder (1929, Brinkman en Van der Vlugt), naar analogie van het Crystal Palace in London

Glazen straat, Glazen straat, Passage, gebouwd in 1879 naar een ontwerp van J.C. van Wijk (1844-1906) en in 1940 verwoest bij het bombardement

glimjas, glimjas, politieagent

glimmerik, glimmerik, politieagent

goal, kool, 1. doel; 2. doelpunt (Engels: goal)

goaltje kicken, kooltje kikken, straatspelletje met bal

godmajoor, godmajoor, als een godmajoor; dronken

gof, gof, goft, grote snelheid; ‘met een rotgof de boch door’

gozer, gozer, kerel, vent (Hebr.: goton: schoonzoon, bruidegom)

grandige kit, granderekit, politiebureau

grandiger, grander, grandige, politieagent

groots, groos, trots (van: groots)

haak, haken weg!, wordt geroepen als er controle komt bij een karwei waarbij geen haken gebruikt mogen worden, bijvoorbeeld bij het lossen van balen meel; ook overdrachtelijk gebruikt bij andere vormen van controle

Haarspeld, Haarspeld, woningen en winkels bij Hofplein en Pompenburg (1983) van Carel Weeber (1937)

haasje-overboot, haasje-over-bootje, klein stoomschip met weinig lading; het haasje-over slaat op de snelheid waarmee ze geladen en gelost werden

Hak van Weeber, Hak van Weeber, woongebouw aan het Vasteland (1981) van Carel Weeber; ook: Hoefijzer

halvezool, halve zool, sufferd, klootzak; Engels: asshole

Hans, Twee Hanzen, de, Hans Kombrink (1946) en Hans Simons (1947) werden in 1994 namens de PvdA wethouder in Rotterdam. Zij voerden gezamenlijk campagne bij de gemeenteraadsverkiezingen. Naar analogie met het carnavalsduo De Twee Pinten kregen zij hun bijnaam. Simons bleef tot 2001 wethouder, Kombrink tot 2004

harderwijker, harderwijker, rare gozer, vrek

harstkarbonade, harstkarbonade, schouderkarbonade

havenartiest, havenartiest, havenarbeider

havenbaron, havenbaron, werkgever in de haven

Hef, Hef, de, Spoorweghefbrug over de Koningshaven, ontworpen door Pieter Joosting (1867-1942), onder andere bekend door de film van Joris Ivens (1898-1989) en het boek van Cor Vaandrager (1935-1992)

heintje, heintje, graanmonster, later aanveegsel onder in het ruim

hoed, hoed, politieagent; ‘Vooral de hoeden, die in 1864 de bestaande sjako’s hadden vervangen, waren een typisch onderdeel van de politie-uniform. Die hoeden gaven aanleiding tot de scheldnaam hoed, die in de dagen van het De Vletter-oproer (1868) herhaaldelijk heeft weerklonken, doch die overigens nog tot 1940 werd gehoord’

Hoefijzer, Hoefijzer, woongebouw aan het Vasteland van Carel Weeber); ook: Hak van Weeber

Hok, Hok, het Hok; houten gebouw op Katendrecht waar losse bootwerkers werden aangenomen (‘Baas neem mijn, krijgie een knijn.’)

hol, hol, helling

hollewaai, hollewaai, schop onder de kont (ook: hollepieper)

Homerus van Middelharnis, Homerus van Middelharnis, Rien Vroegindeweij (1944), dichter die in Middelharnis werd geboren

Hooisteeg, Hooisteeg, Hoofdsteeg

hurry-up, horrie op, volop; Engels: hurry up

IJzeren Rinus, IJzeren Rinus, Rinus Israël, Feyenoord, Excelsior

inkochelen, inkochelen, iemand het gezicht met sneeuw inwrijven

Isaäc Hubertstraat, Izekebetstraat, Isaäc Hubertstraat

jajem, jajem, jenever (Hebr.: jajim: wijn)

Jan Gat, Jan Gat, De verwoeste stad op Plein 1940, beeldhouwwerk van Ossip Zadkine (1890-1967) uit 1953; ook: Jan met de handjes en Zatkinie: (Bootwerker: ‘Net me baas: z’n klauwe staan verkeerd en geen hart in z’n lijf’)

Jan Loert, Jan Loert, Jan Liersen (1853-1929); stond meer dan 55 jaar met een zuurkraam bij de Zandstraat; loert betekent leverworst, maar werd meestal schertsend gebruikt voor drol

Jato, Jato, politieagent (rond 1870); ‘Willekeur, eigenmachtig en onbekendheid met de Rotterdamse toestanden bij van elders geïmporteerde agenten, die het bovendien aan leiding ontbrak, gaven het ontstaan aan de scheldnaam Jato voor al wat de politie-uniform droeg.’; rijmpje: ‘Jato, Jato, houdt hem in de gato, ho, ho, ho’; in 1917 nog bij M.J. Brusse

jatten, gejat, gestolen (Hebr.: Jat: hand)

Jonker Fransstraat, Jonker Frankestraat, Jonker Fransstraat (naar analogie van de Korte en de Lange Frankenstraat)

juut, jut, juut, politieagent; stille ju(u)t, rechercheur

kaakje, kakies, 1. biscuitjes; 2. geld

kaasjager, kaasjager, rijwielagent; op 21 februari 1909 werd de rijwielbrigade in Rotterdam opgericht. Kaasjager was de eerste agent op een fiets; ook wel ‘kaassie’ genoemd

Kaat Mossel, Kaat Mossel, Catharina Mulder (1723-1798); prinsgezinde visvrouw, veroordeeld tot tien jaar verblijf in het cachot onder de toren van het oude stadhuis op de Hoogstraat, maar eerder vrij dankzij haar advocaat, de dichter Willem Bilderdijk (1756-1831)

Kabouter Buttplug, Kabouter Buttplug, Santa Claus (2001) van Paul McCarthy (1945) op het Eendrachtsplein

kakkies, kakkies, blote kakkies; blote voeten (Maleis: kaki: voet)

kano, kano, maat kano; grote schoenmaat

Kanon, Kanon, het, Wim Lagendaal, Excelsior

Kanon, Kanon, het, Huig de Groot, Sparta

kapoentje, kapoentje, lieveheersbeestje

kapsalon, kapsalon, gerecht van friet, shoarma/kebab, kaas en salade met knoflooksaus en sambal

karbonadebuurt, karbonadebuurt, op stand; dure buurt

Kasbah, Kasbah, voormalige horeca-gebouwtjes uit 1970 in het Worstbos (naar initiatiefnemer wethouder Jan Worst), gebouwd en geplant in afwachting van de definitieve bebouwing langs het Weena

Kasteel, Kasteel, het, Spartastadion

Kasteel, Kasteel, Spartastadion in Spangen (1916) van De Roos en Overeijnder, woongebouw op de hoek Brede Hilledijk en Joubertstraat, voormalig hoofdkantoor van Thomsen’s havenbedrijf (1903) van J.P. Stok Wzn. (1862-1942), voormalig machine- en ketelhuis op het Drinkwaterleidingterrein

Kastje zes, Kassie zes, Sculptuur ‘zonder titel’ bij het gebouw Technikon aan de Schiekade (1971) van Margot Zanstra (1919-2010)

katje, katje, baaltje suiker, koffie, graan enz., dat men voor eigen gebruik meeneemt

keilaars, keilaarzen, voetbalschoenen; Onder het pseudoniem Nelis Keylaers schreef redacteur Henk Das (1893-1963) jarenlang een rubriek in De Feyenoorder, het clubblad van Feyenoord

Kerkhof, Kerkhof, Plan C (op het laatst toen de loop eruit was en het daar uitgestorven was, 1889-1940)

keteljurk, keteljurk, ketelpak

ketelpak, ketelpak, overall (letterlijke vertaling van boilersuit)

keukensuiker, keukensuiker, basterdsuiker

kezen, kezen, copuleren (van het Japanse geisha)

Kielschieters, Kielschieters, bijnaam voor alle Rotterdammers, die zo genoemd worden omdat zij een bootje, dat met de kiel naar boven in de Maas dreef, voor een walvis hielden, waarna zij hun geweren er op leegvuurden

kiep, kiep, vliegende kiep, systeem bij straatvoetbal waarbij de keeper tevens veldspeler is

kinderwagen, kinderwagen, voor de kinderwagen; uitdrukking bij het geven van een fooi

King, King, Adriaan Koonings, Feyenoord

King Kong, King Kong, Christiaan Anthonius Lindemans (1912-1946), aanvankelijk verzetsstrijder, later landverrader

King of the gasstation, King of the gasstation, Mike Obiku, Feyenoord

Kippenlaan, Kippenlaan, Westmaaslaan, het laantje langs de tuin van de Zweedse Zeemanskerk (Svenska Sjömanskyrkan) tussen Parklaan en Westzeedijk

kippenvoer, kippenvoer, katje graan

Kist van Quist, Kist van Quist, Rotterdamse Schouwburg (1988) van Wim Quist (1930)

kistjesman, kistjesman, parlevinker

kit, kit, politie; afkorting van ‘granderekit’

kitwagen, kittewagen, politieauto

klaar-naar-huis, klaar naar huis, systeem waarbij het werktempo wordt opgejaagd, het schip eerder kan vertrekken en de bootwerkers eerder naar huis kunnen

Klein-Mokum, Klein-Mokum, door de joodse gemeenschap van Rotterdam; van de 12.000 Rotterdamse joden was na de Tweede Wereldoorlog slechts een fractie over

Klein-Volendam, Klein Volendam, bebouwing van het Heliportterrein aan het Stroveer (1980) van Jan Verhoeven (1926-1994)

kleine grote man, Kleine grote man, de, Louis Davids (eigenlijk Simon David, 1883-1939), cabaretier die werd geboren in de Rotterdamse Zandstraat

klets, klets, een kouwe klets; een glas bier

kloffie, kloffie, kostuum

kloszaterdag, kloszaterdag, ingeroosterde zaterdag waarop gewerkt moet worden (waarop je de klos bent)

knakker, knakker, gozer (rare knakker: rare gozer)

Knakkie, Knakkie, Dick Schneider, Feyenoord

kneiter, kneiter, groot exemplaar

knijverzak, knijverzak, broodzak; Engels: to connive; oogluikend toestaan

knol, knol, gat in hiel van kous of sok

knolsmeris, knolsmeris, politieagent te paard, in de roman Stad (1932) van Ben Stroman

kochelen, kochelen, sneeuwballen gooien

koeientiet, koeietiet, een broodje koeietiet; een broodje uierboord

koekenbakker, koekebakker, sufferd

Koffiemolenbrug, Koffiemolenbrug, oude brug over de Spoorweghaven (omdat hij met de hand werd opengedraaid)

kokeren, kokeren, in z’n neus kokeren; in z’n neus pulken

kolenbakken, kolebakt, wat je kolebakt; wat je zegt; Engels: what you call it, via: wat je kolekit; ook gehoord: het weer is niet wat je me kolebakt)

Koning van de stapelloop, Koning van de stapelloop, de, Cornelis Verolme (1900-1981)

Koningin van de Maas, Koningin van de Maas, bijnaam die voor zichzelf spreekt

Koningin van de Oude Binnenweg, Koningin van de Oude Binnenweg, Maria Heiden (1944), stichter van boekhandel v/h Van Gennep op nr. 131b; zij werd geboren in Bolnes en is door Jules Deelder voor de grap eens het Monster van Bolnes genoemd

Koopgoot, Koopgoot, Beurstraverse; verzonken winkelcentrum tussen Beursplein en Lijnbaan; de naam Beurstraverse werd in 1994 gegeven maar wordt door vrijwel geen Rotterdammer gebruikt

koperbout, koperbout, politieagent, ook wel afgekort tot ‘bout’; in de tijd dat de politie helmen droeg (na de ‘hoed’ en voor de ‘platte pet’); Wertheim: ‘En de kinderen maar roepen: Koper! Koper! Ze waarschuwden op die manier dat de politie aanrukte. Van koper waren de kammen op de helmen.’

Koperen Ko, Koperen Ko, Johannes Willem Leiendecker (1909-1982), straatmuzikant met op en aan zijn lichaam een compleet orkest, dat na zijn dood een plaats kreeg in het Historisch Museum

Kraatpaal, Kraatpaal, kronkelende lantaarnpaal op de hoek Karel Doormanstraat – Van Oldenbarneveltstraat, vormgegeven door kunstenaar Cor Kraat (1946)

kras, kras, voorman bij de bootwerkers

Kraton, Kraton, buurtje bij de Brede Hilledijk op Katendrecht, naar het paleis van de sultan van Atjeh op Sumatra, dat in 1874 door het KNIL werd veroverd; het buurtje verdween bij het graven van de Maashaven; ook de bijnaam van het onderkomen van Chinese zeelui op het terrein van de Koninklijke Rotterdamsche Lloyd

Kromme, Kromme, de, Willem van Hanegem, Feyenoord

Krottenkoning, Krottenkoning, de, H.J.P. Fennis, huisjesmelker wiens imperium in 1980 instortte, maar die voordien velen in de ellende had gestort

kruipen, kruipen, achter de gebreide broek kruipen, achter Kaap Kont kruipen, tussen de klamme lappen kruipen, tussen de vette lappen kruipen, in je nest kruipen; gaan slapen

Kruiskade, Kruiskade, West-Kruiskade; (ook ‘de Kade’); de naam is verwarrend omdat de echte Kruiskade ook bestaat en oostelijker ligt

kruizenruiker, kruizenruiker, hond

kuieren, kuieren, een dag kuieren: onbetaald verlof als straf

Kuip, Kuip, de, Stadion Feijenoord

Kuip, Kuip, Stadion Feijenoord (1936) van Brinkman en Van der Vlugt)

Kwakernaat, Kwakernaat, wijkje bij de Botersloot

Laan, Laan, de, Beijerlandselaan

Leeuw van Kralingen, Leeuw van Kralingen, de, Pierre-Henri (Henri) Martin (1793-1882), oud-leeuwentemmer, werd de eerste directeur van de Rotterdamse Diergaarde

Leeuwenkuil, Leeuwenkuil, Leeuwensteinstraat (onderaan de Brede Hilledijk)

lege koe, lege koeien, koeiehuiden

legioen, Legioen, het, de verzamelde Feyenoord-supporters

lekko, lekko, laat maar zakken/vallen, kijk uit!, zet neer!; Engels: let go

lel, lel, in het lel gooien; in het water gooien

Lessenaar, Lessenaar, Bureau Zeehavenpolitie bij de Parkhaven (1984-1992) van Maarten Struijs (1946)

Leuvebrugsteeg, Breggesteeg, Leuvebrugsteeg

lijk, lijken, uit de lijken; doodmoe (een lijk is een touw dat ter versterking in de rand van een zeil wordt vastgenaaid)

Lijn, Lijn, de, Holland-Amerika Lijn

Little, Little, Richard Dombi, trainer van Feyenoord

Little Italy, Little Italy, bebouwing langs de Spaansekade (1984) van Piet Blom (1934-1999); ook: Torremolinos

Little London, Little London, vanwege de vestiging van veel Engelse kooplieden in de 17de eeuw; zelfs in de 19de eeuw was de sfeer in Rotterdam nog zo Engels, dat de Engelse journalist Lewis Goldsmith over de Rotterdamse vrouwen kon schrijven: ‘Either from the frequent intercourse with England, or from the many intermarriages with English families, the ladies of this city have in their looks, in their dress, and in their whole character, traits of great resemblance to their fair ones of Great Britain.’

lopen, lopen, verkering hebben (‘Willie mè me lope?’)

lou, lou, niet, slecht (Hebr.: lo: niet); lou loene: geen resultaat, niks gedaan (Hebr.: lou lonoe: niet aan ons)

Luchtbrug, Luchtbrug, Stadionviaduct bij de Kuip

Luchtspoor, Luchtspoor, Spoorwegviaduct over de Binnenrotte (gesloopt in 1993); ook ‘duizendpoot’ en ‘grote paraplu’

luimen, luimen, slapen

luimkeet, luimkeet, luimkit, slaaphuis

Luizenmarkt, Luizenmarkt, Vlasmarkt; voor de Tweede Wereldoorlog, toen daar nog een tweedehandsmarkt was

lullopertje, lullopertje, spel waarbij twee of meer personen elkaar de bal toespelen en een derde, de ‘lul’, moet trachten hem te bemachtigen; zodra dit lukt, is degene die de bal het laatst speelde de nieuwe ‘lul’; met een net woord ‘rondo’ genoemd

Maasbrug, Maasbrug, Willemsbrug; ook in de uitdrukking: ‘hij moet oom zeggen tegen de Maasbrug en tante tegen het Poortgebouw’, wat betekent: ‘hij is wel een heel echte Rotterdammer’

Maasstad, Maasstad, de, vanwege de ligging aan de Nieuwe Maas

maffer, maffer, stakingsbreker

majem, majem, water (Hebr.: majim: water)

mand, naar je mandje gaan, gaan slapen

Mannenlaan, Mannenlaan, Generaal Van der Heydenstraat (sinds 1880)

Mariodonna, Mariodonna, Mario Been, Feyenoord

markten, marten, naar de mart gaan

match, metsie, partijtje (straat-)voetbal (Engels: match)

mats, mats, te mats; te veel, te gek; Engels: too much

meneertje, meneertje, commissaris van politie

meuren, meuren, slapen

meuten, meuten, zeuren

mezomme, mezomme, geld (Hebr.: mezumon: gereed, baar, contant; gezegd van geld)

mokkel, mokkel, negatieve benaming voor vrouw

Mokum Reis, Mokum-Reis, door de joodse gemeenschap; reis is de letter r in het Hebreeuwse alfabet en de eerste letter van Rotterdam, mokum betekent stad

molm, molm, geld

mopperen, mopperen, koffie drinken

morgen, morrie, goede morgen (Engels: good morning)

mos, mos, meisje (Spaans: moza)

Mr. Feyenoord, Mr. Feyenoord, Wim Jansen, Feyenoord; ook gezegd van Ben Wijnstekers, Feyenoord

Muizengaatje, Muizengaatje, voormalige bijnaam voor de doorgang onder de spoorbaan van de Bergweg in het Oude Noorden naar de Straatweg in Hillegersberg

mus, mos, mus

nachtburgemeester van Rotterdam, Nachtburgemeester van Rotterdam, Jules A. Deelder (1944), dichter, prozaschrijver en performer; hij noemt zich ‘aucteur’

narriskat, narriesjkat, dwaasheid, onzin (Jiddisch; närrisch: zot, dol; kat=keit=heid)

natte-jassenboot, natte-jassen-boot, schip met huiden

Nederveen, Nederveen, bootsman die een hijs te hard neerzet (Nederveen was een heibedrijf in Rotterdam)

Neef Teunis, Neef Teunis, [honkbalclub] Neptunus

neet, neten, kantoorpersoneel

Neus, Neuze, de, Gerrit Hulsman, Feyenoord

never-come-backlijn, never-come-back-line, onduidelijke scheepvaartmaatschappij, wilde vaart. Vrachtschepen die niet in lijndienst varen, maar van de ene naar de andere plaats volgens telkens nieuwe opdrachten, behoren tot de wilde vaart; onbekend of en wanneer ze terugkeren in de thuishaven

Nico Cita, Nico Cita, Nico Kamermans (1921-1996), oud balletdanser en dansschooleigenaar, was dj in Cita 2000 aan de ’s-Gravendijkwal 132. Hij noemde zich de ‘oudste discjockey van het westelijk halfrond’ terwijl hij in feite werkzaam was op het oostelijk halfrond

Nieuwe Werk, Nieuwe Werk, wijk langs de rivier, ten zuiden van de Westzeedijk en ten oosten van Het Park

Nultien, Nul tien, 10, Naar het netnummer; oorspronkelijk werd in groepen van Feyenoordsupporters geweigerd de naam Amsterdam uit te spreken, er werd aan gerefereerd als 020, het netnummer van die stad; 010 is het logische gevolg

offside, afsijt, buitenspel (Engels: off side)

onderen, van onderen, opgelet, er komt iets van boven

Oppie, Oppie, mr. Ivo Opstelten (1944), burgemeester van Rotterdam (1999-2008)

opzoomeren, opzoomeren, bewonersinitiatieven om de eigen buurt op te knappen; begon in 1989 in de Opzoomerstraat in Delfshaven, waar de bewoners het zat waren op overheid en huiseigenaren te wachten

orgelpijper, orgelpijper, boevenwagen; ieder hokje in de wagen had een pijp op dak voor de frisse lucht; vanwege de kleur ook wel blauwpijper en vanwege het aantal zespijper genoemd

Oude Beestenmarkt, Ouwe Beestemart, tot ongeveer 1875 was de veemarkt gevestigd op het Hofplein

oude moeder, ouwe moer, moeder

Oude Schicht, Oude Schicht, de, Tonny van Ede, Sparta

Oude Tuin, Ouwe Tuin, Oude Plantage

oude vader, ouwe vaar, vader

paal, paal, aan de paal lopen; werkloos zijn

Paardenstrontstraat, Peerdestrontstraat, Isaäc Hubertstraat, in de tijd dat daar de remise van de paardentram was gevestigd

partij losgestort, partijtje losgestort, hagel- of regenbui

penalty, pinantie, strafschop (Engels: penalty); drie korners pinantie; wegens plaatsgebrek ingevoerde spelregel bij het straatvoetbal: i.p.v. drie hoekschoppen één strafschop

penoze, penoze, onderwereld (Hebr.: parnosoh: beroep, kostwinning)

Penssteeg, Penssteeg, Vrouwensteeg (sinds 1896)

Perron Nul, Perron Nul, opvangplek voor drugsverslaafden naast het Centraal Station (1987-1994)

peunen, peunen, hard werken

Philosophe de Rotterdam, Philosophe de Rotterdam, le, Pierre Bayle (1647-1706), naar Rotterdam gevlucht Hugenoot; hij gaf les gaf aan de Illustere School en was oprichter van het tijdschrift Nouvelles de la Republique des Lettres

pier zeven, pier 7, lang meisje (pier 7 is de langste pier in de Waalhaven)

Pierenpot, Pierenpot, verkeerscircuit aan de zuidzijde van de Van Brienenoordbrug

Pierre, Pi-Air, Pierre van Hooijdonk, Feyenoord

pij, pijt, kostuum

pik, pik, vijf pik (van de baas); vijf minuten pauze (in de baas z’n tijd)

pillen, pillen, voetballen

pindachinees, Pindachinezen, door de economische crisis raakten veel Chinese zeelui werkloos. Als vreemdelingen kregen zij geen ondersteuning en vanuit Katendrecht trokken zij met pindakoeken het land in

Pingel, Pingel, Wim de Kreek, Feyenoord

pingel, pingel, penalty

pit, pit, politieagent

pitten, pitten, slapen

Pleretstraat, Pleuropstraat, Pleretstraat

pleur, pleur, bakkie pleur; kop koffie

plomp, plomp, water (‘iemand in de plomp gooien’)

poehaan, poehaan, kras, voorman bij de bootwerkers

poenjakken, poenjakken, classificeren [gevaarlijke, goed betaalde werkzaamheden in de haven verrichten]

poer, poer, kwijt, weg

Ponskaart, Ponskaart, beoogd woongebouw van architect Henk Klunder (1935) aan het Weena dat nooit van de grond kwam

Pori Foto, Pori foto, door de Surinaamse gemeenschap: pori betekent rot, bedorven, maar verwijst naar de eerste lettergreep van Rotterdam; foto betekent stad

post, possie, politiepost

pot, pot, voor de pot; voor het doel

poten, poten, twee jongens die de voeten een voor een voor de ander zetten; het is een hulpmiddel om de partijen voor een metsie te kiezen

Potlood, Potlood, Blaaktoren aan de Kolk (1984) van Piet Blom (1934-1999); de bijnaam Kabouter Puntmuts stierf een roemloze dood

pozer, poser, duit (Hebr.: poshut: eenvoudig)

Professor Boudewijn, Professor Boudewijn, Boudewijn Mastenbroek (1889-1956), werkloos zeeman uit de Boomgaardstraat 74, door zichzelf aangesteld als explicateur bij de bouw van de Maastunnel; verkocht een boekje over de tunnel en prentbriefkaarten van zichzelf

Prutser, Prutsers, de, Arnold (1886-1966) en Anton Hörburger (1886-1978), voetballende tweeling van VOC

Puck, Puck, Gerrit van Heel, Feyenoord

Pummy, Pummy, Gerard Bergholtz, Feyenoord

Puntegaalstraat, Pluk-me-kaal-straat, Puntegaalstraat, waar tussen 1946 en 1996 het Belastingkantoor was gevestigd

put, put, ruim van een schip

Putropolis, Putropolis, door de oude Grieken: putro betekent rot, polis betekent stad; voor het eerst gebruikt door mr. B.G.F. Oldenkott (1825-1891) in 1879; de dichter Riekus Waskowsky (1932-1977) noemde Erasmus ‘de grote putropolitaan’

racekak, reeskak, diarree

rachmones, rachmonus, medelijden (Hebr.: ragamonut: medelijden)

Radiator, Radiator, kantoorgebouw Blakeburg aan de Blaak (1977) van Jan Hoogstad (1930)

rail, railzen, rails

ramsj, ramsj, voordelige opkoop van (ongeregelde) goederen (Hebr.: ramma-oet: bedrog)

Ratterdam, Ratterdam, [bijnaam voor Rotterdam] door de Rotterdamse punkbeweging; idem: Rotterdamned

Reus van Rotterdam, Reus van Rotterdam, de, Rigardus Rijnhout (1922-1958), was 2,35 m lang en voorzag in de kost door het verkopen van prentbriefkaarten van zichzelf: ‘De Reus kan niet meer lopen / Daarom alleen zijn foto’s verkopen.’ Zijn standbeeld staat in het Wijkpark Oude Westen

Rijkeluishofje, Rijkelui’s hofje, Koningin Emmaplein. Sidney van den Bergh (1898-1977): ‘Ik denk terug aan de Westzeedijk, hoek Koningin Emmaplein, waar ik geboren werd. Hoge herenhuizen, die gezamenlijk deel uitmaakten van het “Rijkelui’s hofje”, betiteling van de Rotterdammers voor de grote woningen op en naast het plein.’

Rimbaud van Overschie, Rimbaud van Overschie, de, Louis Th. Lehmann (1920-2012), dichter, zo genoemd door de dichter-journalist Max Nord (1916-2008) in, volgens Lehmann, ‘een of ander Haags blaadje’

Rode Kool, Rode Kool, Coolse Poort op de hoek van Coolsingel en Binnenwegplein (1980) van Van Erk & Putter

Rode Koos, Rooie Koos, Koos Waslander, Excelsior

roeier, roeiers, mannen die zeeschepen vastleggen; verenigd in de coöperatie De Eendracht

Roffa, Roffa, straattaal voor Rotterdam

rol, rolletjes, het ongezaagde hout, ruwe boomstammen, mijnstutten

Roodbroeken, roodbroeken, Excelsior (zwart shirt)

Rotjeknor, Rotjeknar, Rotjeknor, grappig bedoelde verbastering; einde 20ste eeuw adverteerden de Rotterdamse onderwijsinstellingen met de slogan ‘Blokke in Rotjeknor’

Rotown, Rotown, door Peter Snoei (1940-2007), musicus, reclamemaker; variatie op Motown; bekend geworden door Jules Deelders gedicht Rotown magic (‘Rotterdam is niet te filmen / Rotterdam is vééls te ècht’)

Rots, Rots, De, Rinus Terlouw, Sparta

Rotterdammer, Rotterdammer, de, Desiderius Erasmus (1469-1536), door Vondel zo genoemd; groot humanist en een van de eersten die Rotterdam als achternaam koos; van zijn standbeeld wordt gezegd: ‘Astie de klok hoort slaan, slatie een blad om.’

Rue de Flens, Rue de Flens, Pannekoekstraat; in de Korte Pannekoekstraat opende raadslid Leen Coremans (1887-1952), van de Rapaille Partij in 1926 een café. Biograaf Hans van der Pauw: ‘Naar een boek van een van zijn favoriete schrijvers, Zola, doopte hij het café “De Buik van Parijs”; de Pannekoekstraat kreeg daardoor in de volksmond al snel de bijnaam “Rue de Flens”.’

Rue de Pantalon, Rue de Pantalon, Rubroekstraat

rus, rus, (afkorting van) rechercheur

scharrig, scharrig, armoedig

scheur, scheur, een scheur krijgen; met grote cijfers verliezen

schijten-en-zeiken, schijten en zeiken, 55 kilo

schlemiel, schlemiel, stakker, pechvogel (Jiddisch)

schore, schore, goederen (Hebr.: schora: koopwaar)

Schotsedijk, Schotsedijk, zuidelijk gedeelte van de Schiedamsedijk, bij het Vasteland, vanwege de Schotse Kerk daar (1697-1940) en de vele Schotten die in die buurt woonden

Schrootfraude, Schrootfraude, Belichaamde eenheid, bij het hoofdkantoor van Unilever aan het Weena (1963) van Wessel Couzijn (1912-1984); rond 1960 schreven de kranten bijna dagelijks over een grote fraude met schroot binnen de Europese Kolen- en Staal Gemeenschap, een voorloper van de EEG, die door Louis Worms (1919-2005) aan het licht werd gebracht; omdat de herinnering daaraan vervaagt, wordt het beeld nu de Schroothoop genoemd

Schuifje, Schuiffie, Jan Linssen, Feyenoord; hij kreeg die bijnaam, omdat hij zich bediende van de schuifpass: ‘Als ik de bal in de voeten van een medespeler wilde schuiven, deed ik dat met de binnenkant van de schoen, want dat is de zuiverste manier. Als ik de wreef gebruik loop ik de kans dat de bal afwijkt.’

slijpen, slijpen, langzaam en dicht tegen elkaar dansen

slijpfox, slijpfox, langzame foxtrot

Slikvaart, Slikvaart, Lange Torenstraat (sinds 1853)

smeris, smeris, politieagent

Sneldichter van Delfshaven, Sneldichter van Delfshaven, de, Sam Cohen (1908-1985), sigarenhandelaar op de Havenstraat 141a, die heel snel kon rijmen; zijn verzameld werk moet zeer omvangrijk zijn

snotje, snotje, in het snotje hebben; in de gaten hebben

snurken, snurken, slapen

souger, sauger, koopman, scharrelaar (Hebr.: soocher: koopman)

Spartapiet, Sparta-Piet, Sparta-supporter

Speculaasje, Speculaasjes, beeldhouwwerken die oorspronkelijk op de doorgangen naast het Centraal Station stonden. Na de bouw van het nieuwe Rotterdam Centraal (2014) kregen ze een plek op het eerste en het laatste perron

spekbuurt, spekbuurt, arbeiderswijk

spekkoper, spekkoper, havenarbeider die genoeg geld heeft om spek te kopen, in het begin van de eeuw een luxe; iemand die geluk heeft, mazzelpik

Spijker, Spijker, Adri van Tiggelen, Sparta

spreeuw, spreeuw, voorman in de vemen, pakhuisbediende

stad, stad, de stad, het centrum van Rotterdam

statten, statten, naar het centrum van Rotterdam gaan

Steenbergen aan de Maas, Steenbergen aan de Maas, na het bombardement op de stad van 14 mei 1940; gemunt door Jan Gerhard Toonder (1914-1992) in Het puin aan de Rotte (1946)

stereospek, stereospek, ontbijtkoek; genoemd naar de voormalige Stereo-bakkerij in de Gouvernestraat in het Oude Westen

stierenavond, stieravond, uitgaansavond op woensdag, oorspronkelijk de avond waarop de dienstbodes vrijaf hadden

stijve trut, stijve trut, 13 kilo

stikhok, stikhok, cel op een politiepost

stikkenzak, stikkezak, broodzak

stoomkaasje, stoomkaassie, agent van de motorbrigade, opgericht op 1 juni 1920

stoot, stoot, mooie vrouw; lekker stuk

straks, straks, straks niet ook; natuurlijk wel

strippen, strippen, het leeghalen van containers

stroomwerk, stroomwerk, laden en lossen van schepen die op de boeien liggen (op stroom) in plaats van aan de kade

studdy aan, studdie-an, hard, geregeld (over werken); Engels: sturdy

stuffen, stuffen, het vullen van containers

stutten, stutten, aan de stutten trekken; weggaan

tallyman, tallieman, controleur in de haven; Engels: to tally: natellen, controleren

tamp, tamp, uiteinde van een scheepstros, vandaar ook mannelijk lid; ook: tampeloeres

Tank, Tank, De, Theo Laseroms, Sparta, Feyenoord

Thijs Excelsior, Thijs Excelsior, Thijs Libregts, Excelsior, Feyenoord

Tijger-Annie, Tijger Annie, Annie van der Spek (1931-1960), prostituée die in 1960 in hotel Astora in de Witte de Withstraat om het leven werd gebracht; haar bijnaam dankte zij aan haar relatie met een dompteur, die door een tijger werd verscheurd

toebloks, toebloks zitten, vastzitten (ook figuurlijk); Engels: two-blocks (een takel is two-blocks als er zover is opgehaald dat de twee takelblokken elkaar ontmoeten)

tof, tof, goed (Hebr.: tauw: goed)

torntoe blazen, turn-to blazen, sein geven om weer aan het werk te gaan

Torremolinos, Torremolinos, bebouwing langs de Spaansekade (1984) van Piet Blom (1934-1999); ook: Little Italy

Tovenaar van Tatabánya, Tovenaar van Tatabánya, De, József Kiprich, Feyenoord

tut aan, tut an, vaste verkering

tuut, tuut, politieagent

upkick, opkik, systeem bij straatvoetbal om de bal tussen beide voeten geklemd weer op de stoep te krijgen; nadat ‘opkik’ was gezegd, mocht men hierbij niet door de tegenpartij worden gehinderd

Varkenssteeg, Varkenssteeg, Boijmansstraat (sinds 1860); sinds 1942 Bulgersteyn

veels, veels, veels te veel; meer dan genoeg

vel, vellen, de vellen krijgen; met grote cijfers verliezen: ‘1-0 is niks, 2-0 is wat, ze hebben met 3-0 de vellen gehad’

Venetië van Zuid-Holland, Venetië van Zuid-Holland, door de anonieme auteur (‘een Rotterdammer’) van het boekje Rotterdam en de Rotterdammers

veranda, veranda, balkon; bij Stadion Feyenoord ligt op het voormalige terrein van de scheepswerf Piet Smit jr. de wijk De Veranda, als een balkon aan de Nieuwe Maas

veter, veter, elevator; verbastering van de Engelse uitspraak van elevator

Vierleeuwenbrug, Vierleeuwenbrug, Koningsbrug over de Oude Haven, in 1860 geopend door koning Willem III en gesloopt in 1960 na aanleg van de Maasboulevard; vaak abusievelijk gebruikt voor de Regentessebrug over de Wijnhaven, waarop ook vier leeuwen staan; drie leeuwen van de Koningsbrug staan op de Maasboulevard, de vierde in Amersfoort; de leeuwen van de Koningsbrug zijn gemaakt door Johannes Keerbergen (1770-1839), die van de Regentessebrug door Simon Miedema (1860-1934)

vlooienbak, een duik in de vlooienbak nemen, gaan slapen

Vlotje, Vlotje, ’t, drijvend bureau van de rivierpolitie in de Parkhaven van 1931-1933; het houten gebouw stond lang in Zwijndrecht op de wal, maar doet tegenwoordig in de Veerhaven dienst als havenkantoor; de bijnaam ging aanvankelijk over op het stenen politiebureau op de wal

Voorzienigheid van Rotterdam, Voorzienigheid van Rotterdam, de, Lodewijk Pincoffs (1827-1911), ontginner van Rotterdam-Zuid, gemeenteraadslid, kamerlid en sigarenhandelaar in New York; zijn bijnaam was zelfs vertaald in het Frans: La Providence de Rotterdam

vuil, in je vuil schieten, gaan slapen

waakvlam, waakvlam, vrouwelijke agent; mej. Dina Sanson (1868-1929) was in 1911 de eerste vrouw bij de Rotterdamse politie; zij werkte bij de zedenpolitie

Waslijn, Waslijn, Maasbeeld, tussen de Willemsbrug en een pijler van de voormalige Spoorbrug (1981) van Auke de Vries (1937)

waterstoker, waterstoker, Jacques den Haan herinnerde zich in 1961: ‘Hij leverde kolen en schuurzand, maar ook heet water voor de was. Vooral op maandag kon je de vrouwen van een hele buurt met een of twee dampende emmers zien lopen, gehaald bij de waterstoker. Hij kende op haast dorpelijke wijze zijn buurtje en was onder meer vrijwel onfeilbaar waar het de kredietwaardigheid betrof.’

wees in burger, wezen in burger, stillen, rechercheurs

Witlof, Witlof, Ron van den Berg, Sparta

Wolfman, Wolfman, John de Wolf, Sparta, Feyenoord

Zaanse Piet, Zaanse Piet, Piet Kruiver, Feyenoord

Zebra’s, Zebra’s, [voetbalclub] Xerxes

zeewater, zeewater, oude klare met enkele druppels absint

Zimmerman’s draaiorgel, Zimmerman’s draaiorgel, Stadhuis aan de Coolsingel (1920) van Henri Evers (1855-1929); het werd zo genoemd door de schrijver Jan Willem de Boer (1893-1979), omdat het initiatief tot de bouw werd genomen door burgemeester A. R. Zimmerman (1869-1939); Jef Last (1898-1972) was evenmin complimenteus, in Links Richten nr. 3 schreef hij: ‘het protserige stadhuis in quasi deftige neo-renaissancistische suikerbakkerstijl opgetrokken.’

Zure Arie, Zure Arie, Arie de Vroet, Feyenoord

Zwaan, Zwaan, Erasmusbrug, uit 1996 en ontworpen door architect Ben van Berkel (1957)

zwaantje, zwaantjes, twee zwaantjes: 22 kilo

zwarte bende, zwarte bende, douane

Zwarte Panter, Zwarte Panter, De, Wim Landman, Sparta

zweet, zweet, kom zweet; kop koffie

zwiepen, zwiepen, een bootje zwiepen; een schip schoonmaken, classificeren