Werkwijze

Het Meertens Instituut doet onderzoek naar de Nederlandse taal en cultuur. Binnen dit onderzoek worden vier onderzoeksgebieden onderscheiden: orale cultuur, tradities en rituelen, syntactische variatie en fonologische variatie. Binnen orale cultuur wordt onderzoek verricht naar de mondelinge overlevering van liederen en volksverhalen in Nederland. Tradities en rituelen worden binnen het onderzoek opgevat als een vorm van (publiek) handelen waarmee een persoon of groep zijn of haar eigen identiteit beleeft en uitdraagt. Syntactische variatie  betreft de talige variatie op zinsniveau; de fonologische variatie gaat over talige variatie op klankniveau. Alle vier deze onderzoeksgebieden hebben een lange traditie op het Meertens Instituut: ze zijn gedocumenteerd in grote corpora en de onderzoekers die eraan verbonden zijn, behoren tot de internationale top van hun vakgebied.

De vier onderzoeksgebieden  worden bestudeerd vanuit een synchroon en diachroon perspectief. Het onderzoek is erop gericht om eigentijdse talige en culturele fenomenen te begrijpen door te kijken naar het ontstaan, de verspreiding en ontwikkeling ervan.

Theoretische benaderingen

Bovengenoemde onderzoeksgebieden worden bestudeerd vanuit vier theoretische benaderingen. Ten eerste de structuralistische benadering, waarbij generalisaties worden gemaakt om tot een theoretische verklaring te komen. De generatieve theorie is dominant binnen het taalkundig onderzoek op het instituut. Ook binnen de orale cultuur bestaan theoriën die afkomstig zijn uit een structuralistische benadering. Een andere belangrijke benadering binnen het etnologisch onderzoek is de interpretatieve benadering. Daarbij wordt gekeken naar de betekenis en symboliek van het menselijk handelen. Deze antropologische benadering vinden we ook in de sociolinguïstiek, een onderzoeksgebied waarin de sociale betekenis van taal centraal staat. De kwantitatieve benadering maakt gebruik van statistische methoden om grote hoeveelheden data te onderzoeken. Ook deze is gebruikelijk in de sociolinguïstiek. Ten slotte is er de cognitieve benadering van taal- en cultuurverschijnselen. Het gaat hier om een nieuwe benadering binnen het onderzoek aan het Meertens Instituut. Een van de onderzoeksvragen is hoe taal en muziek georganiseerd zijn in onze hersenen.